Bouw en Uitvoering 1-2017

woning uit de fabriek

klimaat bestendige

stad innovatie werkplaats

floriade slim kantoor

norm begroeide

daken bouw en uitvoering

bereikt ruim 73.100 lezers

jaargang 49 - 1 2017

het vakblad voor rijk, provincie en gemeente

in nederland en belgie

Maatgerichte afdichting, volledig volgens plan.

Bezoek onze stand: HAL 11 D036

CARLISLE® – UW VISIE, ONZE WATER- EN LUCHTDICHTE OPLOSSINGEN.

CARLISLE® biedt duurzame EPDM afdichtingen voor daken, gevels en gebouwen. Voor elk project een passende oplossing. Maatgerichte service: Individueel technisch advies en productbeoordelingen, van ontwerp tot realisatie.

Wilt u meer weten: www.ccm-europe.com

13665

Subsidie verwijdering asbestdaken Particulieren, bedrijven, organisaties en overheden kunnen subsidie aanvragen voor het verwijderen van asbestdaken.

Tot 1 januari 2020 is er gebruik te maken van de regeling. Dit jaar is er €15 miljoen ­subsidie beschikbaar.

Asbestdaken zijn vanaf 1 januari 2024 verboden. Voor 2024 moeten eigenaren van asbestdaken het dak laten verwijderen.

Asbestdaken verweren in de buitenlucht.

Hierdoor komen er asbestvezels vrij. Dit is ongezond voor de leefomgeving. Met de regeling stimuleert het ministerie van ­Infrastructuur en Milieu het verwijderen van de daken.

De subsidie bedraagt €4,50 per vierkante meter verwijderd asbest dak. Het maximum per adres is €25.000. Voorwaarde voor de subsidie is dat de oppervlakte van het dak meer dan 35 m2 bedraagt. Bij minder dan 35 m2 is er onder de huidige regeling geen subsidie mogelijk. Het dakbeschot valt buiten de regeling.

Een aanvraag kan ingediend worden tot 31 december 2019 17.00 uur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De subsidieregeling loopt tot en met 31 december 2019.

Aanvragen kan via www.mijn.rvo.nl

Innovatiewerkplaats Floriade Werkt!

In 2022 vindt in Almere de wereldtentoonstelling Floriade plaats.

Ambitie is om naast tentoonstelling een nieuwe, groene stadwijk te realiseren. Te beginnen met dé blikvanger: de Innovatiewerkplaats.

4

Klimaat­bestendige stad Terwijl het voorkomen van klimaatverandering steeds hoger op de agenda komt, is de realiteit dat het klimaat al lang aan het veranderen is. Extreme hoosbuien, hogere temperaturen en lange perioden van droogte komen steeds vaker voor. De versteende steden kunnen de grote hoeveelheden water niet kwijt, met wateroverlast als gevolg. Preventie alleen volstaat niet meer: aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid is een must.

10

woning uit de fabriek Een huis uit de fabriek, is dat de ­toekomst? Prefab bouwen wint sinds enkele jaren gestaag terrein. ­Prefabmaterialen en onderdelen zijn al behoorlijk ingeburgerd in de bouwsector. Maar hoe zit dat met volledig geprefabriceerde woningen?

De eerste honderden gebouwen ‘uit de fabriek’ in Nederland worden inmiddels al bewoond. Levert dat geen eenheidsworst op? Integendeel, beweren de makers. Zij zien ‘de woning als een auto, maar mét ontwerpvrijheid’.

vastgoed waardeketen op z’n kop

64

22

DAKBEDEKKING DAK V EILIGHEID DAKDUURZ A AMHEID info@elroduurzamedaken.nl

www.elroduurzamedaken.nl

Uw groen is onze zorg www.heijmanssportengroen.nl

www.duravermeer.nl

B+U 1 2017 3

Het nieuwe normaal Al sinds 2002 zijn producenten en importeurs van energiezuinige verlichting op grond van Europese wetgeving verplicht om op de markt gebrachte producten na einde levensduur weer in te zamelen voor recycling. Dat type verlichting is op zeer grote schaal aanwezig in kantoren, ander utiliteitsvastgoed en infrastructuur. Echter, bij renovatie of sloop van gebouwen blijft deze waardevolle materiaalstroom grotendeels buiten het zicht van de producenten en importeurs.

30

Slim kantoor dankzij slimme software Gebouwen worden steeds digitaler.

Programmeren is het nieuwe bouwen.

Dat heeft consequenties voor de rolverdeling binnen een bouwproject.

Het nieuwe kantoor van Plantronics is een mooi voorbeeld. De opdrachtgever stelde intern een IT’er aan als eindverantwoordelijke. De installateur werkte op zijn beurt nauw samen met de softwareleverancier.

36

En verder

Nederlandse norm voor begroeide daken Het begroeide dak zit in de lift. Meervoudig ruimtegebruik van daken blijkt efficiënt in stedelijke omgeving en is esthetisch meer verantwoord dan een grind- of zwart of gekleurd bitumineus of kunststofdak. Tijd voor de afronding van de eerste Nederlandse norm, NTA 8292.

FOTOPAGINA............................. 1 column................................. 21 terre armée........................50 gebouwautomatisering..... 63 Bedrijfsinfo........................ 71 Colofon............................... 96

56

Uw logo ook op deze positie?

Ruimte voor uw bedrijf Uniek in gevelisolatie www.caparol.nl

Less energy, more comfort www.ubiflex.nl

info@aprmediagroep.nl

4 B+U 1 2017

een gebouw met een wow-factor

Innovatie­ werkplaats Floriade Werkt!

B+U 1 2017 5

6 B+U 1 2017

In 2022 vindt in Almere de wereldtentoonstelling Floriade plaats. Ambitie is om naast tentoonstelling een nieuwe, groene stadwijk te realiseren. Te beginnen met dé blikvanger: de Innovatiewerkplaats.

TEKST betty rombout

D

e organisatie van de Floriade Almere 2022 ligt in handen van de Floriade B.V. samen met de gemeente Almere en de Nederlandse tuinbouw. Op het Floriadeterrein komt een innovatiewerkplaats, bedoeld als Flevolands paviljoen tijdens de wereldtentoonstelling in 2022. “Maar het gaat de Provincie om meer dan alleen de Floriade”, vertelt Hillebrand Koning, programmamanager afdeling Gebiedsprogramma’s & Europa bij de Provincie Flevoland. “We hebben ons de vraag gesteld: ‘Hoe kunnen we de expositie gebruiken om de economie in onze regio structureel te versterken?’ Welnu, dat gaan we doen door vijf jaar voor de start van de Floriade het paviljoen gereed te hebben en gedurende die tijd te gebruiken als een innovatiewerkplaats. Een plek waar kennis­ instellingen en ondernemers bijeen komen om samen te werken aan innovaties rondom feeding the city ­innovaties met betrekking tot voeding en gezondheid in de stad - een van de subthema’s van het hoofdthema Growing Green Cities van de wereldtentoonstelling.”

doepel strijkers

Nature Based

De bouwaanvraag voor de Innovatiewerkplaats is inmiddels ingediend. De verwachting is dat komend voorjaar met de grondwerkzaamheden gestart kan worden.

Duzan Doepel, partner van architectenbureau Doepel­ Strijkers en als architect betrokken bij het ontwerp van de Innovatiewerkplaats: “In samenwerking met de opdrachtgever en belanghebbenden hebben wij een conceptontwerp ontwikkeld, dat uitgewerkt is tot aan de bouwaanvraag. Hierin omschrijven wij alle ambities, prestaties en materialen van het gebouw. Maar we geven bedrijven, betrokken bij de bouw, ruimte om met alternatieven te komen. Zijn de ideeën duurzamer en innovatiever dan in het conceptontwerp, dan gaan we in gesprek.”

Hillebrand: “Voor alle duidelijkheid, we hebben niet alleen onze ideeën over het gebruik van het gebouw kenbaar gemaakt, maar ook over hoe het gebouw eruit moet komen te zien. De lat ligt hoog. En dat met een relatief beperkt bouwbudget en een kavel van 30 bij 50 meter. Het gebouw moet een wow-factor hebben, aan de binnen- en buitenkant. Qua aangezicht, maar ook qua gebruik: werk-, ontmoetings- en presentatieruimte. En dit alles gebaseerd op Nature Based Solutions.”

Kenmerkend voor dit principe zijn (a) het materiaalgebruik; bio-based, oftewel uit de natuur en hernieuwbaar en (b) het klimaatontwerp; het zodanig ontwerpen van de vorm van het gebouw dat er optimaal gebruik gemaakt wordt van de zon, de wind, de regen, de bodem en het groen.

hillebrand koning

De buitenkant

Voordat architect Doepel begon met het ontwerp van de Innovatiewerkplaats, is er veel gebrainstormd met de gebruikers - bedrijven en kennisinstellingen - van het gebouw. “Vanuit de wensen voor het gebruik van het gebouw zijn we verder gaan kijken. Het gebouw moet het verhaal van Flevoland vertellen. Sommige bezoekers lopen snel door een gebouw heen, anderen gaan niet eens naar binnen. Om ervoor te zorgen dat iedereen toch mee krijgt dat dit hét paviljoen van Flevoland is, hebben we gekozen voor een vrij radicale ingreep.”

Flevoland ligt gemiddeld 5 meter onder zeeniveau (NAP).

Voorheen was er hier geen land, slechts de zee. Om dit gegeven - het ontstaan van Flevoland - aan het publiek

B+U 1 2017 7

binnenkant trap tribune (bron architectenbureau doepelstrijkers)

‘Het gebouw moet het verhaal van Flevoland vertellen’ duidelijk te maken, wordt een vijf meter dikke laag ­Flevolandse bodem opgetild tot de NAP-lijn. De gevel van de begane grond is van buiten een spiegel. De omgeving weerkaatst daarin en zo ontstaat het beeld dat de laag grond zweeft. De belangrijkste hoogteniveaus van Flevoland zijn zichtbaar in het paviljoen. Doepel: “Ook zal straks een keer per dag een nevelwolk te zien zijn rondom het gebouw tot aan de NAP-lijn, ten behoeve van het groen. Waarom? Vroeger was dit gebied zee, de nevel symboliseert eb en vloed.”

De binnenkant

Binnenin het gebouw worden drie werelden gecreëerd.

Doepel: “De begane grond - een open ruimte om te werken, ontmoeten en te eten - is een lichte, transparante

en open ruimte met een kookstudio, werkplekken en een grote tribunetrap. Gebruik gemaakt wordt van lichte materialen, zoveel mogelijk bio-based en anders circulair (red: hergebruik). In de middenlaag - de feitelijke bodemlaag - frasen we ruimtes uit om in te vergaderen en te werken. Kleine glazen daken en het grote glazen dak boven de tribunetrap brengen het licht naar binnen.

Het verloop van het bodemprofiel is voelbaar op deze verdieping. Letterlijk is de gelaagdheid - de kleuren - van de Flevolandse bodem te zien in alle ruimtes. De derde wereld betreft het dakterras met een bar. Een plek om bij mooi weer te overleggen en te borrelen, met uitzicht over de (ontwikkeling) van de Floriade. Het dak wordt daarnaast ook gebruikt om Flevolandse gewassen op te telen.”

8 B+U 1 2017

B+U 1 2017 9

links: uitzicht vanaf het dak (bron architectenbureau doepelstrijkers)

Gebiedsontwikkeling Florida

linksonder: kweekruimte (bron architectenbureau doepelstrijkers)

Oprichting Floriade B.V.: heeft in juli 2016 plaatsgevonden.

‘We moeten zelf duurzame oplossingen bedenken voor de grond’

Juridisch en planologisch kader: het bestemmingsplan met bijbehorende milieueffectrapportage (MER) is in het najaar van 2016 aan de gemeenteraad voorgelegd in de vorm van een omgevingsplan. Het omgevingsplan is de juridische basis voor eventuele grondverwervingen en maakt de daadwerkelijke realisatie en de gebiedsontwikkeling mogelijk.

Verkavelings- en inrichtingsplan: de gemeente stelt een verkavelingsplan op met de definitieve locatie van wegen, paden en kavels, van het carré/boulevard en het groen. Daarnaast worden de randvoorwaarden voor kavelontwikkeling, dat op haar beurt wordt uitgewerkt in een inrichtingsplan (uitvoering 2016).

Civieltechnische werkzaamheden: de gemeente doet de civieltechnische uitvoering, zoals het aanbrengen van zand, het zettingsproces, de aanleg van kabels en leidingen en bouwwegen.

Dit neemt ongeveer drie jaar in beslag.

In 2017 start Rijkswaterstaat met de verbreding van de A6.

Vanaf begin 2017 (zie het artikel) gaat de schop voor het eerste vastgoed - de Innovatiewerkplaats - in de grond.

Terreininrichting: na het zettingsproces en het bouwrijp maken wordt gestart met de terreininrichting (2017).

Duurzaam

Gezien het feit dat het gebouw gerealiseerd wordt volgens het eerder genoemde Nature Based principe, wordt optimaal gebruik gemaakt van het microklimaat met natuurlijke zonwering, passieve verwarming en koeling en natuurlijke ventilatie. De massa aarde als dak wordt optimaal benut om het hele jaar een behaaglijk binnenklimaat te creëren. Door de gebruikte materialen wordt de CO2 voetafdruk zo klein mogelijk gehouden.

Hillebrand Koning: “Bijzonder is, dat wij met het gebouw beginnen voordat de gemeente het Floriadeterrein bouwrijp heeft gemaakt. We moeten zelf duurzame oplossingen bedenken voor de grond. Wat stoppen we er bijvoorbeeld wel of niet in?” Aanvullend zegt Duzan Doepel: “Los van Nature Based willen we zoveel mogelijk circulair bouwen, ik noemde het al. De hele installatie zit wel in het pand, in een kelderbak, maar toch zoeken we naar leaseconstructies. Leidingwerken zijn in het pand te verwerken, maar de bron is uitwisselbaar, tot aan de

Floriade toe. Energieneutraal is het uitgangspunt met daarbij nog een stap extra, namelijk hoe kun je dit realiseren vanuit de circulaire gedachte?”

Spannend

Een mooie uitdaging, maar zijn er nog andere uitdagingen te noemen? “Zeker”, zegt Doepel. “Het proces zelf. Het is interessant, innovatief en daarmee een hele ervaring. Het fijne is, dat we veel ruimte hebben voor ontdekking en exploratie. Dat maakt het spannend.”

Koning tot slot: “Ik maak het nog iets spannender. We bouwen met de techniek van 2017. Maar we willen ook bekijken of we de stand van de techniek, zoals die er in 2022 zal zijn, in het pand kunnen opnemen. Een voorbeeld? Het kan zijn dat we een warmtepompmodel plaatsen anno 2017, die we in 2022 vervangen door het model van die tijd.”

info Sites: www.floriadewerkt.nl https://floriade.almere.nl http://growinggreencities.almere.nl/ http://www.doepelstrijkers.com/en/projects/subzero Twitter: @floriadewerkt, @FloriadeAlmere

Facebook: www.facebook.com/Floriade-2022-3415020659 39435/?fref=ts Email: floriadewerkt@flevoland.nl floriade@almere.nl

10 B+U 1 2017

B+U 1 2017 11

‘De belangrijkste uitdagingen én oplossingen vind je in de gebouwde omgeving’

Naar klimaat­ bestendige stad

12 B+U 1 2017

Terwijl het voorkomen van klimaatverandering steeds hoger op de agenda komt, is de realiteit dat het klimaat al lang aan het veranderen is. Extreme hoosbuien, hogere temperaturen en lange perioden van droogte komen steeds vaker voor. De versteende steden kunnen de grote hoeveelheden water niet kwijt, met wateroverlast als gevolg. En in droge tijden houdt al dat steen de warmte juist vast, waardoor meer droogte en hittestress ontstaan. Preventie alleen volstaat niet meer: we moeten onze steden aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid en daarmee rekening houden bij nieuwbouw.

TEKST Tanja Veenstra BEELD Heijmans

D

e Nederlandse overheid ziet de bui al geruime tijd hangen. Zo riep het ministerie van Infrastructuur en Milieu (Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie) in 2014 publieke en private partijen op tot ondertekening van de Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie. Overheden, bedrijfsleven, kennisinstituten, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties gaven massaal gehoor aan de oproep. Samen trekken ze op in het zoeken naar passende oplossingen op weg naar een klimaatbestendig Nederland. Het verbeteren van dijken en duinen volstaat niet langer, ook in steden moet nu iets gebeuren. Als het aan de ondertekenaars ligt, zijn die net als de rest van Nederland, in 2050 klimaatbestendig.

Integrale visie

De klimaaturgentie mag dan evident zijn, nog niet iedereen is ervan doordrongen. Of wil ervan doordrongen zijn, want extra of andere maatregelen zijn complicerend en kosten meer tijd, en dus extra geld. ‘Daar schrikken veel mensen voor terug’, weet Ellen van Bueren, hoogleraar Urban Development Management bij TU Delft. ‘Maar als het gaat om bouwen en infrastructuur neem je nu eenmaal langetermijnbeslissingen. Het is de moeite waard om daar wat meer tijd voor te nemen.’

Dat gebeurt in de praktijk niet genoeg, waardoor het nogal eens voorkomt dat verschillende oplossingen ad hoc worden toegepast, want aan technische mogelijkheden geen gebrek. ‘Niet verstandig, want die oplossingen werken op elkaar in. Als je het goed doet, versterken ze elkaar, maar soms wordt de verwachte opbrengst niet gerealiseerd, werken ze contraproductief of gaan ze ten koste van iets anders. Zo versterkt een groen dak het rendement van zonnepanelen, kan een (te) goed geïsoleerd huis tot verslechtering van het binnenmilieu

leiden en vereist een smart grid veel apparaten en infrastructuur met daarin kritische materialen. Een integrale visie is met andere woorden noodzakelijk, ook met het oog op de verschillende ruimtelijke schaalniveaus. Want gebouw, straat, buurt, wijk, stad en regio vormen één geheel’, benadrukt Van Bueren.

Wel is er volgens haar iets te zeggen voor een lokale aanpak, zelfs tot op wijk- of straatniveau, omdat elk gebied(je) nu eenmaal zijn eigen context heeft, die van invloed kan zijn op de acceptatie van de gekozen oplossing door bewoners of op de effectiviteit ervan. masterclass klimaatbestendig inrichten: testen van waterdoorlatende ondergrond.

B+U 1 2017 13

Wie is verantwoordelijk?

De vraag is wie er verantwoordelijk is voor klimaatadaptatie. Het klimaat is van iedereen. Of van niemand, het is maar hoe je het bekijkt. Moet er dan geen regelgeving voor komen? ‘Op deelgebieden is die er al wel, maar overheidsbeleid is veelal gebaseerd op vrijwilligheid en komt in overleg met de sector tot stand. In Nederland zijn we een beetje huiverig geworden voor geboden en verboden, maar misschien doen we daar soms iets te krampachtig over. Denk maar aan het rookverbod, dat heeft toch vrij soepeltjes tot een enorme omslag geleid.

En als de verantwoordelijkheden zo diffuus zijn, zie je dat veel partijen in de samenleving zeggen: overheid, neem je verantwoordelijkheid, wij achten je daartoe gelegitimeerd.’

Toch kunnen ook bewoners zeker hun steentje bijdragen.

Als het aan Operatie Steenbreek ligt, kan dat zelfs letterlijk; doel van deze alliantie van natuur- en milieuclubs is het vervangen van stenen door groen in tuinen. ‘Een heel mooi initiatief, waarbij het mes aan twee kanten snijdt: je vergroot het waterbergend vermogen én je reduceert het hitte-eilandeffect. Bovendien neemt de biodiversiteit in de stad toe’, aldus Van Bueren.

Rainproof

Amsterdam Rainproof is een stadsbreed programma dat de nadruk legt op gedeelde verantwoordelijkheid.

‘Natuurlijk moet de overheid iets doen’, stelt programmamanager Daniel Goedbloed. ‘Zij is zeker een van de belangrijke partijen, maar onze boodschap is dat iedereen aan klimaatadaptatie kan en moet bijdragen.’

Goedbloed is in dienst van initiatiefnemer Waternet, het Amsterdams watercyclusbedrijf, dat als enige in Nederland zowel afval- en regenwater als oppervlaktewater als drinkwater beheert. Het programma dat streeft naar een regenbestendige stad in 2050 draait los van Waternet; het bedrijf beperkt zich tot de rol van kennishouder.

Als er problemen zijn met water, kijken mensen in

heijmans werkconferentie ijssel-vecht delta

Manifest In 2013 verscheen het Manifest Klimaatbestendige Stad: Nú bouwen aan de stad van de toekomst’, afkomstig van het Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering (DPNH). Een dringende oproep aan overheden en marktpartijen om samen met burgers te werken aan de klimaatbestendigheid van steden.

Deltabeslissing en Intentieverklaring Het manifest vormde aanleiding voor de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie (Deltaprogramma 2015): een afspraak tussen rijk, provincies, gemeenten en waterschappen om waterveiligheid en klimaatbestendigheid mee te nemen in ruimtelijke ontwikkelingen. Dit met het oog op een klimaatbestendig Nederland in 2050.’

Een jaar eerder kwam het ministerie van I&M met de Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie en het verzoek aan ‘marktpartijen, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en individuele overheden om samen een coalition of the willing te smeden als bekrachtiging van het manifest.’ Ondertekenaars van deze landelijke overeenkomst gaan een inspanningsverplichting aan tot 2020. Ook een regionale of lokale intentieverklaring behoorde tot de mogelijkheden.

Een stimuleringsprogramma ondersteunt de betrokken partijen met living labs, advies en themabijeenkomsten.

14 B+U 1 2017

Amsterdam meteen naar Waternet, vertelt Goedbloed.

Maar dat bedrijf gaat niet over de inrichting van de openbare ruimte noch over de gebouwde omgeving.

‘Terwijl daar juist de belangrijkste uitdagingen én oplossingen zitten.

Wat we met zijn allen bijvoorbeeld een beetje vergeten zijn, is dat niet alleen de gemeente, maar ook perceeleigenaren een zorgplicht voor hemelwater hebben: die horen regen op hun eigen terrein te verwerken. Pas als ze dat niet kunnen, mogen ze het door de gemeente laten afvoeren. Wij proberen eigenaren duidelijk te maken dat het ook veel aantrekkelijker is om daar zelf voor te zorgen, want het levert allerlei meerwaarde op.

Je kunt het regenwater opvangen, gebruiken voor toiletspoeling, voor de tuin of anderszins benutten. Of je kunt een groen dak nemen: dat isoleert, houdt regenwater tijdelijk vast en in de zomer werkt het verkoelend. We

te transformeren. ‘Je denkt dan misschien aan verbreding van het riool, maar dat moet je niet willen: het kost kapitalen en je moet de hele stad opentrekken. En zelfs als je de buizen in omvang verdrievoudigt, ben je er nog niet, want “er is altijd een bui groter dan de buis.” In Amsterdam proberen we het water daarom een plek te geven door het tijdelijk op te vangen waar het valt. Dat betekent meer groen, wat tegelijkertijd hitte dempend werkt.’

Knelpunten en oplossingen

Om te kunnen inschatten waar de knelpunten zitten, is in 2016 met het nieuwe interactieve en integrale modelpakket 3Di Waterbeheer geanalyseerd waar hoeveel water op straat blijft staan bij een extreme bui. ‘Op plekken waar doorgang van hulp- en nooddiensten van belang is, werk je aan afvoer van water’, legt Goedbloed

‘ Als je de juiste maatregelen neemt, krijg je een mooiere stad, waar het aangenamer toeven is’ Daniel Goedbloed programmamanager Amsterdam Rainproof

zijn voortdurend bezig mensen en partijen te verleiden tot dit soort keuzes. En dat vind ik zelf het mooie aan dit programma: als je de juiste maatregelen neemt, krijg je een mooiere stad, waar het aangenamer toeven is.’

Amsterdam Rainproof heeft getekend voor de lokale variant van de Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie.

De naam doet vermoeden dat het hier uitsluitend gaat om regenoverlast, maar dat is vooral een strategische keuze: ‘Het is ons wel degelijk te doen om het klimaatbestendig maken van de stad, maar bij dat woord haken bewoners en bedrijven af. Bij “Rainproof” denkt iedereen: ja, natuurlijk moeten we daar iets aan doen!’

Geleidelijk transformeren

Een vijfkoppig programmateam legt contacten met allerlei partijen in de stad: zowel intern bij Waternet en de gemeente als met woningbouwcorporaties, buurtinitiatieven, bedrijven, zoals hoveniers en tuincentra, en niet in de laatste plaats bewoners. Het doel is de stad gezamenlijk en geleidelijk richting klimaatbestendigheid

uit. ‘Dat kan soms heel simpel zijn. Je kunt er bijvoorbeeld voor zorgen dat de straat niet op afschot richting woningen ligt, maar richting een gracht. We kijken ook naar oplossingen als waterdoorlatende bestrating, verlaging van pleinen voor tijdelijke waterberging, goten en wadi’s.’

Op andere plekken, in zijstraatjes, is het minder erg als er tijdelijk water blijft staan. Daar is het bijvoorbeeld een kwestie van het straatprofiel zodanig aanpassen dat het water de huizen niet binnenloopt. ‘Zo zijn we bezig een soort blauwdruk van de hele bovengrond van de stad te maken: de Rainproof Oplossingenkaart. Zodat duidelijk is wat waar moet gebeuren en ingrepen in het grotere geheel passen. Op de knelpuntenkaart zien we waar de druk ligt, op de oplossingenkaart waar het naartoe moet.’

Integraal en pragmatisch

De aanpak in Amsterdam is integraal, maar tegelijkertijd pragmatisch: gebaseerd op het principe van meekop-

wadi in de blauwe hoef, bergeijk.

B+U 1 2017 15

pelen. ‘We steken op alle niveaus tegelijk in. Daar waar fysieke ingrepen plaatsvinden, waar bijvoorbeeld bestrating of een rioolbuis vervangen wordt, waar een nieuw park komt, waar iemand zijn dak wil vervangen of zijn tuin op de schop neemt, daar werken we in één moeite door aan regenbestendigheid. Om dat te bereiken, moet je er allereerst voor zorgen dat iedereen zich van die noodzaak bewust is en dat je de werkprocessen in de stad erop inricht. Daar draait zo’n beetje het hele programma om: aan de ene kant bewustwording creëren en aan de andere kant werken aan verandering van gemeentebeleid en werkprocessen.’

Als iemand zijn tuin wil aanpakken, krijgt hij te maken met hoveniers of een tuincentrum. Die zijn vaak betrokken bij het programma en fungeren als intermediairs: ze

wijzen klanten op de mogelijkheden om meer regenwater in de tuin op te vangen door aanleg van een vijver of vergroening. Zo heeft Rainproof samen met Tuinbranche Nederland een jaarlijks terugkerende campagne ontwikkeld: Natuurlijk! De watervriendelijke tuin!

Waterneutrale bouwenvelop

Klimaatadaptatie moet vanzelfsprekend ook bij nieuwbouw een uitgangspunt zijn. Daarom is in Amsterdam de waterneutrale bouwenvelop bedacht. De gemeente kan die inzetten op plekken met regenwaterknelpunten.

Behalve aan duurzaamheid, uitstoot en energie, kan zij daarmee eisen stellen aan de verwerking van hemelwater. Een kavel moet gedurende een dag bijvoorbeeld 80 millimeter regenwater kunnen vasthouden. Waarna het

Foto: merlijn michon

afgevoerd mag worden naar oppervlaktewater of het riool. ‘Dat is ook een manier om de zorgplicht van de perceeleigenaar nieuw leven in te blazen. In dit geval is die plicht afgedwongen.’

City Deal

Ook de City Deal Klimaatadaptie komt voort uit de intentieverklaring van het ministerie van I&M. City Deals vallen onder Agenda Stad, een samenwerkingsverband van steden, rijksoverheid en maatschappelijke partners, gericht op groei, leefbaarheid en innovatie van Nederlandse en andere Europese steden. In dit geval hebben de gemeenten Amersfoort, Amsterdam, Breda, Den Haag, Dordrecht, Eindhoven, Gouda, Rotterdam, Zwolle, waterschappen en hoogheemraadschappen samen met private partners de handen ineengeslagen om door middel van pilotprojecten met en van elkaar te leren en - ook buiten Nederland - te laten zien dat een klimaatbestendige stad een aantrekkelijke en leefbare stad is.

16 B+U 1 2017

LEKKERKERKER ROTTERDAM

VERHUUR & HANDEL, RIJPLATEN & DRAGLINESCHOTTEN

ASBESTWERKEN & SLOOPWERKEN

13411

13386

   

     

©foto: Kees Stuip Fotografie

B+U 1 2017 17

Leon Dielen, hydroloog en senior adviseur bij Heijmans, is namens dat bouwbedrijf trekker van het thema klimaatbestendige gebiedsontwikkeling. ‘In september 2016 hebben we een werkplan opgeleverd. Allereerst bekijken we wat er al is. Zo zijn er verschillende methodieken waarmee je kunt afwegen hoe en of je klimaatrobuust zou moeten ontwikkelen. Tegelijkertijd, en dat is natuurlijk de reden waarom Heijmans erbij gevraagd is, zijn we bezig met concrete projecten waarin we klimaatadaptatie kunnen toepassen. Denk aan Hart van Zuid in Rotterdam en de nieuwbouwwijken Stadshagen in Zwolle en Westergouwe bij Gouda.’

Zoeken

Hart van Zuid, het Ahoy-gebied in Rotterdam, is een sterk versteend gebied. Daar valt op termijn wateroverlast, maar ook hittestress, te verwachten, denkt Dielen.

‘Aangezien zowel Rotterdam als wij de intentieverklaring getekend hebben, heb ik voorgesteld te bekijken wat de mogelijkheden zijn binnen het bestaande contract.

Voor Zwolle geldt iets soortgelijks: een deel van de wijk is gerealiseerd en daar is nu al wateroverlast. Voor het nieuw te ontwikkelen deel zoeken we naar oplossingen om dat te voorkomen.’ Dat is nog een beetje zoeken.

Want, legt Dielen uit, het bouw- en woonrijp maken ligt vaak bij de gemeente, terwijl de ontwikkelaar de bouw van de woningen voor zijn rekening neemt. ‘Om te voorkomen dat er overlast ontstaat moet je een integrale afweging maken. Maar de projectleider van de gemeente krijgt allerlei randvoorwaarden mee, zoals een - vaak strakke - planning en dito budget. Terwijl integraal afwegen juist tijd kost, want je moet overleggen met allerlei belanghebbenden. Daar moet je dus met elkaar uit zien te komen.’

Maatregelen hoeven op zich niet veel extra te kosten.

Soms zijn ze zelfs voor hetzelfde geld te realiseren.

‘Het is geen rocket science: denk aan een holle in plaats van een bolle weg voor extra waterberging. Of leg een groenstrook verdiept in plaats van hoger dan de weg aan. Dat hoeft niet per se meer te kosten, het is vooral een kwestie van vooraf goed nadenken. Daarnaast is het van belang om methoden te vinden, waarmee je klimaatadaptatie in het proces kunt borgen.’

Good practice

Westergouwe bij Gouda is nog niet af, maar verdient als het gaat om klimaatadaptatie wel het predikaat good practice, al is het dan noodgedwongen. Waterveiligheid was

‘ Het antwoord zal nooit beter worden dan de vraag’ Leon Dielen senior adviseur bij Heijmans en trekker klimaatbestendige gebiedsontwikkeling, City Deal Klimaatadaptieve Stad

18 B+U 1 2017

Specialist in...

Anhydriet droging

Bouwverwarming

Waterschade droging

DROGEN

VERWARMEN

VENTILEREN

VOCHTMETEN

Tel. +31 (0)172 - 46 20 26 www.droogspecialist.nl 13538

13664

B+U 1 2017 19

hier vanaf het begin een belangrijk onderwerp. Dat heeft alles te maken met de locatie ten zuidwesten van Gouda: ‘Het is een nogal venig gebied op ongeveer het laagste punt van Nederland, maar de gemeente wilde uitbreiden en die grond was beschikbaar. Omdat de plek niet ideaal is, zijn er, zelfs vanuit de rijksoverheid, maar ook vanuit het waterschap en de gemeente, allerlei randvoorwaarden rond waterbeheer en waterveiligheid meegegeven. Zo ontstaat hier op macroniveau een wijk, waarbij heel goed is nagedacht over de watercomponent. En dat willen we op microniveau doorzetten, op deelwijk- en zelfs op woningniveau. En dan zie je dat de ruimtelijke kwaliteit fors toeneemt.’

In Westergouwe - een ‘soepbord’, valt te lezen op de website van Heijmans - wordt slim gebruikgemaakt van de omgevingskenmerken: water krijgt er vanaf het begin de ruimte door aanleg van een waterplas met drie wooneilanden. Door de rest van de wijk komt een brede groenstrook die uitkomt in de 45 hectare metende ‘GroenBlauwe zone’. Die voorziet in de benodigde natuur- en watercompensatie (17,3 ha). Een groot deel is straks toegankelijk als recreatiegebied voor de nieuwe bewoners, een ander deel kan tijdelijk onder water komen te staan, waardoor een plas-drasgebied ontstaat:

aan voldoen, maar zich vervolgens niet meer uitgedaagd voelen anderszins bij te dragen aan maatregelen.’ Dielen zou voor de wateropgave liever een kwalitatieve dan een cijfermatige norm zien, zoiets als het beeldbestek van vroeger. ‘Je wilt dat water iets toevoegt, waardoor huizen beter verkoopbaar zijn, waardoor mensen er prettiger en gezonder wonen. En dat is precies waar de City Deal voor staat: De publieke partijen hebben heel veel kennis over hun regio, dorp of stad, en de private partijen zijn meer van de technische knowhow. Door samen op te trekken krijg je 1 + 1 = 3. Dat moet kunnen, daar ben ik van overtuigd. Daarvoor heb je wel een opener cultuur nodig, op basis van vertrouwen: waarin je elkaar ruimte biedt voor vernieuwende ideeën. En we moeten natuurlijk ook dat patroon - ik zeg het maar even gechargeerd van waakhond versus geldwolf zien te doorbreken.’

goed voor de biodiversiteit. In het ontwerp is zelfs rekening gehouden met de kans op een dijkdoorbraak vanuit de Hollandsche IJssel, die bijna 7 meter hoger ligt dan de wijk in aanbouw. Een grote betonnen wand rond de wijk dient als golfbreker.

De les die hieruit valt te trekken: door klimaatadaptatie bij nieuwbouw vanaf het begin serieus mee te laten wegen, stuur je niet alleen aan op een klimaatbestendige wijk, maar creëer je bovendien kansen voor een aantrekkelijker leefklimaat.

architect of een landschapsarchitect dat met dikke strepen doet, spreekt dat toch net even meer aan.’

Dikke strepen

Net als bij Amsterdam Rainproof gaat het ook hier om bewustwording en het verlaten van de platgetreden paden. ‘Zoek de samenwerking op en ga ook eens praten met partijen waaraan je in eerste instantie misschien niet zou denken’, tipt Dielen. ‘Ik kan prima technisch tekenen hoe je ergens water kunt afvoeren, maar als een

En, besluit hij: ‘Voor gemeenten, Rijkswaterstaat, waterschappen en provincies is het van belang dat we goed bedenken hoe je klimaatadaptatie optimaal kunt uitvragen. Want het antwoord zal nooit beter worden dan de vraag.’

Waakhond versus geldwolf

Het idee van een waterneutrale bouwenvelop vindt Dielen niet alleen positief: ‘Het voordeel is dat je klimaatadaptatie inderdaad geborgd hebt, meteen aan het begin van het proces. Maar het is nogal normgericht. Je loopt het risico dat ontwikkelaars daar braaf

info www.rainproof.nl

20 B+U 1 2017

Tribute bv, uw leverancier van biologisch afbreekbare geotextielen voor groene oever- talud en waterwerken.

Erosiewerende kokosmatten om uitspoeling van een talud te voorkomen; Beplante kokosmatten en kokosrollen beschermen een oever tegen erosie en geven een oever een natuurlijk uiterlijk; Onkruidwerende matten op basis van PLA, 100% afbreekbaar en composteerbaar; Geoweb, niet afbreekbaar, in situaties waar zware eisen aan een constructie worden gesteld.

Passie voor kunstwerken en verhardingsconstructies

Voor informatie over deze producten:

Slurink Specialistische Infra Steenweg 63, 4181 AK Waardenburg

3830 AG Leusden Postbus 295 Telefoon 033 - 494 32 75 info@tributegreenfix.nl www. tributegreenfix.nl

T 0418 65 33 16, info@slurinkinfra.nl

13261

www.slurinkinfra.nl

13264

TOTECH TOTAAL TECHNIEK MAAKT HET WATERDICHT

ZICHTBARE PASSIE SPECIAL PRODUCTS SYSTEEMVLOEREN VOOR STANDBOUW GARDEROBES & ZITBANKEN GARDEROBE KASTEN

SANITAIRE WANDEN

Hermeta Groep is partner bij de 13307

BOUW- EN MEUBELBESLAG

inrichting van de samenleving. Onze producten onderscheiden zich door kwaliteit, veiligheid, duurzaamheid

BETONRENOVATIE

PIPELINE SERVICES

BOUWKUNDIG INJECTEREN

Totech Totaal Techniek is een technisch meedenkend bedrijf dat gespecialiseerd is in:

Een nauwe samenwerking met onze klanten en leveranciers combineren

- Betonreparatie en - renovatie

wij met het vakmanschap en de

- Waterdicht maken en beschermen met Xypex

passie van onze medewerkers, met INTERIEURBOUW

WATERDICHTING

en design.

- Bouwkundig injecteren

innovatieve productie-technologieën

- Conserveren van ondergrondse leidingen

en een solide financiële positie.

- Waterdicht maken van kabel- en

GEVELBOUW

leidingdoorvoeringen Voorkom schade door lekkages en vraag vrijblijvend advies voor een vakkundige en

Hermeta e-mail: info@hermeta.nl internet: www.hermeta.nl

blijvende oplossing.

Voorste Groes 5 5384 VJ HEESCH 13271

www.totech.nl

Tel: 0412-62 32 84

Fax: 0412-63 26 62

Mail: info@totech.nl

B+U 1 2017 21

column het is crisis “Crisis? Wat loop je te zaniken! Het gaat juist goed. De sector komt uit een diep dal. De crisis is voorbij, er gloort weer volop licht.” En toch, het is crisis. Alle voorspellingen lijken uit te komen. Het steeds maar afnemend aantal jongeren die kiezen voor een beroep in de techniek gaat zijn weerslag krijgen. Vacatures zijn moeilijk in te vullen. Stageplaatsen evenmin. Er is crisis op de arbeidsmarkt. En het einde van deze donkere tunnel is nog lang niet in zicht.

Verschillende beroepsorganisaties hebben de laatste decennia de noodklokken geluid. Initiatieven uit de sector waren en zijn als druppels op een steeds heter wordende plaat. Er is een nieuwe kijk op de werkelijkheid - noem het een kanteling - nodig vanuit de politiek en het onderwijs. Maar ook de bedrijven uit de sector moeten zichzelf eens diep in de ogen kijken.

Eerlijk gezegd hebben de sectorbedrijven de afgelopen jaren niet uitgeblonken in het aanbieden van ontwikkelplekken voor jongeren.

Door 1001 redenen en excuses. Ook de politiek valt het één en ander te verwijten. Er mist een duidelijke visie op techniekonderwijs. Zou het iets te maken hebben met het tekort aan bèta’s in de Tweede Kamer? Maar al eerder waren de onheils­tekenen te zien. Denk maar aan de stroom van bezuinigingen in het basisonderwijs, waarin ook het vak techniek het onderspit moest delven. Tel daarbij op de vele veranderingen in wat wij nu het vmbo noemen. Als jongere moet je vandaag de dag een stevig doorzettingsvermogen hebben om goed en uitdagend technisch onderwijs te volgen.

De invloed van techniek in ons dagelijks leven neemt hand over hand toe. Daarmee ook de beschikbaarheid van deskundige technici. De komende jaren worden de sectorbedrijven geconfronteerd met de kaalslag van de afgelopen jaren. Het is opnieuw crisis. En ook deze rekening krijgt de maatschappij gepresenteerd.

maarten van der boon manager business development & innovatie bij leertouwer

22 B+U 1 2017

B+U 1 2017 23

Woning uit de fabriek

geen eenheidsworst

prefabwoningen winnen aan ­populariteit

24 B+U 1 2017

Een huis uit de fabriek, is dat de toekomst? Prefab bouwen wint sinds enkele jaren gestaag terrein. Prefabmaterialen en onderdelen zijn al behoorlijk ingeburgerd in de bouwsector.

Maar hoe zit dat met volledig geprefabriceerde woningen? De eerste honderden gebouwen ‘uit de fabriek’ in Nederland worden inmiddels al bewoond. Levert dat geen eenheidsworst op?

Integendeel, beweren de makers. Zij zien ‘de woning als een auto, maar mét ontwerpvrijheid’.

TEKST daan groeneveld BEELD iQwoning©

B+U 1 2017 25

W

ant dat is in een notendop de benadering van de iQwoning, waar zo’n 85% van het bouwproces in de fabriek gebeurt. Afgelopen jaar werden er in de iQ-fabriek in Weert zo’n 275 prefabwoningen geproduceerd. Woningen van de lopende band, maar toch geen eenheidsworst? “Henry Ford zei tegen zijn klanten: ‘jullie mogen iedere kleur kiezen, zolang het maar zwart is’. Zo doen wij het dus niet”, aldus Johan Postma, commercieel manager bij iQwoning, dat onderdeel uitmaakt van Ballast Nedam.

De woning als auto

Postma benadrukt dat prefabwoningen wel degelijke ontwerpvrijheid hebben. De term prefab roept volgens hem te vaak de associatie op van dertien in een dozijn, simpele vormen en gebouwen die op elkaar lijken. Zoals die de laatste halve eeuw al veel in Nederland uit de grond zijn gestampt in Vinex-wijken. “Prefabbouwen heeft vaak een negatieve connotatie. Telefoon en auto uit de fabriek oké, maar een woning uit de fabriek, dat vinden mensen nog altijd een gek idee. Dat een fabrieksproces met eenheidsworst wordt geassocieerd is de schuld van Ford, maar volgens Postma kan het ook anders. Ironisch genoeg is het productieproces van de prefabwoningen wel geïnspireerd op de wijze waarop auto’s worden geproduceerd. “Bouwen gaat in principe altijd uit van het stapelen van stenen. Dat gaat al duizenden jaren terug. Maar wij beginnen met een 3D-element dat in de fabriek volledig geassembleerd wordt. Een compleet andere invalshoek.”

Postma gaat door op de vergelijking met de auto-industrie om uit te leggen wat er in de fabriek gebeurt. “Bij een auto komt de lege carrosserie op de lopende band de fabriek binnen, die wordt vervolgens op verschillende plekken in de fabriek uitgerust met verschillende onderdelen. Op een soortgelijke manier hijsen wij met een kraan een 3D-element door de fabriek. Die brengt het element naar de verschillende plekken, waar de leidingen, scheidingswand, tegels, et cetera worden geassembleerd. Om het cru te zeggen: Waar in een auto de motor in de carrosserie wordt gezet, plaatsen wij de tegels in de vloer. Het plaatsen van de scheidingswand kan je nog traditioneel noemen, maar ook daar is van metselen geen sprake.” De innovatie voor het leveren van prefabwoningen zit dus met name in het ontwikkelen van een heel nieuw productieproces. Er wordt op een heel andere manier gedacht dan bij traditionele woningbouw.

Besparing op transport

Een doorsnee geprefabriceerde eengezinswoning wordt opgebouwd uit zes elementen, die als modules in elkaar worden geplaatst. Deze worden allemaal in de fabriek volledig geprepareerd. “Eéntje met de trap, één met de voordeur en het toilet, één met de keuken, één met de woonkamer en boven één met twee slaapkamers en tot slot één met een bad- en slaapkamer.” Een hele woning past uiteraard niet in een vrachtwagen, vandaar dat de modules pas op de bouwplaats in elkaar worden gezet.

Omdat er twee modules in één vrachtwagen gaan, zijn in theorie slechts drie ritjes voldoende voor een hele

26 B+U 1 2017

woning. Dat is een besparing op transport en CO2-uitstoot, vergeleken met traditionele woningbouw waar het een komen en gaan is van losse materialen.

Op de bouwplaats is het vervolgens een kwestie van de modules op juiste wijze in elkaar zetten. Dat kan in een tempo van twee woningen per dag. EĂŠn van de grote voordelen noemt Postma het ontbreken van bouwvocht in de woningen. Dat komt doordat de modules maar erg kort blootgesteld worden aan de buitenlucht. Nadat de modulaire puzzel klaar is, zijn de woningen direct winden waterdicht. Geen invloed van regen, wind en vorst.

Geen bouwvocht dat uit de woning gestookt moet worden. Dat betekent trouwens niet dat bewoners na een halve dag al direct in het huis kunnen. Na het in elkaar zetten van de puzzel moeten de gevel en de dakpannen nog wel worden geplaatst. “Maar je staat als omwonen-

B+U 1 2017 27

Nul op de meter prefabwoningen in Vught “Een mobiele kraan rijdt de Esschestraat in Vught in. Waar eerst verouderde duplexwoningen stonden, aan de rand van de Grote Zeeheldenbuurt, stopt de chauffeur. Vóór de bouwvak is er hard gewerkt aan het grondwerk en de fundering. Nu dat klaar is, is het plaatsen van de energiezuinige woningen een fluitje van een cent”, aldus het nieuwsbericht op de website van iQwoning. In Vught werden afgelopen november de eerste nul op de meter-woningen uit de fabriek opgeleverd. Of ze echt nul op de meter zijn moet blijken na het eerste gebruiksjaar. Er is in ieder geval volop geïnvesteerd in verantwoord en zuinig energieverbruik. Luchtwarmtepomp, vloerverwarming, zonnepanelen en het zogenoemde Spider systeem maken een gasaansluiting overbodig. Na oplevering kregen de bewoners tijdens een informatieavond uitleg over het juiste gebruik van de woning. Bijvoorbeeld dat het minste energie wordt verbruikt als de woning min of meer op dezelfde temperatuur blijft.

Zoals bij de andere prefabwoningen is 85% van het werk gedaan in de fabriek. De woningen bestaan uit zes blokken, drie voor de begane grond en drie voor de eerste verdieping. Deze zijn vanbinnen vrijwel helemaal afgewerkt, tot aan de tegels van de badkamer. “Daardoor hoeven we geen rekening te houden met het weer, hebben we geen last van bouwvocht én is de overlast in de straat een stuk minder”, zegt John Postma, commercieel manager bij iQwoning.

Het metselen van de bakstenen gevel en het plaatsen van de dakpannen en de zonnepanelen gebeurt wel op locatie. Dat betekende twee maanden bouwtijd op de locatie zelf. “Een mooie combinatie van een ambachtelijke aanpak met de techniek van nu”, zo reageert Charlotte Beukeboom, manager front office van Woonwijze. Deze woningcorporatie gaf opdracht voor de bouw. De woningen zijn gebouwd in jaren dertig-stijl. “We hebben de omwonenden laten kiezen uit twee architectuurstijlen. Het gekozen ontwerp van Van Eden Architecten sluit goed aan bij de omliggende woningen.” Dat was belangrijk, gezien het sentiment dat in de Grote Zeeheldenbuurt in Vught leefde omtrent de sloop, die voorafging aan de nieuwbouw. Niet iedereen stond te springen om de sloop van honderd jaren veertig-woningen, die Woonwijze doorvoerde vanwege de verouderde technische staat. Vandaar dat de Huurders Belangenvereniging en de bewonerswerkgroep van de Grote Zeeheldenbuurt mee werden genomen naar de iQfabriek in Weert. Joske Jansen van de Huurders Belangenvereniging was onder de indruk: “De woningen zijn niet alleen duurzaam, ze worden ook nog supersnel gemaakt.”

de wel even te kijken als je een weekje weg bent en er staan opeens tien nieuwe huizen.”

Hoe ver gaat die ontwerpvrijheid eigenlijk? Een blik op de gerealiseerde projecten laat zien dat er wat betreft eindresultaat in ieder geval geen duidelijk verschil is te zien met traditionele woningbouw. De Hollandse degelijkheid in baksteen straalt ervan af. “Maar omdat de gevel niet dragend is, zou bijvoorbeeld een volledig glazen gevel ook mogelijk zijn.” Als het aan Postma had gelegen hadden er al glazen prefabwoningen gestaan, al was het maar om te laten zien dat met prefab ook originele woningen gebouwd kunnen worden. “Men wil in Nederland nog altijd het liefst gewoon met steen bouwen. Een gemetselde gevel heeft de eerste vijftien jaar geen onderhoud. Dat is de keuze van eigenaren en woningcorporaties. Steen kan natuurlijk ook in elke kleur, dat maakt ons niet uit.” Wie niet al te gekke

1 2

3

4

1 nul op de meter prefabwoningen in vught 2 in de iq-fabriek in weert gebeurt 85% van het bouwproces van een reguliere woning

3 de prefabwoningen zijn opgebouwd uit flexibele modules 4 prefabwoningen in heiloo

wensen heeft, ziet dat binnen het geijkte plaatje van de Nederlandse gezinswoning behoorlijk gevarieerd kan worden in ontwerp.

Groeiende cijfers

Wat er precies gebouwd wordt, hangt dus helemaal af van de vraag van de opdrachtgever. Wie zijn eigenlijk de pioniers die het aandurven om de eerste prefab­ woningen te bestellen? De eerste projecten voor de iQwoning waren sociale huurwoningen. Daarna volgden de opdrachten van beleggers, en sinds anderhalf jaar komen er ook koopwoningen uit de fabriek gerold.

De vraag vanuit particuliere woningbouw is sinds twee jaar stijgende. “Dat heeft niks te maken met dat wij nu iets anders doen”, aldus Postma. “Het is puur wat de markt vraagt. Misschien wist men nog niet van het bestaan van prefabwoningen af, misschien keek men liever eerst de kat uit de boom. In 2011, toen de fabriek openging, was het volop crisis. Hadden we een grote hal staan zonder enige productie. Daar is in vijf jaar gestaag verbetering in gekomen. De laatste twee jaar maken we een redelijke vlucht door.” Dat is te zien in de cijfers van opgeleverde woningen. In 2011 werden er veertien verkocht. Het afgelopen jaar werden er zo’n 275 opgeleverd en Postma verwacht dat de teller voor komend jaar de 350 zal passeren. In totaal staan er nu ongeveer 600 woningen in Nederland die uit de fabriek in Weert komen.

Twee andere producenten van prefabwoningen zagen de interesse en het aantal aanvragen eveneens toenemen.

Het Financieel Dagblad meldde in oktober vorig jaar dat MorgenWonen, het prefabconcept van VolkerWessels, dit jaar ruim 200 woningen bouwde. Dit jaar wordt een tweede productielijn gestart, zodat er 430 woningen per jaar kunnen worden gebouwd. Het Zeeuwse CascoTotaal begon als dochteronderneming van De Hoop Terneuzen

28 B+U 1 2017

plaatsing van een module van een iqwoning

in 2015 met prefab. Zij hebben sinds de start meer dan 100 huizen in de orderportefeuille. “Alle drie de partijen spreken van toenemende belangstelling bij corporaties, ontwikkelaars, beleggers en particuliere kopers”, zo concludeert het FD.

Flexibel systeem

Postma herkent de trend dat huizenkopers steeds meer zelf hun woning willen samenstellen. Regelmatig ontvangt hij toekomstige bewoners die samen met hun woningcorporatie of architect de fabriek in Weert bezoeken. “Dat er sprake is van een flexibel systeem, is voor particulieren natuurlijk interessant. Ze kunnen vrij eenvoudig zelf samenstellen wat ze willen.” En ook wat betreft de keuze van kleur, gevelmateriaal en vorm is dus behoorlijk wat mogelijk. Er wordt gewerkt met een paar standaard breedtematen, zoals 5,40 meter. Maar dat is volgens Postma ook buiten prefab de standaardmaat voor het overgrote deel van de Nederlandse gezinswoning. Maar het modulaire systeem zorgt er wel voor dat er een hoeveelheid aan mogelijkheden is wat betreft de combinaties van de modules en het aantal per verdieping.

Financieel geredeneerd is het logisch om te denken dat een zo eenduidig mogelijk productieproces het meest voordelig is. Bij Ballast Nedam is dat echter nooit de insteek geweest. De iQfabriek is het gevolg van de ambitie om met modulair bouwen aan de slag te gaan. Vanuit de gedachte dat met modulair bouwen snel en relatief eenvoudig gebouwd kan worden. En de consument tegelijkertijd de ruimte heeft om zijn eigen gebouw samen te stellen. De ontwikkeling van een woningfabriek bleek uiteindelijk de beste oplossing om deze ambitie te realiseren. De uitdaging voor de nabije toekomst is om het productieproces steeds verder te automatiseren, maar tegelijkertijd deze flexibiliteit en ontwerpvrijheid

te behouden, zo betoogt Postma. Sinds het begin in 2011 is het proces al behoorlijk doorontwikkeld. Dat is terug te zien in de portfolio. De gebouwen uit 2016 zien er gevarieerder uit dan de gebouwen uit 2011. “De elementen worden kleiner, daardoor kan er op detailniveau nog meer variatie worden aangebracht.” Vanaf het begin is de keuze gemaakt om niet met een eigen architect te werken, maar met architecten van buitenaf. Ook dat is de verscheidenheid aan gebouwen ten goede gekomen. prefabwoningen in heiloo

B+U 1 2017 29

stedelijk bouwen. “Daar krijgen we vanuit gemeenten, omwonenden en corporaties ook heel veel waardering voor.” Voor verhuurders is prefab een goed alternatief bij sloop- en nieuwbouw, omdat de gebouwen die gesloopt moeten worden, zo lang mogelijk kunnen worden blijven verhuurd, terwijl de modules in de fabriek worden voorbereid.

3D-printen

Postma somt graag de extra voordelen van prefab nog even op: “De bouwtijd wordt verkort met een half jaar. Omwonenden hebben daardoor veel korter overlast van bouwwerkzaamheden. Daarbij is er geen gejank van trilnaalden. Het maakt nogal een verschil of er een jaar bouwvakkers en kranen door de wijk rijden, of een paar maanden.” Postma wijst vooral op het voordeel hiervan voor binnen-

Ook aan verantwoord materiaalgebruik is gedacht: “De materialen die we in de fabriek gebruiken worden direct in de hal gelost. We gebruiken geen tussenopslag en vertellen de leveranciers dat ze geen plastic verpakkingen hoeven te gebruiken. Daardoor is onze afvalstroom beperkt.” Onlangs werd het eerste project met nul-opde-meter woningen in Vught opgeleverd (zie kadertekst). Wie de fantasie de vrije loop laat ziet dat prefab in potentie veel aanknopingspunten heeft met andere innovatieve ontwikkelingen in de bouw. Bijvoorbeeld 3D-printen. Het is natuurlijk logischer een printer in een fabriek te hebben staan dan deze van bouwplaats naar bouwplaats te transporteren. En het wordt steeds beter mogelijk om op de computer geprogrammeerde vormen daadwerkelijk te printen. Zodoende belooft 3D-printen een technologie te worden waarbij automatisering en vormvrijheid perfect hand in hand kunnen gaan. Postma verwacht er veel van, maar ziet er nog wel een paar jaar over heen gaat voordat er modules uit de printer komen.

“Beton moet superglad zijn. Dat lukt nu nog niet uit de printer, die vooral in laagjes print. En ‘printen’ door een robot een mal te laten gieten noem ik geen 3D-printen.

Daar zal nooit veel winst uit komen.”

Transitie in de bouw

Een andere ontwikkeling in de bouw is de overstap naar duurzame materialen als biocomposiet. Vanwege de lichtheid van het materiaal zou dit materiaal uitermate geschikt zijn voor prefabwoningen. Het transport wordt vanwege de lichtheid van het materiaal namelijk eenvoudiger, goedkoper en minder vervuilend. iQwoning maakt vooralsnog geen gebruik van biocomposieten.

Dat is vooral een kwestie van een gebrek aan aanbod, en de hoge kostprijs van het materiaal, aldus Postma.

Maar de hoge kostprijs en het lage aanbod komt deels door een gebrek aan vraag, waardoor slechts lage aantallen kunnen worden geproduceerd. Waar overheid en bedrijfsleven de mond vol hebben van een transitie naar een duurzame en verantwoorde bouw, blijkt hier de schoen nog te wringen. Momenteel ziet Postma voornamelijk op het gebied van energiezuinigheid een duidelijke ontwikkeling. “Daar wordt steeds meer naar gevraagd. Huizen zonder gasaansluiting, geen energielasten. Het kan en het gebeurt steeds meer.”

Maar de overstap naar circulair materiaalgebruik en biomaterialen duurt langer. Bedrijfsleven wacht af totdat de biomaterialen even goedkoop of goedkoper zijn dan traditionele materialen. En de overheid voelt zich niet geroepen om de handschoen op te pakken en legt de verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven. Terwijl de potentie van het doorontwikkelen van lichte materialen als biocomposiet groot is. Zeker wanneer ontwikkelingen op het gebied van prefab en 3D-printing in ogenschouw worden genomen.

30 B+U 1 2017

B+U 1 2017 31

Inzameling verlichting bij renovatie en sloop:

het nieuwe normaal Al sinds 2002 zijn producenten en importeurs van energiezuinige verlichting op grond van Europese wetgeving verplicht om op de markt gebrachte producten na einde levensduur weer in te zamelen voor recycling. Dat type verlichting is op zeer grote schaal aanwezig in kantoren, ander utiliteitsvastgoed en infrastructuur. Echter, bij renovatie of sloop van gebouwen blijft deze waardevolle materiaalstroom grotendeels buiten het zicht van de producenten en importeurs. Een nieuwe aanpak ontwikkeld door Stichting LightRec, in Nederland verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van verlichting, en VERAS, de belangenvereniging voor sloopaannemers, moet hierin verandering gaan brengen.

TEKST Bart van Ratingen

32 B+U 1 2017

E

nergiezuinige verlichting - spaarlampen, ­tl-buizen, gasontladingslampen maar ook ledlampen - bevat veel grondstoffen die tot wel 90% gerecycled kunnen worden. Ook de bijbehorende armaturen kunnen tot wel 80% gerecycled worden. Om die reden wordt deze productgroep na afdanking al geruime tijd aangemerkt als ‘e-waste’ dat verplicht ingezameld moet worden.

“Daar komt bij”, zegt Gied van Hoorn, “dat energiezuinige lampen kleine hoeveelheden milieubelastende stoffen kunnen bevatten, zoals kwik, neon of bij armaturen pcb-houdende condensatoren. Ook om die reden is het belangrijk dat we dit type lampen en armaturen op een verantwoorde wijze inzamelen.”

Van Hoorn is sinds vorig jaar directeur van LightRec, de stichting waarin de Nederlandse producenten en importeurs van energiezuinige verlichting zich hebben

verenigd om gezamenlijk te kunnen voldoen aan de wettelijke inzamelplicht. Via uitvoeringsorganisatie Wecycle haalt LightRec inmiddels ruim 1,7 miljoen kilo lampen en ruim 1,8 miljoen kilo armaturen per jaar op, deels via retailers en gemeenten in de consumentenmarkt, deels via groothandels, distributeurs en installateurs in de professionele sector.

Hoewel dat op het eerste gezicht respectabele hoeveelheden zijn, moet de lat omhoog, zegt Van Hoorn.

“Europa hanteert een verplichte inzamelnorm van 65% in 2019. Om dat te halen moet er nog wel wat werk verzet worden.”

Vanuit die achtergrond is het verklaarbaar dat LightRec zicht probeert te krijgen op de zogeheten ‘lekstromen’ vanuit het perspectief van de producent en importeurs.

Van Hoorn: “We weten wat er jaarlijks aan hoeveelheden

B+U 1 2017 33

g. van hoorn (lightrec)

‘De sloopmarkt is een vechtmarkt waar elke euro extra op de offerte het verschil kan maken’ jan bork voorzitter veras

lampen en armaturen op de markt wordt gezet, de zogeheten ‘put on market’. En we weten dus ook dat we ondanks alle inspanningen nog lang niet alles ophalen. Een deel van het probleem is dat alles wat buiten de officiële inzamelkanalen wordt verwerkt, niet wordt geregistreerd en dus niet meetelt bij de inzamelpercentages. Zo weten we nagenoeg zeker dat alle metalen armaturen linksom of rechtsom bij de handel in oud metaal belanden en uiteindelijk worden gerecycled. Oud metaal vertegenwoordigt namelijk een bepaalde economische waarde. Voor de lampen zelf geldt dat niet: de verwerking daarvan kost alleen maar geld. En dus vermoeden wij dat er jaarlijks nog steeds grote hoeveelheden lampen in het huisvuil of het bouwof sloopafval verdwijnen.”

worden verwacht dat zij op de hoogte zijn van de wet- en regelgeving met betrekking tot afvalstromen.

Voorzitter Jan Bork van VERAS, de belangenvereniging van gecertificeerde sloopaannemers, denkt dat dit in ieder geval geldt voor de bij zijn organisatie aangesloten leden. Tegelijkertijd is de praktijk weerbarstig, zegt hij.

“De sloopmarkt is een vechtmarkt waar elke euro extra op de offerte het verschil kan maken”, aldus Bork. “Op dit moment is er geen level playing field: bedrijven die netjes en duurzaam willen werken, zijn duurder en niet iedere opdrachtgever is bereid daarvoor te betalen. Het gaat dus niet zozeer om een gebrek aan kennis, maar vooral om commercieel handelingsperspectief. Daar ­liggen de echte uitdagingen.”

Doorbraak forceren

Om daarin een doorbraak te forceren, hebben LightRec en VERAS onlangs een plan ontwikkeld dat als doel heeft om de hoeveelheid ingezamelde lampen en armaturen

Met name dat laatste wil Van Hoorn veranderen. Want anders dan van consumenten mag van professionals

34 B+U 1 2017

ingezamelde middelen van wecycle.

B+U 1 2017 35

recycling tlbuizen.

uit de sloopsector in vijf jaar tijd te verdubbelen. Van Hoorn: “Op basis van gefundeerde schattingen komen er elk jaar zeker 900 ton armaturen en ruim 460.000 energiezuinige lampen vrij bij sloop- en renovatieprojecten. Voor de beeldvorming: 900 ton is ongeveer het gewicht van twee Airbus A380 vliegtuigen. Van die hoeveelheid komt nu maar een klein deel in het Wecycleinzamelsysteem terecht. Er is dus heel veel ruimte voor verbetering.”

Bijzonder aan het plan is dat het een multichannel-strategie betreft: het richt zich niet alleen op de sloopaannemers zelf, maar op alle belangrijke schakels in de sloopbranche, van beleidsmakers tot ingenieurs en van opdrachtgevers tot uitvoerders. “Ons doel is om het correct verwijderen en inzamelen van verlichting op te laten nemen in standaard bouwbestekken, richtlijnen, criteriadocumenten voor aanbestedingen, formele sloopmeldingen en in andere communicatiemidde-

manier een level playing field creëert omdat dan iedereen het mee moet nemen in zijn aanbieding.”

Maar de belangenvereniging staat ook om een meer principiële reden positief tegenover het LightRec-initiatief. Want het apart inzamelen van specifieke materiaalstromen past naadloos in de transformatie die de sloopsector wil doormaken, zegt Bork. “We willen meer en meer gaan acteren als leverancier van herbruikbare grondstoffen en als motor van de circulaire economie.

Lampen en armaturen zijn een heel specifieke en ook hoogwaardige materiaalstroom. Kortom, in dit initiatief zien wij kansen.”

In het kader van het project hebben de partijen inmiddels al een aantal activiteiten ondernomen. Zo was er onlangs een bijeenkomst met de leidende adviesbureaus in de sloopbranche die namens opdrachtgevers van sloopprojecten werken voorbereiden en begeleiden (i.e. bestekken schrijven en directie voeren). Bork: “Daar hebben we verkend welke mogelijkheden zij zien om de Standaard RAW-bepalingen aan te passen, en wat de rol van de overheid zou kunnen zijn in het kader van het Maatschappelijk Verantwoord Inkoopbeleid. We bekijken ook of separate inzameling van verlichting en armaturen een eis zou kunnen worden voor onze eigen kwaliteitscertificering, de BRL SVMS-007.”

Ook heeft er eerder al een eerste proefproject plaatsgevonden waaraan diverse leden van VERAS hebben meegewerkt. Bork: “Bij het renoveren van een pand zijn er doorgaans weinig problemen, omdat het strippen van een gebouw meestal handmatig plaatsvindt. De kosten voor verwijdering zijn bij renovatieprojecten over het algemeen ook niet heel hoog. Bij totaalsloop zijn de kosten wat hoger, maar daarmee zouden opdrachtgevers in aanbestedingen rekening kunnen houden.”

Hoe dat ook zij: de komende tijd willen beide initiatiefnemers een aantal ‘Witte Raaf-projecten’ gaan definiëren die laten zien wat er mogelijk is als het gaat om het demonteren, inzamelen en recyclen van lampen en armaturen. Van Hoorn: “Goed voorbeeld doet goed volgen, is het idee. We denken aan in het oog springende projecten met voldoende massa. Hoewel de renovatie van de Tweede Kamer nog een aantal jaar op zich laat wachten kan dit een heel mooi voorbeeld zijn.”

Laaghangend fruit voorzitter jan bork van veras.

len die de doelgroepen in hun dagelijkse werk tot zich nemen”, aldus Van Hoorn.

Motor van de circulaire economie

Voor VERAS is deze aanpak een belangrijk motief om het initiatief actief te steunen, zegt Bork. “Technisch is voor onze sloopaannemers eigenlijk alles mogelijk. Wat telt is wat de markt vraagt. Als het apart inzamelen van verlichting met behulp van de officiële inzamelmiddelen een harde voorwaarde is die in het bestek of in de aanbesteding is opgenomen, dan komen partijen vanzelf in beweging. Een bijkomend voordeel is dat je op die

Van Hoorn laat zich niet verleiden tot het uitspreken van concrete percentages, maar zegt wel te hopen op een ‘significante’ stijging van het aantal ingezamelde lampen en armaturen binnen nu en vijf jaar. En die hoop is zeker niet helemaal ongefundeerd, vindt Bork.

Want gezien de huidige gebouwenvoorraad liggen er de komende decennia nog enorme opgaven voor professionele sloopmarkt. “Tal van gebouwen moeten nieuwe bestemmingen krijgen en het overgrote deel als onderdeel van binnenstedelijke herontwikkeling. Kortom, er hangt een enorme hoeveelheid laaghangend fruit. Waar wij nu op gaan inzetten is dat het correct verwijderen en afvoeren van verlichting bij renovatie en sloop binnen vijf jaar geen uitzondering meer is, maar het nieuwe normaal.”

36 B+U 1 2017

B+U 1 2017 37

Duurzame nieuwbouw Plantronics aangestuurd door IT’er

Slim kantoor

dankzij slimme

software

38 B+U 1 2017

Gebouwen worden steeds digitaler. Programmeren is het nieuwe bouwen. Dat heeft consequenties voor de rolverdeling binnen een bouwproject. Het nieuwe kantoor van Plantronics is een mooi voorbeeld. De opdrachtgever stelde intern een IT’er aan als eindverantwoordelijke. De installateur werkte op zijn beurt nauw samen met de softwareleverancier.

TEKST daan groeneveld BEELD plantronics

I

T’er Özgun Isik kreeg tijdens het ontwerpproces de verantwoordelijkheid over het nieuwbouwproject. Zijn persoonlijk verhaal laat zien hoe nieuwe technologie soms ook om een nieuwe manier van werken vraagt. “Ik werkte jarenlang als IT’er voor Plantronics en raakte vanuit die functie bij het nieuwbouwproject betrokken. Tijdens het project maakte ik de switch naar facility manager. Dat was nieuw voor me.” Het ging hem blijkbaar goed af, want inmiddels is Isik Manager of Global Facilities & Workplace Services en regelt hij wereldwijd de huisvesting van het bedrijf.

Is hier sprake van een uitzonderlijke stap? Van een omhooggevallen IT’er? Van een uitzonderlijk talent?

De stap van IT’er naar facility manager is logischer dan het op het eerste oog lijkt. Isik is het vleesgeworden voorbeeld van de verbinding die gebouw en technologie, - meer nog, gebouw en computer - anno 2016 met elkaar zijn aangegaan. Omdat automatisering een nogal technisch verhaal is, blijken veel opdrachtgevers nauwelijks op de hoogte van de mogelijkheden. Daar was in dit geval geen sprake van. Vanuit zijn achtergrond wist Isik als geen ander wat je met programmeren allemaal kunt.

En programmeren wordt in de gebouwde omgeving steeds belangrijker. Maar daarover later meer.

Cradle-to-Cradle

Eerst terug naar het nieuwe kantoor, dat gebouwd is op Park 20/20 in Hoofddorp. Dat is niet zomaar een bedrijventerrein. Investeerders, bouwers en bedrijven sloegen de handen ineen om samen aan de slag te gaan met cradle-to-cradle. Binnen de community die op het park

is ontstaan wordt kennis gedeeld en van elkaar geleerd.

Samen op weg naar een verantwoorde economie. Niet gek dat voor de diverse nieuwbouwprojecten op het terrein in automatisering wordt geïnvesteerd. Gebouw automatisering heeft zich immers de laatste jaren bewezen als tool die het werken aangenamer én efficiënter kan maken.

Zo ook voor de nieuwbouw van het Europees hoofdkantoor van Plantronics. Deze producent van audiocommunicatieoplossingen had hoge ambities voor het nieuwe gebouw. Niet gek voor een bedrijf dat zelf onder meer producten ontwikkelt op de rand van audiotechniek en gebouwautomatisering. In het bestek was veel aandacht voor smart working en energie-efficiëntie. Bij de vertaling van deze eisen naar technische oplossingen kon Isik als beginnend facility manager leunen op de ervaring van installateur Homij. In de vaart van de technologie is ook hun rol anders geworden. De meet- en regelinstallaties werden door hen in nauwe samenwerking met automatiseerder Celsius Benelux aangelegd. Daarbij was Celsius verantwoordelijk voor het integrale automatiseringspakket: klimaat, licht en beveiliging.

Eén automatiseerder

Chantal Meilink, projectmanager namens Homij, legt uit dat de werkzaamheden van de installateur aan het veranderen zijn. “Wij fungeerden als system integrator, adviseur en coördinator op de bouw. We hebben Celsius ingeschakeld als onderaannemer omdat we ze kennen vanuit een eerder project op Park 20/20.” Voor het nieuwe kantoor werd bewust gekozen voor één

B+U 1 2017 39

De stap van IT’er naar facility manager is logischer dan het op het eerste oog lijkt

40 B+U 1 2017

automatiseerder die het integrale pakket kon verzorgen.

Meilink: “Voorheen werkte de ene automatiseerder met een bepaald systeem en een tweede automatiseerder weer met een ander. Dat leverde in het verleden nog wel eens problemen op, omdat de systemen niet met elkaar bleken te kunnen communiceren.” Dat maakt het lastig om bijvoorbeeld klimaat en licht te integreren in één gebouwbeheersysteem. En om de functies via één programma op de pc te kunnen aansturen. Meilink vervolgt: “Door de automatisering van de installaties en de regeltechniek bij één partij neer te leggen kan dit wel. We hebben dan ook gemerkt dat de oplevering vele malen vlotter ging.”

Ruud van de Rol, projectmanager namens automatiseringspartij Celsius, kan daar natuurlijk alleen maar ja en amen op zeggen. “Fijn dat we het integrale pakket konden leveren. Geen gedoe met het opvragen van stukken van conculega’s, halve informatie krijgen en er vervolgens achter komen dat er toch iets anders is geleverd dan gezegd. We hebben alles intern kunnen voorbereiden, waardoor het hele proces veel vlotter ging. Het hielp dat onze monteurs en die van Homij samen de installatie konden doen.”

Automatiseren in een BIM-kader

De leidingen en de luchtkanalen, de verlichting en de schakelingen - de hardware dus - werden in de ontwerpfase ‘ingetekend’ in 3D BIM door Homij. Binnen dat raamwerk werd door Celsius de meet- en regeltechniek en de software ingepland. “Het grote voordeel is dat je op voorhand tot in detail kunt zien waar je

B+U 1 2017 41

42 B+U 1 2017

“ Op termijn moet het mogelijk zijn om al onze gebouwen over de wereld vanuit één computerprogramma te beheren.”

B+U 1 2017 43

Op weg naar totale integratie Licht en klimaat zijn volledig geautomatiseerd en geïntegreerd in het gebouwbeheersysteem. Een luchtbehandelingskast op het dak voorziet de verschillende klimaatregelingen in het gebouw van voorgeconditioneerde lucht. Warmte en koeling worden efficiënt en duurzaam gewonnen uit een enorme wkoinstallatie, die de bedrijven op het gehele park met elkaar verbindt. Wat betreft verlichting is gebruik gemaakt van het slimme Dali-lichtsysteem, met aparte groepen voor algemene verlichting en richtspotverlichting. Met behulp van software kunnen eenvoudig digitale commando’s worden gegeven voor dimstanden en effecten. Daarnaast zorgt de digitale aansluiting ervoor dat er automatisch gegevens worden verzameld over gebruik en verbruik. Deze gegevens van zowel het klimaat als de verlichting zijn digitaal toegankelijk. Via de pc is het systeem eenvoudig op afstand te controleren en te monitoren. Per ruimte in het kantoor is te zien hoe de verlichting en het klimaat functioneert.

Voor het eerst paste Celsius ook beveiliging toe. Nog niet gekoppeld met licht en klimaat, maar dat is op termijn wel de bedoeling. Ruud van de Rol: “Dat zou betekenen dat bijvoorbeeld met het inschakelen van het alarm alle verlichting automatisch uitschakelt en de verwarming op de nachtstand springt. We gaan steeds meer naar één geïntegreerd systeem toe dat vooral voor de gebruiker meer voordelen oplevert.”

eventueel­tegen problemen aanloopt. Bijvoorbeeld met de regelpunten; dat er niet dwars door een stalen balk wordt ontworpen. Als dat tijdens de bouw moet worden opgelost kost dat veel meer tijd en moeite”, zo verklaart Meilink.

Alle drie geven ze aan dat het fijn is om op voorhand een gedetailleerd beeld te hebben van het gebouw. Isik beaamt dat ook de opdrachtgever hier baat bij heeft.

“Geweldig om van tevoren te kunnen zien hoe het gebouw er uit gaat zien, ook in verband met de functionaliteit, die zo veel inzichtelijker wordt.”

“Het is dan ook direct inzichtelijk of en waar er nog wijzigingen kunnen worden aangebracht”, reageert Meilink.

“Anders gezegd: of het systeem dat is bedacht ook het systeem is dat de eindgebruiker wil. Dat kun je natuurlijk beter vooraf bepalen dan tijdens de bouwfase.”

Meilink beaamt dat met het voortschrijden van de technologie ook de traditionele rollen in de bouwwereld door elkaar worden geschud. Wat betreft meet- en regeltechniek is programmeren belangrijker geworden dan inregelen. Dat was voor Meilink ook een reden om dit over te laten aan Celsius. “We hebben het contact tussen Celsius en Plantronics zo veel mogelijk gestimuleerd. Door goede onderlinge en rechtstreekse communicatie worden misverstanden voorkomen.

Zo hebben we geborgd dat wensen van de opdrachtgever goed vertaald werden en dat andersom de techniek goed uitgelegd wordt aan de opdrachtgever.”

44 B+U 1 2017

Automatisering heeft zich de laatste jaren bewezen als tool die het werken in een kantoor aangenamer ĂŠn efficiĂŤnter kan maken.

B+U 1 2017 45

Taal van de techneut

Terug naar IT’er Özgün Isik. Het gebeurt lang niet altijd dat opdrachtgevers een leidinggevende met technische bagage aanstellen, ook al is er sprake van een automatiseringsproject. Maar in dit geval waren de voordelen evident: “Het praat makkelijker als je dezelfde taal spreekt”, aldus Ruud van de Rol. Ook voor Isik was het een groot voordeel dat hij in zijn ‘eigen taal’ met de betrokken partijen kon communiceren. Het was voor hem zoals gezegd voor het eerst dat hij een dergelijk gebouw uit het niets opzette en hij kon zich geen fouten permitteren. Aan ambitie was geen gebrek. Isik: “We dachten in eerste instantie: laten we een gebouw neerzetten dat zover geautomatiseerd is dat je er tegen kunt praten en dat eventueel terug praat. Dat was iets te hoog ingezet. De betrokken partijen hebben mij daarna goed geholpen bij het kiezen van de juiste functionaliteit.” Uit zijn woorden blijkt dat hij eigenlijk nóg verder wil gaan dan de uitvoerende partijen. En dat terwijl automatiseerders vaak moeite moeten doen om eindgebruikers te overtuigen van het voordeel van automatisering. Het zal er mee te maken hebben dat Plantronics zelf een high tech bedrijf is, wat ook blijkt uit de toekomstplannen met het gebouw. Want de oplevering vond dit najaar plaats. Het werk van Meilink en Van de Rol is gedaan, op wat finetuning na. Maar Isik heeft de smaak te pakken.

“De techniek ontwikkelt zich snel door. Een belangrijke eis was dan ook dat aanpassingen aan het systeem en nieuwe koppelingen in de toekomst makkelijk gedaan kunnen worden.” Ontwikkelingen op bijvoorbeeld het gebied van efficiënt flexwerken en data-analyse zijn allemaal in te passen.

Naast de kantoren, meeting rooms, lobby en restaurant, is een groot gedeelte van het gebouw bedoeld als experience room. Die zal komend jaar geopend worden. Dit gedeelte van het gebouw zal fungeren als het Europese uithangbord van Plantronics. Klanten krijgen er de gelegenheid om de producten en technologieën aan den lijve te ervaren. Zo wordt er onder andere een kantoorruimte gesimuleerd waar inzichtelijk wordt gemaakt hoe geluid zich gedraagt. Dat is een hele andere tak van automatisering, die door het audiobedrijf zelf wordt ontwikkeld.

Isik is dik tevreden met het gebouw zoals het nu is. Op de vraag hoe hij terugkijkt op het project en zijn eigen rol reageert hij: “Met trots en ongeloof.” Maar dat weerhoudt hem er niet van om groots te denken. En dat moet ook, in zijn rol als facility manager worldwide. “Over het platform van Celsius ben ik zeer te spreken. Je kan het alle kanten op programmeren. Dat biedt in de toekomst geen enkele belemmering. Op termijn moet het mogelijk zijn om al onze gebouwen over de wereld vanuit één computerprogramma te beheren. Die mogelijkheid was voor mij erg belangrijk.”

46 B+U 1 2017

Passie voor groen!

Organische meststoffen, bodemverbetering, boomverzorging, onkruidbestrijding en watertechniek.

Bemonstering, advies & opleiding. www.innogreen.nl / info@innogreen.nl / T0031(0)183-509796 13343

BODEMVERBETERAARS BOMENGRANULAAT BOMENZAND BOMENGROND

GRONDBANK BOUWSTOFFEN ZAND EN GROND HALFVERHARDING RECYCLING n n

13357

n

Akkerseweg 13 5321HG Hedel +31(0)73 599 54 52 | info@zagron.nl | www.zagron.nl

Noorder IJ- en Zeedijk 102 1505 HT Zaandam T 075 6148503 E info@wabenecke.nl I www.wabenecke.nl

n n n n

Oeverconstructies Steigers Bruggen Baggeren Betonwerk Grondwerk Projectontwikkeling 13371

Bijl produceert complete bruggen, daarnaast biedt BIJL voor renovaties van brugdekken diverse gecertificeerde GVK brugdekplanken. Bezoek onze vernieuwde website www.bijlbruggen.nl voor meer informatie.

Markweg Zuid 34 4794 SN Heijningen Tel. +31 167 521 717

www.bijlprofielen.nl www.bijlbruggen.nl www.bijlpolykast.nl

13384

EnergiedakÂŽ-Plus Warmte, koeling en elektriciteit

Samen maken wij duurzame gebruiksdaken

Download nu de gratis Leven op Daken App.

Energiedak -Plus ®

Warmte, koeling en elektriciteit Nieuwe vormen van duurzame energiewinning zijn aan de orde van de dag. Leven op Daken wil daken inrichten waarbij daadwerkelijk gebruik gemaakt wordt van de daar gratis beschikbare energie. Een dak waardoor een gebouw wordt uitgerust met een geïntegreerde energiecollector.

Deze kan warmte van het dak oogsten of daaraan laten ontsnappen. We noemen dat een Energiedak®. Maar er kan ook stroom mee worden opgewekt: Energiedak®-Plus.

Het dak wordt daarmee een bron voor opwekking van duurzame energie: warmte, koeling en elektriciteit.

Het Energiedak® werkt zeer eenvoudig: het warmt gedurende de dag op door zonnestraling en koelt ’s nachts weer af.

De bovenlaag van het dak bestaat uit zwarte, warmte absorberende dakbedekking.

Hieronder bevinden zich collectorplaten die de zonnewarmte met grote efficiency aan de dakbedekking onttrekken. In de collectorplaat loopt een leidingenstelsel dat deze warmte transporteert naar de energievragers van het gebouw. Dat kan een warmte-koude opslagsysteem zijn dat met energie moet worden geladen, maar ook de warmtepomp, een boilervat of het zwembad.

Het dak kan ook een directe bijdrage leveren aan de koeling van een gebouw door afgekoeld water door de vloerverwarming te laten stromen, bijvoorbeeld gedurende de nacht. Door nachtelijke uitstraling kan overtollige warmte via het dak worden

Voordelen Energiedak®:

Voordelen Energiedak® -Plus:

Dak-geïntegreerd systeem: licht van gewicht, esthetisch verantwoord, dak blijft beloopbaar en waterdicht.

Winning 100% duurzame energie met een besparing van ruim 60 kg CO2/m² per jaar.

Winning van energie voor minder dan 1 eurocent per kWh zelfs zonder subsidie.

Verbetert de COP (Coëfficiënt of Performance) van een warmtepomp met >25%.

Geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie.

Verwachte levensduur van minstens 40 jaar.

Positieve invloed op EPC, EPV, energielabel.

Met TU/Eindhoven ontwikkeld.

Nagenoeg onderhoudsvrij, de installatie is bereikbaar via servicekoepels op het dak. afgegeven. Door op het Energiedak® een buigzaam zonnepaneel (PV) aan te brengen levert het dak ook elektriciteit. Uitsluitend de allernieuwste CIGS dunne filmtechniek wordt toegepast die zelfs bij bewolkt weer al stroom opwekt. Er is dan sprake van Energiedak®Plus. De PV-module wordt rechtstreeks op de dakbedekking verkleefd en het dak blijft begaanbaar.

Veelzijdige toepassingen: Regeneratie van warmte, koude voor WKO installatie of bodemwisselaars.

Rendementsverbetering van de warmtepomp door directe warmte-aanvoer (hogere COP, Coëfficiënt of Performance; EPC verlaging).

Voorverwarmen van tapwater in boiler of buffervat.

Vrije koeling van datacenters of goed geïsoleerde gebouwen.

Sneeuwsmelten om de dakconstructie te ontlasten van gewicht.

Leven op Daken vindt u op Social Media

Alle voordelen van het Energiedak®.

Dunne filmtechnologie o.b.v. CIGS; diffuus licht is voldoende voor stroomopwekking.

De buigzame PV-cellen zijn geïntegreerd in de dakbedekking.

Licht van gewicht, geen ballast of aanpassing van de dakconstructie nodig.

Onzichtbaar vanaf het maaiveld.

Het dak blijft eenvoudig begaanbaar voor inspecties.

Ook toepasbaar op hellende daken, ook in combinatie met het thermische Energiedak®.

Opbouw Energiedak®-Plus Flexibele PV-module Donkere dakbedekking, mechanisch bevestigd Energiedak® collectorplaten Afschotisolatie Dampremmende-/ noodlaag Dakconstructie Opbouwhoogte: (standaard collectorplaat) 30 mm, afmeting collectorplaat op iedere maat en vorm van het dak aan te passen.

Gewicht: Energiedak®: 4,2 kg/m² Energiedak®-Plus: 8,7 kg/m² Gemiddelde jaaropbrengst: WKO 1,45 GJ/m² (403 KWh/m²) PV laminaat 150 Wp/m² Volume: 0,9 Ltr/m² Debiet: 2,5 - 3,0 Ltr/min.

Vorstbescherming: Water/Glycol 70%/30% Energie Prestatie Coëfficiënt verlaging met 0,14 Rondom het Energiedak®-Plus kan een Leven op Daken Sedumtapijt (Plus) of biodiversdak worden toegepast.

De technische productbladen hiervan zijn te vinden via onze LOD App onder het hoofdstuk Groendaken.

Het Energiedak®-Plus word conform de verwerkingsvoorschriften van Leven op Daken en producent SolarTech International B.V. op de afschotisolatie mechanisch bevestigd aan de ondergrond.

Dakbedekkingssysteem: Mechanisch bevestigde, donkere kunststof dakbaan (FPO, antraciet PVC of EPDM).

Contact Leven op Daken b.v.

Veldzigt 57, 3454 PW De Meern Tel. 030 264 20 69 Fax. 030 264 20 70 E-mail: info@levenopdaken.nl

www.levenopdaken.nl

Aanvullende isolatie: Warm-dak: PIR, EPS. CG, Betopor C-EPS. Dampremmende-/noodlaag: Gebitumineerde polyestermat volledig verkleefd, Zelfklevende aluminium/SIS. Voorschrift BDA/ Leven op Daken: Indien de op het Energiedak® toegepaste dakbedekking afwijkt van de omliggende dakbedekking, zijn aansluitdetails op aanvraag beschikbaar. Permanente veiligheid inrichting conform RI&E Daksafe veiligheidssystemen EN 795 Klasse A en C. Het volledige systeem wordt aangebracht conform het Leven op Daken stappenplan.

B+U 1 2017 49

Gespecialiseerd in de civiele- en maritieme duikindustrie Qceas Rijsbosch 13 4112 MB Beusichem T +31 332 100 111 E info@qceas.eu I www.qceas.eu

ISO 9001 en VCA** gecertificeerd

13382

Riothermie Energie uit afvalwater!

Dagelijks verdwijnt er veel energie via de riolering.

Dat kan ook anders!

Onze specialisten adviseren u graag over het benutten van deze energie: riothermie.

Afvalwater Water zuiveren bij de bron!

Nederland denkt meer en meer na over alternatieven voor de verwerking van afvalwater.

Copier is gespecialiseerd in het adviseren en realiseren van slimme oplossingen voor decentrale afvalwaterzuivering.

Copier Milieu en Water · Adviseurs & Ingenieurs voor de buitenruimte w www.copiergroep.nl · T 0318 63 47 47 · E info@copiergroep.nl

Avelingen Oost 8 13412

l

4202 MN Gorinchem

l

0183-632955

www.strago.nl

13424

&

Hovenierswerk Boomverzorging Hovenier en Boomverzorging Verkleij Bloemendaalseweg 68a, 2804 AB Gouda Telefoon: 0182-55 88 20 of 06-224 209 43 info@hovenier-boomverzorging.nl www.hovenier-boomverzorging.nl 13381

50 B+U 1 2017

keerwanden in geotrel voor viaduct over a1 bij knooppunt muiderber

B+U 1 2017 51

Weguitbreiding Schiphol - Amsterdam - Almere

Met

constructies

Terre ArmĂŠe klaar voor de

toe komst

52 B+U 1 2017

keerwand in terraplus viaduct over rijksweg a1 bij knooppunt muiderberg

B+U 1 2017 53

In opdracht van Rijkswaterstaat realiseert het consortium SAAone het project A1/A6 Diemen Almere Havendreef. Het project is een onderdeel van de weguitbreiding Schiphol - Amsterdam - Almere.

Een van de ‘spelers’ binnen het project is het Terre Armée, het bedrijf dat in 1963 de unieke gewapende grondtechniek introduceerde.

TEKST&beeld Betty rombout

I

n 2012 kreeg Terre Armée Benelux van het SAAone consortium - bestaande uit VolkerWessels, B ­ oskalis, Hochtief en DIF - opdracht voor het ontwerp en de levering van materialen voor veertien Terre Armée constructies. De totale wand­oppervlakte van 10.500 m2 bestaat uit acht contructies uitgevoerd in TerraPlus betonelementen en thermisch verzinkte stalen strippen en zes GeoTrel wanden met kunststof grondwapeningsstrips.

bouwen een gewapend grondmassief, waarbij we trekelementen in de ondergrond opnemen. Dat doen we met losse strippen van elk vijf centimeter breed. De betonpanelen worden met een speciaal anker aan die strippen verankerd. Het voordeel van het werken met strippen is, dat we meer vrijheid hebben voor wat betreft de plaatsing. In het project zijn de landhoofden op palen gefundeerd, waar het grondmassief omheen gebouwd is. Dus de strippen liggen om de palen heen.”

Vanaf het begin

Op de vraag waarom andere bedrijven dan veelal toch met geogrids werken, antwoordt Sander Suk: “De meeste concurrentbedrijven die geogrids gebruiken, zijn óók de producenten van die materialen. Wij zijn een ingenieursbureau, geen producent. Dus zijn we niet ‘verplicht’ geogrids te gebruiken.”

Met Sander Suk, directeur Benelux Terre Armée, praten over het project. Hij vertelt: “We waren al in een vroeg stadium bij het project betrokken. Dat is vrij bijzonder.

Van de deelfases tot het uitvoeringsproject hebben we meegelopen met de ontwerpteams. Wat het belang hiervan is? Welnu, de aannemer kan op deze manier gebruik maken van de expertise van de specialist, van ons in dit geval. Hij hoeft zelf niet het wiel opnieuw uit te vinden en vermijdt eventuele valkuilen. Binnen het project zijn situaties geweest, waarbij gewapende grond uiteindelijk niet de beste keuze bleek voor de aannemer of andersom.”

Suk vervolgt: ”Een van de aandachtspunten tijdens het ontwerp was de architectonische uitstraling van de panelen. In het ambitiedocument van Rijkswaterstaat was vastgelegd, dat deze panelen eruit moesten zien als doorsneden van de grond. In samenspraak met Hurks prefabbeton en de architect is er voor een oplossing gekozen die voldoet aan de wensen van de klant. Het gebruikte materiaal wekt nu de associatie van een doorsnijding van het grondlichaam.”

Strippen

Wat opvalt binnen het project, is dat Terra Armée werkt met stripvormige wapening. Sander Suk legt uit: “Wij

Horizontale lijnen

Kijkende naar de uitvoering van het werk voor SAAone noemt Suk nog een andere bijzonderheid en daarmee uitdaging. Hij vervolgt: “Normaal gesproken bouwen we gestaffeld. Daarbij plaatsen we eerst een rij halve panelen, daarna een hele en wordt vervolgens de grond aangevuld. Omdat de eerder geplaatste panelen al gefixeerd zijn, kunnen de elementen op elkaar worden afgeklemd.

Zo wordt de wand verticaal opgebouwd, zonder dat er schoren nodig zijn. Binnen het project moesten de panelen vanuit de vormgeving horizontale voegen hebben.

Om dit te realiseren, hebben we een methode bedacht, waarbij de elementen met behulp van baddingen op de andere elementen worden geschoord.”

Duurzaamheid

Vandaag de dag is duurzaamheid een hot item binnen bouwprojecten. Ook Terre Armée is zich hier terdege van bewust en neemt haar verantwoordelijkheden. Sander Suk: “Betreffende het project van Rijkswaterstaat, in

54 B+U 1 2017

Onafhankelijk civieltechnisch ingenieurs- en adviesbureau Veilig en duurzaam ontwerpen Onafhankelijke kennisorganisatie Hoogwaardig advies Praktijkgericht Van Leersum Infra

Haverstraat 76c

2153 GB Nieuw-Vennep

T 0252 - 347 547

Maatschappelijke verantwoordelijkheid Ervaren Vakkundige specialisten

E info@vlinfra.nl

www.vanleersuminfra.nl 13414

Gespecialiseerd in verkeersregelende taken

Uw onderhoudsbedrijf met ruim 75 jaar ervaring!

Verkeersplannen Wegwerkzaamheden Evenementen Parkeerbeheer Calamiteiten

ROZA vastgoedonderhoud B.V. Postbus 133 4100 AC Culemborg

Tel: 0345-74 40 56 Regio Zuid Tel: 06-10 89 55 62 Regio West Tel: 06-10 57 16 93 Regio Noord-Oost Tel: 06-10 89 53 42

0345 53 44 96

Internet: www.rozavgo.nl

13340

Tel.:

Hoofdkantoor

Wij zijn VCA en BRL 9101 gecertificeerd

www.verkeersregelaar-nederland.nl

Schaikmat

Rijshout

Wilgentenen

13435

Vossenpassenweg 5-9 4031 KR Ingen Telefoon 0344-60 25 48 Fax 0344-60 33 86 info@vanschaiksalix.nl

Zinkstukken

www.vanschaiksalix.nl 13410

B+U 1 2017 55

keerwanden in geotrel onder viaducten bij op- en afrit muiderberg

theorie is het mogelijk heel onze constructie af te breken en te gebruiken voor hergebruik. Het materiaalgebruik is daarnaast minimaal. De betonpanelen zijn licht bewapend, slechts veertien centimeter dik. En, we plaatsen een niet te groot aantal grondwapeningsstrippen in de grond. Strippen die overigens grotendeels van staal zijn.

Onze materialen en techniek zijn dus zeker duurzaam te noemen.”

Sander Suk vervolt: “Bovendien, bij een project plaatsen we altijd teststrips. De klant heeft dan de mogelijkheid om de levensduur van de strippen te monitoren. Want hoe je het ook wendt of keert, elke vorm van grondwapening - van staal of kunststof - gaat in de loop der tijd achteruit. De teststrips worden van tevoren ingewogen.

Op basis van de productie is vastgesteld wat de gemiddelde zinkdikte is bij het installeren. Na bijvoorbeeld vijftien tot twintig jaar kunnen de teststrips eruit getrokken worden en beoordeeld.”

Klaar voor de toekomst

Voor Terre Armée is de afrondende fase van het project van Rijkswaterstaat begonnen.

De constructies van het bedrijf zijn klaar voor de toekomst van het uitgebreide wegenbouwproject Schiphol - Amsterdam - Almere. Het project zelf loopt nog een aantal jaren door.

In dit artikel hebben we een tipje van de sluier opgelicht over de bijdrage van Terre Armée aan het project van Rijkswaterstaat. Wilt u meer informatie over het werk, de materialen en technieken van het bedrijf ten aanzien van het project of heeft u algemene vragen over gewapende grondtechniek, neemt u dan gerust contact met hen op.

terre armée nederland b.v.

Als gespecialiseerd ingenieursbureau in gewapende grondconstructies werkt Terre Armée al decennialang wereldwijd in duizenden projecten voor de wegenbouw, spoorwegen en mijnbouw. Het bedrijf levert de kennis/deskundigheid, de materialen, het ontwerp en de bouwspecificaties. Of het nu gaat om keerwanden, landhoofdfunderingen, opritten, beschermwallen of stortbordessen, Terre Armée zorgt voor de bekledingssystemen (beton (modulair, volle wand of blokken) of staal (roosters met steenvulling of groen of gekromde platen)) en verankeringen.

Singel 271D (West) 3311 KS Dordrecht 088-66 06 303 info@terrearmee.nl www.terrearmee.nl

info Twitter: @terre_armee Project Rijkswaterstaat, weguitbreiding SchipholAmsterdam-Almere www.saaone.com www.youtube.com/user/BezoekerscentrumSAA https://bezoekerscentrum/rijkswaterstaat.nl/SchipholAmsterdamAlmere

56 B+U 1 2017

B+U 1 2017 57

58 B+U 1 2017

NTA 8292, december 2016 gepubliceerd Het begroeide dak zit in de lift. Meervoudig ruimtegebruik van daken blijkt efficiĂŤnt voor ruimtegebruik in stedelijke omgeving en is esthetisch meer verantwoord dan een grind- of zwart of gekleurd bitumineus of kunststofdak. De verdienmodellen van groene daken zijn inmiddels vastgesteld door de deelnemers van de Green Deal Groene Daken en ook de (geestelijke) gezondheid van de mens lijkt beweegreden nummer 1 te zijn om nu vol op in te zetten voor biodiversiteit op het platte, lichthellende dak. Tijd ook voor de afronding van de eerste Nederlandse norm, NTA 8292 (Nederlandse Technische afspraak) op het gebied van begroeide daken.

B+U 1 2017 59

R

uim 600.000 vierkante meter dak werd inmiddels voorzien van begroeide daken in het afgelopen jaar. Een stijging van ruim tien procent per jaar wordt de komende jaren verwacht onder andere in het nieuwbouw woningbouwsegment van appartementencomplexen maar ook de bouw van gebouwen voor (semi) Overheid en een klein deel kantorenmarkt. Voorbeelden van recente nieuwbouwprojecten ‘Zijdebalen’, ‘Terwijde’ en ‘Centrumplan’ Leidsche Rijn te Utrecht, ‘de Kwintijn’ in Amsterdam; ‘Timmerhuis’ en ‘Fenixloods en ‘Groene Kaap’ te Rotterdam’ geven aan dat groen modern is en het goed doet!

Ook binnen de bestaande bouw zal binnen de renovatiesector ook een stringentere groene groei te bespeuren zijn. Inmiddels is ook iedere gemeente overtuigd om met groen-blauwe daktoepassingen klimaatadaptieve maatregelen te gaan treffen. Gemeenten zoals Enschede, Almere, Rotterdam, Tilburg en Amsterdam als deelnemers aan de Green Deal Groene Daken, maar ook gemeenten zoals bijvoorbeeld Eindhoven, Breda en s’Hertogenbosch zijn zelf bezig met versnelde vergroening van o.a. het eigen vastgoedbezit en tevens bewustwording te creëren bij haar eigen bewoners voor noodzakelijke maatregelen op maaiveld- en bestaand dakniveau inclusief subsidiestromen voor de toepassing ervan. Voorbeeldprojecten op bestaande bouw zijn o.a. de al jaren goed functionerende Dakakker met

het eerste gedeelte Hofbogen waar een zogenaamde dakgaard is ingericht en de paperclip van Vestia in Rotterdam die dit jaar op de nominatie staat om voorzien te worden van een biodiversdak met bloembollen. Ook het stadskantoor Breda wordt voorzien van een weliswaar lichtgewicht sedumdak als het aan de politiek ligt en voorbeelden van bestaande bouw zoals het polderdak en dakmoestuin op Zuidpark te Amsterdam bewijzen dat een groendak hot is.

Merkbaar is ook de tendens dat de opdrachtgever zich in de toekomst meer en meer gaat richten binnen de bestaande of nieuwbouw waarbij toepassingen worden gekoppeld. Meer biodiversiteit op daken op basis van klimaat (p)roof. Maatregelen tegen de steeds meer heftiger wordende piekbelastingen van regenbuien, maar ook maatregelen tegen verdroging in een steeds meer opwarmende aarde. Opvang van hemelwater als buffering of ruimte voor tijdelijke berging met het inzetten van hergebruik water rondom het pand of voor de dakbegroeiing. Alles voor een beter milieu en belangrijk: de gezondheid van de mens!

NTA 8192, Nederlandse Technische Afspraak (Voorwoord)

De huidige techniek van begroeide daken is ver doorontwikkeld met algemeen aanvaarde richtlijnen voor ontwerpers, uitvoerders en leveranciers. Er bestaan diverse

60 B+U 1 2017

B+U 1 2017 61

opleidingen, handboeken en een aantal kwaliteitskeurmerken die breed worden geaccepteerd (SBRCURnet handboeken, Duitse FLL norm, GroenKeur, KOMO-BRL 4702 dakdekker) Ondanks een goed inzicht in verantwoorde technische opbouwen en details, blijkt inmiddels ook behoefte te zijn aan eenduidigheid op het gebied prestaties van begroeide daken. Het moet voor opdrachtgevers, ontwerpers en voorschrijvende instanties gemakkelijker worden om hun doelstellingen te formuleren.

Van de genoemde eigenschappen zijn nog geen rekenmethodes bekend of deze zijn nog niet zodanig vastgelegd dat het mogelijk is verschillende systemen met elkaar te vergelijken. De wens is om te komen tot hydrologische, brand- en windeigenschappen, zodat aan de eisen van de (lokale) overheid (gemeente of waterschap) kan worden voldaan. Dit schept ook ruimte voor innovaties.

In 2011 is de normcommissie “Begroeide daken” opgericht met als doel het vastleggen van door belanghebbende marktpartijen in consensus gemaakte afspraken over terminologie en bepalingsmethoden voor begroeide daken in normen en het actueel houden van deze normen ten behoeve van het leggen van een basis voor privaat- en publiekrechtelijke overeenkomsten tussen overheid/opdrachtgever, leverancier en aannemer.

Bovendien het aansluiten op wettelijke regelgeving. En het verder leggen van de basis voor de CE-markering.

Begin 2014 heeft de normcommissie besloten een Nederlands Technische Afspraak op te stellen voor extensieve dakbegroeiing. De NTA “Begroeide daken - Definities en bepalings­methoden - Windweerstand, waterretentie en brandgevaarlijkheid” bevat: een beschrijving van alle termen en definities die benodigd zijn voor een juiste interpretatie van de NTA; de bijdrage die een begroeid dak levert aan de weerstand tegen windbelasting van de dakbedekking en/of begroeid dak zelf; de bijdrage die een begroeid dak levert aan de reductie van de afvoer van hemelwater van begroeide daken naar het riool door waterbuffering en -vertraging; een antwoord op de vraag in hoeverre een begroeid dak voldoet aan de brandveiligheidsaspecten van daken, in aanvulling op NEN 6063.

Er heeft afstemming plaatsgevonden met alle relevante bestaande nationale en Europese normen en het bouwbesluit.

De normcommissie is ervan overtuigd dat opdrachtgevers en leveranciers van begroeide daken met deze NTA voldoende informatie in handen hebben waarmee het gemakkelijker wordt om de prestaties van begroeide daken inzichtelijk te maken op het gebied van weerstand tegen windbelasting, waterbuffering en watervertraging en ook de bijdrage aan het brandgevaarlijk zijn van daken. De NTA zal eraan bijdragen dat opdrachtgevers eisen kunnen stellen aan begroeide daken en systemen kunnen vergelijken.

Aan de totstandkoming van deze NTA hebben de volgende organisaties meegewerkt: NEN, Delft Leven op daken, De Meern (Werkgroep brandveiligheid) BDA, Gorinchem (Werkgroep windweerstand) Deltares, Delft (Werkgroep waterretentie) Vereniging Bouwwerk Begroeners, Scherpenzeel (Werkgroep Terminologie) Bonar Xeroflor, Arnhem Bureau Groen advies, Amersfoort

Gemeente Rotterdam, Rotterdam Nophadrain, Kerkrade Optigroen, Amersfoort SBRCURnet, Rotterdam Sempergreen, Odijk Stichting RHP, ‘s-Gravenzande Vebidak, Nieuwegein VHG, Houten ZinCo, Amsterdam

V

AKMAN OOR AKMAN

HELP VAKCOLLEGA’S IN AFRIKA!

Met een donatie of uw gebruikt gereedschap helpt u collega-technici in Afrika een goede toekomst op te bouwen met een opleiding en een baan in de techniek. Gered Gereedschap zamelt gereedschap in, knapt dit op en verscheept het naar technische scholen en startende ondernemers in ontwikkelingslanden. Gereedschap werkt!

Geef samen met Gered Gereedschap invulling aan uw maatschappelijke betrokkenheid en steun samen met uw collega’s of bedrijf vakgenoten in de derde wereld.

Kijk hoe u kunt helpen op: www.geredgereedschap.nl/vakman

B+U 1 2017 63

Ambitieus brancheprogramma voor 2017

Bits, Bricks & Behaviour Conferentie bewijst zich De Nationale Conferentie Gebouw Automatisering ‘staat als een huis’. De vierde editie op 9 en 10 november trok weer meer deelnemers dan vorig jaar. Het inspiratieniveau uit de lezingen was vooral op de eerste dag enorm. Opvallend was de doorbraak die de nieuwe kleine Internet of Things bedrijven beleefden, ook op de conferentie. Elders in deze editie van Bouw + Uitvoering zijn de inhoudelijke uitkomsten ­terug te lezen.

Met een aantal van driehonderd zestien conferentiegangers groeide het branche evenement met ruim 15%. Een kwart van de deelnemers aan de eerste dag bleek te ­komen om kennis van toekomstige ontwikkelingen op te doen. Op de tweede dag kwam men meer voor algemene kennis en technische kennis. Bijna alle conferentiegangers, 95%, ­respondeerden dat de eerste dag bijdroeg aan ontwikkeling van hun visie op gebouw automatisering.

De lidbedrijven van de branche, die het evenement mogelijk maakten, meldden vrijwel allemaal dat ze graag volgend jaar weer meedoen als partner, samen met de partner­ organisaties van de brancheorganisatie, KNX en VGME

Het activiteitenprogramma 2017 van de FHI brancheorganisatie voor ­Gebouw Automatisering ziet er ambitieus uit.

Het nieuwe beleid van ontwikkeling van gebruikersclusters krijgt vorm en inhoud. Het SmartLabs cluster staat inmiddels en zal komend jaar ten minste tweemaal een workshop organiseren. Als tweede cluster wordt gewerkt aan cluster Smart Zorg Vastgoed en de derde zal zich waarschijnlijk richten op onderwijsgebouwen.

De implementatie van Cx, commissioning, krijgt een vervolg op basis van het werk van de branchewerkgroep. De opleiding Systeem Architect gaat haar eerste afgestudeer-

den opleveren. De samenwerking met vastgoedmanagers, VGME, en vastgoed professionals, NevaP, wordt geïntensiveerd; er komen weer zes nieuwe business cases van de band en natuurlijk wordt de jaarlijkse conferentie Bits, Bricks & Behaviour weer een stapje verder uitgebouwd.

Het laatste, maar niet het minste goede voornemen van het branchebestuur is een nieuwe ledengroep te starten voor jong opkomende IoT, Internet of Things, bedrijven die in de gebouwenwereld actief zijn. Het is een directe follow-up vanuit de conferentie van 2016 waar behoefte bleek aan een dergelijk platform.

GA gebruikerscluster ‘Smart Labs’ van start Met een bijeenkomst bij het MESA+ nanolab van de Universiteit Twente, is het eerste gebruikerscluster van de branche Gebouw Automatisering gestart. Technisch Facilitair managers van allerlei ­verschillende laboratoria blijken er behoefte aan te hebben elkaar te ontmoeten om kennis en ervaring uit te wisselen over hun vakgebied en de nieuwe ontwikkelingen daarin.

In de eerste meeting deed Ilko van Genderen van de VU Amsterdam een voorzet. Eén van zijn ­vragen was wanneer en hoe Internet of Things ook in laboratoria toegepast gaat worden. Het tweede­­onderwerp betrof de ontwikkeling van gestandaardiseerde vormen van commissioning, Cx, van gebouw­automatiseringstoepassingen, speciaal met het oog op contaminatieproblematiek. ­Specialist Paul Joosten van de firma Kuijpers was de inleider van dit onderwerp.

Uiteraard maakte een rondleiding in het lab van MESA+ deel uit van de bijeenkomst en ter plekke werd met de aanwezige labmensen geïnventariseerd welke onderwerpen in de toekomst op de agenda zouden kunnen komen.

De brancheorganisatie is voornemens om in de toekomst meer van dit soort ­gebruikersclusters te gaan faciliteren, bijvoorbeeld voor ziekenhuizen en voor onderwijsgebouwen.

T e c h n o lo g i e

zet vastgoed

waardeketen

jan hein tiedema, executive managing director netherlands ovg real estate

66 B+U 1 2017

Als je een grote conferentie organiseert met zestig sprekers en vijfhonderd conferentiedeelnemers kun je daar dan heldere lijnen in ontdekken en baanbrekende conclusies naar boven krijgen? Dat blijkt te kunnen, mits het programma goed is voorbereid.

“De processen moeten en kunnen strikter en eenvoudiger, dan kunnen we meer met complexer wordende technologie, in ‘leuke’ gebouwen die niet per se nieuw gebouwd hoeven te worden.”

Het is een overall conclusie die getrokken kan worden uit de Nationale Conferentie Gebouw Automatisering 2016, Bits, Bricks & Behaviour 3.1 / 3.2. In een elftal detailuitkomsten wordt een en ander concreet.

TEKST Kees Groeneveld, directeur FHI Federatie Technologiebranches / branche Gebouw Automatisering BEELD Henk Tukker

B+U 1 2017 67

Een computer met een dak er op

W

eg met het PvE, het programma van eisen’ was wel de meest pregnante lijn uit de eerste conferentiedag. “We weten per definitie niet welke nieuwe mogelijkheden nieuwe technologie ons gaat bieden”, stelde Peter Schumacher van Royal Haskoning DHV vast. Als die technologie dan ook nog eens in hoge mate een combinatie van hardware en software is, “een computer met een dak er op”, zo benoemde OVG directeur Jan Hein Tiedema de gebouwen van vandaag of morgen, dan kom je er niet meer met een PvE. Je weet nog nauwelijks over welke functionaliteit je gaat praten, laat staan dat je eisen kunt definiëren die zich laten vertalen naar technische specificaties.

We praten niet langer slecht over ‘technology push’. De wisselwerking tussen technologie, mens en maatschappij is zodanig dat organisaties niet alleen meer vragen om flexibele, adaptieve gebouwen, maar die nu eisen.

Dat is niet meer te vatten in een traditioneel PvE.

’

Het getuigt van visionair inzicht dat de brancheorganisatie bij de voorbereiding van de conferentie besloot flink ruimte te maken in het programma voor het onderwerp ‘Best Value Procurement’. Ook in de bureaucratische wereld van het openbaar aanbesteden blijkt door te dringen dat het anders moet en kan. Niet de opdrachtgever die specificeert, maar degene die opdrachtnemer wil worden komt met ideeën. Pas dan kun je verwachten dat de automatiseringssystemen met de beste kosten/ baten verhouding worden aangeboden.

En overigens, over strikt gesproken, als opdrachtgever en opdrachtnemer al in het stadium van aanbesteden afspraken maken over onafhankelijke en continuous commissioning, dan is het ook niet meer zo moeilijk om te stoppen met het spreken over ‘oplevering’ of ‘inbedrijfstelling’. Het gebouw, de computer met het dak erop, krijgt regelmatig een ’update’, is nooit ‘af’. Zo gebeurt het al bijvoorbeeld bij The Edge op de Zuidas in Amsterdam, twee jaar geleden al spraakmakend op deze Bits, Bricks & Behaviour conferentie.

In een rechtstreekse lijn zette Jan Hein Tiedema hier ook een trend neer voor de rest van conferentie. “We spreken als projectontwikkelaar niet meer alleen met de CEO en de CFO van de eindgebruiker, maar nu vooral ook met HRM. Het gebouw is niet langer het primaire product, maar de werkplek.” Op dag twee werd dat heel concreet.

Meubelleverancier Ahrend kwam uitleggen waarom en waartoe hun bedrijfsmeubels langzamerhand vol met sensoren komen. Facility Management Software leverancier Planon vertelde niet meer zonder die ­sensoren haar werk te kunnen doen en op basis ­daarvan ook elke dag nieuwe functionaliteit toe te voegen. De ‘digital ­ceiling’ werd gepresenteerd en Ahrend kon ter plekke meteen aansluiten. Weer zo’n visionair detail van de organiserende brancheorganisatie, die ze bij elkaar bracht.

jeroen van de rijt, best value group

68 B+U 1 2017

opening door voorzitter brancheorganisatie gebouw automatisering piet van veelen

wouter kok, deerns

B+U 1 2017 69

(v.l.n.r.) kevin raaijmakers, philips lighting, peter dijkstra, cisco, jeroen van meel, axians

Aan het eind van de tweede conferentiedag legde ­Wouter Kok van Deerns de puzzel nog een keer, ­passend in de lijn van zo’n tien eerdere lectures die allemaal verschillende elementen van de ‘cloud based’ disruptie lieten zien, een paar grote gevestigde, maar vooral een flink aantal nieuwe, jonge spelers.

Herijking van leiderschap in de bouw

De groundbreaking disruptie in de vastgoed waardeketen is ook al doorgedrongen tot de architectenbureaus.

In de afgelopen jaren, de voorgaande edities ging dat nog wat onwennig, door toenmalig voortrekker EGM Architecten en daarna Cepezed. Nu pakte Chris de Jonge van JHK Architecten het schitterend op, goed voorbereid.

“Dank zij de technologie van nu is er weinig vaste infrastructuur nodig. Je kunt dus uitgaan van een bestaand ‘leuk’ gebouw en daar de technologie binnenbrengen om volledig voorop te lopen met nieuwe functionaliteit en uitstraling, herontwikkeling.” Hij koppelde daar meteen een noodzakelijke “herijking van leiderschap in de bouw” aan. De aannemer en de installateur kunnen hierin niet de lead hebben.

Ook dat voorzag Peter Schumacher. “We hebben al hele goede ervaringen met de system integrator in de lead.

Vooral bij herontwikkeling werkt dat het beste. Niet de installateur kiest een system integrator, maar de system integrator kiest de installateur.” Innovatie expert en dagsluiter op de eerste dag Jef Staes zette dat in een groot kader. “De Red Monkey van onze tijd is de leerling die voor de klas gaat staan en de docent de les leest op

basis van wat dat jochie weet van internet.” Het sloot naadloos aan bij De Jonge en Schumacher.

De vraag die ook nu weer uit de zaal kwam, net als eerdere jaren tijdens de conferentie, paste nu meer dan ooit. Een gebouwbeheerder die de vraag stelt: “Bij wie moet ik nou eigenlijk zijn, van wie kan ik verwachten dat hij overzicht heeft, alle opties tegen elkaar kan afwegen, het hele proces kan beheersen?” Halverwege trachtte iemand het antwoord te geven dat er eerst standaardisatie binnen de technologie moet komen. De stelling werd ontmaskerd, dat gaat nooit gebeuren. De reactie op het moment dat de vraag werd gesteld was veel realistischer. “Zoek iemand die de rol van ‘scrummaster’ kan invullen. Dat kan een ingenieurs/adviesbureau zijn, maar soms ook de opdrachtgever zelf. Verdiep je in elk geval zelf in de vraag wat de rol van scrummaster inhoudt.”

Het past bij de ook nu weer naar boven komende roep om data-openheid, data-beschikbaarheid, los van fabrikantgebonden systemen.

Zelfs die twee bijdragen van sprekers die door congres­ gangers als ‘matig’ tot ‘slecht’ werden beoordeeld, droegen bij aan de duidelijkheid. Ontwikkelaars die nog steeds zo zijn ingericht dat zij bijvoorbeeld voor winkelcentra uitgaan van grootschaligheid waarbinnen de huurder maar moet slikken wat hem wordt aangeboden. Zij blijken met de handen in het haar te zitten, zien geen oplossing binnen hun eigen denkkader. Logisch toch als je al het voorgaande tot je laat doordringen.

70 B+U 1 2017

Aanpakkers in waterlopen Onderhoud nodig aan waterlopen? Van Berkel Landschap & Infra is uw specialist!

Ecologisch beheer Faunavoorzieningen

Maaiwerken Beekherstel

www.vanberkelgroep.eu

Baggerwerken Stenen rooien

Hoeves 10 5482 NL Schijndel

Natuurvriendelijke oevers Rasters en beschoeiingen

t +31 (0) 413 36 32 59 e info@vanberkelgroep.eu 13425c

polymeer voegzanden & steenkorf afscheidingen

- Steenkorven - Schuttingen - grindSchuttingen - gatorSand XP - euroStone - Stabicare

Asbestsanering Sloopwerken Renovatie Al tien jaar dĂŠ specialist op het gebied van kwalitatief hoogwaardige steenkorfafscheidingen en distribueert het beste polymeervoegzand voor bestratingen.

T: 040 785 07 05 e toon@gard-care.com i www.gard-care.com

Asbestcalamiteit?

Bel 06-54727676

24/7 bereikbaar!

Telefoon: 0174-504471 E-mail: info@kmt-asbest.nl kmt-asbest.nl asbest-laten-verwijderen.nl

13482

13519

13427

infraassetmanagement.nl B+U 1 2017 71

‘tonnen asfalt draaien’

Van naar conditiegestuurd meerjaren onderhoud berekenen

Product- en procesinnovaties in de asfaltindustrie zorgen ervoor dat de levensduur van verhardingen verandert. Daarnaast dwingen prestatiecontracten opdrachtgevers en opdrachtnemers ertoe om te sturen op conditie-informatie van het areaal.

Succes wordt dan niet langer afgemeten aan hoeveel tonnen asfalt die zijn gedraaid, maar aan de meest optimale onderhoudsstrategie.

D

oor goed zicht te hebben op de conditie van de verharding kan ­worden bepaald hoe een contract wordt beheerd en opgeleverd.

Opleveren van een werk op het vereiste minimumniveau of met extra restlevensduur kan vroeg worden ingeregeld in de onderhoudstrategieën. Hiermee kan meer restlevensduur worden geleverd dan wellicht in het contract gevraagd wordt.

Belangrijk is te weten hoe de conditie en kwaliteit van de weg zich ontwikkelt en of dit past in originele begroting en of de eisen uit het contract worden gehaald. Het beperken van desinvesteringen zijn voor een wegbeheerder ook belangrijk. schema spv

Horizons

Tot voor kort was dat een hele puzzel. In de praktijk blijkt het toch lastig om overzicht en inzicht te krijgen uit de vele Excel sheets met wegmetingen. Met het softwarepakket Horizons is dat verleden tijd.

De software is gemaakt om op basis van wegmeetgegevens meerjarenbegrotingen te maken, gebaseerd op werkelijk verouderingsgedrag van de weg. Daarnaast kan de software heel snel verschillende scenario’s doorrekenen. “Wat is het effect op levensduur en kosten als ik een verjongingsmiddel gebruik?” “Wat kan ik uitvoeren met het beschikbaar budget?” “Wat is het meest optimale moment om deze onderhoudsmaatregel uit te voeren, gegeven mijn contract­ eisen?”.

De software is ook in staat om verouderingsmodellen op te bouwen uit historische metingen die uitgevoerd zijn op een areaal. Daarbij kan onderscheid gemaakt worden tussen netwerkdelen die tot een bepaalde homogene groep behoren, bijvoorbeeld op basis van belasting, verkeersintensiteit of constructie type. Deze functionaliteit zorgt ervoor dat onderhoud wordt ingepland op het juiste moment afgezet tegen het gebruik, getoetst op basis van conditiemetingen en contracteisen.

voordelen

Voordeel van het pakket is de mogelijkheid om jarenlange ervaring en kennis nu gedeeld kan worden tussen collega’s en eventueel over meerdere projecten. Doordat de software de resultaten in grafieken, tabellen, kaarten en beelden presenteert, kunnen aannames ook voor niet wegbouwkundigen het besluitvormingsproces ondersteu-

Infra Asset Management

Maatlat 19b 1906 BL Limmen

nen. Zo kunnen risico’s gekapitaliseerd worden, wat is de consequentie in veiligheid of financieel wanneer onderhoud wordt uitgesteld of vervroegd, alles wordt direct zichtbaar in een scenario.

onderscheidend vermogen

Wat is nu het onderscheidend vermogen tussen Horizons en beheerpakketten zoals we die in Nederland kennen? Een belangrijk verschil­ is dat Horizons een organisatie helpt bij het maken van strategische keuzes ten aanzien van assetmanagement van o.a. de verharding.

De mogelijkheid om conditiegestuurd te begroten, in plaats van het gangbare cyclische begroten, is een groot onderscheidend punt.

Daarmee wordt het wegbeheer transparant en duidelijker te communiceren. Daarnaast biedt de functionaliteit om “wat als scenario’s” te draaien, unieke mogelijkheden om besluitvorming te onderbouwen. In een sector waarin bedrijfseconomische keuzes en strategie belangrijker worden is dit unieke functionaliteit. Daar waar een beheerpakket assets registreert en uitwisselbaar maakt, is Horizons een de ‘business intelligence’ van het wegbeheer en kunnen stamgegevens vanuit het beheerpakket gebruikt worden. Een groot voordeel is dat wegmeetdata van allerlei leveranciers eenvoudig als tabulaire of gis data is in te laden.

Horizons is ontwikkeld in Engeland en wordt door meer dan 60 organisaties gebruikt. In de Benelux levert en begeleidt Infra Asset Management B.V. implementaties.

Kijk op www.infraassetmanagement.nl voor meer informatie.

T +31 (0)72 582 34 04

E info@infraassetmanagement.nl I www.infraassetmanagement.nl

72 B+U 1 2017

020 GROEN 020GROEN richt zich op alle werkzaamheden in het groen voor instellingen, bedrijven, overheden en particulieren.

Wij komen graag bij u langs, om uw wensen en mogelijkheden te bespreken en u van deskundig advies te voorzien.

WWW.020GROEN.NL DANZIGERBOCHT 29 1013 AM AMSTERDAM T: 020 820 4118

‘Veiligheid voor alles, alles voor de veiligheid.’

Bron Verkeersvoorzieningen Bron Gereedschap & Veiligheid www.bronverkeer.nl 0345-582502

13428

020GROEN ONTZORGT!

ONDERGRONDS BOVEN WATER ONZE WERKZAAMHEDEN OPSPOREN KABELS EN LEIDINGEN

NAVOLGEN WEESKABELS

OPSPOREN GESTUURDE BORINGEN EN ZINKERS NAVOLGEN WEESKABELS

OPSPOREN AFWIJKENDE LIGGING

OPSPOREN KABELS EN LEIDINGEN FTTH PROJECTEN GPS INMETEN VAN ONDERGRONDSE KABELS EN LEIDINGEN

‘Snel en efficiënt, altijd met precisie.’

INFRASCOUT ACHTERWEG 46 2421 EB NIEUWKOOP

T (0172) 576903 E INFO@INFRASCOUT.NL I WWW.INFRASCOUT.NL

13537

13542

KABELSTORINGEN EN MANTELSCHADES

De Roo Bouwkosten Adviesburo BV Project: Herinrichting woonwagencentrum Beukbergen - Zeist.

055-3559944 Bouwkosten bepaling | Bouwmanagement | Bouwregelgeving | Bouwadvies Bestekservice | Bouwbesluit toetsing | Opstellen onderhoudsplanningen

info@deroobv.nl www.deroobv.nl 13460

rubet b.v. B+U 1 2017 73

SECURITON RUBBEREN TEGELS IN DE OPENBARE RUIMTE Integrale toegankelijkheid voor visueel gehandicapten De ontwerpers van de openbare ruimte, stedenbouwkundigen en verkeerskundigen moeten bij het ontwerpen van hun plannen al in het eerste stadium, en dus ook bij de bestekken, rekening houden met het groeiend aantal mensen met een functiebeperking, zoals blinden en slechtzienden. Voor deze doelgroep wordt het met de komst van de stille elektrische auto alleen nog maar belangrijker dat voorzieningen als geleide lijnen in de openbare ruimte worden aangelegd.

noppen waarschuwingsmarkering voor de gevaarlijke situatie en c. de holle klanktegels zonder noppen, de informatiemarkering voor het punt waar men moet opletten voor een keuze in de route of een informatiepunt.

2

Materiaalkeuze

1

2

G

eleide lijnen worden opgenomen in de plannen voor bus-, tram-, metro- en treinhaltes en in het drukbezochte traject van bijvoorbeeld het station naar gemeentehuis en winkelcentrum.

Deze geleide lijnen zijn looproutes specifiek voor het toenemend aantal mensen met een visuele beperking (1). In zo’n looproute wordt materiaal opgenomen, waarmee de visueel beperkte medemens zelfstandig, eventueel met de witte stok, z’n weg moet kunnen vinden.

De ribbellijn in deze route geeft de looprichting aan. Deze lijn wordt onderbroken door ofwel een waarschuwingsmarkering ofwel een informatiemarkering. De waarschuwingsmarkering geeft aan dat men een gevaarlijk punt in de route nadert, bijvoorbeeld een oversteekplaats (2). De informatie markering geeft aan, dat er niet direct gevaar dreigt, maar dat men op die plaats in de route opmerkzaam wordt gemaakt op bijvoorbeeld een kruising in de geleide route, de instapplaats of een plaats met een auditieve informatie (1).

Contrasten

De gebruikers van de geleideroute zijn afhankelijk van de contrasten in de route: a. ribbels voor de looprichting, onderbroken door b. een

Rubet B.V.

Eenlandsweg 11 4661 LH Halsteren

De contrasten in de route zijn het reliëf (ribbels, noppen en hol geluid), versterkt door verschil in materiaal en kleur: de ribbels van bijvoorbeeld witte betontegels, onderbroken door zwarte of gele rubberen noppen(waarschuwings-)tegels of door zwarte of gele holle klank- of informatie tegels. Zo past Prorail op alle Nederlandse stations de gele Securiton informatietegel toe. Onder meer de Provincie Utrecht past deze ook toe als veilige instapmarkering op al haar bushaltes. Voor de grote groep slechtzienden is het van belang, dat er duidelijk kleurverschil is tussen de ribbellijn en de daarin verwerkte waarschuwings- en informatiepunten. Hiervoor worden ook nog wel eens stalen of aluminium tegels gebruikt. Deze zijn ten sterkste af te raden. Het felle zonlicht kan door deze tegels weerkaatst worden, waardoor de slechtziende juist helemaal niets meer ziet. Ook de stroefheid kan onvoldoende zijn. Bij calamiteiten kan de gemeente voor het gebruik van tegels van staal of aluminium aansprakelijk worden gesteld. De Securiton tegels voldoen aan de stroefheidseisen als gesteld in SPC00216. Ze zijn namelijk voorzien van een vernuftig slipvrij afwaterings­profiel

Bestekservices

Rubet B.V., die v.w.b. de Securiton tegels nauw samenwerkt met StruykVerwo Infra, verzorgt via haar website www.securitontegels.nl uitgebreide documentatie, illustraties en de bestekservices van STABU, RAW en Spe-X.

M +31(0)614 39 83 01 T +31(0)164 68 53 11

E rick@securitontegels.nl I www.securitontegels.nl

74 B+U 1 2017 bunnik groep

Bunnik Groep

Verrijkt Nederlandse bodem De Bunnik Groep, de nieuwe naam voor ons mooie bedrijf. De afgelopen jaren hebben we als van Doorn groep bewezen dat we een specialist zijn in bodemwerkzaamheden. We bieden een breed scala aan oplossingen op bodemgebied. We verrassen onze opdrachtgevers met innovatieve oplossingen voor complexe bodemprojecten. Hoe we dat doen? We werken als één bedrijf samen met de opdrachtgever. Daar zit onze kracht en dat maakt ons bijzonder.

Bunnik Infra

Bunnik Infra toont bij uitstek de grootschaligheid van ons relatief kleine bedrijf. Al jaren waarderen onze opdrachtgevers de persoonlijke en betrokken benadering van onze medewerkers. Dit heeft ­geresulteerd in een groeiend vertrouwen bij onze opdrachtgevers waardoor we voor steeds complexere projecten werden gevraagd.

Inmiddels hebben we ons als Bunnik Groep dubbel en dwars bewezen en verzorgen we zowel grootschalige als kleinschalige werken op het gebied van renovatie, nieuwbouw en groot onderhoud van infrastructurele projecten.

Bunnik Groen

Bunnik Groen geeft de betrokkenheid weer van de Bunnik Groep bij de maatschappij. Met de inzet van onze groenspecialisten ­streven we naar een prettige en veilige leefomgeving. Samen met onze opdrachtgevers streven we naar efficiënte en ecologisch vriende­lijke

methoden om het groenonderhoud vorm te geven. We vinden het daarbij belangrijk mensgericht te ondernemen. Zo zetten we graag mensen in met een afstand tot de arbeidsmarkt en betrekken we de lokale bewoners bij het onderhouden van de openbare ruimten zoals plantsoenen, sportvelden, verharde terreinen en landschappelijke beplantingsprojecten.

Bunnik Bagger

Bunnik Bagger is hét aanspreekpunt voor waterproblematiek ­binnen de Bunnik Groep. Met onze ruime vloot aan baggervaartuigen hebben we ons gespecialiseerd in het kleinschalig baggerwerk. ­Kleinschalig zegt in dit geval niets over de omvang van de projecten die we uitvoeren maar over onze kracht: het baggeren van ­kleine wateren en sloten. Onze medewerkers zijn gepassioneerde deskundigen op het gebied van waterwerken en zijn actief in toonaan­ gevende verenigingen. Als Bunnik Groep gaan we verder dan bagge-

bunnik groep B+U 1 2017 75

ren alleen, we leggen kades en taluds aan, verzorgen de opslag van baggerslib en kunnen de complete waterhuishouding voor een gemeente verzorgen.

Bunnik Milieutec

“Een betrouwbare partner die ons als opdracht­gever totaal ontzorgt.”

Bunnik Milieutec staat als specialist in bodemsaneringen vooraan in de keten om te zorgen dat de Bunnik Groep haar ideaal, ‘het verrijken van Nederlandse bodem’, waar kan maken. We hebben een divers aanbod aan saneringstechnieken. We passen zowel in-situ als ex-situ technieken toe, hebben de beschikking over diverse waterzuiverings­ installaties en zijn als één van de weinige bedrijven gecertificeerd voor het reinigen van (industriële) opslagtanks. Door al deze technieken en de grote variëteit aan expertise binnen de Bunnik Groep, ­kunnen we de opdrachtgever altijd volledig ontzorgen bij bodem­ gerelateerde projecten.

Hoe we als Bunnik Groep de Nederlandse bodem hebben verrijkt...

‘Gaasperdammerweg bij de A9’ een project waar we trots op zijn. De Bunnik Groep heeft het bouwconsortium IXAS geadviseerd over effi-

Bunnik Groep

Weijpoort 21-a 2415 BV Nieuwerbrug

Bunnik Groep Bunnik Infra Bunnik Bagger Bunnik Groen Bunnik Milieutec

ciënt hergebruik van grond en de begeleiding verzorgd van de niet te hergebruiken grondstromen. Daarnaast vervulden we de rol van toezichthouder in het gehele proces.

Een voorbeeld van een mooi groen project is ‘Park Seghwaert, Zoetermeer’. In opdracht van de gemeente Zoetermeer is de Bunnik Groep begin vorig jaar gestart met een grootschalige renovatie van Park ­Seghwaert in Zoetermeer. De renovatiewerkzaamheden vinden plaats in verschillende fases. Fase 1 is inmiddels opgeleverd, de eerste opruimwerkzaamheden zijn afgerond en onze groenspecialisten hebben het park al deels voorzien van nieuwe beplanting. Het resultaat is verbluffend, kijk voor een impressie op www.bunnikgroep.nl.

T 0348-68 84 47 F 0348-68 86 47

E info@bunnikgroep.nl I www.bunnikgroep.nl

76 B+U 1 2017

Hoenkoopse Buurtweg 11a 3421 GA Oudewater

T: 0348 - 56 40 71 E: info@denhartog-oudewater.nl 1966 2016 50 jaar specialist in het machinaal onderhouden van watergangen.

13576

13566

www.denhartog-oudewater.nl

Verhuur van tekstwagens, actiewagens(pijl, split, chivron), provinciewagens Verhuur van botsabsorbers incl. bediening Verhuur van MRS-en en rainkarren complete set Verhuur van stalen en kunststof rijplaten Verhuur van tijdelijke bouwhekken Verhuur van tijdelijke verkeersgeleiding (kunststof, rvs en betonnen barriers)

Gespecialiseerd in beschoeiingen & chemievrij onkruidbestrijding

Mobilights en verlichtingsmasten voor bevestiging op een bak van een bots of bus Tijdelijke openbare verlichting incl. aggregaat Tijdelijke verkeersregelinstallaties (NEN systeem bekabeld of losse VRI op accu) Tijdelijke RVV borden(NLD & BLG), omleidingsborden (NLD & BLG)

Bagijnhof 68 Veen 13583a

info@ce-verkeerstechniek.nl +31(0)6 - 31 90 78 90

0348 - 444529

theoklever.nl 13495

www.ce-verkeerstechniek.nl

www.saled.nl

Loonbedrijf van Meurs v.o.f. B+U 1 2017 77

Een begrip in Zoeterwoude

naar volle tevredenheid te klaren.­ Kwaliteit staat bij Van Meurs voorop. Service en het ontzorgen van de opdrachtgever zijn de kernwoorden bij Van Meurs. Het bedrijf is VCA* gecertificeerd en heeft als streven het certificaat ISO9001 medio dit jaar te behalen. Ook geven Al bijna zeventig jaar is Van Meurs een begrip in het Zuid-Hollandse Zoeterwoude. Het bedrijf zij jong talent graag een kans werd opgericht in de jaren vijftig door Gerard van Meurs en is sinds de oprichting niet van loca- door hen op te leiden binnen tie veranderd. Zoeterwoude en Van Meurs zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. het bedrijf. Van Meurs is een erkend leerbedrijf die jongeren graag in hun kennis en ervaring an Meurs is als agrarisch loonbedrijf begonnen en heeft in de wil delen. Ontwikkeling en innovatie is belangrijk menen ze bij Van loop der jaren haar activiteiten uitgebreid. De werkzaamheden Meurs. Juist door jezelf te blijven ontwikkelen houd je de feeling met bestaan onder andere uit de meest voorkomende grondwerken de branche. En dat is de reden waarom Van Meurs nog altijd actief is en agrarisch loonwerk. Een van de specialisaties van het bedrijf is dat in de agrarische sector. zij in de koude wintermaanden op afroep in te huren zijn bij gladheid.

Projecten Tevens heeft Van Meurs een adviserende rol voor diverse opdrachtDiverse projecten zijn in de afgelopen decennia met succes afgegevers die werkzaam zijn in de agrarische sector. Dit advies varieert rond. Bijvoorbeeld op diverse locaties in de gemeente Zoeterwoude van advies ten behoeve van onkruidbestrijding van bijvoorbeeld een werden nieuwe waterbeschoeiingen aangebracht. Ook voerde Van volkstuin tot aan het geven van advies over een bouwput.

Meurs diverse projecten uit voor de aannemers van KWS/BAM. In Ontzorgen opdracht van HH Rijnland en in samenwerking met Glynis zijn vele Van Meurs heeft in de jaren dat zij in Zoeterwoude actief zijn een baggerprojecten met succes voltooid. Een leuk initiatief vanuit het goede band met collegabedrijven in de regio opgebouwd. De tien bedrijf was dat zij voor Pink Ribbon hun grasbalen in het roze hadwerknemers van Van Meurs zetten zich elke dag enthousiast in om den gewikkeld om zo hun steun te geven aan mensen met borstaan de wensen van hun opdrachtgevers te voldoen. In drukke tijden­ kanker. Maatschappelijk verantwoord en sociaal ondernemen zit bij worden er dan ook collega’s ingehuurd om te assisteren en de klus Van Meurs in het bloed.

V

Loonbedrijf van Meurs v.o.f.

Papeweg 7 2381 EM Zoeterwoude

T +31 71 580 13 13

E: info@vanmeursbv.nl I: www.vanmeursbv.nl

78 B+U 1 2017

Aslon EPDM Safe & Soft

Aslon SBR Safe & Soft

Aslon Artificial Grass Safe & Soft

Vlotlaan 101 2681 TW Monster T +31 (0) 174 283 443 E sales@aslon-rubber.com I www.aslon-rubber.com 13587

Gaat tot de bodem

agrarisch loonwerk

grond-, weg-, en waterbouw

beschoeiing en steigerwerk

onderhoud watergangen

Yalibims is een kwaliteit materiaal, met een laag volumegewicht voor diverse civiele toepassingen.

werkt aan een betere leefomgeving

www.newwaytrading.nl New Way Trading BV

Omloop 8 | 4671 HX Dinteloord | Tel. 0167 52 85 36 E-mail: acbroere@newwaytrading.nl www.yalibims.nl

www.gebrvdpoel.nl 13629

13634

O n l i n e A d v e r t e r e n O p b o u w e n u i t V o e r i n g . n L Leaderboard banner

rectangLe banner

VerticaL banner

Altijd bovenaan de pagina.

Gemiddeld 25.000 views per maand.

Ondersteun artikelen en thema’s.

Gemiddeld 1.250 views per maand.

Ideaal voor linkbuilding naar uw website.

Gemiddeld 750 views per maand.

elpar B+U 1 2017 79

Parkeer uw zorgen bij Elpar Al meer dan 25 jaar is Elpar de specialist op het gebied van parkeersystemen, kentekenherkenning, toegangscontrole en aanwezigheid/bezoekersregistratie. Voor elke situatie wordt een oplossing gevonden en door hun jarenlange ervaring heeft het bedrijf een uitgebreide kennis in huis voor standaard oplossingen, maar ook voor oplossingen op maat.

D

e speerpunten van Elpar zijn service, kwaliteit en het ontzorgen van de opdrachtgever. Elpar wil haar klanten zoveel mogelijk in hun behoeften voorzien. Door de jaren heen heeft Elpar veel innovatieve oplossingen binnen de parkeerbranche gerealiseerd. De laatste nieuwe ontwikkeling waar het bedrijf met recht trots op is betreft de ANPR-camera voor het registreren van naast de gebruikelijke ook de blauwe (taxi), binnen- en buitenlandse kentekens. Deze camera kan kleinschalig worden ingezet bij bestaande of nieuwe installaties bij kleine parkeerplaatsen van maximaal vijf ­parkeerplaatsen tot grote parkeerplaatsen bij bijvoorbeeld stadions of ­multinationals. Ook de koppeling met de software voor een supermarkt is bij het bedrijf niet vreemd. Betalen met mobiele telefoon van sms tot ideal, alles is mogelijk. De gemeente Amsterdam gebruikt de camera bijvoorbeeld in een stallingsgarage onder een grote flat waar de toegang gekoppeld is aan het kenteken van de bewoners en aan het interne systeem van de gemeente Amsterdam. Dit maakt pasjes overbodig en het onderhoud is minimaal. De vergunning­ houder heeft na het invoeren van de gegevens via parkeer­code.nl een parkeercode per mail en/of via een sms bericht ontvangen. Deze parkeercode voert men in na het invoeren van het kenteken op het ­touchscreen van de deurlezer. Na acceptatie zal de loopdeur ontgrendeld worden. Het kenteken en de parkeercode geven alleen toegang als het voertuig daadwerkelijk als binnen staat genoteerd. Dit is een uniek systeem in Nederland.

Toegangscontrole

De bewakingscamera’s worden gebruikt als toegangscontrole en kunnen in verschillende modules worden aangeboden voor terrein-

Elpar

Rembrandtlaan 4 5462 CH Veghel

altijd en overal herkenbaar: Parkeersystemen Toegangscontrole Camera beveiliging beveiliging, parkeerterreinbeveiliging en bouwplaatsbeveiliging.

De camera’s zijn zeer laag in energieverbruik door hun lage bandbreedte voor de 3G verbinding. Het systeem kan zelfs draaien op ­zonne-energie. Bereken de kosten maar eens over tien jaar. Er is geen opname-unit, geen server en geen beweegbare delen. Dit minimaliseert de kans op storingen. Het decentrale systeem zorgt ervoor dat alle camera’s op het terrein goed met elkaar kunnen samenwerken en kunnen mensen over het gehele gebouw of terrein volgen. Dit, in combinatie met een thermische camera, zorgt ervoor dat niets aan hun aandacht ontsnapt. Zelfs de meest donkere en afgelegen plekken zijn niet veilig voor ongenode gasten.

Bij Elpar zijn zij er dan ook van overtuigd dat een camerasysteem veel meer voor particulieren of bedrijven kan betekenen. Een meerwaarde is bijvoorbeeld dat een analyse van de beelden om management informatie uit de camera’s te halen ook een van de extra opties is.

De juiste partner

Elpar is niet alleen specialist in het uitvoerende gedeelte, ook ­vinden zij het geven van een passend advies van groot belang. Door hun hoge kwaliteit zijn de producten van Elpar overal direct herkenbaar.

Voor alle parkeertechnische of elektrotechnische werkzaamheden Is Elpar de juiste partner.

T +31 853 301 110

E info@elpar.nl I www.elpar.nl

R

EN VOO

IAL MATER

OP EN O K R E V UR! VERHU

Warm gewalste damwand Koud gewalste damwand

Buizen Balken Verankering Equipment

Eemdijk 74

T. +31 88 100 25 20

3754 NJ Eemdijk

E. info@intrabv.com

Holland

INTRABV.COM RELY ON US 13651

intra bv B+U 1 2017 81

Specialist in staal In 2005 richtte Addy Veldhuizen INTRA BV op vanuit zijn huis aan de Eemdijk. Maar al snel werd deze ruimte te klein en werd het bedrijf ondergebracht in een kantoor in Bunschoten Spakenburg. Het aantal medewerkers groeide snel en maakten van INTRA BV ĂŠĂŠn van de grotere staalleveranciers in Europa en daarbuiten.

B

ij INTRA BV kunnen de opdrachtgevers uit de grond-, weg-, en waterbouw terecht voor grote en kleine projecten. Alles wat men wil is te produceren. De voorraden zijn verspreid over Europa en worden direct uit productie geleverd. Op deze manier garandeert INTRA BV dat zij de opdrachtgever altijd snel van de juiste producten kunnen voorzien. Het internationale bedrijf is de specialist in het leveren van op maat gemaakt staal dat voldoet aan alle eisen en wensen van de opdrachtgever. Tevens verzorgt het bedrijf alle bewerkingen zoals lassen, zagen, snijden, stralen, coaten of het voorzien van slotdichting. Ook de voorraad nieuwe U- en Z-profielen is groot.

INTRA BV heeft in Dordrecht een grote voorraad warmgewalste Z damwanden, zodat enkele, dubbele (los geschoven en/of gelast) of als vierling los geschoven damwanden binnen 24 uur in de gewenste lengte op uw project aangeleverd kunnen worden. Ook alle mogelijke hoekverbindingen, de zogenaamde hoeknaalden, heeft INTRA BV ruimschoots in Dordrecht op voorraad.

Tevens beschikt het bedrijf over een grote gebruikte voorraad U- en Z-planken, waarvan de voorraad ook over Europa verdeeld is zodat deze planken wederom op korte termijn geleverd kunnen worden.

Samen met verschillende specialisten op het gebied van las- en constructiewerk, levert het bedrijf tevens speciale constructies zoals bijvoorbeeld Remmingswerken, Kokerprofielen en Combipalen ten behoeve van een Combiwand. Op verzoek kunnen zij de gewenste profielen stralen en coaten om het corrosieproces te vertragen en/of om esthetische redenen.

Reputatie

INTRA BV streeft ernaar om de beste ondersteuning te bieden aan bouw- en constructiebedrijven, overheden en aannemers, zodat de projecten in de grond-, weg- en waterbouw zo succesvol mogelijk worden uitgevoerd. INTRA BV haar gedegen en professionele advies

Intra BV

Eemdijk 74 3754 NJ Eemdijk

Service van INTRA BV: Warmgewalste U en Z planken direct uit voorraad leverbaar Snelle afhandeling van vragen en bestellingen Flexibiliteit in alle aspecten van dienstverlening Levering op elk gewenst moment Meedenken voor de optimale oplossing Bewerkingsmogelijkheden voor maatwerk Niet aflatende focus op haar klanten

en hoogwaardige kwaliteit staalproducten maakt van het bedrijf een betrouwbare partner met gekwalificeerde werknemers die hun opdrachtgevers zo goed mogelijk willen ondersteunen. Hun reputatie als topleverancier van hoogkwalitatief staal, zowel nieuw als gebruikt, is hun internationaal vooruitgesneld. Al hun producten zijn NEN 10248 gecertificeerd en de koudgewalste damwanden volgens de NEN 10249. Kijk op: www.intrabv.com voor meer informatie over de aangeboden diensten en producten.

Verhuur

Mocht de opdrachtgever niet gelijk tot aanschaf van damwanden, stalen buizen of balken willen overgaan, dan biedt INTRA BV ook de mogelijkheid tot huur. Daarmee kan er flink gespaard worden op de bouwkosten. De buizen en balken zijn van hoge kwaliteit en hebben een lange levensduur. Bij verhuur over lange periodes biedt het bedrijf ook de mogelijkheid om het staal toch te kopen met de garantie van een terugkoopmogelijkheid. INTRA BV koopt dan de producten aan het eind van de gebruiksperiode weer terug. Uiteraard tegen een vooraf afgesproken terugkoopprijs.

T +31 33 299 61 49 F +31 33 299 65 93

E info@intrabv.com I www.intrabv.com

82 B+U 5 2016

Grondverzet Groenvoorziening Sneeuwschuiven

Maaiwerkzaamheden Onderhoud watergangen Plaatsen van beschoeiing

Meerpolder 1 2717 PA Zoetermeer

Telefoon 06 536 441 56 Fax 079 351 48 63

Plaatsen van damwanden Agrarische werkzaamheden Onderhoudswerkzaamheden

www.jglijnisbv.nl info@jglijnisbv.nl

13619

Geef Fabian zijn vrijheid terug.

Fabian zit 40 uur per week vast aan een enorm dialyseapparaat. Dat houdt hem in leven, maar is loodzwaar. Daarom zet de Nierstichting alles op alles voor de draagbare kunstnier. Draag ook bij en geef Fabian zijn vrijheid terug.

Sms NIER naar 4333 of geef via nierstichting.nl

13620

Met 1 SMS doneert u eenmalig € 2,- (exclusief telefoonkosten).

Meer informatie: www.nierstichting.nl/sms

TRANSPORT & VERHUUR van:

• Mobiele Torenkranen • Telekranen • Rijplaten & Draglineschotten

MICK Volendam Kraanverhuur Rematol Volendam Kraanverhuur & Transport B.V.

www.mickvolendam.nl

MICK Volendam Groep Hamerstraat 7F, 1135 GA, Edam E-mail: info@mickvolendam.nl

Tel: +31 (0)653 912 413 +31 (0)299 396 812 13640

Speciale Injectie Technieken B.V. B+U 1 2017 83

De specialist in injectiewerken en betonreparatie Speciale Injectie Technieken B.V. (SIT) is een jonge onderneming die sinds 2015 aan de weg timmert. Als mede-eigenaar en bedrijfsleider van B&W Vochtwering B.V. te Bilthoven is in de afgelopen 20 jaar door de heer R. Snel (algemeen directeur SIT) en de heer P. de Lange ( technisch directeur SIT) vele complexe projecten tot tevredenheid van de opdrachtgever uitgevoerd. Vanuit hun hoofdkantoor in Bilthoven zetten de passionele en professionele medewerkers van SIT zich elke dag in voor diverse projecten met betrekking tot injectiewerken en injectietechnologie, voornamelijk voor de civiele en de maritieme sector. Samenwerken met als doel het maximale resultaat te behalen staat hoog in het vaandel. Korte communicatie, een vertrouwensband opbouwen en behouden en een open en integere bedrijfsvoering gaan bij SIT hand in hand.

S

IT is onderverdeeld in vier sectoren met elk hun eigen specialisme. De vier sectoren betreffen vochtwering, betonreparatie, internationaal en advies en leveringen. Duurzaam ondernemen staat hoog in het vaandel en dat uit zich in de certificeringen VCA* en KIWA en de CO2 prestatieladder.

Vochtwering

SIT Vochtwering legt zich toe op het toepassen van geavanceerde injectietechnieken, zoals bouwputlekkage, grondinjectie, kelder­ afdichting en beschermende en constructieve injectie. SIT Vochtwering heeft zich tot doel gesteld om door bundeling van kennis en ervaring op maat gemaakte oplossingen te bieden voor specifieke projecten en klanten. Er worden op deze wijze continu nieuwe toepassingen ontwikkeld waarbij kwaliteit voorop staan. SIT Vochtwering voert opdrachten uit in heel Nederland en Europa en beschikt over gecertificeerde vakspecialisten voor injectietechnieken.

welke voor het specifieke offshore project nodig zijn. Door een unieke combinatie van mensen, materieel, activiteiten en techniek wordt elke opdracht met succes gerealiseerd.

Advies en leveringen

SIT Advies en Leveringen is mede door de crisis opgezet om de civiele sector (tijdelijk) te kunnen voorzien als totaalpakket op huur en/ of koop basis van injectie-equipement, injectievloeistoffen en injectietoebehoren zoals zwelrubbers, pakkers, boren, injectieslangen en levering van injectiepompen, injectievloeistoffen en injectie tools en bijhorende adviezen.

Betonreparatie

Bij het storten van onderwaterbeton kunnen er als gevolg van scheurvorming en zettingen diverse imperfecties ontstaan die voor grote problemen kunnen zorgen bij het leegpompen van een bouwput. SIT Betonreparatie richt zich bij betonreparatie in het bijzonder op duurzaam herstel van betonconstructies. Denk hierbij aan brandschade, schade­ door wapeningscorrosie, afwerken van stortnaden, afwerken van conusgaten, grindnesten en scheuren. Om de beoogde duurzaamheid van de betonconstructie na reparatie te kunnen garanderen werkt SIT Betonreparatie volgens de CUR-aanbevelingen.

Internationaal

SIT Internationaal is betrokken bij diverse onshore en offshore werken. SIT International denkt altijd met haar partners mee om een innovatieve oplossing te vinden bij de uitvoering van een toegewezen project. In genoemde offshore werken dient de opdrachtgever te kunnen vertrouwen op een partner die de diensten kan leveren

Speciale Injectie Technieken BV

Oostergracht 6 3763 LZ Soest

Projecten

Het bedrijf heeft in de afgelopen jaren vele kleine en grote projecten met succes afgerond. Zo is in opdracht van diverse toonaangevende aannemers in Nederland met behulp van injectietechnologie grote en kleine reparaties uitgevoerd. Ook werden de kades van de haven van Antwerpen middels waterglasinjectietechniek gerepareerd. Voor meer informatie over de diensten van SIT kan men terecht op: www. sitvochtwering.nl

T +31 (0)35 631 5771

E info@sitvochtwering.nl I www.sitvochtwering.nl

84 B+U 1 2017 Verhuur- en Hoveniersbedrijf P. Kastelein B.V.

Efficiënt, vakkundig en betrokken In 2009 schreef Peter Kastelein zich in bij het KVK en begon hij vanuit Zegveld met het aannemen van eigen werken. Per 1 juni 2016 heeft de florerende zaak Verhuur- en Aannemingsbedrijf P. Kastelein zich gesplitst in BV’s. Namelijk Verhuur- en Hoveniersbedrijf P. Kastelein B.V. en Aannemingsbedrijf P. Kastelein B.V.

Verhuur- en Hoveniersbedrijf P. Kastelein

De bedrijven zijn gevestigd in Zegveld (nabij Woerden). De hoofdactiviteit van het Verhuur- en Hoveniersbedrijf is de verhuur van grondverzetmachines, tuinaanleg en tuinonderhoud.

“We verhuren diverse machines en materialen, zie hiervoor onze website”, vertelt Peter Kastelein. “Voor tuinaanleg en tuinonderhoud kunt u denken aan het laten plaatsen van een beschoeiing en/ of damwand en grondwerkzaamheden. Tevens is het mogelijk een brug, duiker, vijver, steiger en straatwerk aan te laten brengen. Binnen het Verhuur- en Hoveniersbedrijf wordt er over het algemeen voor particulieren en voor het MKB gewerkt.”

Aannemingsbedrijf P. Kastelein

“Het Aannemingsbedrijf richt zich op de uitvoering van grond-, wegen waterbouwwerken. We zijn gespecialiseerd in het plaatsen van beschoeiingen en damwanden”, aldus Kastelein. “Deze leveren we af in verschillende materialen, zoals hout, metaal, beton of staal,

Verhuur- en Hoveniersbedrijf P. Kastelein B.V. Aannemingsbedrijf P. Kastelein B.V.

desgewenst in combinatie met elkaar. In het kader van het milieu is het ook mogelijk om een kunststof beschoeiing/damwand of een natuurvriendelijke oever te laten realiseren. Bij het Aannemings­ bedrijf bent u voor waterpartijen, bruggen, rioolwerk, grondwerk en straatwerk aan het juiste adres. Mooi om te zien is dat er voor diverse soorten opdrachtgevers gewerkt wordt, waaronder gemeenten, aannemers, provincies, recreatie- en waterschappen.”

Kernwaarden

“Wat onze kernwaarden zijn? Betrokkenheid, vakkundigheid en efficiëntie”, reageert Kastelein. “Oog voor mens en milieu staat hoog in het vaandel. De enthousiaste en deskundige medewerkers zijn dan ook met recht trots op de behaalde VCA** en ISO 9001 certificeringen. Door mee te denken met de opdrachtgever, het juiste materieel en met hun kennis van zaken wordt aangenomen werk efficiënt en vakkundig opgeleverd. Om kwaliteit te blijven waarborgen en levensduur van projecten te verlengen bieden we onderhoud aan”, vertelt Kastelein adviserend.

Hoofdweg 40 3474 JG Zegveld

T +31 (0)6 137 334 44

E info@pkastelein.nl I www.pkastelein.nl

aannemingsbedrijf P. Kastelein B.V. B+U 1 2017 85

Projecten

Het bedrijf heeft in de afgelopen jaren vele kleine en grote projecten met succes afgerond. “We hebben in 2016 een aantal mooie werken mogen uitvoeren, zo hebben we voor Aannemingsmaatschappij Van Gelder uit Elburg, in Edam een watergang gegraven en damwand geplaatst en achter het VuMC in Amsterdam hebben we een prachtige botanische tuin aangelegd. Roseboom in Ede gaf de opdracht om beschoeiing en stuwen aan te brengen in de gemeente Veenendaal.

Daarnaast werden er te Amstelveen nieuwe waterpartijen gegraven, waarvoor we nieuwe bruggen, damwanden en beschoeiingen mochten aanbrengen. Voor informatie en een foto-impressie van dit project en van andere (zelf aangenomen) projecten die we mochten uitvoeren, kunt u kijken op onze website: www.pkastelein.nl�, sluit Peter Kastelein trots af.

Verhuur- en Hoveniersbedrijf P. Kastelein B.V. Aannemingsbedrijf P. Kastelein B.V.

Hoofdweg 40 3474 JG Zegveld

T +31 (0)6 137 334 44

E info@pkastelein.nl I www.pkastelein.nl

86 B+U 1 2017 Preficon Europe b.v.

Met de Preselector kunt u in een paar eenvoudige stappen het best passende plaatmateriaal vinden!

Preficon Europe b.v. B+U 1 2017 87

Een brandwerende oplossing voor iedere situatie Om de (brand)veiligheid in een gebouw te borgen, passen veel aannemers brandwerend plaatmateriaal toe. Dit kan soms nog een hele uitdaging zijn. Want vragen zoals welke plaat past het best bij welke situatie, welke dikte is nodig en welke bevestigingsmaterialen en -methode moeten worden beantwoord. “Aannemers die zich met hun vragen wenden tot een dealer, krijgen niet altijd een duidelijk advies”, weet Martijn Bendijk, Sales Manager bij Preficon Europe, voorheen Fipro Benelux. “Omdat brandwerende platen slechts een klein deel uitmaken van hun assortiment, kennen dealers niet altijd elk losstaand onderdeel en ­tasten zij soms in het duister. Om ervoor te zorgen dat zij tóch alle vragen van aannemers kunnen beantwoorden én een betrouwbaar advies kunnen geven, hebben wij recent een digitale productselector ontwikkeld: de Preselector”

M

et de Preselector op www.preficon.com of via de brand­ nieuwe app (verkrijgbaar in de Appstore en Google play) kan in een paar eenvoudige stappen de best passende plaat worden geselecteerd, evenals de plaatdikte én het beves­ tigingsmateriaal”, vertelt Bendijk. “Het enige wat er gedaan moet worden, is het invullen van een aantal gegevens. Denk aan de toepassing van het materiaal (voor stalen kolommen, stalen liggers, plafonds of wanden), de klimatologische omstandigheden (droog, vochtig) of het gewenste aantal minuten brandwerendheid en in het geval van staalconstructiebekleding het profieltype en de kritieke staaltemperatuur. Het advies dat hieruit voortkomt, kan door de dealer naar de aannemer worden teruggekoppeld, die hiermee verzekerd is van een (brand)veilige keuze.” In montagebladen die aan de Preselector zijn gekoppeld, kunnen aannemers zien hóe de plaat gemonteerd moet worden en welke bevestigingsmaterialen nodig zijn. Op dit moment levert Preficon Europe brandwerend plaatmateriaal aan zo’n honderd dealers in Nederland. Dit aantal wil Preficon Europe uitbreiden naar circa tweehonderd dealers aan het eind van het jaar, waarna op termijn ook de Europese markt wordt opgezocht. “Al onze plaatmaterialen worden op voorraad gehouden in verschillende distributiecentra, die onze dealers snel kunnen beleveren”, vertelt Bendijk. “Dealers hoeven hiervoor niet zelf een magazijn in te richten. Het op voorraad houden van de ‘hardlopers’ is ruimschoots voldoende.”

Preficon Board S

Onder de ‘hardlopers’ valt onder andere de superlichte Preficon Board S (minerale vezelplaat, voorheen Thermacor-S), die zelfs met een stanleymes kan worden gesneden. “Een makkelijke, snelle verwerking is het resultaat. Doordat de plaat slechts 7,5 kilo per vierkante meter weegt, kan hij gemakkelijk door één monteur worden verwerkt.” De plaat is ideaal voor het bekleden van stalen kolommen en liggers in binnensituaties, meent Bendijk. Voor het bekleden van plafonds adviseert hij Preficon Board M (lichtgewicht vermiculietplaat, voorheen Mansard), dat over dezelfde eigenschappen beschikt.

Preficon Europe B.V.

Havenweg 20C 5145 NJ Waalwijk

Innovaties

Een nieuwe toevoeging aan het assortiment van Preficon is Preficon Board C (calciumsilicaat plaat), waarmee niet alleen stalen liggers en kolommen, maar ook wanden brandwerend bekleed kunnen worden. “De plaat kan in zowel droge als vochtige ruimtes worden toegepast”, zegt Bendijk. “Doordat de plaat vrij hard van structuur, stootvast en direct afwerkbaar is, kan hij perfect in zichtsituaties worden toegepast.” Ook de nieuwe Preficon Board P (vezelversterkte gipsplaat) kan uitstekend in het zicht blijven. Deze plaat, die geschikt is voor het bekleden van stalen kolommen, stalen liggers en wanden in droge ruimtes is niet alleen stootvast, maar ook zeer gemakkelijk te zagen. De Preficon platen worden onder private label door Preficon Europe gevoerd. Daarnaast is het bedrijf distributeur voor de Nederlandse markt voor de Aestuver brandwerende platen van het merk Fermacell. Alle producten zijn Europees getest en voldoen aan de actuele wet- en regelgeving.

Calculator

“Naast de Preselector is ook de Preculator ontwikkeld, een calcu­ lator waarmee dealers heel eenvoudig de plaatdikte kunnen bepalen”, vertelt Joep Sijtsma, Manager bij RB+ Groep, waar de werkmaatschappijen Firejob, Van der Aa Brandwerende Applicaties en Preficon Europe onderdeel van zijn. “Daarnaast staat er voor onze dealers altijd een binnendienstmedewerker van Preficon Europe ter beschikking voor het beantwoorden van specifieke technische vragen.”

T +31 (0)416 69 71 71 F +31 (0)416 56 10 11

E info@preficon.com I www.preficon.nl

88 B+U 5 2016

Thuis aan Huis Tijdelijke mantelzorgwoningen huren of kopen.

www.thuisaanhuis.com Tel. NL: +31 (0) 85 8884200 Tel. BE: +32 (0) 3 8081331 E-mail: info@thuisaanhuis.com 13613

GRiP Road Inspection is een onafhankelijk

VERBORGEN SCHATTEN

bureau voor het meten van onder andere stroefheid op wegen, parkeerdekken en bedrijfsvloeren.

Visuele inspecties Skid Resistance Tester (SRT) Textuurmeting Langsvlakheid Zijdelingse Kracht Meetmethode (ZKM) (SWF/SKM)

Contact: info@griproadinspection.nl

www.griproadinspection.nl

13635

ENERGY SAVING ECO COATING

WWW.NCKEUROPE.COM

13589

Bredasedijk 30 Postbus 29 5570 AA Bergeijk +31(0)497 726 806

00000

speer infra B+U 1 2017 89

Speer Infra

Volop in beweging Openbare verlichting is de core business voor het in Naarden gevestigde Speer Infra. Van aanleg tot onderhoud en van de tekeningen tot revisie, Speer Infra zorgt voor een oplossing voor haar opdrachtgevers. Maar het werk begint niet bij de uitvoering van de opdracht. Nee, bij Speer Infra denken ze mee met hun opdrachtgevers. Door hun jarenlange ervaring in de branche zijn de werknemers bij Speer Infra allrounders en doen zij er alles aan om de opdrachtgever te ontzorgen.

N

aast hun specialisatie in openbare verlichting kan men ook een beroep op het bedrijf doen voor het aanleggen, installeren en onderhouden van verkeersregelinstallaties. Speer Infra heeft alle kennis van fabrikanten en merken in huis. Wegwerkzaamheden brengen risico’s met zich mee. Bij Speer Infra staan zij garant voor een veilige manier van werken door het regelen van goede wegafzettingen. De werkzaamheden kunnen door de gecertificeerde werknemers op deze manier snel en efficiÍnt worden afgehandeld. Met hun goede high-end meetapparatuur worden kabelschades vakkundig en snel gelokaliseerd. De storing kan hiermee nog dezelfde dag verholpen worden. Het bedrijf is actief in hoofd- en dienstleidingen en voeren in onderaanneming gas- en elektrawerkzaamheden uit.

Projecten

Veel opdrachten komen in onderaanneming binnen voor Rijkswaterstaat en worden door heel Nederland uitgevoerd. In september 2016 is Speer Infra begonnen met het onderhouden van de stadsilluminatie bij alle 332 monumentale panden en 71 bruggen (o.a. de Magere Brug) in de binnenstad van Amsterdam. Dit project loopt tot september 2018 en wordt gedaan in opdracht van de gemeente Amsterdam.

Ook voor de gemeente Haarlem zijn er diverse projecten met suc-

Speer Infra B.V.

Energiestraat 23-C 1411 AR Naarden

ces afgerond. Enkele voorbeelden van andere werkzaamheden zijn bijvoorbeeld onderhoud aan de IJ-tunnel en ondersteunend onderhoud aan de Coentunnel en bruggen en sluizen kregen een opknapbeurt. Veiligheid en aandacht voor het milieu staan bij het bedrijf hoog in het vaandel. Speer Infra heeft dan ook de nodige certificaten behaald zoals VCA**, CKB K-A / K-B1 / K-B2, ISO 9001 en 14001 en zijn bezig met het behalen van de derde tree van de CO2 ladder.

De Blauwe Molen

Speer Infra is officieel dealer van Windenergie Holland. Windenergie is een van de schoonste methoden om groene elektriciteit op te wekken. Met de Blauwe Molen kan dit als geen ander. Dit geluidloze Hollandse product draait al bij windkracht twee en zoekt automatisch naar de wind zodat altijd het hoogst mogelijke rendement wordt behaald. De Blauwe Molen levert in Nederland een gemiddeld rendement van 3000 kWh per jaar. Maar aan de kust, open water of grote open vlakte kan het rendement oplopen tot wel 4000 kWh per jaar.

Een goede zinvolle investering die bijdraagt aan een duurzame toekomst. Kijk op: www.windenergieholland.nl voor meer informatie en erkende partners en installateurs.

035 695 33 23

info@speerinfra.nl www.speerinfra.nl

90 B+U 1 2017 Sedumworld BV

De lichtgewicht groendak specialist Vrijdag 28 oktober was het feest aan de Amsteldijk in Amsterdam. Op die dag werden er twee woonboten met lichtgewicht groendak, elk meer dan honderd jaar oud, feestelijk overgedragen aan de respectievelijke eigenaren. De oude binnenvaartschepen uit 1907 en 1910 kregen een groendak champagne douche verzorgd door de catering van het tegenover gelegen Amstel Hotel.

D

e eigenaren kozen voor de dakrenovatie Hester Dakwerken uit Alphen aan de Rijn en voor het groendak Sedumworld uit Vinkeveen. Het met nog oude dekzeilen gedekte dak was nodig aan vervanging toe. Tijdens de renovatie ging tevens een lang gekoesterde wens in vervulling. Er werden extra daglichtkoepels geplaatst die voor veel licht in de woonboten zorgen. Door de groendaken zijn de woonboten goed geïsoleerd tegen de zomerwarmte en winterkou en geluidsoverlast door hagel of regen wordt sterk verminderd. De groene daken van Sedum zijn een lust voor het oog.

Een bloeiende daktuin is immers veel ­leuker om naar te kijken dan een saai grijs en leeg dak. Bovendien subsidieert de Amsterdamse gemeente een groendak met 30 euro per m2 en is het dak, los van de jaarlijkse bemesting, geheel onderhoudsvrij.

LICHTGEWICHT

De eigenaren van de woonboten hebben gekozen voor het lichtste groendak wat al jaren in gebruik is in Scandinavië en wel het 123 Sedumdak systeem van Sedumworld - Vinkeveen. Het gewicht waterverzadigd is slechts 44 kg p/m2. (traditioneel Sedumdak met

Sedumworld BV

Vinkenkade 77-95 3645BX Vinkeveen

lava/aarde weegt 90 kg p/m2). Groot voordeel is dat eigenaren dit zelf kunnen plaatsen en er geen vakkennis is vereist. De prijs van dit groendaksysteem is afhankelijk van de dakgrootte, maar begint bij ca. 32,50 euro p/m2. Er bestaat ook een lichtgewicht cassette systeem met Sedum Ecofoam cassettes met een verzadigd gewicht van 58 kg per m2.

Subsidie

Ook in een twintigtal andere steden geeft de gemeente aan particulieren, bedrijven en VvE’s een groendaksubsidie die tussen de 20 en 30 euro ligt per m2. De vele voordelen van groendaken mogen inmiddels bekend zijn maar wat ook te denken van de bewoners aan de vele grachten in Nederland die uitkijken op woonboten met bloeiende daken in plaats van grijze daken. Dit geldt evenzeer voor bewoners van flatgebouwen die nu vaak uitkijken op saaie daken van garages. Het lichtgewicht Sedumdak 123 systeem is nu op ieder type dak toe te passen zo lang het niet steiler wordt dan 25 graden en dat deze in de zomer bloeiende oases een drachtplant zijn voor bijen zal zeker de handen op elkaar krijgen.

T +31 (0)294 267 692

E info@sedumworld.com I www.sedumworld.com

B+U 1 2017 91

Natuurlijk doen!

22 KEER PER JAAR

Sterk in Groenaanleg & Groenbeheer

SLECHTS 44 EURO

www.dehoutkrant.nl/abonneren

Securiton duurzame rubberen tegels voor:

4 InnovatIef 4 vakkundIg 4 duurzaam 4 socIaal Boonstoppel Groen BV Klaaswaal T: 0186 - 579 413 E: info@boonstoppelgroen.nl

Securiton noppen waarschu­ wingstegel met klank

Securiton slipvrije informatie­ tegel zonder noppen

13614

boonstoppelgroen.nl

13509

92 B+U 1 2017 CARLISLE Construction Materials bV

Europees marktleider in EPDM-dakbedekking In 1965 startte Hertel een fabriek in Kampen om EPDM dakbedekking te produceren. De afkorting EPDM staat voor Ethyleen Propyleen Dieen Monomeer. In 1978 werd er overgegaan op een nieuwe - destijds revolutionair - productietechniek, waarmee de weg naar een grote Europese EPDM productie met succes werd ingezet. Hertel heeft destijds gekozen voor een andere ­invulling van haar activiteiten en dat leidde uiteindelijk in 2007 tot een management buy out waarmee Hertalan Rubber Products BV het levenslicht zag.

V

anaf 2007 zette de groei goed door en in 2012 was de omzet verdubbeld, een ongelooflijke prestatie van het jonge verzelfstandigde bedrijf. Begrijpelijk dat de beschikbare productiecapaciteit onder enorme druk kwam te staan en dat had een grote uitbreiding van de productie tot gevolg. Er werd geïnvesteerd in een geheel nieuwe tweede productielijn, de ovencapaciteit werd verdubbeld en er werd een nieuw productievestiging geopend in Roemenië met een vloeroppervlak van maar liefst 13.000 m2 voor het produceren van EPDM membranen, 3D-liners en toebehoren. Het succes bleef niet onopgemerkt, want in 2011 kwam er interesse van Carlisle USA. Het klikte meteen tussen beide partijen en in 2012 nam Carlisle Inc. Hertalan Rubber Products BV over. In datzelfde jaar werd ook Phoenix Dichtungs Technik (producent van RESITRIX®) overgenomen, waardoor Carlisle Construction Materials Europe werd opgericht als onderdeel van het beursgenoteerde Carlisle Inc. USA. Carlisle CM Europe combineert de ervaring en vakkundigheid van alle Europese CCM bedrijven onder één dak. Het bedrijf heeft een omzet van meer dan 100 miljoen euro en heeft 350 medewerkers in dienst.

De sterke positie op de Europese markt en de samenwerking met het moederbedrijf verzekeren de Carlisle bedrijven van een duurzaam succes waarmee de klanten met vertrouwen aan hun projecten kunnen bouwen.

EPDM

EPDM folie is speciaal ontwikkeld om bestand te zijn tegen extreme weersinvloeden en aantasting door UV/Ozon. De HERTALAN® EPDM folie heeft daarom ook een verwachte gebruiksduur van meer dan vijftig jaar. Het is uitermate geschikt om als dakbedekking ingezet te worden en daarnaast kan EPDM worden gebruikt als kwalitatief hoogwaardige waterafdichting (vijver- en bassinfolie). Met EPDM wordt de mogelijkheid geboden om een dak in één keer af te dichten, incl. de opstanden. Deze membraantechniek is uniek aan EPDM en van het merk HERTALAN®. Daarnaast levert CCM met het merk RESITRIX®, een unieke combinatie tussen een EPDM toplaag en een hoogpolymeer SBS onderlaag. Niet vergelijkbaar met andere dakbedekkingen.

RESITRIX® EPDM daksystemen

RESITRIX® is een combinatie van hoog polymeer SBS en een toplaag van EPDM. Daardoor zijn de voordelen van beide werkstoffen met elkaar verenigd en sluit het zeer nauw aan bij de bekende baanverwerking van de dakdekker. Dank zij de hoog polymeer SBS laag aan de onderkant van het materiaal kan het op bijna elke ondergrond worden aangebracht met gebruikmaking van hete lucht.

CARLISLE Construction Materials BV B+U 1 2017 93

HERTALAN® EPDM daksystemen

Deze systemen staan garant voor beproefde kwaliteit bij het afdichten van platte daken. De EPDM banen worden met een hot-bonding proces aan elkaar verbonden met als belangrijkste voordeel dat nog slechts circa vijf procent van de naadverbindingen op het dak zelf worden uitgevoerd. HERTALAN® EPDM membranen kunnen in verschillende formaten tot meer dan 2000 m2 uit één stuk worden geleverd. Dit leidt tot een zeer snelle manier van verwerken.

ALUTRIX®

ALUTRIX® is een gewapende mandragende zelfklevende dampremmende folie die gemaakt is van aluminium. ALUTRIX® kan snel worden geplaatst, is begaanbaar en heeft een hoge dampdichtheid. Het is toepasbaar op geprofileerde staalplaten en extreem bouwfysisch belaste daken.

roof en non roof ­producten. Met Kernwaarden: roof producten wordt alles rond Eenvoudige, snelle en het maken van een dak bedoeld.

Met name het aanbieden van ­betrouwbare installatie Minder afhankelijkheid van een volledig daksysteem dat bestaat uit een dampremmer, het weer Minder onderhoud isolatie en dakbedekking staat Ecologische veiligheid hier centraal.

Geïnspireerde klanten Non roof producten zijn bedoeld Rendabele projecten voor gevels, kelders, biogas en ­vijvers. Verder wordt er naar een samenwerking gezocht met groenleveranciers om het gebruik van daken in de toekomst vorm te geven. Op dit gebied verwacht Carlisle Construction Materials BV grote innovaties en ontwikkelingen. De markt wordt bediend via Preferred Suppliers en Carlisle Roofing Partners.

Overige realties kunnen via deze preferred suppliers hun materialen aankopen.

Carlisle Academy

ECOLAN®

ECOLAN® wordt binnen Europa gebruikt bij het afdichten van vijvers, liners en basins. Dit zowel met de traditionele 2D membranen als de 3D liners. Het opmeten, het vervaardigen van de tekeningen en de uitvoering in één hand behoren tot de mogelijkheden.

HAL 1 D03 1 6

HARDCAST® industriële tapes en sealants

De tapes en sealants kunnen gebruikt worden voor bijna elk afdichtingsprobleem, zowel in luchtdicht bouwen als bij HVAC toepassingen. Ze zorgen voor bescherming tegen luchtlekken, vocht en water.

Markt

Onder de klantenkring van Carlisle Construction Materials BV bevinden zich gebouweigenaren, aannemers, projectontwikkelaars, architecten, woningbouwverenigingen, dakdekkers etc. Er worden nauwe contacten onderhouden met het rijk, provincies en gemeenten, waar veel voorlichting wordt gegeven over het gebruik van de producten. Binnen de Burgelijke en Utiliteitsbouw kent Carlisle Construction Materials BV verschillende support teams voor alle deelnemende partijen om vanaf de start van een project direct ondersteuning te kunnen geven. Deze manier van werken is in 2012 geïntroduceerd en dat heeft het bedrijf geen windeieren gelegd. Er wordt nu verder gewerkt aan een herinrichting van de organisatie met betrekking tot

CARLISLE Construction Materials BV

Industrieweg 16 8263 AD Kampen

In Kampen is een groot voorlichtings- en trainingscentrum opgezet genaamd Carlisle Academy om de klanten nog beter van dienst te kunnen zijn. In het trainingscentrum worden mensen getraind die in de praktijk met de producten van ­Carlisle Construction Materials BV gaan werken. Hier kunnen dakdekkers, installateurs, architecten en ontwerpers in de praktijk de snelle, veilige en makkelijke manier van de verwerking van de producten ervaren. De cursussen zijn verdeeld in: Starters met daken of vijvers en Update trainingen voor bestaande relaties. Verder wordt er voorlichting gegeven aan gebruikers van de CCM daken met behulp van presentaties die de roof en non roof producten op praktisch en financieel terrein behandelen.

Bouwbeurs 2017

Ook in 2017 is Carlisle Construc­ tion Materials BV weer vertegenwoordigd op de Bouwbeurs in Utrecht, die wordt gehouden van 6 tot en met 12 februari 2017.

Carlisle Construction Materials BV bevindt zich op standnummer 11D036. Als nieuwe ontwikkeling wordt de HERTALAN® EASY WELD GS, een gewapende EPDM dakbaan met een TPE lasnaad geïntroduceerd. Zij nodigen u uit voor een (her)nieuwde kennismaking onder het genot van een hapje en een drankje en praten u graag bij over alle CCM producten en diensten.

T +31 (0)38 339 33 33 F +31 (0)38 339 33 34

E info.nl@ccm-europe.com I www.ccm-europe.com

94 B+U 1 2017 Ten Napel Schroefinjectie Palen BV

Ten Napel Schroefinjectiepalen BV neemt nieuwe trillingsvrije heimachine in gebruik voor gebruik in kleine ruimte Met ingang van 1 januari 2016 heeft A. Ten Napel het bedrijf Ten Napel Schroefinjectie palen bv opgericht. Hiervoor is een ­nieuwe schroefinjectiemachine aangekocht, de MEVA 15, deze machine heeft revolutionaire specificaties voor het werken in binnenstedelijke renovatieprojecten voor funderingsherstel. De schroefinjectiemachine is zo ontworpen dat deze op de meest onmogelijke plaatsen kan komen en worden ingezet.

E

r kunnen palen gemaakt worden op plaatsen waar de doorgang zeer beperkt is. Hieronder wat gegevens; Doorrij breedte 72 cm, doorrij hoogte 170 cm, werkhoogte klein 165 cm. De palen die hiermee gemaakt kunnen worden zijn de Ten Napel schroefinjectiepalen met de volgende verschillende paaldiameter en schroefbladen: 88,9 mm x 10 / 12 /14 mm met schroefblad 250/300/350 mm grout lichaam , 250/300/350 mm.

114.3 mm x 10 / 12 / 14 mm met schroefblad 250/300/350/400 mm grout lichaam 250/300/350/400 mm.

139 mm x 10 /12 /14 mm met schroefblad 250/300/350/400 mm grout lichaam 250/300/350/400 mm.

168 mm x 10/12/14 mm met schroefblad 250/300/350/400/450 mm.

Andere afmetingen zijn op aanvraag mogelijk. De MEVA 15 is al aangepast om te voldoen aan de Euro code 7-2017. Deze Euro code houdt in dat de funderingspalen vanaf 2017 aan nieuwe veiligheidsnormen moeten voldoen en dat wil zeggen dat de draagkracht per paal met 1/3 wordt teruggebracht.

projecten

De MEVA 15 is in staat om bredere of langere palen te boren waardoor het aantal te plaatsen palen gelijk kan blijven aan de voor de Euro code gebruikte aantallen. Dit kan een aanzienlijke kostenbesparing opleveren. Uiteraard gaan we niet over één nacht ijs met deze nieuwe machine en inmiddels zijn meer dan 40 projecten met succes uitgevoerd, wij noemen oa: Johannes Verhulststraat 42 te Amsterdam 21 palen van 16,5 mtr. buis 114,3 met schroefblad 300 mm

Ten Napel Schroefinjectie Palen BV

Marsdiep 6 8320 AD Urk

Langestraat 96 Amersfoort: 6 palen van 8,5 mtr. lang. Buis 114 met schroefblad 250 mm / 4 palen van 8,5 mtr. lang. Buis 114 met schroefblad 350 mm.

Vrijthof 20 te Maastricht 8 palen van 6 mtr. Lang Buis 114 mm met schroefblad 250 mm.

Beursstraat 39 te Amsterdam 16 palen van 21 mtr. lang Buis 114 mm met schroefbladen van 250 t/m 350 mm.

Pieter Lastmankade 30 te Amsterdam 57 palen van 17 mtr. lang.

Buis 139,7 mm met schroefblad 300 mm.

Akzo Nobel Farmsum Oosterhorn 4 15 palen van 17 mtr. lang. Buis 114 mm met schroefblad 300 mm.

T 0527 68 18 21

E info@tennapel.nl I www.tennapel.nl

safelines B+U 1 2017 95

Spoorwegveiligheid, bouwcoรถrdinatie, projectsupport en advies Safelines BV is een door railAlert gecertificeerd werkplekbeveiligingsbedrijf, dat opereert op het gebied van spoorwegveiligheid en advies voor bedrijven die in de spoorbranche werkzaam zijn. Het bedrijf biedt naast het beveiligen van de werkplek ook de noodzakelijke ondersteuning aan in de complete voorbereiding en uitvoering van de werkzaamheden aan het spoor. Veiligheid, aandacht voor het milieu en zorgdragen voor de gezondheid staan bij Safelines hoog in het vaandel. Dit uiten zij door hun maatschappelijke verantwoorde bedrijfsvoering die een belangrijk onderdeel is van de bedrijfsvoering.

M

et hun recent ontwikkelde nieuwe platform (werknaam COR) streeft de organisatie ernaar om de veiligheid langs het spoor te vergroten en faalkosten die in het beginstadium kunnen ontstaan te voorkomen. Het platform kan vanaf het bestek schrijven al inzicht geven over eventuele vertragingen. Hierdoor kunnen extra kosten die deze vertragingen met zich meebrengen voorkomen worden. Voorheen werd al jaren van te voren een planning gemaakt wanneer een bepaald spoor buiten dienst gesteld zal worden. De spoorbeheerder houdt daar dan rekening mee. Als vervolgens de aannemer aan de slag gaat, en er toch bepaalde veiligheidskaders niet in orde blijken te zijn, lopen de kosten hoog op. De aannemer loopt een aanzienlijke vertraging op waardoor het spoor langere tijd buiten gebruik zal zijn.

Platform

Door de jarenlange ervaring die Safelines heeft als beveiligingsbedrijf, hebben zij een platform kunnen bouwen waarin alles inzichtelijk is gemaakt.

In samenwerking met de aannemer kan men nu beter aan de voorkand adviseren over een project. In plaats van later de fouten aan te duiden. Op dit moment worden de bestekken geschreven door een rail safety engineer die veel kennis heeft van het technische aspect, maar minder van de veiligheid van de omgeving. Daarom zitten er in veel van de bestekken fouten. Met dit nieuwe platform is door middel van een portable laptop, iPad of smartphone alles te beheren. Er kunnen groepen aangemaakt worden zodat mensen meteen een routeplanner bij de hand hebben als zij naar de locatie willen rijden. Door zichzelf bij de groep aan te melden, kan de rest van de groep zien waar ze zich bevinden en wat hun aankomsttijd is. Door middel van multiple choice vragen wordt het duidelijk welke werkzaamheden afgerond zijn. Deze input wordt dan vervolgens verzameld door de beheerder van de groep. De informatie staat dan niet alleen schriftelijk genoteerd, ook gesproken communicatie kan

Safelines

Tuinstraat 8 5241AA Rosmalen

worden opgeslagen in het systeem.Door deze manier van werken te implementeren in de bedrijfsvoering scheelt het tientallen telefoontjes tussen het uitvoerend personeel en de beheerder, wat de kans op fouten ook aanzienlijk vermindert.

App

Deze app is te downloaden voor Android, Apple en Microsoft. Er kunnen dus ook verschillende groepen aangemaakt worden voor de diverse locaties en werkzaamheden. In de app zit meteen ook een alarmknop ingebouwd die de alarmcentrale meteen kan bereiken in het geval van calamiteiten. Deze centrale kan gelijk zien waar deze persoon zich bevindt en direct reageren. Door het instellen van geofencing (het virtueel afbakenen van een geografisch gebied door middel van GPS) kan men direct actie ondernemen als iemand een onbeveiligd gebied binnengaat. Het device geeft dan een melding zodat deze ongeautoriseerde persoon het gebied betreedt.

Logischerwijs ligt de focus op veiligheid langs het spoor en daarom is de voltallige directie van Prorail al komen kijken naar het platform en de app. Ze zijn zeer enthousiast en omarmen het systeem. Mede daardoor zal het systeem topdown gestimuleerd worden, wat uiteindelijk veel tijd zal schelen. Het platform zorgt voor een betere informatievoorziening, waardoor betere resultaten behaald kunnen worden, maar het is voornamelijk de veiligheid die aanzienlijk vergroot zal worden.

De drie pijlers van het systeem zijn dan ook: 1: Veiligheid en Communicatie 2: Onderhoud, Storing en Projecten 3: Bouwmanagement Kijk op: www.safelines.nl voor meer informatie.

T +31 (0)73 644 36 58

E info@safelines.nl I www.safelines.nl

96 B+U 1 2017

colofon

Schroefinjectiemachine voorbereid op de Eurocode 7

Bouw en Uitvoering is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts­bedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel­baar en hoger technisch ­onderwijs, openbaar vervoers­ bedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

Aan dit nummer werkten mee:

Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Daan Groeneveld, Emile Koeman, Esther van Nijen, Stella Nivo, Daan Otto, Jørgen Postma, Bart van Ratingen, Betty Rombout, Erik Steegman en Tanja Veenstra.

De schroefinjectie machine is zo ontworpen dat deze op bijna de meest onmogelijke plaatsen kan opereren.

Uitgever

Jaco Otto

Er kunnen palen gemaakt worden op plaatsen met een: • Doorrij breedte van 72 cm, • Doorrij hoogte van 170 cm, • Om te bouwen tot een werkhoogte van klein 165 cm.

Marsdiep 6 8321 MC Urk T 0527 682 821 info@tennapel.nl www.tennapel.nl

Abonnementen

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de ­doelgroep* * Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

Vormgeving 13673

APR Media Groep BV E-mail: studio@aprmediagroep.nl Druk

Antilope Printing nv, Lier (BE) Uitgave

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 Fax: +31 (0)33 456 74 33 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl Advertentie- en Orderadministratie

E-mail: orders@aprmediagroep.nl Abonnementenadministratie

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl Uhhh...

Uhhh...

Uhhh... dze...dze...dze... bluhh... bluhh... bluhh...

Scheve mond?

Verwarde spraak?

Aansprakelijkheid vaktijdschrift

Lamme arm?

Herkent u één van deze signalen? Sla direct alarm.

Bel  om hersenbeschadiging te voorkomen.

hartstichting.nl

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of ­incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift.

Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever APR Media Groep BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

ISSN - 0921 - 1667

HĂŠt laatste virtual reality nieuws als eerst

w w w . v r- n e w s . n u 13621

PREFICON.COM BRANDWERENDE PLAATMATERIALEN

PREFICON BOARD C

PREFICON BOARD M

PREFICON BOARD P

PREFICON BOARD S

FERMACELL AESTUVER

In de markt voor passieve brandpreventie binnen de bouw, industrie en scheepvaart bekleedt PREFICON een prominente positie.

PREFICON biedt voor vrijwel iedere situatie een brandwerende oplossing. PREFICON heeft plaatmaterialen voor het brandwerend maken van liggers, kolommen, wanden, schachten en plafonds, voor zowel binnen- als buitensituaties (water-, vorst- en rotbestendig) in het assortiment. De producten zijn Europees getest en voldoen aan de actuele wet- en regelgeving.

EEN RBPLUS ONDERNEMING

PREFICON EUROPE B.V. HAVENWEG 20C 5145 NJ WA ALWIJK

F +31(0)416 69 71 71 INFO@PREFICON.COM W W W.PREFICON.COM

13648