Bouw en Uitvoering 2-2020

PERSONEEL EN TRANSITIE

MEER DAN BENG

VERBINDEN EN

VERDUURZAMEN

GEEN WINDMOLEN

FUNCTIONALITEIT

EN PROCES

VOL ENERGIE BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 52 - 2 2020 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

Ben jij Ready voor Het Nieuwe Verwarmen?

Focus op Topprestaties. Allround in Verwarmen en Koelen.

14118a

KENNISUITWISSELING NL EN DE OP GEBIED VAN INFRA Een samenwerking voor innovatieve infrastructuurvoorzieningen - daar willen Nederland en Duitsland naartoe. En dat begint dit jaar. Alleen al in de eerste drie maanden van 2020 vinden twee topbijeenkomsten plaats. Daarbij gaat het ook om kansen die zich voordoen voor bedrijven in het buurland.

De uitdagingen in beide landen zijn vergelijkbaar. Bij voorbeeld Noordrijn-Westfalen. In de deelstaat die direct aan Nederland grenst geeft de overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor de infrastructuur in de deelstaat, Straßen.NRW, onderhoud

en nieuwbouw, jaarlijks nu al ongeveer 1,4 miljard euro uit. En de vraag stijgt. “We worden geconfronteerd met een voortdurend toenemend verkeersvolume”, zegt Dr. Christoph Dröge van Straßen.NRW. Dat is heel herkenbaar in Nederland. Max van den Berg van Rijkswaterstraat was ­o nlangs te gast op het “Infrastructuurforum NRW - Nederland” op de InfraTech in ­Essen. Op de bijeenkomst met ondernemers uit beide landen, gaf hij aan dat Rijkswaterstaat de komende tien jaar tot 2,5 miljard euro zal moeten uitgeven aan onderhoud.

Rijkswaterstaat zoekt daarom op dit moment naar energieneutrale oplossingen en nieuwe materialen. “Hier liggen kansen voor bedrijven in lichtgewicht constructies, energiebesparende regeltechniek, preventief onderhoud of milieuvriendelijke wegdekken”, benadrukt Günter Gülker.

BIJ DE VOORPAGINA Rijkswaterstaat versterkt de ­ outribdijk tussen Lelystad en H ­Enkhuizen. De versterking van de ­Houtribdijk is onderdeel van het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma, waarin Waterschappen en Rijkswaterstaat samenwerken om Nederland ook in de toekomst veilig te houden.

De werkzaamheden aan het project Versterking Houtribdijk duren nog tot halverwege 2020.

Lees meer via onderstaande QR-code

8

INHOUD

ING Amsterdam Zuidoost De bank heeft een nieuw kantoor in gebruik genomen. Verbinding, interactie en duurzaamheid zijn centrale thema’s in de ontwikkeling van het project.

‘Kantoorgebouw in campusomgeving dat als spil fungeert’

B+U 2 2020 3

‘Komende decennia 30.000 tot 50.000 woningen per jaar van het gas af’ Van gas los Energiebedrijven en aannemers doen inmiddels steeds meer ervaring op met nieuwe manieren van samenwerken.

Centraal daarin staat de gezamenlijke training, opleiding en bijscholing van technisch personeel.

16

24 Doe meer dan de BENG-norm vraagt CO2-reductie, duurzame energiesystemen en klimaatadaptatie. Het blijkt en blijft, nog een hele uitdaging om de afspraken in het Klimaatakkoord van Parijs (2050) en zelfs het hieruit voortvloeiende Nederlandse akkoord (2030) na te komen. In gesprek met Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design & Sustainability.

‘Hoe kan de bouwwereld bijdragen en doet ze dit ook’

B+U 2 2020 5

‘Data, data, maar eerst functionaliteit en proces’ Gebouw voor groen onderwijs komt geel tot stand Budget 19 miljoen, dat klinkt op het eerste gehoor niet heel erg spectaculair. Het wordt steeds boeiender met teksten als ‘de slimste onderwijsomgeving van Nederland’, ‘DBMOcontract met energie-volumegarantie’, ‘BAAS, Building As A Service’ en ‘data driven operations en prestatieborging’. Hier is toch iets bijzonders en leerzaams aan de hand.

46

Windmolens in de achtertuin

32

EĂŠn molen voorziet 5.000 woningen van energie. Straks staan er in Noord Drenthe meer dan vijftig hoge windmolens. De komst van deze molens in het vlakke landschap stuit op veel verzet.

Naturalis: verduurzaming in renovatie en nieuwbouw Volop kansen om duurzame stappen te zetten. Bij de recente vernieuwing en uitbreiding heeft men gekozen voor diverse duurzame maatregelen, waaronder een toekomstbestendige warmte-installatie.

40 EN VERDER

GEBOUW VOL ENERGIE ’s-Hertogenbosch heeft zich tot doel gesteld om in 2020 minimaal 10 energieneutrale utiliteitsgebouwen te hebben.

Uiteindelijk wil men in 2050 klimaatneutraal zijn, in lijn met de wens van de rijksoverheid.

FOTOPAGINA ....1+72+88+90+94 NDA ARTIKEL ......................... 58 KENNISPARTNER INFO............ 68 COLOFON............................... 96

60

B+U 2 2020 7

REDACTIONEEL

TRANSITIE

In dit nummer van Bouw en Uitvoering aandacht voor de energietransitie. Het is de

bedoeling dat de komende decennia dertigduizend tot vijftigduizend woningen per

jaar van het gas af gaan. Dat is een opgave waarvoor veel technische mensen nodig zijn. Energiebedrijven en aannemers sorteren vast voor met het opleiden van technisch personeel. Zie pagina 16

Bij de energietransitie mogen windmolens niet ontbreken. (Zie pagina 32) In Noord Drenthe

zijn windmolens bedacht om woningen te voorzien van energie. De komst van deze molens

in het vlakke landschap stuit echter op veel verzet. Bewoners maken zich ongerust over de gezondheidsrisico’s en de verandering van hun omgeving.

De gemeente ’s-Hertogenbosch heeft zich tot doel gesteld om in 2020 minimaal tien

energieneutrale utiliteitsgebouwen binnen de stadsgrenzen te hebben. Op pagina 60 alles over ‘Gebouw vol Energie’. Avans Hogeschool, de Koffiebrandery en installatiebedrijf

Kuijpers hebben ondersteuning gekregen om hun ambities, waaronder in ieder geval energieneutraal, om te zetten in een concrete vraag aan de markt.

CO2-reductie, duurzame energiesystemen en klimaatadaptatie. Het blijkt en blijft, nog een

hele uitdaging om de afspraken in het Klimaatakkoord van Parijs (2050) en zelfs het hieruit voortvloeiende Nederlandse akkoord (2030) na te komen. Bouw en Uitvoering sprak met

Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design & Sustainability aan de TU Delft.

(Meer op pagina 24)

Een nieuwbouwproject voor een vmbo-school in Doetinchem, budget 19 miljoen, dat klinkt op het eerste gehoor niet heel erg spectaculair. De ‘artist impression’ wekt al wat meer

interesse, als je ziet hoe het gebouw voor ‘groen’ onderwijs, gericht op werken in en met

de natuur, er uit moet gaan zien. Op pagina 46 wordt uit de doeken gedaan hoe de ‘slimste onderwijsomgeving van Nederland’ eruit ziet.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

8 B+U 2 2020

nieuw ING-kantoor Amsterdam Zuidoost

VERBINDING EN VERDUURZAMING

In Amsterdam Zuidoost heeft ING recent een nieuw kantoor in gebruik genomen. Verbinding, interactie en duurzaamheid zijn centrale thema’s in de ontwikkeling van het project.

Het resultaat is een kantoorgebouw in een campusomgeving dat als spil fungeert in een nieuw innovation district in de hoofdstad.

TEKST NADINE HUISKES BEELD HANS WILSCHUT / EGBERT DE BOER

B+U 2 2020 11

H

et hedendaagse kantoor moet aansluiten op de wensen van de moderne werknemer, de duurzame ambities van de organisatie illustreren, en een verbindende factor zijn in de omgeving. Het markante ING-kantoor in de Amsterdamse Poort, in de volksmond bekend als het Zandkasteel, voldeed niet meer aan deze eisen, vertelt Ad Hagedoorn, senior manager Corporate Real Estate Management bij ING. ‘Het gebouw heeft kleine ramen, en is daardoor sterk naar binnen gericht. Aan de binnenkant waren veel kleine vloeroppervlaktes en weinig mogelijkheden voor interactie. En het geheel was ruim dertig jaar na de bouw toe aan een grondige renovatie.’

Om het kantoor aan te passen aan de huidige tijd, zouden de medewerkers tijdelijk elders worden gehuisvest.

‘Aangezien we toch op zoek moesten naar andere - zij het tijdelijke - huisvesting, was het natuurlijk wel de moeite waard om te kijken of een ander pand een permanente oplossing kon bieden’, blikt Hagedoorn terug.

SLOOP EN HERGEBRUIK

Een voormalig kantoorpand van Hema en Bijenkorf aan de Bijlmerdreef kwam in beeld als locatie, omdat het de mogelijkheid zou bieden om de nabijgelegen panden waarin ING gehuisvest is - Treasury Center, Acanthus, Laanderpoort en Financial Plaza - meer met elkaar te

B+U 2 2020 13

verbinden. Hagedoorn: ‘Onze eerste keuze was om het bestaande pand grondig te renoveren, maar ook dit gebouw was constructief opgebouwd uit kleinere ruimtes. Het bleek heel lastig om er de grote ruimtes van te maken die we graag wilden. We kozen daarom voor sloop, en het hergebruiken van een groot deel van het beton in het nieuwe kantoor.’

De nieuwbouw - ontwikkeld door EDGE Technologies en G&S Vastgoed - maakte het mogelijk om het kantoor een stuk naar achteren te plaatsen op het perceel.

Daardoor zou een campusachtige omgeving ontstaan.

De campusgedachte heeft inmiddels gestalte gekregen

door de aanleg van een park met veel groen, ruimte voor voetgangers, en een horecapaviljoen, waarin nu restaurant The Traveller is gevestigd. De grote glazen gevel zorgt voor verbinding met de omgeving. De keuze voor slechts vijf verdiepingen, met grote open ruimtes en een atrium, zorgt ervoor dat medewerkers en afdelingen elkaar makkelijk ontmoeten.

bestemming krijgt’, licht Hagedoorn toe. ‘Het wordt daarom herontwikkeld tot woningen en een internationale school.’

DUURZAAMHEID ALS PIJLER

Tijdens de bouw van het nieuwe pand is de ING-campus uitgegroeid tot een Amsterdams innovation district met de naam Cumulus Park, waar de bank met diverse partijen samenwerkt aan nieuwe ideeën en innovatieve oplossingen.

Inmiddels hebben zo’n 2.500 ING-medewerkers hun intrek genomen in het nieuwe onderkomen. Naast verbinding, transparantie en interactie, is duurzaamheid een belangrijke pijler van de nieuwbouw. In de parkeergarage beschikt de helft van alle plekken over een laadmogelijkheid, er is een uitgekiend watermanagement systeem en slimme installaties zorgen voor een efficiënt energieverbruik.

En wat gaat er met het Zandkasteel gebeuren? ‘Dat pand is na 33 jaar gebruik als hoofdkantoor zo speciaal voor ING, dat we willen dat het een goede nieuwe

‘Voor het verwarmen van het pand overwogen we een warmte-koude-opslag (WKO), waarmee we op duurzame wijze in onze eigen warmtebehoefte zouden kunnen

14 B+U 2 2020

voorzien’, vertelt Hagedoorn. ‘Tegelijkertijd is een WKO wat ik noem een ‘postzegeloplossing’, omdat het op het eigen perceel is georiënteerd. Omdat we ook voor de Financial Plaza, Treasury Center en Acanthus een duurzame warmtevoorziening wilden, waren WKO’s niet de beste oplossing. We zouden voor elk van de drie panden een nieuwe, eigen infrastructuur gaan aanleggen, terwijl er al een goed werkend warmte- en koudenet praktisch voor de deur ligt.’

SAMENWERKEN AAN DUURZAME HUISVESTING

Voor de koeling van het nieuwe kantoor wordt daarom gebruik gemaakt van het net van Vattenfall, dat duurzame koude onttrekt aan de Ouderkerkerplas. De warmte is afkomstig uit de elektriciteitscentrale in Diemen. Het warmtenet is volop in ontwikkeling om verder te verduurzamen.

Accountmanager Wieger Knol van Vattenfall licht toe: ‘Net als ING heeft Vattenfall hoge duurzaamheidsambities. Fossielvrij leven mogelijk maken binnen één generatie, dat is ons doel. We hebben daarom afspraken gemaakt over de verduurzaming van het warmtenet, bijvoorbeeld door de inzet van datacenterwarmte.

Ook willen we graag meer duurzame lokale bronnen aansluiten op het warmtenet.’ Door deze plannen kan de CO2-besparing, die op dit moment al zo’n 50 procent bedraagt in vergelijking met een gasgestookte warmtevoorziening, verder toenemen.

BREEAM OUTSTANDING

De aansluiting op het warmte- en koudenet heeft er samen met tal van andere duurzaamheidsmaatregelen voor gezorgd dat het nieuwe ING-kantoor de certificering BREEAM Outstanding in de wacht heeft gesleept.

Hagedoorn: ‘Het is een mooie prestatie, maar tegelijkertijd reiken onze ambities verder. We hopen met het nieuwe hoofdkantoor een EPC lager dan 0 te bereiken, dat wil zeggen dat we meer energie opwekken dan we verbruiken.’ Het dak van de kantoren in Amsterdam Zuidoost ligt al vol met zonnepanelen: 2.100 in totaal.

Volgens Hagedoorn biedt het veel voordelen om samen te werken met andere partijen om tot een duurzame huisvesting te komen. ‘Het bundelen van krachten, zoals wij doen met bijvoorbeeld Vattenfall, leidt tot efficiëntie. Je kunt profiteren van wat er al is ontwikkeld en van daaruit verder werken aan duurzaamheid.’

B+U 2 2020 17

samenwerking energiebedrijven en aannemers voor opleiding technisch personeel energietransitie

foto: hans peter van velthoven

VAN GAS LOS

18 B+U 2 2020

Het is de bedoeling dat de komende decennia dertigduizend tot vijftigduizend woningen per jaar van het gas af gaan. Dat is een opgave waarvoor veel technische mensen nodig zijn.

Energiebedrijven en aannemers doen inmiddels steeds meer ervaring op met nieuwe manieren van samenwerken.

Centraal daarin staat de gezamenlijke training, opleiding en bijscholing van technisch personeel.

TEKST RENÉ LANSBERGEN BEELD JORRIT LOUSBERG / HANS PETER VAN VELTHOVEN

E

erder dit jaar ondertekenden meer dan twintig partijen - waaronder Techniek Nederland, Bouwend Nederland en Netbeheer Nederland - de intentieverklaring ‘Mensen maken de transitie’.

Hierin beloven de partijen om de komende jaren intensief samen te werken aan een wijkgerichte aanpak om woningen aardgasvrij te maken. De samenwerking bestaat uit het ontwikkelen van kennis, vaardigheden, technologie en werkprocessen.

Vooral kennisuitwisseling is voor partijen die betrokken zijn bij de bouwwerkzaamheden voor de energietransitie van cruciaal belang. Op de huidige arbeidsmarkt is personeel schaars, en de eisen die aan technici worden gesteld liggen steeds hoger.

foto: nuon/jorrit lousberg

20 B+U 2 2020

Pieter van Poelje, commercieel manager van aannemer A. Hak: “De krapte op de arbeidsmarkt is een gezamen­ lijke uitdaging. De wereld is veranderd. We merken gelukkig dat onze monteurs en uitvoerders dat ook inzien en ervoor openstaan om nieuwe dingen te leren.

Het is belangrijk dat ketenpartners zoals aannemers, ingenieursbureaus en energiebedrijven hierop inspelen.”

ONDERWIJS ALS SCHAKEL

Energiebedrijf Vattenfall en de aannemers die betrokken zijn bij projecten om wijken aardgasvrij te maken, merken het tekort aan goede vakkrachten. “De energietransitie vraagt veel van een organisatie en van de mensen.

Maar het vraagt ook veel van de schakel ervoor: het onderwijs”, zegt Willem van der Valk, manager bij het Technical Training Centre (TTC), het opleidingscentrum voor technisch personeel van Vattenfall Heat Nederland.

Het TTC ontwikkelt en organiseert trainingen voor monteurs, opzichters en werkvoorbereiders binnen de discipline stadswarmte. Het TTC beschikt over een eigen praktijkruimte waarin theorie en praktisch oefenen samenkomen. “Bestaande technologieën veranderen en nieuwe innovaties komen op de markt. Dat leer je niet allemaal als je net van school komt”, licht Van der Valk toe. “Daarom investeren we veel in het opleiden en bijscholen van onze technische medewerkers.”

EISEN AAN DE EXPERTISE

Van technici die werken aan de energie- en warmtetransitie wordt volgens Van der Valk een steeds bredere expertise gevraagd. “Bij de uitvoering van stadswarmteprojecten zien we dat vakgebieden en disciplines steeds dichter bij elkaar komen te liggen. Bijvoorbeeld: het ontwerp van trajecten voor stadswarmte vereist

B+U 2 2020 21

tcc vattenfall heat nederland warmteleidingen kabels (foto: hans peter van velthoven)

B+U 2 2020 23

warmteleidingen vattenfall heat nederland (foto: jorrit lousberg) leidingenwerk amsterdam noord vattenfall heat nederland (foto: jorrit lousberg)

steeds meer kennis over werktuigbouw. En monteurs die werken aan verbruiksinstallaties hebben kennis nodig over automatisering, informatietechnologie, elektro- en regeltechniek. We merken dat nieuwe medewerkers hier wel aardig in meegegroeid zijn. Oudere medewerkers zijn juist meer gewend om in één vakgebied te werken.”

OPEN OPLEIDINGEN

De toekomst vraagt dus om bredere kennis. Daarnaast is er een nauwere samenwerking nodig tussen partijen die het werk uitvoeren, zegt Van der Valk. “Elkaar begrijpen en betrekken is het belangrijkste in de samenwerking.

Daarom hebben we de deuren van ons Technical Training Centre opengesteld: we nodigen de specifieke doelgroepen van aannemers uit om aan te sluiten bij de opleidingen voor onze medewerkers.”

Het belangrijkste doel van de gezamenlijke opleidingen is om kennis met elkaar te delen, zodat er in de praktijk beter en efficiënter kan worden samengewerkt. Van der Valk: “In verschillende workshops en modules gaan medewerkers met elkaar in gesprek over onderwerpen uit het bestek. Verder delen ze met elkaar ervaringen uit de praktijk. We verwachten dat we hiermee mede-

werkers verder kunnen ontwikkelen en langer kunnen behouden, waardoor we een duurzame werkrelatie opbouwen. Dat komt het werk ten goede.”

KENNIS TUSSEN DE OREN

Van Poelje is enthousiast over de gezamenlijke opleidingen. “Mijn collega’s krijgen de inhoud van het bestek in begrijpelijke, hapklare brokken voorgeschoteld en horen van leveranciers uitleg over nieuwe materialen en systemen. Met de vergrijzing in het achterhoofd is dit volgens mij dé manier om mensen aan boord te houden en het werk interessant te houden voor een jongere generatie.

Bovendien kunnen medewerkers zo ook alle kennis die nu nog tussen de oren zit aan elkaar overdragen.”

Ook als het gaat om begeleiding van de medewerkers trekken het energiebedrijf en de aannemer met elkaar op. Van der Valk: “In deze arbeidsmarkt hebben we elkaar op alle vlakken nodig. Dat lukt alleen als alle ketenpartners op gelijke voet met elkaar staan en we allemaal optimale aandacht schenken aan de opleiding van de mensen die de energietransitie uitvoeren. Zo kunnen we samen werken aan een duurzame relatie voor de bouw van de toekomst.”

Prof. Andy van den Dobbelsteen

‘BOUWSECTOR DOE MEER DAN DE BENG-NORM VRAAGT’

B+U 2 2020 25

26 B+U 2 2020

CO2-reductie, duurzame energiesystemen en klimaatadaptatie. Het blijkt - en blijft - nog een hele uitdaging om de afspraken in het Klimaatakkoord van Parijs (2050) en zelfs het hieruit voortvloeiende Nederlandse akkoord (2030) na te komen. Hoe kan de bouwwereld bijdragen en, doet ze dit ook?

TEKST BETTY ROMBOUT

D

e leerstoel Climate Design & Sustainability zit dicht tegen de technische kant van bouwkunde aan, zegt Andy van den Dobbelsteen. Zijn studenten leert hij gebouwen duurzaam te ontwerpen. Denk aan het duurzame gebruik van energie, materialen en water. In Nederlandse en Europese onderzoeken richt de hoogleraar zich op duurzame energiesystemen en klimaatadaptatie op het stedelijke of regionale niveau.

UITDAGINGEN

“In ons vakgebied ligt een grote hoeveelheid uitdagingen op ons te wachten”, vervolgt Andy van den Dobbelsteen. “We verwachten de komende decennia in Nederland een temperatuurtoename van ongeveer 2 tot 3 graden. Dat lijkt weinig, maar is veel aangezien de temperatuur de afgelopen eeuwen tamelijk constant is geweest. Onze steden worden een stuk warmer. Door slim te ontwerpen, door gebruik te maken van instrumenten die je als ontwerper hebt, kun je een zo natuurlijk mogelijke oplossing vinden voor dit probleem. Wij vertalen oplossingen naar ingrepen en nieuwe concepten, maar vinden ook nieuwe verbanden.”

KLIMAATAKKOORD

Belangrijk, ook voor gemeenten. Zij moeten voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs (2020-2050). Een internationaal verdrag, waarbij tussen 195 landen afspraken zijn gemaakt om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. In 2050, of kort daarna, moet de netto CO2-uitstoot compleet afgebouwd zijn om verdere opwarming van de aarde te beperken. Het Nederlandse Klimaatakkoord is een overeenkomst tussen veel organisaties en bedrijven in Nederland om de opwarming van de aarde

tegen te gaan. De belangrijkste gassen die de aarde opwarmen zijn koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en lachgas (N2O). Het kabinet heeft bedrijven en organisaties gevraagd om antwoord te geven op de vraag: Hoe kan Nederland in 2030 bijna de helft minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990?

LAT HOGER

Van den Dobbelsteen: “Dit betekent, dat alles wat er nu neergezet wordt, al helemaal CO2-neutraal zou moeten zijn; anders is die nieuwbouw van nu in de toekomst ons grootste probleem. En daarnaast is natuurlijk in de bestaande bouw nog veel werk aan de winkel. Mijns inziens moeten aannemers en opdrachtgevers de lat hoger leggen dan wat de BENG-norm (Bijna Energie Neutrale Gebouwen) aangeeft. Deze norm gaat namelijk uit van nog niet helemaal energieneutraal. Kortom, doen we er nu te weinig aan, dan komen we over 30 jaar voor grote problemen te staan.”

Op de vraag waarom de bouwsector ‘traag reageert’, zegt Andy van den Dobbelsteen: “Het is een traditionele sector. Wat volgens het Bouwbesluit niet hoeft, gebeurt ook niet. Maar ja, we leven in een tijd dat het echt anders moet.”

ANDER ONTWERP

Anders dus. CO2-neutraal bouwen is één. Maar er dient meer te gebeuren. Van den Dobbelsteen: “We hebben te maken met klimaatverandering. Woningen en gebouwen moeten we zo maken, dat ze koeler blijven in de zomer. Welke oplossingen er zijn? Het begint met het voorkomen van de noodzaak van koelen. De meeste huizen in Nederland zijn gebouwd voor koudere omstan-

prof. andy van den dobbelsteen, phd msc (foto: marcel krijger)

‘Een warmtepomp is een goede oplossing als de stroom voor het systeem duurzaam opgewekt wordt’

B+U 2 2020 29

digheden. We hebben over het algemeen grote ramen vanwege het licht. Deze zorgen in de winter voor meer warmteverlies. In de zomer zijn ze als het ware grote ‘zonnecollectoren’. Kortom, we dienen huizen anders te ontwerpen. Bijvoorbeeld met standaard zonwering aan de buitenkant. Daarnaast zijn warmtepompsystemen heel nuttig; ze kunnen zowel verwarmen als koelen. Precies wat we straks nodig hebben. In Nederland houden we ook bij een gemiddelde van 13 graden een relatief koel klimaat, maar elke zomer gaat de temperatuur wel omhoog, en vooral in de gebouwde omgeving.”

REGELGEVING

Ook met betrekking tot klimaataanpassing loopt de bouwsector achter, volgens Andy van den Dobbelsteen.

“Zonwering wordt bijvoorbeeld niet aangebracht, want het is niet voorgeschreven. Het zou eigenlijk in de regelgeving opgenomen moeten worden. Nu vraagt zonwering om een hogere investering; de prijs van gebouwen wordt dan hoger en vervolgens is men bang dat niemand dit wil betalen. Maar ja, als we kijken hoe de prijzen van vastgoed momenteel stijgen, dan maakt het aanbrengen van zonwering ook niet veel meer uit.”

MEER WARMTEPOMPEN

Warmtepompen worden toch wel steeds meer geplaatst? Van den Dobbelsteen: “Dat klopt. Een goede reden overigens ook om van het gas te gaan. Huizen die nu nog een gasketel hebben voor de verwarming, hebben straks voor de koeling airconditioning nodig. Met als gevolg, dat deze gebouwen dan twee inefficiënte systemen hebben. Beide zorgen ze daarnaast voor meer CO2-uitstoot. Nogmaals, een warmtepomp is een goede oplossing als de stroom voor het systeem duurzaam opgewekt wordt. Want ja, we willen immers ook energieneutraal zijn. Bij nieuwbouw sowieso. Bij oudbouw moeten we kijken hoe we dit per gemeente en per wijk het beste op kunnen lossen.”

WARMTEPLAN

Andy van den Dobbelsteen vervolgt: “We kennen verschillende wijken die in verschillende tijden gebouwd zijn. De Amsterdamse zeventiende-eeuwse binnenstad heeft een andere oplossing nodig dan bijvoorbeeld een wederopbouw- of nieuwbouwwijk. Elke gemeente dient daarom een warmteplan te maken om van het aardgas af te kunnen gaan. Dit vraagt om een goede analyse van de verschillende wijken.”

De gemeente Amsterdam, om een voorbeeld te noemen, is gestructureerd met een dergelijk warmteplan bezig, aldus de hoogleraar. Verschillende wijken zijn geïdentificeerd. Duidelijk is waar het warmtenet uitgerold moet worden. Ook zijn plekken aangewezen waar lagetemperatuursystemen gebaseerd op warmtepompen en bodemopslag komen.

WATERSTOF

Niet alle gemeenten in Nederland zijn zover als Amsterdam. Of minder goed voorbereid. Van den Dobbelsteen: “Sommige gaan volledig voor warmtenetten, vanuit

30 B+U 2 2020

industriële restwarmte. Andere zetten in op waterstof ter vervanging van aardgas. Als het wordt opgewekt uit overtollige stroom van zonnepanelen in de zomer, als het lokaal wordt opgeslagen en in de winter als aanvullende bron gebruikt in hybride warmtepompen, dan vind ik het een goede oplossing voor ‘lastige wijken’. Mijns inziens zijn uitgebreide waterstofnetten echter niet verstandig in de gebouwde omgeving. Reden? Waterstof wekken we nu nog niet duurzaam op: het wordt gemaakt van fossiele energie. Prima om in de zomer overtollige duurzame elektriciteit op te slaan als waterstof, maar het rendement is niet hoog, dus beter eerst elektriciteit direct gebruiken. En dan nog: we kennen veel industrie en zwaar vervoer waar geen goed elektrisch alternatief voor bestaat. Dus waterstof en andere vormen van duurzaam gas, ook als we die op termijn efficiënt en goedkoop kunnen importeren, moeten we naar mijn mening vooral voor deze doeleinden gebruiken. De gebouwde omgeving heeft deze hoogwaardige

komst vooral ook van restmaterialen en afvalstromen.

Ook het gebruik van technische materialen past binnen circulair bouwen. Van den Dobbelsteen: “Dan praten we vooral over het hergebruiken van metalen en steenachtige materialen.”

Andy van den Dobbelsteen vervolgt: “Circulair biobased is overigens vanwege de stikstofcrisis ook interessant.

We weten dat de materialen eigenlijk CO2- en stikstofpositief zijn zodra de planten weer aangevuld worden.”

ELFSTEDENTOCHT

Het mag duidelijk zijn. Het is belangrijk dat we onze focus richten op energieneutraal en adaptatie aan het klimaat. Zoals in dit artikel te lezen is, zijn er al vele oplossingen in de markt. Van den Dobbelsteen onderzoekt echter ook nieuwe concepten met meerwaarde.

Hij noemt een voorbeeld. “In Friesland ben ik met partijen aan het bekijken hoe we het oppervlaktewa-

BENG (BIJNA ENERGIENEUTRALE GEBOUWEN)-NORM Voor alle nieuwbouw, zowel woningbouw als utiliteitsbouw, geldt dat de vergunningaanvragen vanaf 1 januari 2021 moeten voldoen aan de eisen voor bijna energieneutrale gebouwen (BENG). Die eisen vloeien voort uit het Energie­ akkoord voor duurzame groei en uit de Europese Energy Performance of Buildings Directive (EPBD).

Vanaf 1 januari 2021 leggen we de energieprestatie voor bijna energieneutrale gebouwen vast aan de hand van drie eisen: 1 De maximale energiebehoefte in kWh per m2 gebruiksoppervlak per jaar 2 Het maximale primair fossiel energiegebruik, eveneens in kWh per m2 gebruiksoppervlak per jaar 3 Het minimale aandeel hernieuwbare energie in procenten Meer informatie: www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen/wetten-en-regels/nieuwbouw/energieprestatie-beng

energievorm niet nodig. Net zomin als we nu aardgas op 1500 graden verbranden, om daarmee een woning te voorzien van 20 graden. We moeten af van het idee dat we de meest luxe vorm van energie gebruiken om een dom en laagwaardige functie te vervullen.”

De gedachte dat waterstof ‘wel even door onze bestaande gasleidingen kan’, daar moeten we ook vanaf, volgens Andy van den Dobbelsteen. “Vooral in oude binnensteden liggen gasleidingen op onmogelijke plekken. Het is levensgevaarlijk om in deze gebieden zonder grootschalige leidingvervangingen waterstof in te zetten.”

CIRCULAIR

We hebben het in dit artikel gehad over CO2-neutraal en klimaataanpassing. Een laatste oplossingsrichting is te vinden in circulair bouwen. Denk hierbij aan het gebruik van biobased materialen, gemaakt van hernieuwbare grondstoffen zoals zetmeel, suiker, cellulose, melkzuur, eiwitten of via micro-organismen. Nu meestal nog afkomstig uit mais, biet, suikerriet, hout, aardappel, tapiocawortel of bijvoorbeeld castornoten, maar in de toe-

ter van de Elfstedenroute kunnen gebruiken voor de verwarming - middels warmtepompen - van een deel van de Friese woningen. Het voordeel is niet alleen het hebben van een duurzame bron, maar ook dat het water kouder wordt. Daarmee wordt de waterkwaliteit beter en in de winter bevriest het sneller. Het zou dus wel eens mogelijk kunnen zijn, dat er sneller een Elfstedentocht kan komen.”

VOORUIT

Tot slot, wat wil Andy van den Dobbelsteen de bouwwereld meegeven? “Richt je niet alleen op wat nu de regelgeving is of wat de BENG-norm zegt. Loop vooruit.

We weten hoe we veel duurzamer kunnen bouwen dan we nu doen. Blijf je op het minimumniveau zitten, dan doen personeel en leveranciers dat ook. Met als gevolg, dat je straks achterloopt. Kortom, denk mee in de transitie. Want daar zullen we toch in mee moeten. Hoe meer je daar zelf in bijdraagt, hoe groter de kans is, dat je daar straks ook je eigen boterham mee kan verdienen. Dus: doe meer dan wat strikt noodzakelijk is!”

14121

LIEVER GEEN WINDMOLEN IN DE ACHTERTUIN

foto: jorrit lousberg

B+U 2 2020 33

34 B+U 2 2020

Net iets hoger dan de onlangs nog hoogste windmolen ‘David’ in Eemshaven worden de windmolens in Noord Drenthe. Met een tiphoogte van 210 meter roteren de bladen van windmolens hoog boven het Nederlandse landschap.

Eén molen voorziet ongeveer 5000 woningen van energie. Straks staan er in deze regio meer dan vijftig van deze hoge windmolens. De komst van deze molens in het vlakke landschap stuit op veel verzet. Bewoners maken zich ongerust over de gezondheidsrisico’s en de verandering van hun omgeving.

TEKST RONALD VAN BOCHOVE

D

uurzame energie opwekken heeft ook een keerzijde. De eerste windturbine van meer dan 200 meter staat nu op zijn plek, maar het verzet ertegen neemt niet af. Op filmpjes op Youtube van de trotse makers van de fundering voor de enorme mast, worden bedrijfsnamen en personen uit voorzorg tegen sabotageacties onherkenbaar gemaakt. Als sinds een aantal jaren is het door de duurzame energieplannen onrustig onder de bewoners van dit gebied.

Trouw-verslaggever Joop Bouma verblijft in 2016 een aantal weken in Noord Drenthe om alle onvrede in kaart te brengen. Zijn artikel met de titel ‘Hoe molens van 200 m hoog de dorpen in de Veenkoloniën verscheurden’ beschrijft uitgebreid wat er aan de komst van de windmolens voorafging en hoe dit grote onvrede bracht onder de bewoners.

Vanaf 2009 kwamen landbouwers bijeen om te onderzoeken wat het oogsten van wind op hun land voor voordelen zou hebben. Op het land van deze boeren zouden 17 van de 50 geplande reuzenwindmolens komen te staan. Voorman Harbert ten Have van de groep windboeren: “Met windenergie krijgt mijn bedrijf weer toekomstperspectief.” Dat gold voor meer boeren. De landbouwsubsidies uit Brussel namen drastisch af en ze zochten naar alternatieve inkomsten.

Projectontwikkelaars aasden ook op het land met als doel hier windturbines te plaatsen. Met andere boeren

foto: jorrit lousberg

‘Eerst zelf tot overeen­stemming komen en dan naar buiten treden’

B+U 2 2020 37

HOOGTE 0 - 30 m

5% >1%

31 - 50 m

30%

11%

51 - 70 m 32%

71 - 95 m

26% 18%

> 95 m

29%

15%

34%

Aantal windmolens Elektriciteitsproductie in kWh Bron: CBS

waren hierover al afspraken gemaakt, Ten Have wilde het liefst deze molens in eigen beheer houden. Buiten het oog van de lokale gemeente en inwoners kregen ze het met een stevige lobby voor elkaar dat de provincie Drenthe de Veenkoloniën aanwees als ‘zoekgebied’ voor de windplannen. Hun plan sloot mooi aan bij de wens van de overheid voor meer duurzame energiebronnen.

‘Eerst zelf tot overeenstemming komen binnenskamers en dan naar buiten treden’, was het plan.

Maar in de kleine gemeenschap komt alles uit en het verzet was massaal en intens. Wat vooral kwaad bloed zette was dat de overheid in 2010 besloot de Rijkscoördinatieregeling toe te passen. Deze RCC is een besluit van de overheid waarmee Economische Zaken bij projecten van nationaal belang op het terrein van energie-infrastructuur, alle regelingen kan coördineren. Toenmalig minister Maria van der Hoeven voegde drie bestaande plannen van windboeren samen om zo’n RCC toe te kunnen passen. De overheid kon nu rechtstreeks zakendoen met de boeren, de provincie had het nakijken.

Dat ontketende een storm aan protesten. De provincie en de gemeenten, die eerst nog positief tegen het initiatief aankeken, keerden zich tegen de boeren. Veel bewoners verenigden zich in actiegroepen. Ten Have stond een woedende menigte te woord, op 11 september in 2014, toen bewoners voor het eerst de details van het project te horen kregen.

Dreigmails, sms’jes en sabotage. De sfeer in de dorpen verhardt. ‘De venijnigste tegenstand voor de boeren komt daarentegen niet van de kant van de actievoerders’, omschrijft Bouwma in zijn artikel in Trouw, ‘maar uit onverwachte hoek. Waren provincie en gemeente in de beginfase enthousiast over de plannen, nu starten

de gemeentes Aa en Hunze en Borger-Odoorn zelfs een rechtszaak tegen de overheid. Uit woede dat toenmalige minister Kamp hun invloed op het project met de speciale Rijkscoördinatieregeling elimineerde.’

ER STAAT NOG MEER OP STAPEL

Op 28 juni 2019 publiceerde het kabinet het klimaatakkoord, de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs (2015). Het bevat een samenhangend pakket aan maatregelen dat moet resulteren in een CO2-reductie van ten minste 49 procent in 2030 ten opzichte van het jaar 1990. Hiervoor is een energietransitie noodzakelijk. Het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (RES) ondersteunt Nederlandse regio’s bij het maken van de RES. Bij het maken van het Klimaatakkoord waren verschillende zogenoemde sectortafels betrokken. Parallel aan de landelijke onderhandelingen aan de sectortafels, is Nederland opgedeeld in 30 energie-regio’s op initiatief van gemeenten, provincies en waterschappen. Elke gemeente, provincie en ook waterschap werkt op dit moment binnen deze regio’s samen met stakeholders aan een Regionale Energiestrategie (RES). De RES is een instrument om gezamenlijk te komen tot keuzes voor de opwekking van duurzame elektriciteit, de warmtetransitie in de gebouwde omgeving en de daarvoor benodigde opslag en energie infrastructuur.

De Twentse regio is de enige RES-regio in heel Nederland, waar nauwelijks een windmolen staat. Voor Twente wordt uitgegaan van een bijdrage aan de landelijke opgave van 1,3 tot 1,5 TWh. ‘Dat ligt overigens nergens vast. Het Rijk gaat er van uit dat de regio’s gezamenlijk tot die 35 TWh komen. Mocht dat niet zo zijn, dan kan

38 B+U 2 2020

in het uiterste geval de provincie gemeenten buitenspel zetten door inpassingsplannen te maken voor zonnevelden of windmolens’, schrijft Tubantia De 1,3 tot 1,5 TWh voor Twente komt neer op meer dan 100 windmolens of meer dan 1.500 hectare aan zonnevelden. Het meest waarschijnlijk is een combinatie van windmolens en zonneparken. Ook kunnen gemeenten afspreken dat windmolens in een park bij elkaar geplaatst worden, waardoor delen van Twente gevrijwaard kunnen blijven van turbines.

NIET GERUST

Hoewel de RES veel aandacht geeft aan communicatie, aan manieren om stakeholders te informeren, voelen bewoners zich nu al jaren gepasseerd. De actiegroepen Platform Storm en Tegenwind Veenkoloniën willen daarom dit jaar een nieuwe landelijke politieke partij oprichten, die opkomt voor ‘het noordelijk belang’.

Volgens Jan Nieboer, frontman van Platform Storm, wordt het belang van Groningers en Drenten genegeerd door de Tweede Kamer. “Het lijkt alsof de mensen die ons regeren dit gebied zien als een soort toendra, waar geen huizen staan. Ik denk dat we langzamerhand beter van ons af moeten gaan praten, en misschien lukt dat met een politieke partij beter.”

De kracht van burgers bij het verweer tegen windturbines is één van de factoren die de Duitse windenergiesector parten speelt. Het Financieel Dagblad meldt dat de windenergiesector bij onze oosterburen sinds 2019 in crisis is geraakt. Duitsland had door te pionieren met zijn energietransitie en royale subsidieregelingen een sterke rol opgeëist in de windenergie. De Duitse overheid wil echter geleidelijk af van het subsidiesysteem. Daardoor zijn grote achterstanden ontstaan bij goedkeuringen voor de bouw van nieuwe windturbines. Ook de maatschappelijke weerstand eist een rol. Een stroom van rechtszaken van bezorgde burgers en natuurorganisaties heeft de vraag doen instorten.

Bronnen Trouw duurzaamheid-natuur Tegenwind veenkoloniën; platform storm Nationaal Programma Regionale Energie Strategie FD Financieel Dagblad RVO De groene rekenkamer

B+U 2 2020 39

STAND VAN ZAKEN OPGESTELD VERMOGEN EIND 2017 Provincie

Vermogen

Afspraak IPO-Rijk

Utrecht

34,1 MW

65,5 MW

Overijssel

42,5 MW

85,5 MW

Limburg

12,3 MW

95,5 MW

Gelderland

82,4 MW

230,5 MW

Drenthe

21,2 MW

285,5 MW

Noord-Brabant

218,7 MW

470,5 MW

Friesland

198,7 MW

530,5 MW

Zeeland

364,2 MW

570,5 MW

Noord-Holland

304,7 MW

685,5 MW

Zuid-Holland

337,9 MW

735,5 MW

Groningen

447,1 MW

855,5 MW

Flevoland

1.185,4 MW

1.390,5 MW

Bron: Monitor Wind op Land 2017 (Door RVO in opdracht van het Kernteam Wind op Land; 31 maart 2018)

HOGE TURBINES VANGEN VEEL WIND Windturbinebouwers als Enercon en Nordex uit Duitsland, bouwen enorm hoge windturbines waarvan er van Nordex nu ook in Drenthe een aantal komen te staan.

Steeds hogere windmolens zullen in het Nederlandse landschap komen te staan. De turbines in het noorden van ons land hebben een tiphoogte van boven de 200 meter Op zulke hoogten is er sprake van een meer stabiele wind, hetgeen de levensduur van de mast en turbines ten goede komt. Windturbinebouwer Lagerwey, een innovatieve organisatie binnen Enercon, uit Barneveld bouwde ‘David’, windturbines in de Eemshaven met een hoogte van 200 meter. Tot voor kort de hoogste windmolen van Nederland. Deze L136 kan voor ongeveer 5000 huishoudens stroom produceren.

Momenteel werkt het bedrijf aan het ontwerp van een 166 meter hoge mast.

In het gebied van 2e Exloërmond, Nieuw-Buinen, Drouwenermond en Gasselternijveen komen 45 Nordex N131 windturbines. Daarmee is gekozen voor de windmolens met een tiphoogte van 210,5 meter. Meer dan twee keer zo hoog als de Martinitoren in Groningen (97 meter). De ashoogte is 145 meter en een rotordiameter van 131 meter.

En dat het nog hoger kan bewijst General Electric, die een windmolen van 260 meter tiphoogte bouwt.

Deze draait nu op land om te testen voor offshore toepassing. Omdat de energieopbrengst kwadratisch toeneemt met de wieklengte, is een groter rotoroppervlakte een aantrekkelijke optie. Om dezelfde opbrengst te krijgen van één molen met een rotordiameter van 200 meter zijn er 100 molens nodig met een diameter van 20 meter, waarvan er ook al veel in ons polderlandschap staan. De molen van GE zal 2,7 keer meer elektriciteit leveren dan die in de Eemshaven. Deskundigen achten in de nabije toekomst 300 meter of nog meer mogelijk.

Volgens de Monitor van Economische Zaken is windenergie op land onmisbaar. In vergelijking met het ruimtebeslag van windenergie en zonne-energie blijkt dat één windturbine van 3,5 MW evenveel duurzame energie produceert als 10 hectare aan zonneweide.

Doel van deze monitor, schrijft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, is om een zo compleet, nauwkeurig en objectief mogelijk inzicht te geven in de voortgang van de afspraken tussen IPO en Rijk om in 2020, 6.000 MW opgesteld vermogen aan windenergie gerealiseerd te hebben.

NATURALIS INTEGREERT VERDUURZAMING IN RENOVATIE & NIEUWBOUW

B+U 2 2020 41

42 B+U 2 2020

Renovatie en nieuwbouw creëren kansen om duurzame stappen te zetten.

Bij de recente vernieuwing en uitbreiding heeft Naturalis in Leiden gekozen voor diverse duurzame maatregelen, waaronder een toekomstbestendige warmte-installatie.

TEKST RENÉ LANSBERGEN BEELD SIA WINDIG

N

a een twee jaar durende verbouwing opende het vernieuwde Naturalis in Leiden in de zomer van 2019 weer de deuren. Naturalis is ongeveer twee keer zo groot als voorheen en heeft voor het eerst alles onder één dak: museum, kantoor, depot en laboratorium.

Naturalis bestaat nu uit het gerenoveerde oorspronkelijke pand en een volledig nieuw museumgebouw.

Directeur Edwin van Huis: “Voorheen was het Pesthuis uit de zeventiende eeuw, aan de overkant van Naturalis, het entreegebouw van het museum. Dat was een energetisch drama. De warmte liep er net zo hard uit als het erin ging.”

Bij de vernieuwing van Naturalis waren energiebesparing en verduurzaming daarom belangrijke doelstellingen, vertelt Van Huis. “We vonden dat als we alles twee keer zo groot maakten, het niet zo kon zijn dat we ook twee keer zoveel energie zouden gaan verbruiken. We wisten van tevoren dat we niet helemaal energieneu-

B+U 2 2020 43

traal zouden kunnen worden, vanwege de combinatie van bestaande en nieuwbouw. Maar we hebben meerdere energiebesparingsmaatregelen genomen waarmee we verwachten dat we ons energieverbruik flink naar beneden kunnen brengen.”

DUURZAME KEUZES IN DE BOUW

Volgens Van Huis komen de duurzame ambities van Naturalis al naar voren in de allereerste bouwplannen. “Zo hebben we de grote beslissing genomen om het kantoorgebouw, het collectiegebouw en het oude museum in stand te laten en te renoveren. Dat vinden we uiteindelijk al een duurzamere keuze dan slopen en opnieuw bouwen.”

Vervolgens integreerde Naturalis in de renovatie- en nieuwbouwprojecten verschillende duurzame oplossingen: een energiezuinig klimaatsysteem, zonnepanelen, ledverlichting en een eigen warmte-koude opslag (WKO) in combinatie met stadswarmte.

“We maakten al gebruik van stadswarmte en er was in ons gebouw ruimte voor WKO”, licht Van Huis de keuze voor de warmtevoorziening toe. “Met de WKO kunnen we in onze eigen behoefte aan warmte en koude voorzien. Voor pieken in de warmtevraag kunnen we terugvallen op het warmtenet. Dat geeft zekerheid.”

STAPSGEWIJS VERDUURZAMEN

De warmte voor Naturalis wordt aanvankelijk geleverd vanuit de Uniper-energiecentrale in Leiden. Vattenfall is - vanuit de missie van het Zweedse energiebedrijf om binnen één generatie een fossielvrije toekomst te realiseren - van plan om het warmtenet te koppelen aan een duurzame restwarmtebron.

“We zien het als onze verantwoordelijkheid om energie en warmte stapsgewijs verder te verduurzamen om uiteindelijk fossielvrij te kunnen leven. Restwarmte is een logische, duurzame hoofdbron voor het warmtenet in Leiden”, aldus Erwin Manssen, relatiemanager bij Vattenfall.

44 B+U 2 2020

“We gebruiken straks geen fossiele energie meer en dankzij de WKO hebben we de conventionele, elektrische koeling die veel energie vraagt niet meer nodig”, reageert Van Huis. Manssen vult aan: “Vanwege de achtervang van stadswarmte is de combinatie van WKO met een warmtenet op termijn een duurzame oplossing die betrouwbaar, beschikbaar en veilig is.”

HET BELANG VAN EEN GOEDE TEMPERATUUR

Een goede temperatuur en de juiste luchtvochtigheid zijn voor de collectie in het depot en het museum - waar ruim 42 miljoen stukken worden bewaard - van groot

belang. Van Huis: “Een systeem moet de schommelingen van luchtvochtigheid en temperatuur zoveel mogelijk op kunnen vangen. Dat voorkomt dat objecten, zoals opgezette dieren van organisch materiaal, beschadigen. Met de nieuwe klimaat- en warmte-installaties kunnen we dit prima regelen. We kunnen op kantoor zelfs gewoon nog een raampje opendoen.”

“Ik had verwacht dat we met veel gedoe bezig zouden zijn, bijvoorbeeld met het inregelen van de temperatuur”, blikt Van Huis terug op de verduurzaming tijdens de bouwwerkzaamheden. “Maar bijvoorbeeld de overgang naar de nieuwe warmte- en koudevoorziening is

zonder problemen verlopen. Eigenlijk merken bezoekers en medewerkers er niets van.”

NAAR EEN DUURZAAM ENERGIESTELSEL

In het kader van de bouwwerkzaamheden heeft Naturalis zich uitgebreid laten adviseren over de duurzame mogelijkheden bij renovatie en nieuwbouw. Van Huis: “We moeten heel snel naar een fossielvrij energiestelstel, hoe moeilijk dat misschien ook in de praktijk zal zijn.

Wij hebben uiteindelijk bewust gekozen voor een installatie die in de toekomst uit te breiden is en waarmee je stapje voor stapje verder verduurzaamt.”

Van Huis ziet samenwerking als een kritische succesfactor voor de verduurzaming van complexe gebouwen zoals Naturalis. “Het is belangrijk om samen te werken met een partner die hetzelfde doel voor ogen heeft, die meedenkt over oplossingen die - ook op de lange termijn - geschikt zijn voor de specifieke situatie, en die op de hoogte is van nieuwe mogelijkheden voor verdere verduurzaming. Op die manier slagen we er gezamenlijk in om de aarde door te geven aan de toekomstige generaties.”

B+U 2 2020 45

SPECIALIST IN SYSTEEMBOUW

Asterweg 121 1031 HM Amsterdam T +31 (0)20 341 7882 www.rheofalt.com

RHEOFALT HP-AM THE SMART MODIFICATION

M A AT W E R K I N S N E L L E B O U W O P LO S S I N G E N

Recycling Asphalt

THE NATURAL MODIFICATION TO SOFTEN HARD BITUMEN

Vandaag de dag is er een nadrukkelijk tekort aan passende woningen.

Steeds vaker wordt de vraag gesteld voor een goed verplaatsbaar woonconcept.

100% Natuurlijk

Naar aanleiding van deze signalen hebben wij het prefab woonconcept in het leven geroepen.

RheoFalt HP-AM: Is een natuurlijke hars, Bevat geen flux olie, Geproduceerd uit duurzame herwinbare grondstoffen.

Voordelen Jagersveld 20 5405 BW UDEN T.: 0413 - 25 50 99 info@barli.com

Verhoogt de penetratie van bitumen Vermindert de verwering van bitumen Verbetert de verwerkbaarheid van gerecycled asfalt Meest toegepast verjongingsadditief in West-Europa

www.barli.com 13825

14055

gebouw voor groen onderwijs komt geel tot stand

DATA, DATA, MAAR EERST FUNCTIONALITEIT EN PROCES

B+U 2 2020 47

Een nieuwbouwproject voor een vmbo-school in Doetinchem, budget 19 miljoen, dat klinkt op het eerste gehoor niet heel erg spectaculair. De ‘artist impression’ wekt al wat meer interesse, als je ziet hoe het gebouw voor ‘groen’ onderwijs, gericht op werken in en met de natuur, er uit moet gaan zien.

Het wordt steeds boeiender als teksten langs komen als ‘de slimste onderwijsomgeving van Nederland’, ‘DBMO-contract met energie-volumegarantie’, ‘BAAS, Building As A Service’ en ‘data driven operations en prestatieborging’. Hier is toch iets bijzonders en leerzaams aan de hand. Met betrokkenen op locatie komt een en ander boven tafel.

TEKST KEES GROENEVELD BEELD HENK TUKKER FOTOGRAFIE

B+U 2 2020 49

straks bij de exploitatie. “We moeten allemaal een beetje minder ‘blauw’ en meer geel zijn”, is de oneliner van Erwin. Minder star vasthouden aan regeltjes en meer out of the box, creatief denken bedoelt hij er mee.

De keuze voor exploitatie op basis van datasystemen betekent dat draaijer+partners namens de opdrachtgever ook daar expertise inbrengt, doen de systemen wel wat ze zouden moeten doen? Hoe reageren de systemen en de gebruikers op elkaar? Casper Meinders is de man die als ‘manager exploitatie’ in die rol meepraat op basis van zijn kennis en ervaring. “Ik adviseer bij het SMART maken van de operatie.”

BINX Smartility is de centrale contractpartij geworden voor de realisatie en exploitatie. Het bedrijf werd in 2014 gesticht door bouwbedrijf WAM & Van Duren en installatiefirma Wsi techniek gezamenlijk, met het oog op de trend naar integrale bouw-, installatie- en onderhoudsprojecten. De functie van Bram Schats bij BINX is die van ‘business developer/consultant #smartility’. ”Smart utiliteit, dat betekent anders beheren, via data.”

Leonie Meuwszen brengt in wat het betekent om als proces engineer binnen de BINX organisatie alle eisen te vertalen naar technische specificaties en weer terug naar uitvoerbaarheid en functionaliteit.

R

ené Vijn is opdrachtgever in het project, vanuit zijn functie als locatiedirecteur Doetinchem binnen Zone•college. Als je hem uitdaagt tot prikkelende oneliners, komt hij meteen over de brug: “Dit is toch eigenlijk alleen maar een hobby.” Wat hij daarmee bedoelt blijkt later. Hetzelfde geldt voor zijn statement ‘Ik ben de baas’ waarmee René er kracht bij zet als hij vertelt dat zijn College van Bestuur hem alle ruimte gaf om te handelen vanaf het moment dat hij de opdracht kreeg om een up to date onderwijsgebouw te realiseren op de bestaande locatie in Doetinchem. “Kijk eerst naar het oude bestaande gebouw, maar toen het niet haalbaar bleek om dat zinvol te verbouwen, kreeg ik alle ruimte om een heel nieuw gebouw te realiseren.”

MINDER BLAUW, MEER GEEL

Als verantwoordelijke projectmanager/adviseur van bureau draaijer+partners is Erwin Alders aangeschoven.

Zone•college werkt voor verschillende huisvestingsprojecten samen met dit bureau. Dat betekent dat Erwin en zijn mensen al sinds de voorfase betrokken zijn, voorbereidende workshops, selectie van uitvoerende partners, structuurontwerp, maar nu ook bij de uitvoering en

Martijn Pestman doet iets soortgelijks, maar dan specifiek voor de bouwfysica, akoestiek en brandveiligheid.

Vanaf engineering tot en met oplevering is hij betrokken bij de vertaling van eisen naar technische, in de praktijk goed werkende oplossingen. Pestman is specialist op genoemde terreinen bij ingenieursbureau abtWassenaar, projectpartner via BINX.

HET VOORTRAJECT, BINNENSTE BUITEN

René Vijn is van oorsprong ‘onderwijsman’. “Al werkend in het ‘groene’ vervolgonderwijs ontdekte ik dat alles wat speelt rond het onderwijs als zodanig mij interesseert. Zo werd bouwen een soort hobby binnen mijn werk.” Logisch dat voor het nieuwe onderwijsgebouw al meteen als eis gold dat het een ‘vertaling van onderwijsvisie naar gebouw’ moest worden. Via workshops met de gebruikers, collega’s binnen het Zone•college, rolde daar een ‘rond’ gebouw uit. “Onze onderwijsvisie werkt van binnen naar buiten, theorie en praktijk, steeds transparanter. Je moet het groen ‘gaan ervaren’. De leerlingen moeten vooral kunnen ‘doen’. De theorie zit letterlijk ‘boven’ in het gebouw. Het mag best een soort Intratuin worden, waar binnen doorloopt naar de tuin, de vijver en de tokkelbaan vanaf het dak buiten.” Op de website van Zone•college heet dit inmiddels “Haal je beste binnenste buiten.”

Dat het bestaande gebouw renoveren onvoldoende zou opleveren was dus al snel duidelijk. Dat het een rond gebouw moest worden werd ook een eis naar de

B+U 2 2020 51

uitvoering. Dat onderwijs per definitie toekomstgericht is, dienst een vertaling te krijgen naar de toepassing van technologie. “Alle technologie moet zichtbaar zijn in ons onderwijs”, debiteert Vijn.

“De zuiveringsvijver, biologisch zelfreinigend, is een mooi voorbeeld. De toekomst wordt nog technologischer en dat is lastig om te volgen. Ook al zijn we ‘maar’ vmbo, we zien het wel als onze opdracht om leerlingen maximaal voor te bereiden op technologie van de toekomst.”

In de voorbereiding kwam de vraag aan de orde hoe er het beste gebouwd zou kunnen gaan worden, qua verhouding bouwer, opdrachtgever/gebruiker. draaijer+partners en Zone•college overwogen ‘willen we traditioneel bouwen of anders, via een DBFMO, design, build, finance, maintain, operate overeenkomst?’

Uit de workshops kwam in elk geval de conclusie dat een langdurige samenwerking, ook in de exploitatie, het beste zou zijn. Een termijn van vijftien jaar werd uitgangspunt. Uiteindelijk is het een UAV-gc contract geworden.

UAV-gc staat voor Uniforme Administratieve Voorwaarden voor geïntegreerde contracten. “Deze vorm is wat BINX graag wil. Dan kun je functioneel blijven kijken naar de primaire processen. Juist gisteren (de dag voor ons gesprek medio december 2019, Kees G.) is de exploitatieovereenkomst getekend”, meldt Leonie Meuwszen.

Eigenlijk komt dit neer op een DBMO.

CONTRACTVORM, MINNETJES VOOR FINANCIËN

Waarom geen DBFMO. “De financiële component gaf te veel onzekerheden voor Zone•college. Daar stonden in de evaluatie meer minnetjes dan plusjes”, aldus René Vijn. “We konden het ook doen op basis van eigen middelen.” Casper Meinders weet dat het “ook heeft te maken met de actualiteit van de financiële markten.

Als de financiële component ook in het contract wordt opgenomen, dan heb je een nóg betere prikkel richting de markt. Dan komt eerder de vraag achter de vraag van de gebruiker aan bod.” Leonie zou daar namens BINX ook wel blij mee zijn geweest: “dan kun je nog meer functi-

52 B+U 2 2020

oneel kijken en minder op basis van technische specificaties die je misschien niet optimaal benut of het proces extra moeilijk maken.”

samenwerking en vertrouwen. De toekomst is aan het milieu, dat maakt de rol van een opdrachtnemer anders.

Hij wordt een faciliterende partij, technologie is een belangrijke enabler. We moeten opereren in consortia, kunnen onze nek uitsteken omdat we willen oefenen en leren hoe het werkt, maar ergens toch betaald krijgen voor onze effort.”

Rene Vijn heeft onderweg best wat twijfels gehad. “Is dit wel de juiste keuze vroegen we ons wel af. Maar gaandeweg kregen we er vertrouwen in. Het gebouw had op basis van zo’n traject ook heel anders kunnen worden dan wij in ons hoofd hadden.” Je nek uitsteken met het oog op de toekomst, dat kan alleen met aanstekelijk optimisme en onderling vertrouwen.

Wat verstaat Bram eigenlijk onder de term ‘data driven’?

“Als je de prestaties van een gebouw zegt te borgen, dan kun je dat doen en aantonen op basis van data. Commissioning van systemen die data oogsten hoort daar natuurlijk bij. Die data komt van allerlei plekken in het gebouw, uit verschillende systemen en installaties. Dat blijken verschillende data-‘silo’s’ te zijn. De uitdaging is om die versilo-ing te doorbreken, data anders beschikbaar te maken. Het moet tenslotte toch informatie worden en niet altijd data blijven.” Gevraagd naar een voorbeeld, noemt Bram een klein exempel als de raamsensoren die voor het klimaat zijn ontworpen, maar ook informatie opleveren voor de conciërge die wil weten waar er een raam open staat. Leonie ziet dat als uitdaging, “Ga maar andere vragen stellen, wellicht zit er data in de systemen die het antwoord kunnen geven.”

Erwin Alders refereert aan het aanbestedingsproces.

“We hebben een concurrentiegerichte dialoog gevoerd.

BINX heeft de integrale aanbesteding gewonnen.

Belangrijke overweging was dat BINX zei dit project te willen gebruiken om zelf als organisatie te innoveren.”

Bram Schats springt er in met een beaming. “Voor ons is het ook hobby. Er waren weinig partijen die dit risico durven te nemen.” Hij bedoelt natuurlijk dat het voor BINX ook een investering is in innovatie, een soort R&D traject. Casper Meinders weet uit ervaring dat “grote partijen dit niet meer durven vanwege de risico’s die in zo’n traject soms worden weggelegd door opdrachtgevers. Beide partijen moeten risico durven nemen en elkaar kunnen vertrouwen.” Leonie formuleert lekker plastisch: “Je moet ballen hebben als je gericht plaats wil maken voor toekomstige technologie.” En meteen de volgende mooie metafoor: “We proberen naar het DNA van mensen te kijken. Minder blauw dan je na Erwins eerdere opmerking zou denken. Veel gele en groene mensen in een team is ook goed.” De gelen staan voor extravert en creatief, de groenen voor geduldig en vriendelijk. Erwin bevestigt dat als het geel niet de overhand had gehad, het een heel ander project zou zijn geworden, zeker niet zo innovatief.

René illustreert de positieve effecten van de gekozen werkwijze nog eens anders: “Voorheen veegde de opdrachtgever zijn bureautje schoon en wachtte achterover geleund af hoe er een oplossing op tafel kwam. Nu zijn we voortdurend met elkaar in gesprek.” Casper ziet wel steeds ‘het blauwe’ terugkomen, de combinatie van nauwkeurigheid en objectiviteit.

NIEUWE TECHNOLOGIE, DE DRONE VLIEGT NIET OM DE DRONE

Leonie benadrukt dat voor de toepassing van technologie er wel een aanwijsbaar nut en herkenbare noodzaak moet zijn. ”Niet de drone om de drone laten vliegen.

Bouwbedrijven moeten ook doorvragen waarom opdrachtgevers iets specifiek vragen. Als het gaat om het koppelen van data om er informatie uit te krijgen, dan is het zaak om te kijken welke innovaties buiten de bouw wel en welke niet werken.” Technologiespecialist Martijn Pestman heeft ervaren dat BINX dat goed doet, door ‘de vraag achter de vraag’ boven water te halen.

Leonie vertelt over de maandelijkse kennissessies binnen de BINX-organisatie. Bram Schats is daar één van de trekkers in. “We moeten anders omgaan met gebouwen en grondstoffen”, is zijn one liner. “Data is de basis, plus

warmtebeelden geven informatie voor energiebeheer (foto: abt wassenaar)

GEEN VTWtje, WEL PRIVACY OP TOILET

Erwin Alders herkent het nieuwe element. “Voorheen was er weinig tot geen incentive om je bezig te houden met data. Nu zien we dat BINX allerlei sensoren gaat toepassen om hun prestatiebeloftes waar te kunnen maken en Zone•college kan als gebruiker gaan kijken wat zij nog extra kan met de data die wordt verzameld.” Bram Schats onthult dat het zo ook met elkaar is besproken. “We proberen met elkaar extra toegevoegde waarde te vinden buiten en bovenop de contractafspraken, als leereffect voor de toekomst.” Daar is ‘ie weer, de ‘hobby’. Erwin noemt als voorbeeld de doorontwikkeling van de verlichtingsfunctie. “Buiten het contract zien we dat met elkaar als een optie, de meting van gedrag via verlichting als sensorlocatie, met behulp van beacontechnologie. Dat zien we als zoektocht van BINX en draaijer+partners gezamenlijk.”

Buiten het contract, betekent dat gratis voor Zone•college?

Gegrinnik. René: “Het is geen VTWtje, verzoek tot wijziging. We steken hier allemaal effort in. Natuurlijk is er ook angst voor schending van privacy. Hoever gaat gedragsregistratie? Je wilt geen camera’s in de toiletten.

Het is een zoektocht. Wat is passend in de onderwijsomgeving?” Hoe staat het met het energiebeheer en de verantwoordelijkheid daarvoor? abtWassenaar is daarin de specialist. Martijn Pestman vertelt dat BINX graag zou zien dat abtWassenaar als onderaannemer daarin prestatieverantwoordelijkheid zou nemen. Leonie Meuwszen beaamt dat: “In het kader van de wet op kwaliteit kijken we nog verder naar een gezonde verantwoordelijkheidsverdeling.” Volgens Martijn zijn daar databases voor nodig met gegevens en informatie uit verschillende projecten om verantwoord risico’s te kunnen nemen. Daar werkt abtWassenaar aan, “samen met onze partners.”

MONITORING, DE SLAGER EN ZIJN VLEES

Wie gaat straks bepalen of er voldoende gepresteerd is?

Casper Meinders treedt daarin op namens Zone•college.

BINX heeft zelf het monitoringssysteem ontwikkeld. Dat lijkt op de bekende slager die zijn eigen vlees keurt. “Wij willen zien hoe dat systeem werkt”, zegt Casper. “Er is al een audit geweest en de uitkomst was voorwaarde

voor het tekenen van de exploitatieovereenkomst. De eisen zijn geverifieerd. Nu is het kijken of de afgesproken waardes worden gehaald. Zo niet, dan wordt BINX gekort op de betaling.”

Maar als je nu alle waardes haalt en er komen toch klachten van de gebruikers, wat dan?

René is er als opdrachtgever niet zo bang voor. “We hebben aan de voorkant behoorlijke zekerheid gekregen over het ‘gevoel’ van het gebouw.” “Een klacht leidt niet automatisch tot korting”, zegt Casper. “Maar de toekomst is niet in steen gemetseld”, volgens René. Casper weer: “Uiteraard zijn er afspraken gemaakt over hoe om te gaan met wijzigingen, over verrekentarieven en over het eventueel aanpassen van het monitoringsysteem.”

Erwin Alders ziet voor de toekomst vooral nog ontwikkeling in de koppeling van data, hoewel: ”Een slim gebouw is geen doel op zich.” Voor de softwarematige platform-/dashboardontwikkeling zijn overigens twee specifieke partners ‘aan boord’, de firma’s Altius en Heroes. Zone•college heeft ook de nodige verwachtingen voor de toekomst voor wat betreft het monitoren en verbeteren van de bezettingsgraad van hun gebouwen. Casper Meinders wijst er nog maar eens op, als terechte onderstreping van zijn eigen meerwaarde: “wat we doen is niet alleen maar hobby, uiteindelijk moet het toch iets opleveren.”

54 B+U 2 2020

De Twee Heren zijn specialisten in het ontwerpen, aanleggen en beheren van uitdagende projecten in de buitenruimte.

Met onze jarenlange ervaring, kennis, creativiteit en vakmanschap kunnen wij elk project van A tot Z uitvoeren.

ontwikkeling

ontwerp uitvoering

info@detweeheren.nl www.detweeheren.nl 14043

Meer dan 30 jaar de beste oplossing voor bodemsanering.

Duurzaam, circulair en zonder overlast. www.gtbv.nl 14046

WIE ECHT DUURZAAM DURFT TE BOUWEN KIEST VOOR HET MASSIEF HOUTEN BOUWSYSTEEM VAN

SNEL GEZOND DUUR Z A AM

W W W.NUR-HOL ZNEDE RL AND.NL

14048a

Vochtwering Betonreparatie & -onderhoud Injecteren beton en metselwerk Reparatie van kelders en souterrains Contact: 020-6715098 / 06-54376777

info@improve-betonreparatie.nl www.improve-betonreparatie.nl

gecertificeerde productverwerking 14052

leonie meuwszen

rené vijn

martijn pestman

erwin alders

casper meinders

bram schats

DE WOW-FACTOR EN REGELSYSTEEMPIJN

Tenslotte een vraag aan de gesprekspartners, waar ben je in dit project trots op en waar kreeg je hoofdpijn van?

Leonie Meuwszen: “Trots dat we in dit UAV-gc project ons de materie meteen eigen hebben kunnen maken.

Spannend is dat het slot altijd het lastigst is, hoe kom je van realisatie naar beheer. Dat geeft onrust in je team, druk. Hoe houd je dat gezond en werkbaar?”

René Vijn: ”Ik ben trots op het gebouw. Het is maar een gebouw, maar heeft een ‘wow’-factor, zo zonder horizontale rechte lijnen. Waar ik een hekel aan heb is ‘jamaren’. Hier was het steeds ‘ja-en’. Spannend vind ik hoe de jeugd gaat reageren. Maar ook de collega’s, transparantie vindt niet iedereen prettig. Professionals worden gedwongen zich kwetsbaar op te stellen.”

Martijn Pestman: Trots op de samenwerking met BINX, het vertrouwen en de balans die is gevonden qua energie, daglicht en akoestiek. Daar zat spanning tussen.

Hoofdpijn kregen we niet omdat alles vooraf goed is besproken, in open dialoog, hoewel we achteraf gezien misschien toch nog wat dingen beter hadden kunnen doen.”

Casper Meinders: “Hoofdpijn had ik over het monitoringsysteem. De motivatie was er wel, maar systemen koppelen, dat is geen sinecure. Trots ben ik op het prestatiecontract dat er nu ligt.”

Bram Schats: “Trots op wat de samenwerking heeft opgeleverd, een duidelijke potentie voor de toekomst.

56 B+U 2 2020

BURTEC BOUWT SPECIALE MACHINES: • Voor overheid, wegenbouw- en aannemingsbedrijven, • Custom-made naar uw wensen, • Met innovatieve oplossingen, • Die voldoen aan de strengste kwaliteitseisen.

Montageweg 13, 3433 NT Nieuwegein Telefoon: +31 (0)30-6019660 E-mail: info@burtec.nl

14026

de basis waarop verder gebouwd wordt

meten is weten en wij weten wat meten is

utiliteitsbouw | civiele techniek prefab betonbouw | staalbouw petrochemie | woningbouw infrastructurele projecten

www.fundbv.xyz 14079

B+U 2 2020 57

DATA DRIVEN GEEN HOCUS POCUS In het Zone•college project is sprake van data driven innovatie. Dat klinkt erg sophisticated, voor sommigen misschien zelfs ‘over the top’. Werner Vink realiseerde vanuit het bedrijf Heroes de invulling.

Als hij uitlegt waar het over gaat, dan blijkt het allemaal wel mee te vallen, eigenlijk behoorlijk ‘down to earth’. “Wat wij doen is zorgen dat alle meetgegevens die de installaties in het gebouw genereren ook echt gebruikt worden.

De vertaling naar een monitoringsysteem, zowel voor BINX, dat de prestaties die zijn belooft moet waarmaken, als een eigen monitoringssysteem voor Zone•college zelf, om dagelijks beheer te kunnen doen. Wat nu ook kan is nieuw voor veel installaties in de bouw, het verzamelen en analyseren van gegevens betreffende het functioneren van de appa werner vink, IoT & dataconsulent, ratuur. Doet een pomp het nog wel zoals hij heroes bv (foto: heroes bv) het behoort te doen? De industrie werkt daar al jarenlang mee, onder de noemer ‘asset management’. Eigenlijk is het in een gebouw simpeler omdat de processen minder dynamisch zijn dan bij industriële productie.”

Het gaat hierbij om het bouwen van databases waarin de gegevens worden verzameld en vastgelegd en om analysesoftware met de vertaling naar ‘dashboards’, het zichtbaar en leesbaar maken op een computerscherm. “Bij Zone•college is een standaardpakket uit de markt, Sky Spark, de basis”. Vink beaamt overigens de opmerking van Bram Schats van BINX, dat het nog steeds lastig is om van leveranciers de juiste formats te krijgen om meetgegevens uit hun apparatuur naar de database te kunnen ‘pompen’.

Gevraagd naar zijn trots en pijn in dit project noemt de Engineer IoT van Heroes: “dat we door er over te blijven praten nu iedereen binnen het project nu ziet dat data belangrijk zijn. Dat we nu goed terug kunnen kijken naar wat er gebeurd is in de installaties. Daar ben ik trots op. Voor BINX was dit ook nieuw. Pijnpunt was de onzekerheid of we wel inzicht zouden kunnen krijgen in de vraag welke data we uit de installaties zouden kunnen trekken. Dat konden we niet uittesten voordat de installaties werden gerealiseerd. Dat lijkt allemaal goed gelukt te zijn, maar pas in de operatie zal echt duidelijk worden of dat is gelukt.”

dashboards,meetdata wordt informatie (foto: binx/heroes bv)

Hoofdpijn geeft de legacy vanuit de markt, vooral van leveranciers van de verschillende meet- en regelsystemen en subsystemen. Wij willen onze data op een bepaalde manier beschikbaar krijgen, maar leveranciers hebben vaak moeite met het vrijgeven van hun data.

Dat is een crime. Daar komt bij dat er in onze branche nog weinig systeemarchitectuurkennis is.”

Erwin Alders: “Trots dat we vertrouwen hebben gewonnen en een innovatieklimaat konden creëren met een gezamenlijke visie naar de lange termijn. Buikpijn gaf de onzekerheid of de markt het exploitatiedeel wel aan zou kunnen, vooral in de periode dat alle aandacht opgeslokt werd door de realisatie. Casper was toen nog niet aan boord. Nu staat dat er ook goed voor.”

De kleur rood kwam niet voorbij. En inderdaad, van arrogantie, gevaar, bloed, oorlog en woede is niets te bespeuren in de deze groep mensen. Maar warmte, vuur en passie, die rode woorden zijn zeker op hun plek en misschien zelfs voorwaarde voor het slagen van zo’n project in het spoor van vernieuwing.

Nieuw onderkomen

Nederlandse Dakdekkers Associatie In 2008 op 23 januari schreef Jeroen den Blijker in Trouw: ”De reorganisatie van supermarktconcern Schuitema is afgeblazen nu Ahold af wil van zijn aandelen. De toekomst van de Schuitema-dochter C1000 ziet er nu opeens heel anders uit.” Jaren later en wel in 2012 gaat C1000 over in Jumbo handen en alles wordt geleidelijk van C1000-rood naar Jumbo-geel, waarbij de laatste C1000 uit Steenwijk op 26 juli 2014 overgaat naar de Jumbo-formule. Jumbo groeit van 128 naar 579 vestigingen. Ook het hoofdkantoor van de kruidenier in Amersfoort wordt nog een tijdje gebruikt als servicecenter en uiteindelijk in 2016 gesloten. Door de reorganisatie verdwenen 650 banen en een deel van het personeel mocht naar Veghel verhuizen. Onder leiding van de familie Van Eerd heeft Jumbo uiteraard samen met Albert Heijn vanuit Amersfoort en Zaandam een duidelijk stempel gedrukt op de geschiedenis van de Nederlandse foodretailmarkt.

D

aar waar geschiedenis is geschreven in de kruideniersbranche is nu een compleet nieuwe beweging gaande op dezelfde plek onder de naam ‘Data Club Office’. Na enige jaren leegstand is enig aandeelhouder van Databankweg 26-2830 B.V., M&G European Property Holding Company uit Luxemburg, druk onderweg om het gehele pand weer vol te krijgen met verhuurders zoals BMC (onderdeel van Yacht Group), Heijmans woningbouw en Bosveld incasso en gerechtsdeurwaarders. Nadat Trilux Benelux, specialist in LED-verlichting zijn vaste plek heeft gevonden op de begane grond, is het pand snel volgeboekt. Ook Regus met zijn vestiging heeft een plek in

de zijvleugel gevonden en voorziet kleine bedrijven, ZZP-ers aan een vaste of tijdelijke kantoor- en vergaderplek. Uiteraard blijven er nog wel een paar verhuurmogelijkheden, maar de bedrijvigheid is inmiddels volledig terug.

BEGANE GROND VOOR NDA EN DAKBEHOUD De organisatie NDA met onderdelen DIAC en Dakbehoud hebben samen met Coninko vijf jaar lang in Nieuwegein hun huisvesting gehad in een bedrijvenverzamelgebouw aan de rijksweg A12, ter hoogte van afslag IJsselstein. Door de mogelijkheid om grote huurders aan te trekken voor de lege verdie-

pingen heeft de verhuurder besloten om het bedrijvencentrum volledig te sluiten voor de overgebleven 16 bedrijven. Dat was dan ook de reden voor NDA, onderdeel van het centrum, om een mooie locatie te gaan zoeken in die omgeving. De eisen van goede en voldoende parkeergelegenheid, horeca-instelling voor lunches en tegelijkertijd voldoende vergaderruimte waren moeilijk in te vullen in Utrecht en omgeving. De parkeergelegenheid voor de leden die op de ledenvergadering afkwamen gaf bij verschillende locaties een probleem. En directeuren van dakdekkersbedrijven die met het openbaar vervoer komen is nog steeds een utopie!

Carbon Neutral Floors

TM

Tapijttegels | Luxe vinyltegels | nora Rubber ®

Via Interface's Carbon Neutral Floors-programma

De Nederlandse Dakdekkers Associatie Aangeschafte

129 m²

CO2 - neutrale vloeren Dit zal leiden tot

1 metrische tonnen minder CO2 Evenveel als de uitstoot van een autorit van

3.937 kilometer* Door voor onze Carbon Neutral Floors te kiezen, weet u zeker dat er minder CO2 in onze atmosfeer terechtkomt, en zijn we weer een stapje dichterbij het realiseren van een levensgunstig klimaat *Gebaseerd op US EPA Greenhouse Gas Equivalencies Calculator

Uitgegeven

7 februari 2020 Erin Meezan VP & Chief Sustainability Officer

+Positive spaces

TM

Certificaatnummer

EM02072020- 0905

Interface's Carbon Neutral Floors programma wordt geverifieerd door Apex.

Better products. Happier people. Healthier planet.

Uiteindelijk blijkt de locatie van oud Schuitema/Jumbo op de Databankweg tegenover de rijksweg bij IKEA Amersfoort een prachtige uitkomst. Mooie parkeergelegenheid met parkeergarage, een prachtige entree en horecamogelijkheden en een wat groter kantoor bleken nog leeg te staan op de begane grond van het pand. “Toeval bestaat niet”, aldus Erik Steegman, “vanwege de huuropzegging van Caransa in Nieuwegein ben ik ruim vier maanden drukdoende geweest om een nieuwe locatie te vinden. Hierdoor kon ik heel duidelijk vergelijken en uiteindelijk de beste keuze maken. Even hebben wij nog overwogen om goed- of kwaadschiks te

blijven, maar met de komst van deze locatie was de keuze snel gemaakt. Uiteindelijk zijn de afspraken om te vertrekken ook met Caransa goed afgerond.”

Met de mogelijkheden om ook een eigen vergaderruimte voor maximaal 25 personen in te richten en een eigen inbreng met duurzame inrichting in te vullen, is het nieuwe kantoor een combinatie van hergebruik en gebruik van duurzame materialen. Was het volledige kantoor al energielabel A en gaat binnenkort het label met de komst van warmtepomp en WKO-installatie naar energielabel A+, is ook binnen het eigen kantoor met de nieuwe energiezuinige luchtverwarming via de nieuw aangebrachte plafonds en met de keuze van inrichting met de vloerbedekking Carbon Neutral Floors van

Interface uit Scherpenzeel, door NDA ook aan CO2-vermindering gedaan. De besparing heeft geleid tot 1 metrische ton minder CO2, evenveel als de uitstoot van een autorit van krap 4000 km, op de 130 vierkante meters vloeroppervlak. (Deze rekenwijze is gebaseerd op de US EPA Greenhouse Gas Equivalencies Calculator.)

Interface heeft indertijd in de Community of Practice (CoP) Bedrijven en Biodiversiteit deelgenomen, een initiatief vanuit het ministerie EZ met toenmalige staatssecretaris Sharon Dijksma. Zij was later ook verantwoordelijk voor de ondersteuning van de Green Deal Groene Daken, het nu voortgezette Nationaal Daken Plan. Als brenger van biodiversiteit op Daken heeft Erik Steegman vanuit vorige organisaties zoals Leven op Daken ook aan deze groep van bedrijven deelgenomen om groen ondernemerschap verder te promoten. De biodiversiteit is inmiddels ook op de daken van het nieuwe kantoorgebouw ingericht middels begroeide daken en zijn er bijenkorven geplaatst op het dak van het restaurant.

De vloerbedekking van het eigen kantoor hebben de dakenthema’s in zich: beton, grind en begroeide accenten middels het moderne dak van de toekomst voor iedereen bij een bezoek aan NDA en Coninko te ervaren. Eind februari zal het kantoor volledig operationeel en ingericht zijn met mooie wanddetails in de vergaderzaal en de naast gelegen groene kantoorunit.

NDA, DAKBEHOUD EN CONINKO Hiervandaan zal een verdere stap worden gemaakt om de inkooporganisatie Coninko verder te professionaliseren en NDA als Nederlandse Dakdekker Associatie met als onderdeel Dakbehoud Nederland; het beheer en onderhoud van alle vastgoeddaken. Kernpunten van het NDA zijn de inrichting, certificering voor haar leden middels ISO 9002, milieucertificaat ISO 14001, VCA* en Procescertificaat BRL 4702 en ondersteuning op ieder gebied.

DIAC, ONAFHANKELIJK DAKADVIES Ook het onafhankelijk dakadvies onder de naam van het DIAC heeft in Amersfoort een plek gekregen, waardoor ook specifieke opdrachtgevers of eigenaren van bedrijfsgebouwen met aanvullende vragen over hun eigen plat dak in den lande een beroep kunnen doen op de jarenlange expertise van de DIAC inspecteurs. Ook producenten en dakdekkersbedrijven maken inmiddels veelvuldig gebruik van deze expertise onder leiding van Dick van Dreven. Het verduurzamen van zogenaamde traditionele daken middels het Duurzaam Dak Concept valt standaard onder het advieswerk waardoor ook de integratie van multifunctioneel dakgebruik tegelijk wordt meegenomen binnen onderhoudsplannen van woningbouwverenigingen, gemeenten en het bedrijfsleven.

“Wat wij gedaan hebben in ons kantoor middels CO2 besparing, is absoluut noodzakelijk om ook op het dak voort te zetten.

CO2 certificaten voor opdrachtgevers die duurzaam geproduceerde dakbedekking kiezen en laten verwerken met onderdelen in het nieuwe materiaal van hergebruik van fossiele grondstoffen is de komende jaren een taak voor dakdekkersbedrijf in samenwerking met producent”, aldus Steegman.

“Het moet sneller en bewuster vanuit alle geledingen, anders komen we er niet. Als je je bewust bent van de schade dat nietsdoen bewerkstelligt in onze gehele bouwbranche, dan pas kunnen wij samen een oplossing bieden tegen het veranderende milieu.

In een traditionele branche moet er nog ‘heel wat water door de Rijn stromen’ volgens het gezegde maar ‘samen sterk en in beweging’ blijkt al jaren tot mooie resultaten te leiden. Het milieuaspect blijft belangrijk om ook vanuit het nieuwe hoofdkantoor in Amersfoort verder uit te dragen en met iedereen - van opdrachtgever, adviesbureau, leverancier, producent tot uitvoerend dakbedekkersbedrijf - binnen al onze maximale mogelijkheden voort te zetten. Tot slot: U bent van harte welkom om een keer binnen te stappen!”

GEBOUW VOL

ENERGIE

B+U 2 2020 61

62 B+U 2 2020

De gemeente ’s-Hertogenbosch heeft zich tot doel gesteld om in 2020 minimaal tien energieneutrale utiliteitsgebouwen binnen de stadsgrenzen te hebben. Dit onder de noemer van ´Gebouw vol Energie´.

Uiteindelijk wil de gemeente in 2050 klimaatneutraal zijn, in lijn met de wens van de rijksoverheid. We gaan in dit artikel nader in op het waarom, hoe en de te verwachten uitdagingen.

TEKST BETTY ROMBOUT

M

ike van der Geld is wethouder onder andere van Klimaat en Energie en coördinator Duurzaamheid voor de gemeente ’s-Hertogenbosch. Hij zegt: “In 2050 willen we als gemeente klimaatneutraal zijn.

Bij nieuwbouw en grootschalige renovatie streven we dan ook naar energieneutraal. Een goed voorbeeld is het monumentale complex Grasso aan de Parallelweg.

Het gebouw wordt verbouwd tot verzamelgebouw voor startende ondernemers in de informatietechnologie.

Ons doel was het gebouw hierbij energieneutraal te maken, en dat gaat lukken.”

NAAR DE TOEKOMST TOE

Klimaatneutraal betekent een besparing van 18 petajoule in 2050. De gemeente verwacht dat een derde hiervan te realiseren is door duurzame opwekking van energie door bijvoorbeeld zonne- en windenergie en wko-installaties. Voor een derde door het minder gebruiken van energie door bijvoorbeeld goede isolatie van de gebouwde omgeving. Daarnaast is een gebiedsgerichte aanpak nodig om met name bestaande panden duurzaam te kunnen verwarmen. Dat is niet eenvoudig.

Denk aan het uitwisselen van warmte en energie tussen verschillende bedrijven. Een goed werkend voorbeeld hiervan is de samenwerking tussen het Waterschap Aa en Maas, Heineken en de Afvalstoffendienst. Zij wisselen warmte en biogas met elkaar uit. “De vrachtwagens van

de afvalstoffendienst rijden op biogas, dat uit het slib van de rioolwaterzuivering komt. Hetzelfde gas gebruikt Heineken om hun ketels te verwarmen”, aldus Mike van der Geld.

Voor alle duidelijkheid, naast bedrijven zullen ook de huizen in Den Bosch qua duurzaamheid moeten worden aangepast. Daarvoor lopen onder andere vijf pilots om toe te werken naar een aardgasvrije wijk en is ondersteuning voor bewoners beschikbaar via Brabant Woont Slim. Daarnaast werkt de gemeente aan een actieplan duurzame mobiliteit. “Denk aan meer verplaatsing met de fiets”, zegt Van der Geld.

INSPIREREN

Maar even terug naar het heden. Vanaf 2017 stimuleert gemeente Den Bosch vastgoedeigenaren en bedrijven actief tot het verduurzamen van hun vastgoed. Daarbij is als doel gesteld om in 2020 in Den Bosch tien energieneutrale gebouwen te hebben. Over dit project, ´Gebouw vol Energie´, vertelt de wethouder: “We willen vastgoedeigenaren inspireren, informeren en via masterclasses ondersteunen om de ambities kracht bij te zetten. En door het daadwerkelijk realiseren van energieneutrale gebouwen, laten zien dat het kan.”

Om het project haalbaar en realistisch neer te zetten is gekozen voor het genoemde aantal van tien gebouwen.

foto: angeline swinkels

64 B+U 2 2020

Tegelijkertijd wil de gemeente een voorbeeldfunctie vervullen. “We zijn al volop aan de gang met verduurzaming”, zegt Mike van der Geld enthousiast. De gemeente verduurzaamt al haar bestaande vastgoed naar minimaal BENG. In 2020 zijn zo’n 100 panden verduurzaamd of gestart met verduurzaming. Voor het daadwerkelijk verduurzamen van de gebouwen werkt de gemeente samen met een consortium van bouw- en installatiebedrijven, waarvan vele lokale.

Bij nieuwbouw en grootschalige renovatie van gemeentelijke panden is het streven energieneutraal. Naast het Grasso complex wordt ook de nieuwbouw van Weener XL energieneutraal.

Het budget voor het verduurzamen van de gemeentelijke gebouwen ligt binnen het normale budget van renovatie en herontwikkeling.

MAATREGELEN

In het project “Gebouw voor Energie´ werkt de gemeente Den Bosch samen met zo´n 30 vastgoedeigenaren, waarvan de meesten ook lid zijn van Bossche Energie Coalitie. Een coalitie die streeft naar 25% CO2-reductie in 2020 ten opzichte van 2015. ´Gebouw vol Energie´ bevat drie pilots: Avans Hogeschool, de Koffiebrandery en installatiebedrijf Kuijpers.

Deze partijen hebben ondersteuning gekregen om hun ambities, waaronder in ieder geval energieneutraal, om te zetten in een concrete vraag aan de markt. Het Koning Willem I College bijvoorbeeld is gebouwd in 1990 en heeft geen dakisolatie, geen spouwmuurisolatie en geen dubbelglas.

Van der Geld zegt ook nog: “Voor bedrijven in Den Bosch hebben we subsidie voor de haalbaarheid van de te nemen maatregelingen.”

TWEE PANDEN

wen kierdicht te maken. Ook zullen we extra isolatie plaatsen tegen bepaalde wanddelen.”

Installatiebedrijf Kuijpers heeft ruim 1200 mensen in dienst en kent een omzet van 230 miljoen euro (2018).

Het bedrijf ontwerpt, bouwt en onderhoudt technische installaties in gebouwen en industrie. Het is de ambitie van Kuijpers om alleen nog energieneutrale en gezonde installaties te realiseren. In den Bosch heeft Kuijpers twee kantoorpanden in eigen beheer die in 2020 verduurzaamd worden. Alex Hesling is directeur bij het bedrijf. Hij vertelt: “De panden zijn zo´n 20 jaar oud. We willen nu de stap maken van energielabel D naar A, zoals de wethouder al aangegeven heeft. Ook willen we de panden van het aardgas afhalen. Uiteindelijk moeten ze ook ´Paris proof´ zijn, ofwel volledig energieneutraal.”

In de panden wordt daarnaast een koude- en warmteopslagsysteem gerealiseerd. Hesling: “We pompen het koude grondwater van 6 tot 7 graden naar boven, goed te gebruiken om de gebouwen in de zomer te koelen.

Het water dat in de zomer iets opwarmt, stoppen we vervolgens weer in de grond en bewaren het daar tot de winter. Met een warmtepomp kunnen we de warmte indien nodig in koude periodes uit het water trekken ter verwarming van de gebouwen.” Daarnaast, zal de luchtbehandelingsinstallatie zo geïnstalleerd worden, dat alle warmte en koude die in gebouwen zitten, hergebruikt worden. Ook de verlichting wordt aangepast; van TL naar LED.

VAN D NAAR A

UITDAGINGEN

Hoe krijg je een gebouw van energielabel D naar A? Hesling: “Allereerst kijken we naar de schil, oftewel de ´jas´ van het gebouw. Is deze niet dik genoeg of lek, dan raak je energie kwijt. Onze panden in Den Bosch hebben gelukkig al dubbelglas. Maar om kou buiten en warmte binnen te houden, is het nog wel nodig om de gebou-

Van energielabel D naar A dus in een jaar tijd. Verwacht Hesling nog grote uitdagingen? “Niet echt”, zegt hij.

“Doel is dus om onze gebouwen te verduurzamen. Maar we willen daarnaast de markt laten zien, dat voor dit verduurzamen de gebouwen niet geheel ´op de kop´ gezet hoeven te worden. Grote delen van bestaande

installaties en gebouwdelen kunnen blijven bestaan.

Verduurzamen is mogelijk met relatief kleine ingrepen.

Dit laatste zou je kunnen zien als uitdaging.”

Een uitdaging ligt ook in het volledig energieneutraal maken van de panden. Dit kan onder andere door het plaatsen van zonnepanelen voor de opwekking van energie. “Maar onze daken zijn relatief klein. We hebben hier dus niet al te veel plaats voor. Daarom hebben we het idee opgevat om onze parkeerplaatsen te voorzien van een overkapping ten behoeve van het plaatsen van zonnepanelen”, aldus Alex Hesling.

Hij vervolgt: “Maar er is misschien meer mogelijk. Onze bedrijventerreinen hebben veel, veelal platte daken van verschillende bedrijven die zelf nauwelijks energie nodig hebben. Heel graag willen we deze daken gebruiken voor onze zonnepanelen. Maar de Energiewet maakt dit niet zo eenvoudig. We mogen niet zomaar een kabeltje trekken van het ene naar het andere pand, oftewel de erfgrens overtreden. Dat is voorbehouden aan de energiemaatschappijen. Het is een uitdaging, maar misschien liggen er in deze richting in de nabije toekomst toch mogelijkheden.”

VOORDELEN

Het grootste voordeel van energieneutrale gebouwen is het toekomstbestendig zijn. Oftewel, voorbereid aan de toekomstige eisen die eraan gesteld zullen worden. “Ook besparen we op energiekosten”, vervolgt Mike van der Geld. “De gebouwen zijn ook gezonder, prettiger voor medewerkers. Het binnenklimaat in gebouwen verbetert namelijk. Een extra stimulans in deze is het meer toepassen van groen in en om gebouwen.”

TIJD

Tijd is een van de grootste uitdagingen binnen het project. De gemeente heeft namelijk als doelstelling haar 100 panden binnen twee jaar energieneutraal te maken. Mike van der Geld: “Het gaat om een veelvoud aan typen van panden. Hier is veel expertise voor nodig.

Bovendien willen we met zoveel mogelijk lokale bedrijven samenwerken. Dit alles vraagt tijd”, zegt Mike van der Geld.

Tot slot, 2050 klimaatneutraal. Is dit realistisch? “Ja, maar dan moeten alle betrokken partijen er wel flink de schouders onder zetten”, aldus Mike van der Geld.

66 B+U 2 2020

Ook ervaren dat groen goed is voor uw portemonnee?

Huur dan een van onze Groene Aggregaten!

Onze verhuur vloot is nu al goed voor een besparing van meer dan 1.000.000 liter diesel en meer dan 2.700.000 kilo CO2 uitstoot.

Hier wordt bespaard!

T: 0299 - 416 641 E: sales@degroeneaggregaat.nl

13851

VAN DER VELDT GROEP bronbemaling transport grondwerken

J

bedrijvenweg 16 1424 PX De kwakel

Tel:029756 37 31 e-mail. info@vanderveldtgroep.nl 13952a

Nieuwbouw, renovatie of restauratie, MMBS optimaliseert de buitenschil van een bouwwerk. Het ambacht, het vakmanschap is onze ruggegraat. Daarnaast zijn we veelzijdig: MMBS heeft vier afdelingen, vakgebieden die in elkaar overlopen en gebruik van elkaar kunnen maken.

Vakmanschap, veelzijdigheid en klantgericht.

M MBS GROE P

Gevelrenovatie en -restauratie Monumentale restauratie

Schilders Metselwerken Bekijk onze projecten op: mmbs-bouw.com/projecten 13959

Steenplaza Leiden is het 2e bedrijf binnen de sloosgroep.

Wij zijn gespecialiseerd in sierbestrating, keramische binnenvloeren en vloer- & wandtegels. Binnen Steenplaza Leiden staat klantvriendelijkheid hoog in het vaandel.

13964a

HOOGSTE AANTAL NIEUWBOUWWONINGEN IN 10 JAAR In 2019 werden bijna 71 duizend nieuwbouwwoningen opgeleverd. Dat is ruim 6 procent meer dan in 2018 en het hoogste aantal in tien jaar tijd, aldus het CBS. Tussen 2000 en 2009 groeide de woningvoorraad door nieuwbouw jaarlijks doorgaans met ruim 1 procent, gemiddeld zo’n 76 duizend woningen per jaar. Op het dieptepunt in 2014 was dat percentage geslonken tot 0,6 (45 duizend nieuwbouwwoningen). In de vier jaren daarna groeide het aantal nieuwbouwwoningen steeds harder.

In 2019 werd er ook weer meer gebouwd dan het jaar ervoor.

Nederland telde op 1 januari 2020 bijna 7,9 miljoen woningen. Dat zijn er bijna 77 duizend meer dan een jaar eerder. Behalve door nieuwbouw verandert de woningvoorraad ook door sloop, splitsingen of samenvoegingen van woningen en door transformatie van bestaande gebouwen.

De woningvoorraad groeide door nieuwbouw relatief het hardst in Flevoland, namelijk met 1,6 procent. Ook in NoordBrabant, Utrecht, Noord-Holland, Gelderland en Overijssel lag de groei boven het landelijk gemiddelde. In Limburg werden naar verhouding veel minder nieuw-

bouwwoningen toegevoegd aan de woningvoorraad. Zuid-Holland ligt ook onder het gemiddelde, maar stond met absolute aantallen, namelijk ruim 13 duizend, op de eerste plek samen met Noord-Holland waar eveneens 13 duizend woningen werden gebouwd.

68 B+U 2 2020 STULZ GROEP B.V.

STULZ Tecnivel: Nieuwe fabriek luchtbehandelingskasten in Spanje

STULZ is een wereldwijd toonaangevend leverancier voor klimaattechnische oplossingen voor diverse toepassingen. Het assortiment van het bedrijf omvat onder andere precisie koeling, comfortkoeling, bevochtiging en warmtepompen. Bouw en Uitvoering praat met Evert van Merkestijn, accountmanager, over met name de nieuwe fabriek in Spanje.

E

vert van Merkestijn werkt sinds een jaar voor STULZ. Primair richt hij zich op de verkoop van luchtbehandelingskasten. “Maar”, vertelt hij “daarbij zoek ik altijd naar verbintenissen tussen producten. Denk aan het koppelen van een luchtbehandelingskast aan een warmtepomp. Op deze wijze biedt STULZ de klant een, vaak op maat, totaalconcept.”

LUCHTBEHANDELINGSKASTEN In 2016 kocht STULZ een fabriek op in Spanje bestaande uit drie locaties - die met name luchtbehandelingskasten maakte. In 2019 besloot de directie van STULZ om een nieuwe hal van 50.000 m2 te bouwen, waarin de drie productlijnen nu zijn

samengevoegd. Van Merkestijn: “In deze fabriek, STULZ Tecnivel, bouwen we luchtbehandelingskasten voor verkoop in heel Europa.”

Een luchtbehandelingskast zorgt voor verse lucht in een gebouw, alsook voor klimatisering. Ook houdt een dergelijke kast stof en schimmels ‘buiten de deur’. “We bouwen de kasten zo duurzaam mogelijk en houden ons dan ook aan de regelgeving hieromtrent”, zegt Evert van Merkestijn.

Hoe werkt een luchtbehandelingskast? Van Merkestijn legt uit: “De meest toegepaste zijn tegenwoordig warmteterugwinningsunits. Een Europese norm schrijft namelijk voor een bepaald rende-

STULZ GROEP B.V. B+U 2 2020 69

r­ uimte. De kast van 25.000 m3/h met een afmeting van ongeveer 2.00 meter konden we niet ‘zomaar’ door een deur schuiven. Wat de oplossing was?

Samen met onze montagedienst hebben we de kast uit elkaar gehaald, per onderdeel via de deur getransporteerd en in de nieuwe ruimte weer opgebouwd.” Ook voor een andere klant, een zorginstelling in Hengelo, paste STULZ deze ‘techniek’ toe om de kast op de juiste plek in het gebouw te krijgen.

ment te halen uit lucht die naar buiten gaat en lucht die vervolgens weer naar binnen komt. Bijvoorbeeld een warmtewiel, kruisstroomwisselaar of twincoil maakt dit mogelijk de warmte terug te winnen.”

OP MAAT De eerste luchtbehandelingskasten gemaakt op de nieuwe locatie zijn reeds verkocht in Nederland en Frankrijk. Het loopt goed. Mede omdat STULZ haar klanten een op maat oplossing kan bieden.

Evert van Merkestijn: “Wij werken aan tafel bij de klant. Ons product kent verschillende modules. Samen met de klant kijken we naar het ontwerp van de voor hem specifieke luchtbehandelingskast.”

Een van de klanten van STULZ betreft een kliniek in Hilversum. Van Merkestijn: “De eigenaar vroeg ons een luchtbehandelingskast in te bouwen in de bestaande situatie, gesitueerd op de technische

STULZ GROEP B.V.

Weverij 7-9 1185 ZE Amstelveen

Is ‘op maat’ niet duur voor de klant? “Dat valt reuze mee”, zegt Van Merkestijn. “We maken veel in eigen fabriek. We beschikken ook over alle materialen.”

Alhoewel de meeste opdrachten ‘op maat zijn’, komt STULZ dit jaar ook met standaard luchtbehandelingskasten op de markt. De ‘huis, tuin en keuken’ kasten zijn gemakkelijk in te zetten bij bijvoorbeeld nieuwbouw. “Deze markt bouwt snel. Voor hen is het ideaal kasten op voorraad te hebben”, aldus Evert van Merkestijn.

SERVICE Tot slot zegt Van Merkestijn: “STULZ heeft zoveel producten in huis, dat vele combinaties mogelijk zijn om optimale duurzaamheid te creëren. Dat maakt ons niet alleen prijstechnisch interessant voor de klant. We hebben ook onze eigen servicedienst; daar waar mogelijk bieden we advies en ondersteuning.

MEER INFORMATIE: Op www.stulz-benelux.com/nl/climapac/ kunt u meer informatie vinden over Climapac.

info@stulz.nl www.stulz-benelux.com

70 B+U 2 2020

GROND-, WEGEN WATERBOUW GROENVOORZIENING GLADHEIDSBESTRIJDING MATERIEELVERHUUR V.O.F GEBR VERHOEVEN LAARSTRAAT 39 5334 NS VELDDRIEL TEL 06 - 543 636 51 INFO@VERHOEVEN.INFO WWW.VERHOEVEN.INFO

13853

13912b

ASFALT PRODUCTIE AMSTERDAM is gespecialiseerd in het produceren en verkopen van asfalt, asfaltbeton, bitumineuze- en andere wegenbouwproducten, alsmede de aan- en verkoop van grondstoffen daarvoor.

Asfalt Productie Amsterdam (APA) B.V. Amerikahavenweg 6 1045 AC Amsterdam info@apa-asfalt.nl 020 - 613 38 96 13962

13970

ABEL PASMAN INFRA BV B+U 2 2020 71

Elke keer maatwerk leveren Heldere communicatie, vakbekwaam personeel en dienstverlening met top materieel. Daar kunt u op rekenen als u het kabelwerk aan Abel Pasman Infra uitbesteedt. En dat is nodig, want elk kabelproject is uniek en vereist elke keer weer vakmanschap en maatwerk.

H

et VCA* en ISO9001 gecertificeerde bedrijf kent twee hoofd expertises; Abel Pasman Infra voor het leggen van laagspanning- en middenspanningkabels en horizontale boringen, ook voor particulieren.

Het bedrijf legt kabels voor grotere trajecten in onderaanneming van de grotere aannemers en nutsbedrijven. Ook de kabels ten behoeve van zonnepanelenparken en windmolenparken. Al het materieel heeft het bedrijf in eigen beheer, van vrachtwagen tot minikranen.

Horizontale boringen met persluchtbodemraketten (of grondraketten) en computergestuurde kabeltrekkers worden volledig in eigen beheer uitgevoerd. Het bedrijf werkt hierbij in onderaanneming voor onder andere HAK, BAM, Van Gelder, Baas, Voskuilen en Verkley.

gen door tablets die de kabels in de grond nauwkeuriger signaleren.

Toch maken ze nog altijd proefsleuven om zo zorgvuldig mogelijk te werken.

OVER ONS

Het bedrijf startte in 1998 met één kraantje, met algemene grondwerken. Steeds meer werd het bedrijf gevraagd voor het aanleggen van kabelnetwerken en daar is het bedrijf verder in gegroeid. Met gemiddeld één man personeel erbij per jaar, groeit het bedrijf gestaag. Op dit moment werkt Abel Pasman Infra met 20 vaste medewerkers en hetzelfde aantal als flexibele krachten. Het management bestaat uit Abel ­Pasman en Timo van der Marel, het projectmanagement is in handen van ­Lennart ­Sandberg en de uitvoering van grote kabelroutes is in handen van Kees Klaren.

ONZE PROJECTEN:

Abel Pasman Infra beschikt over zeer specialistische apparatuur en producten. Zo leveren ze ook kabels van een kilometer aan één stuk die met speciale apparatuur door de grond getrokken worden. Het bedrijf zoekt steeds naar nieuwe innovaties, de grondradar is vervan-

ABEL PASMAN INFRA BV

Zuiderzeestraatweg 23 3882 NC Putten

Kabeltrace middenspanning over 17 km vanaf onderstation Aliander tot aan nieuw gebouw Unilever bij de Wageningen Universiteit - start nov. 2018 najaar 2019 afgerond. In opdracht van Voskuilen; In Dokkum en Stadskanaal - voor zonneparken - in opdracht van Verkleij en Baas; Projecten voor Van Gelder - Flevoland.

T. 0341 - 431 320

E. info@abelpasman.nl I. www.abelpasman.nl

HERZIENING BEREKENING BETONCONSTRUCTIES EN NORM BETONSTAAL De herziening van de nationale norm NEN 6008:2008 over betonstaal en NEN-EN 1992-1-1 + C2:2011/NB2016 voor de nationale bijlage bij Eurocode 2, zijn gepubliceerd.

NEN-EN 10080:2005 ‘Staal voor het wapenen van beton’ geeft algemene eisen, definities en beproevingseisen voor de prestatie-eigenschappen van lasbaar betonstaal.

Deze norm geeft alleen geen nadere uitwerking voor betonstaalsoorten met de daarbij behorende prestatie-eisen.

De prestatie-eisen voor de in Nederland gangbare betonstaalsoorten die voldoen

aan NEN-EN 10080:2005, worden gespecificeerd in NEN 6008/A1:2020.

NEN 6008/A1:2020 is ten opzichte van NEN 6008:2008 op een aantal punten gewijzigd.

De belangrijkste wijzigingen zijn: • aanpassing van de Agt-eis van B500A die gelijk is aan de eis in NEN- EN 1992-1-1+C2:2011; • invoering van een toeslag voor de R(m)/R(e)-eis voor betonstaal op de rol; • invoering van nieuwe eisen voor de vermoeiingssterkte; • schrappen van de zogenoemde a-waarden; • aanpassing van de maximum dwars-rib(deuk)topbreedte van geribd (gedeukt) betonstaal.

MILTOP B.V. B+U 2 2020 73

Professionals voor schoon grondwater in een duurzame ondergrond Voor het aanpakken van problemen in onze Nederlandse bodem is het onafhankelijke milieuadviesbureau Miltop BV uw betrouwbare partner. Al jaren levert het bedrijf een totaalpakket aan diensten. Sinds dit jaar is het bedrijf gesplitst in twee ondernemingen. Miltop BV voor advies en onderzoek en Milieutechniek Brabant BV voor het uitvoeren van saneringsen civiele werken.

D

e bodem kent geen geheimen meer als de experts van Miltop het terrein hebben onderzocht. Het bedrijf doet onderzoek, geeft advies en zorgt, nu onder Milieutechniek Brabant, voor de uitvoering.

MILIEUADVIES

De zeer ervaren vakspecialisten van Miltop zoeken de best passende oplossing voor de uitdagingen die de bodem ons kan bieden. Dit kan zijn: een bodemonderzoek, geohydrologische studie, milieuvergunning, technische uitwerking of een kostenbegroting. Maar ook bij de uitvoering van complex grondwateronderzoek of bodemsanering kan Miltop u volledig ontzorgen.

BODEMVERONTREINIGING

Een verontreinigde locatie? Miltop lost de problemen op voor eigenaren en ontwikkelaars. Daarbij zoeken ze naar de meest toekomst bestendige aanpak. Mede doordat Miltop met beproefde saneringsmethodes werkt, behouden ze de flexibiliteit om de aanpak continu te optimaliseren. Dit stelt Miltop in staat om saneringen voor een volledig vast bedrag uit te voeren. De uitvoering van bodemsaneringen is vanaf dit jaar ondergebracht bij het zusterbedrijf Milieutechniek Brabant.

OVER ONS

Miltop is al sinds 1995 actief in de wereld van de milieutechniek. In de beginjaren lag de focus op ontwerp en bouw van grondreinigingsinstallaties en later het ontwerpen en turn-key uitvoeren van bodemsaneringen. Er is nu een vaste kern van tien bodemprofessionals. Het bedrijf werkt landelijk maar kent de bodem in een grote kring rond ’s-Hertogenbosch het best.

GRONDWATERBEHEER

De laatste jaren ligt de focus van Miltop steeds meer op voldoende en schoon grondwater. Voorbeelden zijn grondwatermeetnetten, kwaliteitsmeetnetten, nazorg met grondwaterbeheer en grondwaterzuivering, inclusief geohydrologische modellering.

Miltop heeft zich ontwikkeld tot een expert op het gebied van monitoren van de grondwaterkwaliteit én kwantiteit. Dit gebeurt op alle denkbare dieptes in de verschillende grondwaterpakketten. Met name in gebieden met waterwinningen of natuurgebieden is dit erg belangrijk.

MILTOP B.V.

Graaf van Solmsweg 101A 5222 BS ‘s-Hertogenbosch

ONZE PROJECTEN: Grondwatermeetnet Brabant - revisie grootschalig grondwatermeetnet provincie Noord-Brabant; Oude DDT fabriek - Boxtel - risicodragend - sanering DDT in grond incl. bouwrijpmaken; VOCl verontreiniging Paleiskwartier - ’s-Hertogenbosch - innovatieve biologische grondwaterzuivering; KVL Terrein - Oisterwijk - risicodragend - sanering van chroom 6 in grond en grondwater.

T. 073 - 623 58 43

E. info@miltop.nl I. www.miltop.nl

74 B+U 2 2020

0174 29 86 49 info@dulo-asbest.nl www.dulo-asbest.nl

BETROUWBAAR ASBEST ADVIES FORMALITEITEN IN ORDE MAKEN ASBEST SANEREN VOLGENS DE REGELS

WAT KAN DULO VOOR U BETEKENEN? Heeft u het vermoeden dat in uw woning of in uw bedrijfspand of school asbest is toegepast? Dan is het verstandig DULO Asbestverwijdering al in een vroeg stadium in te schakelen. Vanaf advies tot en met asbestsanering, wij zijn u van A tot Z van dienst!

14008

Opslag, verwerking en herbestemming van grond- en baggerstromen 100% beheersing van grond en grondstromen vraagt om veel kennis en expertise. Slibbank Nederland biedt u de volgende diensten: Onderzoek en Advisering Certificering en vergunningen Exploitatie en transport Projectbegeleiding en -coรถrdinatie 06-52007655 info@slibbanknederland.nl

www.slibbank.nl 14038

Personeel en materieel voor uw asfaltverwerkingsproject Gebr. Jansen B.V. Vaartweg 22 5106 ND Dongen

0162 - 312 611 info@gebroedersjansen.eu gebroedersjansen.eu 14042

0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo 0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo @ v i s s c h e r b v. c o m | w w w.v i

0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo @ v i s s c h e r b v. c o m | w w w.v i s s c h e r b v. c o m 0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo @ v i s s c h e r b v. c o m | w w w.v i s s c h e r b v. c o m 14053

KRAAN EN TRUCK SERVICE B.V. B+U 2 2020 75

Kraan en Truck Service B.V. Kraan en Truck Service B.V., gevestigd in Waddinxveen, is onder meer importeur van CMC autohoogwerkers en spinrupshoogwerkers, Dinolift hoogwerkers en Klubb Van-mounted-hoogwerkers

K

TS is 25 jaar actief met verkoop en service van hoogwerkers in alle soorten en maten, die aan eindverbruikers en verhuurbedrijven worden geleverd. Daarnaast is Kraan en Truck ­Service een grote speler op het gebied van onderhoud en reparatie van hoogwerkers, hijskranen, heftrucks en speciaal equipment.

CMC

Het programma van CMC bestaat uit diverse autohoogwerkers met werkhoogtes van 14 tot 46 meter, reikwijdtes van 8,5 tot 26 meter en een hefcapaciteit van 200-400 kg. De rupshoogwerkers van CMC hebben werkhoogtes van 19 tot 41 meter, reikwijdtes van 7 tot 16 meter en een hefcapaciteit van 230 kg.

DINOLIFT

Het programma van Dinolift bestaat uit aanhangwagen-, zelfrijdende en rupshoogwerkers met werkhoogtes van 12 tot 28 meter, een reikwijdte van 6 tot 16 meter en een hefcapaciteit tot wel 500 kg.

KLUB

Het programma van Klub bestaat uit 3 types autohoogwerkers.

Bestelbushoogwerkers met werkhoogtes van 9 tot 15 meter, reikwijdtes van 6 tot 7 meter en hefcapaciteiten van 120 tot 200 kg.

Diverse EGI autohoogwerkers op een vrachtwagenchassis met werkhoogtes van 12 tot 65 meter, reikwijdtes van 7 tot 20 meter en hefcapaciteiten van 120 tot 280 kg. EGI maakt deel uit van de Klub Group.

KRAAN EN TRUCK SERVICE B.V.

Exportweg 49C 2742RC Waddinxveen

Speciale autohoogwerkers op vrachtwagenchassis die voorzien zijn van een grote werk/opslagruimte, waarmee men de eigenschappen van een vrachtwagenhoogwerker combineert met die van een bestelbus. De werkhoogtes zijn 18,5 of 21 meter, de reikwijdtes 13,5 en 16,4 meter en de hefcapaciteit voor beide 280 kg.

Werkhoogtes van 12 tot 26 meter, reikwijdtes van 7 tot 20 meter en hefcapaciteiten van 120 tot 280 kg zijn eveneens mogelijk.

Ook volledig zero-emission voertuigen zijn leverbaar.

SERVICE

Kraan en Truck Service beschikt over diverse mobiele werkplaatsen die in Nederland en daarbuiten gebruikt worden voor snelle en flexibele service ter plaatse. Een storing is hiermee binnen de kortste keren opgelost. De mobiele werkplaatsen zijn uitgerust met stroomaggregaat, mogelijkheid tot slangassemblage, lasapparatuur en de meest courante onderdelen, een navigatiesysteem en telefoon.

Onze bedrijfshal van 3000 m2 in Waddinxveen heeft een vrije werkhoogte van 12 meter en diverse halkranen. In deze hal kunnen wij uw hoogwerker, hijskraan, of heftruck aanpassen naar speciale klanteisen. Daarnaast voeren we onderhoud en reparaties uit met ons vakbekwame personeel.

T. 0180 - 634 165 E. info@hoogwerkers.net

E. service@hoogwerkers.net I. www.hoogwerkers.net

76 B+U 2 2020

• Betonboren • Asfaltzagen

• Betonzagen • Sloopwerken

Kromme Mijdrecht 9 1426 AA De Hoef

T I

0297 - 56 15 12 www.stamsloop.nl 14018

Exportweg 49 A 2742 RC Waddinxveen

T +31(0)180 - 63 41 65 E service@hoogwerkers.net

www.hoogwerkers.net

14124

Watermanagement Pompgemalen Waterzuiveringsinstallaties 24/7 Storingsdienst Gemaaltotaal 06 - 512 581 94 walter@gemaaltotaal.nl

www.gemaaltotaal.nl 14084

020 - 496 59 58

Specialist in ecologische groen- en kunstwerken • Cultuurtechnische werkzaamheden • Beschoeiingen • Bruggen • Stuwen • Keringen • Boomverzorging Binnenweg 14 | 1191 AA Ouderkerk aan de Amstel info@nicozeldenrijk.nl | www.nicozeldenrijk.nl 14095

20191003 Adv_BouwenUitvoering_185x65.indd 1

bedrijf

07-10-19 14:33

CONNECTION SYSTEMS B+U 2 2020 77

Bewaken en registreren met slimme camerasystemen Connection Systems is een ervaren, innovatief en high-tech bedrijf gespecialiseerd in het verzamelen, verwerken, rapporteren en presenteren van hoge kwaliteit gegevens en beelden voor tal van projecten op het gebied van beveiliging en monitoring en handhaving. Camera’s die appen achter het stuur in de auto detecteren, containers herkennen, transportbewegingen van- en naar de bouwplaats vastleggen. mee snel en efficiënt inspelen op de wens van de klant. 365 dagen per jaar, de klok rond, staat het bedrijf voor u klaar voor verkoop of verhuur.

OOK VOOR U

Een camerasysteem op de bouwplaats? Door de aanvoer van materialen meer over de dag te verspreiden, kunnen bepaalde projecten wel voldoen aan de nieuwe stikstof eisen. Daarvoor moet wel worden vastgelegd wie wanneer kwam of ging. Kentekenregistratie ten behoeve van de stikstof en PFAS problematiek is geen probleem.

Gelijk kan ook de bewaking van uw terrein worden meegenomen.

M

et 200-300 (kleine tot grote) projecten per jaar werkt Connection Systems voor een breed scala aan internationale ITS-bedrijven, verkeers- en mobiliteitsadviesbureaus, overheidsinstanties en de nationale politie. Het bedrijf is één van de toonaangevende bedrijven in Nederland als het gaat om standalone videobewaking en gegevensverzameling.

In eigen beheer ontwikkelde software maakt camera’s geschikt voor specifieke vragen van opdrachtgevers. Camera’s voor Prorail, bijvoorbeeld, lezen de UIC en BIC nummers van containers en slimme camerasystemen bewaken spoorwegovergangen. Voor de politie nu en mogelijk straks ook met de Brexit zijn de slimme kentekenregistratie en voertuigherkenning systemen van het bedrijf van groot belang.

Een grote kracht van het bedrijf is dat ze minimaal 1000 camera’s en 500 systeemkasten op voorraad hebben. Het bedrijf kan daar-

Connection Systems levert camerasystemen op het gebied van openbare orde en veiligheid. Het monitoren van wegen, evenementen, pleinen, openbare gebieden, voetgangers, fietsers tot vrachtwagens en containers. Een breed scala aan diensten met een krachtig realtime (en back-office) proces, leveren intelligente interne data­bases voor het door u gespecificeerde doel. Geoptimaliseerd en kosten­ efficiënt dankzij de jarenlange ervaring.

ONZE PROJECTEN: Plaatsing van camera’s voor bewaking en monitoring van: Nijmeegse vierdaagse; Zwarte Cross; Kransleggingen; De nucleaire top conferentie in 2014.

CONNECTION SYSTEMS

Westerbuurt 25 1606 AK Venhuizen

T. 085 - 130 52 50

E. info@ connectionsystems.nl I. www.connectionsystems.nl

78 B+U 2 2020

Wegbouwkundig adviesbureau Verhardingsadvies (Asfalt & Beton) Bestekken en Ramingen Directie UAV & Toezicht

Wij maken techniek werkend

TIP infra b.v. is een wegbouwkundig adviesbureau gevestigd in Bodegraven. Diverse vakmensen met veel ervaring geven een deskundig advies over uw bouwproject.

Telefoon: 0172-636 830, E-mail: info@tipinfra.nl

www.tipinfra.nl

HZGROEP.NL - T T VA S SUMWEG 266 - 1033 SJ A MS TERDA M - 020-2801310 14086

verlichting op maat www.maxibel.nl

14093

Verkoop en verhuur SafetyBlocks™: info@zbitrading.com www.safetyblocks.com

T. 023 - 302 1740

Amberlicht is natuurlijker

SafetyBlocks

TM

Gebruikt cementvrije AACM/ Geo Polymeer bindmiddel technologie waardoor een circa 85% lagere CO 2 Footprint wordt bereikt in vergelijking tot traditioneel beton.

Verkrijgbaar in alle RAL kleuren.

Beplanting mogelijk, SafetyBlocks hebben standaard een waterregulatiesysteem.

www.amberled.nl 14108

Plantenbak voorzien van gewapend beton en met speciale vezelversterking.

14111

VAN HEES INFRA TECHNIEK BV B+U 2 2020 79

Specialist in ondergrondse infra op privéterreinen Recreatiebedrijven en jachthavens, maar ook zorginstellingen kennen specifieke vragen rond de ondergrondse infra op hun ­terreinen. Van Hees Infra Techniek is specialist op dit vlak. Dankzij jarenlange ervaring in uitvoering en een productassortiment aangevuld met producten uit de eigen handelsonderneming, is Van Hees Infra Techniek uw deskundige partner.

H

et multidisciplinaire Van Hees Infra Techniek is aannemer met tal van diensten. Voor persleidingen, laagspanning ondergronds, telecom, waterleidingen en WKO projecten. Maar ook bij de inrichting van het terrein levert het bedrijf advies en producten. Te denken valt bijvoorbeeld aan duurzame producten als kunststof grastegels en Solar LED verlichting, houten LED verlichting, kunststof gerecyclede producten zoals bermpalen, fietslaadpunten, bloem- en boombakken, zitbanken en picknicktafels.

PANEELKASTEN OP MAAT

Naast de aannemingsactiviteiten heeft Van Hees ook een technische groothandel, handelsonderneming, Elektrakast.nl, van waaruit ze onder meer polyester en rvs buitenkasten leveren en paneelopbouw verzorgen. De weerbestendige robuuste buitenopstelling kasten zijn in vele maten leverbaar, uitgevoerd in hoogwaardige materialen en voorzien van natuurlijke koeling.

En ook aan de binnenzijde, voor de paneelopbouw, kunt u gebruik maken de expertise van Van Hees. Alle panelen worden in de eigen montageruimte gemaakt en worden uitgebreid getest voordat een paneelbord naar de klant gaat.

OVER ONS

Van Hees Infra Techniek wordt geleid door Patrick van Hees die in 2014 met het bedrijf gestart is, na jarenlange ervaring als projectleider in de ondergrondse infratechniek. Sinds juni 2019 is het bedrijf gevestigd aan de Hammen 49 in Ravenstein.

Het bedrijf onderscheidt zich door transparantie, betrouwbaarheid, en betrokkenheid. Daarnaast is persoonlijke aandacht, service, en een correcte tarief- en prijsstelling voor Van Hees een vanzelfsprekendheid.

ONZE PROJECTEN: 130 woningen DeZandleij, LED verlichting, volledige infra + AC deel voor 2280 PV panelen; Volledige infra aanleg voor 225 chalets en LED verlichting op een natuurpark bij een camping in Noord-Holland; Ondergrondse infra Buitenplaats Sprielderbosch; Opdracht voor negen elektrakasten, uitgevoerd met het energie management systeem van ICY, waarbij op afstand het verbruik uit te lezen is. Ook kan er aan/uit en op ampérage geschakeld worden tot 16A. De panelen zijn door de eigen panelenbouwers gebouwd.

VAN HEES INFRA TECHNIEK BV

De Hammen 49 5371 MK Ravenstein

T. 0486 - 831 981 E. info@ vanheesinfratechniek.nl

I. www.vanheesinfratechniek.nl I. www.elektrakast.nl

80 B+U 2 2020

Verhuur van pompen en leidingsystemen

Turn Key Projecten

24/7 Calamiteiten Service

POMPTOTAAL

.nl

(010) 299 84 44 verhuur, verkoop & service

14072

14068

SLUIT

JE

AAN!

14064

B.O.B. INFRATECHNIEK B+U 2 2020 81

Zorgeloos aansluiten met specialisten in het vak B.O.B. Infratechniek is specialist in het maken van huisaansluitingen. Van het grote netwerk naar het comfort voor de eindgebruiker. Gas, water, warmte, elektra, tv en internet. De professionele installateurs zorgen ervoor dat de cruciale verbinding op een betrouwbare en vakkundige manier wordt gelegd.

G

rote bedrijven als Stam& Co, Van de Heuvel, Plaisier aannemingsbedrijf en BAM Infra West geven inmiddels al de opdracht voor het maken van huisaansluitingen aan de specialisten van B.O.B. Infratechniek. In april van dit jaar zal B.O.B. Infratechniek 800 laadpalen plaatsen in Utrecht in opdracht van BAM Infra, en eerder heeft het Amsterdamse bedrijf talloze huisaansluitingen gemaakt in de regio maar ook ver daarbuiten.

B.O.B. Infratechniek beschikt over alle expertise. Het bedrijf heeft de capaciteit om alles onder eigen regie uit te voeren. De digitale tekeningen, het graafwerk, het leggen van de kabels en het maken van de huisaansluitingen. En de opdrachtgevers weten dat ze het werk in vertrouwen aan B.O.B. Infratechniek kunnen overlaten. In 2019 heeft het jonge bedrijf meer dan 3.000 aansluitingen aangelegd!

OVER ONS

B.O.B. Infratechniek is in 2016 opgestart door drie vrienden. EĂŠn van hen, met ervaring in de branche, zag dat er een behoefte in de markt was. De anderen volgden een versnelde cursus om het vak te leren

B.O.B. INFRATECHNIEK

Nieuwe Zeelandweg 6L 1045 AL Amsterdam

en ze zetten hun schouders onder de ambitie kwalitatief top werk te leveren voor professionele opdrachtgevers.

Er is keihard gewerkt, hoge kwaliteit materieel en alle toebehoren ingekocht en lef getoond. En inmiddels werkt B.O.B. Infratechniek met 22 man personeel in vaste dienst en een losse schil van 6 man, aan tal van installatie opdrachten. Sinds vorig jaar vanuit een kantoor met opslag aan de Nieuw Zeelandweg in Amsterdam. De verwachting is gestaag door te groeien, want de opdrachten blijven komen.

ONZE PROJECTEN: Amsterdam Noorddok - 310 woningen aangesloten in opdracht van Van de Heuvel; Amstelkwartier, 3e fase - 100 woningaansluitingen-in opdracht van Van de Heuvel; AziĂŤtoren te Haarlem - in opdracht van Stam en Co; Zaandam - wijk Kersenhout - ongeveer 100 eengezinswoningenaansluitingen in opdracht van Stam en Co.

T. 06 - 504 605 90

E. info@B.O.B.infratechniek.com I. www.B.O.B.infratechniek.nl

82 B+U 2 2020

De Bolderik Wilde bloemenzaden

DICHTHEIDS METINGEN

KERNBORINGEN

Wilde bloemenmengsels voor meer bloemen, bijen en biodiversiteit.

ASFALT ONDERZOEK

www.debolderik.net / wildebloemen@debolderik.net

INFRABOOR.NL

Oosterweg E Nr.5 1481 AP Purmer (N-H) 06 - 50 477 043 06 - 21 395 805 (B.G.G.) info@infraboor.nl

14114

14115

SPECIALIST IN ECOLOGISCH ONDERZOEK, BEGELEIDING & MITIGATIE

VCA* gecertificeerd Eigen werkplaats voor Mitigerende maatregelen Snel en Flexibel 06 - 121 018 18 | info@kfnp.nl | www.kfnp.nl 14120

14037

VCMI N.V. B+U 2 2020 83

Drone helpt bij Visuele Inspectie bij asbest op daken De scherpe beelden die de drone boven het dak produceert zijn een geweldig hulpmiddel bij visuele inspecties. De milieuspecialisten van VCMIa gebruiken deze techniek als ondersteuning van de traditionele inspecties. De voordelen in nauwkeurigheid, tijd en kosten zijn groot.

O

m dakinspecties nu en in de toekomst nog beter en efficiënter te kunnen uitvoeren, heeft VCMIa, het gespecialiseerde onderdeel van VCMI N.V. voor asbest gerelateerd onderzoek, drones aangeschaft. De haarscherpe beelden die deze drones produceren, zijn beter dan de traditionele visuele inspectie.

Het inzetten van een drone heeft tal van voordelen. Het werken met een drone is o.a. veiliger en sneller. Onveilige situaties worden vermeden. De drone piloot kan zelfs helemaal buiten de linten van het te inspecteren object blijven staan. Bij grote objecten kan het vier tot vijf uur aan tijd schelen. Die tijd hoeft het materieel (verreiker, torenkraan o.i.d.) niet beschikbaar te zijn voor visuele inspecties.

POSITIEF

De NEN 2990-2012 commissie staat positief tegenover de inzet van de drone voor deze inspecties. De verwachting is dat de RVA, (Raad van accreditatie), de dronebeelden in de nabije toekomst ook zal opnemen in de accreditatie scope. VCMIa gebruikt de drone daar-

VCMI N.V.

Sint Jansgildestraat 14 7037 DM Beek

om momenteel alleen nog ter ondersteuning van de bewijslast.

Maar het inspecteren op hoogte met de drone zal in de toekomst de norm worden, verwachten de experts van VCMIa, die nu als enige in Nederland deze techniek toepassen. De ervaringen zijn zeer positief van opdrachtgevers van VCMIa. VCMIa heeft alle brevetten en certificeringen in huis.

OVER ONS

VCMI N.V. “Veldwerk, Controles en Milieu-inspecties” is een in 2002 opgericht onafhankelijk veldwerkbureau dat werkzaamheden uitvoert voor onder andere overheden, provincies, gemeentes, kleine en grote advies- en ingenieursbureaus, waterbedrijven en aannemers.

Het bureau heeft een zéér brede scope op het gebied van onder andere (grond)water- en bodemonderzoek. VCMIa is een door de Raad voor Accreditatie (RvA, I320) geaccrediteerde inspectie-instelling. Het in 2016 opgerichte VCMIa opereert landelijk met vier vaste specialisten. Door ervaring en goede voorbereiding zijn de doorlooptijden van de projecten zeer kort.

T. 0316 - 745 698

E. info@vcmia.nl I. www.vcmia.nl

84 B+U 2 2020 Wagenpark Asbestpartners

Verwijderen leidingisolatie in een containment

Verwijderen dakbeschot van een woning

Verwijderen van golfplaten op bergingen

Productie verkoop verhuur service

uw partners in asbestverwijdering

APB

De Wit Aggregaten Wilgenweg 1, 3421TV Oudewater Tel: 0348 - 561 471 info@dewitaggregaten.nl

www.dewitaggregaten.nl

asbest partners brabant De Amert 100A 5462 GH Veghel Nederland Tel. +31 (0)413 35 34 02 Fax +31 (0)413 35 34 01 info@asbestpartners.nl

14125

APB

asbest partners belgië Zone Reme 5 B-2260 Westerlo België Tel. +32 (0)14 26 78 03 Fax +32 (0)14 26 26 03 info@asbestpartners.be

www.asbestpartners.eu

Van robuust hakwerk tot zeer precies boorwerk, Brugman realiseert het veilig en verzorgd.

14129

onbeperkt warm tapwater (6,5 liter/min van 40°C)

Compacte installatie (29,4 × 17,7 × 10,8cm)

Geen energieverlies (13,5kW – 3x 20A)

Zandwilg 14a 1731 LS Winkel 0224 - 54 12 62 info@brugmanwinkel.nl

www.brugmanwinkel.nl

www.absalestrade.nl www.clage.nl

Economische / duurzame warmwatervoorzieningen 14132

14145

BRUGMAN BETONSPECIALISTEN BV B+U 2 2020 85

Specialisten voor het boren, zagen en hakken van beton Twee foto’s op facebook vertellen het verhaal van Brugman Betonspecialisten: op de ene zie je een gewapende betonnen fundering bij de Campina melkfabriek, op de volgende foto is die verdwenen. Voor grote aannemers, tot de particulier; de betonspecialist Brugman bewerkt veilig en professioneel al uw asfalt, steen en beton.

B

rugman Betonspecialisten kan elke klus aan. Van droog tot nat boren, van 8 mm tot 250 mm, het zagen van trapgaten bij renovatieklussen tot zeer specialistisch werk. Door haar gereedschap constant uit te breiden, onlangs nog met zagen en dieselzagen voor asfaltwerk, is altijd het juiste gereedschap voorhanden.

Brugman Betonspecialisten is in 1960 gestart door de heer Brugman, als een eenmanszaak op het gebied van timmerwerken. Vanuit de Bosstraat 10 in Winkel, groeide het bedrijf gestaag en ontwikkelde het bedrijf zich vanaf de jaren 80 tot een echte betonspecialist.

OOG VOOR DETAIL

In 2007 nam Tinja Brugman de leiding over, nadat ze al vanaf 1993 actief was binnen het bedrijf. En nog steeds is ze een van de weinige vrouwelijke directeuren in de bouw. “Maar uiteindelijk moet je je werk gewoon goed doen”, relativeert ze. “Wel let ik wat meer op de details in het bedrijf, vooral wat betreft de veiligheid van onze medewerkers”, zegt Tinja. “Afvangen van fijnstof is een belangrijke voorwaarde voor gezond werken in deze branche en naast de juiste

BRUGMAN BETONSPECIALISTEN BV

Zandwilg 14a 1731 LS Winkel

­ ersoonlijke beschermingsmiddelen zorgt het bedrijf ook voor stofp afvoer bij de bron.”

Op dit moment werken ze met tien fulltime medewerkers en de nodige inhuur. Het VCA* gecertificeerde bedrijf doet steeds meer werk voor sloopaannemers en collega boorbedrijven. “Omdat we graag werken in teamverband, besteed ik ook veel aandacht aan de teams waarmee we de klus klaren.” En dat blijkt nu al vele jaren succesvol.

ONZE PROJECTEN: Diverse asfalt - en betonzaagklussen en ook het nodige boorwerk voor de renovatie van de Afsluitdijk, voor BAM LEVVEL; Voor Dura Vermeer: Schiphol en Tudorpark - Hoofddorp; Veel werkzaamheden in de Amsterdam Arena; ECN - Kerncentrale Petten - verbouwing - met strenge eisen in verband met straling.

T. 0224 - 541 262

E. info@brugmanwinkel.nl I. www.brugmanwinkel.nl

86 B+U 2 2020

Gespecialiseerd in verhuur binnen de grond-, weg en waterbouw. www.rietveldverhuur.nl Rietveld Verhuur B.V. Machine verhuur Elzenweg 13 3421 TT Oudewater E: rvp@rietveldverhuur.nl John: 06 - 222 363 70 Mark: 06 - 227 425 61 13982

Snel en eenvoudig een indicatieve warmte afgifte en koel opname bepalen?

14020

Riool- en grondwerkzaamheden RegenwaterinďŹ ltratie Verhardingswerkzaamheden

Oudendijk 3b, 1969 ML Heemskerk Tel: 0251-234225 of 06-53116150 Ook gevestigd op Tata Steel te IJmuiden.

info@bosinfra.com - www.bosinfra.com

Meer informatie:

www.provarmo.nl

14022

14083

METING IN UITVOERING B+U 2 2020 87

De praktijksituatie nauwkeurig vastgelegd en deskundig advies Landmeetkundig bureau Meting In Uitvoering voert alle conventionele landmeetkundige werkzaamheden uit. En met meer dan dertig jaar ervaring zijn de experts ook graag betrokken bij projecten die net even afwijken of moeilijk zijn. Probleemoplossend denken en werken is kenmerkend voor het laagdrempelige, flexibele bedrijf met korte communicatielijnen.

S

ommige klanten van Meting In Uitvoering vertrouwen al dertig jaar op de kwaliteiten van directeur Hans ten Brink en zijn team. Meting in Uitvoering is sterk in funderingsinspecties, het inzichtelijk maken en in kaart brengen van de heipalen. Veel van deze activiteiten vinden plaats in Amsterdam voor diverse ingenieursbureaus, maar ook funderingen in andere steden worden onderzocht.

Ook wordt het bedrijf veel ingezet voor de kadastrale, ‘rijdende rechter’ metingen. Gebouwen monitoren op verzakking is tevens een van de veel voorkomende werkzaamheden die door heel Nederland worden uitgevoerd.

Meting In Uitvoering helpt u op een professionele wijze bij het beantwoorden van uw vragen. De experts zijn uw betrokken partner die metingen nauwkeurig uitvoeren en u voorzien van deskundig advies.

DOORGAAN

Landmeetkundig bureau Meting In Uitvoering is opgericht in 2012 door Hans ten Brink en Roemer Schoenmaker. Roemer en Hans werkten meer dan twintig jaar samen als compagnons en maatjes. Het was dan ook een groot verlies toen Roemer eind 2017 na een kort ziekbed overleed. Hans zet het bedrijf voort met de gedachte ‘We zullen hem trots maken op het bedrijf.’ Nu zijn er vier fulltime mede-

METING IN UITVOERING

Wateringweg 109 2031 EG Haarlem

werkers en gemiddeld twee ZZP’ers die voldoen aan de hoge eisen die Meting In Uitvoering stelt aan de medewerkers. Het in NoordHolland gevestigde bedrijf werkt landelijk en veel in samenwerking met collega bedrijven.

ONZE PROJECTEN: Enkele projecten waarbij Meting In Uitvoering het afgelopen jaar betrokken was met landmeetkundige werkzaamheden: De Jisper Kerk te Jisp iov een stichting Oude-vrouwenhuis / Kloosterpoort te Hoorn iov een stichting Schaft- en badgebouw Nirwana te Amsterdam iov een ingenieursbureau Stadhuisplein 1 te Leiden iov een aannemer NS Station te Zaandam iov een technisch bureau Theater “De Krakeling” te Amsterdam iov een ontwikkelingsmaatschappij Voormalig Sterrencollege aan de Verspronckweg te Haarlem iov een ingenieursbureau Woningcomplex “Rosehaghe” te Haarlem iov een ingenieursbureau De Bakenesserker te Haarlem iov een monumentenbehoud maatschappij De Bavokerk te Haarlem iov een ecologisch adviesbureau Muziekcentrum “De Melkweg” te Amsterdam iov een ingenieursbureau Rijckelui’s Haringvliet te Rotterdam iov een geotechnisch adviesbureau

T. 023 - 727 12 51

E. info@miu.nu I. www.miu.nu

VERGUNNINGSPROCEDURE OMGEVINGSWET VERKORT NAAR 8 IN PLAATS VAN 26 WEKEN De Eerste Kamer heeft ingestemd met de Invoeringswet Omgevingswet. Deze wet bundelt en vereenvoudigt de regels voor ontwikkelingen in de fysieke leefomgeving en versnelt besluiten over projecten.

transitie, natuur en bereikbaarheid geïntegreerd aan te pakken. De regels van de gemeente over de fysieke leefomgeving worden straks gebundeld in één omgevingsplan.

Oftewel de regelgeving wordt hierdoor eenvoudiger en biedt ruimte voor lokaal maatwerk. Het uitgangspunt van de wet is een goede balans tussen het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving.

De Omgevingswet is nodig om maatschappelijke opgaven als woningbouw, energie-

In het Omgevingsloket komt de regelgeving samen en kan iedereen straks zien welke regels er gelden in een gebied. Je kunt er vergunningen aanvragen en de ­vergunningsprocedure wordt verkort, het uitgangspunt wordt acht weken in plaats van 26 weken. Het blijft daarnaast ook

­ ogelijk om een vergunning schriftelijk m aan te vragen.

Rond de zomer wordt besloten of de Omgevingswet per 1 januari 2021 ingaat.

BIJENHOTELKOPEN.NL B+U 2 2020 89

Bijzondere bijenhotel bouwers Om de wildebijenstand in ons land op peil te houden zijn veilige plekken om te nestelen of overwinteren voor deze insecten van groot belang. Bijenhotels zijn kunstmatige nestgelegenheden die dat comfort bieden. Sociale onderneming Bijenhotelkopen.nl maakt bijenhotels voor de professionele markt, die als onderdeel van het groen om uw gebouw, een positieve bijdrage aan uw BREEAM score kunnen leveren.

H

et gaat slecht met de wilde bij in Nederland. De helft van alle 358 soorten is bedreigd. En dat terwijl tachtig procent van onze eetbare gewassen afhankelijk is van bestuiving door wilde bijen en andere bestuivende insecten. Het plaatsen van een bijenhotel kan deze achteruitgang keren. Speciaal voor de professionele markt, voor bedrijventerreinen en natuurgebieden om de biodiversiteit en stadsnatuur van parken te ondersteunen, ontwerpt en produceert Bijenhotelkopen.nl onderhoudsvriendelijke bijenhotels.

De bijenhotels dragen bij aan het verbeteren van de leefomgeving van de wilde bijen en kunnen een BREEAM score, voor een duurzame en groene buitenruimte, verhogen. Hiermee kan een gezondere en productievere leef- en werk­ omgeving worden gerealiseerd.

Ten behoeven van hun BREEAM score leverde Bijenhotelkopen.nl onder andere aan PostNL, DHL, Van de Valk, Lidl. Andere klanten zijn provincies, gemeenten, waterschappen, natuurorganisaties, universiteiten, ecologische adviesbureaus, leisure sector en hoveniers.

Bijenhotelkopen.nl werkt samen met Nederland Zoemt en NL Greenlabel en levert en monteert in het hele land.

door staan en gaan vier tot vijf jaar mee. Voor speciale situaties zoals groendaken, ontwerpt het bedrijf custom made oplossingen. Met educatieve informatie op duurzame borden bij het hotel vergroot u de kennis en draagt u bij aan de structurele verbetering van de levenskansen voor de wilde bijen.

De bijenhotels worden in een eigen sociale werkplaats in Overloon (Noord-Brabant) geproduceerd door mensen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt. Samen met sociale partners (gemeenten en UWV) maakt het bedrijf mogelijk dat mensen volwaardig aan het werk kunnen.

PROJECTEN: Samenwerking met een internationale telerscoöperatie van o.a. boontjes en doperwten. Met het plaatsen van ruim 60 bijenhotels en educatieve informatieborden, wordt een ‘bijen-lint’ door Nederland, Duitsland en België gecreëerd; Gemeente Moerdijk. Plaatsen van 10 grote, professionele bijenhotels en educatieve bebording in de kerkdorpen van de gemeente. Onderdeel van de campagne “Gemeente Moerdijk, meest bijvriendelijke gemeente van Nederland” van Nederland Zoemt.

De onderhoudsvriendelijke bijenhotels blijven het hele jaar

BIJENHOTELKOPEN.NL

Ringoven 75 5825 CV Overloon

T. 06 - 40 953 912 (Bianca Pouw)

E. info@bijenhotelkopen.nl I. www.bijenhotelkopen.nl

MEER DUIDELIJKHEID NODIG Twee derde van de projecten die als gevolg van PFAS stil kwamen te liggen, komt weer op gang, doordat de norm van het toegestane PFAS is verruimd en doordat gemeenten hun bodemkwaliteitskaarten op orde hebben. Dit blijkt uit een rondgang van de VNG langs gemeenten.

Bedrijven en gemeenten moeten wel zo snel mogelijk duidelijkheid krijgen over een definitieve norm.

De impact van de krappe PFAS-norm van 0,1 microgram per kilo die het ministerie van I en W in juli 2019 instelde, was enorm.

In vrijwel alle gemeenten kwamen projecten stil te liggen. Met de verruiming naar 0,8 microgram toegestane PFAS is het grondverzet wel weer op gang gekomen, maar gemeenten wachten nog steeds op een definitieve norm. Een definitief handelingskader moet deze onzekerheid weg nemen.

Een vijfde van de gemeente geeft aan vragen te krijgen van verontruste inwoners over gezondheidsrisico’s. Daarom moet er een interventiewaarde worden vastgesteld waarmee eventuele gezondheidsrisico’s kunnen worden ingeschat.

Vrijwel alle gemeenten hebben al een bodemkwaliteitskaart of zijn daarmee bezig. Daarbij wordt de huidige, tijdelijke PFAS-norm meegenomen. Het opstellen van ­bodemkwaliteitskaarten kost tijd en geld. Met een definitieve normering weten gemeenten waar ze aan toe zijn.

DINEG BV - QUICK AND PYTHON SAFETY SHOES B+U 2 2020 91

Eerste gekoelde veiligheidsschoen ter wereld!

Dit voorjaar introduceert Python ’s werelds eerste gekoelde veiligheidsschoen: de Python Fresh. 60˚ Celcius in je werkschoenen?

Weg met warme, opgezette zweetvoeten. Voeten hebben het zwaar te verduren. Op werkdagen van in totaal acht tot twaalf uur loopt u zomaar acht kilometer; ongeveer 12.000 stappen per dag.

EFFECTIEF

Werken in de warmte en/of met hoge temperaturen zorgt ervoor dat je transpireert en last krijgt van opgezette en warme voeten. Dit kan de productiviteit verminderen.

Men denkt vaak dat de warmte aan de onderkant van de voet zit.

Het tegendeel is waar; op de wreef is de huid het dunst. Hier lopen de zenuwen en bloedbanen en daarom is het de meest effectieve plek om voeten te koelen.

15 GRADEN KOELER

De Coolingtong zorgt ervoor dat de temperatuur van de voet daalt.

Door middel van de meegeleverde plastic spuit vul je de tong met water en is de Coolingtong binnen vijf seconden klaar voor gebruik.

Tijdens het dragen wordt de tong geactiveerd.

Het resultaat: voeten die de eerstvolgende één tot drie dagen 15 graden Celcius koeler zijn dan de buitentemperatuur. De veiligheidsschoenen voldoen aan de veiligheidseisen. De memory inlegzool past zich aan je voeten aan en zorgt voor nog meer draagcomfort.

RESULTAAT

De Python Fresh is getest door het Duitse testbureau Inside Climate GmbH. De testresultaten wijzen uit dat de Coolingtong zorgt voor: koeling op de wreef waardoor de temperatuur van de voeten laag wordt gehouden; bewezen koeling van de voet tot 15 graden Celcius lager dan de buitentemperatuur; het tegengaan van opgezette en warme voeten; minder transpiratie, minder slijtage van de voet en minder vermoeide voeten.

VERKRIJGBAAR

De veiligheidsschoenen van Python Fresh zijn o.a. verkrijgbaar bij Isero, Polvo, Intersafe, Van Wijngaarden VeiligGoed en BoWork.

Voor meer informatie over de Python Fresh kijk je op www.pythonsafety.nl/fresh of stuur een mail aan info@dineg.nl.

‘Bewezen koeling tot 15˚C lager dan de buitentemperatuur!’

DINEG BV - QUICK AND PYTHON SAFETY SHOES

Amstelkade 6 3652 MD Woerdense Verlaat

(0031) 0318 - 250 251

E. info@dineg.nl I. www.pythonsafety.nl

92 B+U 2 2020

Bouw- en woonrijp maken, waterbouwkundige werken, verhardingen, rioleringen, rioolwaterzuiveringen en complete projecten.

CASTRICUM

0251 656 350

twiskenbosman.nl 14105

ADVIES REALISATIE ONDERHOUD GWW SPOOR INFRA Bunschoten 033 465 86 29 06 300 55 765 info@jvedder.nl

www.jvedder.nl

14106

Visuele Asbest Inspectie nodig ???

Voor de eindcontrole na asbestverwijdering voert VCMIA visuele inspecties uit conform de norm NEN 2990. U weet na onze eindcontrole direct of de opgeleverde saneringslocatie voldoet aan de gestelde eisen in de normering. Het rapport met onze bevindingen ontvangt u direct op locatie.

Veelzijdig Inzetbaar

Drone

Ons team

Van school tot vuurtoren, van kerk tot ziekenhuis onze asbest inspecteurs van VCMIa beschikken over materialen om (bijna) overal te komen met hun apparatuur we hebben terreinauto’s boten, vlotten en een aantal drones om zelfs op de moeilijkst bereikbare locaties te komen. Wij komen van Maastricht tot aan Terschelling, dus afstand is geen probleem.

Met onze geavanceerde drones kunnen wij glasheldere foto’s en video's maken. De bijbehorende software is zo geavanceerd dat ze zelfs de luchtvochtigheid, windsnelheid, afgelegde afstand en exacte inspectieplaats registreren. Om zo bij elke inspectie de juiste informatie te kunnen verzamelen.

Ons team bestaat uit ervaren specialisten waarvan de meeste al tientallen jaren in het vakgebied zitten. Elke medewerker beschikt bij ons over de nodige certificaten om alles zo veilig en kundig mogelijk uit te kunnen voeren.

VCMia:

VISUELE ASBEST INSPECTIE NODIG???

Sint Jansgildestraat 14 Visuele Asbest Inspectie nodig ???

7037 DM Beek (gem. Montferland)

0316-745 698 Voor de eindcontrole na asbestverwijdering voert VCMIA visuele inspecties Voor de eindcontrole na asbestverwijdering voert VCMIA visuele inspecties uit conform de norm NEN 2990. U weet na onze eindcontrole direct of de opgeleverde saneringslocatie voldoet aan de gestelde info@vcmia.nl in dena normering. rapport met onze bevindingen uit conform de norm NEN 2990. Ueisen weet onzeHeteindcontrole direct ontvangt of deu direct op locatie. opgeleverde saneringslocatie voldoet aan de gestelde eisen in de normering.

VCMIa : Sint Jansgildestraat / 7037 DM / Beek ( gem Montferland)/0316-745698 / Info@vcmia.nl /www.vcmia.nl Veelzijdig Inzetbaar Drone u14direct Onswww.vcmia.nl team Het rapport met onze bevindingen ontvangt op locatie.

Van school tot vuurtoren, van kerk tot ziekenhuis onze asbest inspecteurs van VCMIa beschikken over materialen om (bijna) overal te komen met hun apparatuur we hebben terreinauto’s boten, vlotten en een aantal drones om zelfs op de moeilijkst bereikbare locaties te komen. Wij komen van Maastricht tot aan Terschelling, dus afstand is geen probleem.

Met onze geavanceerde drones kunnen wij glasheldere foto’s en video's maken. De bijbehorende software is zo geavanceerd dat ze zelfs de luchtvochtigheid, windsnelheid, afgelegde afstand en exacte inspectieplaats registreren. Om zo bij elke inspectie de juiste informatie te kunnen verzamelen.

Ons team bestaat uit ervaren specialisten waarvan de meeste al tientallen jaren in het vakgebied zitten. Elke medewerker beschikt bij ons over de nodige certificaten om alles zo veilig en kundig mogelijk uit te kunnen voeren.

14131

VCMIa : Sint Jansgildestraat 14 / 7037 DM / Beek ( gem Montferland)/0316-745698 / Info@vcmia.nl /www.vcmia.nl

14126

AB SALES&TRADE B+U 2 2020 93

Nederland goedkoper en sneller van het gas af AB Sales&Trade helpt Nederland, met haar producten, kennis en vakmanschap sneller en goedkoper van het gas af. Door het warm tapwater weer van het verwarmen te scheiden is er minder warmteverlies en kunnen apparaten lichter worden uitgevoerd.

E

r wordt heel veel energie gebruikt bij het verwarmen van woningen en voor het maken van warm water met een combiketel Het nadeel hiervan is dat er door lange leidingen veel energie verloren gaat.

Nederland wil bovendien van het aardgas af. Het verbranden van aardgas levert een hoog percentage CO2 op en om het milieu te ­sparen wil de overheid in 2050 stoppen met alle verbranding van aardgas. We stappen over op all electric oplossingen.

ELEKTRISCH ALTERNATIEF

Het is het slimst om warm water voor keuken of badkamer dicht bij de bron te verwarmen. Dan is er weinig warmteverlies. De verwarming van de woonruimten kan dan met alternatieven zoals een-

OVER ONS

AB Sales&Trade is dé specialist in warm tapwater op elke gewenste locatie. Als groothandel en importeur biedt het energiezuinige elektrische alternatieven voor gasgestuurde apparaten voor warm, koel en kokend heet tapwater.

AB Sales&Trade is in 2005 opgericht door Aarjen de Boer. Het bedrijf richtte zich op de verkoop van apparaten voor warm en kokend heet tapwater. AB Sales&Trade vertegenwoordigt en importeert drie merken die een belangrijke rol kunnen vervullen bij de transitie van gas naar all electric: Sinds 2006 is het exclusief vertegenwoordiger voor Nederland van CLAGE GmbH, producent van elektronische doorstroomwaterverwarmers en gespecialiseerd in innovatieve heetwatertechnologie.

De kokend-waterkraan Hotto, en de ZIP Hydrotap, die kokendheet, gekoeld en bruisend water altijd direct beschikbaar heeft.

voudigere/goedkopere warmtepompen, elektrische -convectoren / -vloerverwarming of IR-panelen worden uitgevoerd. De benodigde investering is aanzienlijk lager. Zo’n systeem is toepasbaar in nieuwbouw en bestaande bouw. Voor warm water uit de kraan in uw badkamer en keuken zijn er nu uitstekende full electric alternatieven waarbij het energieverbruik door middel van zonnepanelen gecompenseerd kan worden. Daarnaast kan dit systeem voorverwarmd water uit een zonneboiler of douche-WTW naverwarmen, waardoor een extra energiebesparing behaald wordt. Installateurs van AB Sales&Trade werken graag met u samen om projecten binnen een aantrekkelijk budget tot een goed eindresultaat te brengen.

AB SALES&TRADE

Afrikaweg 43 9407 TP Assen

T. 0592 - 405 032

E. info@absalestrade.nl I. www.absalestrade.nl

ADVIES AAN MINISTER WIEBES: ‘VERHOOG SDE+-SUBSIDIE’ Ruim zesduizend projecten voor zonneenergie op daken dreigen niet door te gaan doordat de subsidiepot leeg is.

Dit brengt het behalen van de klimaatdoelen voor dit jaar - 14% hernieuwbare energie en 25% CO2-emissie-reductie - in gevaar. Daarom roept een brede coalitie van onder meer Techniek Nederland, Holland Solar, FME, VNG, Urgenda en de milieuorganisaties, Wiebes op om het budget voor SDE+-subsidie te verhogen en de projecten alsnog te honoreren.

De coalitie wijst erop dat het geld voor de verhoging van de SDE+-subsidie al beschik-

baar is via de Opslag Duurzame Energie.

Door de zesduizend projecten uit te voeren, is de kans groot dat ons land alsnog het klimaatdoel voor dit jaar behaalt en daarmee het risico op een boete van de Europese Commissie kan voorkomen of beperken.

Volgens Europese afspraken over de opwekking van duurzame energie moet dit jaar minimaal veertien procent uit een duurzame bron komen. Belangrijk is dat installateurs nieuwe zonne-energieprojecten snel kunnen realiseren waardoor ze dit jaar nog bijdragen aan het realiseren van de klimaatdoelstellingen.

Zij willen op korte termijn een gesprek.

Behalve Techniek Nederland, Holland Solar, FME, VNG, Urgenda en de milieuorganisaties, hebben ook NVDE, de gemeenten Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam, Energie Samen en MVO-Nederland de brief ondertekend.

14029

B+U 2 2020 95

Uw partner voor al uw houtwensen

0180 - 551 552 www.boogaerdthout.nl info@boogaerdt.nl

AzobĂŠ Bilinga Douglas Accoya Eiken Oregon Pine 14021

k en Voor funderingsonder zoeat grond-, weg- en w erbouw

www.vanveengrondwerken.nl

waterbouw

terreininrichting

De Hoef Oostzijde 40 1426 AE De Hoef +31 6 124 350 38 13944

landschapsarchitectuur

WATERBOUWERS VAN NATURE. 14076

Injectie-technieken

www.VDBvochtwering.nl info@VDBvochtwering.nl

14091

voor het dichten van lekkages in kelders, parkeergarages, betonconstructies, muren, rioolstelsels en zandbodems.

96 B+U 2 2020

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts­bedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel­baar en hoger technisch ­onderwijs, openbaar vervoers­bedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

Advisering, inspectie en onderhoud in (kit)-voeg afdichtingen • • • • • •

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Ronald van Bochove, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Lynsey Dubbeld, Kees Groeneveld, Nadine Huiskes, Erik de Jong, Emile Koeman, René Lansbergen, Jolanda Linschoten, Linda van de Minkelis, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Carin Velt, Gerard Vos.

Afdichtingen in Milieu & Infra Vloeistofdichte & -kerende dilataties Petro- & Chemische industrie Voedingsmiddelenindustrie Onderhoud parkeergarages Betonherstel

HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl

DSA Nederland B.V. Impact 59, 6921 RZ Duiven Tel.: +31 (0) 26 44 222 34 info@dsabv.nl www.dsabv.nl

ABONNEMENTEN

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d ­ oelgroep* 13771

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl

Schade aan gras of beplanting?

DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

Specialist in biologische oplossingen

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT

Biocontrole BV Engelandlaan 52 2391 PN Hazerswoude-dorp T 0172 798 799 E info@biocontrole.nl W www.biocontrole.nl

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2018 APR Media Groep BV.

ISSN - 0921 - 1667 13787

Grip Gripop opuw uwdaken daken Dakbehoud Nederland is een isorganisatie met landelijke dekking voor voor Dakbehoud Nederland een organisatie met landelijke dekking dakonderhoud en dakmanagement.

Onze Onze klanten zijn overheid, dakonderhoud en dakmanagement. klanten zijn overheid, woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s.

U hebtU één woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s. hebtoverzichtelijk één overzichtelijk contract en continu inzichtinzicht in de conditie van uw vastgoed. contract en continu in de conditie van uw vastgoed.

VOORDELEN DAKBEHOUD VOORDELEN DAKBEHOUD •

Gecertificeerde dakdekkersbedrijven • Gecertificeerde dakdekkersbedrijven

•

Landelijke dekking / Calamiteitenservice • Landelijke dekking / Calamiteitenservice

•

Inzicht in eningrip op de van uw • Inzicht en grip opconditie de conditie vandaken uw daken

•

Langere levensduur daken • Langere levensduur daken

•

Kostenbesparing doordoor dakonderhoud • Kostenbesparing dakonderhoud

Dakbehoud Nederland Dakbehoud Nederland Databankweg 26 26 Databankweg 3821 3821 AL Amersfoort AL Amersfoort 036 530 9044 90 03644 530 info@dakbehoud.nl info@dakbehoud.nl WWW.DAKBEHOUD.NL WWW.DAKBEHOUD.NL

13824b

138

ClimaPac luchtbehandelingskasten De ClimaPac range luchtbehandelingskasten bestaat uit een modulaire kast opbouw met 50 standaard afmetingen en voldoet aan de Eurovent certificering en ERP normen. Deze kasten zijn gericht op verscheidene comfort toepassingen.

14116