Automatie | PMA 8-2017 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 61S T E J A A RG A NG 2017

Voort met smart IoT door openheid Veiligheid door plc, beeld en bij herstart

13477j

INHOUD REDACTIONEEL & AGENDA

CYBERSECURITY TOT OP CHIPNIVEAU

STAP NAAR DE VIERDE FASE MET DE INDUSTRIAL IOT EDGE-GATEWAYS

Onderbroek as a service

De veilige plc

Stop met isoleren!

PAGINA 02 FESTO

PAGINA 09 EUCHNER

JÖNKÖPING ENERGI VERTROUWT OP WARMTEBEELDCAMERA’S

HOE & WAT: MACHINEVEILIGHEID

Gevaar van onverwachte reset of herstart

Warmtebeeld tegen brand

PAGINA 14 ELOBAU MURR ELEKTRONIK

PAGINA 20 PROLEIT

MARKT & TECHNIEK

SAMSON neemt SED over

TECHNOLOGISCH KAN VAN ALLES, MAAR IS MEN ER AL AAN TOE?

DE NIEUWE LEVERANCIERSTANDAARD?

Stapje voor stapje steeds slimmer

Best of Breed

PAGINA 26 IMI

CYBERKRONIEK

FHI NIEUWS

MARKT & TECHNIEK

IEEE-encryptie gekraakt

De wereld van 2018

Apparaten verbinden met ThingWorx®

PAGINA 34 CROONWOLTER&DROS

OPLEIDINGEN

VERBINDING

Medewerkers van de toekomst

Nieuwe versie LoRa

PAGINA 40 B&R

COLOFON & PI NIEUWS

PAGINA 44 STC SIERRA INSTRUMENTS OMSLAG 2 IFM OMSLAG 3 WOTS OMSLAG 4 KELLER

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 08/2018

Al 50 jaar gegrepen door uitdagende automatisering.

years Your motion Pneumatic | Electric | Our solution

Festo Netherlands 2017 Festo BV 015 25 18 890 www.festo.nl 13692a

REDACTIONEEL

AGENDA Liam van Koert LIAM@THETEXTFACTORY.EU

JANUARI 15-19 WEEK VAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Diverse locaties, zie www.industryplanner.com

Onderbroek as a service

eeft het grote abonnementsdenken haar hoogtepunt bereikt, of gaan we nog heel wat periodieke productaanbiedingen krijgen? Toen ik op tv een reclame zag, waar de firma “on that ass” me probeerde een onderbroekenabonnement aan te smeren, bekroop me een onbestemd gevoel dat het einde nog lang niet in zicht is. Software as a Service zit inmiddels aardig in ons systeem. Met de komst van de cloud werd het ook wel heel gemakkelijk om een abonnementje af te sluiten. Geen grote pieken in de kosten, altijd up-to-date. Per maand of per jaar opzegbaar, al dan niet voor meerdere gebruikers. Op zich heeft het abonnementenmodel zijn voordelen. Voor software dan. En mits je over een snelle en stabiele internetverbinding beschikt. Anders wordt de dienstverlening vaak een stukje minder. Maar gelukkig is internet in Nederland redelijk goed geregeld. Voor de fysieke producten kenden we het servicemodel eigenlijk ook al wel. Voor een auto bijvoorbeeld. Want hoeveel Nederlanders rijden er niet in een leasewagen? Hebben een leaseketel hangen? Een abonnement op afvoercheck? Ik kan nog wel even doorgaan. En hoewel er zoiets als huurrecht bestaat, kan ik me met een beetje fantasie zelfs een House as a Service als eeuwenoud model wel voorstellen. Gebruiksrecht zo lang het maandbedrag wordt opgelepeld. Onderhoud en andere kosten? Dat zit allemaal bij de prijs in. Maar echt van jou is het natuurlijk nooit. Hopelijk geldt dat wel voor een nieuwe categorie services. Voor Bloemen as a Service bijvoorbeeld. Elke week of maand een boeketje thuisbezorgd. Of sinds kort dus ook een hippe onderbroek. Hoef je in je drukke leven daar ook niet meer over na te denken of de deur voor uit. Ineens weet ik weer wat dat onbestemde gevoel is. Het is een gevoel van ongewenste boeken en cd’s. Het gevoel van stapels veel te duurbetaalde onderzetters waar je niet meer vanaf komt. Het is het ECI-gevoel. Van welk van jouw producten ga jij het komende jaar een service maken?

23 3D PRINTING ELECTRONICS High Tech Campus, Eindhoven 24-25 EMPACK Westfalenhallen, Dortmund, Duitsland 25 INDUSTRIËLE VEILIGHEID DeFabrique, Utrecht 30-31 3D MEDICAL EXPO MECC, Maastricht FEBRUARI 6 PRODUCTIE PROCES AUTOMATISERING Hart van Holland, Nijkerk 6+8 ENERGIE BESPAREN MET INDUSTRIËLE WATERZUIVERING Philips Stadion, Eindhoven 8 DATA-DRIVEN BUSINESS Jaarbeurs, Utrecht 15 VIRTUAL REVOLUTION EVENT Koning Willem II Stadion, Tilburg

POWERED BIJ INDUSTRYPLANNER.COM

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

www.ods-metering-systems.nl

Totaalleverancier van Flowmeetsystemen ODS Metering Systems

#waaromlezen alle schakels van de cyberketting moeten veilig zijn, ook de plc.

De veilige plc Cybersecurity tot op chipniveau Plc’s zijn voor hackers interessant omdat ze oorspronkelijk niet ontworpen zijn om veilig/secure te zijn. Dat is echter aan het veranderen. Honeywell lanceerde onlangs ’s werelds eerste “ISASecure level 2”-plc. Phoenix Contact lanceerde de eerste plc in haar nieuwe “PLCNext”-reeks, met hierin ook “diep geïntegreerde” cybersecurity. En BedRock (VS) ontwikkelde nieuwe plc’s met tot op chipniveau cybersecurity. Hoe doet men dit? Rob Hulsebos

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

‘Een leverancier kan beweren dat zijn producten cyberveilig zijn, maar daarvan moet bewijs zijn.’

Goed geschreven software

en plc is eigenlijk niets meer dan een processor met een speciaal besturingssysteem, gemaakt om in kortlopende cycli zijn gebruikersapplicatie uit te voeren. In vergelijking met 20 jaar geleden heeft een plc tegenwoordig veel communicatiemogelijkheden, zowel naar “boven” in de automatiseringsdriehoek (naar MES, SCADA, etc.), naar “opzij” (andere plc’s in hetzelfde systeem), als naar “beneden” (I/O). Dat maakt hem dan ook kwetsbaarder voor malware. Een plc is interessant voor hackers, want wie de plc kan overnemen, heeft een hele machine, een gebouw, een installatie of een productielijn in handen. Stuxnet liet zien dat dit geen theoretisch scenario is. Na die tijd zijn diverse merken plc’s door onderzoekers onder handen genomen, en wat daar uit kwam was niet altijd erg rooskleurig. Er is dus behoefte gekomen aan plc’s die zo goed mogelijk bestand zijn tegen hackers. Dat maakt dus dat de leverancier het bedrijfssysteem van de plc moet dichttimmeren tegen ongewenst gebruik. Hetzelfde geldt

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

voor alle communicatieprotocollen die de plc kan gebruiken. Een leverancier kan daarna natuurlijk wel beweren dat zijn producten cyberveilig zijn, maar daarvan moet dan wel bewijs zijn. Dit kan op verschillende manieren getest worden, bijvoorbeeld via ISASecure, of EAL (Evaluation Assurance Level), eventueel nog aangevuld met extra testprocedures.

ISASecure De ISA heeft al enige tijd een programma om producten en organisaties te testen op hun cyberveiligheid volgens gedefinieerde procedures: EDSA (Embedded Device Security Assurance), SSA (System Security Assurance) en SDLA (Security Development Lifecycle Assurance). De EDSA-procedures zijn ontwikkeld om te voldoen aan de normen IEC 62443-4-1 (Product Development Requirements) en 62443-4-2 (Technical Security Requirements for Industrial Automation Control Systems). Let op het feit dat ISASecure ook naar de organisatie kijkt: zijn de ontwikkelprocessen afgestemd op het cyberveilig ontwerp van software? En zijn de mensen die de software maken ermee bekend?

‘Cybersecurity moet vanaf dag één worden meegenomen in de systeemarchitectuur.’

De EDSA-procedures zijn uit te voeren op 3 niveaus, waarbij niveau 3 het zwaarst is. De specificaties van alle testen zijn te vinden op de website isasecure.org. Uiteraard is dit nog steeds papierwerk; sommige leveranciers hebben dit gebruikt om software te schrijven waarmee de tests kunnen worden uitgevoerd; een aantal is geaccrediteerd door ISASecure. De testprocedures zelf kunnen uitgevoerd worden door certification bodies (o.a. in de VS, UK, Japan en Duitsland). Honey well maakte onlangs bekend dat de nieuwe ControlEdge-plc nu de ISASecure EDSA 2.0-certificatie heeft gehaald. Daarmee is het niet alleen de eerste plc die ISASecure gecertificeerd is, maar ook gelijk de eerste die op level 2 gecertificeerd is. In de afgelopen jaren zijn er wel meer besturingen gecertificeerd, maar allen nog op level 1, en geen enkele plc (wel diverse DCS-systemen en safetybesturingen). Level 2 voegt extra toe: Integriteit en beveiliging van data, detectie van nietgeautoriseerde wijzigingen, en bescherming tegen DoS (Denial Of Service) aanvallen. Verder heeft de plc een “Secure Boot”, waarmee het laden van niet-geautori-

seerde software wordt voorkomen, en een ingebouwde firewall.

Bedrock Van software wordt vaak gezegd dat cybersecurity er achteraf niet even bij in te bouwen is. Dit moet vanaf de eerste dag worden meegenomen in de systeemarchitectuur, het ontwerp, de elektronica, en het engineeringtool. Een op deze manier ontwikkelde plc is niet alleen zeer veilig, maar is ook nog eens goedkoper, volgens het Amerikaanse BedRock. Het bedrijf won dan ook de “Product of the Year 2015”-prijs van het blad “Plant Engineering” voor zijn plc. Bedrock heeft niet alle software zelf geschreven - de basis van het systeem is het “Integrity” realtime OS van Green Hills, dat speciaal is ontworpen om in de meest veeleisende veiligheidstoepassingen ingezet te mogen worden. Het voldoet aan de EAL (Evaluation Assurance Level)-niveau 6, een internationale standaard uit 1999. Een systeem moet aan bepaalde eisen voldoen betreffende documentatie, analyse, ontwerp, implementatie,

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

‘Software vanuit een onbekend engineeringtool moet niet worden gedownload.’

en functioneel testen. Hoe hoger het niveau (1..7), des te zwaarder de eisen. EAL 1-systemen zijn alleen functioneel getest, EAL7-systemen hebben een wiskundig formeel geverifieerd ontwerp, én bijbehorende testprocedures doorlopen. Integrity voldoet aan EAL6 (semiformeel geverifieerd ontwerp en test). Een Nederlands product dat EAL7 haalt is de datadiode van FoxIT. Windows en Linux halen EAL4 (methodisch ontworpen, getest én gereviewed). De netwerkaansluitingen van de Bedrockplc zijn niet volgens EAL, maar volgens de Achilles level 2-certificering (Communications Robustness Testing). De Bedrock-plc is opgezet is om ongewenste wijzigingen van de plc en al zijn componenten te voorkomen. Het is niet mogelijk om de opstartsoftware te wijzigen, firmware van modules te wijzigen, elektronica te wijzigen, nieuwe onderdelen toe te voegen, chips te vervangen, I/O signalen te vervalsen, communicatie tussen de plc en zijn I/O af te tappen. Ook accepteert het systeem alleen maar nieuwe componenten die van Bedrock zelf afkomen, via een beveiligde “supply chain” via moederbedrijf/chipsleverancier Maxim. Ik vraag me echter af of de gemiddelde hacker een BedRock-plc-module gaat namaken.

De plc-applicatie zelf Waar de leverancier geen invloed op heeft is de plcapplicatiesoftware zelf, die immers door de klant/eind-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

gebruiker/systeemintegrator wordt gemaakt. Is die cybersafe of niet? Dat is erg moeilijk te beoordelen. Een plc-applicatie die enkel zijn inputs inleest en de outputs aanstuurt zal best cyberveilig zijn. Maar als de plc-applicatie ook gebruik maakt van TCP/IP, en daar een “socketport” opent voor inkomend netwerkverkeer, wat dan? Niet iedereen zal daarop data mogen aanbieden en alle inkomende data moet ook gecontroleerd worden – op formaat, lengte, juistheid. Dit is niet moeilijk, maar wordt in de hitte van de strijd (oplevermoment!) vaak achterwege gelaten. Dan is het systeem dus toch nog kwetsbaar, niet voor malware, maar voor “denial of service” (DoS)- aanvallen. Een hacker heeft zulke socketports via een zogenaamde “portscan” zó gevonden. De kans dat dit echt gaat gebeuren is echter klein, elke plcapplicatie is immers anders. Alleen als een hacker specifiek schade wil aanrichten aan één bepaald systeem is het een risico.

Het engineeringtool De software waarin de plc wordt geconfigureerd en geprogrammeerd, het engineeringtool, kan ook een doelwit zijn van hackers. Dit is al aangetoond in Stuxnet, waarbij deze malware het plc-programma in de database van het engineeringtool zelf wijzigde. Omdat het wachtwoord van de database van Step7 bekend was, en voor iedereen in de wereld hetzelfde was, kon dit ook makkelijk. De beveiliging van deze software en het

Veiligheidstechniek voor de Machinebouw

w w w . e u c h n e r. n l

MGB

Multifunctional Gate Box Veiligheidssystemen voor afschermingen MGB en MGB2 PL e / Cat 4 (EN ISO 13849-1) High Level Coded (EN ISO 14119) Configureerbaar (MGB) Modulair (MGB2)

13672B

Interfaces: - OSSD - ProfiNet / ProfiSafe - EthernetIP / Cip-Safety

EUCHNER (BENELUX) BV

P O S T B U S 11 9

N L- 3 3 5 0 A C P A P E N D R E C H T

rogramma-archief, staan eigenlijk los van de plc. Het p is pc-software en daarvoor moeten andere maatregelen worden genomen. Ook het downloaden van software in een plc vanuit een onbekend engineeringtool moet worden voorkomen. Vroeger was dit alleen mogelijk als iemand fysiek toegang tot de plc had. Nu, met internet, is dit laatste geen obstakel meer. Met certificaten (digitale handtekeningen) en “secure login” is ongewenste toegang via internet te voorkomen. Beter is nog wel even na te denken: moet internet-toegang sowieso aanwezig zijn?

+31 ( 0 )78 615 47 6 6

INFO@EUCHNER.NL

opnieuw de certificering bij ISASecure moeten doorlopen. Als klant heb ik niets aan een certificatie voor software die al jaren niet meer geleverd wordt. Implementatie van cybersecurity in producten (én processen) is nooit een eenmalige actie, maar moet een continuproces zijn. Uiteraard kost dit tijd, geld en moeite, maar dat is de prijs die we dan moeten betalen voor cyberveilige producten.

Cybersecurity serieus? Om nog even terug te komen op de ISA Secure-certificeringen: het zijn er nog niet zoveel (volgens de lijst op website) en soms ook al vrij oud. De certificering is namelijk altijd gekoppeld aan een bepaalde softwareversie. Uit de lijst van ISASecure blijkt dat sommige apparaten al meerdere jaren geleden gecertificeerd zijn, maar ik kan me niet voorstellen dat er daarna geen softwareupdates uitgekomen zijn. Formeel gezien zouden die dan

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

#waaromlezen De IIoT edge (Application) gateway vormt een noodzakelijk component voor IoT, IIoT, Industrie 4.0 en Smart Manufacturing.

Stop met isoleren! Stap naar de vierde fase met de Industrial IoT edge-gateways Afgelopen week las ik een artikel over de nieuwste Sony WF1000X oordopjes. Deze oordopjes beschikken over de nieuwste snufjes, zoals noise-cancelling en de laatste bluetoothversie. Super! Ik wilde ze direct kopen maar ik veranderde van gedachten na de opmerkingen in het artikel over de eartips-pasvorm. Na enig passen en meten vielen ze bij de auteur niet meer uit het oor. Eartips passen meestal niet goed! Een persoonlijke ergernis. Dit is een algemeen probleem van eartips, dus niet specifiek voor Sony. Bert van der Linden

k wil graag op maat gemaakte eartips geleverd krijgen bij mijn nieuwe oordopjes. Er is al zoveel mogelijk: Je hoeft geen vijf dagen meer te wachten op pakketje van de online-winkel of thuis te zijn om je cv-installatie in te schakelen. Mobiele telefoons kunnen wij ontgrendelen met een vingerafdruk of gezichtsherkenning. Drie willekeurige voorbeelden van de (industriële) vooruitgang. Mensen verlangen steeds meer functionaliteit, meer flexibiliteit, betere prestaties en hogere kwaliteit van producten en diensten. Bovendien willen bedrijven nieuwe markten bestormen en meer geld verdienen. Waarom kunnen wij dan nog geen op maat gemaakte eartips bestellen bij de nieuwe oordopjes? Dit is toch de belofte van Industrie 4.0, Smart Manufacturing, IoT en Industrial IoT?

triële revolutie. In de derde fase van de industriële revolutie isoleren bedrijven het IT- en OT-domein van elkaar door gebruik te maken van verschillende soorten automatiseringstechnologieën en standaarden. De Industrial IoT edge-gateway heft deze isolatie op en stimuleert de gewenste integratie van het IT- en OT-domein. Daartoe behandel ik de uitdaging waar de vierde fase van de industriële revolutie voor staat, geef ik een mogelijke verklaring hoe de procesen productiebedrijven het IT- en OT-domein isoleren en kijk ik naar de rol van de mogelijke oplossing voor deze uitdaging; de Industrial IoT edge-gateway. De onderwerpen die ik bekijk zijn integratie en synergie, isoleren, diversiteit, IIoT gateway, de edge, het aanbod van IIoT gateways en tot slot deel ik graag mijn conclusie.

Integratie en synergie In dit artikel wil ik uitleggen op welke wijze de Industrial IoT edge-gateway bijdraagt aan de transitie van procesen productiebedrijven naar de vierde fase van de indus-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

Verschilt mijn gewenste eartip-dienst met de andere mogelijkheden die wij nu allemaal al kennen? Deze voorbeelden blijven binnen de grenzen van een specifiek IT-

IoT

Industrial IoT Edge Gateway

Een productielijn ingekapseld en dan met één uitgang naar de cloud

domein. Ze overstijgen niet de grenzen van het domein en de standaardisatie daarbinnen. Zeer waarschijnlijk zal een digitaal meetinstrument - bijvoorbeeld een mobiele telefoon met een 3D-camera - de dimensies van mijn oren gaan bepalen. Dit meetinstrument bevindt zich in het IT-domein. In het OT-domein bevindt zich de productiemachine - bijvoorbeeld een 3D-printer - die de op maat gemaakte eartips gaat produceren. De meet- en productieapplicatie zullen gaan samenwerken. Samenwerken vereist een sterke integratie, in dit geval tussen het IT-domein en het OT-domein. Integratie creëert synergie. Synergie vormt de oplossing voor het continue uitdijende menselijke verlangen. De derde fase in de industriële revolutie leert ons overigens dat systeemintegratie gepaard gaat met uitdagingen. Productiebedrijven kiezen in de derde fase niet voor niets voor een automatiseringsplatform van één leverancier, één organisatie en/of één gestandaardiseerde technologie. Harmonisatie/standaardisatie is het toverwoord in producerende bedrijven.

Isoleren Proces- en productiebedrijven werken in de derde fase dus aan homogene automatiseringssystemen. Een homogeen automatiseringssysteem maakt gebruik van op elkaar afgestemde componenten en technologieën. Overigens creëert dit type automatiseringssysteem een sterke afhankelijkheid tussen productiebedrijven en leveranciers; een lock-in. Sommige productiebedrijven onderkennen de bedreiging van een (vendor) lock-in nog niet en blijven streven naar een homogeen systeem. Nieuwe wensen/eisen proberen deze productiebedrijven op te lossen met componenten uit het gestandaardiseerde platform en ze zoeken niet verder wanneer er geen oplossing beschikbaar is. Want ze voorzien integratieproblemen. Het gestandaardiseerde platform c.q. de installed base dwingt op deze manier een isolerende oplossing af. De installed base beperkt zeer sterk de keuzemogelijkheden. Deze beperking remt de industriële vooruitgang en deze productiebedrijven blijven daardoor steken in de derde fase van de industriële revolutie.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

‘De IIoT edge-gateway biedt oplossingen voor het tijdelijk opslaan van productiedata.’

Diversiteit De industriële vooruitgang grijpt in de vierde fase nog verder om zich heen en vereist een nog sterkere integratie. De lange armen van de industriële vooruitgang graaien naar data, informatie en kennis om de gewenste synergie-effecten te realiseren. Hierdoor krijgen productiebedrijven te maken met een nog grotere diversiteit van systemen, applicaties en componenten, die ze moeten integreren. Denk aan systemen uit het OTdomein zoals plc-systemen, DCS-systemen en systemen uit het IT-domein zoals mobiele telefoons, sensoren in het publieke domein, een applicatie in de cloud enzovoort. Systeemintegratie krijgt te maken met meer ongelijksoortige/vreemde technologieën en componenten; de heterogene automatiseringssystemen. Productiebedrijven kunnen geen standaardisatieregels meer opleggen of afdwingen want de integratie overstijgt de domeingrenzen van bedrijven en organisaties. Als productiebedrijven daadwerkelijk de continu uitdijende verlangens van mensen willen invullen dan creëren zij de condities waardoor systemen snel, flexibel en naadloos kunnen integreren. Een flexibele en naadloze integratie van de verschillende homogene automatiseringssystemen tot heterogene automatiseringssystemen is noodzakelijk voor de gewenste synergie-effecten. Plato stelt: Noodzaak is de moeder van de innovatie. Leveranciers moeten iets bedenken/innoveren, dat een flexibele en naadloze integratie realiseert tussen de grensoverstijgende systemen. De IIoT edge-gateway!

IIoT edge-gateway Een DCS of plc koppelen met de cloud. Een fluitje van

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

een cent! Of een Twitterbericht opnemen in een plc-programma. Geen probleem. De IIoT edge-gateway maakt het mogelijk. Is het ook mogelijk voor de oudere generaties zoals een Siemens S5 of Allen Bradley PLC5. Ja, hoor allemaal mogelijk. Optimale flexibiliteit! Gateways zijn een algemeen concept. Een gateway kapselt vreemde/onbekende zaken in en hij creëert een universele en abstracte toegang tot deze zaken. Waarin onderscheidt een IIoT gateway zich dan van een application gateway of IoT-gateway? Een PROFINET-ethernet/ IP application-gateway integreert bijvoorbeeld twee - totaal verschillende - industriële netwerkprotocollen met elkaar. Een IIoT edge-gateway koppelt componenten uit het OT- domein met de huidige - maar snel veranderende - IoT-infrastructuur. De huidige IoT infrastructuur bestaat uit nieuwe technologieën zoals LoRa, cloud, MQTT maar ook AMQP. Bovendien implementeert het ITdomein de applicatie volgens de service-georiënteerde architectuur (Service Oriented Architecture - SOA). Deze architectuur is een voorwaarde voor de gewenste integratie met als kenmerken: flexibel, snel en naadloos. Het OT-domein maakt nog maar zeer beperkt gebruik van deze architectuur.

Edge Wat is de locatie van een IIoT edge-gateway? Hij komt op het snijvlak tussen het OT- en IT-domein: de edge. Waarom? Leveranciers ontwikkelen veel nieuwe technologieën en zij positioneren deze technologieën in de cloud. Logisch, maar een systeem integreren met componenten in de cloud kent een aantal uitdagingen zoals grote vertragingen, geen netwerkverbinding,

Referenties Bassett, L. (2015). Introduction to JavaScript Object Notation: A To-the-Point Guide to JSON. O’Reilly Media. 2 Cressman, D. (2009). A Brief Overview of ActorNetwork Theory: Punctualization, Heterogeneous Engineering & Translation. 3 David, P. A., & Bunn, J. A. (1988). The economics of gateway technologies and network evolution: Lessons from electricity supply history. Information Economics and Policy, 3(2), 165-202. doi:10.1016/0167-6245(88)90024-8 4 Gruner, O. (2017). IoT gateways: Industrial automation’s path to Industrie 4.0. 5 Hanseth, O. (2001). Gateways—just as important as standards: How the internet won the “religious war” over standards in Scandinavia. Know Techn Pol, 14(3), 71-89. doi:10.1007/ s12130-001-1017-2 6 Hanseth, O. (2010). From Systems and Tools to Networks and Infrastructures - from Design to Cultivation: Towards a design Theory of Information Infrastructures. In J. Holmström, M. Wiberg, & A. Lund (Eds.), Industrial Informatics Design, Use and Innovation: Perspectives and Services (pp. 122-156). Hershey, New York: IGI Global. 7 ITU. (2012). Y.2060 – Next Generation Networks – Frameworks and functional architecture models - Overview of the Internet of things. 8 Monteiro, E., Pollock, N., Hanseth, O., & Williams, R. (2013). From Artefacts to Infrastructures. Comput Supported Coop Work, 22(4-6), 575-607. doi:10.1007/ s10606-012-9167-1 9 Morrison, J. P. (2010). Flow-Based Programming, 2nd Edition: A New Approach to Application Development. CreateSpace. 10 Daugherty, P., Banerjee, P., Negm, W., & Alter, A. E. (2015c). Driving Unconventional Growth through the Industrial Internet of Things. 11 Tim, J. M. (2016). A Comparison of IoT Gateway Protocols: MQTT and Modbus. 12 WEF_TC_DeliveringDigitalInfrastructure_InternetEconomy_Report_2014.pdf Necessity is the mother of invention - Wikipedia.pdf 1

beperkingen in de bandbreedte. De IIoT edge-gateway biedt oplossingen voor deze uitdagingen, zoals het tijdelijk opslaan van productiedata.

Het aanbod van IIoT edge-gateway Een IIoT gateway lost dus eigenlijk een (vendor) lock-in op en plaveit bovendien de weg naar Industrie 4.0 en Smart Manufacturing. Het aanbod van IIoT edge-gateways groeit daarom met de dag en dit bewijst natuurlijk de noodzaak. Hierna volgt een overzicht van enkele IIoT gateways. Adlink MXE-100i/200i Embedded IoT Gateway; Harting Mica; HMS Anybus Edge Gateway; Hilscher netIOT Edge; Kunbus Revolution Pi; Nexcom CPS 200; Siemens Simatic IOT2040; Naast speciale hardware ontwikkelen leveranciers ook softwarematige IIoT edge-gateways. De IIoT gateway is dan een component die op verschillende hardwareplatformen kan functioneren. Een voorbeeld is LoopEdge van Litmus automation, gebruikers kunnen LoopEdge installeren op de HMS edge-gateway. Ook Cisco werkt aan IIoT (edge)-gateways door deze functionaliteit aan te bieden in hun switches en routers. PLCNext van Phoenix Contact maakt het mogelijk om een IIoT (edge)gateway te integreren in een plc en biedt daarmee een totaaloplossing!

Conclusie Is mijn behoefte aan op maat gemaakte eartips een wild en onrealistisch idee? Start met out-of-the-box denken! Wilde ideeën, daar wachten productiebedrijven nu op. Deze wilde ideeën forceren productiebedrijven te denken in nieuwe mogelijkheden en kansen. Bovendien overstijgen deze wilde ideeën zeer waarschijnlijk de grenzen van het domein en ze vereisen een transitie naar de vierde fase van de industriële revolutie. Je wilt toch niet blijven steken in de derde fase van de industriële revolutie! De IIoT edge-gateway stimuleert zeer waarschijnlijk de transitie naar de vierde fase.

BERT.VD.LINDEN@ATS-GLOBAL.COM

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

Laat u niet manipuleren! Beweegbare afschermingen zoals deuren of kleppen moeten bewaakt worden met veiligheidssensoren om gevaar te voorkomen. De eloProtect E RFID sensoren voldoen aan veiligheidsniveau â&#x20AC;&#x17E;PL eâ&#x20AC;&#x153; zelfs bij serieschakeling! De sensoren zijn verkrijgbaar in 3 variaties: standaard-, individueel-, en uniek gecodeerd. Deze zekerheid is vereist in spuitgietmachines, maar levert uiteraard ook veel voordelen op bij andere machines, zoals in de voedingsmiddelen industrie. www.elobau.com, benelux@elobau.com, +31(0)73-2100399 13309g

13843

Naamloos-1 1

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

www.murrelektronik.nl 19-10-2017 11:43:26

Gevaar van onverwachte reset of herstart

#waaromlezen reset als veiligheidsfunctie nader beschouwd.

Hoe & wat: Machineveiligheid Stel, je moet onderhoud verrichten aan een 120-tons pers. Je loopt de met lichtschermen beveiligde ruimte in en gaat aan de slag. En dan valt er plotseling een bitje om in de plc en de resetfunctie wordt geactiveerd. Je leven hangt op dat moment af van ĂŠĂŠn enkele startknop! Je zou denken dat dit niet mogelijk is, maar de realiteit is anders. Willem Koester

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

edrijven investeren veel in veiligheidslichtschermen en de daarmee verbonden beveiligingen, maar het voorkomen van onverwachts opstarten zou gewoon via de standaardbesturing moeten en mogen worden geregeld. Dit is een reëel gevaar dat door velen over het hoofd wordt gezien. Volgens Jasper Neef van SICK is hier te weinig aandacht voor en hij wil proberen daarin verandering te brengen.

Eisen voor een reset “Reset” is de handbediende functie die alle veiligheidsfuncties (zoals noodstopknop, functieblokkering op toegangsdeuren en lichtschermen) terugstelt, voordat een (her)start mogelijk is. Er worden de nodige eisen aan de reset gesteld. Een reset moet ten eerste worden gerealiseerd door een aparte handbediende actie. Een reset moet garanderen dat alle beveiligingen operationeel zijn. Zonder deze garantie mag resetten niet mogelijk zijn. De reset mag geen beweging starten en mag geen gevaarlijke situatie veroorzaken. Daarnaast moet een reset de besturing voorbereiden op een daaropvolgend startsignaal. De resetknop moet zich buiten de gevarenzone bevinden op een veilige, “sabotagebestendige” plaats van waaruit personen een goed overzicht hebben op de gevarenzone. Zo kunnen zij controleren dat zich geen andere personen binnen de zone bevinden.

Gevaar op de loer Neef: ‘Tot zover de theorie. De praktijk is nogal eens anders en weerbarstiger. Door externe invloeden op het besturingssysteem of bij storingen in het systeem kan er zomaar een onverwachte reset optreden. Ook kan dit gebeuren als na het wegvallen van de netspanning deze weer wordt ingeschakeld. Kortom, er hoeft maar een bitje om te vallen en je krijgt een soort kettingreactie die funest kan zijn voor de monteur die toevallig onderhoud pleegt aan de pers. Het gevaar van een onverwachte reset of herstart wordt nog steeds over het hoofd gezien. Bij SICK gaan we er daarom vanuit dat de resetfunctie als veiligheidsfunctie nader moet worden beschouwd. Zeker als iemand zich tussen de beschermende maatregel en het gevaar kan begeven, zonder gedetecteerd te worden.’

Veiligheidsfuncties Waar gaat het precies om bij een veiligheidsf unc tie? In de nor m

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

EN-12100 wordt een definitie gegeven: een fout in de veiligheidsfunctie resulteert in een onmiddellijke verhoging van het risico. Volgens EN-13849-1: een veiligheidsfunctie wordt uitgevoerd door een veiligheidssysteem om een veilige situatie van een machine en/of systeem te bereiken of te behouden. Het ontwerp of de uitvoering van een veiligheidsfunctie is maatgevend voor de kwaliteit van de benodigde risicoreductie. Verder wordt de veiligheidsfunctie bepaald in de gevaren- en risicoanalyse en moet deze minimaal de volgende basisitems bevatten: detectie logica beweging tijdslimieten (indien nodig) Dit wordt in de norm weergegeven als “subsystemen”. Bij veiligheidsfuncties gaat het onder meer om het permanent of tijdelijk verhinderen van toegang - bijvoorbeeld met als subsysteem lichtschermen of veiligheidsdeuren, het initiëren van een machinestop, het voorkomen van onverwachts opstarten, het verhinderen van opstarten, en muting - het onderscheid maken tussen mens en materiaal. De subsystemen, waaronder veiligheidslichtschermen of veiligheidscontrollers, worden vastgesteld voor de berekening en evaluatie van een veiligheidsfunctie. Voor deze subsystemen worden P erformance Level (PL) volgens EN 13849-1, dan wel Safety Integrity Level (SIL) volgens EN 62061, bepaald.

Vlieg op het touchscreen Volgens Neef betekent dit in de praktijk dat we veel geld uitgeven aan inloopbeveiligingen in de vorm van lichtschermen en veiligheidsdeuren om te voorkomen dat iemand bij een draaiende machine of robot in de buurt kan komen. ‘Die beveiligingen moeten ook nog eens

goed geïntegreerd worden in de veiligheidsbesturing en dat moet allemaal worden getest. Maar als een onderhoudsmonteur naar binnengaat om iets aan de machine te doen, is hij opeens afhankelijk van een resetsignaal! En hoe wordt dat signaal afgegeven? Door een druk op een knop of een touchscreen. En hoe wordt dat signaal afgevraagd? Via een standaardbesturing. Die monteur is zich van geen gevaar meer bewust, want die denkt dat hij door het veiligheidssysteem beveiligd is. Maar uiteindelijk is het de zwakste schakel die het veiligheidsniveau bepaalt. Er zijn op YouTube f ilmpjes te vinden van een vlieg die op een touchscreen landt en zo een Windows-programma opstart. Op een HMI zou dit een reset hebben kunnen veroor zaakt. Daarnaast wordt een HMI ook nog eens door een standaardbesturing afgevraagd.’

Opwaarderen Een andere, vaak toegepaste reset is een hardwired knop waarvan het signaal via een standaardbus wordt verzonden naar de plc en vandaar naar de veiligheidsbesturing. Tot nu toe werd algemeen aangenomen dat je een reset mocht laten meelopen in een standaardbesturing. Neef: ‘Wij zijn van mening dat de reset moet worden opgewaardeerd. Het is en blijft een veiligheidsfunctie. En als zodanig is de reset ook in de normen opgenomen. Daarom hameren wij erop om altijd de veiligheidsprincipes toe te passen. Nog te veel mensen zijn niet of nauwelijks bekend met de basisveiligheidsprincipes die worden geformuleerd in de EN 13849-2 – de norm waarin ook de beproefde veiligheidsprincipes en componenten zijn opgenomen. Als je deze principes op de juiste wijze toepast, kun je niet te maken krijgen met zoiets als een paperclip die tussen een startknop is gestopt. Zo’n truc werkt dan gewoonweg niet meer.’

Oplossing die verder gaat Volgens EN-13849-1 is de manuele reset een veiligheidsfunctie. Na de stopfunctie volgt doorgaans een manuele reset. Deze manuele reset moet geactiveerd worden door een manueel bediend component. Het mag

alleen door een hoog-laagsignaal geactiveerd worden en mag niet per ongeluk geactiveerd kunnen worden. Neef legt uit dat SICK iets verder gaat. ‘Aangezien de manuele resetfunctie eenkanalig is, heeft deze een Categorie 1-structuur. Volgens 13849-1 kun je daarbij in Performance Level nooit hoger komen dan PLc. Natuurlijk zijn er andere mogelijkheden om een hogere PL te bereiken. Maar onze oplossing is: definieer de veiligheidsfunctie als “voorkomen van onverwachts opstarten” of “herstartblokkering”. Gebruik hierbij de reset en de start om een tweekanalige Categorie 3/4-structuur te realiseren. Zo kun je een hogere Performance Level bereiken. Voor een PLd adviseren we minimaal een hardwired resetknop direct op de veiligheidscomponent of op de veiligheidsbesturing. En voor PLe is het advies: zowel de reset als de startknop hardwired direct op de veiligheidsbesturing. Zo kan de onderhoudsmonteur niet meer overvallen worden door een omvallend bitje, met een onverwachte herstart tot gevolg.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

Warmtebeeld tegen brand

#waaromlezen Warmtebeeldcamera’s helpen warmtekrachtkoppelingcentrale om brand in een vroeg stadium te detecteren.

Jönköping Energi vertrouwt op warmtebeeldcamera’s Voor afvalverwerkingsbedrijven zoals het Zweedse Jönköping Energi in Torsvik zijn spontane branduitbraken een gegeven feit. Hoofdzaak voor hen is daarom om zulke branden zo efficiënt mogelijk te detecteren en beheersen en verdere verspreiding te voorkomen. Sinds 2016 spelen warmtebeeldcamera’s van FLIR hierbij een onmisbare rol. Willem Koester

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

e warmtekrachtkoppelingcentrale in Torsvik is de grootste productielocatie voor stadsverwarming van energiebedrijf Jönköping Energi. De centrale zet 160.000 ton afval per jaar - oftewel: 20 ton per uur - om in warmte en elektriciteit. Dat is voldoende om te voorzien in de jaarlijkse vraag van 25.000 huishoudens. De fabriek heeft twee boilers: in de ene wordt afval als brandstof gebruikt en in de andere biomassa. De op afval gestookte locatie, die in 2006 werd voltooid, is het hele jaar door 24 uur per dag in bedrijf. De enige uitzondering hierop: enkele weken per jaar dat het bedrijf onderhoud uitvoert aan de locatie. De centrale in Torsvik voorziet in zo’n 90% van de verwarmingsvraag in de regio en 20% van het elektriciteitsverbruik in het omliggende netwerkgebied.

wagens leveren niet alleen af val uit de direct omgeving bij ons af, maar ook vanuit verschillende Europese locaties. Dit afval wordt gestort in een afvalbunker en vermengd met behulp van automatische kranen. Daar blijft het dan liggen in afwachting van transport naar de boiler.’

Spontane ontbranding van biologische afvalproducten en andere warmtebronnen is een voortdurende bedreiging waardoor we 24/7 moeten waken.

Magnus Olsson: Bedrijfsstilstanden zijn erg kostbaar, het kost ons meer dan €50.000 per dag. Daarom hebben we een betrouwbaar detectiesysteem nodig.

Vroegtijdige branddetectie Voor Magnus Olsson, centralemanager bij Jönköping Energi Torsvik, is het voorkomen en beheersen van brand in de afvalbunker niet alleen een kwestie van veiligheid, maar ook van goed financieel beheer: ‘Vracht-

‘Als er brand uitbreekt, moeten we de centrale onmiddellijk sluiten.’

‘Deze af valbergen kunnen bestaan uit een gevaarlijk mengsel,’ vervolgt Olsson. ‘Zelfontbranding van biologische producten of andere warmtebronnen is voor ons een constante dreiging. Het is iets waarop we elk moment van de dag bedacht moeten zijn. Naast de gevolgen voor het milieu en de vanzelfsprekende veiligheidsrisico’s voor de mensen in de centrale, kan een branduitbraak in een afvalbunker ook een zeer kostbare aangelegenheid zijn. Als er brand uitbreekt, moeten we de centrale namelijk onmiddellijk sluiten. Zulke sluitingen kosten ons behoorlijk veel geld, meer dan vijftigduizend euro per dag. Daarom is het belangrijk dat we een betrouwbaar waarschuwingssysteem hebben, dat brand detecteert zodra deze ontstaat.’

Een FLIR-Camera in de installatie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

13627a

‘Zelfontbranding is een constante dreiging.’

Warmtebeeldsysteem Om de brandveiligheid van de centrale te waarborgen en ernstige schade aan het milieu in de omgeving te voorkomen, startte Jönköping Energi een aanbestedingsprocedure voor de implementatie van een branddetectiesysteem met vroegtijdige waarschuwing. De opdracht werd uiteindelijk gegund aan het in Linköping gevestigde bedrijf Termisk Systemteknik, sinds 2010 distributeur van FLIR-warmtebeeldcamera’s en leverancier van branddetectiesystemen.

sensor die meestal op grote hoogte aan het plafond van een afvalbunker wordt gemonteerd. Tegen die tijd heeft een brand zich al ontwikkeld tot een onbeheersbaar gevaar.’ ‘Daarom stelden wij Jönköping Energi een waarschuwingssysteem voor op basis van de warmtebeeldcamera’s. Voor branddetectie gaat er niets boven warmtebeelden. Je detecteert dan namelijk de temperatuur van het materiaal en bent niet afhankelijk van verspreidende rook of een stijgende temperatuur in de ruimte. Je meet de temperatuur van het materiaal, in dit geval het afval.’

Brand detecteren en blussen Het branddetectiesysteem in Torsvik bestaat uit twee FLIR A615-camera’s in een beschermende behuizing. Deze zijn gemonteerd op draai- en kantelsystemen, aan elk uiteinde van de bunker een exemplaar. Ze worden bediend via de speciale TST Fire-software van Termisk. Wanneer een van beide camera’s een hotspot detecteert, wordt ook de andere camera op de hotspot gericht. Vervolgens berekent de TST Fire-software de precieze coördinaten van de hotspot, op basis van de gecombineerde warmtebeelden en genereert een alarm. Na activering van het alarm in de meldkamer van de afvalbunker, wordt er een waterkanon op de gedetecteerde hotspot gericht om de (beginnende) brand te blussen.

Claes Nelsson van Termisk Systemteknik: De TST-software maakt een nauwkeurige realtime analyse van het camerabeeld en bij afwijkingen wordt een alarm gegenereerd.

Claes Nelsson, productmanager bij Termisk Systemteknik AB: ‘De centrale in Torsvik werkte al met een rookaanzuigsysteem. Zo’n systeem onttrekt lucht aan de omgeving en analyseert deze op de aanwezigheid van rook. Het probleem hiermee was echter dat het niet snel genoeg werkte. Zo’n systeem genereert namelijk pas een alarm als rook fysiek in contact komt met de rook-

Thermisch camerabeeld ter analyse

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

TST Fire van Termisk is een nauwkeurige brandbeveiligingsoplossing die kan worden gebruikt in opslaglocaties voor vaste brandstoffen, afvalrecyclinginstallaties, verbrandingsinstallaties of elke andere omgeving waar zorgvuldig toezicht moet worden gehouden op de brandveiligheid. De software maakt gebruik van warmtebeeldcamera’s van FLIR, die hotspots in bedrijfsmiddelen opsporen en doorgeven. Vervolgens maakt TST Fire in realtime een nauwkeurige analyse van het warmtevideobeeld. Als er ongebruikelijk hoge temperaturen worden gedetecteerd, treedt er een alarm in werking. Het alarm wordt duidelijk weergegeven in de gebruikersinterface van TST Fire. Daarnaast biedt de software de mogelijkheid om hoorbare en zichtbare waarschuwingen te activeren.

‘Snelheid is van cruciaal belang bij branddetectie.’.

‘Het systeem dat Termisk Systemteknik voorstelde, bleek zeer nauwkeurig te zijn. Het kan namelijk temperaturen tot fracties van graden berekenen,’ aldus Claes Nelsson. ‘Dankzij de hoge resolutie van de twee camera’s, 640 x 480 pixels, kunnen we de hele bunker tot in het kleinste detail bewaken. Medewerkers in de meldkamer detecteren hierdoor zelfs heel minimale hotspots.’ ‘De FLIR A615 is een van onze favoriete camera’s voor dergelijke toepassingen,’ vertelt Nelsson. ‘Het is een bolometer-camera met een hoge resolutie die werkt met een Gigabit ethernet-interface en prima kan worden gecombineerd met onze TST Fire-software.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

Detectiesnelheid is van cruciaal belang Snelheid is van cruciaal belang bij branddetectie, daar weet Robert Berger van adviesbureau voor brandveiligheid Incendium alles van. Incendium levert het brandblussysteem voor de afvalbunker in Torsvik, inclusief het waterkanon dat de coördinaten ontvangt van het systeem met warmtebeeldcamera’s. ‘Om een brand te kunnen blussen, moet je snel reageren. Met dit systeem kan dat. We kunnen een brand zelfs al blussen voordat deze echt uitbreekt.’

Een op afstand bestuurd waterkanon kan er voor zorgen dat een brand nog vóór zijn ontstaan geblust kan worden.

MARKT & TECHNIEKCHNIEK

SAMSON neemt SED over Samson heeft in september het gespecialiseerde ventielbedrijf SED Flow Control GmbH uit Bad Rappenau, Duitsland overgenomen. Dankzij deze overname verbreedt het bedrijf uit Zoetermeer haar productprogramma met name in de farmaceutische-, biotech-, voedingsmiddelen- en drankenindustrie. De aankoop van SED versterkt de rol van Samson in de farmaceutische- en biotechsector en geeft een impuls aan productieautomatisering op basis van de slimme, netwerkventieltechnologie van het bedrijf, aldus dr. Andreas Widl, CEO van SAMSON.

tie van metalen en kunststof membraanventielen voor aseptische toepassingen. Verder levert de Duitse firma membraanventielen voor industriële toepassingen. Het assortiment omvat naast ventielen ook klepstandstellers, magneetventielen, signaaltransmitters en flowmeters. Met de overname verschaft het bedrijf zich toegang tot een wereldwijd verkoop- en servicenetwerk. Samen met de gelieerde ondernemingen AIR TORQUE, CERA SYSTEM, K T-ELEK TRONIK , LEUSCH, R I N G O VÁ LV U L A S , P F E I F F E R , SAMSOMATIC, SED, STARLINE en VETEC biedt SAMSON een compleet productprogramma aan regelventielen en afsluiters voor de procesindustrie en machinebouw.

Bij SED zijn circa 100 hoogopgeleide medewerkers verantwoordelijk voor de ontwikkeling en produc-

Turbineflowmeters voor extreme procescondities Hoffer Flow Controls, gevestigd in het Amerikaanse Elizabeth City, levert al meer dan 45 jaar hoogwaardige turbineflowmeters voor industrie, olie en gas en voor de ruimtevaart. Naast een standaard productlijn van turbinefl owmeters voor gassen en vloeistoffen, ligt de focus op specials voor onder andere cryogene applicaties, onderwater- en hogedrukapplicaties.

sluitingen voor 12.000 Psig, en een tweetal met API-flenzen voor 8.000 Psig. De actuele flow en het totaalverbruik vallen direct af te lezen op de opgebouwde HRT 1-transmitter. Deze eveneens in 316 rvs uitgevoerde transmitter is 4-20 mA Loop powered met HARTprotocol en heeft daarnaast een pulsuitgang en twee alarmcontacten. Met een certificering volgens ATEX II 2GD EEx d IIC kunnen de flowmeters in Ex Zone 1 toegepast worden.

Voor een gasplatform in de Levantijnse Zee is recentelijk een aantal bijzondere turbineflowmeters met een ontwerpdruk van 8.000 tot 12.000 Psig (827 barg) geleverd. De flowmeters worden ingezet voor mono-ethyleen glycol- en methanolinjecties met een gekalibreerd meet bereik van 4 tot 60 GPM (circa 15 tot 230 liter/min). De body van de flowmeters is vervaardigd uit één stuk 316 rvs-stafmateriaal met 1” MP autoclave procesaan-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

Stap voor stap steeds slimmer Technologisch kan van alles, maar is men er al aan toe?

EcoStruxure is een open IoT-architectuur die technische installaties verbindt.

Soms is het ook wel eens lekker als 4.0 in een slim automatiseringsgesprek helemaal niet wordt genoemd. Want hoewel het er echt wel van zal komen, is volgens Sander van Dasselaar, Vice President Industry bij Schneider Electric Electric, de gemiddelde machinebouwer nog helemaal niet zo ver. Natuurlijk hoort die machinebouwer dagelijks hippe termen als de cloud, big data, remote en kunstmatige intelligentie voorbijkomen. Maar daar in de praktijk mee aan de slag gaan? Dat gaat stapje voor stapje. Daarom een interview over nieuwe, geïntegreerde technologie, maar wel met beide voeten op de grond. Liam van Koert

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

#waaromlezen Hoe krijgen machinebouwers aansluiting bij de technologische mogelijkheden.

grotere rol speelt. En dat er steeds meer via de cloud wordt afgehandeld met steeds meer apps en services, en dat onze edge-producten onder invloed van digitalisering steeds geavanceerder worden.’ Met edge-producten bedoelt Van Dasselaar dan geen inpandige serverracks maar de plc’s en de HMI’s die tegenwoordig ook rechtstreeks met de cloud verbonden kunnen worden. Maar of iedereen dat zomaar wil?

Sector- en toepassingsafhankelijk datagebruik

ok Sander van Dasselaar spreekt liever van evolutie in plaats van revolutie. In de 8 jaar die hij bij Schneider Electric Electric werkzaam is, waren vele ingrediënten voor de slimme fabriek al voorhanden. Dat geldt zelfs voor het overkoepelende EcoStruxure, een platform en visie waarin Schneider Electric al haar vertikalen in één ecosysteem samenbrengt. ‘Natuurlijk zijn we van origine een hardwarebedrijf,’ licht hij die visie toe. ‘Onze connected producten vormen al jaren de basis voor allerlei analysetools die in de slimme fabriek gebruikt worden. Wel zie ik natuurlijk ook dat software vandaag een flink

Hoewel Van Dasselaar duidelijk ziet dat de verschillende sectoren onder invloed van diezelfde digitalisering steeds meer naar elkaar toegroeien voor wat betreft automatisering, maakt het volgens hem nogal wat uit wat men waar onder slim produceren verstaat en hoe men met data omgaat. ‘Op de eerste plaats zie je een groot verschil tussen de ontwikkelsnelheid in de procesen in de discrete industrie. Even afgezien of je met DCSsystemen of plc automatiseert, niet alleen de levenscycli van productiemiddelen in de oil & gas zijn heel anders dan die in de food & beverage. Ook is food & beverage veel zichtbaarder en zitten de bedrijven dichter bij de consument. Diens behoeften veranderen snel, en als er iets niet goed gaat, staat het meteen op social media. Dat heeft zijn impact op hoe je automatiseert en hoe je omgaat met data. Zo valt er over het in de cloud zetten van data over de output, mits dit natuurlijk veilig gebeurt, nog wel te praten. Benchmarken kan namelijk zowel de efficiëntie als de kwaliteit ten goede komen. Maar recepturen in de cloud? Dan kom je aan het intellectueel eigendom van de producent en dat is meestal een “no go”. Bij recyclingbedrijven ligt dat weer anders. Daar is veel kennis gemeengoed en kan er veel meer. Ook is het van de sector en toepassing afhankelijk welke soorten data er worden gecorreleerd. Zo is het voor een verpakkingsmachine misschien niet zo interessant om het energieverbruik te monitoren. Wellicht kan je er wat mee met het oog op voorspellend onderhoud, maar op de kostprijs per product heeft energie een geringe invloed. In de procesindustrie, waar ook energie wordt opgewekt en aan het net wordt teruggeleverd, ligt dat weer heel anders. Of wat te denken van het correleren van waterverbruik? Wist je bijvoorbeeld dat met het verwerken van één kip, vijf liter water gemoeid is? Als je dat door nieuwe inzichten weet terug te dringen naar drie liter dan heb je een serieuze besparing te pakken.’

Kunstmatige intelligentie en robotica Het is juist om dit soort gegevens zinvol naast elkaar te kunnen leggen - ook wanneer ze uit verschillende takken van sport komen - dat Schneider Electric haar EcoStruxure-platform flink heeft opgepoetst. Het is de (I)IoT-backbone die alle verschillende architectu-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

We help move man’s most marvellous machines

Engineering GREAT Solutions Open. Druk. Schoon. Aanpassen. Controle. Aanduiden. Excelon® Plus: de nieuwe generatie luchtconditioneringsapparatuur. Ontwikkeld met veiligheid in gedachte, biedt deze ingebouwde vergrendelingstechniek en een uniek dubbel uitgevoerd veiligheidsslot op het reservoir. Meer robuust, maar toch 35% lichter en 20% kleiner. Dit alles zorgt ervoor dat de Excelon® Plus veiliger, eenvoudiger en simpeler te onderhouden is waardoor uw machines veilig en efficiënt blijven werken. Stelt u zich eens voor wat wij voor u kunnen betekenen… Bezoek ons op: www.mostmarvellousmachines.com/nl

13745c

‘Het is van de sector en toepassing afhankelijk welke soorten data er worden gecorreleerd.’

ren die Schneider Electric automatisering rijk is, bijeen moet brengen. Machines, plants, gebouwen en powergrids, ze kunnen allemaal op het platform, dat overigens gebaseerd is op Azure van Microsoft, worden aangesloten. Dat dat voor menig machinebouwer nu nog een straat te ver is, snapt Van Dasselaar heel goed. Een volledige virtuele controlekamer bouwen, waar vandaan je op afstand alle machines wereldwijd beheert, bestuurt en optimaliseert, is nog niet voor iedereen weggelegd. Gelukkig beschikken ook veel op zichzelf staande tools over krachtige functies om uit data informatie te destilleren. Denk bijvoorbeeld aan Wonderware Intelligence, waar met behulp van kunstmatige intelligentie zeer geavanceerde analyses kunnen worden gedaan, ook wanneer er geen internet is. Dergelijke analyses kan je achteraf in de cloud doen, maar ook realtime in de machinebesturing, om zo indien nodig direct het productieproces te kunnen bijsturen. Een belangrijke ontwikkeling vindt Van Dasselaar, omdat je zonder slimme en flexibele machines nooit een slimme fabriek kan bouwen.

Dit laatste is overigens ook de reden dat Schneider Electric niet alleen op software-, maar ook op hardwaregebied nieuwe producten belooft. Op het gebied van robotica bijvoorbeeld. ‘Vanuit het Elau-tijdperk kennen sommigen misschien onze deltarobots nog wel’, roept Van Dasselaar in herinnering. ‘Maar het robotprogramma gaan we flink uitbreiden. Hiervoor werken we nauw samen met de firma Stäubli, die de mechanica voor zowel scara- als knikarmrobots gaat leveren. De motoren en de besturing doen we helemaal zelf en uiteraard worden alle robots voorzien een mooie Schneider Electric groene kleur en ons eigen logo.’

Stap voor stap waarde toevoegen Terug naar de slimme machines. Want die bouwen is makkelijker gezegd dan gedaan. Niet zozeer in technisch opzicht, maar wel voor wat betreft de menselijke en economische factoren. Van Dasselaar: ‘Hoewel lokaal best dingen slim afgehandeld kunnen worden, komt een slimme machine pas echt tot zijn recht als die verbonden

is met zijn omgeving en de buitenwereld. En hoewel onze producten de hoogste certificeringen hebben voor wat betreft cybersecurity, is in de praktijk het toegang krijgen tot zijn machines voor de gemiddelde machinebouwer een lastig verhaal. In de eerste plaats is hij niet zo thuis in software, maar liggen zijn kerncompetenties nog duidelijk in het elektrische en mechanische domein. Als ze geluk hebben, lukt het ze daarmee ook een onderhoudscontract te verkopen. Maar Software as a Service verkocht krijgen? Daarvoor hebben ze nog een Schneider Electric hele weg te gaan. Ja, er is een grote werkt samen met push vanuit de leveranciers. Maar Stäubli aan een eigen robotproer is bij veel stakeholders nog weigramma. nig lef om het te omarmen. Wij vinden daarom dat we als Schneider Electric Electric ons een voortrekkersrol moeten aanmeten. En we moeten machinebouwers stapje voor stapje begeleiden bij het in de praktijk brengen van smart services. Enerzijds door zelf ook risico’s te dragen en anderzijds door met de praktijkvoorbeelden te komen. Denk aan een machinebouwer die we helpen inzichtelijk te maken wat de werkelijke output van zijn machines is door slechts een paar maanden te meten. Als dan bijvoorbeeld blijkt dat in plaats van de verkochte 70 procent, gemakkelijk 85 procent van de theoretische capaciteit wordt gehaald, dan kan hij dat vervolgens in zijn prijs meenemen. Een volgende stap is dan het benchmarken over meerdere machines en een stukje machineoptimalisatie. Als daarmee de output van het hele machinepark van de eindklant ineens omhoog schiet, dan hebben we met zijn allen een mooi stukje waarde toegevoegd. Hoe je die het beste verdeelt? Ook daar helpen we de machinebouwer graag en staan we open voor allerlei scenario’s. Als we maar wel die stapjes blijven zetten om uiteindelijk met een flinke dosis ervaring bij die echt slimme fabriek terecht te komen.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

#waaromlezen

Best of Breed De nieuwe leverancierstandaard?

Best-of-breed, waar let je op bij de standaardisatie van systemen.

Een van de doelstellingen van de ISA-95 standaard is oplossingen van verschillende leveranciers eenvoudiger met elkaar laten te integreren. Zodoende kunnen industriële bedrijven per functionele behoefte de beste oplossing selecteren - ook wel “best-of-breed” genoemd. ISA-95 biedt gestandaardiseerde datamodellen en integratieprotocollen die hiervoor de basis vormen. In hoeverre brengen MES-leveranciers en systeemintegratoren dit eigenlijk al in de praktijk? In dit interview geeft Ruben Gil, directeur business consultancy bij Aspen Technology, zijn visie op de haalbaarheid van het best-of-breed-concept. Bianca Scholten

uben Gil: ‘Mensen proberen om hun productieprocessen te standaardiseren door over alle fabrieken heen de Standard Operating Procedures te uniformeren en automatiseren. Hetzelfde doen ze met de manier waarop ze de performance meten (SPC - Statistical Process Control, KPI - Key Performance Indicator, OEE - Overall Equipment Effectiveness). Hoe bereik je dezelfde kwaliteit terwijl de medewerkers in Azië minder ervaring hebben dan de mensen in Europa? In het verleden zagen we dat de weten regelgeving de aanleiding vormde voor het introduceren van IT in de fabrieken. Nu draait het meer om het bereiken van dezelfde productkwaliteit. Als iedere fabriek een eigen methode heeft om de prestaties te meten, dan is het moeilijk om ze onderling te vergelijken.’

Uitdaging ‘Veel chemische concerns hebben door middel van acquisities de overstap gemaakt van bulk naar fijnchemie. De aangekochte fabrieken beschikten al over eigen IT-systemen, dus standaardisatie vormde een uitdaging. In plaats van alle systemen te vervangen, leggen ze er een laag boven die de berekeningen doet, en standaard SPC mogelijk maakt. Het vervangen van een OSI PI historian door een Aspen IP21 historian biedt nauwelijks toegevoegde waarde; het aanbrengen van een extra laag met functionaliteit zoals SPC/SQC, OEE, Alarm en event

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

management, patroonherkenning, root cause analyse, doet dat wel.’

Html-client ‘Dankzij de html-technologie kunnen we een html-client installeren die het voor de gebruiker mogelijk maakt om de gegevens van alle fabrieken in te zien, zonder dat we software op hun pc hoeven te installeren. Alles blijft waar het is, we plaatsen de client daarboven en zodoende zien de gebruikers in realtime KPI’s, trends en SPC. Het bieden van zo’n html-client is een eerste stap in de richting van de cloud. Veel bedrijven geven er nog de voorkeur aan om de server op de lokale vestiging te plaatsen omdat het productieproces afhankelijk is van de applicatie. Er moeten bijvoorbeeld laboratoriumdata worden ingegeven om verder te kunnen met het productieproces. Ze zijn vooral huiverig om een leverancier toegang te bieden tot hun data, zoals hun stuklijst en recepturen. Dan kiezen we voor een andere benadering en trainen de medewerkers, zodat ze de applicatie zelf kunnen bouwen. Het zal nog lange tijd duren voordat bedrijven het gevoel krijgen dat de cloud goed beveiligd is. Verder maken mensen zich ook zorgen over de snelheid. Dit verbetert rap en is geen sterk argument tegen de cloud meer, behalve in regio’s waar netwerken instabiel zijn. Wij zullen eerst de minder kritische applicaties geschikt gaan maken voor de cloud, zoals scheduling-

systemen. Als je schedulingsysteem niet beschikbaar is, heeft dit immers niet tot gevolg dat het productieproces onmiddellijk stilligt.’

Lange termijn ‘We zien overigens meer en meer joint ventures waarbij fabrieken informatie met elkaar willen delen maar tegelijk met intellectueel eigendom worstelen; op een dag gaan ze misschien weer uit elkaar en worden ze weer concurrenten.’ ‘Hoewel bedrijven na acquisities op de korte termijn niet onmiddellijk de systemen vervangen, kiezen zij op de langere termijn wel voor een standaardleverancier voor IT voor de fabrieken, vergelijkbaar met het “ERP-tenzij”beleid dat we kennen uit het ISA-95 level 4-domein. Dat doen zij vanwege de Total Cost of Ownership. De kosten van integratie vormen niet meer het probleem bij bestof-breed-oplossingen in een servicegeoriënteerde architectuur, maar de uitdaging is: hoe zorg je ervoor dat dat landschap van deeloplossingen ook op de lange termijn

scheduling. Het integreren van modellen is moeilijk, veel moeilijker dan het integreren van gegevens.’ ‘Kiezen voor een geïntegreerde suite van één leverancier heeft een aantal voordelen ten opzichte van iedere fabriek zijn eigen systeem. Het stapsgewijs standaardiseren van het IT-landschap van de fabrieken wordt mogelijk dankzij een modulair opgebouwd totaalpakket. Eerst leg je een laag over het bestaande landschap van uiteenlopende historians. Op de lange termijn vervang je ook de niet-standaard historians en migreer je naar een en dezelfde MES-suite.’

Verschillende keuzes ‘De landschappen met applicaties van uiteenlopende leveranciers zijn ontstaan omdat mensen binnen de muren van de fabriek een oplossing zochten voor een specifiek probleem, zoals het traceren van kwaliteit. Ze namen aankoopbeslissingen op fabrieksniveau. Ook waren er regionale voorkeuren. In Japan kozen ze een DCS - Distributed Control System - van Yokogawa omdat die daar goede suppor t konden leveren, in Duitsland gaven ze de voorkeur aan Siemens, enzovoort. Hetzelfde gebeurde met Manufacturing Execution Systemen. Iedere fabriek kocht bij zijn eigen DCSleverancier ook MES-functionaliteit, zoals SPC. Met als gevolg dat er verschillende IT-tools waren, met andere algoritmes. Aan de andere kant waren er de ERP-ver tegenwoordigers die vonden dat alles door ERP opgelost moest kunnen worden, wat in het geval van complexere processen niet bleek te werken. Dan koos men alsnog voor een MES-laag, wat een lokale keuze was, gefinancierd uit lokaal budget.

‘Als iedere fabriek een eigen methode heeft, is het moeilijk om ze onderling te vergelijken.’

blijft werken? De technologie verandert tegenwoordig in een hoog tempo en dat veroorzaakt in een best-ofbreed-landschap iedere keer een volledige her-engineering. Uit onderzoek is gebleken dat de TCO doorgaans meer dan acht keer zoveel is als de initiële investering in software licenties. Daar zijn mensen zich niet zo bewust van. Binnen drie of vier jaar moet de integratie volledig opnieuw worden gedaan.’

Procesmodel ‘Verder benaderen mensen integratie vaak alleen vanuit een dataperspectief; bij Aspentech werken wij echter vanuit een procesmodel. Het model dat je als basis voor APC of real time optimalisatie gebruikt, moet bijvoorbeeld in overeenstemming zijn met het model voor

Polymeer Scheduling

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

Er was geen langetermijnvisie op een IT-landschap voor het totaal van fabrieken uit hetzelfde bedrijf.’

Langetermijnvisie ‘Er zijn ook bedrijven die wel zo’n langetermijnvisie hebben. Zij hebben berekeningen gemaakt van de waarde en implementeren weliswaar stapsgewijs per individuele fabriek, maar met het einddoel voor ogen. Meer en meer bedrijven beginnen te beseffen dat dat een betere aanpak is. Ze beginnen bijvoorbeeld met het plaatsen van een historian in iedere fabriek en gebruiken dat als basis voor hun MES-landschap. Nu zijn ze zo ver dat ze gedetailleerde schedulingfunctionaliteit aan hun MES toevoegen. Het belangrijkste is om steeds het eind-

SPC screenshot

Waarde-raamwerk

van aanpak moeten ontwikkelen en uitvoeren.’

Functionaliteit voorop ‘Bij de selectie van een MES is het ook belangrijk om erop te letten dat het systeem aan de eigen wensen aangepast kan worden. Het zou niet nodig moeten zijn om de code te veranderen teneinde het geschikt te maken voor de specifieke eigenschappen van een fabriek. Wat je nodig hebt is een platform dat het mogelijk maakt om je te onderscheiden van andere bedrijven, in plaats van dat concurrerende bedrijven vanwege standaard-, niet aanpasbare functionaliteit allemaal op dezelfde manier moet werken.’ ‘Vroeger werd er vooral door de IT-teams naar s t andaardis atie gestreefd en dat leidde tot slechte beslissingen, bijvoorbeeld een te ver doorgevoerd ERP-tenzijbeleid. Gebruikers zijn echter niet zozeer op zoek naar IT-systemen; ze zoeken naar middelen om hun processen en resultaten te verbeteren. Daarom vullen wij samen met de gebruikers een matrix in waarin we bedrijfsprocessen relateren aan functionaliteit. Zodoende maken we inzichtelijk welke bijdrage de functionaliteiten leveren aan de bedrijfsdoelstellingen. Daarna maken we een stappenplan. Bedrijven die

‘Het integreren van modellen is veel moeilijker dan het integreren van gegevens.’ doel voor ogen te hebben. Acquisities brengen aan de lopende band IT-oplossingen met zich mee die afwijken van de bedrijfsstandaarden. De fabrieken gebruiken niet alleen oplossingen van verschillende leveranciers, maar ze hebben wat betreft hun IT-landschap ook uiteenlopende “volwassenheidsniveaus”. Om het einddoel te bereiken zal je voor iedere fabriek een individueel plan

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

de helft van de prijs schelen. Wij gebruiken een tokensysteem waarbij engineers die in verschillende ploegen werken, samen een token delen. Dankzij een wereldwijd contract zijn de kosten veel lager. Het lijkt een beetje op SaaS (Software as a Service) waarbij je betaalt voor wat je gebruikt, maar in ons geval spreek je van tevoren het verbruik af. Zodra je naar een ander product overstapt, kost het oude systeem je niets meer.’

Wereldwijd ‘We hebben weleens meegemaakt dat de fabrieken van één bedrijf verschillende applicaties gebruiken om het MES-landschap op te bouwen, Ruben Gil, Aspentech bijvoorbeeld een historian en een advanced process control module (geavanceerde regeleenheid WK). Die hebben allemaal toegang nodig tot de productiegegevens in het DCS. Als je één MES-suite hebt dan wordt dat veel eenvoudiger. Dat geldt ook voor de integratie met het ERP-systeem. En als je een MES selecteert dan moet dat systeem uiteenlopende talen ondersteunen. MES (deel)oplossingen van kleine, lokale leveranciers kunnen dit niet altijd. We hebben meegemaakt dat een van de fabrieken over een OEE-module beschikte en het bedrijf dit ook over de andere fabrieken uit wilde rollen. Maar het bleek geen Japans te ondersteunen, wat resulteerde in lange wachttijden. Bij de leverancierselectie is het ondersteunen van een veelheid aan talen en wereldwijde dienstverlening ook belangrijk.’

‘De kosten van integratie vormen niet meer het probleem bij best-ofbreed-oplossingen.’ bijvoorbeeld de kosten van energieverbruik willen reduceren, verbeteren het procesontwerp en gebruiken APC - Advanced Process Control - op de units die de meeste energie verbruiken. Hun standaardisatie-inspanningen zijn dus niet zozeer gericht op de kosten van onderhoud van IT, maar veel meer op de waarde van de functionaliteit voor het bedrijf. Bijvoorbeeld een verbeterde return on assets, of een verhoogde OEE.’

Traceerbaarheid ‘Verder zien we dat de fijnchemie en farmacie behoefte hebben aan traceerbaarheid. Voor bedrijven met verschillende systemen is traceerbaarheid veel moeilijker te realiseren. ERP biedt niet voldoende details voor de tracering, je wilt weten wat zich in een specifieke reactor heeft afgespeeld, je moet diep de details in kunnen om een goed begrip te krijgen van de productkwaliteit.’ ‘Een ander argument voor een leverancierstandaard is het schaalvoordeel, de kortingen die je krijgt als je als groep fabrieken een applicatie aankoopt. Dat kan

‘Kortom, vanuit integratieperspectief is best-of-breed mogelijk maar de uitdaging is niet zozeer de gegevensintegratie. Het gaat ook om versiebeheer. Als een fragment van je landschap verandert, heeft dat steeds weer her-engineering tot gevolg. Essentieel is het om te werken vanuit hetzelfde procesmodel, een fysiek model van de fabriek dat geschikt is voor de meest uiteenlopende functionaliteiten, zoals scheduling, OEE, geavanceerde analytics, realtime SPC, enzovoort. En dat model moet op een centrale plek worden onderhouden. Heb je één MES-suite, dan beheert deze dat model en daarmee bewaak je de samenhang tussen alle deelprocessen uit je fabriek.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

CYBERKRONIEK

Aftappen van toetsenbordaanslagen Beveiligingsexperts stellen dat elk systeem dat fysiek te bereiken is, gehackt is (daarom horen fysieke beschermingsmaatregelen tot het cybersecuritydomein). Uiteraard valt het in de praktijk wel mee, maar te verwaarlozen is het risico niet. Hogeschool Avans in Breda kwam hier in 2016 achter, toen bleek dat studenten zogenaamde “keyloggers” op docenten-pc’s geïnstalleerd hadden. Een keylogger is een klein apparaatje dat in de toetsenbordkabel wordt gestoken, en dan alle toetsaanslagen registreert. Ideaal om wachtwoorden te weten te komen (of de vragen van komende tentamens). Rob Hulsebos

Onlangs kwam ik er bij toeval achter dat Amazon (Duitsland) deze apparaatjes verkoopt. Ik besloot de proef eens op de som te nemen, en bestelde er op maandagavond een, voor nog geen vijf tig euro. Twee dagen later viel het ding in de bus, nog kleiner dan een usbstick. Binnen een paar tellen had ik hem tussen mijn pc en het toetsenbord aangesloten. Dan met de

mobiele telefoon via de wifi de webpagina van de keylogger openen, en presto: alle toetsaanslagen op de pc verschijnen op het scherm van mijn telefoon. Meer werk is het niet! Dat het zó makkelijk was verbaasde me nog het meest, ook al wíst ik dat het kon. Iemand kan dus in enkele seconden werk een keylogger aansluiten en alles volgen wat op een pc gebeurt (qua toetsenbord dan).

Informatiediefstal was nog nooit makkelijker. De keylogger valt ook nauwelijks op, zo klein is het apparaatje. Eigenlijk zou elk apparaat met een los inplugbaar toetsenbord dus dagelijks gecontroleerd moeten worden, óf er zou een fysieke beveiliging - een kast of iets dergelijks omheen moeten zitten.

Nieuw type ransomware De vele ransomware-varianten die we de afgelopen twee jaar al gezien hebben, voeren hun kwaadaardige taak uit door bestanden van gebruikers te encrypten, waarna het slachtoffer Bitcoins moet betalen om de sleutel te krijgen die nodig is voor de decryptie. Een nieuw soort malware genaamd “Ordinypt” doet het anders: die overschrijft bestanden met random data. Op de pc wordt

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

een berichtje achtergelaten dat een bedrag moet worden overgemaakt om de bestanden weer terug te krijgen. Maar dat kan dus nooit, dus uiteindelijk is men geld én bestanden kwijt. Zulke malware staat wel bekend als “wiper”. Men wordt geïnfecteerd door op een document te klikken dat per e-mail wordt opgestuurd. Voorlopig richt de malware zich alleen op Duitse gebruikers.

CYBERKRONIEK

IEEE-encryptie gekraakt Twee maanden geleden kwam in het nieuws dat de “WPA2”-encryptie (volgens de norm IEEE802.11i) van wifi te omzeilen bleek vanwege fouten in de implementatie, waardoor de meeste wifi-apparaten in de wereld van updates moesten worden voorzien. Begin november kwam de universiteit van Florida naar buiten met een publicatie “Standardizing Bad Cryptographic Practice” over de encryptie-algoritmes volgens de norm IEEE P1735, waarin zeven (!) grote fouten ontdekt zijn. Rob Hulsebos

De IEEE P1735 wordt gebruikt door leveranciers van elektronische componenten, om hun producten te beschermen tegen reverse-engineering en intellectual property (IP)-diefstal. Ook het beheer van licenties kan met de P1735 geregeld worden. Met de ontdekte fouten in de cryptografische algoritmes is het nu mogelijk om de functionaliteit van chip te wijzigen, IP van concurrenten te blokkeren, of licenties te vervalsen. Nu is de P1735 nog maar in “proposed” (P) toestand, maar de

norm wordt desondanks al wel zeer breed gebruikt. Het gevaar voor aanvallen op chips in producten is dat deze compleet onbruikbaar kunnen worden. De onderzoekers bekritiseren de IEEE voor het gebruik van cr yptograf ische algoritmes waar van de zwaktes bekend zijn. Ook bij de recente publicaties over de “KRACK” zwaktes van WPA2 implementaties kreeg de IEEE kritiek, omdat de ontwikkeling van standaarden te gesloten zou zijn.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

De control room, essentieel voor de boardroom

Intelligente en zelfdenkende systemen worden steeds belangrijker in elk industrieel proces. Door de verregaande automatisering komt een schat aan data beschikbaar. Maar filter je hier inzichten uit? Bij Croonwolter&dros integreren we elektrotechniek, werktuigbouwkunde, automatisering en informatisering. Zo zorgen we niet alleen dat bedrijven in control zijn over hun processen, maar ook dat ze op elk moment over de juiste managementinformatie beschikken. De control room wordt hierdoor meer dan een bedrijfsonderdeel op afstand, het wordt van essentieel belang voor de boardroom.

13702

FHI PO ST BU S 36 6 38 30 AK LE US DE N TE L. 03 3 46 E- MA IL INF 5 75 07 O@FH WW W. FH I.N I.N L L

De wereld van 2018

Het is niet eenvoudig om goede voorspellingen te maken. Dan bedoel ik dus de concrete verwachtingen opnoemen, die ook daadwerkelijk uit gaan komen. Ik denk dat de voorspellingen die in 1998 voor 2018 werden gedaan, volledig de plank missloegen. Als je nu - aan het einde van 2017 - een beeld vraagt van 2018, komen we wellicht in de buurt. Je hoeft de wondermachine Google alleen maar te vragen naar de technische trends voor 2018 en je krijgt termen als artificial intelligence, analytics, intelligent things, Digital Twin, Cloud to the Edge, AR/VR, blockchain en risico’s managen. Paul Petersen

De World of Technology & Science gaat in het komende jaar op nogal wat van die trends in. In 2014 probeerde de organisatie met projecten als New Control Room en Augmented Reality op een smartphone al in te gaan op sommige trends. Toen waren we te vroeg, bleek, maar nu is er geen ontsnappen meer aan. Er komen bij FHI signalen binnen van bedrijven, die de deskundigheid van hun medewerkers ver werken in een V irtual Reality- er varing om hun kwaliteiten na een pensioen over te kunnen dragen. Wat in 2014 nog niet speelde is nu bijna core business.

geïntegreerd, waarbij de technische deskundigheid vanuit de bedrijfsketen aanwezig is. Een seminar vanuit deze wereld stelt zichzelf de vraag: gaan we embedded elektronica of plc’s gebruiken voor de besturing? In datzelfde seminar zullen voorbeelden en voordelen van beide richtingen besproken worden, omdat iedere situatie weer op zichzelf staat.

De technische kunde van de gehele bedrijfsketen is aanwezig

Vanuit de World of Automation worden seminars en projecten opgezet, om in te haken op de huidige innovaties en de realiteit van de technologische trends. De inzet van sensoren en instrumenten bij de bron, om computerkracht lokaal te benutten en sneller het proces te meten en te regelen, klinkt vanzelfsprekend. Een voorbeeld van edge-computing, dat zowel voor machinebouwers, productie- en procesindustrie een krachtige innovatie zal betekenen. Hierover komt inhoud terug in seminars en beleving via innovatietours langs stands op de World of Automation. De chiptechnologie en wat in de World of Electronics het Internet of Industrial Things wordt genoemd, maken de nieuwe aanpak ook meer dan ooit mogelijk. Dat is het voordeel van de WoTS: er zijn vijf werelden in één beurs

FHI GENIET EXCLUSIEVE GAST VRIJHEID IN AUTOMATIE | PMA. DE VERANT WOORDING VOOR DE GEPUBLICEERDE KOPIJ OP DEZE PAGINA LIGT BIJ FHI.

Het Internet of Things komt zowel aan de orde bij individuele exposanten als in demonstraties, seminars en collectieve projecten. De productie van de toekomst gaat diverse sensornetwerken koppelen. Dat vraagt om deskundigheid in chips, sensoren, connectiviteit, protocollen, communicatietechnologie, integratie en data analytics, om tot een toegevoegde waarde te komen voor gebruikers, operators en de klanten van de industrie. Dit is relevant voor alle werelden. Op Industrial Processing en de World of Motion & Drives worden innovaties met inspiratie tastbaar gemaakt.

De organisatie is bezig met robotica, end-to-end security, exciting technology en energy efficiency. Er zit veel in de koker met de verwachting dat het gaat gebeuren. De wereld van 2018 wordt getoond op de WoTS van 2 tot en met 5 oktober in de Jaarbeurs en in het voorjaar kunnen we concreet laten zien wat er getoond wordt.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

MARKT & TECHNIEK

Apparaten verbinden met ThingWorx® Met de Netbiter LC-gateways kunnen gebruikers van ThingWorx met een paar muisklikken data ontvangen van machines, apparaten of sensoren. In ThingWorx kunnen gebruikers eenvoudig grafische dashboards (zogenaamde Mashups) bouwen en online alarmen en rapporten op hun machines ontvangen. Een Netbiter LC-gateway maakt verbinding met veldapparatuur via Serial RS-232/485, Modbus RTU of Modbus TCP - on-board I/O poorten bieden de mogelijkheid om sensoren en extra apparatuur aan te sluiten. De Netbiter-gateway stuurt data via ethernet of het mobiele netwerk naar de ThingWorx-cloud waar het in een gewone webbrowser kan worden weergegeven. Het is mogelijk om rapporten, statistieken en ook alarmen te ontvangen als de waarden bepaalde niveaus bereiken. Gebruikers

kunnen zogenoemde “Mashups” bouwen waar data van de veldapparatuur op grafische dashboards kan worden weergegeven. Netbiter LC wordt geleverd met een meegeleverde conf iguratie-wizard waarmee eenvoudig zogenaamde “Device Templates” kunnen worden gebouwd, waarmee de waarden van een Modbus apparaat/machine naar ThingWorx kunnen worden overgezet. Bovendien zijn er pasklare templates voor honderden industriële apparaten gratis beschikbaar op www.netbiter.com. Met deze templates kunnen gebruikers binnen enkele minuten een machine op ThingWorx aansluiten. Gebruikers kunnen ook toegang krijgen tot machineinformatie door in te loggen op de interne webpagina’s van Netbiter LC. Hier kunnen ze live waarden en geregistreerde data bekijken en alarmen van hun machine ontvangen. eWON Netbiter LC is er in twee uitvoeringen: de LC310 die data alleen via Ethernet verzendt en de LC350 die zowel van Ethernet als van mobiele communicatie (3G/GSM/GPRS) gebruik kan maken.

Aandrijfelektronica voor netwerken en IoT-functies Het nieuwe NORDAC LINK gamma decentrale aandrijfsystemen is ontworpen voor intralogistieke toepassingen met veel aandrijfassen die in een netwerk opereren. Deze frequentieregelaars en motorstarters zorgen voor een flexibele configuratie van functies en opties die perfect passen bij de eisen van de applicatie. Gecodeerde plug-in connectoren voor stroom, communicatie en sensoren zorgen voor een snelle en veilige inbedrijfstelling. Geïntegreerde onderhoudsschakelaars en richtingschakelaars vergemakkelijken het latere onderhoud van deze systemen. NORDAC L INK f requentiereg e laars met maat 2 zijn geschikt voor

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

motorvermogens tot 7,5 kW. De verschillende modellen in deze serie bieden nu oplossingen voor alle typische taken in sorteringstoepassingen, luchthavenbeheersystemen en magazijnen. De AC vector drives zijn geschikt voor horizontale, hellende en verticale transportbanden. Ze beschikken ook over hijsfuncties en de veiligheidsfuncties STO en SS1 volgens EN 61800-5-2. NORD biedt projectgerelateerde variantenreductie aan, gebaseerd op uitgebreide er varing in een breed scala van industrietakken. Zo kunnen aanzienlijke kostenbesparingen worden gerealiseerd door de meer gestroomlijnde processen in aankoop en engineering, maar

ook tijdens de inbedrijfstelling en onderhoud. Het gamma NORDACaandrijfelektronica bevat meerdere frequentieregelaars voor een motoroutput tot 160 kW. Met een geïntegreerde plc kunnen deze AC vector drives logische sequenties uitvoeren en autonome procescontrole op zich nemen. Alle aandrijvingen kunnen verbonden worden met de cloud, enkel door gebruik te maken van standaardcomponenten. NORD ontwikkelt ook een complete sof twareoplossing voor predic tive maintenance, gebaseerd op de NORD-inverters. Zij hebben door hun interne plc de beschikking over statusgegevens (zoals stroomverbruik, snelheid, spanning en status), evenals externe gegevens van de aangesloten sensoren (bijv. lichtgordijnen, trillingsensoren).

OPLEIDINGEN

Medewerkers van de toekomst het werken met jonge enthousiaste mensen is zo leuk, dat geeft heel veel voldoening. Het houdt je jong,’ lacht hij. ‘Ik raad het iedereen aan om eens een dagje mee te lopen. We hebben gemotiveerde studenten en het is heel leuk om te zien hoe gretig ze kennis opnemen.’ Bij Avans in Den Bosch is veel aandacht voor de smart kant van de automatisering. Zowel smart automation als smart hardware en -software en dan met name in embedded systemen, vormen een groot onderdeel van de lesstof. Daarnaast hebben studenten veel aansluitende mogelijkheden voor gerichte minors zoals Robotics & Vision in Breda, Machines & Motion in Den Bosch, maar ook de bedrijfsmatige kant kan worden ingeslagen met Technische Bedrijfskunde en Financieel Management. In Breda wordt een minor procesautomatisering aangeboden. ‘We zien vandaag bij de challenges een opdracht van Festo op het gebied van procesautomatisering, maar van mij mag dat nog wel wat meer zijn. Onbekend maakt onbemind en we willen de studenten eigenlijk alle aspecten van de industriële automatisering laten proeven,’ wil Van den Berg nog wel even meegeven.

Een ideale gelegenheid. Van verschillende hbo-opleidingen zijn docenten bij elkaar om studenten te begeleiden bij een wedstrijd: De Actemium Automation Award. De ideale gelegenheid om die docenten eens te vragen hoe het staat met de opleidingen. Hoe staat het met de instroom en - minstens zo belangrijk - met de door- en uitstroom? Janet Kooren Aan de wedstrijd, die dit jaar haar tiende editie beleefde, deden teams mee van de opleiding Mechatronica van Fontys Eindhoven en Avans Breda, de opleiding Electrical Engineering van Hogeschool Utrecht en Fontys Eindhoven, de opleiding ICT van Fontys Eindhoven en de opleiding Industriële Automatisering van Avans Den Bosch. Helaas zijn niet alle opleidingen uit het land vertegenwoordigd, maar een mooie dwarsdoorsnede is hier wel te vinden. Tijdens de opdrachten vonden we de gelegenheid om de docenten van deze opleidingen even apart te nemen.

Docenten gezocht Peter van den Berg is verbonden aan Avans Den Bosch, de opleiding Industriële Automatisering. In Den Bosch is de instroom van studenten goed, maar wat wellicht nog belangrijker is, de uitval is vele malen lager dan voorheen. ‘We zagen in andere jaren tot wel 40% uitval in het tweede jaar, dat is nu echt wel anders. En met een instroom van 150 studenten, ten opzichte van 2 jaar geleden een groei van 50%, brengt dat een flinke uitdaging met zich mee op het gebied van docenten. Het is sowieso al lastig om docenten voor deze vakken te werven, we hebben al langere tijd maar liefst drie vacatures open staan. De markt trekt gewoon te hard. Maar

Enthousiaste studenten

Ietsie meer dames Het aandeel dames onder de studenten, zowel in de opleidingen als bij de wedstrijd, blijft een lichte stijging vertonen. Bij de bedrijven die de challenges presenteren zien we datzelfde verschijnsel. Vanity Karstan van Procentec presenteert samen met een collega een drone-

Erwin van Akeren HU

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

OPLEIDINGEN challenge. ‘Wij vinden deelname aan deze wedstrijd een prima kans om naamsbekendheid onder toekomstige klanten en medewerkers te verkrijgen.’ Karstan ziet nogal wat verschil in aanpak tussen de teams: ‘Bij sommige teams is absoluut geen sprake van samenwerking, ieder begint voor zich en ze zien wel waar ze uitkomen. Bij andere teams zie je juist een sterke nadruk op taakverdeling en samenwerking. Grappig om te zien welke opleidingen dat ook echt meenemen in de aanpak.’

ICT-opleiding Jan Dobbelsteen is met zijn ICT-opleiding een tikkeltje een vreemde eend in de bijt op deze dag. ‘Het is een brede bacheloropleiding, die alles omvat wat met ICT en programmeren te maken heeft. Behalve ICT & Business, ICT & Media Design, ICT & Software Engineering en ICT & Technology behandelen een klein beetje industriële automatisering.’ Dobbelsteen legt uit dat

Jan Dobbelsteen, Fontys

de studenten na het eerste semester een keuze maken en dan in het tweede jaar een specialisatieroute kunnen volgen die heel verschillende kanten kent, waaronder mobiele applicaties, educatie, cybersecurity etc. Het deelnemende team volgt de richting ICT & Technology. Een enorm succesvolle opleiding, zo succesvol dat de studenten voor de minors les krijgen in gehuurde ruimtes door de hele stad. ‘Ruimte is ons grootste probleem,’ vertelt Dobbelsteen. ‘Voor wat betreft de docenten hebben we de afgelopen jaren een flinke inhaalslag gemaakt, dat gaat nu nét. We tellen dit jaar maar liefst 500 eerstejaars studenten in 23 klassen. In drie jaar tijd groeide de instroom van 18 naar 23 klassen, dat is een onverwacht groot succes. We geven steeds minder klassikaal les, maar laten de studenten veel in teams werken. We beoordelen ze integraal over een heel semes-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

ter. Het percentage vrouwelijke studenten zien we nu al wel groeien, maar om hen nog meer te kunnen werven en binden is het van belang dat we de maatschappelijke relevantie van het vak duidelijk maken. Die motivatie is voor meisjes veel meer van belang en we willen onze werving dus meer gaan richten op de dieperliggende betekenis van de verschillende beroepen.’

Internationaal Vanuit Fontys Eindhoven zijn nog twee andere opleidingen vertegenwoordigd. Lambert van Beukering begeleidt een Engelstalig team van de opleiding Electrical and Electronic Engineering, met de vlammende naam Fire Breathing Rubber Ducks. Max Bogers begeleidt twee teams vanuit de opleiding Mechatronica. Van Beukering ziet ook een “dramatisch” goede instroom. ‘De opleiding engineering kent bij ons drie richtingen, werktuigbouwkunde, electrical and electronic engineering

Lambert van Beukering, Fontys

en mechatronica. Daarnaast is er nog een richting automotive, die onder dezelfde directie valt. De Engelstalige opleiding met name trekt enorme aantallen studenten, ook uit het buitenland, waarbij de instroom uit het voormalig Oostblok opvalt. Wij doen veel om de jeugd al vroeg te enthousiasmeren, waaronder de deelnames aan de internationale Robot First-competitie. De opleiding mechatronica is een positief zorgenkindje: er zijn veel te weinig docenten en er is een enorme groei in de instroom. En bij de uitstroom wordt er door het bedrijfsleven al hard getrokken aan de studenten.’ Bij de Engelstalige opleidingen is volgens Van Beukering de groei van het aantal vrouwelijke studenten groter dan gemiddeld. Van Beukering ziet een grote rol voor wedstrijden zoals deze. ‘Het helpt de studenten een keus te maken over

OPLEIDINGEN brede zaken rondom alles wat het bedrijfsleven te bieden heeft. Het helpt ze bij het maken van de keuze voor de minor, maar ook bij het krijgen van een stageplaats. Studenten gebruiken daarvoor ook beursbezoeken, want er ligt een reusachtige wereld voor ze open en zo kunnen ze zich oriënteren op hun vakgebied.’ Fontys richt zich op internationale omgevingen. In Venlo zijn opleidingen in het Duits en Nederlands en in Eindhoven in het Engels en Nederlands te volgen.

‘Ik raad het iedereen aan om eens een dagje mee te lopen.’

Max Bogers - docent van het jaar 2016, dat willen zijn collega’s niet onvermeld laten - had wel dertig teams in kunnen schrijven voor de challenge. Een strenge selectie maken is dus zijn taak. Ook hij heeft een zeer internationaal team bij zich met maar liefst vier verschillende

Spannende opdracht

ationaliteiten. De afgelopen drie jaar eindigden de n teams die hij begeleidt, steevast hoog. Over de opleiding en de richtingen is hij nuchter: ‘Negentig procent van de mensen die heeft gestudeerd, gaat iets anders doen na zijn of haar studie. Het gaat erom dat je een brede kijk krijgt op het bedrijfsleven. En om die brede kijk te krijgen is deelname aan dit soort evenementen heel erg goed. Weg van de school, kennismaking met de industrieën die soms niet direct voor de hand liggen. Het draagt allemaal bij aan die brede kijk.’ Over het stijgende gehalte aan vrouwelijke inbreng is hij zeer positief. ‘Meiden hebben een groter enthou siasme en inzet. De invloed van vrouwen zorgt voor een meer ontspannen en tegelijkertijd enthousiaste spirit in bedrijven. Ze hebben een positieve invloed op het werkgedrag en zijn heel bewust bezig met hun studiekeuze.’

Elektrotechniek In Utrecht is de groei minder extreem dan in de voorgenoemde opleidingen. Erwin van Akeren ziet bij zijn opleiding Electrical Engineering de instroom stabiel blijven. ‘Het lijkt erop dat in onze regio de interesse van studenten toch wat meer naar andere opleidingen uitgaat. Maar met de verhuizing naar de Uithof hebben we geweldige faciliteiten.’ Het eerste jaar sluiten studenten af met een propedeuse elektrotechniek waarbij de vakken toege-

Vanity Karsten van Procentec

paste natuurwetenschappen (wiskunde), natuurkunde, programmeren, (robot)systemen en hun bediening (userinterfaces), besturingstechniek, systeemengineering, en schriftelijk en mondeling communiceren op het programma staan. Het tweede jaar wordt dan gekozen tussen embedded systemen of industriële automatisering. De naam van de opleiding is een paar jaar geleden gewijzigd, onder protest van flink wat mensen uit het bedrijfsleven. Maar die nieuwe naam lijkt nu dus wat minder uit de doeken te doen over de inhoud. Van Akeren: ‘De naam is veranderd, maar de inhoud heeft eigenlijk dezelfde waarde als voorheen en studenten krijgen 110% baangarantie.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 08/2018

TRANSPARENCY AT YOUR FINGERTIP www.br-automation.com/factoryautomation

APROL factory automation – Smart factory solutions for your production

APROL EnMon – Energy consumption at a glance

APROL ConMon – Reduced downtime and maintenance costs

APROL PDA – Line monitoring, manufacturing intelligence – Seamless data acquisition and analysis

13789c

VERBINDING

Nieuwe versie LoRa Begin 2016 kwamen de eerste LoRa-netwerken in Nederland in de lucht. KPN werkte in hoog tempo om het netwerk landelijk dekkend te krijgen. Ook “The Things Network” (TTN) timmerde flink aan de weg met goedkope (eigen) gateways, en op de beurs Electronics&Automation werden duizenden LoRa-nodes uitgedeeld. Gebaseerd op deze eerste praktijkervaringen is de specificatie van LoRa aangepast, er is nu versie 1.1 met veel nieuwe mogelijkheden. Rob Hulsebos Nieuwe snufjes zijn onder andere “handover roaming”, “Class B-devices” en extra beveiligingsmaatregelen. Met handover roaming is het mogelijk om te wisselen van gateway, wat vooral interessant is voor mobiele apparaten. Uiteraard moet op de gateways waarmee de LoRa-nodes communiceren ook werk worden verzet om roaming mogelijk te maken. Hiervoor is de specificatie “Backend Interfaces 1.0” uitgekomen. De ondersteuning voor Class B-devices geeft een apparaat extra zogenaamde “receive slots”. Er zijn dan meer tijdsmomenten om data te kunnen ontvangen; nor-

maliter heef t aan klasse A-apparaat er maar twee. Tenslotte is er de “Regional Parameters rev. A”specificatie, die beschrijft hoe de instellingen voor de radio’s kunnen voldoen aan de overheidseisen die in bepaalde landen/regio’s gelden, zoals: welke frequentie, zendvermogen en duty-cycle. Om de maximaal haalbare afstand te testen waarover een LoRa-apparaat nog kan communiceren, heeft TTN op 2 augustus een test uitgevoerd. In Amersfoort werd een weerballon met daaraan een LoRa-apparaat opgelaten. Toen is op een hoogte van 38 kilometer één netwerkbericht met een zendvermogen van 25 mW (4x minder dan wifi) verstuurd. Dit werd opvangen door 148 gateways in Europa. De verste stond in Wroclaw (Polen), op een afstand van 702 kilometer. Uiteraard leuk om zo’n test te doen, maar niet maatgevend voor de afstanden die over de grond haalbaar zijn.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

VERBINDING

Nieuwe aardings/afschermingsrichtlijnen De Profibus-gebruikersvereniging heeft een nieuwe versie van het document “8.102 Functional Earthing and Shielding of Profibus and ProfiNet” uitgegeven. In zo’n 96 pagina’s (!) wordt zeer uitgebreid ingegaan op alle aspecten rondom afscherming en aarding. Met ook een zeer uitvoerige theoretische onderbouwing over capacitieve en inductieve koppelingen, equipotentiaal verbindingen en aspecten van voedingsnetten (TN-S, TN-C, TT, IT). Verder worden de voor- en nadelen van maas/stervormig aarden, aarding van schermen van netwerkkabels, wel of niet aarden van de 24V, en de voeding van elektromotoren beschreven. Daartussendoor staan dan de specifieke aanbevelingen voor Profibus. Rob Hulsebos

Het document is eigenlijk niet specifiek voor Profibus/ ProfiNet, en daarom ook interessante lectuur voor wie een ander netwerkprotocol gebruikt. Omdat ook steeds wordt uitgelegd wat de voor- en nadelen van elk aspect zijn, is ook duidelijk waar men op moet letten bij de aanleg van netwerkbekabeling en waarom. Uit door de Profibusvereniging uitgevoerde enquêtes is gebleken dat meer dan de helft van de storingen in Profibus/ProfiNet te herleiden zijn tot EMC-problemen. Daarom is een investering in aandacht voor de netwerkbekabeling makkelijk terug te verdienen. Tijdens de Profibusdag 2017 begin november was er over dit onderwerp een lezing van Rene Heidl van Indu-Sol. Niet verbazingwekkend, want Indu-Sol is medeauteur van het bovengenoemde document. In een energieke voordracht aarzelde Heidl niet de EMC-heilige huisjes omver te schoppen, net zoals twee jaar geleden op een eerdere Profibusdag. Pigtails vermijden in bekabeling? Zonde van de moeite. Voedingslijnen en netwerkkabels niet naast elkaar leggen? Weinig effect, geeft maar een procentuele verbetering. Groen/geelkleurde isolerende mantel om bekabeling van vereffeningsaarde? Onnodig, er staat geen spanning op die kabels. Stervormig aarden? Het kan eenvoudiger en goedkoper en met een beter resultaat. EMC-problemen zijn niet te vermijden? De meeste EMC-problemen worden niet veroorzaakt door EMC, maar door galvanische problemen (in 80..90% van de gevallen). Kortom: vergeet goedbedoelde adviezen die wel geld kosten maar niet werken. Helaas had Heidl op de Profibusdag maar een half uur de tijd om zijn boodschap over te brengen, en daar hoorde uiteraard ook nog de uitleg van een oplossing bij. Die oplossing is om een maasvormig “Common Bonding Network” aan te leggen, een combinatie van bescher-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

mings- en vereffeningsaarde. Uiteraard levert Indu-Sol in Nederland vertegenwoordigd door Prokorment - hiervoor ook de producten genaamd EmClot. Heidl zegt dat volgens de nieuwe inzichten met minder moeite én veel goedkoper een veel betere infrastructuur kan worden aangelegd, met als resultaat veel minder storingen op het netwerk. Een door Indu-Sol begeleide renovatie van een bestaande productielijn kon 15% goedkoper worden uitgevoerd, in de helft van de oorspronkelijke tijd, met als resultaat 6x minder netwerkfouten in het gebruikte ProfiNet.

VERBINDING

Ethernet op 10 Mbit/s Niemand gebruikt eigenlijk nog ethernet op 10 Mbit/s, verwend als we zijn met hogere snelheden thuis en op het werk. Maar: het komt weer terug! Nu in een speciale variant voor de procesindustrie, genaamd “Ethernet Advanced Physical Layer” (APL). Rob Hulsebos

Ik berichtte eerder (in Automatie 2017/3) dat er al gewerk t werd aan een ethernet variant genaamd “10SPE” (Single-Pair Ethernet), maar dat was slechts een studiegroep. Dat gaat nu dus een formeler vervolg krijgen. En nóg iets bijzonders: de gebruikersverenigingen van Profibus/ProfiNet (PI), DeviceNet/EthernetIP (ODVA) en Foundation Fieldbus/HART (FieldComm)

persbericht Foundation Fieldbus niet genoemd wordt. Ik vroeg dit aan de FieldComm-organisatie, die antwoordde dat een (nieuwe) ethernetvariant van Foundation Fieldbus op dit moment niet aan de orde is, gezien het geringe gebruik van de al langer bestaande (100 Mbit/s) ethernetvariant HSE. Maar dat kan natuurlijk nog veranderen als de markt daarom vraagt.

slaan de handen ineen om dit nieuwe ethernet gezamenlijk te ontwikkelen. Er wordt op basis van een 2-draads kabel gewerkt, waarover ook voeding voor apparatuur kan worden geleverd voor gebruik in explosiegevaarlijke omgevingen (Zone 0, Division 1).

De IEEE-werkgroep die de technische ontwikkelingen stuurt is de “IEEE 802.3cg” Task Force. Volgens de nu bekende planning zal de specificatie klaar moeten zijn in 2019/2020, waarna de eerste producten in 2021/2022 op de markt kunnen komen. Op de komende ACHEMA 2018 in Frankfurt zal meer informatie naar buiten komen. Wie nu al meer wil weten over wat er speelt kan de website van de IEEE 802.3cg bekijken.

Straks is er dus voor ProfiNet, HART/IP én ethernet/ IP dus dezelfde fysieke laag. Opvallend is dat in het

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2018

COLOFON ± OPLEIDING, TRAINING, SIMULATIE EN ADVIES

Redactieraad

HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

Operator Trainingsprogramma Optimaal gebruik maken van equipment, procedures en mensen om de situational awareness te vergroten

LIAM VAN KOERT

13684

> Operations Resource Management

HOOFDREDACTIE

Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel.

Uitgave UITGEVER

JACO OTTO

> Operator Competentie Onderzoek

Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol , Ing. Ber nard Bos, Ing. W illem van der Bijl , Ing. F r i t s B o d d e m a n , A n d r é B r a a k m a n , I n g . Adrian de Bruijn, Jacques Geluk , Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Marc Vissers, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

Gericht op werknemers die in transitie zitten naar een ander niveau

> Emergency Response Training

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever

In veilige en levensechte controlekamer trainen hoe te handelen in noodsituaties

SALES

ERIK DE JONG

Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Meer informatie en volledig cursusaanbod: www.stc-bv.nl

Vormgeving

| 0181 41 27 99 | INFO@STC-BV.NL | WWW.STC-BV.NL

APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice

REDACTIE

JANET KOOREN

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Post: Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

HAROLD VAN DEN HAUTEN

Thermische Massa Flow Meters/Controllers, Vortex, Ultrasoon

Gas, Stoom en Vloeistof applicaties REDACTIE

13744

KAREL WALINGA

www.sierrainstruments.nl - tel: 072 5071400 - sales@sierrainstruments.nl

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 08/2018

REDACTIE

NICK DE WITH

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

2 T/M 5 OKTOBER 2018 JAARBEURS UTRECHT www.wots.nl

13835

Ultra-Snelle Miniatuur Druktransducer Serie M5 Inzetbaar tot maximaal 200°C Breed gecompenseerd temperatuurbereik, van -20...125 °C of -40...180 °C Uitmuntende dynamische respons, tot 50 kHz (puls metingen) Extreem compact ontwerp, proces aansluiting: M5 x 0,5 fijne draad Ongevoelig voor contacttrillingen Teflon FEP kabel met IP67 kabelinvoer, geschikt voor gebruik op testbanken Drukbereiken 0..3 bar, 0..10 bar en 0..30 bar (absoluut) Temperatuur gecompenseerde 0…10 V uitgang (Serie M5 HB)

Testbanken

Lekkage

Windtunnels

Luchtvaart

Compressors

Explosiegolven

keller-holland.nl 13335a