Bouw en Uitvoering 1-2015

NIEUW GEBOUW INTERNATIONAL CRIMINAL COURT

SUSTAINABLE

URBAN DELTAS

UITVERKOOP RIJKSVASTGOED

STABIEL KLIMAATSYSTEEM

VOOR MUSEUM BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 68.600 LEZERS

JAARGANG 47 - 1 2015

HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

SIGNA TERRA ZORG(T) VOOR GROEN

Aanleg & Onderhoud groene buitenruimte

Signa Terra BV Bosmanskamp 31-33 4191 MS Geldermalsen T 0345 57 07 87 E info@signaterra.nl I www.signaterra.nl 13208b

Herstel in de woningbouw in zicht Voor de bouwsector is het van groot belang dat het aantal verkochte nieuwbouwwoningen stijgt; immers 40% van de bouw komt voor de rekening van de woningbouw. Het is dan ook goed nieuws dat er zichtbaar herstel in de woningbouw is. Het aantal verkochte nieuwbouwwoningen lag in de eerste tien maanden van 2014 51% hoger dan in dezelfde periode in 2013.

Sinds 2013 is het aantal transacties van bestaande koopwoningen aan het stijgen. Ook de prijzen stijgen sinds april 2014 weer. De woningbouw reageert (met een vertraging van 8 maanden) op de ontwikkeling in de woningmarkt. Volgens ABN AMRO zal het herstel in de woningbouw daarom snel zichtbaar worden.

Nieuw gebouw International Criminal Court (ICC) Het International Criminal Court (ICC) verhuist naar een nieuwe, permanente huisvesting in Den Haag. Brink Management & Advies ondersteunt het ICC bij zowel strategische, tactische als operationele vraagstukken.

We praten met Peter Timmermans, managing partner en manager van het project, over de uitdagingen én de bijzondere contractvorm: NEC3.

4

Sustainable Urban Deltas High Tech Campus, Eindhoven. Buiten is het donker, binnen geeft Kees van Grieken, Technisch Directeur van Priva, op uitnodiging van projectbureau REEF zijn visie op Sustainable Urban Deltas. ‘Ik heb geen glazen bol, maar ontwikkelingen als Big Data en Internet of Things zullen van grote betekenis zijn voor de gebouwde omgeving.’

8

Zonne-energiesector groeit Het Nationaal Solar Trendrapport toont aan dat het aantal voltijdbanen in de zonne-energiesector in 2014 is gegroeid met 33% tot ruim 9.000 en dat de sector een omzetgroei realiseerde van 30% tot 2,4 miljard euro.

12

Uw groen is onze zorg www.heijmanssportengroen.nl

Waarmaken van ambities www.prinsenwaterbouw.nl

B+U 1 2015 3

Ontwikkeling eerste ecodorp in Nederland Wie het dorp Bergen in Noord-Holland binnenrijdt, ziet het gelijk: dit dorp is bijzonder. De mooie ligging aan bos en duin, vlakbij de zee geeft Bergen een haast mystieke uitstraling. Niet verwonderlijk dat juist hier het eerste ecodorp van Nederland wordt gebouwd. We praten met FredJan van Twigt, architect, visionair en initiatiefnemer.

16

Uitverkoop rijksvastgoed

GBeton ‘Restore’ voor gebruiksdak Post NL te Rotterdam

Door een efficiëntere en kleinere overheid zal het Rijk tot en met 2020, 3,5 miljoen vierkante meter beschikbaar vloeroppervlak afstoten. Van uniek monument tot kantorencomplex, van kazerne tot gevangenis; een generieke oplossing voor een nieuwe invulling van de totale oppervlakte is er niet. De overheid is druk bezig de organisatie van de afstoot op poten te zetten.

20

24

Stabiel klimaatsysteem voor Noord-Veluws Museum

En verder

Voor aanvang van de bouw van het nieuwe Noord-Veluws Museum lag er een harde eis op tafel. Om de schilderijen in goede conditie te houden, is een stabiel klimaat een absolute voorwaarde. Bouwkundige en bestuurslid van het museum Rinus Loopik: ‘Het moest altijd 18 °C zijn in het depot en 21 °C in de zalen bij een luchtvochtigheid van 50%.’

FOTOPAGINA............................. 1 gebouwautomatisering..... 39 Best of WEB.......................... 45 VARIA..................................... 49 Bedrijfsinfo........................50

32

Colofon............................... 64

Uw logo ook op deze positie?

Ruimte voor uw bedrijf Uniek in gevelisolatie www.caparol.nl

Less energy, more comfort www.ubiflex.nl

info@aprmediagroep.nl

4 B+U 1 2015

Nieuw gebouw International Criminal Court (ICC)

Universeel en uniek Het International Criminal Court (ICC) verhuist naar een nieuwe, permanente huisvesting in Den Haag. Brink Management & Advies ondersteunt het ICC bij zowel strategische, tactische als operationele vraagstukken. We praten met Peter Timmermans, managing partner en manager van het project, over de uitdagingen ĂŠn de bijzondere contractvorm: NEC3.

TEKST Betty Rombout

B+U 1 2015 5

H

et ICC is een permanent hof voor het vervolgen van mensen die verdacht worden van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Voor de nieuwe permanente huisvesting van deze organisatie geldt een complex programma van eisen met de strengste veiligheidsmaatregelen. Het programmeren, ontwerpen, bouwen, inrichten en operationeel krijgen van de organisatie is dan ook een veelomvattend project.

Verschillen

In 2015 gaat het ICC van de temporary premises (drie gehuurde locaties) naar de permanent premises op één locatie. Waarom? Het ICC moet het internationale recht representeren en daarom juist één universeel gebouw zijn, los van bebouwingscontext en tijdsaanduidingen zoals mode, zonder associaties, verwijzingen of herinneringen, en door alle culturen van de wereld meteen begrepen. Een gebouw ontdaan van alle religieuze, ­politieke of lokale symboliek.

Wat zijn de verschillen tussen de oude en nieuwe huisvesting? Peter Timmermans: “We breiden van twee court rooms uit naar drie en hebben voorbereiding

getroffen voor een vierde. Dit heeft alles te maken met hoeveel rechtszaken in de toekomst te verwachten zijn.

De current premises kent vergaderzalen die verspreid liggen in de gebouwen. In de permanent premises krijgen we een vergadercentrum - met up to date audiovisuele middelen - op een centrale plek op de begane grond.

Een groot verschil met het huidige onderkomen is, dat het gebouw veel meer op publiek gericht is; publiek dat rechtszaken wil bijwonen en publiek dat meer over het ICC wil weten. Hiertoe bouwen we een visitors centre en betere cateringvoorzieningen. Daarnaast worden er goede faciliteiten voor journalisten gerealiseerd. Het gebouw, het terrein er om heen en de binnentuinen creëren een heel veilige en rustgevende omgeving voor slachtoffers en getuigen en versterken het imago dat het ICC nastreeft.”

Uitdagingen

Over de bouwtechnische uitdagingen zegt Timmermans: “Het concept van het gebouw is terug te leiden naar de vroegere burchtenbouw. We hebben gekozen voor fysieke barrières, ook buiten het gebouw. Zoals het plaatsen van de nieuwe huisvesting op een plint in een bak water.

Een uitdaging is, dat het ICC niet op een gevangenis mag

6 B+U 1 2015

Feiten International Criminal Court Project: 2008 ����������������������������������������Prijsvraag ontwerp architecten 2009 ����������������������������������������Selectie architect Schmidt Hammer Lassen 2010 ����������������������������������������Start ontwerp fase 2013-2015 �����������������������������… Bouw Architect: �������������������������������Schmidt Hammer Lassen Technische adviseur: ����������Royal Haskoning Engineer and Construct: �����Courtys (VolkerWessels-ondernemingen Visser & Smit Bouw en Boele & van Eesteren) Projectmanagement: �����������Brink Management en Advies

Circa 55.000 m2 nieuwbouw, bestaande uit een rechtszaal­ toren en vijf kantoorgebouwen, met een openbaar gebied op de begane grond met tuinen en een spiegelplas.

Locatie: ����������������������������������voormalige Alexanderkazerne te Den Haag Interessante informatie: www.icc-permanentpremises.org youtu.be/Z4iagiht5QA www.brinkgroep.nl www.neccontract.com De belangrijkste eigenschappen van NEC3 op een rij: Stimuleert samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer Transparante manier van werken Vroegtijdig signaleren van risico’s en problemen en deze bespreekbaar maken Betrokkenheid van een proactieve opdrachtgever Uniek prijsmechanisme op basis van incentives en winstdeling Geschreven in ‘Easy English’, geen juridische taal

klager, rechter en verdediging in hetzelfde gebouw werken. Logistiek en ook bouwtechnisch gezien, houden we hier rekening mee. Ze mogen elkaar namelijk niet tegen komen voordat ze de rechtszaal binnen lopen. Daarom dat we te maken hebben met onder meer veel stijgpunten; trappen en liften.” Peter Timmermans haalt ook nog de noodzakelijke bomblast beveiliging van het ICC aan.

Oftewel, het gebouw moet een bepaalde druk van een bom aan kunnen. Wat enorme eisen aan de gevel stelt.

Duidelijkheid

lijken. Het gebouw is ingepast in het duinlandschap.

Een landschap dat geen hekken kent. Wel plaatsen we opstaande randen, die duidelijk maken dat je een terrein betreedt. De grootste uitdaging ligt in het maken van een vriendelijk gebouw, dat goed beveiligd is met daarbij de juiste logistieke routing. We brengen fysieke schillen aan, waardoor je de gebouwgrens niet zomaar kunt bereiken. Zo kennen we een aparte security booth, los van het gebouw. Eenmaal in het gebouw treden zoneringen op. Je komt bijvoorbeeld niet zomaar de toren in van de aanklager. Uniek aan het ICC is onder andere dat aan-

Niet alleen het nieuwe gebouw zelf is uniek, ook de contractvorm mag speciaal genoemd worden. Timmermans legt uit: “Het Engineer & Construct gedeelte hebben we ingericht onder de voorwaarden van een NEC(New Engineering Contract)3 target contract. NEC3 is in feite een stelsel van afspraken, dat je op meerdere typen bouworganisatievormen kan toepassen. Het is afkomstig uit Engeland. Engelse overheidsopdrachten worden al zo’n twintig jaar via deze systematiek gemanaged.

De variant die wij hebben gekozen, is vergelijkbaar met de Nederlandse UAVgc (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor geïntegreerde contractvormen). Eveneens bedoeld voor het maken van afspraken binnen een geïntegreerd contract. De NEC3 doet dit echter op een meer sophisticated way. Het uitgangspunt van NEC3 is duidelijkheid. UAVgc is mijns inziens vager en minder gericht

B+U 1 2015 7

op samenwerking in de keten. NEC3 legt de nadruk op vertrouwen en samenwerking. Wat wordt ondersteund door bijvoorbeeld het sharing mechanism, waarmee besparingen worden gedeeld.”

Voordelen

NEC3 is nooit eerder in een Nederlands bouwproject toegepast. Omdat de marktpartijen nog niet goed bekend zijn met deze systematiek, heeft Brink tijdens de aanbesteding alle gegadigden een NEC3 cursus gegeven.

Timmermans: “Opdat ook zij NEC3 gingen omarmen en de voordelen ervan inzien. Wat die voordelen zijn? Het is opgeschreven in normale taal. Niet juridisch. Er zitten geen verwijzingen in. Alles staat letterlijk uitgeschreven.

NEC3 bestaat, zoals eerder gezegd, uit basisafspraken, Core Clauses, waarop een aantal keuzes te maken zijn.

De mogelijkheid bestaat aanvullende clausules te definiëren. Daar zijn we echter heel voorzichtig mee. NEC3 is geheel gericht op het goed managen van zowel de kant van de opdrachtgever als -nemer van het project.

Het vroegtijdig met elkaar in gesprek zijn over mogelijkheden en kansen, is een must. Als de ene partij iets inbrengt, moet de andere partij binnen een bepaalde tijd reageren. Doet hij dit niet, dan accepteert hij wat is ingebracht. Het project ligt hiermee continu op een hoog niveau. Niemand kan dingen vooruit schuiven. Meerwerk wordt niet opgespaard. Wat een positief effect

heeft op onder andere de looptijd van het project. We zitten nu nog steeds op de afgesproken opleverdatum.

Of er nog meer voordelen te noemen zijn? Zeker. Eén van de uitgangspunten van NEC3 is, dat de opdrachtgever er voor zorgt dat de aannemer geen negatieve kasstroom heeft. Er wordt eigenlijk vooruit betaald (red: er is wel een bankgarantie). De projectmanager van de opdrachtgever bepaalt wat er gefactureerd mag worden, kijkend naar de voortgang van het werk en vier weken vooruit.

Hij legt dit vast in een payment certificate. De aannemer mag dit bedrag factureren en heeft het geld binnen op het moment dat de productie gemaakt is.”

Kick

Nog een klein jaar en dan is het ICC operationeel op de voormalige Alexanderkazerne in Den Haag. Hoe je het nieuwbouwproject ook bekijkt, aan alle kanten is het uniek te noemen. Dat mag uit dit verhaal duidelijk zijn.

Ondanks dat er vele aspecten aan dit project zitten, vragen we Peter Timmermans toch wat voor hem persoonlijke de grootste kick geeft. Hij lacht en zegt: “De stuurgroep ICC bestaat uit veelal juristen. Elke maand leggen we ze uit hoe het project verloopt en waar ze een besluit over moeten nemen. Zaken waar ze soms helemaal geen verstand van hebben. Ook niet hoeven te hebben. Als het ons lukt, hen een besluit te láten nemen, geeft mij dat een bijzonder goed gevoel.” BOUW+ UITVOERING

8 B+U 1 2015

Los zand of fundament voor de toekomst?

Sustainable Urban Deltas High Tech Campus, Eindhoven. Buiten is het donker, binnen geeft Kees van Grieken, Technisch Directeur van Priva, op uitnodiging van projectbureau REEF zijn visie op Sustainable Urban Deltas. ‘Ik heb geen glazen bol, maar ontwikkelingen als Big Data en Internet of Things zullen van grote betekenis zijn voor de gebouwde omgeving.’ TEKST Charlotte maassen BEELD SUD/Rotterdam

B+U 1 2015 9

D

e realisatie van Sustainable Urban Deltas is bittere noodzaak. Waarom? Omdat er wereldwijd 180.000 mensen verhuizen van het platteland naar de stad. Per dag!

Over vijftien jaar woont 60 procent van de wereldbevolking in grootstedelijke gebieden. Noodzaak genoeg, zou je zeggen. En toch, de realisatie van deze duurzame Deltas staat nog in de kinderschoenen, zo vernemen we van Kees van Grieken.

‘Eigenlijk is Nederland één grote delta. De geografische mogelijkheden zijn aanwezig, en in technologisch opzicht is er ook al zo veel mogelijk. Het wordt tijd dat we dat zien en het gewoon gaan doen.’

Delta

Een delta is een stelsel van aftakkingen van een rivier, voordat deze in zee of in een groot meer uitmondt. Nederland bestaat voor een groot deel uit het aaneengesloten deltagebied van de Rijn, Maas en Schelde. Hun mondingen liggen in Zeeland en Zuid-Holland. De Randstad vormt hiermee het hart van de Nederlandse Delta.

Water

Door de aanwezigheid van water zijn Deltas vruchtbare gebieden. Ze zijn verder dichtbevolkt en bieden veel werkgelegenheid en economische activiteit. Ze zijn vaak ook laaggelegen. Dat maakt ze tegelijkertijd kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. Stadsbesturen van deltasteden over de hele wereld werken nu al samen om de gevolgen van de klimaatverandering in goede banen te leiden.

Visie

Vorig jaar presenteerde Priva tijdens de Hannover Messe een wel heel bijzondere visie op de wereldwijde trend van verstedelijking.

Kees van Grieken: ‘In een Sustainable Urban Delta is het prettig wonen en werken.

Het is het duurzame antwoord op de toenemende bevolkingsgroei in stedelijke gebieden. Maar hoe realiseer je zo’n duurzame stedelijke delta? Hoe zorg je dat al die mensen te eten krijgen? Wat doe je om zo min mogelijk water te verspillen en energiestromen zo efficiënt mogelijk in te zetten? Twee dingen. Het gaat er om dat je vraag en aanbod bij elkaar brengt. En dat je er in slaagt om kringen te sluiten.’

Aanjager

Werk maken van Sustainable Urban Deltas betekent dat je kansen moet zien en herkennen. Op de website www.sustainableurbandelta.com heeft Meiny Prins, algemeen directeur van Priva, verschillende cases verzameld op het gebied van water, voedsel, kennis en energie. Goede voorbeelden van projecten die binnen hun eigen context bijdragen aan de realisatie van de Nederlandse duurzame delta. We lichten er enkele uit.

Urban farming

Op het dak van een oude Philips fabriek in Den Haag komt een kas van 1200 vierkante meter te staan. Het pand staat nu zo goed als leeg en zal zich in de toekomst verder ontwikkelen tot stadslandbouwcentrum ‘Urban Farming De Schilde’. Met een totale investering van 2,6 miljoen euro wordt De Schilde de grootste commerciële stedelijke voedselproductievoorziening van Europa. In de kas op het dak worden exclusieve groenten geteeld.

Maar ook een indoor visboerderij is onderdeel van het concept.

Leiding over Noord

Ander voorbeeld is Leiding over Noord, een pijpleiding die het noordelijk deel van Rotterdam met het Rotterdamse havengebied verbindt. Bij de petrochemische industrie en afvalverwerking in Rotterdam komt veel warmte vrij. Deze warmte wordt geloosd in de Nieuwe Maas en dat is zonde. Door overtollig heet water uit het havengebied te transporteren naar de stadsverwarming op de noordoever van Rotterdam, worden Rotterdamse huishoudens met restwarmte uit de industrie verwarmd.

Dat is natuurlijk veel duurzamer dan het gebruik van fossiele brandstof. Het zuidelijk deel van de stad is al aangesloten op restwarmte uit de industrie.

Uniek

Leiding over Noord is een uniek project. Het maakt deel uit van de zogenaamde warmterotonde, een energienetwerk in Zuid-Holland waarop restwarmte van de industrie gebruikt kan worden om huizen en kantoorpanden

Over REEF REEF voert uiteenlopende projecten uit bij grote en middelgrote organisaties. Expertise is daarbij van grote waarde, net zoals de resultaatverplichting die REEF aangaat. Voortdurende, goed georganiseerde kennisoverdracht is het fundament onder de dienstverlening van REEF. De hele organisatie is er op gericht om kennis op een slimme manier te delen. Zo halen ze het maximale uit de aanwezige expertise en verbeteren ze de doorlooptijd én het effect van projecten. Een voorbeeld daarvan zijn de openbare kennisbijeenkomsten die REEF vier keer per jaar organiseert.

I www.reefbv.nl

10 B+U 1 2015

te verwarmen. Op den duur zou er een netwerk moeten ontstaan in Zuid-Holland waarop iedereen die warmte ‘over’ heeft, kan leveren. En waar iedereen die warmte nodig heeft, kan afnemen. Het unieke aan dit project is dat het grootste glastuinbouwgebied ter wereld, het Westland, nog geen 10 kilometer naast een van de grootste havens ter wereld ligt. Kees van Grieken legt uit waarom: ‘De tuinbouw kan ook andere restproducten zoals CO2 benutten. Deze worden gebruikt om de groei van bloemen en groenten te bevorderen. Afval wordt voedsel dus.’

Smart Polder

Nog zo’n aansprekend project is Smart Polder, een oplossing die watermanagement combineert met de opwekking en het efficiënte gebruik van hernieuwbare energie.

In de Smart Polder wordt het wegpompen van oppervlaktewater gecombineerd met het onttrekken van warmte en kou aan oppervlaktewater. Via een warmtewisselaar wordt energie getransporteerd door middel van een ‘Smart Thermal City Grid’ waarmee woningen, kantoren en andere gebouwen worden opgewarmd of gekoeld.

Samen

De website heeft de functie van een community. Kees van Grieken legt uit: ‘Laat het duidelijk zijn dat de realisatie van Sustainable Urban Deltas geen Priva product of dienst is. Het is onze visie op de toekomst. Om die te rea-

Over Priva Priva ontwikkelt en produceert duurzame technologische oplossingen om op vernieuwende wijze omgevingscondities te besturen in de tuinbouw en gebouwde omgeving. Samen met lokale partijen biedt Priva wereldwijd een platform van hoogwaardige hardware, software en diensten.

I www.priva.nl

liseren, zijn meerdere partijen nodig. Wij kunnen dat niet alleen. Innovatie vindt juist plaats op het snijvlak van sectoren, waar verschillende branches elkaar ontmoeten en vraag en aanbod samenkomen. Het is de kunst om het juiste klimaat te creëren waarbinnen innovaties tot stand kunnen komen. Zo kom je samen verder.’

Mind shift

De rol van technologie is een belangrijk onderwerp van gesprek tijdens de REEF-deelt-kennisbijeenkomst. Kees van Grieken voorspelt de aanzienlijke invloed van big data en Internet of Things op de interconnectiviteit van de gebouwde omgeving. ‘Big data en IoT zijn op het hoogtepunt van de hype. Iedereen heeft het erover, maar we zijn er nog lang niet. We hebben een mind shift nodig. Waar wij techneuten prestaties tot op de tiende nauwkeurig willen kunnen meten en regelen, vereist de komst van big data juist dat we leren vertrouwen op de kracht van al die gegevens samen. Hoe gaan we om met die gigantische hoeveelheid data die we 24/7 en realtime tot onze beschikking hebben? Dat is big data: met slimme algoritmes kunnen juist uit grote hoeveelheden goedkope, minder betrouwbare metingen, resultaten behaald worden die goed genoeg zijn.’

Waarden

Een van de vragen die tijdens de lezing van Kees van Grieken wordt gesteld, is de vraag of de mens de technologie zou moeten volgen of de technologie de mens.

B+U 1 2015 11

‘Twee dingen. Breng vraag en aanbod bij elkaar. En sluit kringen.’

Kees van Grieken: ‘Technologisch gezien is alles mogelijk, ook dat wat we nu nog niet kunnen bedenken. Big data en IoT zijn indrukwekkende ontwikkelingen, maar brengen inderdaad ook risico’s met zich mee, zoals dataverlies, schending van privacy en cybercrime. Hoe complexer en minder inzichtelijk de technologie wordt, hoe belangrijker het is dat bepaalde waarden in acht worden genomen. Voor mij zijn dat transparantie, respect en daadkracht. Maak inzichtelijk wat je doet. Bedenk dat je altijd met en voor mensen werkt die bepaalde wensen en eisen hebben. En maak waar wat je belooft.’

Concentratie versus fragmentatie

Op de vraag hoe technologische bedrijven zich strategisch kunnen voorbereiden op al deze ontwikkelingen, antwoordt Kees van Grieken: ‘Ik zie een ontwikkeling van concentratie versus fragmentatie. Enerzijds zullen er megabedrijven ontstaan die de middelen en mogelijkheden hebben om te investeren in R&D, systemen en infrastructuur. Anderzijds hebben we, meer dan ooit, kleine technologische bedrijfjes nodig die al die innovaties naar de gebruikers brengen. Servicegericht, lokaal, vertrouwd en dichtbij. Open staan voor elkaar en willen

samenwerken zijn dus essentiële eigenschappen voor alle betrokkenen.’

Wie gaat het doen?

Tot slot. Hoe gaat het verder? Wie gaan de Sustainable Urban Deltas definitief op de kaart zetten? Kees van Grieken: ‘Het mooie is dat partijen die op het oog totaal verschillend zijn, samen moeten komen. Wat daarvoor nodig is? Een open blik en de wil om te vernieuwen. Het is daarbij belangrijk dat de overheid het juiste klimaat creëert, de goede voorwaarden en omstandigheden bepaalt die het aantrekkelijk maken voor het bedrijfsleven, de wetenschap en consumenten om ook in te stappen. Hier en daar gebeurt dat al. Dit zijn de voorbeelden die laten zien wat er mogelijk is, die laten zien dat Nederland echt een unieke uitgangspositie heeft.’

Sustainable Urban Deltas. Gedreven door noodzaak, belofte van de toekomst. BOUW+ UITVOERING

info www.sustainableurbandelta.com

B+U 1 2015 13

Zonneenergiesector groeit Groeicijfers 33% ten opzichte van 2013 Het Nationaal Solar Trendrapport toont aan dat het aantal voltijdbanen in de zonne-energiesector in 2014 is gegroeid met 33% tot ruim 9.000 en dat de sector een omzetgroei realiseerde van 30% tot 2,4 miljard euro.

TEKST Erik Steegman

I

n 2014 zijn bijna 11 miljoen zonnepanelen geïmporteerd in de Rotterdamse haven, verdeeld over bijna 15.000 containers, waarvan ruim een derde voor Nederlandse bedrijven bestemd was. In 2013 is net zoveel zonnestroom geïnstalleerd als in alle jaren daarvoor opgeteld. Begin 2013 stond de teller op ruim zevenhonderd megawatt geïnstalleerd vermogen en de schattingen zijn dat in september 2014 de grens van één gigawatt gepasseerd is. Inmiddels lijkt het geloof toe te nemen dat 2014 nog beter was dan het voorgaande jaar.

Doelstelling

Deze nieuwe resultaten laten zien dat de zonne-energiesector in één jaar 15% van de werkgelegenheidsdoelstelling van het Energieakkoord realiseert. Een doelstelling om voor 2023 in de duurzame energiesector 15.000 nieuwe voltijd banen te creëren.

Het eerste exemplaar van het Nationaal Solar Trend­ rapport 2015 werd uitgereikt door RTL-weervrouw en duurzaam denker Helga van Leur aan Claudia Reiner, vicevoorzitter UNETO-VNI, Gerard van Amerongen, directeur Holland Solar en aan Wijnand van Hooff, programma­directeur TKI Solar Energy.

Reacties

Claudia Reiner in een reactie: “Het trendrapport laat overduidelijk de kansen zien van zonne-energie voor de

installatiebranche. Tevens komen in het trendrapport de uitdagingen aan bod om alert te blijven op de kwaliteit van de installatie. Het blijft voor de toekomst van de zonne-energiesector belangrijk dat geschoolde en erkende installateurs de systemen installeren.”

Van Amerongen en Van Hooff vulden Reiner aan door te wijzen op het belang van het Nationaal Solar Trend­ rapport als graadmeter van de snel groeiende zonneenergiesector die in de toekomst de belangrijkste energiebron wordt.

“De sector moet proberen om meer waarde toe te voegen door klanten te ontzorgen met goede service en

bouwstof

online

lees nu ons magazine op

bouwenuitvoering.nl

de site word regelmatig ge端pdatet zodat u niets hoeft te missen

nog uitgebreider en met alle artikelen om terug te lezen P O L I T IEK

ECO N O MI E

D UUR Z A A M

I N N OVAT I E

B+U 1 2015 15

mooie producten, en niet alleen maar met de goedkoopste zonnepanelen”, aldus keynote-speaker Harald ­Swinkels, directeur en oprichter van de Nederlandse Energie Maatschappij. Swinkels besloot zijn betoog door de sector uit te dagen om te komen met een innovatief concept voor consumenten met een horizon van maximaal vijf jaar.

Volgens Solar Solutions directeur Peter Groot is “Zonneenergie de belangrijkste energiebron van de toekomst en is de werkgelegenheid in 2014 met een derde toe­ genomen ten opzichte van 2013, dat is een waanzinnige groei in crisistijd.”

Ook gaf de zonne-energiesector een duidelijk signaal af aan politiek Den Haag, Peter Groot vervolgde: “De sector is de groeibriljant van de duurzame energiesector, professionaliseert in razend tempo en is verantwoordelijk voor de grootste groei van banen binnen het Energie­ akkoord.”

Trend

De markttrend voor 2015, zo wordt verwacht, zal liggen in een verdere groei van omzet, winst en personeel­ bestand waarbij aangetekend kan worden dat veruit de beste jaren nog moeten komen: 2016 en 2017.

Het groeiscenario ligt, nog sterker dan in 2014, bij PVen Zon­thermisch vermogen. Maar ook Warmte- en Koudeopslag zal gaan winnen aan belang.

Kanttekeningen

Er blijken ook wel een paar kanttekeningen geplaatst te kunnen worden, na alle positieve geluiden. Zo blijkt

minder dan de helft van de installateurs te voldoen aan de huidige kwaliteitseisen. Scholing om de kennis te ­vergroten is inzet voor 2015. Ook zal de markt de combinatie en samenwerking moeten zoeken met marktpartijen waarbij dakexpertise belangrijk zal zijn om een goed beeld te kunnen geven over het complete dak van een opdrachtgever, inclusief waterdichting en isolerend vermogen. Door samenwerking en innovaties in opslag­ systemen kunnen de winstmarges, die de afgelopen jaren dramatisch laag waren, weer iets omhoog.

Het rapport

Het Nationaal Solar Trendrapport is een initiatief van Solar Solutions Int. in samenwerking met Solar Magazine en haar partners Holland Solar, UNETO-VNI en TKI Solar Energy. Het trendrapport brengt jaarlijks ontwikkelingen in kaart op het gebied van marktgroei, techniek en politiek. Daarnaast is dit jaar voor het eerst een brancheonderzoek uitgevoerd naar cijfers over omzet, winst en werkgelegenheid. BOUW+ UITVOERING

info Het Nationaal Solar Trendrapport is te bestellen op de website van Solar Solutions: www.solarsolutions. nl/solar-trendrapport/solar-trendrapport-bestellen

16 B+U 1 2015

Ontwikkeling eerste

ecodorp

B+U 1 2015 17

Eigenaar, ontwerper, bouwer én gebruiker

in Nederland Wie het dorp Bergen in NoordHolland binnenrijdt, ziet het gelijk: dit dorp is bijzonder.

De mooie ligging aan bos en duin, vlakbij de zee geeft Bergen een haast mystieke uitstraling.

Niet verwonderlijk dat juist hier het eerste ecodorp van Nederland wordt gebouwd.

We praten met FredJan van Twigt, architect, visionair en initiatiefnemer.

TEKST Betty Rombout

H

ij studeerde in 1980 af aan de TU Delft op passieve zonnehuizen. Daarna zwierf hij over de aardbol en werkte onder andere zeven jaar voor de VN in Afrika, plattelandsontwikkeling.

Eenmaal terug in Nederland valt het hem op dat mensen steeds meer gescheiden van elkaar wonen. “Het lokale verband is weg. Hoe is het mogelijk dat mensen, die naast elkaar wonen, elkaar niet kennen?” Toen in 2009 een landschapsconferentie plaats vond in Bergen, waarbij een nieuwe bestemming van het voormalige MOB-terrein ter sprake kwam, greep Van Twigt zijn kans voor de bouw van een ecologische woongemeenschap. Een dorp waar mensen wonen en werken met een groot streven naar zelfvoorzienendheid in energie, voedsel, in groepsvorming en open relatie met de omgeving.

Van vliegveld naar dorp

Het MOB-terrein is een voormalig militair vliegveld, aangelegd in 1939, bestaande uit drie grote platformen en een weiland, destijds de landingsbaan. Het deel met loodsen en rangeerterreinen (16 hectare)

18 B+U 1 2015

werd in mei 2013 door de inmiddels opgerichte Ecodorp Steunstichting gekocht. Nu dus de eigenaar van het terrein. De gebruikers komen bijeen in de stichting Ecodorp Bergen. Van Twigt: “We hebben deze scheiding aangebracht omdat we geen particulier eigendom wensen op het terrein. Mensen leven in een groep. Willen ze weg, dan moet dit gemakkelijk kunnen.” Bedoeling is, dat er uiteindelijk 80 mensen in het dorp komen wonen.

FredJan van Twigt vervolgt: “We hebben het terrein onder een aantal voorwaarden gekocht, waardoor de prijs ervoor relatief laag was. Het terrein is vervuild.

Ook kunnen er bommen in de grond zitten. We moeten de grond saneren en de bestaande gebouwen verwijderen. Sommige bevatten asbest. Daarnaast waren we verplicht om binnen een bepaalde termijn een nieuw bestemmingsplan te maken en in te dienen; van militaire doeleinden naar wonen en werken. Het plan is in november 2014 ingediend. We wachten nu op een reactie van de gemeente.”

Het is de bedoeling dat het ecodorp binnen tien tot vijftien jaar gerealiseerd is. Een dorp bestaande uit onder andere duurzame huizen. Van Twigt: “We mogen hiervoor 2000 m2 besteden. De huizen en andere gebouwen mogen bestaan uit drie lagen. We willen echter nog bepleiten de oppervlakte te verdubbelen en de hoogte te halveren. Want hoe meer oppervlakte, hoe meer zonne-energie je kunt gebruiken.” Op het andere deel van het terrein komen onder andere ateliers, een theater, een restaurant, een winkel, werkplaatsen en andere gemeenschappelijke voorzieningen. Ook wordt ruimte geschapen voor recreatie, permacultuurtuinen, dieren, waterzuivering en het opwekken van duurzame energie.

Duurzame zelfbouw

Waar moeten we aan denken als we het hebben over duurzame gebouwen? Van Twigt legt uit: “We bouwen met stro en leem. Via Tom Rijven, die hier al jaren in gespecialiseerd is, leren we de kneepjes van het vak.

Voor de eerste proefwoningen passen we de door Tom bedachte hexagon (zeshoek)bouw toe. Op het terrein worden de strobalen ter plaatse geperst en de beschermende leemlaag samengesteld. In de oude loods, die we voor de bouw gebruiken, worden de muurelementen geprefabriceerd. Vervolgens klemmen we de strobalen tussen staanders in een houtskeletconstructie. Na voltooiing leggen we de muur plat op de grond om de leem op te kunnen brengen. Het grote voordeel van hexagonbouw is de prefabricage van wandelementen in de oude loods. Het bouwen is zodoende weersonafhankelijk.

Bovendien, de toekomstige bewoner kan zelf de wanden maken. Op de bouwplaats stellen ze de wandelementen samen. Ook hoeft hij niet naar ‘de bank’ voor zijn huis.

Dat willen we niet. Kortom, binnenkort starten we met een bouwteam van minimaal vijf mensen, die de kennis van Tom leren en de andere bewoners begeleiden bij de bouw.

Naast dat stro en leem zoveel mogelijk uit de lokale omgeving wordt betrokken, zal dit ook gebeuren met andere bouwmaterialen. Materialen uit de sloop zul-

B+U 1 2015 19

Bevrijd een vierkante meter!

Het terrein van Ecodorp Bergen is verhard met 4 hectare beton. Het dekt de aarde meer dan 65 jaar af. Tijd voor lucht en groen! Help mee de aarde te bevrijden. Het verwijderen kost omgerekend 5 euro per vierkante meter.

Rekeningnummer NL07RABO0123001846, t.n.v. Stichting Ecodorp Bergen te Bergen o.v.v. Aardebevrijding

FredJan van Twigt vervolgt: “Alles bij elkaar durf ik te zeggen dat ecodorpen zowel op economisch vlak als op het gebied van energievoorziening de maatschappij vele voordelen oplevert. Waarbij natuurlijk ook de voordelen op sociaal vlak niet uitgesloten mogen worden. Een mooie bijkomstigheid is bovendien, dat de bouw van een ecologisch huis relatief goedkoop is. Enerzijds door de genoemde zelfbouw, anderzijds door het genoemde hergebruik van materialen en de bouwwijze. Voor 10.000 tot 15.000 euro heb je al een unit waar een persoon in kan leven.”

len hergebruikt worden. Denk aan ramen, deuren, glas, balken en autobanden. Deze laatste materialen zijn geschikt voor de fundering, vernemen we van Van Twigt.

Zeker als er licht gebouwd wordt. Omdat het bos, dat op het terrein staat, uitgedund moet worden, heeft het ecodorp haar eigen rondhout. Ook dit gebruiken zij voor de bouw. Evenals het beton dat bij de sanering vrij komt.

Van Twigt: “De loodsen laten we niet staan. De meesten zijn energetisch slecht gebouwd. Maar wel gebruiken we bepaalde onderdelen die eruit komen. ” Buiten de materialen om zal de energievoorziening een aandachtpunt zijn in Ecodorp Bergen. Denk aan de toepassing van zonne-energie en kleinschalige biogasinstallaties. Echter, de plannen hiervoor moeten nog verder uitgewerkt worden.

Internationaal

Het zal nog even duren voordat het dorp er echt staat.

We noemden het al, voornamelijk op het gebied van regelgeving zullen nog de nodige stappen gezet moeten worden. Bovendien, veel grond heeft Nederland niet.

Alhoewel dit volgens Van Twigt geen excuus is. “De overheid zou gebieden kunnen aanwijzen waar plaats gemaakt kan worden voor deze ontwikkelingen.” Maar snel gaat het dus nog niet met de ontwikkeling van ecodorpen in Nederland, zeker als je het vergelijkt met de ons omringende landen. Duitsland bijvoorbeeld kent dergelijke dorpen al vele jaren. Ook elders in de wereld is er volop aandacht voor. Op de site van Global Ecovillage Network (http://gen.ecovillage.org) staan wereldwijd vele projecten. Van Twigt: “In Senegal bijvoorbeeld vindt een mooie ontwikkeling plaats. De minister voor Ecodorpen heeft de ambitie om binnen twee jaar 14.000 ecodorpen te realiseren. Geweldig toch! “

Regelgeving contra voordelen

Het mag duidelijk zijn, de bouw van een ecologisch dorp is heel anders dan dat van een traditionele woonwijk, op meerdere fronten. Niet verwonderlijk dat Ecodorp Bergen tegen de Nederlandse regelgeving aanloopt. FredJan van Twigt: “We willen, om een voorbeeld te noemen, geen dampremmende lagen toepassen. Wat wel als eis in het Bouwbesluit staat. En we zijn voornemens welstandsvrij te bouwen. Daarvoor hebben we een voorstel ingediend bij de gemeente. Kortom, omdat Nederland nog niet bekend is met het systeem van ecodorpen, zullen we met de overheid om tafel moeten. We snappen dat er regels moeten zijn, maar we hopen dat we wat meer ruimte krijgen voor creativiteit. We weten waar we mee bezig zijn als eigenaar, ontwerper, bouwer en gebruiker. Het geheel hebben we onder controle.”

Maar dit zijn niet de enige argumenten waarmee Ecodorp Bergen de overheid wil overtuigen. Een van de redenen is ook, dat veel mensen ‘klaar’ zijn met hoe het gaat in Nederland. Men wil weer verbinding met elkaar, de natuur én de bodem. Ook op economisch vlak zijn er voordelen te noemen. Van Twigt: “Nu zijn we behoor-

lijk afhankelijk van geld. Jongeren hebben twee banen om genoeg geld te kunnen verdienen voor een huis en levensonderhoud. In een ecodorp heb je weinig of geen geld nodig. Denk aan een ‘free gift economy’, waarin sprake is van ruilhandel zonder munteenheid. Ook op het energieverbruik kunnen we met ecodorpen ontzettend veel winnen. De huizen die we bouwen, vragen weinig energie. We gaan het lokaal opwekken en maken dan dus geen gebruik van de nutsvoorzieningen. Hierbij denken we onder andere aan droogtoiletten, ook wel toiletten met composteerbaar strooisel, groene toiletten of ecologische toiletten genoemd. Bovendien, is het noodzakelijk dat elk huishouden sanitaire voorzieningen heeft?”

Hij moet geduld hebben, maar het Ecodorp Bergen zal er komen. FredJan van Twigt is er heilig van overtuigd: “Ik zie het al helemaal voor me!” BOUW+ UITVOERING

info Web: Youtube: Twitter: Facebook: Hexagon strobouw:

www.ecodorpbergen.nl www.youtube.com/watch?v=4UsoHbZ6rRs @EcodorpBergen www.facebook.com/EcodorpBergen, www.habitatvegetal.com/fr/flexagone

Renovatie van gebruiksdak voor zwaar vrachtwagentransport

GBeton ‘Restore’ voor

gebruiksdak Post NL te Rotterdam

B+U 1 2015 21

Het ruimtegebrek in onze stedelijke omgeving vereist steeds vaker dat functies worden gestapeld.

De opkomst van gebruiksdaken voor zwaar transportverkeer, bereikbaar via opritten of hele (dak)pleinen waar distributie met zwaar vrachtverkeer moet worden gerealiseerd is zeker de laatste jaren sterk toegenomen.

De drang om in stedelijke omgeving meer ruimte te winnen door het creëren van parkeergarages onder bestaande pleinen van winkelgebieden en bovendien het gebruik van het dak bij distributiecentra komt steeds vaker voor. Het toegankelijk maken van deze omgeving voor zwaar transport is niet altijd zo gemakkelijk zoals men denkt.

TEKST Erik steegman

B

ij dit type gebruiksdak, waar vaak hoge belastingen op een ondergrond ontstaan, liggen de waterdichte lagen onderin; onder de inrichting­slagen van het gebruiksdak. ­De waterdichting ligt hierdoor veelal moeilijk bereikbaar voor inspecties en tussentijds herstel en de vervanging hiervan blijkt vaak erg kostbaar. Er is, zo blijkt uit diverse praktijkvoorbeelden vooraf vaak een duidelijk onderzoek nodig om te komen tot de juiste opbouw en materiaalkeuze want als er schade ontstaat zijn de herstel­kosten enorm hoog. Of in nieuwbouwfase die onderzoekstijd gegeven wordt is de vraag! Maar al te vaak is tijdens de nieuwbouwfase van distributiecentra en centrumplannen onbekendheid met, of wordt er niet nauwlettend gekeken naar de definitieve keuze van materialen in combinatie met de onderliggende constructie en de combinatie van inzetbare zware belastingen op dit soort daken.

Toegegeven, de verslechterde bouwconjunctuur en onze aanbestedings­methode met bekende bezuinigingstechnieken van bouwbedrijven op hun inkoop hebben er zeker niet direct toe geleid dat de kwaliteit van bouwen

22 B+U 1 2015

van intensieve gebruiksdaken duidelijk is verbeterd.

Maar ook de krachten die vrij komen bij het draaien van de vrachtwagenwielen en vaak de schuif- en torsiekrachten die vrij komen op de bewegende onderconstructie (wanneer deze bestaat uit aparte prefab betonvloeren die niet voldoende gekoppeld zijn) worden vaak niet onderkend en leiden tot maar al te vaak tot schade in bereidbare en daardoor ook waterdichte lagen.

Het leidt in het algemeen tot bekende lekkageproblemen die zich dan op korte of langere termijn gaan aftekenen onder de gekozen berijdbare lagen waarbij de opdrachtgever of eigenaar van het pand geconfronteerd wordt met vaak hoge kosten in renovatie. De garantie, al dan niet verzekerd, dekt uiteindelijk vaak niet alle schade af; als voorbeeld een constructieve beton足aantasting door indringing van dooizouten.

In gesprek met Erik Colijn van BetonRestore wordt haarfijn duidelijk wat voor problemen kunnen ontstaan wanneer er niet vooraf niet direct de goede opbouw met de juiste materiaalkeuze in de nieuwbouw wordt gekozen

B+U 1 2015 23

en een ervaringsdeskundige wordt ingeschakeld. “Vaak worden door producenten in combinatie met willekeurige verwerkers meer beloftes gemaakt dan in de praktijk bij het functioneren van zo’n dak kan worden waargemaakt. En ook het verkavelen van verantwoordelijk­ heden door de verschillende disciplines apart in opdracht te geven levert niet de juiste aanpak en kwaliteit”, aldus Erik Colijn: ”ik geef vaak aan dat het bij de nieuwbouw beter is om alles in handen te geven van één verantwoordelijke partij om direct alles goed te doen.”

Renovaties

Het bedrijf heeft zijn sporen heel duidelijk verdiend in het renovatietraject van zwaar belastbare transportdaken, multifunctionele en twintig jaar onderhoudsarme gebruiks- en waterdaken. Zij zijn ook de ontwikkelaar van het systeem waarbij een poly­urethaan spuitfolie als waterdichte laag onder iedere mogelijke rijafwerking kan worden verwerkt. Naast de inzet van bitumen en

men het over heeft. Samen met zijn collega Berry van Driel bezochten wij het werk, dat in oktober 2013 gestart is en gefaseerd uitgevoerd en medio 2015 wordt opgeleverd aan Post NL.

Post NL

Het huidige Post NL sorteercentrum is in 1993 gebouwd en als expeditieknooppunt door PTT- Sternet in gebruik genomen; toen nog met een rechtstreekse verbinding per spoor middels een langgerekt postperron. Vanaf 1997 is het sorteercentrum niet meer bereikbaar per trein en wordt de post met vrachtwagens aangevoerd.

Vanaf die jaren zijn de daken ingericht voor transport over de weg en is het spoor gesloten. De huidige rijdek­ renovatie is inmiddels de derde sinds 1997 waarbij de eerste twee uitgevoerd zijn met gietasfalt.

Bij de eerste fase van de renovatie in 2013 ging de prioriteit uit naar de hellingbaan. De gehele hellingbaan bestond uit een wegenasfalt rechtstreeks op de gewapende betonconstructie waarbij alleen bitumineuze randstroken zijn toegepast, vastgezet met knelprofielen.

Door de oneigenlijke toepassing van asfalt op dit volledige transportdak, de scheurvorming bij de beweging ter plaatse van de oplegging en de visco-elastische vervorming kampt de berijdbare laag met ernstige scheurvorming waardoor diverse lekkages zijn ontstaan in de onderliggende ruimte.

De renovatie bestaat uit het tot op de bodem wegfrezen van de huidige asfalt- combinatielagen waarna na het stralen van de onderliggende betonconstructie een polyurethaan spuitmembraansysteem als waterdichte laag is toegepast met daarop ter plaatse van de hellingbaan een gewapende gietasfalt afwerking, voorzien van lusverbindingen voor de slagbomen. De rest van de hellingbaan en bovendek is voorzien van een polyurethaan (spuit)membraansysteem als waterdichte laag die voorzien wordt van een beschermlaag en een drukverdelende slijtlaag van gewapende staalvezelversterkt beton.

Deze betonafwerking is ter plaatste van de faseringsovergangen en gebouwdilataties aan de ondergrond verankerd middels stalen doorkoppelstrips en, in verband met werking, voorzien van waterdichte dilatatieprofielen. Het grote voordeel van dit waterdichte membraan is dat elke licht oneffen ondergrond gecombineerd met afschot toch kan worden meegenomen en de ingeboorde verankeringen en details volledig worden ingewerkt.

EPDM membranen wordt de combinatie gezocht met hoog reactieve gespoten membraan systemen, gecombineerd met diverse gebruiksafwerkingen, alle voorzien van de benodigde (ZTV-Bel-B 3 en ETAG) attesten.

Eerdere renovaties van winkelcentrum de Tuinen in Naaldwijk; parkeergarage Rijnkade in Utrecht voor Corio en zijn recente werkzaamheden op winkelcentrum de Terp in Capelle aan de IJssel en nu ook het transportdak van PostNL in Rotterdam geven aan dat men weet waar

Het renoveren van de hellingbaan is in twee delen uitgevoerd om zo min mogelijk stagnatie te krijgen voor het bereiken van het bovendek en het bovendek zelf zal vanwege de mogelijke stagnatie bij de aanvoer van de post gefaseerd worden uitgevoerd. Gezien de bedrijfsvoering van PostNL is binnen het ontwerp van het bovendak de fasering routing voor vijf uitvoeringsfasen opgenomen.

Het eerste gedeelte is in 2013/2014 gerealiseerd en de afsluitende fase zal in het voorjaar van 2015 zijn gerealiseerd. BOUW+ UITVOERING

Uitverkoop rijksvastgoed Vooralsnog zonder kortingen

B+U 1 2015 25

Door een efficiëntere en kleinere overheid zal het Rijk tot en met 2020, 3,5 miljoen vierkante meter beschikbaar vloeroppervlak afstoten. Van uniek monument tot kantorencomplex, van kazerne tot gevangenis; een generieke oplossing voor een nieuwe invulling van de totale oppervlakte is er niet. De overheid is druk bezig de organisatie van de afstoot op poten te zetten. Is financiële opbrengst daarbij leidraad, of is er ook genoeg aandacht voor de maatschappelijke kansen die de afstoot met zich meebrengt?

TEKST Daan Groeneveld

H

et is een opgave zonder precedent, in een tijd waarin werk- en leefruimte in Nederland alles behalve schaars is. Hoe kan het dat plotseling zo veel ruimte overbodig blijkt te zijn? Volgens minister Blok is het Rijk de grootste bezitter van leegstaande vierkante meters van Nederland. De afstootopgave is het gevolg van bezuinigingen en een krimpende overheid, maar de hoeveelheid aan overtollig vastgoed doet vermoeden dat ook het Rijk schuldig is aan het overaanbod op de vastgoedmarkt, met name waar het kantoren betreft. Er is gebouwd en geïnvesteerd waar het niet nodig was. Een deel van de af te stoten gebouwen staat al leeg en een enkel gebouw is zelfs afgeschreven. Op het eerste gezicht is de gigantische afstoot dan ook opportuun. Het aanbodoverschot op de Nederlandse vastgoedmarkt, met name op de kantorenmarkt, zal een nieuwe boost krijgen, wat funest kan zijn voor vastgoedhoudende marktpartijen.

December jongstleden vond de presentatie plaats van twee adviezen over de thematiek, geïnitieerd door de minister voor Wonen en Rijksdienst, Stef Blok. Zowel het College van Rijksadviseurs, CRA, als de Raad van Leefomgeving en Infrastructuur, RLI, bracht een onafhankelijk rapport uit. Gemeenschappelijke deler van beide adviezen is dat de overheid niet enkel naar de financiële opbrengst dient te kijken, maar ook naar maatschappelijk rendement en de morele verantwoordelijkheid jegens de gebouwen en hun omgeving. Iets concreter: de hoogste bieder hoeft niet per se de beste koper te zijn. Daarnaast werd afgeraden van te voren per object een maximale opbrengst in te boeken.

Een half jaar voor deze adviezen vond het symposium ‘diversiteit van de leegstand’ plaats, een oriënterende bijeenkomst over de problematiek van leegstand in Nederland. Op beide gelegenheden sprak minister Blok

als een volleerd makelaar over de panden die hij in de aanbieding heeft. Toch bespeurde rijksadviseur van het CRA, Eric Luiten, bij de afgelopen bijeenkomst een verandering van houding bij de minister. “Was hij eerst nog wat opportuun over de objecten die voor een aanvaardbare prijs moeten worden verkocht, nu ging het al meer over de verantwoordelijkheid voor de gebouwen en de context.”

De minister sprak over ‘balanceren op verschillende doelen’. “Net zo wezenlijk als de vraag: ‘wat levert het op’, is de vraag ‘wat doe je met het weefsel van een stad, hoe voorkom je rotte plekken’.” Om daar direct aan toe te voegen dat het zijn taak is ‘het onderste uit de kan te halen’.

Geld van de belastingbetaler

De afstootopgave gaat gepaard met reorganisatie van de vastgoedhoudende diensten van de overheid. Sinds 1 juli 2014 zijn vier van de negen diensten samengegaan onder de noemer ‘Rijksvastgoedbedrijf’. Deze clustering heeft mijns inziens voor- en nadelen voor de afstoot.

Het voordeel is dat op overheidsniveau gezamenlijk, integraal, met een visie aan de slag kan worden gegaan, dat makkelijk geschakeld en overlegd kan worden en dat men niet snel langs elkaar heen zal werken. Het nadeel is dat de reorganisatie en de juiste afstemming daarvan, tijd kost. Het CRA constateert een achterstand wat betreft het integreren van vormgeving en uitvoering van de plannen en de koppeling met al bestaand ruimtelijk regionaal beleid. Terwijl het proces al is gestart, is de organisatie nog volop in ontwikkeling. Een andere bijkomstigheid is dat door fusering diverse mentaliteiten bij elkaar zijn gebracht, die gezamenlijk zullen moeten opereren. Tijdens de bijeenkomst in december was van verschillende kanten te horen dat het Rijksvastgoed-

26 B+U 1 2015

bedrijf de goede weg heeft ingeslagen, maar dat in zijn totaliteit nog steeds te traditioneel wordt gedacht: bij afstoot gaan voor het volle pond. Genoegen nemen met minder dan de marktprijs voor een gebouw, wordt door het Rijksvastgoedbedrijf uitgelegd als staatssteun of een onverantwoorde omgang met het geld van de belastingbetaler.

Met de start van het Rijksvastgoedbedrijf en de start van de unieke afstootopgave is het tijd voor een andere benadering. Dat is de conclusie van de adviseurs en externe betrokkenen. En deels ook van de organisatie zelf. Toch werden belastingbetaler en staatssteun weer genoemd om te beargumenteren dat men op de centen blijft. Yvonne van der Bruggen, directeur Portefeuillestrategie en Portefeuillemanagement van het RVB, reageerde op de bijeenkomst op de adviezen: “We hebben nog niet één-twee-drie voor elkaar hoe we invulling geven aan het verkopen van vastgoed. Maar enkel naar geld kijken is verleden tijd. We bevinden ons in een spagaat tussen verantwoordelijkheid voor het geld van de belastingbetaler dat in de gebouwen is gestopt en verantwoordelijkheid voor de omgeving.”

Een opmerkelijke regel in het advies van de RLI werpt een ander licht op het ‘geld van de belastingbetaler’. De zin luidt: ‘Rijksvastgoed vertegenwoordigt een aanzienlijke waarde, een waarde die niet of nauwelijks in de rijksbegroting is opgenomen’. Zo beschouwd is de opbrengst van de verkoop van de gebouwen te formuleren als winst voor de staatskas. Daar komt bij dat de afstootopgave het gevolg is van bezuinigingen door een kleinere en efficiëntere overheid en - volgens de RLI nooit als middel is geformuleerd om tekorten te dichten.

Dat zou ook onverstandig zijn met een portefeuille die zo verweven is met de ruimtelijke omgeving.

Wanneer er sprake is van maatschappelijk rendement kan de overheid dus genoegen nemen met minder dan het volle pond, zonder dat het pijn doet in de portemonnee. De redenatie aangaande de belastingbetaler is naar mijn mening een vreemde, aangezien het geld dat in de gebouwen is gestoken, al is gebruikt. De overheid heeft te veel geld in gebouwen geïnvesteerd en wil het overschot nu verkopen. Vasthouden aan het volle pond bete-

kent dat, achteraf bekeken, de overheid het geld min of meer ‘belegd’ heeft in de gebouwen. Deze fout erkennen en de gebouwen ‘teruggeven’ aan de maatschappij is een logische oplossing. Bijdragen aan maatschappelijke ontwikkeling is wat de belastingbetaler juist graag ziet gebeuren met zijn of haar geld.

Liefdesrelatie

Zowel in de adviezen, als in de woorden van de sprekers op de bijeenkomst, Marnix Norder en Martin Cnossen,­ (die beiden opereren in het gebied tussen markt en overheid) klinkt de raad voor de overheid door, om van tevoren ervan uit te gaan dat niet alle gebouwen verkocht kunnen worden voor de getaxeerde waarde.

Waar kopers uitblijven, is het geven van kortingen aan maatschappelijk rendabele projecten, of projecten die aansluiten bij landelijke, provinciale of gemeentelijke beleidsdoelen een oplossing. In het huidige beleid is die ruimte er nog niet. Staatssteun en marktondermijning zijn gevaren die bij het geven van kortingen op de loer liggen. Maar elke opstelling van de overheid ten spijt,

Cijfers en data Tot en met 2020 zal het Rijk 3,5 miljoen vierkante meter overbodig vloeroppervlak afstoten.

Daarvan is 1 miljoen kantooroppervlak. Het Rijk beschikt met 5 miljoen m2 over 10% van het totale kantooroppervlak. Het Rijk stoot dus 20% van het eigen gebruikte kantooroppervlak af en 2% van het totaal kantooroppervlak in Nederland. In 2014 stond zowat 20% leeg van de circa 50 miljoen m2 beschikbaar vloeroppervlak in Nederland. De helft van die leegstand is structureel, langer dan drie jaar. Stagnerende bevolkingsgroei en het ‘nieuwe werken’ (flexwerken en slimmere en effectievere omgang met ruimte), maakt dat de vraag naar kantoorruimte op zowel de korte als lange termijn niet sterk zal stijgen.

De regionale verschillen wat betreft de afstoot

zijn groot. In Drenthe vindt een afname plaats van 47,7% van rijkskantoren, terwijl dat in NoordBrabant 19,5% is. In Den Haag vindt logischerwijs verreweg de grootste afstoot plaats: in totaal 296.991 m2 tegenover 6.595 m2 in Flevoland.

Exclusief Den Haag zoekt in Zuid-Holland nog eens 160.043 m2 naar een nieuwe eigenaar.

Door een voorkeur voor het afstoten van huurpanden, zal het aantal panden in eigendom van de overheid stijgen van 55% naar 70%.

Door de bezuinigingen op kosten voor huisvesting en werkplekken beoogt het Rijk vanaf 2020 jaarlijks € 142 miljoen te besparen, waarvan € 62 miljoen in Den Haag.

Eind maart 2015 komt de Algemene Rekenkamer met een advies, waarin naar eigen zeggen de

mogelijkheid van maatschappelijk rendement via de afstoot zal worden meegenomen. In het voorjaar volgt ook een officiële reactie van het kabinet op de adviezen. Daarnaast wordt de te volgen strategie zoals vastgesteld in de Rijksportefeuillestrategie door een interdepartementele commissie periodiek herijkt.

5 december 2014 verscheen de publicatie ‘Rekenen op herbestemming’, waarin de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed verslag doet van 25+1 succesvolle herbestemmingen in Nederland.

(Bronnen: Advies ‘Vrijkomend rijksvastgoed - over maatschappelijke doelen en geld’ van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur en Planbrueau voor de Leefomgeving)

B+U 1 2015 27

men kan stellen dat er sowieso sprake is van marktondermijning door een dergelijk groot aantal vierkante meters op de markt te brengen. Dat neemt niet weg dat marktondermijning verantwoord of onverantwoord plaats kan vinden.

Langdurige leegstand, wachten op een koper die niet komt, zal negatieve maatschappelijke en economische gevolgen voor een regio of stad hebben. Men moet niet huiverig zijn om initiatieven met maatschappelijke of economische uitstraling tegemoet te komen. De huidige opgave zonder precedent vereist ook een aanpak zonder precedent. Zo luidde in het kort het pleidooi van Marnix Norder, oud-wethouder Den Haag.

Er staat een rode loper in de kast voor marktpartijen en burgerinitiatieven met geld of goede ideëen. De komende maanden zal blijken in hoeverre de overheid dit beseft en of het die loper uit zal rollen. Het is denk ik de enige manier om van de afstootopgave een succes te maken. Na de overdracht van de adviezen vond een levendige discussie plaats hoe het Rijk - en met name het Rijksvastgoedbedrijf - als verkopende partij zou moeten opereren. Kopende partijen moet duidelijk zijn dat er een voordelige situatie is, en waar niet, zal die situatie gecreëerd moeten worden. Marnix Norder sprak van een liefdesrelatie. Men gaat op zoek naar de partner met de juiste eigenschappen, die wordt vervolgens verleid, waarna tijdens de relatie geïnvesteerd moet blijven worden in de liefde. Daarbij bekritiseerde hij de wijze waarop werd geadviseerd om de EMVI-methode toe te passen. Deze methode, uitgaande van de economisch meest voordelige inschrijving, selecteert uit verschillende bieders degene met de beste prijs-kwaliteit verhouding. Een te afwachtende houding; voor met name de grotere gebouwen zal zich dan niemand melden, verwacht Norder.

Er is sprake van een diversiteit aan objecten en ieder object heeft een eigen benadering nodig. Er kunnen en moeten misschien diverse draaiboeken voor diverse vastgoedcategorieën ontwikkeld worden, maar iedere opgave is uniek. Waar sprake is van een monumentaal pand met uitstraling op de hele omgeving, kan het stel-

len van eisen, via de EMVI-methode, wellicht functioneren. Beste voorbeeld is het Armamentarium in Delft, dat kampt met leegstand sinds het Legermuseum vertrok naar Vliegbasis Soesterberg. Bij een dergelijk prestigieus pand kan men zich makkelijker veroorloven een pakket van eisen en voorwaarden samen te stellen. Extra positief is dat bij het Armamentarium sprake is geweest van samenspraak tussen Rijksvastgoedbedrijf, gemeente en burgerinitiatief om te komen tot de juiste voorwaarden.

Komende maanden zal bekend worden welke partij de beste prijs-kwaliteit verhouding heeft en dus de nieuwe eigenaar wordt. Dan wordt gelijk duidelijk of dit systeem functioneert. Een dergelijke aanpak gaat echter vooral op voor rijksmonumenten met uitstraling.

Lokale aangelegenheid

Norder gebruikte het op de markt brengen van een compleet ministeriegebouw als voorbeeld voor zijn relatietheorie. Daar waar de markt wringt, waar het zoeken wordt naar kopers, moet de overheid de hand toereiken. “Kopende partijen moeten veel onderzoek doen naar gebouw en techniek, en ook naar gemeentelijke bepalingen als parkeernormeringen. Daarin kan de overheid een rol spelen, door dergelijke bepalingen in het voordeel van de koper te wenden. De waardebepaling kan dan alsnog objectief plaatsvinden via een openboek benadering.”

Het Rijksvastgoedbedrijf voelt echter nog geen ruimte wat betreft regelgeving en financiën, om het kopers en ontwikkelaars naar de zin te maken. Van der Bruggen: “Het kan niet zo zijn dat wanneer een ondernemer naar ons toekomt met een goed idee, we direct zeggen ‘knijp, we gaan aan de slag’, omdat je de partij die zich aanbiedt dan een voorkeurspositie geeft. Het is interessant om te verkennen hoe je de ondernemers op een gelijk platform krijgt en naar het beste bod gaat, dat niet per se de beste prijs hoeft te zijn.”

Gezien het overaanbod, met name wat betreft kantoren (zie kadertekst), zal de overheid echter in veel gevallen blij moeten zijn wanneer een marktpartij zich aanbiedt met een goed idee en is het verstandig om dan gericht

28 B+U 1 2015

te handelen. Bij een relationele aanpak zoals Norder die bepleit, is een belangrijke rol weggelegd voor gemeenten. Gemeenten gaan over bestemmingswijzigingen en kunnen met gemeentelijke bepalingen ingrijpen om de aantrekkelijkheid voor een eventuele koper te vergroten.

‘Ontwikkeling is een lokale aangelegenheid’, was een pijler in het betoog van Norder. Daarnaast verzekerde hij dat de huiverigheid om te snel in zee te gaan met een marktpartij nergens voor nodig is. “Iedere grote gemeente gaat zo te werk. Ook vanuit Europese wetgeving is er niks op tegen.”

Het advies van de RLI: ‘benader gemeente en provincie, in die volgorde’, en het CRA, dat nadrukkelijk wees op de verantwoordelijkheid voor de lokale context van de gebouwen, sluiten hierbij aan. De beleidsstrategie van het Rijk zou hierop kunnen inhaken door in te zetten op een strategie met een luisterend oor voor markt en gemeente. Om zo per object, per gemeente en per regio, de beste oplossingen, niet zo zeer zelf te verzinnen, maar te faciliteren en te ‘belonen’. Dat voorkomt tevens dat het Rijksvastgoedbedrijf te veel hooi op de vork neemt en overbelast raakt. Dit geldt ook voor het bepalen van de fasering van de afstoot. Gemeenten kennen de

kansen en problemen per stad en per regio vaak beter dan het Rijksvastgoedbedrijf. Daarnaast kan de afstootopgave geïntegereerd worden met beleidsdoelen van gemeente en provincie. Het Rijksvastgoedbedrijf haakt hierop in, door gemeente en provincie voor alle objecten de eerste koopoptie te geven. Echter voor niets minder dan het volle pond, zo meldt het Rijksvastgoedbedrijf in reactie op de adviezen.

Flevoland als voorbeeld

Eric Luiten mist nog een stukje organisatie van de organisatie, ook al constateert hij wel dat het de goede kant opgaat: “In het Rijksvastgoedbedrijf huizen verschillende zielen in één organisatorische borst. Verschillende posities, meningen, verwachtingen en beschouwingen met betrekking tot de afstootopgave. Ons advies is niet dat iedereen zich buitengewoon contextueel en maatschappelijk zou moeten gaan gedragen, maar dat explicieter wordt gemaakt wanneer een bredere waardebenadering dan een financiële op zijn plaats is en wanneer niet.

Hoe dit nu wordt bepaald, hangt in grote mate af van de rolopvatting van de betrokken persoon van het Rijksvastgoedbedrijf per project en de wil van de gemeente

B+U 1 2015 29

om zich via het bestemmingsplan te mengen in de casus.

Afwegingen verlopen zelden verifieerbaar.” Luiten pleit voor heldere instrumenten om orde en transparantie te creëren. Ziet hij die gedachte terug bij het Rijksvastgoedbedrijf? “Ik zie mensen daar naar toe werken. Ik zit er niet bovenop, maar op verschillende fronten worden pilots opgestart en bredere analyses gemaakt, waardoor het onderbouwen van die bredere benadering gestalte krijgt. Maar het is nog in de aftastfase. Wat mij betreft wordt er een volwaardige afstootprocedure doorontwikkeld.”

Vooralsnog lijkt het Rijksvastgoedbedrijf diverse werkwijzen uit te proberen, om te zien welke succesvol zijn en welke niet. De ontwikkelde “Rijksvastgoedportefeuillestrategie” wordt periodiek herijkt. Op beleidsmatig gebied is de overheid dus druk bezig de afstoot vorm te geven en het is positief dat daarvoor aan diverse kanten hulp en advies wordt gevraagd. Ook wordt geëxperimenteerd om bestaande instanties en beleidsdoelen van verschillende departementen samen te voegen. Het CRA constateert dat de uitvoering van ruimtelijk beleid voor een groot deel in handen is gelegd van andere overheden dan vastgoedhoudende. Zowel het huisvestings-

vraagstuk als ruimtelijke ontwikkelingen in de publieke sector zijn de laatste jaren grotendeels georganiseerd op provinciaal en gemeentelijk niveau. De vastgoedportefeuille zou dat voorbeeld volgens de adviezen kunnen volgen en, waar een regionaal probleem of regionale ambitie aanwezig is, integreren met de doelen van deze departementen.

De provincie Flevoland is de eerste provincie dat elk project eerst onderzoekt via de gebiedsgerichte aanpak MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport). In een samenwerking tussen Rijk, provincie en gemeente wordt in Lelystad gekeken naar het af te stoten kantooroppervlak, dat - ook daar - plaatsvindt in een omgeving waar al veel kantoorleegstand is.

Volgens de op de bijeenkomst aanwezige ambtenaar van provincie Flevoland is een strategische regionale benadering noodzakelijk, in een situatie van overaanbod. Er wordt gezocht naar integratie met andere ruimtelijke opgaven en economische activiteit in de regio. De eerste ervaring is dat problemen in regelen wetgeving door de samenwerking sneller worden overwonnen. Het bleek dat de provincie het liefst nog eerder, helemaal vanaf het begin, bij de plannen van het

30 B+U 1 2015

Vasteplanten in het openbaar groen “Deze week reed ik over de Europalaan in uw gemeente en een absolute blikvanger was uw beplanting. Wat is dat mooi en wat zijn de planten met zorg en vakkennis door elkaar gemeanderd. Werkelijk mijn complimenten. Ik moest oppassen dat ik mijn ogen op de weg gericht hield, want ik was er behoorlijk door gefascineerd. PRACHTIG !! Wilde u dit even laten weten.”

Bewoner van de gemeente Zuidplas oktober 2014

GREEN-TO-COLOUR VASTEPLANTEN CONCEPT

WEINIG ONKRUIDGROEI, MINDER ONDERHOUD

KLEURRIJKE UITSTRALING, LAGE BEHEERKOSTEN

Griffioen Wassenaar BV

www.greentocolour.com 13268

BESIX bouwt aan //Nederland

Tweede Coentunnel

Civiele bouw

Industriële bouw

Utiliteitsbouw

Maritieme bouw

Een wereldwijd opererend bouwbedrijf met ruim 100 jaar ervaring in de civiele betonbouw, industriële bouw, utiliteitsbouw en maritieme bouw. Sinds 1992 is BESIX actief in Nederland. Meebouwend aan de toekomst, met prestigieuze projecten als de Tweede Coentunnel, Parkeergarage Kruisplein, Landtunnel A2 Leidsche Rijn, OV Terminal Utrecht CS, Maastoren, keersluis in Heumen en de sluisverlengingen in Born, Maasbracht en Heel.

Trondheim 22 – 24 Barendrecht +31 (0)180 64 19 90 nederland@besix.com

WWW.BESIXNEDERLAND.COM

12174b

B+U 1 2015 31

Rijk was betrokken. Het RLI adviseert om het Rijksvastgoedbedrijf te organiseren volgens de gebiedsindeling van het MIRT, in acht verschillende regio’s in Nederland, om zo de koppeling met MIRT te kunnen maken en het ontwikkelen van een strategie per provincie en gemeente en politieke besluitvorming te versoepelen.

Loslaten

In vergelijking met de instanties die voorafgingen aan het Rijksvastgoedbedrijf, is de houding van de overheid volgens de betokkenen dus al enigszins opengebroken.

De komende maanden zal blijken in hoeverre deze lijn zal worden doorgezet en hoe ontvankelijk de minister en de strategiebepalers zijn voor de adviezen. De cruciale vraag is natuurlijk, ziet de overheid de enorme kans op maatschappelijk rendement?

Ronald Rietveld, van architectenbureau RAAAF, hield in B+U 5 2014 een pleidooi voor creatieve oplossingen. Zijn gedachtegoed verdient volgens mij navolging, ook waar de realiteit uit het oog verloren wordt. Zonder fantasie gaat het voor veel gebouwen niet lukken om een nieuwe invulling te vinden. Zeker wat betreft herbestemming kan er niet genoeg in kansen en buiten de lijntjes worden gedacht. Een interessante optie die nog niet genoemd is, maar wel door het CRA wordt aanbevolen, is sloop van langdurig leegstaand vastgoed. Met name van kantoren die langer dan drie jaar in onbruik zijn.

Na een termijn van drie jaar is het zeer onwaarschijnlijk dat zich nog een partij meldt, beargumenteerde Rudy Stroink op het symposium ‘diversiteit van de leegstand’.

Hier komt de Januskop van de overheid om de hoek kijken. Voor de overheid als private partij op de vastgoedmarkt is sloop een tegennatuurlijke actie. Wat betreft de publieke taak van de overheid dient sloop echter twee doelen. Ten eerste wordt in krimpgebieden een negatieve spiraal voorkomen of doorbroken. De rol die langdurige leegstand speelt in de negatieve spiraal waarin krimpgebieden zich bevinden moet uitgeschakeld worden. Enkel door zéér creatieve herbestemming, of door sloop en aanleg van parken en natuur, is het mogelijk om langdurige leegstand te hervormen tot een stimulans voor krimpgebieden. Daarnaast helpt sloop volgens Stroink om het evenwicht op de markt te herstellen.

Waar kantoorpanden die langer leegstaan dan drie jaar nooit meer verkocht zullen worden, verstoren ze wel de markt, door de prijzen van functioneel vastgoed laag te houden. Afschrijving en sloop werkt in dat opzicht ook in het voordeel van de private functie van de overheid om ander, nog functionerend vastgoed, van de hand te doen voor een reële prijs. Het CRA wijst op de mogelijkheden tot recycling van materiaal, waardoor sloopkosten gereduceerd worden.

Met in gedachten de mentaliteit van Rietveld, is de afstootopgave een momentum voor het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit in Nederland. Door wetgeving is het bevoordelen van de ene partij boven de andere door de overheid verboden, tenzij een economische activiteit het algemeen belang dient. Dit schept ruimte om vol in te zetten op maatschappelijk gewin, waar kopers met een serieus bod uitblijven. Daarbij hoeft het niet het Rijk, de provincie of gemeente te zijn die de nieuwe invulling gaat verzinnen. Wanneer er duidelijk wordt gecommu-

niceerd zijn architecten als RAAAF prima in staat om het algemeen belang te dienen. En bij dergelijke architecten schuilt ook de meeste kennis en creativiteit omtrent het vraagstuk van leegstand, herbestemming en herontwikkeling, terwijl bij marktpartijen kennis schuilt over economisch rendabele invullingen.

Juist de noodzaak die de opgave en de huidige markt­ situatie met zich meebrengt voor rijk, provinice, gemeente, ontwerpers, aannemers, ondernemers en burgers om samen te werken, behelst een belofte dat een succesvolle samenwerking een nieuwe economische en maatschappelijke dynamiek op gang kan brengen.

Het Rijk dient te beseffen dat een sterke sturende en bepalende houding daarbij frustrerend werkt en zo mogelijk losgelaten kan worden. Burgers en markt­ partijen moeten op hun beurt beseffen dat ongevraagd initiatief wel eens beloond kan worden. Dat sluit goed aan bij de opvattingen van dit kabinet over de partici­ patiesamenleving. Want de afstootopgave van de overheid is ‘een mooie opgave, een opgave voor de hele samen­leving’, aldus minister Blok. Durf in ruil daarvoor een deel van de verantwoordelijkheid voor het vastgoed over te dragen en een deel van de financiële waarde los te laten. BOUW+ UITVOERING

‘Ook luchtstromen kun je automatiseren’ Stabiel klimaatsysteem voor Noord-Veluws Museum

B+U 1 2015 33

Voor aanvang van de bouw van het nieuwe NoordVeluws Museum lag er een harde eis op tafel.

Om de schilderijen in goede conditie te houden, is een stabiel klimaat een absolute voorwaarde.

Bouwkundige en bestuurslid van het museum Rinus Loopik: ‘Het moest altijd 18 °C zijn in het depot en 21 °C in de zalen bij een luchtvochtigheid van 50%.’

Op basis van argumenten en rookproeven koos het museum voor ‘Climotion’, het revolutionaire systeem dat eerder werd geïntroduceerd onder de naam ‘BAOPT’. Het werd een meesterwerk.

TEKST Charlotte maassen

34 B+U 1 2015

V

oor deze business case van de Nederlandse Brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering is Bouw en Uitvoering te gast bij het Noord-Veluws Museum in Nunspeet. Aan­ geschoven zijn Erik Stotijn en Rinus Loopik.

Erik Stotijn kwam in oktober 2013 als directeur in dienst van het museum en stapte in een trein die al reed.

Aan het bouwkundige roer zat bestuurslid Rinus Loopik.

In bouwkundig opzicht een expert, maar op het gebied van gebouwautomatisering is hij minder op de hoogte van de mogelijkheden. Vandaar dat hij al vroeg in het proces Evert van Sligtenhorst aantrok als installatieadviseur van het project, een besluit volledig in de geest van de ervaringen uit eerdere business cases. Evert nam namelijk de rol van systeemarchitect op zich. Hij was belangrijk bij de systeemkeuze, schreef het bestek en hield het overzicht over het systeem. De keuze voor Climotion werd voorgesteld door Kieback&Peter, fabrikant van meet- en regelsystemen. Vandaar dat ook directeur Adriaan Boer en technisch adviseur Sander Kroon aanwezig zijn.

Gebouw

Het gebouw waarin het Noord-Veluws Museum is gehuisvest, is van origine een oude school. Samen met de grond werd het door Stichting Museum Nunspeet aangekocht van de gemeente. In mei 2013 werd een start gemaakt met de renovatie van de oudbouw, waarin de Vrije Academie Nunspeet was en nog steeds is gevestigd. Daarna is de nieuwbouw van het Noord-Veluws Museum van start gegaan. Die biedt ruimte aan twee expositie- en museumzalen van 340 en 160 m2, een depot, auditorium, winkel en horeca. Het gebouw werd 1 september 2014 opgeleverd, op 31 oktober officeel geopend en sinds 1 november is het toegankelijk voor het publiek.

Nieuw

Het Noord-Veluws museum is een nieuw museum in een nieuw gebouw met een nieuwe collectie. Het is een schilderijenmuseum, waarin een klein hoekje is gereserveerd voor cultuurhistorische voorwerpen. Rinus Loopik vertelt: ‘Het is begonnen met het initiatief van

een mecenas uit Nunspeet, Herman van Ree. Een echte kunstliefhebber die de kunstwerken van schilders uit de streek gezamenlijk tentoon wilde stellen. Hij heeft een bedrag ter beschikking gesteld voor de bouw van het museum en staat voor een deel garant voor de exploitatie van het museum.’

Uiteindelijk zijn er 49 bestuursvergaderingen nodig geweest in een periode van vier jaar om het museum te ontwikkelen zoals het nu in gebruik is. De keuze voor het klimaatsysteem heeft daarin een prominente rol gespeeld.

Opties

Bij de keuze voor het revolutionaire Climotion systeem is het museum niet over een nacht ijs gegaan. Evert van Sligtenhorst blikt terug: ‘We hebben verschillende opties overwogen, zoals vloerverwarming en vloerkoeling met behulp van een warmtepomp. Het was Kieback&Peter die met de tip van Climotion kwam. Samen hebben we een museum bezocht in Berlijn. Dat gaf ons een goede indruk van de mogelijkheden. Toen hebben we de opties met elkaar vergeleken, ook in termen van investering. Die viel ten opzichte van een conventioneel systeem met een warmtepomp zelfs iets gunstiger uit, zeker als je het rendement en de lagere energielasten daarbij optelt. Uiteindelijk kwamen de bouwkundige aanpassingen er nog bij, zoals de brandwerende, glazen schuifdeuren. Maar die aanpassingen waren toch wel doorgevoerd, omdat de verzekering dat eiste vanwege de veiligheid.’

Erik Stotijn vult aan: ‘Voor de besluitvorming en het bouwproces was het heel belangrijk dat ook de financier, Herman van Ree, met onze plannen mee ging.

Hij heeft alle stappen meegemaakt en raakte, net als wij, overtuigd van het systeem door de rookproeven die we gedaan hebben.’ Een mooi voorbeeld van de directe betrokkenheid van de business developer.

Climotion, voorheen BAOPT

De oorsprong van Climotion ligt in Duitsland. Daar werkte Albert Bauer onder de vlag van Bauer Optimierungstechnik, BAOPT, jarenlang aan dit klimaatsysteem.

‘De keuze viel op revolutionaire technologie omdat de business developer overtuigd werd.’

B+U 1 2015 35

Tussen Kunst & Kitsch Op 16 februari hebben in het Noord-Veluws Museum de opnames plaatsgevonden van het tv-programma Tussen Kunst & Kitsch.

De uitzending zal in het najaar te zien zijn bij Avro-TROS op NPO1.

In Duitsland werd BAOPT in 2005-2006 gelanceerd.

Vanaf 2010 is Kieback&Peter een van de partijen die BAOPT in Nederland propageert als een nieuwe manier van klimatiseren. Onlangs nam het Bosch concern de gepatenteerde technologie over om het concept wereldwijd te vermarkten. De Duitse benaming ligt internationaal niet zo lekker in het gehoor. Vandaar dat BAOPT is omgedoopt tot Climotion.

Werking

Albert Bauer heeft ‘zijn’ BAOPT gebaseerd op zelf geschreven software waarmee je een perfect klimaat kunt realiseren via het inblazen van lucht op niet meer dan één plek. Met conventionele systemen wordt warme lucht uitgeblazen, die gaat cirkelen en stijgt niet op zoals ‘normaal’, maar zakt. Climotion zorgt voor een chaotische menging van lucht. Het is die diffuse verdeling van geklimatiseerde lucht die het geheim van de smid is.

Adriaan Boer: ‘Albert Bauer heeft er zijn levenswerk van gemaakt. Op basis van metingen en softwareaanpassingen is hij er in geslaagd een toestand te bereiken die het systeem softwarematig stuurt. Overdruk is daarbij een factor. De ruimte staat onder een hele lichte overdruk van zo’n 10 pascal (Pa) ten opzichte van buiten.

In combinatie met andere instellingen krijg je die diffuse verdeling.’

Rookproeven

Het bestuur en bouwteam van het museum zijn door rookproeven overtuigd geraakt van Climotion. Evert van Sligtenhorst: ‘In elke ruimte komt de lucht binnen via de toevoerroosters. Als je daar nu rook voor houdt, dan zie je wat er met de lucht gebeurt. Bij een conventioneel systeem zie je dat de lucht bovenin wordt ingeblazen en dan via het plafond langs de muren naar beneden gaat

en via de vloer en de muren weer omhoog circuleert en daar de ruimte via een afvoerrooster verlaat. Met het Climotion systeem komt de lucht de ruimte in en wordt daar homogeen verdeeld. Dat houdt in dat de geklimatiseerde lucht zelfs achter de schilderijen, gordijnen, kasten en in de kleinste hoekjes komt. Met een conventioneel systeem kan dat niet. Zo kan het gebeuren dat er bijvoorbeeld condens achter een schilderij ontstaat.

De rook in een rookproef is dus een visualisatie die aantoont wat er met de geklimatiseerde lucht gebeurt.’

Kritisch

Van de lucht die een ruimte binnenkomt onder conventionele omstandigheden, trekt 30 procent langs het plafond en verdwijnt ongemengd en ongebruikt naar buiten. Met die kennis over het ‘gedrag’ van lucht kijkt de installatiebranche sinds de opkomst van BAOPT, nu Climotion nogal sceptisch naar het systeem.

Evert: ‘Techneuten krijgen maar geen vat op de technologie achter het systeem. Als installatiesector hebben we een denkbeeld gecreëerd waarop we blijven voortborduren. Dat houden we krampachtig vast en daarom krijg je dit principe maar moeilijk uitgelegd aan techneuten.’ Automatiseerders die weten wat er met software mogelijk is, zijn veel minder verrast.

Adriaan Boer vult aan: ‘De werktuigbouwkundige wereld heeft altijd aan symptoombestrijding gedaan. Zo zet je een radiator onder een koud raam, zodat de warme opstijgende lucht de koude lucht van het raam kan compenseren. Dat werkt. Allemaal trucjes om warme en koude lucht op een bepaalde plek te krijgen, maar er is nooit fundamenteel naar het verhaal gekeken.’ Hierop voegt Sander toe: ‘Albert Bauer is een natuurkundige met een elektrotechnische achtergrond. Hij is een systeemdenker

36 B+U 1 2015

die vanuit een heel ander, meer fundamenteel perspectief naar het geheel kijkt.’ Opnieuw blijkt in een business case dat systeemdenken cruciaal is bij gebouwauto­ matisering.

Fundamentele kennis

Climotion bewijst opnieuw hoe er winst te behalen is door over de grenzen van disciplines heen te kijken.

Ook de adviseurs van Kieback&Peter waren aanvankelijk kritisch ten opzichte van het nieuwe klimaatsysteem.

Adriaan Boer vertelt: ‘Daarom hebben we proeven gedaan. We hebben eerst een screenshot gemaakt van de installatie. Vervolgens hebben we alle parameters ingesteld zoals op het screenshot te zien was. Maar nog krijg je niet het gewenste resultaat. Het zijn die rookproeven die laten zien dat lucht anders reageert met Climotion.’

Sander Kroon: ‘Volgens Albert Bauer is zijn uitvinding meer dan een logaritme. Het is in een model samengebundelde ervaring waarbij voor allerlei mogelijke situaties een antwoord of reactie is geprogrammeerd.

Het model is gepatenteerd.’

Bouwkundige aanpassingen

Naar aanleiding van de keuze voor Climotion zijn er ook bouwkundige aanpassingen gedaan in het ontwerp van het gebouw. Adriaan Boer licht toe: ‘In een van de expositiezalen zit een luchtinblaaspunt. Aanvankelijk was er een soort doorgaande balk getekend die dwars door de museumzaal zou lopen. Hiermee zouden we twee kanten van de ruimte benaderen met inblaasjets. Voor iedereen een nare balk in die mooie, open ruimte. Met deze oplossing was die balk niet nodig, kon het plafond omhoog en hebben we de luchtafvoer direct naast de

invoer kunnen plaatsen. In deze zaal van 340 m2 brengen we maar op één plek lucht in. Met een conventioneel systeem was dat niet haalbaar geweest. En eerlijk is eerlijk, ook met Climotion hebben we de kritische grens opgezocht. Maar het kan en het werkt.’

Eisen

Voor het behoud van de schilderijen - en ook voor de verzekering - is het van belang dat het klimaat continu stabiel is. Rinus Loopik: ‘Of er nu honderd man binnen zijn, of vijf, er moet een zo stabiel mogelijk klimaat heersen met zo min mogelijk verstoringen.’ Om dit mogelijk te maken met Climotion zijn er bouwkundige maatregelen genomen die de handhaving van het klimaat verbeteren en vergemakkelijken. Adriaan Boer legt uit: ‘De brandwerende, glazen schuifdeuren in de zalen zorgen er voor dat het geklimatiseerde deel heel snel wordt afgesloten. Dat kost behoorlijk wat, maar zal zich op den duur wel terugbetalen in het energieverbruik. Dat zijn dingen die musea normaal gesproken niet doen, omdat zij juist openheid willen. Het Rijksmuseum bijvoorbeeld geldt als een van de mooiste musea van Nederland, maar kan niet tippen aan het klimaat in dit museum. Daar waait het dwars door de tent heen.’

Zwembaden

In zijn algemeenheid is Climotion heel geschikt voor ruimtes die moeilijk te koelen en te verwarmen zijn en waar veel mensen komen, zoals atriums, kerken, zwembaden. Neem nu een zwembad. Vaak staan daar warmtebanken voor de ramen om ze condensvrij te houden. Met Climotion kunnen die banken uit. De ruimtetemperaturen mogen dan ook omlaag. Als je uitgaat van een zwembadwatertemperatuur van 28 graden, dan zit

B+U 1 2015 37

Meer informatie www.gebouwautomatisering.org www.noord-veluws-museum.nl www.kieback-peter.de/nl-nl www.vansligtenhorst.nl www.senftechniek.nl

de luchttemperatuur twee, drie, vier graden daarboven.

Hiermee loopt het energieverbruik op. Met Climotion worden alle parameters gelijk gezet, zodat de lucht niet meer langs de mensen stroomt. De luchttemperatuur kan dan tot wel vier graden omlaag. En dat bespaart tien tot vijftien procent energie.

Een ander voordeel van Climotion is de stilstaande luchtlaag die bij elk oppervlakte ontstaat. Als je niks doet, is die luchtlaag er altijd. Conventionele systemen gaan uit van voortdurende beweging van lucht. Met Climotion hoeft dat niet. Ook boven het badwater kan de luchtlaag stil blijven staan. Daardoor dampt het water minder uit. Je hoeft dan minder vocht af te voeren, omdat er minder vocht in de lucht komt. In het museum is die geklimatiseerde stilstaande luchtlaag weer heel handig voor de schilderijen.

Integratie

Voorafgaand aan de bouw is een geïntegreerde aanpak van de beveiliging niet gedefinieerd. Die kwam pas na een inspectie van het gebouw in wording door de verzekering. Daaruit bleek dat het museum in de hoogste beveiligingsklasse valt, klasse 4, en dat daarvoor ook nog de nodige aanpassingen aangebracht moesten worden, zoals rolluiken, bewegingsmelders, sloten, alarmen. Tot op heden is het beveiligingssysteem niet gekoppeld aan het klimaatsysteem, net zo min als de verlichting. Rinus Loopik: ‘Het zou wel kunnen, ook achteraf nog. Die volledige integratie van systemen loont bij grotere panden eerder. Maar dit gebouw is nu nog heel overzichtelijk.

Een integratie zou wellicht interessant worden als het museum zou uitbreiden.’

Monitoring

Als gebouwgebruiker heeft Rinus toegang tot de monitoring van het klimaatsysteem. Dit gebeurt op één plek.

Sturing is mogelijk, maar bewust beperkt gehouden.

Adriaan voegt toe: ‘Alle data worden gelogd. Die data zijn vast en niet manipuleerbaar in de pc. Dat is een belangrijke eis voor de verzekering. Stel dat er ooit een Van Gogh komt te hangen in het museum, dan wordt er van je geëist dat je klimaatgegevens overlegt.’ Volgens Erik Stotijn zijn dergelijk eisen heel gangbaar in de museumwereld. ‘De condities voor temperatuur en vochtigheid staan gewoon standaard genoemd in de voorwaarden. In onze business is dat een vast onderdeel van dergelijke overeenkomsten.’

Samenspel

De bouw verliep gestroomlijnd, daarover zijn de heren het unaniem eens. Er heerst een ontspannen sfeer

aan tafel, die geloofwaardig maakt dat de onderlinge verhoudingen inderdaad nog steeds goed zijn. Partijen hebben blijkbaar de balans weten te brengen in de rollen van de deskundige eindgebruiker, die van de business developer, financier Herman van Ree, en de systeemarchitect. Rinus Loopik en de mensen van Kieback&Peter voelden zich gesteund door de inhoudelijke kennis van Evert van Sligtenvorst. Sander: ‘Wat je vaak ziet, is dat de wens van de klant afwijkt van dat wat de installateur wil. Omdat wij als meet- en regeltechnici afhankelijk zijn van die installateur, is het heel lastig om rechtstreeks contact te hebben met de systeemverantwoordelijke.

Dat was hier absoluut niet het geval. En dat heeft zeker bijgedragen aan het resultaat.’

De betrokken partijen ervoeren het ook als prettig dat de financier Herman van Ree zo duidelijk aanwezig en betrokken was. Adriaan Boer legt uit: ‘Als bovenin de keuze voor een bepaald systeem wordt bepaald, dan gebeurt het vrij zelden dat een installateur onderin de keten alsnog zijn goedkopere oplossingen er door probeert te krijgen. En dat geeft rust en vertrouwen in een goed resultaat.’

Tot slot complimenteren de heren Rinus Loopik voor zijn inzet als deskundige eindgebruiker. Sander Kroon: ‘Vaak lopen bouwprocessen op een verkeerde manier uit de hand omdat er belangen spelen. Het is een spel van duwen en trekken binnen zo’n bouwteam. Rinus is van grote waarde geweest vanwege zijn bouwkundige expertise en zijn onafhankelijkheid.’

Daar komt bij dat een deskundige eindgebruiker, iemand die bij het bouwproces ook na de bouw betrokken blijft, anders naar zo’n bouwproces kijkt dan iemand die na afronding weer weggaat. En ook Rinus is tevreden: ‘Ik heb jarenlang in de rol van aannemer gewerkt. Ik vond het heerlijk om nu eens van de andere kant het proces te benaderen. Dat ik nergens rekening mee hoefde te houden, behalve met het eindresultaat.’

Ontdekken

Het gebouw draait nog maar net en er is geen vergelijking met een oude situatie. Maar het gebouw draait wel heel zuinig. Sander Kroon: ‘Het is een nieuw systeem, dus mensen moeten er aan wennen. Over Climotion doen de wildste verhalen de ronde. Hoe tochtig ook, elk gebouw zou ermee geklimatiseerd kunnen worden. Dat is natuurlijk niet zo. Het is niet heilig. Het systeem zorgt inderdaad voor een revolutie, maar wel eentje met randvoorwaarden. De mogelijkheden en on­mogelijkheden daarvan, die gaan we nu ontdekken.’ BOUW+ UITVOERING

13314

Ontdek de meerwaarde

Leven op Daken Hét adviesbureau voor meervoudig ruimtegebruik op daken • • • •

Advisering met schets- en definitief ontwerp Eigen bestekservice Bouwbegeleiding Preventief onderhoud en beheer van alle soorten gebruiksdaken

De vijf specialistische thema’s zijn groendaken, waterdaken, energiedaken, parkeerdaken en groengevels. Leven op Daken heeft een eigen website, app, vakblad en unieke All-in verzekerde garantie. Voor iedere opdrachtgever die meer met zijn dak wil doen zijn wij een waarborg voor zekerheid. Samen maken wij Leven op Daken!

www.levenopdaken.nl

B+U 1 2015 39

“Er gaat een wereld voor me open”, was de reactie van Mohammed Mohandis, PvdA lid van de Tweede Kamer.

Tijdens zijn werkbezoek aan een aantal technologiebedrijven van FHI bezocht Mohandis ondermeer Vedotec in Nieuwerkerk aan den IJssel. Daar ontmoette hij directeur/eigenaar Piet van Veelen, voorzitter van de brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering.

Kamerlid op werkbezoek bij branchevoorzitter

Uiteraard ging het gesprek over de toegevoegde waarde van gebouw automatisering. Maar ook over de problematiek van het adequaat opleiden van mensen voor de techniek en technologie. Dat is namelijk het specialisme van Mohandis in zijn politiek werk.

Beide heren waren het roerend eens dat het technisch onderwijs meer vak-

inhoudelijk moet worden. Eensgezind herkenden ze ook hoe stroperig de onderwijswereld is. De suggesties die op tafel kwamen, een technische HAVO en lokale gemeentes verantwoordelijk maken voor onderwijs, het Finse model, wellicht werken gaan we het terugzien in Den Haag.

Het Grote Gelijk van wie naar de branche bijeenkomst kwam!

Het was echt fenomenaal wat er gebeurde in de themabijeenkomst van onze brancheorganisatie op 6 december. Letterlijk IEDEREEN in de zaal was na het verhaal van Harry Stokman overtuigd.

We gaan massaal allemaal over op gelijkspanning, via de Smartgrids. Weg met alle adapters!

Dit en nog veel meer hebben de brancheleden gemist die er niet waren. Hele boeiende presentaties over i-Beacons door Bram Elderman van Apple en Arjen de Jong van Snakeware en over elektronische kroonsteentjes door Farid Reched van DoBots.

Het boek van Harry Stokman kun je bestellen of downloaden op www.gelijkspanning.org.

De presentaties zijn te vinden op de branchewebsite www.gebouwautomatisering.nl.

Gebouw Auto­matisering Conferentie twee dagen

Het succes van de eerste twee jaaredities van de Nationale Conferentie Gebouw Automatisering heeft er toe geleid dat de editie van 2015 wordt uitgebreid met een tweede dag.

Naast de dag voor niet-technische stakeholders in de keten, projectontwikkelaars, vastgoedmanagers, beleggers, en facility managers, met focus op verdienmodellen, komt er een tweede dag waarin dieper in gegaan kan worden op technologische oplossingen. Technische managers, gebouwbeheerders, bouwbedrijven en adviesbureau’s zijn de partijen waar die dag zich vooral op zal richten.

Voor wie wil aanhaken bij de voorbereiding: Emmar.sinnige@fhi.nl.

FHI-Workshop Aanbesteden De in januari gehouden zesde editie van de FHI-workshop ‘Aanbesteden, onduidelijk bestek, wat nu?’ zat weer zo vol dat meteen weer een volgende is gepland: 24 maart.

In het kader van de op handen zijnde aansluiting van de branche Gebouw Automatisering bij FHI, federatie van technologiebranches, zijn de FHI-workshops nu ook toegankelijk voor leden van de brancheorganisatie. Naast de bedrijven uit andere technologiebranches waren er in de editie van januari opvallend veel deelnemers uit de gebouw automatisering branche.

Het volledige overzicht van alle actuele workshops en de inschrijvingsmodules zijn te vinden op www.fhi.nl of www.gebouwautomatisering.nl.

Nederlandse Brancheorganisatie voor Gebouw­Automatisering geniet exclusieve gastvrijheid in B+U, bouw en uitvoering. De verantwoording voor de door de ­redactie/uitgever opgenomen kopij op deze pagina berust bij Nederlandse Brancheorganisatie voor GebouwAutomatisering (FHI, federatie van technologiebranches).

A1 start werkzaamheden in februari Om de filevorming op de A1 te verminderen, gaat Rijkswaterstaat ter hoogte van de aansluiting Bunschoten naar knooppunt Hoevelaken de weg verbreden. In de richting van Amsterdam–Apeldoorn komt er een rijstrook bij (van 2 naar 3).

De werkzaamheden voor de verbreding van de A1 starten op dinsdag 17 februari en worden uitgevoerd door Van Gelder/ Mobilis.

Allereerst worden er voorbereidende werkzaamheden getroffen, zoals het verwijderen van bomen. Tussen 17 februari en 2 maart worden er drie versmalde rijstroken gerealiseerd tussen de oprit Amersfoort-Noord en het knooppunt Hoevelaken. Verder starten de graafwerkzaamheden en het aanvoeren van grond, grind en zand voor het nieuw te bouwen zuidelijke viaduct (Zielhorst) over het spoor Amersfoort – Zwolle. In het weekend van 20, 21 en 22 februari is de oprit Amersfoort Noord ’s nachts afgesloten. Tijdens dit weekend treft Rijkswaterstaat voorbereidingen voor het verbreden van deze oprit.

Ter hoogte van de Ikea (Brenninkmeijerlaan) bouwt Rijkswaterstaat een nieuw spoorviaduct. Dit nieuwe viaduct wordt hoger en breder dan het oude viaduct. De onderdoorgang op de Brenninkmeijerlaan wordt ruimtelijker en breder. Rijkswaterstaat bouwt dit viaduct in verschillende fasen. Het verkeer kan tijdens de bouw gewoon door blijven rijden, op een enkele uitzondering na.

Thema

Bedrijven en biodiversiteit De tijd waarin natuur en economische activiteit lijnrecht tegenover elkaar stonden is voorbij. De bewustwording dat ze elkaar versterken wordt juist groter. De natuur levert de hulpbronnen en diensten waar de economie op draait en is één van de belangrijkste vestigingsplaatsfactoren. Elk zichzelf respecterend bedrijf heeft dan ook inmiddels een duurzaamheidsagenda waarop natuur bijzondere aandacht krijgt. Rekening houden met natuur en biodiversiteit werkt kostenbesparend en creëert draagvlak in de omgeving. Bedrijven worden daar ook steeds vaker publiekelijk om gewaardeerd. En de vraag naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken leidt tot nieuwe producten en start-ups op de markt. Bedrijven die aan de slag willen met groen ondernemerschap zien zich voor vele vragen gesteld. “Wat is mijn relatie met natuur? Hoe kan ik die op een behapbare manier meetbaar maken? Kan ik iets leren van mijn concurrenten? Of misschien van ondernemers uit andere sectoren?”

De digitale publicatie Bedrijven en Biodiversiteit. Inzichten uit de Community of Practice biedt antwoorden. Het is een publicatie van de praktijk – voor de praktijk: over biodiversiteit en natuur in relatie tot bedrijven; vanuit ondernemersperspectief en in klare taal. En dat maakt het een onmisbare vraagbaak voor bedrijven die met groen ondernemerschap aan de slag willen of hun ambities op dit punt verder willen aanscherpen. De kennis en verhalen uit deze publicatie komen voort uit de Community of Practice Bedrijven & Biodiversiteit. Bij bijeenkomsten van deze Community kwamen tussen 2011 en 2013 betrokken ondernemers uit verschillende sectoren bijeen om van elkaar te leren. Ze ondervonden dat groen ondernemerschap om nieuwe coalities en samenwerking “over sectorgrenzen heen” vraagt. Een samenwerking die vervolgens een belangrijke inspiratiebron voor innovatie is gebleken. Bijvoorbeeld doordat nieuwe markten in beeld kwamen of bedrijfsstrategieën verrijkt werden met kennis over de rol van biodiversiteit in de productieketen. Ook leidde de samenwerking reeds tot verschillende spin offs, zoals een Green Deal gericht op groene daken en een Community of Practice in de financiële sector. Mooie ervaringen en resultaten die ik anderen ook toewens.

De bedrijfsresultaten zullen er garen bij spinnen, en de natuur ook.

Sharon Dijksma Staatssecretaris van het Ministerie van Economische Zaken

Deelnemers spraken zich als volgt uit: Brabant Water, Sandra Verheijden

“Door de CoP zie ik de kansen van het systeem waar we mee te maken hebben beter” Eneco, Silvan de Boer

“Deelname aan de CoP hielp me om m’n eigen overtuiging helder te krijgen.”

Heineken, Jan Kempers

“Blijf dromen en durf te verleiden.”

Voor Jan Kempers, begon het met de vraag wat hij kon doen om biodiversiteit intern op de kaart te krijgen. Door te dromen met stakeholders ontwikkelde hij projecten op locatie die mensen verleiden zich in het onderwerp te verdiepen. Bermen met gras transformeerden tot vlinderparadijzen en medewerkers timmerden bijenhotels. Via het Groene Cirkels programma werkt hij rond Zoeterwoude aan een klimaatneutrale brouwerij, een duurzame economie en aangename leefomgeving. HEINEKEN brengt nu met de Helpdesk Bedrijfsleven en Biodiversiteit de impact van haar grondstofketens op biodiversiteit in kaart.

Landgoed coach, Gijs van Heemstra

“CoP-deelnemers met een negatieve impact brachten mij op het idee om biodiversiteits­ credits te ontwikkelen.”

Antropia, Waronne Elbers

“Door de diversiteit in de groep besefte ik me dat je al snel Pagina 42

“Wij hopen dat de inzichten uit de CoP via de deelnemers en deze publicatie de transitie Bedrijven en Biodiversiteit zal blijven versnellen.”

Caroline van Leenders (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland), Ireen de Nijs-Vergeest (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland), Anne-Marie Bor (AMBOR creatie), RVO en het Ministerie van Economische Zaken maakten de Community of Practice mogelijk.

ASN Bank, Irene de Jong en Jeroen Loots

“Hoe definiëren we kwantitatief biodiversiteitsbeleid?” met veel biodiversiteit te maken hebt als je over de randen van je bedrijf of je keten heen gaat kijken.”

De ASN Bank stapte in de CoP met de vraag hoe biodiversiteit te beoordelen bij bedrijven. Hoe een meetbaar doel te stellen voor de investeringen van de ASN Bank. Op basis van de ervaring met de CoP Bedrijven & Biodiversiteit is er nu een CoP in de financiële sector gestart om informatie en best practices uit te wisselen.

Kruidenier, Christy Kool

Jachthaven het Anker, Jasper Blom

“De CoP leverde zicht op een nieuw economisch model met andere samenwerkingsverbanden en kortere ketens.”

“Door mijn deelname aan de CoP namen natuurorganisaties en de overheid me serieus als gesprekspartner.”

Interface, Geanne van Arkel

“Blijf innoveren en wordt ecosysteemrestauratief.”

Interface is gecommitteerd aan Mission Zero in 2020. Ze willen tapijttegels maken zonder iets aan de aarde te onttrekken. Zij sloten een contract met Filipijnse vissers voor het aankopen van afgedankte visnetten die als afval rondzwerven op de zeebodem. Zij laten het recyclen tot grondstof voor tapijtgaren. Hun Mission Zero betekent blijven innoveren.

Heijmans, Frank Hoekemeijer “Meerwaarde creëren met

natuurinclusief bouwen.”

“Hoe kan Heijmans meetbaar waarde creëren voor biodiversiteit?” vroeg Frank Hoekemeijer zich af. “En hoe kan Heijmans daarvoor beloond worden?” Met zijn bedrijf ontwikkelde hij het concept Natuurinclusief bouwen en zette het samen met zijn directeur bij het aanbesteden bij opdrachtgevers op de agenda.

TATA STEEL, Eefke van den Tillaar

“Scan plaatst thema biodiversiteit in breder MVO perspectief.”

“Wanneer neem je als staalproducent de verantwoordelijk- heid om biodiversiteit te behouden en te verbeteren?” Vroeg Eefke zich af.

Ze ziet nu raakvlakken tussen biodiversiteit en andere aspecten binnen MVO. Ze heeft inzicht gekregen in de impact en afhankelijkheid van het bedrijfsproces en biodiversiteit aan de hand van ecosysteemdiensten.

Leven op Daken, Erik Steegman

“Zoeken naar een maatschappelijk verdienmodel.”

Leven op Daken zocht naar economische waardering van het toevoegen van biodiversiteit door toepassing van begroeide daken.

Zij vonden ingrediënten voor een nieuw verdienmodel. Samen met waterschappen, gemeentes, provincies en andere belanghebbenden werken ze het verdienmodel uit middels de Green Deal Groene Daken om landelijke stimulering te bespoedigen.

Hortimare, Job Schipper

“We hebben een ecosysteem­ stabilisator ontdekt!”

“Ik heb geleerd naar het hele ecosysteem te kijken en daarmee onze business-case weten uit te breiden” www.duurzaamdoor.nl/bedrijven-en-biodiversiteit

Pagina 43

44 B+U 1 2015

• STAAN VOOR DE KLANT • NIETS IS TE GEK • INTEGRITEIT STAAT BOVENAAN Afval inzameling en verwerking • Industrieel- en kantoor schoonmaak • Opslag diensten • Magazijn personeel • Transporten • Verhuizingen • En nog veel meer! Kijk voor een totaal overzicht op onze website.

GN Wijngaard BV Radioweg 13, 1324 KW Almere T: 036 - 5451210, E: info@ gnwijngaard.nl

www.wijngaardgroep.nl 13163

Kennemerstraatweg 464, 1851 NG HEILOO • 06 23730787 • The Netherlands www.sofsurfaces.eu • E. b.kosters@sofsurfaces.eu

12187

B+U 1 2015 45

BEST OF WEB Ziekenhuis Zaandam gaat voor BREEAM ‘Very Good’

Zaandam krijgt er een nieuw ziekenhuis bij. Het ziekenhuis Zaans MC in Zaandam wordt duurzaam gebouwd. Er wordt gestreefd naar het BREEAM Very Good duurzaamheidscertificaat.

Om dit duurzaamheidscertificaat te behalen, worden er diverse technische oplossingen toegepast. Zo komt er een broninstallatie voor verwarming en koeling (WKO), een lage temperatuur verwarmingssysteem en een hoge temperatuur koelsysteem.

Daarnaast is er voor elke kamer een individuele regeling voor comfortinstallatie en verlichting. Ook wordt er gedaan

aan warmteterugwinning uit ventilatielucht en wordt er een daglichtafhankelijke regeling toegepast voor verlichting. Uiteraard zal de verlichting in het gebouw LED verlichting zijn.

In Nederland is het Zaans MC het eerste ziekenhuis dat vanuit de LEAN managementfilosofie wordt gebouwd. De LEAN managementfilosofie streeft naar het maximale resultaat voor de klant, met minimale verspilling. Het ziekenhuis zal bestaan uit vijf verdiepingen en komt naast het oude ZMC te staan. Voor de bouw van het ziekenhuis is BAM ingeschakeld. Dit bedrijf is de komende 25 jaar ook verantwoordelijk voor het onderhoud. Het ziekenhuis wordt ontworpen door architectenbureau Mecanoo.

Info: www.breeam.nl www.mecanoo.nl

Cadzand-Maritiem van start

Waterschap Scheldestromen, gemeente Sluis en Yacht@Cadzand-Bad B.V. hebben de kustversterking in combinatie met de aanleg van de jachthaven en de verbetering van de openbare ruimte in Cadzand-Bad gegund aan de aannemerscombinatie BAM en Martens en Van Oord, die het werk gaan uitvoeren onder de naam Combinatie Cadzand-Bad. De voorbereidingen zijn begonnen, de bouw van Cadzand-Maritiem start in oktober.

De Combinatie Cadzand-Bad is verantwoordelijk voor het verder uitwerken van het ontwerp van het project en de uitvoering. Naast de prijs was ook de kwaliteit belangrijk bij de keuze voor een aannemer. Vijf aannemers leverden een plan van aanpak in, waarbij ze beoordeeld werden op onder andere de planning, organisatie, risico’s en zaken die voor de omgeving belangrijk zijn: de bereikbaarheid van Cadzand-Bad en het zo veel mogelijk voorkomen van verkeershinder en hinder voor de omgeving. De Combinatie Cadzand-Bad leverde de zogeheten Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI) in en voert het werk uit. De aannemerscombinatie is gestart met de voorbereidende werkzaamheden en het definitieve ontwerp.

Cadzand-Bad is een van de vijf deeltrajecten van de Zwakke Schakel West-Zeeuws-Vlaanderen. Dat wil zeggen dat een deel van de kust daar niet sterk genoeg is om een superstorm te weerstaan. Daarom wordt circa één kilometer kust, van strandpaviljoen De Piraat tot

strandpaviljoen De Strandloper, versterkt. Eerder zijn de andere deeltrajecten versterkt en Waterdunen is momenteel in uitvoering. Waterschap Scheldestromen versterkt de kust bij Cadzand-Bad door een nieuw duin aan te leggen voor de bestaande dijk. De huidige strekdammen aan weerszijden van het uitwateringsgemaal worden langer, hoger en steviger.

De westelijke strekdam wordt verplaatst in westelijke richting waardoor meer ruimte ontstaat tussen de dammen.

Waterschap Scheldestromen (initiatiefnemer kustversterking), gemeente Sluis (initiatiefnemer verbetering openbare ruimte) en Yacht@Cadzand-Bad BV (initiatiefnemer jachthaven) werken samen onder de naam ‘CADZAND-Maritiem’ om de kustversterkingswerken, de aanleg van de jachthaven en de ontwikkeling van de openbare ruimte als één project te realiseren. Het waterschap is de trekkende partij. De samenwerking met de aannemerscombinatie werd op symbolische wijze onderstreept door dijkgraaf Toine Poppelaars, burgemeester Annemiek Jetten, voorzitter Raad van Commissarissen Yacht@ Cadzand-Bad B.V. Philippe ­Muylle, Regio Directeur BAM Kees van Eijk en Algemeen Directeur Martens en Van Oord Teus van Oord.

Loftwoningen in rijksmonument Gouda

Nieuwe bestemming Kaaspakhuis De Producent Er zijn plannen voor een nieuwe herbestemming van het Kaaspakhuis De Producent, aan de Wachtelstraat in Gouda.

De Rijksmonumenten worden ontwikkeld tot woongebouw met loft woningen. Het ontwerp van de herbestemming van -loftwoningen in rijksmonument Gouda - ligt in handen van het Rotterdamse architec-

tenbureau: Mei architects and planners.

De herontwikkeling houdt rekening met de bijzondere rol die dit pakhuis, gelegen aan de ‘Kromme Gouwe’, in de kaasgeschiedenis van Gouda heeft.

Het Kaaspakhuis bestaat in 2015 precies 100 jaar. Het gebouw is een Rijksmonument en heeft de afgelopen 100 jaar altijd als kaaspakhuis gefunctioneerd.

“Jaarlijks lag hier een miljoen kilo boerenkaas opgeslagen.

Het was een van de grootste kaaspakhuizen in de regio.”

De panden krijgen in het midden een uitgebreid atrium met liften. De focus ligt op het realiseren van diverse loftwoningen vanaf 60 m2 tot 200 m2 , met een prijsklasse tussen de 120.000 - 385.000 euro. De verkoop van de lofts start ­b egin 2015. Op 2 december word er gestart met de eerste informatiebijeenkomst voor geïnteresseerden.

In 2008 berichtte het AD over “Gouda’s grootste geheim”, dat toen nog vol in bedrijf was.

Info: www.kaaspakhuisgouda.nl

LEES MEER

e bou w

nuit v

oerin

g.nl

46 B+U 1 2015

Tein Technology develops and delivers tailor-made solutions for, and provides advice on: AIS communication systems for vessel tracking City video surveillance Video surveillance in public transport Video-based traffic management Big data, Trading room voice communications 13224

www.teintechnology.nl - e-mail: info@teintechnology.nl - tel: +31(0)20 3012755

OUDEN OUDEN

Het Het ontwerpen ontwerpen en en aanleggen aanleggen Het ontwerpen en aanleggen van betonverhardingen, Het en aanleggen van ontwerpen betonverhardingen, van betonverhardingen, lijnconstructies en van betonverhardingen, lijnconstructies en printbeton. printbeton. lijnconstructies en printbeton.

Toepassingsmogelijkheden: lijnconstructies Toepassingsmogelijkheden: en printbeton.

Toepassingsmogelijkheden: • Rijbanen Toepassingsmogelijkheden: • Rijbanen Rotondes • Rijbanen •• Rotondes Rijbanen Fietspaden • Rotondes •• Fietspaden Rotondes • Bushaltes Fietspaden •• Bushaltes Fietspaden Kavelpaden • Bushaltes •• Kavelpaden Bushaltes Erfverhardingen • Kavelpaden Erfverhardingen •• Kavelpaden Bedrijfsverhardingen • Erfverhardingen •• Bedrijfsverhardingen Erfverhardingen • Bedrijfsverhardingen • Bedrijfsverhardingen

Natuurlijk...

Natuurlijk...

Natuurlijk...

Natuurlijk...

• • • •• • •• • •• • •• • •• • •

Voor meer informatie: Voor meer informatie: Voor meer (Joris) informatie: Dhr. J.H.A. van de Vleuten Voor meer (Joris) informatie:de Vleuten Dhr. J.H.A. Tel. +31 (0)6 20 39van 66 55 Dhr. J.H.A. (Joris) de Vleuten Tel. +31 (0)6 20 39van 66 55 j.vandevleuten@denoudengroep.com Dhr. J.H.A. de Vleuten Tel. +31 (0)6(Joris) 20 39van 66 55 j.vandevleuten@denoudengroep.com Tel. +31 (0)6 20 39 66 55 j.vandevleuten@denoudengroep.com j.vandevleuten@denoudengroep.com

Doelgroepstroken Doelgroepstroken Rustplaatsen Doelgroepstroken Rustplaatsen Doelgroepstroken Rotondebanden Rustplaatsen Rotondebanden Rustplaatsen Kantopsluitingen Rotondebanden Kantopsluitingen Rotondebanden Voertuigkeringen Kantopsluitingen Voertuigkeringen Kantopsluitingen Vliegveldplatforms Voertuigkeringen Vliegveldplatforms Voertuigkeringen Vliegveldplatforms Vliegveldplatforms

www.denoudengroep.com www.denoudengroep.com www.denoudengroep.com www.denoudengroep.com

13247

DEN DEN

B+U 1 2015 47

BEST OF WE B Grachtenpand gebouwd met 3D-printer

3D-printing is steeds meer in opkomst. Tot nu toe werd het voornamelijk gebruikt voor kleinere onderdelen, maar daar komt verandering in. In Amsterdam wordt er nu een grachtenpand met een 3D-printer gebouwd. Het project van DUS Architects en partners is in samenwerking met Heijmans.

Naast dat het bijzonder is dat er een huis wordt gebouwd door een 3D-printer, zijn er nog andere voordelen van deze nieuwe manier van bouwen.

Zo is het bouwmateriaal recyclebaar. Bioplastic korrels, voor 80% bestaande uit lijnzaad­olie, worden omgesmolten (hotmelt). Dit zorgt er voor dat de elementen recyclebaar zijn, ze kunnen immers weer worden gesmolten om vervolgens in een dergelijke vorm uit te printen. De 3D-printer staat in een container waar elementen van

2 x 2 x 3,5 meter kunnen worden geprint.

Dit project maakt gebruik van crowdfunding. De bouwplaats­ en is zes dagen per week open voor publiek. Geïnteresseerden hebben de mogelijkheid om voor e 2,50 naar binnen te gaan en de geprinte elementen te bezichtigen, de 3D-printer te bekijken en langs te gaan bij de ingerichte expo over dit project. De opbrengst van de entreekosten gaan naar het project zelf, waardoor verdere ontwikkelingen mogelijk worden gemaakt.

Alle mogelijkheden van 3Dprinten zijn nog lang niet ontdekt. Zo is bijvoorbeeld uit de praktijk nog niet bekend hoe het materiaal zich gaat houden. Een aantal vragen die tijdens het bouwen duidelijk moeten worden zijn: Wat zijn slimme verbindingen? Hoe werken de krachten in de constructie? Maar ook: hoe kan het beter? De antwoorden op deze vragen kunnen alleen naar voren komen in de praktijk.

Door 3D-printen is het gemakkelijker een huis te personaliseren. Het is mogelijk je eigen ontwerp, structuur, kleur en dergelijke te kiezen. Als deze keuze is gemaakt kan de opdracht naar de 3D-printer worden gestuurd en kan het huis in losse onderdelen worden geprint. Het zogeheten mass customization komt op deze manier dichterbij omdat het eenvoudiger te realiseren is.

Zee als zonnepark

Zonnepanelen op zee lijken een trend. Vooral in Azië herrijzen steeds meer zonneparken op het water. Maar wat zijn eigenlijk de voor- en nadelen van deze energiebron?

Het grootste drijvende zonnepark ter wereld ligt in Japan. In de stad Okegawa is vorig jaar een project opgeleverd dat bestaat uit meer dan 4500 drijvende zonnepanelen. Samen hebben ze een vermogen hebben van 1,18 megawatt. Het is nog maar de vraag of dit het grootste drijvende zonnepark blijft, want er zijn verschillende plannen voor nog meer grote centrales op het water.

Aldus een artikel in Elektro-

techniek365. Zo schijnt het Japanse stadje Kwajima-­machi opdracht te hebben gegeven tot de bouw van de grootste zonne-energiecentrale op zee. De installatie moet ruim 27.000 zonnepanelen krijgen met een totaal vermogen van 7,5 megawatt. Maar ook de Indiase stad Kerala claimt met een vermogen van maar liefst 50 megawatt het grootste drijvende zonnepark te gaan bou-

wen. Het realiseren van zonneparken op zee is overigens niet alleen voorbehouden aan Aziatische landen. In Groot-Brittannië werd in oktober een drijvende zonnecentrale geopend.

Zonnecentrales nemen behoorlijk wat plaats in. Het kan daarom een uitkomst zijn om zonneparken op zee te bouwen.

Aangezien meer dan drie kwart van het aardoppervlak uit water bestaat, is daar ruimte genoeg. Nog een voordeel van zonneparken op zee is dat dat de panelen op water makkelijker hun overtollige hitte kwijtraken dan bij installaties op het land.

Maar elk voordeel heeft zijn nadeel en ook aan zonneparken op zee zitten minpunten.

Zo wijzen deskundigen erop dat het onderhoud van de drijvende zonnepanelen een stuk duurder is dan bij zonnepanelen op land. Daarnaast maken biologen zich zorgen over de impact op het milieu. Voor insecten zijn de zonnepanelen erg aanlokkelijk en ze komen er dan ook massaal op af.

En dat betekent meteen hun dood, want de beestjes zijn niet bestand tegen de hitte van het oppervlak van de panelen. Daarnaast is ook nog niet duidelijk hoe de zonnepanelen zich houden bij slecht weer en of ze wel bestand zijn tegen een fikse storm op zee.

LEES MEER

bou w

enuit

voerin

g.nl

advertentie

Glashandel Zantman Voor alle doeleinden

▶ ▶ ▶ ▶ ▶ ▶ Rotterdamseweg 362

015 - 26 24 777

Groot onderhoud en restauratie van glas in lood Toepassen van voorzetbeglazing Alle mogelijke isolerende beglazingen Snel herstellen van glasschades Hardglazen deuren en puien Vraag naar onze andere opties

2628 AT Delft

www.zantmanglas.nl

info@zantmanglas.nl

13276

48 B+U 1 2015 13078

Grondwerken Cultuurtechnische werken Baggerwerken Rioleringswerken (Water)bodemsanering Gladheidsbestrijding Sloopwerken Waterbouw Wegenbouw Bosbouw Machineverhuur Transport Burg. Huydercoperweg 32 3615 AD Westbroek T 0346-281443, F 0346-282137 E info@van-oostrum.nl

www.van-oostrum.nl 13207

PARTNER IN KUNSTSTOF

24 UURSSERVICE

UNIEKE OFFERTE SERVICE

MONTAGE WORKSHOP

Sociaal maatschappelijk partner EXTRA INKOOPVOORDEEL

NOVAFRONT

KUNSTSTOF RAMEN EN DEUREN

OPENINGSTIJDEN: Maandag t/m Zaterdag: Op afspraak

Griendhaak 5 Hardinxveld-Giessendam T. 0184 714 214 13211

Zondag: Gesloten

BEZOEK ONZE SHOWROOM:

Uraniumweg 15 Amersfoort | 033 - 422 49 00 | www.amfors.nl | info@amfors.nl 13250

Vormgeving Mailfors - Amersfoort

MEER INFORMATIE: WWW.NOVAFRONT.NL

B+U 1 2015 49

BEST OF WE B Warmtebeton

Beton is een materiaal dat niet favoriet is om mee te werken in de bouwsector. De TU/e is echter bezig met het ontwikkelen van beton dat de standaard nadelen moeten weghalen. Zij ontwikkelen het zogeheten warmtebeton. Dit warmtebeton is esthetisch en technisch gezien beter. De test voor het warmtebeton is het opgebouwde paviljoen dat vanaf de zomer in de ‘achtertuin’ van Vertigo komt te liggen (tussen Vertigo en de Dorgelolaan).

Bij de faculteit Bouwkunde gingen twee onderzoekstrajecten van start om het paviljoen te realiseren. De eerste groep deed onderzoek naar de ontwikkeling van het thermisch isolerend ultralicht-beton. Vervolgens ging de tweede groep van start. Zij onderzochten hoe het materiaal in de praktijk kon worden toegepast. De afstemming van architectuur, constructie en bouwfysica stond in dit tweede traject centraal.

Het warmtebeton heeft een groot isolerend vermogen, vandaar de naam. Daarnaast maakt het warmtebeton het mogelijk om kozijnloos te beglazen. In de bouw is traditioneel beton niet populair als gevelmateriaal omdat dit bij de overgangen naar ramen en deuren voor veel warmteverlies zorgt; het zogenoemde

koudebrug-probleem. Warmtebeton beschikt bovendien over een aanzienlijk draagvermogen en is een duurzaam bouwmateriaal. Het is opgebouwd uit kleine bolletjes van gerecycled glas, die met lucht zijn gevuld. Twee derde van het betonvolume bestaat uit lucht.

Het paviljoen moet de test nog doorstaan. Uit de test zal moeten blijken of het paviljoen alle weersomstandigheden goed doorstaat. Als het beton alle testen goed doorstaat, hebben architecten een nieuw materiaal om mee te bouwen. De TU/e hoopt dat architecten het veel zullen gaan gebruiken.

Een koudebrug wordt voorkomen doordat het aluminium geen contact maakt met de constructie. Het materiaal bestaat uit infrarood transparante, UV-bestendige en brandvertragende PE-luchtkussens.

De folie is dun, lichtgewicht en lucht- en waterdicht. PIF Isolatiefolie is beschikbaar in negen verschillende typen, variërend van een RC-waarde van 1,5 tot

varia

Nieuwe oplossing voor isoleren van gebouwen

Er is een nieuwe oplossing voor het isoleren van gebouwen.

Het gaat om een veelzijdig isolatiefolie, PIF Isolatiefolie genoemd. De PIF Isolatiefolie is ISSO-geaccrediteerd. De PIF Isolatiefolie bestaat uit diverse lagen aluminiumfolie. Tussen elke laag bevindt zich een luchtkussen dat de lagen op afstand houdt. De stilstaande lucht is de eerste vorm van isolatie bij deze folie. Afgezien van de isolerende stilstaande lucht wordt er ook gebruik gemaakt van thermische reflectie. Eventuele stralingsenergie wordt teruggekaatst. Door het terugkaatsen van de stralingsenergie wordt de temperatuur op hetzelfde niveau gehouden.

Bekijk meer informatie via www.airbasedekvloer.nl of neem contact op met Ceves Vergeer BV: +31 (0)570 50 38 30

en met maar liefst 6,0 en is op rol beschikbaar in een breedte van 1200 mm en 600 mm, wat de folie ook geschikt maakt voor binnenafbouw. Maatwerk, voor bijvoorbeeld prefab-oplossingen, is ook mogelijk.

LEES MEER

bou w

enuit

voerin

g.nl

AirBase lichtgewicht dekvloer Airbase® is een nieuw ontwikkelde, snel afbindende lichtgewicht dekvloermortel op basis van geblazen glaskorrels en speciale cementbindmiddelen. Daarmee is Airbase® mortel tot wel 70% lichter dan traditionele zandcement vloermortel, met tevens een aantal verwerkingsvoordelen: Zeer licht te verwerken, dus Arbovriendelijk Hoge drukvastheid en buigtreksterkte Binnen 3 uur begaanbaar en sneldrogend Ideaal voor verwerking op lichtgewicht constructies Met één zak van 18 kg kan men 26 liter mortel aanmaken. Airbase® is niet alleen ideaal voor kleinere projecten, maar ook voor grote vloerrenovaties zoals het onlangs gerealiseerde Primark warenhuis in Kaiserslautern van 10.000 m2.

advertentie

Outdoor Spraying Nederland is een jong en dynamisch bedrijf, gespecialiseerd in het spuiten van damwandprofielen, stenen muren en bijvoorbeeld dakpannen op locatie. Wij waarborgen op een duurzame manier de waarde en uitstraling van uw onroerend goed.

Voordelen op een rij: • Revitalisering bedrijfspanden.

• Verfraaiing en verduurzaming materialen.

• Vele malen goedkoper dan vervangen of schilderen.

• Geen braakliggend terrein.

• Duurzaam en daardoor milieuvriendelijk.

Outdoor Spraying Nederland Zwollestraat 9 7575 EP Oldenzaal Tel. 0541-663100 info@outdoorspraying.nl

13259

50 B+U 1 2015 microbeton

Balkonuitbreiding en vervanging met lichtgewicht microbeton microbeton uit Bergen op Zoom ontwikkelt lichtgewicht ferrocement elementen. Ferrocement is een bouwmateriaal dat is samengesteld uit cement en één of meerdere lagen relatief fijnmazige wapening. Het biedt tal van voordelen, zo blijkt bij bestudering van twee actuele projecten.

Renovatie verzorgingshuis Lommerlust

Het eerste project betreft de renovatie van verzorgingshuis Lommerlust in Beverwijk. In opdracht van Woonzorg Nederland werkt Van Lith Bouwbedrijf aan dit project. In een Design and Build constructie is er samen met de opdrachtgever een plan opgesteld dat er voor moet zorgen dat onder andere het aanzicht van het verzorgingshuis weer voor jaren up-to-date is. Voor de balkons heeft Van Lith microbeton ingeschakeld. Werkvoorbereider bij Van Lith Arjan Niesten legt uit: ‘In overleg met de opdrachtgever hebben we als uitgangspunt bepaald dat we de beste kwaliteit van beton wilden voor de balkons. En verder was het feit dat we met een renovatie te maken hebben, een andere overweging. Het gewicht van de balkons diende minimaal te zijn. Door de combinatie van deze twee eisen hebben we gekozen voor de elementen van microbeton.’

Luxe woningen

Van Lith Bouwbedrijf maakt van twee oude woningen één nieuwe

luxe woning. Deze grotere woningen worden voorzien van een groot lichtgewicht microbeton balkonelement. Samen met AG Architecten en Van Lith Bouwbedrijf ontwikkelde microbeton 76 dunne 50 mm balkonelementen met rondom een randopstand. Arjan Niesten vult aan: ‘Deze balkonelementen kwamen als beste uit de bus voor dit project, gelet op de vereiste kwaliteit, de levensduur, antislip mogelijkheden en het minimale onderhoud van het betonproduct.’ De randopstanden hebben voorzieningen ten behoeve van de bevestiging van het hekwerk. De elementen zijn middels een oplegging opgenomen in een stalen constructie die langs de gevel is geplaatst.

Samenwerking

Over de ontwikkeling van de balkons vertelt Arjan Niesten: ‘Op basis van de huidige constructie van het gebouw hebben wij een hangende staalconstructie uitgewerkt in overleg met de hoofdconstructeur en de architect. Samen met microbeton hebben we vervolgens gekeken hoe deze constructie ingevuld zou kunnen worden met de

microbeton B+U 1 2015 51

­ alkonplaten. Door ons is een en ander in het voortraject in 3D uitgeb werkt. Later zijn door onze werkvoorbereiding de laatste puntjes op de ‘i’ gezet met bijvoorbeeld HWA’s en de definitieve maatvoering in de staalconstructie.’

Voor herhaling vatbaar

De werkzaamheden worden in een tijdstraject van zo’n negen maanden gerealiseerd. De samenwerking is goed bevallen, voor alle partijen. Arjan Niesten: ‘Zelf had ik niet eerder samengewerkt met microbeton. Maar in het geval van Lommerlust kijken wij terug op een positieve samenwerking. microbeton is een professioneel bedrijf dat afspraken nakomt. Zodoende kunnen wij samen met onze partners een mooi eindproduct afleveren.’

Onderhoud 3 flats, 258 woningen

Voor het tweede project van microbeton moeten we naar Lisse.

Inmiddels is daar een start gemaakt met een bijzonder en grootschalig onderhoudsproject van Etro Vastgoedzorg. De opdrachtgever is woningcorporatie Stek. Het betreft een onderhoudsproject aan drie flats aan het Rembrandplein en de Ooievaarstraat in Lisse. In totaal gaat het om 258 woningen. De lichtgewicht balkons van microbeton zorgen voor een in het oog springende verandering.

Per strang

In dit project worden de woningen aangepakt per strang. Een strang wordt gevormd door boven elkaar liggende woningen. Zo schuiven de werkzaamheden gedurende het project op van de ene kant van het flatgebouw naar de andere.

Vervanging balkons

De meest in het oog springende verandering is de vervanging van alle balkons. Elke woning krijgt een nieuw balkon met een breed zitgedeelte voor de balkondeur en een smaller deel voor het woonkamerraam, een zogenoemd zeembalkon. Deze speciale balkonele-

microbeton

Lelyweg 23 4612 PS Bergen op Zoom

menten zijn specifiek ontwikkeld en geproduceerd door micro­ beton. Doordat ze licht in gewicht zijn, konden de nieuwe elementen een stuk groter worden gemaakt ten opzichte van de oude ­balkons.

Adjunct Technisch Directeur Etro Vastgoedzorg Dirk-Jan Engel: ‘microbeton speelde uitstekend in op de wens van de opdracht­ gever die een breder zitgedeelte wilde van het balkon. Ook dacht het bedrijf proactief mee over oplossingen. Dat is voor ons van grote waarde geweest.’

Over de eisen aan de balkons voorafgaand aan het project, zegt DirkJan Engel: ‘De bestaande consoles moesten het gewicht kunnen ­dragen van de verbrede balkons en in materiaal en uiterlijk niet te veel afwijken van de bestaande betonnen balkons. We hebben nog wel even gekeken naar alternatieven, zoals stalen balkons of een verbreding van de bestaande balkons door middel van een uitkragend hek, maar die opties vielen af om esthetische redenen.’

Samenwerking

Met deze ingrijpende veranderingen wil woningcorporatie Stek de flats zodanig verbeteren dat ze nog minstens 40 jaar kunnen worden verhuurd. De samenwerking met microbeton is Etro Vastgoedzorg in ieder geval goed bevallen. Dirk-Jan Engel: ‘Dit is voor ons de eerste keer dat we samenwerken met microbeton. Naar volle tevredenheid. Op technisch gebied en op het gebied van planning en logistiek lagen er namelijk nogal wat uitdagingen. microbeton heeft hier ­prima over meegedacht.’

Concrete Valley

microbeton is onderdeel van Concrete Valley. Concrete Valley, ­ontstaat in 2012, is een productielocatie gelegen op 80.000 vierkante meter industrieterrein in Bergen op Zoom. Deze locatie is de thuisbasis van verschillende onderscheidende complementaire bedrijven die zich gespecialiseerd hebben op het gebied van hoogwaardige en innovatieve betonproducten.

T 0164 27 42 75 F 0164 23 43 64

E info@microbeton.nl I www.microbeton.nl en www.concretevalley.nl

52 B+U 1 2015 Pruis Schilderwerken B.V.

Al meer dan tachtig jaar is Pruis Schilderwerken niet meer weg te denken uit Elburg. De historische stad is sinds de oprichting de thuishaven van de specialisten in restauratie schilderwerken voor de meest uiteenlopende opdrachtgevers.

Eersteklas schilderwerk gecombineerd met optimaal timmerwerk

Pruis Schilderwerken B.V. B+U 1 2015 53

P

ruis Schilderwerken B.V. wordt aangestuurd door Koos en Joachim van Olst. Met circa zestig medewerkers verzorgen zij voornamelijk boven de grote rivieren (Noord- en Zuidholland, Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland en Utrecht) het glas-, schilder-, timmer- en onderhoudswerk voor diverse projecten.

Ambachtelijke kwaliteit is het handelsmerk van de VCA ** gecertificeerde organisatie. Naast particuliere opdrachtgevers wordt Pruis Schilderwerken ook ingehuurd door opdrachtgevers in de utiliteitsen projectmatige nieuwbouw.

Onderhoud

Woningbouwverenigingen doen vaak een beroep op Pruis Schilderwerken. Diverse complexen zijn met een meerjarenplanning in onderhoud bij het bedrijf. Naast het schilderwerk houdt het bedrijf zich ook bezig met houtrotreparaties. Pruis houdt contact met bewoners wanneer zij het onderhoud aan hun woning kunnen verwachten. Pruis Schilderwerken BV biedt VvE de mogelijkheid om voor het schilderwerk een lange termijn planning op stellen in een meerjarenplan. De bestuurders weten exact hoeveel geld er voor het schilderwerk gereserveerd moet worden en in welk jaar er weer een schilder op de stoep staat. Om de kosten van het onderhoud beheersbaar te houden verzorgt het bedrijf een lange termijn planning. Hierdoor kan het onderhoud verspreid worden en worden de kosten geminimaliseerd zonder verlies van kwaliteit. Het waarborgt structureel het preventieve onderhoud waardoor een woning of bedrijfspand altijd goed beschermd blijft tegen weersinvloeden.

Nieuwbouw

Pruis Schilderwerken wordt door veel opdrachtgevers voor hun nieuwbouwprojecten ingezet. Denk hierbij aan kantoren, zwembaden en diverse bedrijfsruimten. Maar naast het schilderwerk staat het bedrijf ook garant voor de beglazing en de wandafwerking. Als particulier ben je ook bij Pruis Schilderwerken aan het goede adres, want het bedrijf verzorgd bovenstaande werkzaamheden ook voor particulieren die een nieuwbouwwoning betrekken.

Glas

Het plaatsen van glas is een belangrijk onderdeel van de dagelijkse werkzaamheden binnen de organisatie. Pruis Schilderwerken biedt een optimale service bij een kapotte ruit of een lekke isolatie足 ruit. In veel gevallen zit er op isolatieglas een aantal jaren garantie. Dat is alleen niet altijd het geval, vandaar dat het bedrijf altijd persoonlijk een bezoek brengt voor gedegen advies. Ook geven zij advies hoe er zoveel mogelijk energie bespaard kan worden als er een glazen raam geplaatst moet worden. Het ene glas is namelijk het andere niet.

De isolatiewaarden kunnen echter heel verschillend zijn. Pruis Schilderwerken heeft jarenlange ervaring om een passende keuze aan te bevelen.

Pruis Schilderwerken B.V.

Postbus 125 8080 AC Elburg

Restauratie

Pruis Schilderwerken wordt in de arm genomen voor het restaureren van cultureel erfgoed zoals oude kerken of monumentale panden.

Het schilderwerk van antiek kerkmeubilair of het restaureren van oud houtwerk vereist detaillistisch werk. Ambachtelijk schilderwerk wordt gecombineerd met het vervangen en/of repareren van het oude timmerwerk. Schilder- en timmerwerk liggen dicht bij elkaar.

Pruis Schilderwerken weet dit als geen ander. Daarom heeft het bedrijf specialisten op het gebied van houtrotbestrijding in dienst. Zij kunnen houtrotplekken tot vuistgrootte volledig herstellen met een pasta. Bij grotere houtrotplekken gaat Pruis over naar deelvervanging, welke op maat gemaakt wordt. Pruis beschikt over eigen timmerfaciliteiten, zodat op een snelle manier een nieuw kozijn, raam of deur kan worden gemaakt, zonder dat de gehele planning vertraging oploopt.

Projecten

Voor woningbouwvereniging De Key in Amsterdam heeft Pruis Schilderwerken diverse projecten uitgevoerd met de focus op onderhoud van de woningen. Woningbouwvereniging Wormer Wonen nam de organisatie in de arm voor meerdere projecten waar ook hier de focus lag op het onderhoud van de woningen. Een groot project dat met succes is uitgevoerd is het leveren en plaatsen van circa 7.000 m2 glas in de Isala klinieken te Zwolle. Kijk voor de uitgebreide referentielijst op: www.pruisschilderwerken.nl

T 0525-683333

I www.pruisschilderwerken.nl E info@pruisschilderwerken.nl

54 B+U 1 2015 mawipex bv

Wordt 50 jaar Levensduur van Dakbedekking de standaard?

Volgens Mawipex Dakoplossingen, importeur van Firestone EPDM is bovenstaande quote zeer realistisch! Mawipex dat onderdeel is van het in België gevestigde Tectum-Group verwacht dat zowel de consument als applicatuur op korte termijn ‘verwacht’ dat ‘zijn’ dakbedekking 50 jaar of langer mee zal gaan.

W

ij zien in de omringende landen zoals België, Duitsland, Spanje en Oostenrijk dat EPDM Dakbedekking een enorme vlucht heeft genomen. In sommige landen is het marktaandeel al gestegen naar 30%, een op de drie daken worden dus in EPDM uitgevoerd.Nederland is nog niet zo ver als bijvoorbeeld België maar ook hier zie je een enorme groei in Kunststof dakbedekking en in het bijzonder de EPDM dakbedekking.

Het SKZ (Süddeutsche Kunststoff Zentrum) in Würzburg heeft in opdracht van het WDK (Wirtschaftsverband Deutsche Kautschukindustrie) een studie verricht naar de te verwachten levensduur van EPDM-DAKBEDEKING voor platte daken. Zowel industriële platte daken als woningdaken zijn in het onderzoek beoordeeld.

Rekening houdend met alle bekende externe invloeden komt men tot een theoretische levensduur van EPDM-dakfolie van 70 jaar, maar om rekening te houden met toleranties in de materialen en de verschillende dakconstructies, wordt aanbevolen de gebruiksduur te becijferen op een levensduur van MEER DAN 50 JAAR.

Onderzoek op bestaande daken:

Er zijn op 39 platte EPDM daken onderzoeken uitgevoerd waarbij de waterdichtheid werd gecontroleerd en de EPDM dakfolie visueel werd beoordeeld. Vervolgens werden uit ieder dak een dakopbouw van ca. 1 m2 groot gesneden. Alle onderzochte daken waren nog steeds in een uitmuntende staat, perfect waterdichtheid en vertoonden geen verouderingsverschijnselen.

Mawipex (Tectum-Group) is een toonaangevende aanbieder van vrijwel alle dakbedekkingsmaterialen in Europa, echter heeft EPDM om zijn uitzonderlijke hoge levensduur en zijn eenvoudige verwerking sterk de voorkeur en hebben wij ons gespecialiseerd in Firestone EPDM daksystemen.

Risico met open vuur is uitgesloten!

EPDM kun je niet met ‘open vuur’ aanbrengen, dit betekent dat de applicatierisico’s zeer gering zijn. Mawipex ziet dan ook een tendens ontstaan dat opdrachtgevers steeds vaker een bewuste keus maken voor een applicatie methode conform NEN 6050. Hierdoor zal de 50 jarige levensduur van platte daken zeker ‘de standaard’ worden.

mawipex bv B+U 1 2015 55

Vloeibare dakbedekkingen Kemper Systems

De applicatie van een vloeibare dakbedekking In Nederland worden vloeibare dakbedekkingssystemen met name gebruikt om detailleringen waterdicht in te werken.

De toepassing waarbij het volledige dakvlak met een vloei­ bare dakbedekking wordt uitgevoerd komt in Nederland steeds frequenter voor. In dit artikel wordt beschreven hoe een vloeibare dakbedekking wordt aangebracht.

M

awipex Dakoplossingen is sinds enkele jaren de importeur voor Nederland van alle Kemper Systems producten. Het bedrijf is sinds 1957 uitgegroeid tot wereldwijd een grote en gerenommeerde speler, met vele aansprekende referenties.

Vloei­bare dakbedekkingsystemen zijn er in vele varianten en hebben diverse onderscheidende eigenschappen zoals hittebestendigheid (kortdurend tot 250º C), chemische resistentie, licht gewicht en eenvoudig in het onderhoud. De producten worden toegepast in de meest uiteenlopende toepassingen, naast platte daken en parkeerdaken ook bijvoorbeeld balkons en galerijen en in het interieur, waar het product ook een decoratieve waarde kan hebben. Er is kortom een ruime keuze in de producten, van gekleurd, reflecterend, doorzichtig, etc.

Oplosmiddelvrij

Het betreft chemische producten, bij sommige daarvan komen tijdens de applicatie chemische dampen vrij. Andere producten, zoals de Kemperol® 2K-PUR, zijn oplosmiddelvrij en kunnen dus ook in gevoelige ruimten worden toegepast.

Kemper Systems heeft oplossingen voor de meest uiteenlopende situaties in het assortiment, in dit artikel wordt de applicatie van de Kemperol 2K-PUR beschreven, het product dat het meest op platte daken wordt toegepast. Dit product is overigens in veel gevallen ook zonder primerlaag aan te brengen.

Dakbedekking

Kemperol® 2K-PUR is oplosmiddelvrij en geur neutraal. Het product wordt aangeleverd in zakken (1, 2, 5 en 10 kg verpakking) waar de twee componenten in gescheiden kamers in worden aangeleverd. Door het verwijderen van een strip worden beide componenten gemengd. Na enig schudden kan de zak in een emmer worden geleegd. De vloeibare dakbedekking wordt met behulp van een roller aangebracht.

Uiteraard kunt u een compacte eendaagse workshop dichter bij huis bijwonen, Mawipex heeft in Rilland een geoutilleerde opleidingsruimte tot haar beschikking.

Mawipex B.V.

De Poort 21 4411 PB Rilland

T +31 (0)113-55 77 77 E alfred.vermeulen@mawipex.com

I www.tectumgroup.be I www.mawipex.com

56 B+U 1 2015

De specialist in totaalverzorging van uw buitenruimten en terrein(en):

• Kinderdagopvang • Schoolpleinen • Parkeerterreinen • Bedrijfstuinen • Sportaccomodaties • Parken • Bedrijfsterreinen • Ziekenhuizen

Ontwerp • Aanleg • Keuring & Inspectie Beheer & Onderhoud • Service Maak nu geheel vrijblijvend een afspraak en zie hoeveel u kunt besparen.

Areamasters levert en plaatst voor u Tegelasbakken tegen zeer scherpe prijzen. Zie onze webshop/website Jan Tinbergenstraat 8F, 2811 DZ Reeuwijk www.areamasters.nl @: info@areamasters.nl T: +31 (0)182-748074

Waarom meerdere leveranciers als het om één buitenruimte gaat?

13192

BITUM IN EUZE- EN KUNSTSTOF DAK BEDEK K INGEN INSPECTIE EN ONDERHOUD ALUMINIUM- LOOD - KOPER- EN ZIN K WERK EN STALEN DAK- EN GE VELBEPL ATING

KAMPEN Bezoekadres: Haatlanderdijk 57 - 8263 AP Kampen Postbus 256 - 8260 AG Kampen Tel. 038-331 65 65 - Fax 038-332 38 87 ALMERE Bezoekadres: Televisieweg 45 - 1322 AJ Almere Tel. 036-536 64 77 - Fax 036-536 67 83

Tribute bv, uw leverancier van biologisch afbreekbare geotextielen voor groene oever- talud en waterwerken.

Erosiewerende kokosmatten om uitspoeling van een talud te voorkomen; Beplante kokosmatten en kokosrollen beschermen een oever tegen erosie en geven een oever een natuurlijk uiterlijk; Onkruidwerende matten op basis van PLA, 100% afbreekbaar en composteerbaar; Geoweb, niet afbreekbaar, in situaties waar zware eisen aan een constructie worden gesteld.

Voor informatie over deze producten:

ASSEN Bezoekadres: Amerikaweg 78a - 9407 TM Assen Tel. 0592-34 12 44 - Fax 0592-34 15 77

3830 AG Leusden Postbus 295 Telefoon 033 - 494 32 75 info@tributegreenfix.nl www. tributegreenfix.nl

www.dolfsma.nl - info@dolfsma.nl 13273

13261

BAVRO B.V. Aannemers- en Handelsbedrijf Grond-, weg- en waterbouwkundige werken • • • • • •

Schanskorven Oeververdedigingswerken Beschoeiingswerken Aanlegsteigers Kunstwerken TOP’s

Dwarsweg 11 • 5165 NM Waspik (N.BR.) tel (0416) 31 69 79 • e-mail: info@bavro.nl • www.bavro.nl

13246

Kalshoven Dalfsen B+U 1 2015 57

Kalshoven doet meer In 1966 werd het Eerste Dalfser Schoonmaakbedrijf door Kalshoven senior opgericht. Door een ongeluk kon hij zijn hand niet meer gebruiken in zijn baan als graafmachinebestuurder en moest daardoor noodgedwongen een nieuwe carrière opbouwen.

In het geval van elk nadeel heeft zijn voordeel, begon Bertus Kalshoven met het schoonmaken van scholen. Een ware voltreffer.

H

et werk werd al snel uitgebreid naar kantoorpanden en een bungalowpark. Samen met zijn vrouw werkten zij vanuit de woonkamer in hun hoekhuis op de Ter Culenstraat. Maar het bedrijf groeide gestaag en al snel werd de woning te krap. Op zoek naar meer ruimte kwamen zij op de Goldkampstraat terecht. Inmiddels telt de onderneming circa tachtig werknemers en zijn zij gevestigd aan De Singel in Dalfsen en wordt het bedrijf gerund door zoon Bert Kalshoven en Roelien Wolf.

Elke schade is anders

Kalshoven Schoonmaakbedrijf biedt een verscheidenheid aan diensten aan. Naast de reguliere schoonmaak biedt het bedrijf ook ­specialistische reiniging aan. Dat kan van alles zijn. Van het reinigen en ontruimen van woningen en van studentenhuizen tot aan het wassen van paardendekens. Verder kan men de organisatie benaderen voor het verwijderen van schimmel en graffiti, bestrijding

Kalshoven Dalfsen

De Singel 14 7722 RR Dalfsen

van ongedierte en spinnen, het vegen en inspecteren van schoorstenen en riolering en het impregneren en reinigen van gevels. Elke schade en klus is namelijk anders en dat maakt het werken bij Kalshoven ook zo divers. Geen dag is hetzelfde bij het dynamische bedrijf.

Certificaties

Kwaliteit en veiligheid staan bij Kalshoven Schoonmaakbedrijf hoog in het vaandel. Als ‘Dienstverlener na Calamiteiten’ beschikken zij over een gecertificeerd kwaliteits-managementsysteem volgens ISO 9001:2008. Tevens is het bedrijf ook VCA* gecertificeerd. Dit betekent dat alle medewerkers de opleiding Basisveiligheid succesvol hebben afgerond. Daarnaast beschikken de leidinggevenden over het certificaat Veiligheid voor Leidinggevenden. Uiteraard zijn de deskundige medewerkers in het bezit van de benodigde certificaten op het gebied van Reinigen na Brand.

T 0529 - 431207 F 0529 - 434184

E info@kalshovendalfsen.nl I www.kalshovendalfsen.nl

58 B+U 1 2015 Griffioen Wassenaar

Griffioen Wassenaar geeft om groen Al sinds 1923 is vasteplantenkwekerij Griffioen Wassenaar een familiebedrijf en wordt anno 2015 door de derde generatie geleid.

Momenteel worden er twee markten door het bedrijf bediend, namelijk de tuincentra en het openbaar groen.

G

riffioen levert vasteplanten aan tuincentra in twaalf Europese landen en het product is herkenbaar aan de blauwe vierkante potten met het gegolfde etiket. Onder de naam Greento-Colour wordt de openbaar groen markt bediend. Het concept heeft vele voordelen. De vijf meest belangrijke zijn: Volledige dichtgroei, snel resultaat, biodiversiteit, laag onderhoud en lange levensduur en doordat er snel een eindresultaat wordt bereikt, is de kans op vernieling nihil. Het concept is gericht op gemeenten en andere groot groen足eigenaren en -beheerders. En omdat geen enkel openbaar groen hetzelfde is, worden alle projecten op maat gemaakt.

Ook hoveniers kunnen van het concept gebruik maken. Voor deze hoveniers maakt Griffioen op basis van de verkregen informatie een beplantingsplan en een onderhoudsplan. Vervolgens wordt de grond en de beplanting geleverd en wordt er tot actie overgegaan.

ten vasteplanten blijven er honderd over die bruikbaar bevonden worden. Zij voldoen aan de 21 voorwaarden die het bedrijf gesteld heeft aan beplanting. Alle soorten vasteplanten worden uitgebreid getest in hun eigen 2000 vierkante meter grote proeftuin. Mocht een soort niet aan de verwachting voldoen, wordt deze meteen vervangen. De medewerkers van Griffioen zijn specialist op het gebied van kweken en alles wat daarbij komt kijken. Eerst wordt er gekeken welke plant of plantensoort het beste op welke plaats gedijd, waarna er vervolgens een beplantingsplan wordt opgesteld. Tegenwoordig kiezen steeds meer gemeenten ervoor om de traditionele heesters te vervangen voor vasteplanten. Deze zijn naast het aanleggen van een gazon, het voordeligst. Griffioen biedt garantie voor resultaten binnen een jaar en daarna voor ruim dertig jaar plezier.

Vijf stappen

Griffioen geeft om groen, want groen geeft naar hun zeggen mensen meer rust en minder stress. Het bedrijf is MPS-A gecertificeerd en bezit voor Green-to-Colour het duurzaamheidspaspoort NL Greenlabel score B. De organisatie wil haar visie en kennis ook graag overbrengen op derden en geeft les aan hoveniers en beheerders van

Het Green-to-Colour concept bestaat uit vijf stappen: Ontwerp, soortenkeuze, grondbewerking, P11-kwaliteit planten, maai- en bemestingsplan en een goede samenwerking. Green-to-Colour denkt vanuit de kosten van beheer. Van de ruim achthonderd soor-

Minder stress

Griffioen Wassenaar B+U 1 2015 59

groen. Nazorg is belangrijk. Het bedrijf is continu in ontwikkeling om de concurrentie voor te blijven en spitst zich steeds meer op internationale klanten.

Projecten

Maar ook nationaal is het bedrijf steeds meer gegroeid. Het afgelopen jaar zijn de opdrachten tot het beplanten van openbaar groen met 25 procent gestegen en zijn er honderden projecten uitge-

voerd. Langs de Europalaan in de gemeente Nieuwerkerk a/d IJssel werd aan beide zijden een strook van 2 kilometer kleurige beplanting aangebracht in plaats van groene heesters. Ook het plantsoen in de Colijnlaan in Hillegom heeft in opdracht van de gemeente Hillegom een opknapbeurt gekregen. De reactie vanuit de bewoners was zeer positief. Dit kan een voorbeeld zijn voor veel andere gemeenten, menen de omwonenden. Kortom, Griffioen Wassenaar is een bedrijf dat volop in beweging is. Green-to-Colour biedt meer voor minder.

21 voorwaarden voor deelname van vasteplanten Snel dichtgroeien Niet verstikken Hitte Droogte Zout Betreden Beeld in de winter Afbreken of afwaaien Winterhard tot -20 graden Langlevend Gezond blijvend

Griffioen Wassenaar

Niet giftig Juiste bloeitijd Bestand tegen natte omstandigheden Herkenbaar t.o.v. onkruid Gedrongen groei Bestand tegen honden Bestand tegen konijnen, meeuwen en duiven Veel bladmassa Snel uitlopend na maaien Maaibaar

Rijksstraatweg 601 
 2245 CA Wassenaar

T +31 (0)70 517 71 75 E info@griffioenwassenaar.nl

I www.griffioenwassenaar.nl I www.greentocolour.com

60 B+U 1 2015

Morseweg 8 3899 BP Zeewolde T 036 522 72 28 www.actatrio.nl info@actatrio.nl

Asbest saneren met FoamShield™: dé bewezen bronbeperkende maatregel!

13185

B G

STOUT. BOuWEN MEt HARt EN ZIEL.

urgt

ravendienst

SPS SPS SPS SPS Gespecialiseerd in:

• Delven en dichten van graven • Opgraven en herbegraven

• Ruimen, op- en herbegraven van gehele

HEICOMBINATIE HEICOMBINATIE HEICOMBINATIE begraafplaatsen in heel Nederland

SPS

• Ruimen van Grafmonumenten, tekens en HEICOMBINATIE

grafkelders I JIZ JE Z R EZS R S E TS R ETK R IR NK IN H HIE W WIR E R K N E IJ ET R EK IE N HI E WK EE R KN EN

• Plaatsen van nieuwe grafkelders IJZERSTERK IN HEIWERKEN

HEICOMBINATIE

SPS SPS SPS SPS SPS SPS

STOUT. CONTACTGEGEVENS. BOUWONDERNEMING STOUT B.V. POSTBUS: 138

IJZERSTERK IN HEIWERKEN

POSTCODE & WOONPLAATS: 3370 AC HARDINXVELD-GIESSENDAM ADRES: KADE 34

Voor meer informatie schrijf of of bel naar: A.C. van der Burgt & Zn. VOF Alde Biezenstraat 30, 5421 BG Gemert Tel.: 06 - 53 71 88 49 bgg 06 - 51 05 24 69 Fax: 0492 - 36 78 78 E-mail: pburgt@xs4all.nl Internet: www.vanderburgtgemert.nl

POSTCODE & WOONPLAATS: 3371 EP HARDINXVELD-GIESSENDAM TELEFOON: 088 - 44 01 000 FAX: 0184 - 61 86 57 E-MAIL: INFO@StOut.NL INTERNET: WWW.StOut.NL

HEICOMBINATIE HEICOMBINATIE HEICOMBINATIE HEICOMBINATIE

HEICOMBINATIE

HEICOMBINATIE

I JH IZ J E R T S E T E R K I NK IN H E HIE WIE W EIR E R K E IZ JR Z EK R SR TK E12063 R IN H WK EE RN KN EN IJZERSTERK IN EE IW ES R E N

Branche Vereniging Ondernemers Begraafplaatsbeheer

I J Z E R S T E R K I N H E I W E R IK EN JZERSTERK

12123

IN HEIWERKEN

WeWe leveren leveren en en heien heien stalen buispalen, buispalen, houthouten en betonpalen, betonpalen, We leveren en stalen heien stalen buispalen, houten betonpalen,

SPS

mortelschroefpalen mortelschroefpalen en en schroefbuispalen schroefbuispalen vanvan 2entot 2 tot 222stalen 22 meter lengte. lengte. mortelschroefpalen en schroefbuispalen van tot meter 22 meter lengte.

We leveren heien buispalen, hout- en betonpalen, We leveren en heien stalen buispalen, houten betonpalen, mortelschroefpalen en schroefbuispalen van 2 tot 22 meter lengte.

Onze Onze kleinste kleinste machine machine is slechts is slechts 75 75 cm cm breed! breed!

Onze kleinste machine is slechts 75 cm breed! mortelschroefpalen en schroefbuispalen van 2 tot 22 meter lengte.

Onze kleinste machine is slechts 68 cm breed!

Ook voor voor het het heien heien van van diverse diverse soorten soorten damwand, damwand, funderingsherstel funderingsherstel Ook het heien van diverse soorten damwand, funderingsherstel Onze kleinsteOok machine isvoor slechts 75 cm breed!

Ook voor het heien van diverse soorten damwand, funderingsherstel en grondwerk grondwerk bent bent u bent biju ons bijudamwand, ons aan aan hetaan het juiste juiste adres. adres.

Kijkt Kijkt uons gerust uaan gerust eens eens op op Kijkt en grondwerk bij ons het juiste adres.

Kijkt uhet gerust eens op u gerust eens op en grondwerk bent u bij juiste adres.

Ook voor heten heien van diverse soorten funderingsherstel HEICOMBINATIE onze website onze nieuwe nieuwe website website voor voor meer meer informatie. informatie. nieuwe website voor meer informatie. en grondwerkonze bent uonze bij ons aan het juiste adres.

Kijkt unieuwe gerust eensvoor op meer informatie. onze nieuwe website voor meer informatie.

IJZERSTERK IN HEIWERKEN

Grootschermerweg Grootschermerweg 4A4A 4A Grootschermerweg 1843 1843 HE1843 HE Grootschermer Grootschermer HE Grootschermer Grootschermerweg 4 A leveren en heien stalen buispalen, houtbetonpalen, Tel. Tel. 0229-563096 0229-563096 Tel.en0229-563096 1843 HE Grootschermer

telschroefpalen en schroefbuispalen van 2 tot 22 meter lengte.

Tel. 0229-563096 ze kleinste machine is slechts 75 cm breed! www.heicombinatiesps.nl www.heicombinatiesps.nl www.heicombinatiesps.nl k voor het heien van diverse soorten damwand, funderingsherstel info@heicombinatiesps.nl info@heicombinatiesps.nl info@heicombinatiesps.nl www.heicombinatiesps.nl grondwerk bent u bij ons aan het juiste adres. Kijkt u gerust eens op info@heicombinatiesps.nl e nieuwe website voor meer informatie.

otschermerweg 4 A 13701245_Heicombinatie 13701245_Heicombinatie SPS 1-2.indd SPS 1-2.indd 1 1-2.indd 1 13701245_Heicombinatie SPS 1 3 HE Grootschermer 13701245_Heicombinatie SPS 1-2.indd 1 Heibedrijf 0229-563096

Grootschermerweg 4 A 1843 HE Grootschermer Tel. 0229-563096 www.heicombinatiesps.nl info@heicombinatiesps.nl Heibedrijf

Heibedrijf

Heibedrijf Heibedrijf Heibedrijf

Avenhorn

Avenhorn Avenhorn Avenhorn Avenhorn 13701245_Heicombinatie SPS 1-2.indd 1

29-08-13 08:59

13115

29-08-13 29-08-13 08:59 08:59 08:59 29-08-13 29-08-13 08:59

Signa Terra B+U 1 2015 61

Passie voor groen Signa Terra is een bedrijf voor integrale groenverzorging met als specialisatie het aanleggen en onderhouden van de buitenruimte. Het bedrijf werkt integraal samen met de zusterbedrijven binnen de Leeuwenstein Groep. Het verzorgen van de buitenruimte en het ontzorgen van de beheerder is hun devies.

S

igna Terra kent twee soorten klanten. Business to business en de landelijke gemeenten. Tot de eerste groep behoren recreatie en waterschappen, natuurorganisaties en het bedrijfsleven.

Signa Terra staat voor helderheid, eerlijkheid en kwaliteit. Deze kernwaarden uiten zich onder andere in de behaalde certificaten zoals ISO 9001, VCA** en het Groenkeur certificaat.

Milieu speelt een belangrijke rol binnen de organisatie. Het terugdringen van bestrijdingsmiddelen en het gebruik van natuurlijke meststoffen zijn belangrijk in de dagelijkse werkzaamheden.

Met de juiste balans draagt Signa Terra haar steen­tje bij aan de beheersing van het natuurlijke klimaat. Meer groen betekent tevens meer biodiversiteit. Het personeel van Signa Terra heeft veel kennis van de flora en fauna en zet zich elke dag in om de biodiversiteit in de buitenruimte te bevorderen. Meer natuurlijke speelparken en levende tuinen aanleggen en zo de toepassing van verharding verminderen.

Signa Terra

Bosmanskamp 31-33 4191 MS Geldermalsen

In 2014 hebben Signa Terra B.V., Adviesburo StadWaterLand en 2Move B.V. het Broekplein in Leiden heringericht. Het bestaande plein voldeed niet meer aan het gewenste beeld van de gemeente Leiden: vandalisme en hangjongeren namen bezit van het park, waardoor het gebruik van het park afnam door de doelgroep. De gemeente Leiden nam daarom de beslissing om het park op te waarderen. Signa Terra was verantwoordelijk voor de aanleg van de infra, de groenvoorziening, de plantenbakken en de aankleding van het park.

Ontwikkelingen

Signa Terra loopt vooruit in innovaties op groengebied. Biologische brandstoffen worden ingezet bij het gebruik van de machines, elektrische zagen en schoffels. Het bedrijf is continu in beweging.

De komst van jonge mensen in het team zorgt voor nieuwe en frisse ideeĂŤn en daardoor blijft Signa Terra up to date. Kijk voor meer informatie over hun diensten en projecten op: www.signaterra.nl

T 0345-570787

E info@signaterra.nl I www.signaterra.nl

62 B+U 1 2015

ZICHTBARE PASSIE BOUW- EN MEUBELBESLAG SPECIAL PRODUCTS SYSTEEMVLOEREN VOOR STANDBOUW GARDEROBES & ZITBANKEN GARDEROBE KASTEN

Groothandel in leidingsystemen voor gas- en vloeistoftransport, riolering, werkkleding en veiligheidsschoenen

SANITAIRE WANDEN

Hermeta Groep is partner bij de inrichting van de samenleving. Onze producten onderscheiden zich door kwaliteit, veiligheid, duurzaamheid en design.

Een nauwe samenwerking met onze klanten en leveranciers combineren wij met het vakmanschap en de passie van onze medewerkers, met

INTERIEURBOUW

innovatieve productie-technologieën en een solide financiële positie.

GEVELBOUW

Decrotech bv Pletterij 37 • Postbus 202 • 2210 AE Noordwijkerhout Tel. 0252-376511 • Fax 0252-377904 • www.decrotech.nl www.decrowear.nl • www.decrogifts.nl E-mail: info@decrotech.nl

Hermeta e-mail: info@hermeta.nl internet: www.hermeta.nl 13271

13057

adv. Gevelbouw 95x130mm.indd 1

09-01-15 09:16

JB OBJECT BEVEILIGING Het beveiligen van beurzen, gebouwen en terreinen doen wij niet alleen ’s avonds en ’s nachts maar ook overdag en in het weekend. Het toezicht houden door onze professionele beveiligers op bezoekers, leveranciers en in- en uitgaande goederen is tegenwoordig zeer noodzakelijk.

Ervaring telt, de beveiligers van JB Object Beveiliging zijn goed opgeleid en dragen zorg voor de beveiliging van uw object.

Passie voor kunstwerken en verhardingsconstructies

Wij zijn u graag van dienst. Vraag gerust een vrijblijvende offerte bij ons aan.

Slurink Specialistische Infra

JB OBJECT BEVEILIGING Jan Boekhout, Postbus 195, 8330 AD Steenwijk Mob. 06-20945817 FAX (0521)382845 www.jbobjectbeveiliging.nl • jboekhout@home.nl

Steenweg 63, 4181 AK Waardenburg T 0418 65 33 16, info@slurinkinfra.nl 12149a

www.slurinkinfra.nl

13264

VAGN B+U 1 2015 63

Het antwoord op verkeersproblemen Aan het roer van het verkeerskundig en verkeerstechnisch adviesbureau VAGN staan Johan Vermeeren en Jan van den Driessche. Zij geven antwoord op alle verkeerstechnische vraagstukken door heel Nederland, interpreteren bestemmingsplannen en testen het verkeersbeleid op veiligheid voor alle weggebruikers.

D

e werkterreinen van VAGN zijn zeer gevarieerd, maar het zwaartepunt ligt op het gebied van het ontwerp. Het bedrijf wordt door de overheid, het bedrijfsleven en particulieren in de arm genomen om advies te geven, een plan te maken of een ontwerp op te stellen. Hierin is VAGN zeer flexibel. Het werk houdt volgens hen niet op in het weekend en ook die twee dagen en ’s avonds kan er beroep op de organisatie worden gedaan. VAGN is een klein bedrijf, maar daardoor zijn er ook vele mogelijkheden.

Innovaties

VAGN werkt ook aan nieuwe ontwikkelingen die verkeers- en vervoerssystemen veiliger en aangenamer moeten maken. Begin 2014 werd er, in samenwerking met Struyk Verwo Infra, gestart met een pilot in Rotterdam waarbij de Bushub werd geïntroduceerd. Dit element brengt de bus dicht langs de perronband waardoor bijvoorbeeld invaliden of ouderen beter kunnen instappen. Op deze manier wordt een bushalte veel toegankelijker. De Bushub werd onlangs nog genomineerd voor de Infratech Innovatieprijs in de categorie toegepaste innovaties.

Ridderkerk

De gemeente Ridderkerk heeft VAGN de opdracht gegeven om de Populierenlaan inclusief twee rotondes in Ridderkerk te reconstru-

VAGN

Lucebertstraat 40

eren. De weg kreeg een meer stedelijk karakter en door de aanpassingen wordt op natuurlijke wijze een lagere snelheid afgedwongen.

Klachten over hoge snelheid zijn hier geheel verdwenen en de oversteekbaarheid is sterk verbeterd.

Dordrecht

De wijk Stadspolders staat bekend als de wijk met de ‘horror-­ rotonde’ van Dordrecht. Op de rotonde gebeurden veel ongevallen en de gemeente wilde koste wat het kost een oplossing zoeken.

Er werd een burgerprijsvraag uitgeschreven wie er met het beste idee zou komen. Later vond er ook nog een marktconsultatie plaats.

VAGN heeft als adviesbureau alles uitgewerkt en won tot twee keer toe de eerste prijs voor hun gelijkvloerse en ongelijkvloerse oplossing.

Door de jarenlange ervaring binnen het vakgebied is VAGN een goede sparringpartner op het gebied van weginrichting en verkeers­ veiligheid en de eindproducten zijn afgestemd op de wensen van de opdrachtgever. Door samenwerking met specialisten op het gebied van verkeersmanagement, stedenbouw, en landschapsarchitectuur kan het bureau een breed spectrum van diensten aanbieden.

Kijk op: www.vagn.nl voor meer informatie en enkele referentie­ projecten.

Postbus 185 5100 AD Dongen

E info@vagn.nl I www.vagn.nl

64 B+U 1 2015

colofon Bouw en Uitvoering verschijnt voor hoof­­­­d­en van dienst en stafmede­werkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, Dienst Vastgoed Defensie, woningbouwvereni­ gingen, openbare bedrijven, middelbaar en hoger technisch onder wijs, rijks­ gebouwendienst, ­­rijks- en provinciale waterstaat, openbaar vervoer en nuts­bedrijven.

Aan dit nummer werkten mee:

Tilly van Dongen, Daan Groeneveld, Emile Koeman, Charlotte Maassen, Rob van der Puil, Betty Rombout, Ilona Roskam, Erik Steegman, Pim Stegman en Ad Zeeman.

Uitgever Jaco Otto

Abonnementen

Jaarabonnement* € 85,00 Buitenland € 130,00 Losse nummers en/of bewijs­nummers** € 15,00 Abonnementen binnen de d ­ oelgroep* € 39,00 * Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

Vormgeving

APR Media Groep BV E-mail: studio@aprmediagroep.nl

Druk

Veldhuis Media, Raalte

TRILLINGSVRIJ FUNDEREN Postbus 183, 4250 DD Werkendam telefoon +31 (0)183 679 888 email info@tubexbv.nl

www.tubexbv.nl

Uitgave

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 Fax: +31 (0)33 456 74 33 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl

Advertentie- en Orderadministratie 13116

E-mail: orders@aprmediagroep.nl

Abonnementenadministratie

APR Media Abonneeservice Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl

Aansprakelijkheid vaktijdschrift Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of ­incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rech­ ten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname

DIENSTVERLENING DA L F S E N -

Z W OL L E

Schoonmaak werk zaamheden Specialis t ische r einiging Ongedier t ebes t rijding Opl ever ingsschoonmaak

DE SINGEL 14 7722 RR DALFSEN TELEFOON: 0529-431207

TERNATESTRAAT 9 8022 NL ZWOLLE 038-4538944

WEbSITE : WWW.kALShOVENDALFSEN.NL EmAIL : INFO@kALShOVENDALFSEN.NL 13270

van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever APR Media Groep BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrech­ ten zijn van toepassing.

ISSN - 0921 - 1667

13265 132

Waterbouw, echt specialistisch werk!

1. Conventionele bodemsanering Gasfabriek Feijenoord.

2. Holland loader - Hurwenense Uiterwaard.

De Vries & van de Wiel is een innovatief, high-tech en veelzijdig milieu-, bagger- en waterbouwkundig bedrijf. Met 60 jaar ervaring, een uitgebreide en moderne vloot en het vakmanschap van 175 medewerkers, hebben wij alle expertise in huis om elk project, hoe complex ook, perfect af te werken.

de Vries & van de Wiel Member of the DEME Group Harmenkaag 9 . NL-1741 LA Schagen Postbus 218 . NL-1741 LA Schagen T +31 224 211 211 . F +31 224 211 299 info.vw@deme-group.com . www.deme-group.com/vw

DEME: creating land for the future 13067a