Bouw en Uitvoering 2-2021 by APR Media

WONDERE WERELD

VA N J O N AS CIRCULAIRE WEG

DUURZAAM

ONDERWIJSGEBOUW

BRANDVEILIGHEIDSPLAN

SENSORIEK RIJKSMONUMENTEN

DA K I N Z I C H T E N

DUURZAME INDUSTRIE BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 53 - 2 2021 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

HELP DE WILDE BIJEN OVERLEVEN, KOM NU IN ACTIE Een bijenhotel van Bijenhotelkopen.nl: Nestgelegenheid voor de wilde bijen Gemaakt van Hollands Hout Lokaal geproduceerd in sociale werkplaats Inzetbaar voor BREEAM certificering Draagt bij aan social return verplichting

Meer informatie:

www.bijenhotelkopen.nl 14134

DUURZAAMHEID SOCIALE WONINGBOUW Woningcorporaties investeren steeds meer in de verduurzaming van hun sociale huurwoningen. Dit blijkt uit het benchmarkonderzoek dat Aedes jaarlijks uitvoert onder corporaties. Op 75.000 corporatiewoningen werden zonnepanelen geplaatst. Het totale aantal sociale huurwoningen met zonnepanelen ligt inmiddels op 250.000 stuks.

Â orporaties sloten zesduizend woningen C aan op een warmtenet en tienduizend op een warmtepomp. Nieuwbouwwoningen worden sowieso uitsluitend duurzaam gebouwd. Van de nieuw gebouwde woningen krijgt nog slechts 34 procent een gasaansluiting. In 2018 was dit nog 73 procent. Deze dalende trend zal de komende jaren doorzetten.

Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

BIJ DE VOORPAGINA Detail van de Bosco Verticale in Milaan, met de twee groene woontorens, waarop meer dan 900 struiken, boompjes en heesters. (Foto: Goran Bogicevic / Shutterstock)

INHOUD

8 Wondere wereld van JONAS Het ruimtelijk concept van JONAS is gebaseerd op, de wijze waarop traditioneel houten schepen worden gebouwd. Met het ontwerp heeft Orange Architects de tender, gelegen aan de haven van IJburg in Amsterdam, gewonnen. Er zullen uiteindelijk ruim 270 woningen gerealiseerd worden. Maar JONAS herbergt meer dan deze woningen…

‘Hoogwaardig icoon, meer dan een standaard woongebouw’

B+U 2 2021 3

Circulaire weg plaveit het pad voor infrasector Het partnerprogramma De Circulaire Weg, is nu eens niet gericht op technische innovaties om de infrasector duurzamer te maken, maar juist bedoeld om te kijken naar de procesfase. Er wordt een bedrijfsmodel ontwikkeld om zo de beoogde circulariteit te realiseren. Het draait om Infra-as-a-service. Hierbij is de aannemer voor een afgesproken termijn eigenaar of exploitant van een infra-object.

22 Flexibel en duurzaam onderwijsgebouw voor groenste en duurzaamste universiteit

Het nieuwe gebouw van Wageningen University & Research (WUR) kenmerkt zich door daglicht in alle gebruiksruimtes. Zonlicht komt op zoveel mogelijk plekken binnen. Met architect Carina Nørregaard van LIAG architecten en bouwadviseurs praten we over Aurora, het nieuwe en derde onderwijsgebouw op de Wageningen Campus.

‘Goede samenwerking, maakt het proces niet alleen leuker, maar het gebouw ook beter’

40 Brandveiligheidsplan voor Station Noord van Amsterdamse Noord-Zuidlijn Een locatie waar brandveiligheid topprioriteit is. Maar hoe is dit geregeld en wat kwam daarbij kijken? Albert Werkman van Antea Group neemt ons mee in een enorme puzzel die meerdere keren gelegd moest worden.

â&#x20AC;&#x2DC; Al de puzzelstukjes opnieuw tegen het licht gehouden en naast elkaar gelegdâ&#x20AC;&#x2122;

B+U 2 2021 5

Geen aannames Destijds nog Napoleon Bonaparte gaf opdracht tot de bouw van de oudste gebouwen van de voormalige marinewerf Willemsoord in Den Helder. Vandaag de dag omvat het defensieterrein tientallen panden met onder andere een aantal rijksmonumenten. Het beheer van deze gebouwen valt onder het Rijksvastgoedbedrijf. Henry Silooy van de afdeling ExpertiseÂ centrum Techniek is verantwoordelijk voor een pilotproject waarbij het grondwaterniveau op het terrein langdurig wordt gemonitord. Lees meer over het hoe en waarom.

Dakinzichten In 2021 zullen logistiek en distributie de kernwoorden zijn voor dakdekkend Nederland. Deze woorden zullen de komende jaren een steeds grotere rol gaan spelen zo blijkt bij de overnamedrang van producent en investeerder.

56 EN VERDER

FOTOPAGINA .......... 1+63+69+71

REGIEROL AANLEG INFRA DUURZAME INDUSTRIE

Op voorstel van oud minister Wiebes is vorig jaar besloten een regierol rond de aanbevelingen van TIKI te nemen en financieringsmogelijkÂ heden voor grote infraprojecten voor versnelling van de aanleg van passende infra voor waterstof, elektriciteit en CO2.

BEDRIJFSINFO........................ 59 COLOFON............................... 72

6 B+U 2 2021

HEEKA polyester buitenkasten in diverse hoogtes, breedtes en dieptes. Naar wens op maat gebouwde elektrapanelen. Standaard met: - Gelijksluitende cilindersloten - RAL-kleur7035 - IP44 of IP66 WB-serie - UV- en graffiti bestendige coating

Opties: - Gladde oppervlakken of geribbelde deur en wanden - Schuin dak of plat dak - Fundatie - Sokkel - Fundatiekorrels om vochtwerking tegen te gaan - Andere RAL-kleur - Montagebord polyester 4mm of betonplex 18mm

KASTEN IN DIVERSE MATEN

PANEELBOUW

Elektrakast.nl

De Hammen 49 5371 MK Ravenstein Telefoon: 0486-831981 Email: info@elektrakast.nl

GEPLAATST OP LOCATIE 14130

Verhuur van pompen en leidingsystemen

Turn Key Projecten

24/7 Calamiteiten Service

POMPTOTAAL

.nl

(010) 299 84 44 verhuur, verkoop & service

14072

B+U 2 2021 7

PUZZELEN

REDACTIONEEL

Puzzelen is een vast onderdeel in een scheppend proces. Zeker voor degenen die in dit nummer van B + U aan bod komen. Architecten Carina NĂ¸rregaard van LIAG en Paul

Kierkels van Orange Architects legden de stukjes voor een mooi, duurzaam en optimaal

ontwerp. Ook een uitdagende puzzel vormden de vraagtekens over het grondwater in Willemsoord en de gevolgen daarvan voor de gebouwen. En bij de Circulaire weg is de puzzel niet de innovatie, maar juist het inrichten van het proces.

Het nieuwe gebouw van Wageningen Universiteit & Research (WUR), kenmerkt zich door

daglicht in alle gebruiksruimtes. Zonlicht komt in zoveel mogelijk plekken binnen. Met architect Carina NĂ¸rregaard van LIAG architecten en bouwadviseurs praten we op pagina 32 over Aurora, het nieuwe en derde onderwijsgebouw op de Wageningen Campus.

Op het terrein van de voormalige marinewerf Willemsoord waren vraagtekens over het grondwater. Men had last van vochtige gebouwen, sommige bomen op het terrein hadden

het zichtbaar zwaar. Maar wat precies de oorzaak was, kon niet direct worden vastgesteld. Er werd grondig onderzoek gedaan naar de grondwaterstand en de fundering. Lees verder op pagina 47.

In Amsterdam aan de IJburgbaai ligt Jonas. Dit avontuurlijk, stoere gebouw met warm hart gaat over beschutting en geborgenheid. Jonas is gebaseerd op de wijze waarop traditioneel houten schepen worden gebouwd. Architect Paul Kierkels geeft tekst en uitleg op pagina 8.

De Circulaire Weg is niet gericht op technische innovaties, maar op het anders inrichten van de procesfase. De Circulaire Weg draait om Infra-as-a-service, zo is te lezen op pagina 22.

Op Station Noord - een van de stations in de Amsterdamse Noord-Zuidlijn - komen dagelijks veertigduizend reizigers bij elkaar. Een locatie waar brandveiligheid topprioriteit is. Senioradviseur brandveiligheid Albert Werkman van Antea Group neemt ons op pagina 40 mee in een enorme puzzel die meerdere keren gelegd moest worden.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

8 B+U 2 2021

B+U 2 2021 9

wonen en leven in de

WONDERE WERELD VAN JONAS

het publieke plein voor het gebouw biedt plaats aan verschillende activiteiten (visual: vero digital)

10 B+U 2 2021

jonas maquette door orange architects

vanuit de canyon zijn alle woningen en voorzieningen bereikbaar (visual: orange architects)

12 B+U 2 2021

B+U 2 2021 13

opbouw van het project (beeld: orange architects en felixx landscape architects)

Jonas gaat overboord en wordt door een walvis opgeslokt. Na drie dagen behaaglijk in de buik te hebben overleefd, spuwt de walvis Jonas uit. In het Amsterdam van vandaag refereert het gebouw JONAS - aan de IJburgbaai - aan dit verhaal. Het ontwerp staat voor avontuur en intimiteit en gaat over beschutting en geborgenheid. JONAS is een stoer gebouw met een warm hart. TEKST BETTY ROMBOUT

et ruimtelijk concept van JONAS is gebaseerd op de wijze waarop traditioneel houten schepen worden gebouwd. Met het ontwerp heeft Orange Architects in 2017 de tender voor Plot 42A, gelegen aan de haven van IJburg in Amsterdam, gewonnen. Er zullen uiteindelijk 273 huur- en koopwoningen gerealiseerd worden. Maar JONAS herbergt meer dan deze woningen. Paul Kierkels, architect bij Orange Architects en projectleider van het project, legt uit: “JONAS is meer dan alleen een woongebouw. Het is een bijzonder ontwerp, waarin en rondom een aantal belevingen gecreëerd is. Deze maken de route door het gebouw als een experience, een woonlandschap waarin een aantal collectieve plekken het landschap verlevendigen.”

AFWIJKEND

JONAS is een langwerpig gebouw omdat het op een plot staat met dezelfde dimensies. In totaal beslaat het gebouw 148 meter in lengte en is het 34 meter breed. Kierkels: “We maken een licht vervormd rechthoekig gebouw om aan te sluiten op de strakke blokken van IJburg. JONAS wijkt enigszins af van de andere

paul kierkels, project leider op het project jonas van orange architects

gebouwen. Zo is het gebouw aan een aantal kanten afgeschuind. De omliggende gebouwen zijn veelal van baksteen. De gevel van JONAS echter wordt bekleed met geprepatineerd zink (donker van kleur) en ziet er qua vormgeving anders uit dan die van de buurgebouwen. Onder andere doordat er gespeeld wordt met grote en kleine raamopeningen, waardoor een golfbeweging over de gevel ontstaat.”

VOOR BEWONERS EN PUBLIEK

Aan de voorkant - bij de hoofdingang - kent JONAS een publiek plein, waar zich een horecagelegenheid bevindt. Omdat JONAS het centrumpunt van IJburg is, komt er in het gebouw zelf een living room. Oftewel, een woonkamer voor de buurt, waarin het mogelijk is een kopje koffie te drinken. De bedoeling is dat er een bakkerij wordt gevestigd naast de livingroom, waar bewoners en buurtgenoten bijvoorbeeld een broodje kunnen bestellen. De ruimtes in Jonas gaan vanaf de voorkant van publiek naar collectief en vervolgens privé. Aan het einde van de kade die langs het gebouw loopt, zal in de toekomst een brug worden gerealiseerd richting het hotel en de

sluis, zodat het ‘rondje haven’ compleet is. Aan de kade bevindt zich een secundaire entree. Jonas kent dus meerdere routes. De route door de patio en de canyon van Jonas is overdag publiek toegankelijk, en is vanaf de kade via een onderdoorgang te bereiken. Naast de eerder genoemde woonkamer ligt op de begane grond een filmzaal. Kierkels: “Bewoners kunnen er gebruik van maken, maar er zijn gesprekken gaande met bioscopen voor het draaien van specifieke films voor een breder publiek. De zaal is niet heel groot, maar het mooie is, dat deze ook geschikt is voor bijvoorbeeld lezingen. Ook scholen zouden er terecht kunnen met hun theatervoorstellingen.” Op de begane grond zijn bovendien een aantal commerciële ruimtes voorzien die ingevuld gaan worden met bedrijven passend binnen het concept van JONAS, oftewel de duurzaamheidsgedachte van het gebouw. “Ver-

B+U 2 2021 15

jonas is gelegen op een landtong in de haven van ijburg (visual: vero digital) het bouwterrein (foto: ballast nedam-niels van der poel)

spreid in het gebouw bevindt zich een aantal collectieve ruimtes die door de bewoners benut kunnen worden. Zoals een ruimte voor bijvoorbeeld yogacursussen. Ook creëren we een aantal logeerkamers, bestemd voor visites van bewoners. Dit, omdat een aantal huurwoningen in JONAS vrij compact zijn”, aldus Paul Kierkels.

DUURZAAMHEID ALGEMEEN

We noemden het al even: duurzaamheid. In JONAS voeren, naast de imposante zinken gevel, twee hoofdmaterialen de boventoon: hout en beton. Ze hebben beide een hoge duurzaamheidswaarde. Het verantwoord gekapt FSC-hout heeft een lage impact op het milieu. Het gebruik van hout, in combinatie met duurzaam bosbeheer (FSC), levert zelfs een positieve bijdrage aan het terugdringen van de CO2-uitstoot. De hoofddraagconstructie van Jonas wordt uitgevoerd in ‘groen’ beton, geproduceerd van milieuvriendelijk cement. Om dit te realiseren is gekozen voor milieuvriendelijke cement-

IJBURG In het meest oostelijke stukje van Amsterdam ligt IJburg, dat uit vier opgespoten eilanden bestaat: Steigereiland, Haveneiland, Rieteilanden en Centrumeiland. Op laatstgenoemde eiland vind je de strandtent Blijburg en het gelijknamige grootste stadsstrand van Amsterdam. De eilanden zijn door bruggen met elkaar verbonden en de IJburglaan is de belangrijkste straat die de eilanden met Zeeburgereiland verbindt. In de toekomst zal dit deel van Amsterdam worden uitgebreid met nog een drietal opgespoten eilanden.

de patio is een plek voor rust en bezinning (visual: vero digital)

B+U 2 2021 17

de publiek toegankelijke living room vormt het hart van het gebouw (visual: orange architects) de boombak voor de bomen in de toekomstige patio (foto: orange architectspatrick meijers) beoordeling van de mock-up van de gevel met verticale schuifpui (foto: orange architects -patrick meijers)

soorten zoals hoogovencement. Er wordt circulair toeslagmateriaal gebruikt en de hoeveelheid wapeningsstaal is geoptimaliseerd. Hiermee is het mogelijk de milieubelasting van de betonnen delen met meer dan 30% te verminderen. Door te kiezen voor hout en beton met een lage milieubelasting wordt een gebouw met een zo laag mogelijke milieu-impact gerealiseerd. De duurzaamheid uit zich ook in andere aspecten. Paul Kierkels: “JONAS heeft zonnepanelen. Voor de warmte zal het gebouw aangesloten zijn op de stadsverwarming, maar voor de koeling wordt er een wko-bron geslagen die met behulp van aquathermie in balans wordt gehouden. Verder is de thermische schil uiteraard zeer goed geïsoleerd.” Bij het project is daarnaast rekening gehouden met het windklimaat in de omgeving van JONAS. Er komt een houten rots aan de voorkant van het gebouw, precies

op de plek waar het de wind kan opvangen op het plein. Het plein wordt voltooid met een informele groenplek en (in de zomer) een stadsstrand.

ZACHTE, SOCIALE DUURZAAMHEID

Het bijzonder van JONAS is, dat er ook aandacht wordt besteed aan de zachtere, sociale kant van duurzaamheid. Kierkels legt uit: “Dit gaat bijvoorbeeld over het bouwen van een community. Het faciliteren van ontmoetingen, opdat mensen zich goed voelen en mentaal gezond zijn. Zoals al uitgelegd, hier hebben we ‘zwaar’ op ingezet in het ontwerp. Een ander aspect is bijvoorbeeld de toegankelijkheid/aanpasbaarheid voor mindervaliden. Alle woningen in JONAS voldoen aan de voorwaarden om dit te realiseren. Een laatste voorbeeld van sociale duurzaamheid dat je terugziet in het ontwerp, is het op een bepaalde wijze ‘invullen’ van het landschap. De omgeving van JONAS en de buitenruimtes in het gebouw zijn op een natuurinclusieve manier ontworpen. Naast dat er

PROJECTDETAILS JONAS ALGEMEEN: Stad Amsterdam Locatie IJburg Haveneiland circa 7.900 m2 Programma 273 huur- en koopwoningen met collectieve en commerciële voorzien ingen (circa 29.950 m2) Periode 2017 - 2022 BETROKKEN PARTIJEN: Opdrachtgever: Amvest Bouwmanagement: JMJ Bouwmanagement Ontwerp: Orange Architects Landschapsontwerp: Felixx Landscape Architects Conceptontwikkeling: SITE Urban Development Community building: Floor Ziegler Interieurontwerp collectieve ruimtes: Pubblik & Vos Constructief ontwerp: ABT Bouwfysisch ontwerp: ABT Installatieadvies: ABT Duurzaamheidsadvies: ABT Geotechniek: ABT Aannemer: Ballast Nedam West Betonconstructie: De Boom Betonwerken E-installaties: Blom Elektrotechniek W-installaties: Klomp Technisch Bureau Gevel: WVH Kozijnen: Metaglas Buitenruimte: Rots Maatwerk, Van der Tol Interieurbouw: Harryvan Interieurbouw Makelaar: Sense Vastgoed Ecologie: Bureau Stadsnatuur MEER INFORMATIE: Websites: jonasijburg.nl www.orangearchitects.nl/nl/projecten/jonas/ Youtube: www.youtube.com/ watch?v=c1Ffe37TRRQ

B+U 2 2021 19

jonas gezien vanaf de polygoonÂ gracht wapening van de keldervloer (foto orange architects-patrick meijers)

20 B+U 2 2021

plattegrond 6e verdieping (beeld: orange architects)

plattegrond 1e verdieping (beeld: orange architects)

veel gebruik gemaakt wordt van ‘groen’, zorgen we voor voorzieningen voor diersoorten die op IJburg voorkomen. Zo creëren we een mosselrif aan de waterzijde en er komt een oeverzwaluwwand.” JONAS wordt als een van de eerste woongebouwen van Nederland opgeleverd met een BREEAM-outstanding certificaat. Dit is het instrument om integraal de duurzaamheid van nieuwe of bestaande gebouwen te meten en te beoordelen. JONAS heeft maar liefst twee BREEAM-awards gewonnen!

UITDAGING

Het project JONAS zit volop in de bouw. Begin 2022 zal het opgeleverd worden. Op de vraag wat de uitdagingen zijn/waren voor de aannemer, antwoordt Paul Kierkels: “We bouwen JONAS op een langwerpig terrein, dat slechts van één zijde bereikbaar is. Bovendien, alle gebouwen rondom JONAS zijn klaar. De toevoer naar het terrein gaat via een woonwijk, alsook komt het

op de bovenste verdieping bevindt zich het dakstrand dat toegankelijk is voor alle bewoners (visual: vero digital)

interieur van een penthouse (visual: vero digital)

langs een school. Logistiek was het daarom best een opgave om de materialen op tijd op de plot te krijgen, alsook om te zorgen voor voldoende ruimte aldaar. Een van de oplossingen die de aannemer - in overleg met de gemeente - gevonden heeft, is het tijdelijk in gebruik nemen van een (parkeer)terrein ten noorden van IJburg. Personeel verzamelt zich hier en met pendelbussen gaan ze vervolgens naar het bouwterrein. Qua aanvoer van materiaal wordt er in time geleverd; aanvoeren wat nodig is, niet te veel voorraad op de bouwplaats. Ook is een deel van de gracht die om het terrein ligt, tijdelijk gedempt. Dit levert extra ruimte op om het gebouw goed te kunnen bereiken.” Een andere te noemen uitdaging heeft betrekking op de constructie van het gebouw. Alhoewel die constructie in de basis redelijk regelmatig is, zijn de portalen ter plaatse van de woonkamer vrij groot. “Het grootste portaal gaat over drie verdiepingen; het is ruim 30 meter lang en wel 10 meter hoog”, aldus Kierkels.

BIJZONDER

Tot slot vragen we aan Paul Kierkels wat het meest bijzonder is van het project JONAS. Vrijwel direct antwoordt hij: “Het proces. Vanaf het begin van de prijsvraag heeft Amvest een team samengesteld. Dit team werkt op een integrale en zeer prettige manier samen. We ondersteunen en vullen elkaar aan. Hierdoor kunnen we een hoogwaardig icoon neerzetten. Een gebouw dat meer is dan een standaard woongebouw.” Het duurt nog een goed jaar, maar dan is IJburg een bijzonder gebouw rijker. Een wonderlijke wereld waarin bewoners en mensen uit de omgeving zich thuis zullen voelen. Geborgen en behaaglijk, net zoals Jonas zich in de buik van de walvis voelde volgens het Oude Testament.

B+U 2 2021 23

CIRCULAIRE WEG plaveit het pad voor de infrasector

1 oktober j.l. vond de start plaats van het partnerprogramma De Circulaire Weg. En nu eens niet gericht op technische innovaties om de infrasector duurzamer te maken, maar door juist te kijken naar de procesfase. Er wordt een bedrijfsmodel ontwikkeld om zo de beoogde circulariteit te realiseren. De Circulaire Weg draait om Infra-as-a-service. Hierbij is de aannemer voor een afgesproken termijn eigenaar of exploitant van een infra-object. Het doel is om partijen meer verantwoordelijkheid te laten nemen bij projecten en een betere samenwerking te realiseren tussen overheid, markt en wetenschap. TEKST GERARD VOS

B+U 2 2021 25

et Dura Vermeer-initiatief De Circulaire Weg klopt op het juiste moment bij de infrasector op de deur. Er is een transitie nodig in de sector die - op zijn zachtst gezegd - tamelijk behoudend is. Er valt veel circulaire winst te halen en de sector staat voor flinke uitdagingen, zoals de stikstofcrisis, de klimaatcrisis en het tekort aan grondstoffen. De infrabouw heeft een grote impact op het milieu en het grondstoffengebruik en moet die impact gaan minimaliseren. Maar dat gaat niet zo snel als gewild. In de GWW-trajecten speelt ook dat er vaak sprake is van een versnipperde verantwoordelijkheid. De eerste bouwer legt de infrastructuur aan, een tweede verzorgt het onderhoud en een derde verwijdert alles weer. Het resultaat: onnodige vervangingen en hogere kosten. Er is dus een transitie nodig van een minder behoudende sector naar een sector met een open, meerjarige visie zodat kansrijke innovaties niet op de plank blijven liggen - zoals nu vaak gebeurt. Maar hoe vlieg je zo’n transitie aan? Het vergt een nieuwe manier van denken en werken: minder controlerend en risicomijdend. En meer gericht op samenwerken en verantwoordelijkheid nemen.

Het initiatief De Circulaire Weg test nieuwe samenwerkingsvormen. Hierbij is volop ruimte voor échte innovaties op het gebied van techniek, methodiek, samenwerking, contractvormen, procesmanagement, eigenaarschap, financiering, verdienmodellen en datamanagement.

ZEVEN VRAGEN AAN PROGRAMMAMANAGER VAN DE CIRCULAIRE WEG FREDERIKE NOPPERS. Hoe is het initiatief De Circulaire weg ontstaan? “Dura Vermeer is de initiatiefnemer. Zij hebben gedacht: ‘als we echt naar circulariteit toe willen dan moeten we zaken echt anders gaan aanpakken. Dan moeten we naar een ander businessmodel toe.’ Dura Vermeer is een samenwerking aangegaan met de Provincie Overijssel en zijn een casus gestart. Daarbij stonden vragen centraal als: hoe reken je af tussen de provincie en bouwer, er is besproken hoe je een beschikbaarheidsvergoeding inricht en er is bijvoorbeeld juridisch gekeken naar het beschikbaar stellen van mobiliteit.” En daar kwam een weg als dienst uit? “Ja, het maakt dat de aannemer dan economisch eigenaar is van de materialen, en eigenaar van het werk wat is geleverd. Daarmee heeft de aannemer een ultieme

B+U 2 2021 27

amsterdam zuidoost - pilot tijdelijke weg bij arena. (foto: marco van middelkoop)

prikkel om de waarde zo lang mogelijk te blijven behouden. De volgende stap is dat je ook materialen gaat hergebruiken. En door samenwerkingen aan te gaan, kan het proces beter worden ingericht.” Noppers: “De aanloopkosten zijn bij nieuwe modellen vrij fors. De samenwerking is gezocht met allerlei partijen uit de infra. Je hebt te maken met verschillende opdrachtgevers en partijen uit allerlei geledingen van de infra. Er zijn veel zaken die moeten worden uitgezocht. As je bijvoorbeeld die aannemer economisch eigenaar laat blijven van een infra-object dan voert hij een aantal taken uit die voorheen bij de opdrachtgever lagen. Over dat soort zaken moet je goed nadenken. Als je daar de antwoorden op hebt dan wordt het mogelijk om circulair te werken bij de aanleg, het beheer en sloop van wegen en andere infrastructuur.” Toen kwam er een nieuwe fase, kijken of het op de tekentafel bedachte model ook echt werkt. “Dat resulteerde in het organiseren van een aantal pilots. Er zijn verschillende partijen benaderd en zo is het partnerprogramma tot stand gekomen. Daarin is bedacht dat we er een tweejarig experiment van wilden maken. Vorig jaar werd al gestart met de eerste pilot in de provincie Overijssel (N739) en de provincie NoordBrabant (N279).”

pilot overijssel. de weg n739, haaksbergerstraat, tussen hengelo en de oprit van de a35. (foto eric brinkhorst)

Met een as a service-concept wordt er iets veranderd in de contracten, in de organisatie moet het anders en je gaat meer samenwerken. Dat heeft voor partijen een enorme impact. Is dat makkelijk schakelen voor partijen in zo’n pilot? “In de projectgroepen zie je dat er veel energie is. Daar zitten ook de innovatieve mensen bij elkaar. Er komt veel energie vrij en er worden veel nieuwe dingen bedacht. Tegelijkertijd wringt dat met bestaande procedures en met bestaande verdeling van takenpakketten. Het wordt soms ervaren als twee stappen vooruit en een achteruit. Maar dat is nog steeds een stap vooruit. Waar de overheid als opdrachtgever in het algemeen tegenaan loopt is dat een afdeling wegbeheer of een afdeling asset management met allerlei soorten contracten krijgen te maken. Je wilt juist een lappendeken aan contracten voorkomen. Contracten die ook nog eens bij allerlei verschillende partijen lopen. Dat is echt een groot vraagstuk. Over het hele programma heen, hopen we tot inzichten te komen waar we veel partijen weer mee kunnen helpen.” Hoe zijn de reacties uit de markt op het initiatief De Circulaire Weg? “Ik merk dat marktpartijen geïnteresseerd zijn. Ik hoor ook dat verschillende partijen er wel eens naar gekeken hebben. Er zit ook geen patent op het as a service-idee. Alleen niemand is nog zover gegaan in de uitvoering. Het is natuurlijk een onzeker traject. Het kwartje kan twee kanten op vallen en we weten nog niet hoe het gaat landen. Het is nu nog niet duidelijk of dit concept financieel voldoende interessant is. En dan ook nog voor beide partijen, de opdrachtgever en de bouwer. Want

28 B+U 2 2021

Start klein, denk groot Als je kijkt naar de infrasector dan zijn bijna alle innovaties van technische aard. Maar om naar een circulaire economie te gaan, red je het niet alleen met technische toepassingen, vertelt manager duurzaamheid van de infradivisie bij Dura Vermeer Karlijn Mol. “Los van elkaar bereik je niet het grotere doel. Reden voor Dura om de samenwerking te zoeken.” Het idee van Dura Vermeer-initiatief De Circulaire Weg was: ‘start klein, maar denk groot.’ Mol: “We zijn op zoek gegaan naar opdrachtgevers die hun nek uit durfden te steken. Je kunt de beste voornemens hebben, maar je moet wel de hele organisatie mee krijgen in een as a service-pilot. Je vraagt partijen deel te

drie keer zolang mee dan regulier asfalt. Door de toevoeging van epoxybitumen in het mengsel wordt asfalt minder gevoelig voor veroudering. Het asfalt is hiermee langer bestand tegen vervorming, vermoeiing en rafeling.” Bijkomend voordeel is dat het een lagere productietemperatuur heeft. Asfalt dat veel langer mee gaat, is interessant als je naar de lifecycle costs gaat kijken. Mol: “Bij aanleg is het duurder maar over de hele levenscyclus kost het minder en heeft het milieuvoordelen, omdat je onder andere veel minder CO2-uitstoot.”

‘Het is een onzeker traject, het kwartje kan twee kanten op vallen’ nemen, maar het kan betekenen dat bepaalde werkzaamheden van opdrachtgever naar opdrachtnemer verschuiven. Dat is een spannend proces, waarbij de neuzen dezelfde richting op moeten staan.” De vraag: ‘welke verantwoordelijkheid leidt tot meer circulariteit’ staat dan ook centraal. Mol: “De crux zit hem uiteindelijk in het bepalen van de waarde van de infrastructuur. Want er zijn geen taxateurs in de infra. Daarbij speelt ook nog het juridische aspect hoe je over vijftien jaar met de infrastructuur omgaat? Terugkijkend heeft het even tijd nodig gehad voor we dezelfde taal spraken, maar dat gaat steeds beter.” Technische toepassingen Om de circulaire economie vlot te trekken is veel aandacht nodig voor het inrichten van een duurzaam proces, maar ook op het gebied van innovaties zit Dura Vermeer niet stil. Zo hebben ze de Ecopave XL ontwikkeld, vertelt Mol. “Dit is een lage temperatuur asfalt met een extra lange levensduur. Die gaat twee tot

Een ander innovatie die recentelijk het licht heeft gezien is circulair asfalt. De gemeente Haarlemmermeer had hier de primeur om dit honderd procent circulaire asfaltmengsel van Dura Vermeer toe te passen. In overleg met de gemeente is een proefvak aangewezen in de straat Seevank in Zwanenburg waar Dura Vermeer en hoofdaannemer Fronik Infra al werken aan een duurzame reconstructie van de weg en asfaltverharding. Dura Vermeer gaat het proefvak met een lengte van ongeveer tweehonderd meter gedurende zes jaar monitoren op constructieve eigenschappen. Mol: “Voordeel is dat hier geen nieuwe ‘virgin’ bouwstoffen worden toegevoegd.” Het mengsel bevat eco-zand en eco-granulaat, beide afkomstig van de thermische reiniging van teerhoudend asfalt, asfaltgranulaat en bitumen afkomstig van oude dakbedekking. In levensduur is het mengsel minimaal gelijkwaardig aan bestaande mengsels. Maar wel honderd procent circulair met een zeer lage milieu-impact.

B+U 2 2021 29

pilot noord-holland. energiepark met zonne panelen.

het moet een model worden dat op de lange termijn stand zal houden.” “Veel partijen zien er iets in, maar niemand heeft zijn nek nog zo ver durven uitsteken. Verder merk je dat er altijd naar anderen wordt gekeken. Bouwers zeggen dan bijvoorbeeld. ‘Wij willen wel, maar als het niet in de opdracht zit dan gaan we het niet aanbieden, want dan zijn we niet concurrerend.’ En dat is stilstand. Dat proberen we met De Circulaire Weg te doorbreken. Wij willen juist gaan samenwerken en zoeken partijen die van tevoren willen uitzoeken hoe je dat kunt aanpakken.” Is Dura Vermeer als marktpartij straks koploper als ze het model hebben doorontwikkeld? “Dat zou kunnen. Ik durf daar niet op vooruit te lopen, maar als je het kunstje een paar keer hebt gedaan dan is het kunstje makkelijk te herhalen. Als ze dit doorzetten, de komende anderhalf jaar, dan zijn ze wellicht koploper. Maar dat geldt ook voor de provincies en gemeentes die meedoen. En met iedere nieuwe opdracht die zij in de markt zetten, nemen de mogelijkheden toe dat zo veel mogelijk bouwers met infra-as-a-service aan de slag gaan.”

Eind 2021 eindigt het pilotprogramma. En dan? “De partners komen eind volgend jaar naar buiten met de bevindingen van hun onderzoeken. Er volgen een aantal publicaties en rapporten met aanbeveling richting de markt. We zouden dan ook graag een aanbestedingsleidraad willen presenteren. Hoe besteed je een weg as a service aan, met een voorbeeldcontract dat kan worden gedeeld met de markt en overheden. Ook stelt de TU Delft een wetenschappelijk rapport op over het infra-as-a-service businessmodel en de effecten daarvan op circulariteit.”

B+U 2 2021 31

pilot n279 noord-brabant. (foto: sebastiaan knot)

BELANGRIJKSTE LEERVRAGEN: Biedt as a service de juiste prikkels voor echte innovatie en verrassende nieuwe concepten? Welke stappen kunnen er worden gezet op het gebied van energiebesparing, levensduur en circulariteit? Hoe gaan provincie Noord-Brabant en aannemers om met de nieuwe verantwoordelijkheden? Hoe worden de nieuwe verantwoordelijkheden verwerkt in een contract? Tot welke besparingen kan deze aanpak leiden in de eigen provinciale organisatie? Hoe kan deze aanpak worden opgeschaald naar andere infra-objecten?

PILOT N279 NOORD-BRABANT

De pilot wordt uitgevoerd binnen de bestaande traditionele onderhoudsovereenkomst voor de N279. Dura Vermeer is daar al langer verantwoordelijk voor het totale wegonderhoud van de provinciale weg tussen ‘s-Hertogenbosch en Veghel. De wegverlichting langs het 17 km lange traject tussen Den Bosch en Veghel wordt in de pilot uitgevoerd als echte as a service-dienst. De aannemers zijn eigenaars van de lichtmasten en ‘leasen’ de wegverlichting voor een vast bedrag per kwartaal aan de provincie. Ze zijn zelf verantwoordelijk voor een ongestoorde werking en het onderhoud van de meer dan vierhonderd lichtmasten. Het as a service-contract prikkelt Dura Vermeer en Hoeflake om de verlichting zo duurzaam, energiezuinig en ‘slim’ mogelijk te exploiteren. De verlichting wordt verzorgd met zeer energiezuinige Led-lampen die heel lang meegaan. Door de verlichting dynamisch af te stemmen op de weersomstandigheden, het buitenlicht, de verkeersintensiteit en de aanwezigheid van hulpdiensten zoals ambulances, wordt nooit meer energie verbruikt dan nodig is, terwijl de veiligheid prioriteit nummer 1 blijft. Manager duurzaamheid van de infradivisie bij Dura Vermeer Karlijn Mol: “Het oorspronkelijke doel was om hier tot een energiereductie te komen van 50 procent. Dat is uiteindelijk 58 procent geworden. Het bijkomende effect was de langere levensduur van de armaturen dan gedacht. De armaturen branden namelijk niet continu op volle sterkte. We schatten dat ze twee tot drie keer langer meegaan. Het brengt ook potentieel veel minder lichtvervuiling met zich mee, wat weer beter is voor de flora en fauna.”

DEELNEMERS

Deelnemers aan De Circulaire Weg zijn: de provincies Noord-Brabant, Noord-Hollland en Overijssel, de gemeenten Amersfoort, Utrecht en Amsterdam (stadsdeel Zuidoost), TU Delft, Sweco, ABN-AMRO, Nederlandse Waterschapsbank en initiatiefnemer Dura Vermeer.

INFO Website: www.decirculaireweg.nl

32 B+U 2 2021

Flexibel en duurzaam onderwijsgebouw voor groenste en duurzaamste universiteit

aurora wordt een transÂ parant gebouw met een uitnodigende uitstraÂ ling. van buiten is goed te zien wat zich in het gebouw afspeelt.

B+U 2 2021 35

De naam Aurora is afgeleid van de godin van de dageraad die elke ochtend opstijgt uit de oceaan om met haar saffraangele kleur de dag aan te kondigen. TEKST BETTY ROMBOUT BEELD LIAG

liag realiseert aurora in drie fasen waarbij de eerste twee fasen in één keer worden gebouwd.

e studentenaantallen stijgen, dus komt er een nieuw onderwijsgebouw: Aurora. Dit gebouw, dat verrijst tegenover Rikilt op de campus, vervangt het complex Triton (StartHub). Globaal is de opzet van Aurora: een atrium met studie- en loungeplekken en gezonde food pop-up voorzieningen - dat verbonden is met onderwijsruimten en practicumzalen. Een ruime, centrale trap voert door het gebouw. Rondom deze trap is een diversiteit aan werkplekken te vinden. In totaal kent het gebouw vijf bouwlagen voor onderwijs en onderzoek, een techniekverdieping op het dak en een half verdiepte fietsenkelder. Aurora beslaat ongeveer 17.500 m2 (7.000 m2 extra in de toekomst). Met het nieuwe gebouw erbij moet de WUR in 2021 zo’n 15.500 studenten kunnen bedienen.

FLEXIBEL

aurora heeft een ‘groene’ uitstraling. levend groen vormt een belangrijk onderdeel in het interieur.

Carina Nørregaard werkt alweer vijftien jaar bij LIAG. De oorspronkelijke Deense is architect en van het begin tot het eind betrokken bij een project; van visievorming en ontwerp tot coördinatie/aansturing gedurende het gehele project. Ze vertelt: “Wij weten niet hoe het onderwijs van de toekomst er uit ziet. Om in te spelen op de benodigde flexibiliteit - een wens van de universiteit realiseren we Aurora in drie fasen waarbij de eerste twee in één keer worden gebouwd (zie figuur 1). Hierdoor kan het onderwijs zo veel mogelijk doorgaan als een volgende fase wordt gebouwd.”

Niet alleen de fasen zorgen voor flexibiliteit. Ook het gebouw zelf is flexibel ontworpen. Nørregaard: “In de basisopzet, zoals de stramienmaat, de draagconstructie, scheidingswanden en de opzet van de installaties, zorgen wij voor de vereiste aanpasbaarheid. Om maximaal aan de educatieve behoeften te voldoen kunnen de collegezalen samen gecombineerd worden voor grotere groepen. Dit geldt ook voor de laboratoria. Ook plaatsen we flexibele wanden in de BYOD (Bring Your Own Device) zalen en de practicumzalen om te anticiperen op de wisselende groepssamenstellingen en

PROJECTGEGEVENS AURORA Opdrachtgever:

Wageningen University & Research

BVO: 17.500m2 Samenwerking: Zonneveld Ingenieurs Halmos Adviseurs DGMR Atelier Loos Van Vliet Build2Learn (Berghege Heerkens bouwgroep, samen met ULC) Specials:

Realisatie in meerdere fasen Toekomstbestendig door flexibiliteit in indeling en multifunctioneel in gebruik â&#x20AC;&#x2DC;Groeneâ&#x20AC;&#x2122; uitstraling BENG en ontworpen langs de lat van een Breeam Excellent**** ambitie

B+U 2 2021 37

kenmerkend is het uitzicht. het atrium heeft een glazen gevel van zes verdiepingen hoog. dit geeft een prachtig vergezicht over de campus. rondom de vides vind je een diversiteit aan werkplekken. de open structuur biedt de studenten overzicht en zicht op elkaar.

studentenaantallen. Door de ruimten uit te rusten met schermen, apparatuur en oplaadpunten zijn ze geschikt voor vernieuwende onderwijsvormen. Er kunnen colleges gegeven worden en samenwerken in groepen is mogelijk.”

DUURZAAM

LIAG won de aanbesteding, niet alleen omdat het architectenbureau een flexibel ontwerp wist te realiseren, maar ook omdat ze inspelen op de identiteit van de universiteit. Een onderwijsinstelling die zich richt op: ‘exploring the potential of nature to improve the quality of life.’ LIAG maakt een gebouw voor studenten waarin ze zich prettig voelen. Optimale omstandigheden creëren om zo goed mogelijk te leren en samen te werken. Oftewel, zorgen voor een fijn en ´warm´ gebouw.” Carina Nørregaard: “We maken bijvoorbeeld een groot atrium met veel daglicht met uitzicht op de campus. Het gebouw kent vele groene elementen. In het atrium bijvoorbeeld plaatsen we twee bomen en in de balustrades van de studieplekken veel levende planten. Superleuk, want dit is ´echt hun ding´. De universiteit heeft zelf uitgezocht welke bomen en planten het meest geschikt zijn.” Overall is gekeken naar een natuurlijke uitstraling. Onder andere door materialen te gebruiken die ook echt voelen. Denk aan het gebruik van onafgewerkt beton en hout op de binnenwanden. “Uiteraard, de laboratoria moeten wel voldoen aan bepaalde voorwaarden onder andere op het gebied van hygiëne. Vandaar bijvoorbeeld dat daar de vloeren van vinyl zijn”, verduidelijkt Nørregaard. Een bijzonder aspect zijn de schuine gevelelementen die LIAG speciaal ontwikkelde voor Aurora. De elementen, gemaakt van microbeton, hebben een reliëf met abstract plantenmotief die het gebouw een geheel eigen uitstraling geven. De betonnen elementen lopen door in het atrium binnen. De belangrijke verbinding tussen binnen en buiten wordt zo nog meer benadrukt. Bovendien zorgen ze voor schaduw op de gevel wat de warmtelast in het gebouw beperkt. Zonnepanelen komen uiteraard in het ontwerp terug. Het dak ligt er vol mee. Alle ruimtes krijgen ledverlichting die wordt aangestuurd met DALI (Digital Addressing Lighting Interface). De verlichting brandt dus alleen wanneer nodig en met de vereiste intensiteit. Dit geldt overigens ook voor de ventilatie met CO2-detectie

de speciaal ontwikkelde microbeton elementen hebben een abstract plantenreliĂŤf en lopen van buiten het gebouw naar binnen door. (foto: berghege heerkens bouwgroep / ulc)

B+U 2 2021 39

die gekoppeld is aan het gebouwbeheerssysteem. Carina Nørregaard: “Het gebouw wordt bovendien aangesloten op een WKO(Warmte Koude Opslag)-installatie, waarmee de gehele campus verbonden is. Samen met de zonnepanelen zorgt deze installatie ervoor dat Aurora BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw) is. Als de derde fase gebouwd wordt, dan kunnen we nog meer zonnepanelen plaatsen en waarschijnlijk doorschakelen naar ENG (Energie Neutraal Gebouw). Daarnaast ontwierpen we het gebouw langs de lat van een Breeam Excellent**** ambitie.”

Nog een ander belangrijk kenmerk van het nieuwe gebouw is het optimaal benutten van restruimtes. Hoe? Door deze ruimtes in te zetten als extra studieplekken voor studenten.

UITDAGINGEN

Elk bouwproject kent uitdagingen, zo ook Aurora. Een ervan is de planning. “Het gebouw kent een korte doorlooptijd”, vertelt Nørregaard. “We zijn in 2018 begonnen. Voor de universiteit is het cruciaal dat het in de zomer van 2021 helemaal klaar is. Hierbij spelen natuurlijk ook de huidige maatregelen met betrekking tot Covid-19 een rol.” Aurora is qua gebouw behoorlijk complex. Zo heeft het atrium een glazen gevel van zes verdiepingen hoog. Uitdaging is dan ook om het gebouw op tijd wind- en waterdicht te krijgen. Daarnaast is het ook ´spannend´ de laboratoria met alle benodigde installaties goed neer te zetten. “Integraal ontwerpen is dan ook uitermate belangrijk. Hier hebben we veel tijd in gestoken”, aldus Nørregaard.

MEER INFORMATIE: Op Wageningen Campus werken de academische wereld, het bedrijfsleven, de overheid en niet-gouvernementele organisaties samen om de grote maatschappelijke vraagstukken van vandaag aan te pakken: de wereldvoedselbehoefte, de groeiende druk op blauwe en groene ruimten, de vraag naar duurzame productie, de behoefte aan alternatieven voor fossiele brandstoffen en de gevolgen van klimaatverandering. Website: www.wur.nl www.liag.nl/projecten/onderwijsgebouw-aurora Facebook: www.facebook.com/WUR Twitter: @WUR

Pratend over uitdagingen, op en om de bouwplaats vinden tegelijkertijd werkzaamheden plaats voor het aanleggen van de genoemde WKO-ring. Dit betekent, dat er ook rekening gehouden moet worden met derden en externe partijen bij het coördineren van de werkzaamheden.

BIJZONDER

Op de vraag wat de architect bijzonder vindt aan het project, antwoordt ze: “De goede samenwerking met de opdrachtgever. Dat maakt het proces niet alleen leuker, maar ook het gebouw beter.” Op dit moment worden fase 1 en 2 gebouwd (in één keer). De universiteit heeft voornemens Aurora in september 2021 in gebruik te nemen, bij het begin van het nieuwe studiejaar.

40 B+U 2 2021

AMSTERDAMSE

NOORD-ZUIDLIJN

werken aan brandveiligheidsplan voor Station Noord

42 B+U 2 2021

In de zomer van 2018 werd Station Noord geopend, een van de stations in de Amsterdamse Noord-Zuidlijn. Een plek waar elke dag veertigduizend reizigers bij elkaar komen, waar tientallen metro’s en bussen halteren. Een locatie waar brandveiligheid topprioriteit is. Maar hoe is dit geregeld en wat kwam daarbij kijken? Senior-adviseur brandveiligheid Albert Werkman van Antea Group neemt ons mee in een enorme puzzel die meerdere keren gelegd moest worden. BEELD JANNES LINDERS

et was in 2017 dat de Dienst Metro & Tram van de gemeente Amsterdam bij het ingenieursen adviesbureau aanklopte.

Werkman: “Jarenlang hebben diverse adviesbureaus en de architect gesleuteld aan het ontwerp van Station Noord en het naastgelegen busstation. Het ontwerp dat er lag, was al eerder vergund, maar zoals je vaak ziet, wordt zo’n ontwerp door de tijd ingehaald.” Zo kwamen er gaandeweg de jaren nieuwe uitgangspunten bij in het ontwerp. Ook was er per 2012 een nieuw bouwbesluit op het deels vastgestelde ontwerp van toepassing. Werkman: “Gelukkig lagen er goed doordachte brandveiligheidsplannen voor het station, maar gezien de vele wijzigingen, vroeg de dienst Metro ons om de hiaten aan te vullen en de puntjes op de ‘i’ te zetten. Om alles nog eens goed tegen het licht te houden en het brandveiligheidsplan waar nodig te actualiseren.”

ENORME LEGPUZZEL

Dit betekende dat Werkman en zijn collega’s een enorme bak aan informatie op hun bureau kregen: tientallen ontwerpen, deelontwerpen, rapporten, onderzoeken en analyses. “Een hele gefragmenteerde puzzel”, legt Werkman uit: “We wisten dat we een groot deel van de oude puzzelstukjes konden hergebruiken. Maar er was ook een deel dat misschien niet meer relevant was. Wat betekende een extra roltrapgat in de perronvide voor de rook- en brandontwikkeling? En hoe gingen we aantonen dat de centrale ontvangstruimte én de onderliggende fietsen-

noord-zuidlijn station noord

kelder als één brandcompartiment uitgevoerd konden worden, dat toch gelijkwaardige brandveiligheid bood? We hebben al die puzzelstukjes opnieuw tegen het licht gehouden en naast elkaar gelegd. Waar nodig hebben we onderdelen opnieuw berekend en gevalideerd zodat alles weer in het grote geheel paste.” Van al die puzzelstukjes bleken er een paar cruciaal. Een daarvan was de brandcompartimentering in het stationsgebouw. Werkman: “Station Noord kent met de passage, de verdeelhal en de perrons drie niveaus. Deze worden als één ongedeeld brandcompartiment uitgevoerd. Dit is een ruimte van 5600 vierkante meter met stalen overkapping. Volgens het bouwbesluit mag je brandcompartimenten van maximaal 1000 vierkante meter bouwen. “Een groter compartiment bouwen kan, maar je moet dan wel aantonen dat je voor een gelijkwaardige brandveiligheid zorgt. Omdat er in dit halontwerp meerdere wijzigingen waren aangebracht, hebben we die onderbouwing nog eens tegen het licht gehouden. Bijvoorbeeld om te bekijken of er nieuwe brand- rooksimulaties nodig waren.”

B+U 2 2021 45

FIETSENKELDER

Ook in de fietsenkelder waren wijzigingen. In eerdere ontwerpen was er sprake van een uitvoering in twee compartimenten. Gezien de sociale veiligheid en esthetica had het architectenbureau Benthem Crouwel een sterke voorkeur voor één grote ruimte van 1.800 vierkante meter. “Voor dit compartiment moesten we de gelijkwaardigheid aantonen aan de hand van vluchtroutes, materiaalgebruik, bereikbaarheid en bluswatervoorzieningen. Maar we hebben ook oplossingen onderzocht zoals een brandwerend rolscherm dat de fietsenstalling bij brand in twee sub-compartimenten verdeelt.” Dit scherm bleek bij nadere beschouwing niet nodig.

Daarom ging Antea Group naar de brandweer toe. “We hebben een afspraak gemaakt en simpelweg gevraagd wat de brandweer qua brandveiligheid graag terug wilde zien in het plan. Wat betekenden de wijzigingen voor hen en wat vonden zij belangrijk? Juist deze open vraagstelling zorgde voor een constructief gesprek. We zijn het ontwerp en de kritische punten nagelopen en hebben gekeken naar voldoende ruimte voor opstelplaatsen, bluswater, de plaatsing van droge blusleidingen en hydranten, maar ook naar het materiaalgebruik in de fietsenkelder. Dit resulteerde in enkele kleine aanpassingen op het oorspronkelijke ontwerp. Het gaf de brandweer een goed gevoel dat ze in deze fase toch de kans kregen om mee te denken en het plan in z’n geheel nog eens te beschouwen.”

‘Goede brandveiligheid is veel meer dan een rekensom’ Werkman: “De kelder is gemaakt van beton; dit zorgt al voor een lage permanente vuurlast. Ook de vuurlast van de fietsen en scooters in de kelder is relatief laag en het ontwerp voorziet in voldoende vluchtroutes.”

NAAR DE BRANDWEER

Een brandveiligheidsadviseur heeft allemaal rekenmodellen tot zijn beschikking om dit te toetsen. Maar brandveiligheid is meer dan rekenen alleen. Werkman: “Zeker bij een publiek gebouw als een metrostation heb je met meerdere belanghebbenden te maken. Ook zij moeten achter de plannen staan en mee kunnen kijken of alle maatregelen voldoen aan hun eisen en wensen.” Om hiervoor te zorgen, belegde Antea Group een overleg. Werkman: “Je kunt je voorstellen dat het bevoegd gezag en de brandweer niet stonden te springen om nieuwe wijzigingen: “Dit hebben we toch allemaal al een keer doorgesproken…?” Het was duidelijk dat er veel aandacht nodig was voor het proces.

Onder meer door de suggesties en de aandachtspunten van de brandweer mee te nemen in de nieuwe plannen, werden de laatste puntjes op de ‘i’ gezet. Werkman: “Het ontwerp voldeed hiermee aan het bouwbesluit uit 2012, de regelgeving op het gebied van brandveiligheid én de aanvullende ontwerpeisen van de opdrachtgever. Daarnaast hebben we dankzij goed overleg en samenwerking ervoor gezorgd dat alle voorwaarden voor een optimale repressieve inzet van de brandweer aanwezig zijn. Dit zorgde ervoor dat er een akkoord kwam op het aangepaste ontwerp en dat de bouw van het station in 2017 van start kon gaan.”

PRIJSWINNAAR

De Noord-Zuidlijn, waar Station Noord onderdeel van uitmaakt, is uitgeroepen tot winnaar BNA Beste gebouw van het jaar 2019 én de Amsterdam Architectuurprijs 2019.

46 B+U 2 2021

Wij hebben wat u zoekt! Wij verhuren echt bijna alles. Van verdichtingsmachines en grondverzetmachines tot sleufbekisting en vuilwaterpompen. Bel voor uw vraag of vrijblijvende offerte: 0348 691480 of kijk op onze website!

bunnikverhuur.nl 14147

RUKO Waterwerken voor al uw werkzaamheden op en langs het water. Aanneming, onder-aanneming en verhuur. www.rukowaterwerken.nl • DAMWANDEN / BESCHOEIINGEN • STEIGERS • REMMINGWERKEN • BETONWERKEN • BAGGERWERKEN 14185

Buitendijk West 12 4791 SC Klundert tel.: 0168-402433 e-mail: info@brs-riool.nl www.brs-riool.nl

* Riool ontstoppen

* Vetafscheiders legen

* Riool reparaties

* Septic tanks legen

* Riool inspecties

* Onkruidbestrijding

* Riool aanleg

* Machinaal vegen

* Straatkolken reinigen

* Terrein onderhoud 14151

• Leveren van zand en grond • Afvoeren grond, puin en groenafval • Verwijderen bestrating en beplanting • Realiseren van uw nieuwe bestrating • Verwijderenv tuinhuisjes en fundering • Buitensloopwerk

IJweg 182 • 1161 GE Zwanenburg • 06 54 98 54 07 • www.blomgrondwerken.nl • info@blomgrondwerken.nl 14191

Blom_Adv185x65.indd 1

14-01-2021 18:35

B+U 2 2021 47

GEEN AANNAMES

eerst meten, dan handelen

48 B+U 2 2021

Bij een monumentaal complex van enige omvang is het van belang dat je doordacht bezig bent met onderwerpen die extreme invloed hebben op de toekomst van het complex. En als het onderwerp de fundering betreft, dan is dat logischerwijs de basis van alles. Extra doordacht dus. TEKST JANET KOOREN

n Den Helder staat een aantal monumenten met bijzondere historische waarde: al in 1811 gaf Napoleon Bonaparte opdracht tot de bouw van de oudste gebouwen van de voormalige marinewerf Willemsoord. Vandaag de dag omvat het defensieterrein tientallen panden met onder andere een aantal rijksmonumenten. Het beheer van deze gebouwen valt onder de verantwoordelijkheid van het Rijksvastgoedbedrijf. Daar werkt Henry Silooy op de afdeling Expertisecentrum Techniek met als aandachtsgebied Ondergrondse Infrastructuur. Hij is verantwoordelijk voor een pilotproject waarbij het grondwaterniveau op het terrein langdurig wordt gemonitord.

AANLEIDING

â&#x20AC;&#x153;Op het terrein waren vraagtekens over het grondwater. Men had last van vochtige gebouwen, sommige bomen op het terrein hadden het zichtbaar zwaar. Maar wat precies de oorzaak was, kon niet direct worden vastgesteld. Er werd onderzoek gedaan naar de grondwaterstand en de fundering. Het advies na dat onderzoek was

B+U 2 2021 49

50 B+U 2 2021

de complete drainage te vervangen.” Dit advies landde op het bureau van Henry met een aangehechte vraag: ‘is dit verstandig?’. Henry heeft een achtergrond in bodem onderzoek en hij besloot het probleem van vooraf aan uit te pluizen. Zijn conclusie? ‘We weten niet genoeg over de oorzaak om een dergelijk drastisch besluit te nemen.’ Hij startte in het najaar van 2019 met zijn zoektocht naar een manier om meer te weten te komen over de problematiek. Op die manier kwam het Rijksvastgoedbedrijf bij KELLER Nederland terecht en werden wij uiteindelijk geselecteerd om heel nauwkeurig in kaart te brengen wat er met het grondwaterniveau gebeurt. Een jaar later is de pilot in volle gang.

PILOT

Pilot, want Henry heeft nog wat andere terreinen waarop hij met nog twee andere systemen hetzelfde onderzoek wil gaan uitvoeren. De mogelijkheden voor het online monitoren van het grondwater kunnen ook op andere locaties een uitkomst blijken. Daarom is het goed om die verschillende mogelijkheden onder de loep te nemen. Deze specifieke pilot, in Den Helder, heeft een looptijd van vijf jaar en moet bijvoorbeeld antwoord geven op de vraag hoe het staat met de houten funderingspalen van de monumentale panden die in het water staan. Neerslag valt steeds vaker in grotere hoeveelheden en hoe de invloed daarvan is op de grondwaterstand, is een ander onderwerp dat met dit project in beeld gebracht kan worden. We mogen mee op een rondgang over het terrein om met eigen ogen te zien waaruit dit project is opgebouwd. Op zestien verschillende plekken, verdeeld over het terrein, heeft het installatiebedrijf Wiertsema uit Tolbert peilbuizen geslagen. Netjes weggewerkt in een put met een deksel, zien we digitale sensoren en transmitters van KELLER die de peildata verzamelen en versturen. Alle transmitters - type ADT 1 -zijn geprogrammeerd om te communiceren met het eigen lokale LoRa-netwerk, dat de gegevens via de cloud naar het Kolibri-dashboard stuurt. De sensoren - type 26 X - zijn volledig temperatuurgecompenseerd en hebben een zeer hoge nauwkeurigheid.

VERDIEPING

Tijdens een workshop met onze opdrachtgever maakten we echt een verdiepingsslag in de mogelijkheden. Daar werd getoond wat er allemaal kan en hoe de communicatie en de cloud werken. En hoe grondwaterstanden door loggers handmatig werden uitgelezen. Het werken in de cloud werkt goed, je hebt vanaf afstand een compleet overzicht. Een half jaar geleden gingen de peilbuizen en sensoren de grond in en kon er gestart worden met het meten. De resultaten tot nu toe zijn goed. Begin september was er lokaal een hele heftige stortbui. Zo erg dat het water in de stortbakken omhoog kwam en de hagel naast de wc-potten lag. Dat is dan direct terug te zien in het dashboard. Het dashboard is webbased en vanaf een huisadres is dus af te lezen wat in Den Helder gebeurt.

B+U 2 2021 51

henry silooy

ALLES OP EEN RIJ de sensoren zijn onderÂ gronds weggewerkt

de peilbuis met daarin de sensor en de communiÂ catiemodule met usb-aansluiting

het programmeren van de communicatiecode

Er komen nog drie verschillende pilots, met steeds een andere leverancier om een goed beeld te krijgen van alle voor- en nadelen en te zien welke oplossing onder welke omstandigheden het beste is. Tegelijkertijd wordt er in Wageningen onderzoek gedaan naar het onderhoud van drainage. Het is gebruikelijk om die systemen preventief door te spuiten. Maar hoe handig is dat, en hoe groot is de kans dat je daarmee de drainage juist beschadigt? Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een veelvoud aan locaties met drainages in beheer en wil een goede afweging kunnen maken wat per locatie de beste oplossing is. Onder die locaties is ook een aantal vliegvelden. Daar heb je met andere factoren en belangen te maken. En moet je alles tegen elkaar afwegen om tot de juiste keuze te komen. Grondslag, grondwaterstand, soort en ligging van de drainage zijn een paar van die factoren.

SAMENWERKING

Binnen de samenwerking verzorgt Wiertsema de volledige installatie van de peilbuizen en de sensoren. KELLER levert die sensoren voorgeprogrammeerd aan en Wiertsema kan ze direct in de peilbuizen hangen. De programmering regelt het meetinterval, de communicatieparameters voor het LoRa-netwerk en wat de sensor moet meten - waterstand en -temperatuur, luchtdruk en -temperatuur. In het dashboard van de Kolibri-suite worden de waardes geconverteerd naar NAP en stijghoogte. Verder kunnen in dat dashboard verschillende functionaliteiten worden ingesteld. Het grote voordeel van een LoRa-netwerk is dat je met eigen gateways heel eenvoudig en zelfs op de meest afgelegen locaties een communicatienetwerk op kunt bouwen. In het geval van een dichtbebouwde omgeving, zoals hier op het marineterrein, blijken wat meer gateways nodig dan gemiddeld.

52 B+U 2 2021

RIJK PAKT REGIEROL

bij aanleg infrastructuur duurzame industrie

B+U 2 2021 53

Op voorstel van oud-minister Wiebes heeft het kabinet eerder besloten een regierol rond de aanbevelingen van TIKI* te nemen en financieringsmogelijkheden voor grote infraprojecten voor versnelling van de aanleg van passende infra voor waterstof, elektriciteit en CO2 ten behoeve van een duurzame industrie te bezien. Versnelling is nodig en dit vraagt regie van het Rijk.

PASSEND EN TIJDIG

m te zorgen dat de Nederlandse industrie kan verduurzamen, is een passende en tijdig beschikbare infrastructuur voor waterstof, elektriciteit en CO2 een noodzakelijke voorwaarde. Het is van belang voor het behoud van aanwezige industrie en het aantrekken van nieuwe duurzame bedrijven.

NOODZAKELIJK VOOR DUURZAME INDUSTRIE

Oud-minister Wiebes: “Een succesvolle transitie van de energie-intensieve basisindustrie is cruciaal, niet alleen voor het halen van onze CO2 doelstelling, maar ook voor onze huidige en toekomstige welvaart. De COVID-19-uitbraak heeft ons laten zien dat de basisindustrie veel producten maakt die wij dagelijks gebruiken en ook veel producten levert die noodzakelijk zijn voor het voorkomen en bestrijden van besmetting en het behandelen van patiënten.

“De keuzes die we nu maken, zijn bepalend of de industrie Nederland kiest als locatie om te investeren in verduurzaming, voor onze toekomstige economische structuur en de rol die de Nederlandse industrie speelt mondiaal. Door de regie te nemen geven we duidelijkheid aan onze stakeholders.”

TIKI*: VERSNELLING IS NODIG

De Taskforce Infrastructuur Klimaatakkoord Industrie (TIKI) heeft uitgezocht welke infrastructurele knelpunten en mogelijke oplossingen er zijn voor het halen van de doelstelling van de industrie. Uit de analyse van de TIKI-taskforce blijkt dat de huidige wijze van planning en aanleg van infrastructuur voor de transitie van de industrie zou leiden tot te late besluitvorming en te late aanleg. Versnelling is nodig en dit vraagt regie van het Rijk. Bij versnelling van projecten kunnen de risico’s voor gebruik en organisatie van

54 B+U 2 2021

verlichting op maat www.maxibel.nl

Riool- en grondwerkzaamheden RegenwaterinďŹ ltratie Verhardingswerkzaamheden

T. 023 - 302 1740

Amberlicht is natuurlijker

Oudendijk 3b, 1969 ML Heemskerk Tel: 0251-234225 of 06-53116150 Ook gevestigd op Tata Steel te IJmuiden.

info@bosinfra.com - www.bosinfra.com

www.amberled.nl 14083

14108

De Bolderik Wilde bloemenzaden

DICHTHEIDS METINGEN

KERNBORINGEN

Wilde bloemenmengsels voor meer bloemen, bijen en biodiversiteit.

ASFALT ONDERZOEK

www.debolderik.net / wildebloemen@debolderik.net

14114

INFRABOOR.NL

Oosterweg E Nr.5 1481 AP Purmer (N-H) 06 - 50 477 043 06 - 21 395 805 (B.G.G.) info@infraboor.nl 14115

B+U 2 2021 55

aan te leggen infra toenemen. Dit kan leiden tot extra financieringsvragen voor het Rijk. Het kabinet deelt deze analyse.

GEBRUIKER BETAALT

De komende jaren zijn schaalsprongen nodig en dit vraagt keuzes voor projecten die van nationaal belang zijn. Het zijn projecten die zichzelf gaan terugverdienen doordat de gebruiker betaalt voor het gebruik van de infrastructuur. Het risicoprofiel verschilt per situatie en per type infrastructuur. Dit maakt maatwerk nodig.

MIEK

WATERSTOF

miek: meerjarenprogramma infrastructuur energie en klimaat (bron adviesrapport tiki - dnv-gl)

Bestaande aardgasleiding Nieuwe waterstofleiding H1

Projecten Waterstof

CO2 Primaire infrastructuur Secundaire/mogelijke infrastructuur C1

Projecten CO2

ELEKTRICITEIT Bestaande verbindingen (220 en 380 kV) Knelpunt verbinding (150 kV) E1

Projecten Elektriciteit WARMTE / STOOM Lokale infrastructuur

Projecten Warmte / stoom

Daarom komt het kabinet met een Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat om de regierol te versterken. Als basis hiervoor stellen de zes Nederlandse industrieclusters een Cluster Energie Strategie op.

de industrie om te investeren in duurzame industrie. Ook moet er ruimte blijven voor private investeerders in infrastructuur, zo bericht het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

REGIEROL NAAR EEN DUURZAME INDUSTRIE

INFO TIKI

Het kabinet is van mening dat door de krachten te bundelen en beter te coĂśrdineren, een versnelling in de besluitvorming mogelijk is. In het meerjarenprogramma maken partijen afspraken over de infrastructuur. Een in te stellen nationaal Programma Infrastructuur Duurzame Industrie (PIDI) gaat dit proces ondersteunen. Belangrijk is daarnaast dat het Rijk haar regierol middels een integrale afweging van belangen vorm geeft. Het rijk zal daarvoor een afwegingskader opstellen. Middels het Programma Energie Hoofdstructuur Toets wordt duidelijk of en hoe de ruimtelijke inpassing te realiseren is. Het Rijk kan alleen de regierol versterken als alle partijen hun verantwoordelijkheid nemen en vraagt actieve inzet van de andere stakeholders en commitment van

Het adviesrapport Taskforce Infrastructuur KlimaatÂ akkoord Industrie (TIKI) downloaden en meer lezen kan via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

(On)Veranderende dakinzichten In 2021 zullen ‘logistiek’ en ‘distributie’ dé kernwoorden zijn voor dakdekkend Nederland. Logistiek is ‘het organiseren, plannen, besturen en uitvoeren van de goederenstroom’ en het woord distributie staat voor ‘de verdeling van de productie die niet door de producenten zelf wordt geconsumeerd’. Deze kernwoorden zullen de komende jaren een steeds grotere rol gaan spelen zo blijkt bij de overnamedrang van producent en buitenlandse investeerder. Met als eindresultaat een verdere binding creëren vanuit producent met zijn distributiekanaal en logistieke uitrusting om de klant als eindverbruiker te binden middels de verkoop van een totaalconcept. Het uiteindelijk zorg uit handen nemen en aansturen op de tevreden klant. ERIK STEEGMAN CONINKO INKOOPORGANISATIE

ij hebben de afgelopen jaren gesignaleerd dat producenten binnen de dakenbranche steeds meer op zoek zijn naar de uitbreiding van de eigen distributiekanalen. Goed voorbeeld hiervan is de overname van Royal Roofing Materials (samenvoeging van groothandelaren zoals van Koeveringen, Kelders Vlutters en Fielmich) en Troelstra & de Vries door Soprema en de in 2021 geplande samensmelting van de productie-eenheid in IJlst en RRM onder de vlag van Soprema Nederland. Maar ook IKO BV (voorheen nebiprofa en nu in Canadese handen) met handelskanalen Bitasco en Canam Sales.

Ook onafhankelijk blijvende dakdekkersbedrijven zoeken samenwerking op thema’s zoals coöperatieve inkoop (Coninko, Dakgroep 90 en Synthion Dakbeheer) gezamenlijke certificering en kwaliteit ISO 9001, 14001 en BRL 4702 Procescertificaat realiseren en onderhouden dakbedekkingsconstructie en VCA (NDA, Dakmerk) en toetreding van specifieke samenwerking op correctief en preventief onderhoud en beheer, zoals landelijk opererend Toplevel en Dakbehoud Nederland. Daarnaast zien wij dat afzonderlijke dakdekkersbedrijven de laatste jaren door de eigenaar worden verkocht aan buitenlandse en binnenlandse investeerders waarbij ook weer dezelfde

aandacht is voor uitbreiding binnen eigen handelskanalen. Erdo, Holl Flachdachbau, Oranjedak, Rudde en Patina behoren allen inmiddels tot de Duitse investeerder DPE (Deutsche Private Equity). Bij de uitbreiding van de eigen distributiekanalen gaat het om vergroten van de servicegerichtheid vanuit de logistieke inrichting. Men wil de klant volledig ontzorgen en de afnemer, in dit geval het dakdekkersbedrijf, over de streep trekken om bij de groothandel vooral voor het volledige productenpakket te gaan. Daarnaast wil de producent in zijn overnamedrang graag in alle sectoren een rol blijven spelen als alleskunner, een systeem-

BelgiĂŤ, Duitsland (Erdo, Cekadak, Holl Flachdachbau) en Dubai (CKK Middle East), een heuse groothandel en eigen PUR-fabriek (Vapotherm) in Alphen aan den Rijn. Het resultaat van vele overnames in productie en logistiek. Hodak dakmaterialen. In totaal heeft CPE door overnames inmiddels meer dan tien vestigingen in Nederland binnen enkele jaren opgebouwd. producent. Dat gebeurt door steeds grotere conglomeraten te vormen en daardoor een steeds grotere diversiteit in dakbedekkingsproducten te kunnen bieden (bitumineuze en kunststof dakbedekking, isolatiematerialen et cetera) om daarbij een bijbehorend logistiek service-apparaat geheel naar de behoefte van de klant in te richten. Voorbeelden hiervan zijn BMI, bekend in Nederland van de overname Monier en

Icopal; de Msquared groep met de Belgische Tectum Group en het Franse Soprema zijn ook in Nederland op overnamepad. Dit is al jaren aan de gang, ook dat investeerders een steeds grotere inbreng willen hebben binnen de dakenbranche en uit zijn op overnames van uitvoerende bedrijven die gespecialiseerd zijn in het platte dak. Deze schaalvergroting, soms samen met buitenlandse partijen heeft mede als doel het realiseren van scherpere in- en verkoopcondities van materialen. In Nederland is MSQ Groep (Nederland) samen met Tectum Group (BelgiĂŤ), onder de overkoepelende naam CPE Nederland nog recent in het nieuws geweest door de overname van vijf vestigingen van

Het zijn bewegingen van de afgelopen jaren die de komende jaren nog zeker door zullen zetten, waarbij men wel eens de vraag kan stellen wat het uiteindelijke doel is van een verdere samensmelting van dakdekkersbedrijf met distributiekanaal. Want was het indertijd niet zo dat de vrije jongens binnen de dakbedekkingsbranche zeker niet bij die conglomeraten van producent, distributie-

kanaal met dakdekkersbedrijf wilde kopen omdat de collega-concurrenten hier alleen van profiteerde? En geacht werd dat er ook altijd veel te veel betaald werd voor de inkoop. Als je al wat langer meeloopt binnen de dakenbranche weet je dat conglomeratievorming niet alleen van deze tijd is. Uit de geschiedschrijving doet deze ontwikkeling denken aan de jaren â&#x20AC;&#x2DC;80 van de vorige eeuw met Cindu Key en Kramer voorbeeld. CKK was ooit een aankomend wereldspeler met eigen fabrieken in Uithoorn en Amsterdam voor de productie van bitumineuze dakmaterialen en asfalt in de wegenbouw. Het bedrijf had vestigingen in Nederland, Oostenrijk,

Het productiebedrijf van de bitumineuze materialen ging failliet, het grootste dakdekkersbedrijf van Nederland - Cekadak - werd gesloten, net als het handelskanaal (Hafort); de PIR-fabriek werd verkocht, Erdo en Holl Flachdachbau vallen nu onder een Duitse investeerder en CKK Middle East werkt bij mijn weten nog steeds onder aparte vlag als uitvoerend bedrijf in Dubai. Dit jaar bestaat de Nederlandse dakdekkers Associatie 40 jaar. De NDA zorgde als eerste voor een samenwerkingsverband tussen

dakdekkersbedrijven, onder andere vanuit centrale certificering en inkoop (vanaf 2012 Coninko). Het verenigen en samengaan van bedrijven blijft te allen tijde bestaan. Namen veranderen misschien maar het doel van het samengaan blijft onveranderd: het realiseren van een sterke inkoop op basis van volume, vanuit goede prijsafspraken en sterke logistieke inzet met vaak jaarlijkse bonusstructuur als beloning voor de leden. Samen sterk vanuit een eigen distributiekanaal of een machtig blok vanuit de dakdekker richting de producent, die dan ook collectief marktaandeel verwerft en zijn distributiekanaal inzet voor de levering van volledige systemen. De geschiedenis herhaalt zich middels (on)veranderende inzichten!

58 B+U 2 2021

14048b

Personeel en materieel voor uw asfaltverwerkingsproject Gebr. Jansen B.V. Vaartweg 22 5106 ND Dongen

0162 - 312 611 info@gebroedersjansen.eu gebroedersjansen.eu 14042

GEZOCHT:

Een gedreven aannemer ten dienste van bedrijven en gemeentes. Ook werken we in het groen op het gebied van grondwerk en tuinen.

Machinist

bel voor meer info:

06 - 28 14 05 89

06 28 14 05 89 - info@engel4.nl

engel4.nl

14094a

Watermanagement Pompgemalen Waterzuiveringsinstallaties 24/7 Storingsdienst Gemaaltotaal 06 - 512 581 94 walter@gemaaltotaal.nl

www.gemaaltotaal.nl 14084

IJZERMAN BOUW EN TECHNIEK BV B+U 2 2021 59

Sterk in complex werk Ontwikkeling van nieuwe en uitbreiding van bestaande datacenters is een hot-item in de bouwwereld. De bouw van een datacenter is een technisch hoogstandje dat veel extra kennis vergt van een bouwmaatschappij. IJzerman Bouw en Techniek heeft de afgelopen jaren in nauwe samenwerking met haar opdrachtgevers meerdere mooie projecten op dit specialistische gebied gerealiseerd.

oor de aanhoudende digitalisering van de samenleving, vindt er een exponentiele groei aan hoeveelheid data plaats. Een datacenter moet 24 uur per dag en 7 dagen per week draaien. Dat betekent dat bij elke storing of korte stroomonderbreking de gevolgen direct merkbaar zijn. Continuïteit en veiligheid zijn een van de belangrijkste uitgangspunten bij de bouw van dergelijke centra. Om het proces goed te kunnen beheersen, is IJzerman nauw betrokken vanaf de start van het project. Naast o.a. elektrotechnische installaties, bouwkundige projecten en werkzaamheden

ze heeft IJzerman reeds meerdere lange-termijn relaties opgebouwd met grote bedrijven en overheidsinstellingen. IJzerman heeft ervaring met Design/Engineering en Construct contracten, onder meer conform UAV-GC regelgeving. “Op dit moment beschikken we over een sterk team van twaalf vaste medewerkers en daarnaast hebben we een flexibele schil van specialistische vakmensen die regelmatig door ons worden ingezet. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is bij ons geen loze term en daarom werken wij samen met een instantie waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een eerlijke kans krijgen.

Bouwt aan een duurzame klantrelatie aan kunstwerken en civiele objecten, is IJzerman gespecialiseerd in de nieuwbouw en het upgraden van datacenters. Dit strekt zich uit van funderings- grond- en betonwerk tot aan gedetailleerde (volledig stofvrije) bouwkundige aanpassingen in een operatieve omgeving.

NIEUWE ONTWIKKELINGEN

Communicatie is en blijft een speerpunt bij IJzerman Bouw en Techniek. Voor het realiseren van een optimaal resultaat moeten de processen op de bouwplaats en op kantoor goed op elkaar worden afgestemd. Door middel van een (afstudeer)project wordt gewerkt aan een implementatieplan om de afspraken nog beter vast te leggen.

DUURZAME KLANTRELATIES

Het doel van IJzerman is om de klant duurzaam te ondersteunen, wat verder gaat dan alleen het uitvoeren van opdrachten. Dit betekend ook het maximaal en voor lange termijn ontzorgen van de klant bij zijn vraagstukken. Proactief meedenken en adviseren, risico’s onderkennen en beheersen, kansen gezamenlijk verzilveren. Op deze wij-

IJZERMAN BOUW EN TECHNIEK BV

GEREALISEERDE PROJECTEN: Nieuwbouw datacenter farmaceut, Meppel Nieuwbouw KPN centrale, Hilversum Renovatie en uitbreiding van power- en koelplant datacenter, Schiphol-Rijk.

Zijdepark 20 2935 LB Ouderkerk aan de IJssel

T. 0180 - 687 356

E. info@ijzermanbouwentechniek.nl I. www.ijzermanbouwentechniek.nl

60 B+U 2 2021 AARSLEFF LEIDINGRENOVATIE BV

Specialisten in sleufloze leidingrenovatie Kiezen voor sleufloze leidingrenovatie kent talloze voordelen boven het traditioneel uitgraven en vervangen van leidingen. Er is bijvoorbeeld minder overlast en een snellere doorlooptijd, de techniek is CO2-neutraler, omleidingen zijn minder nodig en er zijn geen problemen met graafschades. En als het ook nog eens goedkoper is, begrijpt u waarom de specialisten van Aarsleff Leidingrenovatie in heel het land worden ingezet.

arsleff Leidingrenovatie is specialist in sleufloze (riool)leidingÂrenovatie door middel van de kousmethode, CIPP lining (CuredIn-Place Pipe lining) of kousrelining. Deze methode voorkomt dat de straat wekenlang opengebroken ligt om (riool)leidingen op te graven, af te voeren en te vervangen. Via de kousmethode wordt de (riool)leiding van binnenuit gerenoveerd door het aanbrengen van een flexibele kunststof kous, die ter plekke wordt uitgehard. De kous wordt aangebracht via de bestaande inspectieputten. De eigen installatie-units kunnen alle typen kousen installeren, zowel naaldvilt (uitharding door

AARSLEFF LEIDINGRENOVATIE BV B+U 2 2021 61

(riool)leidingen met de kousmethode ook een breed portfolio aan andere specialismen tot de expertise, zoals bijvoorbeeld het renoveren van leidingen met de buis-in-buismethode en het renoveren van putten. Aarsleff is actief in de vrijvervalriolering, maar ook op het gebied van persleidingen en drinkwaterleidingen beschikt het bedrijf over gecertificeerde kousen (DVGW-W270).

OVER ONS

Aarsleff Leidingrenovatie is sinds 2007 actief op de Nederlandse markt, tot 2017 onder de naam Nelis Infra Aarsleff JV. Het bedrijf maakt onderdeel uit van het Deense Aarsleff Pipe Technologies, de grootste speler in Europa in dit vakgebied en tweede wereldwijd.

middel van water of stoom) als glasvezel (uitharding door UV-licht). Welk type kous en welke uithardingsmethodiek het best kunnen worden toegepast in een bepaalde situatie, hangt onder meer af van de diameter, de ligging en de conditie van de te renoveren (riool)leiding.

MEER SPECIALISMEN

De onderneming begroot en bereidt de projecten voor vanuit het kantoor in Uitgeest. In samenwerking met de collegaâ&#x20AC;&#x2122;s van Aarsleff Rohrsanierung GmbH behoort naast het sleufloos renoveren van

AARSLEFF LEIDINGRENOVATIE BV

Molenwerf 40 1911 DB Uitgeest

De kousen die Aarsleff installeert komen grotendeels uit de eigen fabrieken in Hasselager (Denemarken) en Geschwenda (Duitsland): van productie tot en met installatie, alles in eigen hand. Door met eigen mensen en in vaste teams te werken, is er een routine ontstaan waardoor er efficiĂŤnt wordt gewerkt. Aarsleff Leidingrenovatie is VCA** en ISO-9001 gecertificeerd en heeft onlangs het certificaat voor niveau 3 van de CO2-Prestatieladder behaald. Volgende stap is niveau 5, het hoogste niveau, waarbij ook sector-brede initiatieven om te komen tot reductie van de CO2emissie dienen te worden geinitieerd.

T. 0251 - 743 200

E. info@aarsleff-bv.nl I. www.aarsleff-bv.nl

62 B+U 2 2021

Bouw- en woonrijp maken, waterbouwkundige werken, verhardingen, rioleringen, rioolwaterzuiveringen en complete projecten. CASTRICUM

0251 656 350

twiskenbosman.nl 14105

Beverwijk - Telefoon (0251) 275 060 info@ks-steiger.nl

Beverwijk - Telefoon (0251) 275 060 info@ksvoegwerk.nl 14107

ADVIES REALISATIE ONDERHOUD GWW SPOOR INFRA

www.jvedder.nl

Bunschoten 033 465 86 29 06 300 55 765 info@jvedder.nl 14106

Exportweg 49 A 2742 RC Waddinxveen

T +31(0)180 - 63 41 65 E service@hoogwerkers.net

www.hoogwerkers.net

14124

KERAMISCH AFGEWERKTE PREFAB GEVELS In Heerenveen is hard gewerkt aan de uitbreiding van de tot voor kort 250 meter lange fabriekshal van IIBO. Hier worden prefabwoningen en gevelelementen op houtskeletbasis gemaakt. Na uitbreiding van de hal, met zo’n 65 meter, wordt nu het laatste onderdeel van de robotstraat geïnstalleerd: het RoboBrick systeem van Vandersanden. Het systeem verlijmt steenstrips op volledig geautomatiseerde wijze en in een geconditioneerde ruimte op de prefab houten casco’s. Men installeerde het systeem al voor betonnen casco’s, maar zet nu een eerste stap naar de toevoeging van keramisch afgewerkte gevels aan houten casco’s. Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

64 B+U 2 2021 GROENFRA / FLEXIBILO

Samenwerking levert een pracht product voor de groene buitenruimte

Uw groene buitenruimte is bij Groenfra in goede handen. En het bedrijf heeft haar dienstverlening begin dit jaar verbreed. Met de overname van Huisman Hoveniers en Flexibilo, specialist op het gebied van sport- en speeltoestellen, kunt u met al uw groen-wensen bij Groenfra terecht. Dankzij de flexibele en slagvaardige manier van werken en de hoge kwaliteit die de bedrijven leveren, heeft u als opdrachtgever een partner met een sterk totaalconcept voor jarenlange hoge kwaliteit.

et pakket aan diensten dat Groenfra kan leveren, is in januari van dit jaar fors uitgebreid. Met de overname van Huisman Hoveniers en speeltoestellenspecialist Flexibilo ontstaat een sterk totaalconcept waarmee Groenfra slagvaardig samenwerkt met opdrachtgevers. De bedrijven sluiten goed aan bij de producten, diensten én de werkwijze van de groenexperts van Groenfra. Korte informatielijnen, een luisterend oor, jarenlange relaties met de opdrachtgevers en een flexibele instelling die altijd garant staat voor de hoogste kwaliteit. Volgens directeur eigenaar Toine Franck van Groenfra en Ton Rump-

horst, adviseur groene buitenruimte, levert de samenwerking van de bedrijven een ‘pracht product’. Nu met een team van 63 vakmensen is het bedrijf uw partner voor alles wat maar met groen te maken heeft. De openbare inrichting van groen, boomtechnische werkzaamheden, bodemadviezen, terreinonderhoud, maar Groenfra is ook sterk in omgevingsmanagement en onderzoek. Groenfra is, met vestigingen in Zaandam en Wormerveer en op de Middenweg in Amsterdam, vooral actief in de regio Den Helder, Hilversum, Almere en alles eromheen. Door de samenwerking met Flexibilo is het bedrijf ook steeds meer landelijk actief. Het uitvoe-

GROENFRA / FLEXIBILO B+U 2 2021 65

PROJECTEN FLEXIBILO: Speeltoestellen voor Gemeente Zaanstad, Gemeente BUCH (Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo); Gemeente Alkmaar, Uithoorn, Edam/Volendam, de Gemeente Schagen, Hoorn en Purmerend; Project in Belgie, rechtstreeks geleverd op basis van ontwerp; Gemeente Uithoorn - groen/grijs/spelen - herinrichting van een wijk op te leveren in het najaar van 2020.

PROJECTEN GROENFRA: Perceel West voor de gemeente Amsterdam contractpartner- bestek op kwaliteit- 4 jarig contract; Renovate Breedhout Beverwijk KWS- KWS al het civiele werk en Groenfra al het groene infrawerk- als grondwerk voor de bomen; Shell Amsterdam Research - groot terrein - aanleg van diverse bomengazon, etc. in samenwerking met Dura Vermeer; In Amsterdam het weghalen en opnieuw plaatsen en verzorgen van 550 bomen in een stedelijke omgeving.

rig gecertificeerde bedrijf, met onder meer de VCA**, ISO9001, BRL Boom, BRL Groen, BRL Dak en Gevel, presteert binnen haar bedrijf en keten op de CO2 prestatieladder Trede 3 en PSO trede 3.

FLEXIBELE SPEELTOESTELLEN

Flexibilo is een totaalleverancier van speeltoestellen. Van het maken van ontwerpen, eigen fabricage en het plaatsen en onderhouden van de toestellen, alsook de aanleg van (val-)ondergronden. Flexibilo beschikt over een uitgebreide standaardlijn en sporttoestellen, maar kan ook producten naar wens leveren. Kenmerkend voor Flexibilo is het flexibel uitwisselen van onderdelen van de constructies. Degelijke, duurzame producten van hoge kwaliteit die wel 25 jaar of langer meegaan.

GROENFRA

Industrieweg 24 1521 ND Wormerveer

T. 075 - 628 15 48 I. www.groenfra.nl

Eén van de belangrijke ontwikkelingen in speelaccommodaties is ‘natuurlijk’ spelen. Speelterreinen die kinderen meer in contact brengen met de natuur. Ze leren wat er leeft, leren improviseren, maken kennis met dieren en planten en worden zich bewust van de seizoenen en de effecten van het weer. De specialisten van Flexibilo en Groenfra staan garant voor het inrichten van speelterreinen en al het groen er omheen.

FLEXIBILO

Dwarstocht 3 1507 CH Zaandam

T. 075 - 616 05 02 I. www.flexibilo.nl

66 B+U 2 2021

14126

“

Dé specialist in betonboren, -zagen en -slopen!

14135

Betonboor- en zaagtechniek Verankeringstechniek Slooptechniek Fundatietechniek Lift demontage techniek

Opzoek naar een veelzijdige en betrouwbare partner? De Jong is gespecialiseerd in uitdagende en gecompliceerde projecten bestaande uit betonboor-, zaag- en sloopwerkzaamheden. Zo willen wij vooral bijdragen aan de versterking van het kwaliteitsimago van onze opdrachtgevers.

Zaandammerweg 14, 1566 PG Assendelft. +31 (0)75 687 19 52 | dejong-group.eu 14179

van Rijnsoever b.v.

GROENVOORZIENINGS- EN HOVENIERSBEDRIJF

TEL. 033 - 463 29 46 ● www.vanrijnsoeverbv.nl

• sierstraatwerk • vijveraanleg • tuinaanleg • bedrijfstuinen • tuinonderhoud • grondwerk • houtwerk • aanleg daktuinen • boomverzorging 14180

VAN GALEN VEEGSERVICE HOLLAND BV B+U 2 2021 67

Een grote naam in het vegen en reinigen van straten Van Galen is een begrip in de wereld van het schoonhouden van de openbare ruimte. Toen het bedrijf van Raymond van Galen na succesvolle jaren onder een andere naam verder wilde gaan, bleek dat niet te werken. Met ‘Van Galen Veegservice Holland B.V.’ is de vertrouwde kwaliteit weer aan de vertrouwde naam gekoppeld.

et reinigen van straten, wegen van beton en asfalt is bij Van Galen in de juiste handen. Van Galen wordt ingehuurd voor onder meer terreinen wegenonderhoud, voor rijks- en provinciale wegen, en calamiteiten in gemeenten. Van Galen is actief in geheel Europa met de nadruk op Nederland. En het bedrijf zet ook een stapje meer. Voor een goede relatie in de wegenbouw voeren ze ook het vrijgekomen materiaal af bij wegenbouwprojecten.

send en kan ook ad hoc opdrachtgevers ontzorgen. Om deze werken goed uit te voeren, beschikt Van Galen over onder andere over een Johnssen mini hogedrukreiniger CX 200 HD, het nieuwste type Ravo, die voldoet aan de nieuwe Euro-6 normering, een BEAM wegdekreiniger. En niet te vergeten: de Rolls Royce onder de veegmachines; de Frimokar.

Het probleemoplossend, enthousiast bedrijf waar iedereen in zijn kracht kan werken, is breed en snel inzetbaar, werkt probleemoplos-

Raymond van Galen startte in 1993 met het vegen van wegen met de Frimokar. Dat was de eerste machine met een wasbalk áchter de machine. Het bedrijf groeide naar 35 voertuigen en 40 man in dienst. Raymond verkocht het bedrijf in 2008/2009 aan Supportclean. Die naam bleef echter niet hangen waardoor Van Galen zelfstandig verder is gegaan onder de naam Van Galen Veegservice Holland BV. Met dezelfde kennis en knowhow als voorheen, met goed materieel en een veelbelovende toekomst; de zoon van Raymond, Raymond Junior, zal het bedrijf voortzetten als Senior er in de toekomst mee stopt.

OVER ONS

ONZE PROJECTEN: Diverse brug renovaties alsmede het opzuigen en afvoeren van hard gesteente/split in Nederland en Duitsland in opdracht van Bolidt; Diverse terreinen rondom Rotterdam en tot aan Brabant - wekelijks/ 2 wekelijks vegen.

VAN GALEN VEEGSERVICE HOLLAND BV

Langeweg 1c 3274 LZ Heinenoord

T. 06 53 13 91 23

E. info@veegservice.nl I. www.veegservice.nl

68 B+U 2 2021

Afrastering Hekwerk & Omheining

Productie verkoop verhuur service

Wilt u een houten omheining, een praktisch hekwerk of heeft u een sterke afrastering nodig voor agrarische doeleinden? Maak gebruik van onze slimme inkoop en ruime ervaring met het leveren en plaatsen van afrasteringen!

De Wit Aggregaten Wilgenweg 1, 3421TV Oudewater Tel: 0348 - 561 471 info@dewitaggregaten.nl

www.dewitaggregaten.nl

Leentvaar Agra

Telefoon: 06-131 758 54, info@leentvaaragra.nl www.leentvaaragra.nl 14125

14141

ALLES WAT MET ASFALT TE MAKEN HÈT, ONDER ÉÉN PET

PERSONEEL EN MATERIEEL

Kuijntjes Infra B.V. Van Heemstraweg 1 5305 TA ZUILICHEM T. 06 - 105 84 759 E. info@kuijntjesinfra.nl I. www.kuijntjesinfra.nl 14146

14170

HANDBOEK HOUTSKELETBOUW VERNIEUWD ISSO. beter weten, beter bouwen en Centrum Hout hebben een nieuwe versie ontwikkeld van het populaire Handboek #houtskeletbouw. Onder meer biobased, circulair en aardbevingsbestendig bouwen zijn nieuwe onderwerpen.

Het boek geeft handvatten voor ontwerpen, detailleren, prefabriceren en bouwen in houtskeletbouw en daarmee ook lichte bouwmethoden. Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

70 B+U 2 2021

Gespecialiseerd in het bouwen, renoveren en onderhouden van balkons in en rondom Amsterdam. Hout(rot) reparatie Constructief herstelwerk Balkon onderhoud Schilderwerk

BRUGGEN STEIGERS OEVERCONSTRUCTIE STAALBOUW MABA Waterland BV Signaal 37 1446 WT Purmerend 0299-700266

Vervangen/plaatsen van balkons

Bel vandaag nog voor een vrijblijvende afspraak! (020)-2159363 info@balkonherstelamsterdam.nl www.balkonherstelamsterdam.nl

www.mabawaterland.nl 14171

14174

Voor cultuurtechnisch werk en groenvoorziening • • • • •

Waterbouwkundige werken Snoeiwerk / Bosbouw Duikers reinigen Maaien Onderhoud watergangen

GEBR. TOLENAARS B.V. Transportstraat 5, 4283 JL Giessen T. 0183 - 403 863 E. info@gebr-tolenaars.nl

www.gebr-tolenaars.nl

VCA*2008/5.1 ISO 9001:2015 CO 2 prestatieladder trede 3

14183

14186

IN 2020 RUIM 69.300 NIEUWBOUWWONINGEN OPGELEVERD Dat is drie procent minder dan in 2019, maar meer dan in de jaren 2010-2018. Zo blijkt uit onderzoek van het CBS. Tussen 2000 en 2009 groeide de woningvoorraad door nieuwbouw jaarlijks doorgaans met ruim een procent, gemiddeld zoâ&#x20AC;&#x2122;n 76.000 woningen per jaar.

Nederland telde op 1 januari 2021 bijna acht miljoen woningen. Dat zijn er bijna 75.000 meer dan een jaar eerder. Naar verwachting zal dit jaar de grens van acht miljoen gepasseerd worden. Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

72 B+U 2 2021

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron, platform en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouw-, infra- en technieksector. Hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouwen woningtoezicht, milieu, nutsb edrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middelb aar en hoger technisch onderwijs, openbaar vervoersbedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra. ONLINE

www.bouwenuitvoering.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Ronald van Bochove, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Erik de Jong, Emile Koeman, Janet Kooren, Jannes Linders, Jolanda Linschoten, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Gerard Vos.

BESCHOEIINGEN, DAMWANDEN, BRUGGEN, STEIGERS, VLONDERS.

HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl ABONNEMENTEN

14187

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d oelgroep*

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten. VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

Bezoek o ok ze eens one: websit n.nl igroe devalle

GRONDWERKSTRAATWERK RIOOLWERK Groeperweg 3, 3927 CR Renswoude 06 - 121 921 56 info@devalleigrondwerken.nl www.devalleigrondwerken.nl

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2021 APR Media Groep BV.

ISSN - 0921 - 1667 14189

Duurzaamheid Duurzaamheidininde depraktijk praktijk Het NDA Dak Concept is ontwikkeld om alom onze dakendaken Het Duurzaam NDA Duurzaam Dak Concept is ontwikkeld al onze duurzaam in te zetten. duurzaam in te zetten. Klimaatadaptatie binnenbinnen alle fases bouwen beheerproces, zowelzowel Klimaatadaptatie alle van faseshet van het bouwen beheerproces, binnenbinnen onderhoud, renovatie als ook nieuwbouw. Het Duurzaam Dak Dak onderhoud, renovatie alsbijook bij nieuwbouw. Het Duurzaam Concept staat voor advies,advies, ontwerp, uitvoering en beheer van van Concept staatkennis, voor kennis, ontwerp, uitvoering en beheer multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie met Dakbehoud en DIAC onafhankelijke organisaties die duurzaamheid met Dakbehoud en als DIAC als onafhankelijke organisaties die duurzaamheid op hetop dak lokaallokaal en landelijk opererend, kan faciliteren. hetintegraal, dak integraal, en landelijk opererend, kan faciliteren. Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers op hetopgebied van van Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers het gebied kennis-kennisen praktijkexpertise als hetals om duurzame dakontwikkeling gaat. gaat. en praktijkexpertise het om duurzame dakontwikkeling

Energiedaken Energiedaken

Waterdaken Waterdaken

Gebruiksdaken Gebruiksdaken

Duurzaam Dak Concept Duurzaam Dak Concept Databankweg 26 26 Databankweg 3821 AL Amersfoort 3821 AL Amersfoort 036 530 90 44 90 03644530 info@nda.nl info@nda.nl WWW.NDA.NL WWW.NDA.NL

Groendaken Groendaken

Dakveiligheid Dakveiligheid 13824a

138

Misschien zijn sommige huurders dol op koken. Misschien zijn hun buren daar niet zo blij mee. Hoe dan ook, over onze deuren zullen ze allemaal laaiend enthousiast zijn. De allereerste deur die we maakten was een brandwerende deur. Dat was in 1942. De deuren die we sindsdien maken, dienen allemaal een belangrijk doel. Zo maken we deuren die inbraak- en geluidswerend zijn, geen tocht

en kookluchtjes doorlaten en zelfs deuren die bestand zijn tegen felle branden en giftige dampen. Om ervoor te zorgen dat iedereen prettig en veilig kan leven. Ons bedrijf heeft ĂłĂłk een duidelijk doel. Ervoor zorgen dat u voor uw projecten de juiste woningtoegangsdeuren krijgt die aan alle eisen voldoen. Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

14195