Bouw en Uitvoering 6-2021 by APR Media

WKB KWALITEIT

VOOR

ALLES

KAUWGOMBALLEN

K WA RT I ER LANGSTE 3D GEPRINTE BRUG BOUWOMZET FORS HOGER WARMTENETTEN BESTAANDE BOUW 35 MILJARD VOOR

WO N I N G BO U W

ZELFVOORZIENEND HUIS

OVERBELASTING A ANGEPAKT BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 53 - 6 2021 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

NIEUW

Sterk. Robuust. Doorbraak bij de SDS-max hamers. Extreem duurzaam en uitstekend boorvermogen door de Brushless-technologie. De nieuwe SDS-max hamers van Metabo.

S 99,00! I € T . v . A w GR ERVICE t. FULL S

Meer informatie op metabo.com Geldig t/m 31 december december 2021 2019 14219

ROBOT BEKABELT WINDPARK Onderwaterrobot ‘Deep Dig-It’ is in Rotterdam druk bezig met het leggen van kabels ten behoeve van nieuwe windparken voor de Noordzeekust. De gigantische onderwater sleuvengraver zal vier offshore kabels ingraven in de bodem van de Noordzee. Voor de eerste tien kilometer van het offshore kabeltracé zullen deze kabels ruim vijf meter in de zeebodem worden ingegraven om de drukke Rotterdamse Maasmon-

ding te kruisen. Ten noorden van de Maasvlakte ontwikkelt TenneT het offshore net ‘Hollandse Kust’ voor de aansluiting van nieuwe windparken. Het consortium Van Oord - Hellenic Cables doet de uitvoering. In totaal wordt 34 kilometer aan kabels gelegd.

Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

INHOUD

10 Wkb, kwaliteit voor alles Eigenlijk is het heel simpel: bewoners en gebruikers willen kwalitatief goede gebouwen. De overheid wil toezicht en controle in de bouw, zodat bouwers zich aan de geldende eisen houden. De Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) gaat er aan beide kanten wat aan doen. Vanaf 2022 wordt deze stapsgewijs ingevoerd. We spraken met Hajé van Egmond, die als onder meer beleidsadviseur kwaliteitsborging bij Ministerie van BZK, midden in de Wkb staat.

‘Waar je nu stukken as planned aanlevert moet je straks stukken as build indienen’

B+U 6 2021 3

‘We zijn bezig zoveel mogelijk geprefabriceerd aan te kunnen leveren’ Kauwgomballenkwartier Amsterdam heeft een grote behoefte aan extra woningen met bijbehorende voorzieningen. Daarnaast is ook de laatste jaren de vraag naar bedrijfsen kantoorruimtes weer aan het groeien. Het ontwikkelkader Kauwgomballenkwartier (KBK) biedt een antwoord op deze behoeftes. Gerard Comello, partner bij ontwikkelaar Lingotto verteld over het project en hun invulling van de plot.

62 Langste 3D geprinte fietsbrug Met bijna 30 meter is de nieuwe brug in Nijmegen de langste betonnen 3D-fietsbrug ter wereld. Het project is uniek omdat de fietsbrug in volledige vormvrijheid is ontworpen. Dit was mogelijk dankzij onderzoek aan de Technische Universiteit Eindhoven en door de verdere ontwikkeling van de 3D betonprinttechniek. Lees meer over de realisatie, techniek en voorbereidingen.

‘Gebruik van minder grondstoffen en bouwsnelheid drastisch verhoogt’

B+U 6 2021 5

‘Amsterdam heeft Transitievisie Warmte opgesteld waarin staat hoe in 2040 volledig aardgas vrij te zijn’ Aansluiten bestaande bouw vraagt om nieuwe aanpak warmtenetten Ook Amsterdam moet van het gas af. Het aansluiten van woningen op stadswarmte is daarvoor een van de opties. Van oudsher richtte de ontwikkeling en uitrol van warmtenetten zich op nieuwbouw. Door de energietransitie verschuift die focus naar bestaande bouw. Dit vraagt om een nieuwe manier van (samen)werken.

46 Zelfvoorzienend huis onderdeel duurzame levensstijl De bouw van het zelfvoorzienend huis als onderdeel van een duurzame levensstijl, is door Studententeam VIRTUe van de TU Eindhoven is zo goed als afgerond. Het huis op de campus is onderdeel van Ripple, het duurzame woonconcept dat mensen op een speelse manier aanspoort om duurzamer te wonen en te leven.

‘Wat heb je aan een duurzaam huis als de bewoners niet duurzaam leven’

B+U 6 2021 7

Woningcorporaties investeren miljarden 27 grote stedelijke woningcorporaties verenigd in De Vernieuwde Stad (DVS) publiceerden hun investeringsprogramma voor de komende vijf jaar. Zij gaan bijna 25 miljard euro in woningen investeren.

Fysieke overbelasting aangepakt Volandis en SZW gaan fysieke overbelasting in de bouw, infra en techniek aanpakken. Twee op de vijf werknemers in ons land heeft te maken met lichamelijk belastend werk. Dat zorgt niet alleen voor veel persoonlijk leed, maar levert werkgevers en de maatschappij jaarlijks ook hoge kosten op.

OMZET RUIM 9 PROCENT HOGER De bouwomzet lag in het tweede kwartaal van dit jaar 9,3 procent hoger dan vorig jaar. Daarmee lijken de negatieve effecten van de coronacrisis op de omzet in de bouw nauwelijks nog een rol te spelen. De vergunde bouwsom voor bedrijfsgebouwen was, met 1,6 miljard euro in het tweede kwartaal, ruim 7 procent lager dan een jaar eerder. Lees meer over de groei in de analyse van het CBS. 54

58 EN VERDER

FOTOPAGINA ...................... 1+79

KENNISPARTNER INFO............ 68

COLOFON............................... 80

8 B+U 6 2021

Totale bescherming Wie in de bouw, logistiek, transport of industrie werkt, weet: goede persoonlijke bescherming is onmisbaar. De kwaliteit en het comfort van onze persoonlijke beschermingsmiddelen ervaar je niet alleen tijdens een werkdag met een stuk gereedschap in je hand. Je plukt er ook de vruchten van tijdens het sporten, gamen of wanneer je het weekend met vrienden of familie eropuit trekt. Je werk is je leven. En OXXA® beschermt alles wat je lief is.

X-PRO-FLEX-ULTRA 51-293

ASTANA 8070

SONORA 8300

www.oxxa.work 14220

B+U 6 2021 9

REDACTIONEEL

KWALITEIT VOOROP

In dit nummer van Bouw en Uitvoering sorteren we vast voor op de Wet Kwaliteitsborging

voor het bouwen (Wkb). Vanaf 2022 wordt deze wet stapsgewijs ingevoerd. Een ding is zeker, het gaat prefab bouwen een boost geven. Als je je prefab-concept beheerst

en documenteert dan kan het zomaar zijn dat je in de praktijk nog maar één keer de noodzakelijke toetsen en controles hoeft te doorlopen. Prefab-bouwers zien de aankomende Wkb dan ook lachend tegemoet.

Beleidsadviseur kwaliteitsborging bij Ministerie van BZK, Hajé van Egmond, vertelt op pagina 10 over het borgen van kwaliteit in de praktijk. Nu dien je ontwerpstukken in bij

de gemeente en krijg je een vergunning om te bouwen als het aannemelijk is dat aan de

voorschriften wordt voldaan. Straks moet je iemand inhuren die vanaf het begin meekijkt en achteraf zijn handtekening zet als er ook daadwerkelijk aan de voorschriften is voldaan.

Waar je nu stukken as planned moet indienen, moet je straks stukken as build indienen. Daar zit geen toestemming van de gemeente meer tussen.

In het Kauwgomballenkwartier in Amsterdam is een kwalitatieve slag gemaakt en vindt

er een transformatie plaats naar een woon-werkgebied, zie pagina 18. Gerard Comello van ontwikkelaar Lingotto: “Amsterdam heeft een grote behoefte aan extra woningen met bijbehorende voorzieningen. Daarnaast is ook de laatste jaren daar de vraag naar bedrijfsen kantoorruimtes weer aan het groeien. Het ontwikkelkader Kauwgomballenkwartier (KBK) biedt een antwoord op deze behoeftes.”

Op pagina 58 is te lezen over kwaliteit van werken. Volandis en het Ministerie van Sociale

Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ondertekenden onlangs het convenant ‘TOP-coach

aanpak’ om fysieke overbelasting in de bouw, infra en techniek aan te pakken. En dat is

hard nodig, want twee op de vijf werknemers heeft te maken met lichamelijk belastend werk.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

B+U 6 2021 11

KWALITEIT VOOR ALLES

12 B+U 6 2021

Eigenlijk is het heel simpel: bewoners en gebruikers willen kwalitatief goede gebouwen. De overheid wil toezicht en controle in de bouw, zodat bouwers zich aan de geldende kwaliteitseisen houden. De Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) gaat er aan beide kanten wat aan doen. Vanaf 2022 wordt deze wet stapsgewijs ingevoerd. Hajé van Egmond is adviseur op de vakgebieden omgevingsrecht, bouwregelgeving, brandveiligheid, handhaving en de kwaliteit van de bestaande bouw. Daarnaast is hij beleidsadviseur kwaliteitsborging bij het Ministerie van BZK. Van Egmond vertelt over het borgen van kwaliteit in de praktijk. TEKST GERARD VOS

waliteitsborging voor het bouwen (Wkb) is het bewaken van de kwaliteit van ontwerp en uitvoering zodat het eindresultaat aan de voorschriften van het Bouwbesluit voldoet, zo is te lezen op de site van de Stichting Instituut voor Bouwkwaliteit. De Wkb is ooit tot stand gekomen omdat bouwaanvragen matig van kwaliteit waren. Het idee was dat als je de aanvraag beter maakt, dat dan werk scheelt aan de kant van gemeenten. Hajé van Egmond: “Als je een vergunning aanvraagt die onder een certificaat is getoetst dan kun je snel de vergunning verlenen en wordt de kwaliteit een stuk beter.” Vanaf 2002 tot 2010 is een aantal projecten uitgevoerd om te kijken hoe je die kwaliteit kunt toetsen. In 2008 kwam de Commissie Dekker met een fundamentele herbezinning op het bouwproces. Van Egmond: “De commissie Dekker kwam tot de conclusie dat je niet alleen moet kijken naar de bouwaanvraag, maar dat je de verantwoordelijkheid breder neer moet leg-

gen bij de bouw. Dat is de basis geweest van het stelsel zoals het er nu uit ziet.” In 2013 is daar nog een slag bijgekomen. “Als je de verantwoordelijkheid bij de bouw neerlegt dan moet je ook iets met de aansprakelijkheid doen, was de gedachte. Je hoeft geen vergunning bij de gemeente aan te vragen, maar er moet wel een onafhankelijk deskundige worden ingeschakeld. En aan de andere kant heeft de consument meer bescherming gekregen. Als er straks een gebrek is dan ligt de bewijslast primair bij de bouwer en niet meer bij de klant. Dit is nog steeds het model dat we nu hanteren.” Er is eigenlijk altijd wel discussie geweest over de positie van de consument, vertelt Van Egmond. “Er is een soort onevenwichtigheid. Je sluit een koop-/aannemingsoverkomst waarbij de consument zonder dat hij het weet direct opdrachtgever wordt. Die laat iets bouwen, maar heeft doorgaans geen verstand van bouwen. Er is geen level playing field tussen opdrachtgever en opdracht nemer. Inmiddels is negentig procent van de nieuw-

“Waar je nu stukken as planned moet inleveren, moet je straks stukken as build indienen.”

bouwwoningen voorzien van een waarborgcertificaat voor het keurmerk garantiewoningen, daar is het goed bij geregeld” Er is een nieuwe invoeringsdatum voor de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen: 1 juli 2022. Waarom is deze uitgesteld? “Het uitstel nu heeft te maken met de Omgevingswet. De Wkb is in 2019 aangenomen. In eerste instantie zou die in 2021 ingaan, maar die gaat nu met de Omgevingswet mee naar 1 juli 2022. Een reden is dat de ICT nog niet voldoende gereed is en daarom is de invoering van de

Omgevingswet een half jaar verplaatst.” De Wet kwaliteitsborging heeft als doel de kwaliteit van bouwwerken te verbeteren. We hebben te maken met steeds hogere kwaliteitseisen, toegenomen complexiteit van het bouwproces en versnippering van het bouwproces en daarmee een onheldere verdeling van de verantwoordelijkheden. Moeilijk om dat allemaal in een wet te tackelen. Hoe gaat dat er praktisch uit zien? “We stappen over van een vergunning op basis van ontwerpstukken aan de voorkant naar een toestem-

B+U 6 2021 15

voorschriften voldoet. Het is een stelsel waarin er vanuit wordt gegaan dat aan de regels wordt voldaan en dat laat een initiatiefnemer zien door achteraf een verklaring in een dossier aan de gemeente aan te leveren.” Gaat het ook daadwerkelijk de kwaliteit verbeteren? “Het is voor de partijen nog wennen, merk ik bij proefwerken. Bij bestekwerken lopen bouwers er soms tegenaan dat ontwerpen niet goed genoeg zijn uitgewerkt. Ze moeten de boel nog weleens aan elkaar bouten en schroeven zonder zeker te weten of het goed is. Verder controleren kwaliteitsborgers anders dan dat gemeenten nu doen. Ze kijken - naast de controles die ze zelf uitvoeren - meer naar de keuringen en controles en de vastlegging daarvan van de bouwer zelf. Uit de evaluaties blijkt ook dat bouwers hierdoor meer naar hun eigen werk kijken en dat draagt zeker bij aan de kwaliteit. Je kunt je afvragen waarom bouwers dan nu niet naar hun eigen werk kijken, maar die noodzaak wordt momenteel blijkbaar niet zo gevoeld.” Brengt de komst van de Wkb met zich mee dat het een boost geeft een industrieel bouwen? “Zeker. Ik hoor bijvoorbeeld vanuit het netwerk Conceptueel Bouwen dat ze nu met heel veel verschillende gemeentelijke toetsers te maken hebben. Het gebeurt dat in de ene gemeente iets wordt goedgekeurd, terwijl er in de andere gemeente allemaal vragen over worden gesteld. Wij zijn nu bij de conceptuele bouwers aan het kijken of er een mogelijkheid is om zaken eenmalig te toetsen. Dus als je prefab-concept beheerst is en dat wordt gedocumenteerd en daar worden noodzakelijke toetsen en controles over gedaan, dan hoeft dat niet nog een keer te gebeuren. Veel prefabbouwers hebben ook geen moeite met de Wkb, omdat ze al gewend zijn om alles te documenteren en te toetsen. Het zijn communicerende vaten geworden: wat levert de bouwer aan en wat moet de kwaliteitsborger nog toetsen?”

ming om in gebruik te mogen nemen op basis van uitvoeringsstukken achteraf. Nu dien je ontwerpstukken in bij de gemeente en krijg je een vergunning om te bouwen als het aannemelijk is dat aan de voorschriften wordt voldaan. Straks moet je iemand inhuren die vanaf het begin meekijkt en achteraf zijn handtekening zet als er ook daadwerkelijk aan de voorschriften is voldaan. Waar je nu stukken as planned moet indienen, moet je straks stukken as build indienen. Er zit overigens geen toestemming van de gemeente meer tussen. De kwaliteitsborger verklaart dat een bouwwerk aan de

Is het gevolg dat de grote bouwers overblijven en dat de kleinere partijen er alleen maar last van hebben? “Bij eerdere proefprojecten hebben we gezien dat kwaliteitsborging prima kan werken voor de kleine aannemer. Maar vooral de grote seriematige bouw heeft er meer voordeel van, daarmee zal de drang naar industrialisatie gaan toenemen. Daar maken ontwerpers zich wel zorgen over. De Wkb kan ertoe leiden dat er wat meer risicomijdend gebouwd gaat worden.” Je loopt het risico dat alles er hetzelfde uit gaat zien? “Dat hoeft helemaal niet. Ik zie ook wel mooie voorbeelden zoals in De Spoorzone in Delft. Als je de casco’s ziet staan dan ziet het er allemaal hetzelfde uit. Er zijn collectieve funderingen en collectieve onderbouwen door één aannemer aangelegd. Vervolgens wordt er heel divers verder gebouw en lijkt het eindresultaat totaal niet op elkaar.”

B+U 6 2021 17

Als je als aannemer niet goed documenteert of digitaliseert ga je dan buiten de boot vallen? “Een aantal categorieën bouwwerken zoals dakkapellen, aan- en uitbouw worden onder de Omgevingswet vergunningvrij voor de bouwactiviteit en dan is kwaliteitsborging ook niet nodig. Ik hoor nu wel verhalen over bouwers die zeggen: ‘als ik dit allemaal moet vastleggen dan kan ik beter alleen nog maar vergunningsvrij gaan bouwen.’ De komst van de Wkb zorgt voor een kleine aannemer, ook die nu al goede kwaliteit levert, voor extra documentatie. Want je moet gaan aantonen dat je kwaliteit levert. Bij kleine projecten worden dan de kosten een nadrukkelijk aandachtspunt in het geheel. Daarvoor kijken we dan ook naar mogelijkheden om via standaardisatie de meerkosten te beperken.”

Heeft de Wkb ook gevolgen voor de relatie tussen onderaannemer en aannemer? “De aannemer wil gelet op zijn aansprakelijkheid veel meer zekerheid hebben dan de onderaannemers. De aannemer neemt in het hele proces in principe alle verantwoordelijkheid over. Hij moet uiteindelijk de d ossiers leveren. Ook van een onderaannemer zal worden gevraagd zijn werk te documenteren en aan te tonen dat het voldoet. De Wkb heeft dus effect op alle partijen in de keten.” Inmiddels is er een aantal pilots geweest om de Wkb te toetsen, wat zijn de bevindingen? “De mensen zijn best tevreden over hoe het loopt, maar er komen natuurlijk ook wel aandachtspunten naar voren. Er is discussie over het niveau van toezicht en controle: dat varieert nu sterk per gemeente. Ook bij kwaliteitsborgers zijn de bevindingen wisselend. Sommige gemeenten denken dit niveau van kwaliteitsborging nooit te gaan halen, terwijl andere gemeenten aangeven dat ze scherper gaan dan de aankomende kwaliteitsborging.” Een ander punt is dat twee weken voor het in gebruik nemen het gereedmeldingsdossier op orde moet zijn. “Dat lukt nog niet. De bouw is daar nog niet aan toe. De samenwerking loopt, de kwaliteit is prima maar vaak zijn de dossiers niet klaar als er wordt opgeleverd. We moeten alle ins and outs die in de wet zitten nog meer gaan oefenen. Als er straks geen gereedmelding kan komen, omdat de kwaliteitsborger aangeeft dat die zijn handtekening niet kan zetten, dan moet een gemeente daar nog wel wat mee. Die situaties zijn moeilijk te oefenen in de praktijk, want het is juridisch nog niet aan de orde. Dat geldt overigens ook voor de aansprakelijkheidsregels. We zijn dan ook op zoek naar andere manieren dit in beeld te brengen.” Welke veranderingen brengt de Wkb met zich mee? “Er zal evenwichtiger worden gekeken naar het pakket aan regels en er wordt meer vastgelegd wat er mis is. Op de bouwplaats constateert de gemeente dat iets net niet aan de regel voldoet, maar dat het acceptabel is. Dat is straks nog steeds zo, maar dan staat het wel eerst op papier. De gemeente moet dan nog gaan beslissen of het acceptabel is. Dat vind ik wel interessant om te zien hoe dat gaat werken.” Is er een prognose te geven of en hoe de wet Kwaliteitsborging de faalkosten terug gaat dringen? “We hebben weinig echte informatie over faalkosten. Dat zijn altijd ramingen. Maar om een praktijkvoorbeeld te geven. Hercuton heeft 25 bedrijfshallen met kwaliteitsborging gebouwd. Ze zien een toename van de kwaliteit en een afname van narooiwerk en een afname van de kosten van de kwaliteitsborging. De kwaliteitsborger zelf heeft inmiddels alles wel een keer aan ze verteld. Ze weten exact wat er moet gebeuren. Er zal hierdoor zeker sprake zijn van een afname van de faalkosten.”

18 B+U 6 2021

MIX VAN WONEN EN WERKEN

kauwgomballenkwartier amsterdam-oost

22 B+U 6 2021

Amsterdam heeft een grote behoefte aan extra woningen met bijbehorende voorzieningen. Daarnaast is ook de laatste jaren de vraag naar bedrijfsen kantoorruimtes weer aan het groeien. Het ontwikkelkader Kauwgomballenkwartier (KBK) biedt een antwoord op deze behoeftes. Pal ten zuiden van de nieuwe wijk Amstelkwartier in Amsterdam Oost bouwt ontwikkelaar Lingotto op een van de plots. We spraken met Gerard Comello, partner bij de ontwikkelaar. TEKST BETTY ROMBOUT BEELD LINGOTTO

e Kauwgomballenfabriek (KBF) was de eerste grote ontwikkeling waar Lingotto bij betrokken was in dit deel van Amsterdam. Gerard Comello. “Die locatie is in 2006 aangekocht door Lingotto. Het betrof een oud pand, destijds kauwgomfabriek. Het idee ontstond om het leegstaande complex te transformeren naar creatieve industrie. Dat is ook gebeurd. In de loop der jaren is het gebied ook doorgegroeid. Zo is er een hotel bijgebouwd voor Postillion Hotels. Een deel van de oude fabriek is nu een congreslocatie. Verderop in het gebied is nog een ander hotel gekomen. Enkele jaren geleden hebben de eigenaren in het gebied aan de gemeente voorgesteld om het KBK - dat aansluitend ligt aan het Amstelkwartier te transformeren naar een woon-werkgebied.

ONTWIKKELKADER

In 2020 stelde de gemeenteraad - in overleg met een aantal participanten die in dit gebied door willen ontwikkelen - een ontwikkelkader vast dat zicht geeft op de gebiedsvernieuwing. De centrale opgave van het gebied is dus om de ruimte intensiever te gebruiken voor een combinatie van wonen en werken. Comello legt uit: “Het gebied heeft een bestemmingsplan uit 2010. Maar dit is vrij ‘strak’ gericht op de oude bedrijvenfuncties. Om een volgende stap te kunnen maken in de ontwikkeling van het gebied is een ontwikkelplan nodig. Hiermee kunnen per plot bestemmingswijzigingen gerealiseerd worden. Voor alle duidelijkheid, anders dan in het Amstelkwartier, heeft de gemeente in dit gebied geen eigen bezit. Dus kunnen ze de grond niet uitgeven in erfpacht en ook geen erfpachtvoorwaar-

gerard comello, foto: heleen wenniger

den stellen. De plots in het gebied zijn of worden dus opgekocht door ontwikkelaars. De ontwikkelingen op die plots moeten vervolgens voldoen aan het ontwikkelkader.”

KBK: WONINGEN EN BEDRIJVEN

In het KBK worden in de komende jaren 750 tot 1.250 nieuwe woningen gebouwd. Hiervan bestaat 40 procent uit sociale huur, 40 procent uit middelduur en 20 procent uit vrije sector huur en koop. De bedoeling is verder dat er later nog meer aan bedrijvigheid bijkomt op deze goed bereikbare locatie. Ook komt er een school en nog andere voorzieningen. Kortom, een gemengd gebied. De bestaande bebouwing wordt meer dan verdubbeld van ongeveer 120.000 m2 bruto vloeroppervlak nu, naar 285.000 m2 in de komende jaren.

B+U 6 2021 25

KBK: DUURZAAMHEID

In het KBK wordt hoog ingezet op duurzaamheid. Comello: “Deze is gericht op energieneutrale nieuwbouw en aardgasvrij, waterberging en groen op en rondom de bebouwing en circulair bouwen. Een voorwaarde die voortkomt uit het ontwikkelkader.”

KLIMAATADAPTATIEF: MEER GROEN

De transformatie van het gebied zet in op het behoud van waardevolle bomen en het toevoegen van nieuwe vormen van groen. Door de openbare ruimte ‘natuur inclusief’ te ontwerpen, worden nieuwe ecologische verbindingen gelegd tussen het lokale groen en de ecologische hoofdstructuur van Amsterdam, bijvoorbeeld met bloemrijke bermen, natuurvriendelijke oevers en bomen. Meer groen op de kavels en gebouwen zelf versterkt die verbindingen en draagt bij aan een rijkere flora en fauna. Groene daken en gevels zorgen bovendien voor verkoeling (schaduw, verdamping) op warme dagen.

KLIMAATADAPTATIEF: WATER BERGEN

Belangrijk is om het gebied bestand te maken tegen episodes van regen en droogte die in de toekomst steeds heviger zullen worden. Daarom wordt ernaar gestreefd om veel regen op daken te bufferen (groene of blauwe daken) en vertraagd naar de openbare ruimte af te voeren. Ook in het ontwerp van kavels en de straten zijn maatregelen genomen om regenwater te bergen of vertraagd af te voeren.

DUURZAME ENERGIE

KAUWGOMBALLENKWARTIER, VERDELING BRUTO VLOEROPPERVLAK (BVO) Het bruto vloeroppervlak (BVO) in het gebied kan aan de hand van het Ontwikkelkader toenemen van circa 120.000 m2 nu naar ongeveer 285.000 m2 straks. Voor de combinatie van wonen en werken worden bandbreedtes gehanteerd: samen 80% van het totale vloeroppervlak, waarvan ieder minimaal 30% en maximaal 50%. De bestaande hotels en nieuwe voorzieningen, zoals een alles-in-één-school, vormen straks samen ongeveer 20% van het totale bruto vloeroppervlak.

In principe wordt alle nieuwbouw ‘energieneutraal’ gerealiseerd, onder meer met zonnepanelen op daken en gevels, en een collectief warmte/koude netwerk dat zijn warmte/koude uit de bodem en de Duivendrechtsevaart haalt. Daarbij wordt gezocht naar een goede balans tussen dakoppervlak voor groen, water en/of voor duurzame energie. Ook bij de renovatie van bestaande gebouwen wordt ernaar gestreefd om de ambities van nieuwbouw zoveel mogelijk te benaderen.

CIRCULAIR

In de openbare ruimte en gebouwen gaat men werken met hergebruik van materialen en materialen met een kleine milieu-impact. Historisch waardevolle gebouwen worden dan ook zoveel mogelijk behouden en krijgen een tweede leven door renovatie en aanpassing. Het is de bedoeling afval hoogwaardig te scheiden zodat dit weer als hoogwaardige grondstof kan worden gebruikt. Marktpartijen bouwen zoveel mogelijk ‘flexibele gebouwen’ die geschikt zijn (te maken) voor uiteenlopende

INS EN OUTS PROJECT KBF-DOCK Ontwikkelkader: Opdrachtgever: Plaats: Programma:

Periode: Samenwerkende partijen:

Architect: Adviseur:

Ontwikkelaar:

2 juli 2020 Grond en Ontwikkeling, Gemeente Amsterdam. Amsterdam - Willem Fenengastraat 4 162 appartementen, 2.500 m2 bvo bedrijfsruimte/kantoren, 120 parkeerplaatsen en 450 fietsparkeerplaatsen 2019 -2023

Bij de totstandkoming van het Ontwikkelkader hebben aanvullend diverse gemeentelijke en externe adviseurs een bijdrage geleverd. Marc Koehler Architects Breed ID (constructie), Huygen Installatie Adviseurs (installaties/duurzaamheid), Cauberg Huygen (bouwfysica) en Red+ (bouweconomie) Lingotto

MEER INFORMATIE: www.amsterdam.nl/projecten/overamstel/deelgebieden/ kauwgomballenkwartie/ www.amsterdam.nl/projecten/overamstel/deelgebieden/ kauwgomballenkwartie/plannen-kauwgomballenkwartier/ www.kauwgomballenfabriek.nl/ www.lingotto.nl

B+U 6 2021 29

functies. Zo wordt een duurzame en aanpasbare buurt gecreëerd die mee kan bewegen met veranderende woonwensen, woningbehoefte en soorten bedrijvigheid.

KBF-BLOCK

Het plot waar Lingotto ontwikkelt is het KBF-dock. Gerard Comello: “Op dit plot zetten we 162 kleinere en middelgrote appartementen, 2.500 m2 bvo bedrijfsruimte/kantoren, 120 parkeerplaatsen en 450 fietsparkeerplaatsen neer. De start van de bouw staat gepland voor de tweede helft van 2022. De woningen zijn naar verwachting eind 2024 klaar.” Het gebouw bestaat uit twee torens op een plint. Op deze plint van acht meter hoog - met twee hoge verdiepingen - komen bedrijfsruimtes en kantoren. De plint heeft entrees naar bedrijfsruimtes en geeft toegang via de arcade tot een ruim, groen en overdekt atrium, dat licht en lucht brengt voor de ruimtes rond het atrium. Deze ruimte is een ‘event-space’, lobby, entree en geschikt voor tijdelijke en wisselende activiteiten. “Het totale gebouw is vrij noest ten behoeve van de industriële uitstraling, maar kent ook veel glas”, aldus Gerard Comello. In de arcade bevinden zich de hoofdentrees voor de appartementen, fietsenstallingen en stallingsgarage. Het bouwblok beslaat vrijwel heel het kavel. Eigenlijk is er geen tuinruimte. “Maar”, zegt Comello: “tussen de twee blokken in, op het lagere gedeelte, maken we een grote daktuin. Het gebouw kent getrapte gevels. Op de terrassen en zuidgevels komt veel groen. Op deze wijze kleden we het gebouw aan met veel groene elementen.”

UITDAGING

Als we Gerard Comello vragen wat een van de grootste bouwuitdagingen zal zijn, zegt hij: “Het compacte van het KBF-dock, zoals al gezegd. Links en rechts staan er gebouwen omheen. Dit betekent, dat het bouwterrein beperkt is. Om die reden zijn we nu bezig de ontwikkeling zoveel mogelijk geprefabriceerd aan te kunnen leveren.”

BIJZONDER

Het KBF-block is een eerste ontwikkeling in het ontwikkelkader van het KBK. Dat maakt het wel bijzonder. “We zijn zodanig een beetje een voorloper van wat het KBK kan gaan worden”, aldus Comello. Kortom, het duurt dan nog wel even voordat de echte bouw op het KBK start, maar het mag duidelijk zijn: de ontwikkelingen zijn al in volle gang.

B+U 6 2021 31

WONING CORPORATIES INVESTEREN 25 MILJARD

‘De investeringen in nieuwbouw blijven groeien naar 11,3 miljard de komende 5 jaar’

B+U 6 2021 33

27 grote stedelijke woningcorporaties verenigd in De Vernieuwde Stad (DVS) publiceerden hun investeringsprogramma voor de komende vijf jaar. Zij gaan 24,8 miljard euro in woningen investeren.

e Vernieuwde Stad* investeert 1,4 miljard meer dan in de periode 2020-2024. Gemiddeld per jaar komt dat uit op 4,9 miljard euro. Met dat geld bouwen zij 57.500 nieuwe woningen en verbeteren zij de kwaliteit, door renovatie en verduurzaming van 232.000 woningen. Mohamed Baba, portefeuillehouder Woningmarkt bij DVS: “De corporaties van De Vernieuwde Stad stretchen zich tot het uiterste om deze megaproductie te realiseren. Toch is de vraag of dit, gezien de enorme opgave in de steden, genoeg is. Corporaties moeten hun eigen ontwikkelkracht vergroten en de overheid moet echt een tandje bijzetten om voor voldoende middelen te zorgen en voor voldoende capaciteit.”

INVENTARISATIE

Elk jaar inventariseert De Vernieuwde Stad, namens de aangesloten 27 grote woningcorporaties, hoeveel haar leden gaan investeren in woningen. Aan nieuwbouw is

een grote behoefte. In de steden, met name in de Randstad, is het woningtekort drie keer zo hoog als elders. Er moeten landelijk 1 miljoen woningen gebouwd worden tot 2030, waarvan 250.000 sociale huur. Maar ook de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad moet omhoog. Woningverbetering en verduurzaming zijn, gezien de aard van de woningen en het geringe draagvlak onder bewoners voor een aanpak, in de stad duurder en complexer.

NIEUWBOUW

De investeringen in nieuwbouw blijven groeien. Naar 11,3 miljard euro de komende vijf jaar. Werden er in 2020 nog 5.800 woningen gebouwd, in de komende periode verdubbelt dat bijna tot 11.400 gemiddeld per jaar. 87 procent daarvan is sociale huur. Het aandeel nietDAEB in de nieuwbouw neemt de komende jaren weer iets toe. Het aandeel nieuwbouwkoop blijft onverminderd laag (3 procent). Met deze productie nemen de

34 B+U 6 2021

corporaties van DVS - ze vertegenwoordigen 40% van de corporatiesector - naar rato hun deel van de 250.000 nieuwe sociale huurwoningen tot 2030 (25 procent van de in totaal 1 miljoen gewenste nieuwgebouwde woningen). Gezien het feit dat het woningtekort in de stad hoger is dan elders, zou een grotere productie eigenlijk nodig zijn. Tegenover de (vervangende) nieuwbouw van 57.500 woningen in de komende vijf jaar, staan sloop (van verouderde complexen) en verkoop, samen 51.300 woningen. De verkopen betreffen over het algemeen verkopen van corporaties binnen DVS aan collega-corporaties,

zodat die woningen niet verdwijnen als sociale huur woningen.

VERBETERING EN VERDUURZAMING

De investeringen in kwaliteitsverbetering vormen 54% van de investeringen. Het gaat om een bedrag van € 2,7 miljard gemiddeld per jaar, evenveel als vorig jaar werd voorspeld. De productie blijft gemiddeld op 40.000 woningen per jaar in 2022-25, maar in 2021 piekt die tot 62.000 woningen. Dat zijn ook een aantal doorgeschoven projecten: de onduidelijkheid over de warmtestrategie, het gebrek aan ambtelijke capaciteit, omgevingsvereisten en het

B+U 6 2021 35

geringe draagvlak onder bewoners voor duurzaamheidsingrepen vertragen de aanpak die toch al complex en kostbaar is. In 2025 zal 59 procent van de woningen van DVS-corporaties een label B of hoger hebben.

REALISATIE EN OBSTAKELS

De corporaties van De Vernieuwde Stad willen een forse productie realiseren, maar zien gevaren op de loer liggen: De realisatiegraad is te laag. Het percentage van de geplande productie die daadwerkelijk tot uitvoering kwam, daalde van 89 procent (2020) naar 77 procent. Corporaties moeten hun eigen ontwikkelkracht verder

B+U 6 2021 37

op orde brengen en voldoende ‘reserveproductie’ achter de hand hebben. Gemeenten moeten sneller zijn met vergunningen, bestemmingsplannen en ondersteuning vanuit de diensten, maar ook minder aanvullende eisen stellen op het gebied van duurzaamheid, stedenbouw en welstand. De bouwkosten blijven stijgen; 6 procent ten opzichte van 2020, zelfs 28 procent ten opzichte van 2018. Debet daaraan zijn de extra eisen die de gemeenten stellen en de duurdere productie. Corporaties zouden meer moeten werken met industrieel, modulair en flexibel bouwen, en in bouwstromen. Gemeenten moeten afzien van het stellen van extra eisen; die brengen in zichzelf extra kosten met zich mee en leiden tot vertraging in het proces dat zelf ook weer zorgt voor hogere bouwkosten (tijd is geld). Er is een gebrek aan investeringen in goede infrastructuur en integrale gebiedsontwikkeling. De grote en langjarige bouwopgave vraagt om een gezamenlijke aanpak van overheden, marktpartijen en corporaties, om publiek/privaat investeren, stevige sturing en een voortvarende uitvoering. Het kabinet heeft met een aantal gemeenten afspraken gemaakt over de bouw van 440.000 woningen tot 2040 op 14 grootschalige, complexe locaties. De Minister geeft aan dat daar nog € 20 miljard aan publieke middelen bij moet. Corporaties lopen aan tegen de grenzen van hun financiële vermogens. In het onafhankelijke en toonaangevende onderzoek Opgaven & Middelen (2020), onderschreven door de ministeries van BZK, EZ en Financiën, werd duidelijk dat een groot deel van de corporatiesector rond 2028 niet meer in staat zal zijn de benodigde opgave te realiseren. En dat dat al eerder gebeurt in de stedelijke regio’s Rotterdam, Den Haag, Amsterdam en Utrecht.

HEFFINGEN ONVERTEERBAAR

“Het is daarbij onverteerbaar dat Verhuurderheffing, ATAD, VPB en saneringsheffing samen meer dan 25 procent van de huuropbrengsten afromen. Naast de heffingsvermindering voor nieuwbouw (RVVN), de Stimuleringsregeling Flexwonen en de Woningbouw impuls-gelden is verlaging van de financiële last van corporaties en het toevoegen van publieke middelen een absolute must. Alleen dan kunnen de corporaties van De Vernieuwde Stad* optimaal bijdragen aan beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit van het wonen voor die mensen die niet zelfstandig in staat zijn daarvoor te zorgen”, zo wordt bericht.

* De Vernieuwde Stad bestaat uit de corporaties: Actium, De Alliantie, De Woonplaats, Domijn, Eigen Haard, Haag Wonen, Havensteder, Lefier, Mitros, Mooiland, Parteon, Portaal, Stadgenoot, Staedion, Vidomes, Vestia, Volkshuisvesting Arnhem, Wonen Limburg, WonenBreburg, Woningstichting Rochdale, Woonbron, Woonplus Schiedam, Woonstad Rotterdam, Woonstichting De Key, Woonzorg Nederland, Ymere en Zayaz.

STADSWARMTE AMSTERDAM

aansluiten bestaande bouw vraagt om nieuwe aanpak warmtenetten

40 B+U 6 2021

Zoals heel Nederland, moet ook Amsterdam van het gas af. Het aansluiten van woningen op stadswarmte is daarvoor een van de serieuze opties. Van oudsher richtte de ontwikkeling en uitrol van warmtenetten zich op nieuwbouw. Door de energietransitie is die focus echter aan het verschuiven naar het aansluiten van bestaande bouw. Dit vraagt om een geheel nieuwe manier van (samen)werken. TEKST GERT JAN KLEEFMANN BEELD VATTENFALL

e twee partijen die zich in Amsterdam bezighouden met de grootschalige aanleg van warmtenetten, en het leveren van warmte via die netten, zijn Vattenfall en Westpoort Warmte (WPW). Vattenfall heeft inmiddels zo’n 60.000 woningequivalenten (WE) gerealiseerd in Amsterdam-Zuidoost. Bij Westpoort Warmte - een joint venture van de gemeente Amsterdam en Vattenfall die actief is in het noorden en westen van de stad - staat de teller op 40.000 woningequivalenten.

TRANSITIEVISIE WARMTE BESCHRIJFT PER WIJK PREFERENTE TECHNIEK

“De woningen die tot nu toe zijn aangesloten op stadswarmte zijn voor het overgrote deel nieuwe woningen”, vertelt Martin Buyck, chief operating officer van Westpoort Warmte. “Maar met de energietransitie en het streven zonder aardgas in de warmtevraag te kunnen voorzien, verschuift de aandacht meer en meer naar bestaande bouw. De gemeente Amsterdam heeft een Transitievisie Warmte opgesteld waarin staat beschreven hoe Amsterdam in 2040 helemaal aardgas vrij moet zijn. Per wijk is aangegeven wat de preferente techniek is om woningen van het gas te halen. Voor een eerste zestal wijken worden nu voorbereidingen getroffen om bestaande woningen met een gecoördineerde aanpak aan te sluiten op stadswarmte.”

STADSWARMTE: AANSLUITING MOGELIJK ZONDER INGRIJPENDE RENOVATIE

Steven Kerstel, projectontwikkelaar bij Vattenfall: “Stadswarmte kan in de energietransitie een belangrijke rol spelen. Een belangrijk voordeel is dat je er woningen

mee van het gas af kunt halen, zonder eerst ingrijpende en kostbare renovatiemaatregelen te nemen. Bij de alternatieven - met warmtepompen bijvoorbeeld - is het veelal nodig eerst de woning te isoleren. Bij een keuze voor stadswarmte is dat niet per se noodzakelijk. Eventuele renovatie kan ook na aansluiting plaatsvinden.”

GENTIAANBUURT

“Een warmtenet bestaat - kort door de bocht - uit een primaire aanvoerleiding naar een wijk en een verdeelnet

B+U 6 2021 41

in die wijk dat de warmte naar de woningen en andere panden distribueert”, vertelt Kerstel. “Soms is het verdeelnet eerder gerealiseerd dan de primaire leiding. De woningen kunnen dan al wel aangesloten worden op het verdeelnet. Dit wordt dan vaak gevoed vanuit een lokale bron - een zogeheten tijdelijke warmtecentrale - totdat de primaire aanvoerleiding gereed is.” Dit is bijvoorbeeld het geval in de Gentiaanbuurt, waar woningcorporatie Ymere - met in Amsterdam in totaal rond de 45.000 sociale huurwoningen in de portefeuille - verdeeld over zes grote blokken zo’n 260 woningen in bezit heeft. Eric Schaaphok, projectontwikkelaar bij Ymere: “Drie jaar geleden zijn we in de Gentiaanbuurt begonnen met de voorbereidingen voor renovatie, waarbij ons uitgangspunt was de woningen tegelijkertijd aan te sluiten op stadswarmte. Bij het eerste blok dat we onder handen hebben genomen, heeft die aansluiting inmiddels plaatsgevonden. Westpoort Warmte heeft een verdeelnet aangelegd en de betreffende woningen daarmee aangesloten op een tijdelijke bron, die ook warmte levert aan het nabijgelegen nieuwbouwcomplex Mosveld. Het idee is dat we voor de vervolgblokken waar we in de Gentiaanbuurt mee aan de slag gaan, geen tijdelijke bron meer hoeven te gebruiken. Dan is de primaire leiding van WPW gereed.”

ALL ELECTRIC GEEN HAALBAAR ALTERNATIEF

Om meerdere redenen heeft Ymere gekozen voor stadswarmte in plaats van een andere oplossing om in de warmtevraag van de woningen te voorzien. Schaaphok: “Voor andere oplossingen is het nodig de woningen erg

B+U 6 2021 43

goed te isoleren, omdat je dan meestal met lage temperaturen werkt. Bestaande woningen zijn eenvoudigweg niet tegen acceptabele kosten voldoende warmte- en luchtdicht te krijgen. Dat zou buitenproportionele investeringen vragen. Maar er zijn ook andere redenen waarom we voor stadswarmte hebben gekozen. Voor bijvoorbeeld een ‘all electric’-variant zijn behoorlijk wat ruimte-slurpende installaties nodig. Niet alleen voor de energievraag maar ook ten behoeve van een ander ventilatiesysteem. Die ruimte is er eenvoudigweg niet in woningen met een verblijfsoppervlak van zo’n 45 m2.”

MONOPOLIEPOSITIE EN DUURZAAMHEID

“In woningen zoals die in de Gentiaanbuurt is er geen goed alternatief voor een systeem dat de huizen via een leidingenstelsel van warmte voorziet”, vervolgt Schaaphok. “Daar raken ook de bewoners van overtuigd. Een zorgpunt van hen is wel dat ze met een aansluiting op het warmtenet geen keuze meer hebben in de leverancier van de warmte. Daarom willen bewoners bijvoorbeeld uitgezocht hebben of wij geen gebruik kunnen maken van aquathermie. Maar ook dan is er één partij die de warmte levert. Bovendien vraagt aquathermie grote installaties in de woning om de gewonnen warmte verder op te werken naar een hogere temperatuur voor verwarming en warm water. Ymere ziet stadswarmte daarom als de beste optie om dergelijke woningen van warmte te voorzien. We stellen echter wel de eis dat de leveranciers, zoals ze zelf beloven, binnen één generatie - en dat is nu binnen 15 jaar - hun bronnen verduurzamen. Hoe ze dat doen, via bijvoorbeeld geothermie of het gebruik van restwarmte van datacenters, is vanzelfsprekend aan hen.”

WEZENLIJK VERSCHIL TUSSEN NIEUWBOUW EN BESTAANDE BOUW

Behalve het creëren van draagvlak - 70% van de huurders van een huizenblok moet akkoord zijn met een aansluiting - is bij de uitrol van warmtenetten in de gebouwde omgeving ook sprake van meer technische en logistieke uitdagingen, maakt Buyck duidelijk. “Wat nodig is voor bestaande bouw, levert een heel ander proces op dan bij nieuwbouw. Bij nieuwbouw volgen we net als de andere nutsbedrijven in feite gewoon de bouwstroom. Dat is een goed geolied en gecoördineerd

ONTWIKKELINGEN NIEUWBOUW Anders dan in bestaande bouw waar veelal met temperaturen van zo’n 65-70 °C wordt gewerkt, kan nieuwbouw vanwege de veel betere isolatie met lagere temperaturen uit de voeten. Martin Buyck: “Dat betekent tegelijkertijd dat verregaand geïsoleerde woningen ook meer kunnen opwarmen dan wenselijk is. Er moet dus actief gekoeld kunnen worden. Bij die nieuwe woningen is daarom niet alleen warmte nodig, maar ook koude. Dat lossen we op door de aansluiting van nieuwbouw op het warmtenet te combineren met een systeem voor Warmte Koude Opslag (WKO) en een warmtepomp. Daarmee combineren we de kracht van beide systemen.”

proces waarbij we elkaar niet voor de voeten lopen. Bij bestaande bouw is de situatie heel anders. Er is geen vrije ruimte. Er staan al huizen, er is verkeer en er ligt van alles in de ondergrond. Het is een heel ander speelveld; veel complexer.”

WERK COMBINEREN

De aanleg van het verdeelnet in de Gentiaanbuurt heeft wat dat betreft belangrijke leerervaringen opgeleverd. Omdat niet in de straat gegraven kon worden - er was te weinig tijd om alle daarvoor noodzakelijke procedures te doorlopen - is het verdeelnet hier in de kruipruimtes onder de huizen aangelegd. Kerstel: “Dat was een enorm complexe operatie die we niet willen herhalen. Bij de volgende blokken leggen we het verdeelnet in de straat met een flexibele stalen buis naar de woningen toe.

B+U 6 2021 45

Dat zal wel veel voorbereiding en afstemming vergen met andere nutsbedrijven die werk te doen hebben in de ondergrond. Voorheen was het vaak zo dat al die verschillende partijen alleen voor hun eigen kabels of leidingen de straat openmaakten. Ze konden dan pas aan de slag als de andere partij in de straat klaar was. En die partij had de straat dan net weer dichtgegooid. Dat gaan we nu anders aanpakken: we geven als gezamenlijke partijen één aannemer de opdracht om al het werk te combineren en in één keer uit te voeren. We moeten het met elkaar organiseren.”

Amsterdamse wijken aardgasvrij te maken. Ik denk dat er de komende jaren heel veel vraag naar stadswarmte komt. De koek is groot. We zijn van oudsher gewend alles met een aannemer zelf uit te voeren. Maar ik kan me voorstellen dat in de toekomst ook partijen die nu in de installatiebranche bezig zijn - met gas bijvoorbeeld - omgeschoold worden naar stadswarmte. Daar zijn we nu onder meer met Techniek Nederland, de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche, over aan het nadenken. Door samen op te trekken kunnen we met meerdere partijen die groter wordende koek behappen.

IN GESPREK MET INSTALLATIEBRANCHE

Ik geloof heilig in samenwerkingsallianties. Als we het als energiebedrijven alleen moeten doen, dan wordt het lastig om de energietransitie op tijd te realiseren.”

Ook bij de aanleg van de netten zelf is samenwerking belangrijk, naar het idee van Buyck. “Verschillende specialisten zullen samen moeten optrekken om de

B+U 6 2021 47

ZELF VOORZIENEND HUIS

als onderdeel duurzame levensstijl

48 B+U 6 2021

B+U 6 2021 49

Studententeam VIRTUe van de TU Eindhoven (TU/e) heeft de bouw van hun zelfvoorzienend en duurzame huis in ruim vijf weken zo goed als af weten te ronden. Het huis op de campus is onderdeel van Ripple, het duurzame woonconcept dat mensen op een speelse manier aanspoort om duurzamer te wonen én te leven. BEELD TU/E EN VIRTUE

et het concept hoopt het VIRTUe van de TU /e in juni 2022 hoge ogen te gooien tijdens de internationale ontwerpwedstrijd Solar Decathlon Europe in het Duitse Wuppertal. De afwerking van het interieur volgt na de vakantie, maar de rest van de grotendeels uit hout opgetrokken woning staat. Het bouwwerk is volledig zelfvoorzienend en kent verschillende nieuwe en slimme snufjes waarmee de bewoners duurzaam kunnen leven. Tachtig procent van de materialen is of kan later worden hergebruikt. Het bouwwerk bestaat uit een studentenkamer, een startersappartement en een gemeenschappelijke ruimte en kan relatief eenvoudig op bestaande bouw worden geplaatst, waardoor het ook in stedelijk gebied onderdeel kan zijn van de oplossing voor het woningtekort.

ZELFVOORZIENEND DUURZAAM LEVEN

De studenten van de TU Eindhoven wilden niet alleen een duurzame plek om te wonen creëren, maar bewoners ook de mogelijkheid bieden om zichzelf een duurzame levensstijl aan te meten. “Wat heb je aan een duurzaam huis als de bewoners niet duurzaam leven”, vat Marianna Angelini van het communicatieteam van VIRTUe treffend samen. “We willen mensen aanmoedigen om duurzamer te leven.”

B+U 6 2021 51

de bouw van het zelfvoorzienend en duurzame huis was in ruim vijf weken zo goed als afgerond.

RECAPP

De aanmoedigingen moeten gaan komen van de coaching app RECAPP die momenteel door het studententeam wordt ontwikkeld. De app is een sociaal platform waarmee bewoners digitale munten kunnen verdienen, bijvoorbeeld door maandelijkse duurzaamheidsdoelen te behalen. Denk aan korter douchen en duurzamer eten. Het verdiende digitale geld kan vervolgens worden uitgegeven in een digitale wereld zoals we kennen uit computergames als The Sims. Angelini: “Je kunt dit concept ook een beetje vergelijken met running apps zoals die van Strava. Door steeds nieuwe hardloopdoelen te behalen of de rondetijden van vrienden en familie te zien, wordt je aangemoedigd om jezelf telkens te verbeteren. We willen mensen spelenderwijs en op een positieve manier stimuleren om duurzamer te gaan leven.”

ZONNERIEM

De zonnepanelen zijn niet enkel op het dak te vinden, maar zijn ook in de façade verwerkt, geïntegreerd in het ontwerp. Hierdoor is er op het dak meer plaats voor groen en een ontmoetingsplek. Wat opvalt is de zogeheten solar belt, een soort riem van zonnepanelen die om de woning is ‘gewikkeld’ (de bovenste rand van het huis). Angelini: “Met dit ontwerp maken we beter gebruik van de ruimte, terwijl de solar belt op elk moment van de dag zon pakt.” Ripple is gebouwd van hergebruikt hout, afkomstig van het Paviljoen dat in 1956 op de campus als noodgebouw is neergezet en onlangs is afgebroken.

52 B+U 6 2021

SCHADEHERSTEL RESTYLING EN RENOVATIE

Gevel- en Damwandreiniging Panel Repair Group Oegstgeest +31( 0)6 412 556 64 info@panelrepairgroup.com

T&T Wandenwassers 06-51159878 / 06-53781310 Info@wandenwassers.nl, Schansweg 3, 5374 NR, Schaijk

www.wandenwassers.nl

WWW.PRG-EUROPE.EU 14140

14167

BRUGGEN STEIGERS OEVERCONSTRUCTIE STAALBOUW MABA Waterland BV Signaal 37 1446 WT Purmerend 0299-700266

www.mabawaterland.nl 14170

14171

B+U 6 2021 53

de slimme display equi plant processen die veel energie gebruiken, zoals bijvoorbeeld wanneer de wasmachine draait, precies op tijden dat de zon volop schijnt.

SLIM

In de gemeenschappelijk ruimte komt een slimme display te hangen, EQUI genaamd. EQUI zorgt ervoor dat het elektriciteitsverbruik zo voordelig mogelijk over de dag wordt verdeeld. Het systeem vertelt wat het beste moment is om de wasmachine aan te zetten of de vaatwasser te laten draaien. Is er even minder zon? Dan is het verstandig om de auto op een later tijdstip op te laden. Zo plant EQUI activiteiten op het moment dat er veel elektriciteit voorradig is. Angelini: “Op deze manier proberen we een brug te slaan tussen het energieverbruik en de energieproductie.”

SOLAR DECATHLON EUROPE

Het studententeam heeft nog tot juni 2022 om de app af te ronden, want dan vindt de Solar Decathlon Europe plaats. VIRTUe neemt het daarin op tegen andere studententeams in de strijd om de meest efficiënte en duurzame woning. De woning is de komende maanden op het Koeveld te bewonderen en ook onderdeel van de Dutch Design Week en Glow. Daarna wordt deze afgebroken en naar Duitsland vervoerd voor de ontwerpwedstrijd. In Wuppertal heeft het studententeam twee weken om het bouwwerk uit de grond te stampen, dus moet de bouw bijna twee keer zo snel als nu worden afgerond. Angelini: “Daarom is het goed dat we nu oefe-

studententeam virtue, foto: bart van overbeeke. disclaimer: image composed in photoshop.

nen met de opbouw.” In 2018 nam het team als eens deel aan de Solar Decathlon Middle East. In Dubai eindigde VIRTUe verdienstelijk op de zesde plaats. Wat er na de internationale ontwerpwedstrijd met het huis gebeurt, is nog niet duidelijk. Er is contact met een woongemeenschap in Sint-Oedenrode. “Zij willen een soort eco-dorp oprichten en Ripple als startpunt gebruiken”, legt Angelini uit. “Concreet is dat nog niet, maar het zou natuurlijk mooi zijn als ons huis uiteindelijk ook echt in gebruik genomen wordt. We bouwen het immers niet voor de lol, maar om de wereld een stukje beter te maken.”

B+U 6 2021 55

BOUWOMZET RUIM 9 PROCENT HOGER

56 B+U 6 2021

De bouwomzet lag in het tweede kwartaal 9,3 procent hoger dan een jaar eerder. Dat is beduidend meer dan in de voorgaande vier kwartalen. Daarmee lijken de negatieve effecten van de coronacrisis op de omzet in de bouw in het tweede kwartaal nauwelijks nog een rol te spelen.

BOUWOMZET BRANCHE BREED

ehalve in de bouw, was ook de omzet in de houten bouwmaterialenindustrie hoger (8,6 procent). In het tweede kwartaal van 2021 werd voor de bouw van bijna 19.000 woningen een vergunning afgegeven, ruim 25 procent meer dan een jaar eerder. Dit is het zesde kwartaal op rij waarin het aantal vergunde nieuwbouwwoningen, in vergelijking met een jaar eerder, toeneemt. In de burgerlijke en utiliteitsbouw was de omzet gemiddeld 12,5 procent hoger dan een jaar eerder. De gespecialiseerde bouw deed het zelfs nog iets beter. De grond-, water- en wegenbouw (gww) liet een

omzetdaling zien van 6,3 procent ten opzichte van een jaar eerder.

GROEI

Kleine bouwbedrijven (tot tien werkzame personen) haalden in het tweede kwartaal de grootste groei met 14,1 procent. Middelgrote bouwbedrijven (met tien tot honderd werkzame personen) behaalden - na vier kwartalen van lagere omzetten - in het tweede kwartaal een omzet die 9,6 procent hoger lag. Alleen bij middelgrote gww-bedrijven daalde de omzet in het tweede kwartaal. Bij de grote bedrijven groeide de omzet wel. De gemiddelde omzetstijging van grote bouwbedrijven kwam daardoor in het tweede kwartaal uit op 5,6 procent.

GEMIDDELDE BOUWKOSTEN Eigendom Huurwoningen

Koopwoningen

bouwkosten periode juli 2020 - juni 2021. bron cbs

Regio’s

per woning (1.000 euro)

per m3 (euro)

per m2 (euro)

Nederland

114

324

928

Noord-Nederland

104

296

837

Oost-Nederland

110

309

871

West-Nederland

125

341

975

Zuid-Nederland

312

912

Nederland

180

321

929

Noord-Nederland

182

316

912

Oost-Nederland

179

312

890

West-Nederland

187

335

968

Zuid-Nederland

165

304

895

NIEUWBOUW EN KOSTEN

Het aantal vergunde nieuwbouwwoningen is een vroege indicator voor het aantal woningen dat in de nabije toekomst gebouwd wordt. De gemiddelde doorlooptijd vanaf de vergunningverlening is ongeveer twee jaar. Woningtransformaties, het omzetten van niet-woningen, zoals kantoren, in woningen, zitten niet in de cijfers over bouwvergunningen.

BOUWKOSTEN

De vergunde bouwsom voor bedrijfsgebouwen was, met 1,6 miljard euro in het tweede kwartaal, ruim 7 procent lager dan een jaar eerder. Deze daling werd voornamelijk veroorzaakt door de afgenomen bouwsom voor de nieuwbouw van bedrijfsgebouwen. Die was goed voor 1,1 miljard euro, twaalf procent lager dan een jaar eerder.

De bouwsom voor de verbouw van bedrijfsgebouwen nam juist met vijf procent toe.

INVESTERINGEN EN GROEI VASTE ACTIVA

In juni 2021 was het volume van de investeringen in materiële vaste activa 9,9 procent groter dan een jaar eerder, meldt ook het CBS. Er is vooral meer geïnvesteerd in woningen, gebouwen, machines, personen-, bestelen vrachtauto’s. Ten opzichte van juni 2019 lagen de investeringen ruim 5 procent hoger.

B+U 6 2021 59

FYSIEKE OVERBELASTING BOUW EN INFRA AANGEPAKT

60 B+U 6 2021

Gietasfalt, voegafdichtingen en kunststofslijtlaagsystemen voor parkeerdaken, bedrijfsvloeren, brugdekken en diverse specialistische technieken in de Bouw, Infra en Industrie.

SBO BV Ambachtsweg 56 6673 DK Andelst T: 0488 - 453 154 E: info@sbobv.nl

www.gietasfalt.nl 14184

QCEAS.EU

Maritiem, civiel duikwerk & advies Opsporen ontplofbare oorlogsresten Constructiewerkzaamheden Onderwaterbeton Duikinspecties Berging

Creativiteit drijft ons...

Naamloos-3 1

14202

19-02-2021 10:19

B+U 6 2021 61

Volandis en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ondertekenden onlangs het convenant ‘TOP-coach aanpak’ om fysieke overbelasting in de bouw, infra en techniek aan te pakken.

FYSIEKE OVERBELASTING

eide partijen maken hiermee afspraken maken over een integrale en aanpak van fysieke belasting. De TOP-coach aanpak heeft als doel om sectoren en bedrijven te stimuleren zelf aan de slag te gaan met het aanpakken van fysieke belasting. De aanpak stelt hiertoe gidsen beschikbaar die expertise en begeleiding op maat kunnen bieden aan de TOP-coaches van de verschillende sectoren en bedrijven. Dit varieert van hulp bij een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E), tot aan het invoeren en borgen van oplossingen.

LEED EN KOSTEN

Twee op de vijf werknemers in ons land heeft te maken met lichamelijk belastend werk. Denk bij fysieke overbelasting aan te zwaar tillen, veel bukken of voortdurend dezelfde beweging maken. In totaal lijden 460.000 werknemers daardoor aan een beroepsziekte aan hun rug, arm, nek, schouder, knie of heup. Dat zorgt niet alleen voor veel persoonlijk leed, maar levert werkgevers en de maatschappij jaarlijks ook hoge kosten op. Om hier aandacht voor te vragen startte het Programma Preventie Beroepsziekten van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in 2020 de campagne ‘Hoe TOP werk jij? Pak lichamelijke belasting aan!’.

ROL EN RECHT

“We zijn blij dat Volandis de aanpak van fysieke belasting in de bouwen infrasector prioriteit geeft en dat we samen optrekken om lichamelijke belasting duurzaam aan te pakken. Sectororganisaties hebben een belangrijke rol in het agenderen van het onderwerp en bedrijven te faciliteren om zelf met het onderwerp aan de slag te

gaan”, aldus Heidi Boussen, directeur Gezond en Veilig Werken bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

VOLANDIS

“Met sociale partners in de bouwnijverheid heeft Volandis de overtuiging dat iedere vakman het recht heeft op de beste preventiezorg. Daarom moeten we ook gebruik maken van alle middelen die dit faciliteren. Het is een zaak tussen werknemers, werkgevers en opdrachtgevers. Bedrijven die werk willen maken van fysieke belasting, roepen we op om zich bij ons te melden. We zijn blij met onze deelname aan de TOP-coach aanpak.”, aldus Tjeerd Willem Hobma, algemeen directeur van Volandis.

CAMPAGNE

De campagne wordt uitgevoerd in samenwerking met Focal Point Nederland en de Europese campagne ‘Gezond werk: verlicht de last!‘ en verschillende partners uit sectoren die te maken hebben met relatief veel fysiek zwaar werk. Via de TOP-coach aanpak worden sectoren en bedrijven gestimuleerd zelf aan de slag te gaan met het duurzaam aanpakken van fysieke overbelasting. Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

62 B+U 6 2021

3D BETON GEPRINTE FIETSBRUG langste ter wereld in Nijmegen

Met 29 meter is de nieuwe brug in Nijmegen de langste betonnen 3D-fietsbrug ter wereld. Het project is uniek omdat de fietsbrug in volledige vormvrijheid is ontworpen. Dit was mogelijk dankzij onderzoek aan de Technische Universiteit Eindhoven en door de verdere ontwikkeling van de 3D betonprinttechniek. Kenmerkend voor de nieuwe brug in het Dukenburgse park De Geologenstrook zijn de ronde en glooiende vormen. BEELD TU/E

e brug is laagje voor laagje geprint in de betonprintfabriek van Saint Gobain Weber Beamix en gerealiseerd door bouwconcern BAM. Het is behalve de langste, ook de grootste betonnen brug ter wereld waarbij de architect alle vrijheid had. Michiel van der Kley kon bij het ontwerp vrij te werk gaan en werd niet belemmerd door het materiaal of door traditionele processen, zoals betonbekisting. Omdat de overspanning niet overal constant is en er dus rekening moest worden gehouden met het veranderende gewicht van de constructie, is er tijdens het printproces voor gekozen om de brug op te delen in printbare onderdelen. Via een parametrisch model, dus op basis van data, is het definitieve ontwerp gerealiseerd.

FLEXIBEL EN SNEL

Geprinte bruggen kunnen in principe een stuk sneller gebouwd worden dan gewone bruggen, met meer

flexibiliteit en meer ruimte voor gepersonaliseerde ontwerpen. Bovendien zijn ze duurzamer, omdat er minder beton nodig is. De ambitie van de partners van dit innovatieve project is om met 3D betonprinten uiteindelijk te komen tot een duurzame bouwmethode, die ingezet kan worden voor de productie van onder meer bruggen en woningen. Dat is ook de reden dat Rijkswaterstaat samen met ontwerper Van der Kley het initiatief heeft genomen voor dit project. Zij hebben deze bijzondere brug als blijvende herinnering aan de gemeente Nijmegen geschonken ter ere van de verkiezing tot European Green Capital 2018. Vorm, proces, expertise en uitvoering De brug werd gerealiseerd met onderzoek en expertise van de TU Eindhoven (TU/e), en in het bijzonder Theo Salet, hoogleraar Concrete Structures aan TU Eindhoven, een expert op het gebied van 3D-geprinte gebouwen.

“Met deze vorm hebben we het 3D betonprinten weer interessanter gemaakt”

B+U 6 2021 67

Advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos vertaalde het ontwerp van de brug naar printbare constructie onderdelen. Het eerder genoemde parametrisch model van de brug is door Summum Engineering uitgewerkt. De ontwerper van de brug, Michiel van der Kley over de vorm en het proces: “Ik vond het vooral belangrijk om te laten zien waar we staan met de 3D-printtechniek. Het ontwerp is geïnspireerd op een vorm die in de natuur ontstaat omdat het op de meest efficiënte manier een bepaalde kracht op moet vangen, en dan nu vertaald in een digitaal proces. Met deze vorm hebben we het 3D printen van betonnen objecten weer interessanter gemaakt.”

Theo Salet, vertelt: “Het printen van beton heeft een enorme groeipotentie. We gebruiken minder grondstoffen en kunnen de bouwsnelheid drastisch verhogen. We willen in de toekomst beton zelf verduurzamen en ook gaan hergebruiken. Er is in de keten nog veel meer winst te behalen. Ook ben ik trots dat de ontwikkelde kennis zo snel zijn weg heeft gevonden naar de industrie.” Wethouder Bert Velthuis, van de gemeente Nijmegen reageert enthousiast: “We zijn als gemeente zeer vereerd om deze innovatieve 3D-geprinte brug in ontvangst te mogen nemen. We zijn een bruggenstad, en deze bijzondere, innovatieve brug is een prachtige toevoeging.

De brug leidt tot verbinding: in de ontwerpen constructiefase verbond het de verschillende partners, en vanaf nu verbindt de brug onze bewoners.” Ook Bas Huysmans, CEO van Saint Gobain Weber Benelux is tevreden over de samenwerking: “Deze 3D-productietechniek levert een materiaalbesparing op die kan oplopen tot wel 50 procent, omdat de printer alleen beton neerlegt op plekken waar dat voor de constructieve sterkte nodig is. De 3D-technologie is volwassen aan het worden en groeit zo uit tot een serieuze optie voor het sneller, duurzamer en goedkoper realiseren van onder meer fiets- en voetgangersbruggen.”

68 B+U 6 2021 HANS JANSEN STAALKABELS

HANS JANSEN STAALKABELS:

WAT GOED IS, BLIJFT Kies je voor een duurzame oplossing, dan kies je voor RVS staalkabels en RVS staalkabelnetten. Kies je voor RVS staalkabelconstructies, dan kies je voor de expertise van Hans Jansen Staalkabels.

ANS JANSEN STAALKABELS. De naam zegt het al. Specialist in het werken met RVS staalkabels. Oorspronkelijk begonnen in de tuigerij, maar inmiddels uitgegroeid tot een bedrijf dat staalkabelconstructies ontwerpt, maakt en monteert voor meer toepassingsgebieden dan alleen de watersport. Als het gaat om beveiliging, afscherming en vergroening wordt door architecten, projectontwikkelaars en bouwers steeds vaker gekozen voor RVS staalkabels en staalkabelnetten. We vroegen Bas Jansen, mede-eigenaar, naar het waarom.

NIEUWE TIJDEN, ANDERE EISEN

Bas legt uit: “We zien in de praktijk dat er steeds meer eisen worden gesteld aan projecten die in de openbare ruimte worden gerealiseerd. Neem bijvoorbeeld een brug. Die moet op de eerste plaats functioneel zijn, een veilige verbinding tussen twee punten. Maar dat is niet meer het enige. Vandaag de dag wordt gezocht naar een ontwerp dat uniek is. Dat opgaat in de omgeving, duurzaam is en steeds vaker - CO2 neutraal. Door de zoektocht naar andere oplossingen, zien we de aandacht voor RVS systemen toenemen. RVS is een product met een lange levensduur, onderhoudsvrij en volledig

r ecyclebaar. Tel daarbij op dat we de beschikking hebben over een groot assortiment RVS netten, kabels en verbindingen, waarmee we in feite voor ieder ontwerp een oplossing hebben, en je begrijpt waar de aandacht voor wat we doen vandaan komt.” “Daarnaast heb je natuurlijk ook de concrete vraag naar vergroening”, gaat Bas verder. “Een initiatief daarin is Green Guide Gevelgroen. Daar laten we zien hoe je RVS systemen kunt gebruiken om op een unieke, efficiënte manier een groene woon- of werkomgeving te creëren in ruimtes die door hun grootte of ligging minder voor de hand lijken. Zo hebben we een losstaande groengevel ontwikkeld die het ecosysteem en het klimaat in en rond een gebouw verbetert, zonder het aan een bestaande gevel te bevestigen.”

HANS JANSEN STAALKABELS B+U 6 2021 69

“Duidelijkheid, in alle projectfasen, is sterk bepalend voor het eindresultaat en succes. Daarom ondersteunen we onze klant van idee tot uitvoering”

KWALITEIT OP MAAT

“Service en kwaliteit zijn onze kernwaarden. We zijn graag vanaf een vroeg stadium betrokken bij een project. Zo weten we precies wat een architect voor ogen heeft en kunnen we dit beeld vertalen naar de juiste oplossing. Bij ieder project is dat maatwerk, maar we komen er iedere keer weer uit. Voor ons geldt dat we pas tevreden zijn als de klant dit ook is, als er een perfect product is geleverd en gemonteerd.” “Die betrokkenheid geldt naar klanten, maar ook naar leveranciers. In Nederland zijn we dealer van Jakob Rope Systems. De Zwitserse precisie en punctualiteit van Jakob past bij onze manier van werken. Met hen hebben we de beschikking over hoogwaardige RVS producten, maar ook over kennis en ervaring die binnen de organisatie en het internationale dealernetwerk aanwezig is. We zijn bijna dagelijks met elkaar in gesprek. Door hen te betrekken bij wat er bij ons speelt, kunnen ze steeds sneller en flexibeler inspelen op de vraag van onze klant.” Bas concludeert: “Of het nu om opdrachtgevers gaat, of om leveranciers, korte lijnen zijn de basis voor lange samenwerkingsrelaties.”

HANS JANSEN STAALKABELS

Koperweg 11M   2401 LH Alphen aan den Rijn

WAT GOED IS, BLIJFT

“Er is veel veranderd in de 30 jaar dat we bestaan. De tijd dat iedereen in het bedrijf Jansen heette is allang voorbij, maar in de basis zijn en blijven we een familiebedrijf. Wat we nu delen is niet de achternaam, maar een rotsvast geloof in wat we doen. Iedereen heeft zijn eigen aandachtsgebied, maar de lijnen houden we bewust kort. Zo weten we van elkaar waar we mee bezig zijn en welke projecten er op stapel staan. Zodat we zonder probleem iets van elkaar kunnen overnemen, of kunnen bijspringen. Het klinkt misschien als een cliché”, zegt Bas, “maar de kracht en het plezier zit voor mij in de samenwerking. Er is niets mooier dan na een klus samen naar de zaak te rijden en tegen elkaar te kunnen zeggen: “ Zo, dat zit er weer in. Voor altijd.”

T. 0172 - 519172

E. info@staalkabelnetten.nl I. www.staalkabelnetten.nl

70 B+U 6 2021 VAN VEEN GRONDWERKEN

“Wij gaan elke uitdaging aan”

Tegenwoordig ook werkzaam in de grachten van Amsterdam

Dat is de visie van Van Veen Grondwerken BV als het gaat om het ondersteunen van inspecties op civiel en bouwtechnisch vlak. De ondersteunende werkzaamheden bestaan uit het graven van inspectieputten voor diverse grondwerkzaamheden, het kernboren in betonnen constructies en het droogzetten van duikers en/of riolen. De te inspecteren objecten worden vrijgemaakt zodat de inspectie of inmeting kan worden uitgevoerd. Nieuw is de modulaire - en in zijn soort unieke - kraanponton waarover het bedrijf beschikt en waardoor men bij uitstek onderzoek, herstel en soortgelijke activiteiten vanaf het water kan uitvoeren.

INSPECTIE

eelal worden kunstwerken, zoals bruggen, viaducten, monumenten, duikers en kademuren geïnspecteerd. Het graven van inspectieputten is een van onze specialiteiten van het bedrijf. Soms moeten inspectieputten tot een diepte van vier meter worden uitgegraven, zoals voor de inspectie van heipalen of diepgelegen funderingen. Hiervoor heeft men machines en materialen ontwikkeld om de werkzaamheden veilig uit te voeren. Veilig werken staat bij Van Veen Grondwerken hoog in het vaandel.

DE VEELZIJDIGE MODULAIRE KRAANPONTON

Dit kraanponton is uniek in zijn soort en ontwikkeld om funderingsonderzoek te doen en eventuele aanverwante activiteiten. De modulaire kraanponton, heeft Van Veen Grondwerken zelf volledig ontwikkeld in samenwerking met Constructiebedrijven Arotech en Borger

uit Mijdrecht. De kraanponton, de ‘Noah’, wordt voortgestuwd door een duwboot en voldoet aan alle binnenlandse en binnenstedelijke richtlijnen. Hij is volledig ingericht om alle werkzaamheden te kunnen doen en voorzien van alle benodigde machines, gereedschappen, verkeers- en werkborden en overige nautische- en verkeerstechnische uitrustingstukken. De gemonteerde volledig elektrische kraan is speciaal ontwikkeld, zodat deze met een hoogte van 1,5 en een breedte van 4,7 meter, onder vrijwel alle bruggen in Amsterdam door kan. Ook over de spudpalen is goed nagedacht. Deze zijn om inspectiewerkzaamheden goed uit te kunnen voeren telescopisch ingericht. Op die manier kan er ook gemakkelijk onder bruggen gebaggerd

VAN VEEN GRONDWERKEN B+U 6 2021 71

ONZE PROJECTEN: Het bedrijf verricht alle werkzaamheden die hierboven omschreven zijn en laat zich graag uitdagen voor een bijzondere klus. Voor Nebest loopt een vijfjarig project van inspectie en herstel van kades, dat Van Veen Grondwerken met de modulaire kraanponton uitvoert.

worden. Doordat de ponton modulair opgebouwd is kan hij ook makkelijk op transport. De vijf losse modules, één met de kraan, drie losse pontons en één met de hydraulische motor/aggregaat, zijn binnen een dag te vervoeren naar een volgende opdracht elders in het land.

GROEI EN SPECIALISATIE

Door zijn werkzaamheden voor diverse adviesbureaus heeft Johan van Veen medio 2010 de werkzaamheden meer-en-meer uitgebreid, met het verrichten van grondwerk voor inspecties en andere diensten. De ondersteunende activiteiten worden veelal uitgevoerd in opdracht van de grotere adviesbureaus en aannemers zoals onder andere: Wareco, Fugro, Nebest, Quint & Van Ginkel en RPS. Van Veen Grondwerken is verhuist naar een nieuw kantoorpand met bijbehorende werkplaats en opslag in De Kwakel, aan de Bedrijvenweg 14. Dit pand deelt hij met Van der Veldt Bronbemaling, waar hij op sommige vlakken nauw mee samenwerkt. Ze versterken elkaars expertise en ook het uitlenen van materieel en personeel zorgt voor een optimale inzet en service naar de klant. Van Veen grondwerken is onder meer BRL SIKB 7000 protocol 7004, ISO 9001 en VCA* gecertificeerd.

VAN VEEN GRONDWERKEN

Bezoekadres: Bedrijvenweg 16 1624 PX De Kwakel

T. 06 - 1243 5038

E. info@vanveengrondwerken.nl I. www.vanveengrondwerken.nl

72 B+U 6 2021

Loon- Aanneming- en Verhuurbedrijf Tel 035-6970697 - www.pronkgroep.nl

14006

14031

WIE ECHT DUURZAAM DURFT TE BOUWEN KIEST VOOR HET MASSIEF HOUTEN BOUWSYSTEEM VAN

SNEL GEZOND DUUR Z A AM

W W W.NUR-HOL ZNEDE RL AND.NL

14048a

14135

VAN GALEN VEEGSERVICE HOLLAND BV B+U 6 2021 73

Een grote naam in het vegen en reinigen van straten Van Galen is een begrip in de wereld van het schoonhouden van de openbare ruimte. Toen het bedrijf van Raymond van Galen na succesvolle jaren onder een andere naam verder wilde gaan, bleek dat niet te werken. Met ‘Van Galen Veegservice Holland B.V.’ is de vertrouwde kwaliteit weer aan de vertrouwde naam gekoppeld.

et reinigen van straten, wegen van beton en asfalt is bij Van Galen in de juiste handen. Van Galen wordt ingehuurd voor onder meer terreinen wegenonderhoud, voor rijks- en provinciale wegen, en calamiteiten in gemeenten. Van Galen is actief in geheel Europa met de nadruk op Nederland. En het bedrijf zet ook een stapje meer. Voor een goede relatie in de wegenbouw voeren ze ook het vrijgekomen materiaal af bij wegenbouwprojecten.

send en kan ook ad hoc opdrachtgevers ontzorgen. Om deze werken goed uit te voeren, beschikt Van Galen over onder andere over een Johnssen mini hogedrukreiniger CX 200 HD, het nieuwste type Ravo, die voldoet aan de nieuwe Euro-6 normering, een BEAM wegdekreiniger. En niet te vergeten: de Rolls Royce onder de veegmachines; de Frimokar.

Het probleemoplossend, enthousiast bedrijf waar iedereen in zijn kracht kan werken, is breed en snel inzetbaar, werkt probleemoplos-

Raymond van Galen startte in 1993 met het vegen van wegen met de Frimokar. Dat was de eerste machine met een wasbalk áchter de machine. Het bedrijf groeide naar 35 voertuigen en 40 man in dienst. Raymond verkocht het bedrijf in 2008/2009 aan Supportclean. Die naam bleef echter niet hangen waardoor Van Galen zelfstandig verder is gegaan onder de naam Van Galen Veegservice Holland BV. Met dezelfde kennis en knowhow als voorheen, met goed materieel en een veelbelovende toekomst; de zoon van Raymond, Raymond Junior, zal het bedrijf voortzetten als Senior er in de toekomst mee stopt.

OVER ONS

ONZE PROJECTEN: Diverse brug renovaties alsmede het opzuigen en afvoeren van hard gesteente/split in Nederland en Duitsland in opdracht van Bolidt; Diverse terreinen rondom Rotterdam en tot aan Brabant - wekelijks/ 2 wekelijks vegen.

VAN GALEN VEEGSERVICE HOLLAND BV

Langeweg 1c 3274 LZ Heinenoord

T. 06 53 13 91 23

E. info@veegservice.nl I. www.veegservice.nl

74 B+U 6 2021

TELECOM & INFRATECHNIEK Rutherfordweg 51, 3542 CN Utrecht hans.jonkers@infracomms.nl

06-50294274 14057

Bouw- en woonrijp maken, waterbouwkundige werken, verhardingen, rioleringen, rioolwaterzuiveringen en complete projecten. CASTRICUM

0251 656 350

twiskenbosman.nl 14105

Beverwijk - Telefoon (0251) 275 060 info@ks-steiger.nl

Beverwijk - Telefoon (0251) 275 060 info@ksvoegwerk.nl 14107

14126

DE WIT AGGREGATEN B+U 6 2021 75

Specialist in fluisterstille aggregaten op maat Of het nu gaat om de stroomvoorziening van een groot evenement of een noodstroomvoorziening in een gebouw, bij de Wit Aggregaten bent u aan het juiste adres. Van 10- tot wel 1000 kVA. Het bedrijf uit Oudewater, tussen Gouda en Utrecht, maakt nieuwe sets naar specificatie van de klant. En dat levert optimale afstemming op de klantwens zonder concessies op het gebied van kwaliteitseisen, bedrijfszekerheid, degelijkheid, functionaliteit en gebruiksvriendelijkheid.

eel aandacht besteedt het bedrijf aan het reduceren van geluid en trillingen. De geluidgedempte sets hebben dankzij een ander afblaassysteem en dikkere platen een zo laag mogelijk geluidsniveau. Met het oog op energiebesparing en de milieu eisen, is er tegenwoordig veel vraag naar alternatieven. De Wit levert systemen voor GTL en BTL brandstof en ontwikkelde een eigen hybride systeem met lithium batterijen. Het verbruik, de locatie, alles van deze moderne aggregaten is op afstand te monitoren. Het hybride systeem is ook in een uitvoering met zonnepanelen te leveren voor projecten met lagere energieafname. Met 130 units in de verhuur, een compleet assortiment van verdeelkasten, trafo’s en brandstoftanks, een 82 Tons kraan en service in eigen beheer, levert De Wit alle producten om 24/7 voorzien te zijn van energie op maat. Ook de service wordt helemaal in eigen beheer gedaan.

DE WIT AGGREGATEN

Wilgenweg 1 3421 TV Oudewater

OVER ONS

Hoewel De Wit Aggregaten pas eind 2003 is geïntroduceerd, heeft het bedrijf al een lange geschiedenis. In de naoorlogse jaren startten de broers Jaap en Barend de Wit een handel in dump- en surplusgoederen met de naam Gebroeders de Wit. In 1975 richtte Leen zijn eigen L. de Wit B.V. op. Eind jaren zeventig ontwikkelt Leen een eigen product met een door hem ontworpen geluidgedempte omkasting. Eind 2003 heeft Leen het stokje overgedragen aan zijn drie zoons Jaap, Kees en Leo, die nu de dagelijkse leiding in handen hebben.

ONZE PROJECTEN: De Wit levert onder andere aan: RECO, Volker Wessels, Gebr van Leeuwen, DTS (Dutch Television Service); Div kleinschalige evenementen ( oa herdenkingsevenementen); Lamboo Special Sales.

T. 0348 - 561 471

E. info@dewitaggregaten.nl I. www.dewitaggregaten.nl

76 B+U 6 2021

verlichtingsprojecten

De Bolderik

Strapitec

Diamond collection

Wilde bloemenzaden

Wilde bloemenmengsels voor meer bloemen, bijen en biodiversiteit.

Strapitec BV Kazemat 7 3905 NR Veenendaal +31 (0)318-555525 +31 (0)6-11271981 14113

www.debolderik.net / wildebloemen@debolderik.net

14114

Productie verkoop verhuur service 14122

De Wit Aggregaten Wilgenweg 1, 3421TV Oudewater Tel: 0348 - 561 471 info@dewitaggregaten.nl

www.dewitaggregaten.nl

14125

PRG PANEL REPAIR GROEP B+U 6 2021 77

Bouwschade specialist stopt pas als er een match is met het origineel Met onder meer ervaring uit de autoschadeherstel is de PRG, Panel Repair Group, specialist op het gebied van schades herstellen aan sandwichpanelen, kozijnen, deuren en het restylen van complete panden. Ook voor vloerherstel en aanleg van vloeren is PRG graag uw partner.

BOUWSCHADEHERSTEL:

RG biedt zeer ruime diensten aan in de bouwsector. Denk daarbij aan het herstellen van schades aan gecoate deuren, kozijnen, overhead-deuren, wand en gevelbekleding. Ons streven is de beschadigde delen weer in originele staat terug te brengen. Alles moet kloppen! Eventuele deur of raamrubbers, deurbeslag worden zorgvuldig gedemonteerd en na afloop weer gemonteerd. Is dit niet mogelijk dan plakken wij deze perfect af waardoor niemand zal zien dat er aan het object gewerkt is.

BRANDVERTRAGENDE COATINGS:

PRG kan voor u ook brandvertragende coatings aanbrengen op bijvoorbeeld staalconstructies (wat verplicht is) en doorvoergaten voor bekabeling. Ook reeds bestaande staalconstructies waar de vertragende coating is beschadigd, kunnen wij onzichtbaar herstellen.

BETONNEN CONSTRUCTIES:

een verzwakking van het metaal en zo is er mogelijke een risico van omvallen en niet te vergeten het eventuele letsel die personen kunnen oplopen als ze daar op dat moment voorbijlopen. In samenwerking met een partnerbedrijf kunt u bij ons ook terecht voor epoxy gietvloeren (ook ESD), PU gietvloeren, MMA vloeren en design epoxy vloeren. De mogelijkheden zijn eindeloos.

PANEL REPAIR GROUP WIL ZICH GRAAG VOORSTELLEN AAN EEN NOG BREDER PUBLIEK IN DE BOUWSECTOR.

Ons streven is een aanspreekpunt te worden voor talloze oplossingen op het gebied van coatings in de bouw en industrie. Eén organisatie, één aanspreekpunt voor talloze werkzaamheden binnen de branche. Oplossingsgericht en een uitstekende vertrouwelijke relatie behouden met onze opdrachtgevers hebben wij ons als doel gesteld voor de komende jaren.

Constructies als brugpilaren, viaducten etc, zien er na jaren vaak slecht onderhouden uit. Door te reinigen impregneren en een passende kleur te geven, verlengen we de levensduur van dergelijke objecten. Betonnen constructies zoals bijvoorbeeld viaducten kunnen indien gewenst ook worden voorzien van een anti graffiti coating. Dit zorgt ervoor dat graffiti niet hecht en zal makkelijker te verwijderen zijn.

ONDERHOUDEN VAN GEMEENTELIJKE STRAATMEUBILAIR:

Denk daarbij aan: Ondergrondse vuilcontainers die boven de grond hun laklaag verliezen. De gewone vaste prullenbakken zijn na verloop van tijd ook beschadigd of verweerd. Verduurzamen van lantaarnpalen door de eerste 50 cm periodiek te behandelen ter voorkoming van oxidatie. Oxidatie kan op de lange termijn zorgen voor

PRG PANEL REPAIR GROEP

Jac. P. Thijssenlaan 31 2341 PM Oegstgeest

T. 06 - 412 556 64

E. info@panelrepairgroup.com I .www.panelrepairgroup.com

78 B+U 6 2021

020 49 24 999 info@h-sv.nl

Door professionals voor professionals! 14212

GW W / BE STR ATING RIOLERING / BETONWERK

BESCHOEIING / SLOOP

“

Dé specialist in betonboren, -zagen en -slopen!

B&L Infra B.V. 06 - 537 158 38 info@bl-infra.nl

www.bl-infra.nl

14157

Betonboor- en zaagtechniek Verankeringstechniek Slooptechniek Fundatietechniek Lift demontage techniek

Opzoek naar een veelzijdige en betrouwbare partner? De Jong is gespecialiseerd in uitdagende en gecompliceerde projecten bestaande uit betonboor-, zaag- en sloopwerkzaamheden. Zo willen wij vooral bijdragen aan de versterking van het kwaliteitsimago van onze opdrachtgevers.

Zaandammerweg 14, 1566 PG Assendelft. +31 (0)75 687 19 52 | dejong-group.eu 14179

• Leveren van zand en grond • Afvoeren grond, puin en groenafval • Verwijderen bestrating en beplanting • Realiseren van uw nieuwe bestrating • Verwijderenv tuinhuisjes en fundering • Buitensloopwerk

IJweg 182 • 1161 GE Zwanenburg • 06 54 98 54 07 • www.blomgrondwerken.nl • info@blomgrondwerken.nl 14191

Blom_Adv185x65.indd 1

14-01-2021 18:35

B+U 6 2021 79

Riolering

EXTRA SUBSIDIE VERDUURZAMING MKB

Forza Infra B.V. is actief in het boven en ondergronds; • Aanleggen vervangen en monteren van kabel- en leidingsystemen bestemd voor distributie van gas, (drink) water, elektriciteit, telecommunicatie (glasvezel), stadsverwarming etc.

Ondernemers krijgen hulp van de overheid bij het verduurzamen van hun bedrijf. Er is in totaal ruim 28 miljoen beschikbaar en de maximale subsidie is 2.500 euro per bedrijfspand. Aanvragen van de subsidie kan van begin oktober 2021 t/m eind september 2022 bij de Rijksdienst van Ondernemend Nederland (RVO).

Stadsverwarming

Subsidies worden verstrekt op volgorde van binnenkomst, dus wie eerst komt ...

In de loop der jaren is Forza Infra B.V. uitgegroeid tot een aannemer met veel vakkennis.

Grondverzet

Succesfactoren hierin zijn goed gekwalificeerd personeel en materieel. Dankzij deze succesfactoren zijn we in staat om snel te kunnen schakelen. Korte lijnen in de communicatie met onze medewerkers en klanten zijn hier duidelijke kenmerken van.

Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

Door hier continu in te investeren, kunnen we op elk vlak kwaliteit garanderen en aan elke marktvraag voldoen.

Kabelwerken Forza Infra B.V. • Walserij 17 • 2211 SJ Noordwijkerhout info@forza-infra.nl • www.forza-infra.nl 14182

DIJKBOOM.NL

Dijkboom BV Rietdekkersweg 9a 3449 JC Woerden Telefoon: 085 047 04 80 info@dijkboom.nl 14208

Een greep uit onze werkzaamheden: ■ Bodemsaneringen ■ Inpandig grond/sloopwerk- en bodemsaneringen t.b.v. funderingsherstel en kelderbouw ■ Bouwrijp maken ■ Rooien van groenvoorzieningen ■ Aanleg terreinen en bestratingen

specialist in de beperkte ruimte!

80 B+U 6 2021

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron, platform en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouw-, infra- en technieksector. Hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouwen woningtoezicht, milieu, nutsb edrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middelb aar en hoger technisch onderwijs, openbaar vervoersbedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

* Riool ontstoppen

* Vetafscheiders legen

* Riool reparaties

* Septic tanks legen

* Riool inspecties

* Onkruidbestrijding

* Riool aanleg

* Machinaal vegen

* Straatkolken reinigen

* Terrein onderhoud

ONLINE

www.bouwenuitvoering.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Ronald van Bochove, Hilbert Buhrs, Gerard Comello, Tilly van Dongen, Hajé van Egmond, Erik de Jong,Gert Jan Kleefmann, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Virtue, Gerard Vos. HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl

Buitendijk West 12, 4791 SC Klundert tel.: 0168-402433, e-mail: info@brs-riool.nl www.brs-riool.nl

ABONNEMENTEN

14151

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d oelgroep*

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten. VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Postbus 138, 6740 AC Lunteren Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

Advies en begeleiding van A tot Z

E-mail: admin@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl

BEHEER & ONDERHOUD INSPECTIE & RAPPORTAGE TOEZICHT & KWALITEITSCONTROLE ENERGIELABEL, VERDUURZAMING WET KWALITEITSBORGING

AANSPRAKELIJKHEID

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2021 APR Media Groep BV.

Volkerakstraat 6, 3363 CL Sliedrecht +31(0)6 - 15 14 50 98 info@hollandbouwadvies.nl www.hollandbouwadvies.nl

ISSN - 0921 - 1667 14211

Grip Gripop opuw uwdaken daken Dakbehoud Nederland is een isorganisatie met landelijke dekking voor voor Dakbehoud Nederland een organisatie met landelijke dekking dakonderhoud en dakmanagement. Onze Onze klanten zijn overheid, dakonderhoud en dakmanagement. klanten zijn overheid, woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s. U hebtU één woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s. hebtoverzichtelijk één overzichtelijk contract en continu inzichtinzicht in de conditie van uw vastgoed. contract en continu in de conditie van uw vastgoed.

VOORDELEN DAKBEHOUD VOORDELEN DAKBEHOUD •

Gecertificeerde dakdekkersbedrijven • Gecertificeerde dakdekkersbedrijven

•

Landelijke dekking / Calamiteitenservice • Landelijke dekking / Calamiteitenservice

•

Inzicht in eningrip op de van uw • Inzicht en grip opconditie de conditie vandaken uw daken

•

Langere levensduur daken • Langere levensduur daken

•

Kostenbesparing doordoor dakonderhoud • Kostenbesparing dakonderhoud

Dakbehoud Nederland Dakbehoud Nederland Databankweg 26 26 Databankweg 3821 3821 AL Amersfoort AL Amersfoort 036 530 9044 90 03644 530 info@dakbehoud.nl info@dakbehoud.nl WWW.DAKBEHOUD.NL WWW.DAKBEHOUD.NL

13824f

Het muzikale talent van je kinderen koesteren en tegelijkertijd de buren te vriend houden is hele kunst. Het geheim om dit voor elkaar te krijgen: ervoor zorgen dat je woning de juiste deuren heeft. De allereerste deur die we maakten was een brandwerende deur. Dat was in 1942. De deuren die we sindsdien maken, dienen allemaal een belangrijk doel. Zo maken we deuren die inbraak- en geluidswerend zijn, geen

tocht en sigarettenrook doorlaten en zelfs deuren die bestand zijn tegen felle branden en giftige dampen. Om ervoor te zorgen dat iedereen prettig en veilig kan leven. Ons bedrijf heeft óók een duidelijk doel: u helpen met alles wat er nodig is om ervoor te zorgen dat u de juiste woningtoegangsdeuren krijgt die aan alle eisen voldoen. Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

14195c