ARCHITECT EN PREFAB WAAROM DIGITALISEREN
NU INFRA
VERSNELLEN
BOUWEN VOOR
CIRCULARITEIT BOUW EN UITVOERING
BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS
JAARGANG 52 - 5 2020 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE
IN NEDERLAND EN BELGIE
online agenda in en voor de
symposia
bouw-en infrasector webinars
congressen vakbeurzen conferenties
seminars lezingen
24
bouwkalender
Op bouwkalender.nl worden alle vakevenementen ontsloten voor de professionals in de woning- en utiliteitsbouw en de weg- en waterbouw
14159
INDUSTRIALISATIE IN DE BOUW Op korte termijn kan de vraag naar nieuwbouwwoningen afnemen. Op lange termijn zal deze echter door de structurele schaarste van woningen weer terugkeren. Dan zal het bouwproces efficiënt moeten verlopen om de gewenste bouwproductie weer aan te kunnen. Industrialisatie kan hier een belangrijke rol in spelen. Industrialisatie heeft echter ook nadelen die vooral de benodigde flexibiliteit van bouwbedrijven inperkt. Zo nemen de
r isico’s toe door hogere vaste kosten waardoor bouwbedrijven minder snel kunnen afschalen. Om industrialisatie tot een succes te m aken zullen bouwbedrijven hier adequaat mee om moeten gaan. De overheid kan daarbij helpen met een stabiel woningmarktbeleid waardoor bouwbedrijven meer zekerheid hebben over hun afzet en zo ook meer durven investeren in industrialisatie.
Download het rapport van ING en lees meer online via de QR-code en in het artikel ‘Architecten in prefabtijden’ op pagina 8.
Nieuwbouw door consortium StruktonHurksHeijmans in het Utrecht Science Park in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport via het Rijksvastgoedbedrijf. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het agentschap van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) krijgt hier in de Uithof in Utrecht circa 70.000 m2 vloeroppervlak voor kantoren en laboratoria.
INHOUD
Foto: Shutterstock/Aerovista Luchtfotografie.
8 Architecten in Prefab tijden De woningnood is door bijna heel Nederland hoog. De standaardproductiebouw lonkt. Maar hoe gaat de rol van architecten er dan uitzien?
‘Crux zit in betaalbare woningen en grond. Vooral dat laatste is een probleem’
B+U 5 2020 3
‘Voor ons is ‘de bouw’ belangrijk’ Fundamenteel anders bouwen voor circulariteit In gesprek met Senior Adviseur Gezond Stedelijk Leven en Coördinator Circulaire Economie, over het plan Utrecht circulair 2020 - 2023. Hoe ver is de Domstad?
18
26 Van kladblok naar digitaal Een gesprek met Wichard Bron, constructeur infrastructuur. Waarom digitaliseren en wat zijn de voordelen?
‘Sturen op parameters in plaats van handmatig invoeren’
B+U 5 2020 5
34 Maatregelen om werk aan infra projecten te versnellen Een speciale taskforce van Rijkwaterstaat en de bouwers brengt in kaart welke werkzaamheden direct kunnen worden opgepakt en welke maatregelen op iets langere termijn genomen kunnen worden.
‘We richten ons op nu doen wat direct kan’ EN VERDER 800 MILJOEN VOOR AANPAK DROOGTE Minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) wil 100 miljoen euro extra vrijmaken uit het Deltafonds om Nederland beter te wapenen tegen de droogte.
FOTOPAGINA ..........1+46+50+54 NDA ARTIKEL ......................... 42 KENNISPARTNER INFO............ 45 COLOFON............................... 56
32
De specialist in het grondverdringend en trillingsvrij aanbrengen van schroefinjectiepalen in zeer beperkte en/of kleine ruimtes De funderingsmachines van S.I.N. Schroef Injectie Nederland B.V. zijn zeer klein van formaat, met een grote capaciteit om inpandig grondverdringend en trillingsvrij schroefinjectiepalen aan te kunnen brengen. Doordat deze machine zo klein zijn, heeft de klant als voordeel dat er weinig gesloopt hoeft te worden om de machine binnen te krijgen, zo hoeft bijvoorbeeld de gevel er niet uit, we kunnen “gewoon� door de voordeur naar binnen. Het voordeel van een grondverdringend en trillingsvrij paalsysteem is onder andere dat trillingsmeters, monitoringsplannen en het afvoeren van vrijgekomen (vervuild) grond niet nodig zijn en hiermee de kosten worden bespaard. Na het opleveren van de palen kan men direct verder met de bouwwerkzaamheden. Al onze werkzaamheden worden uitgevoerd door vakkundig opgeleid, eigen personeel, waarbij gehandeld wordt volgens de wettelijke eisen en regelgeving. Ook is ons personeel in het bezit van V.C.A. en T.C.V.T.
TRILLINGSVRIJ GRONDVERDRINGEND BEPERKTE RUIMTE/TOEGANG
Schroef Injectie Nederland B.V. Amstelkade 110, 1427 AS Amstelhoek Telefoon: 06 8182 6398, E-mail: info@sin-bv.nl www.sin-bv.nl 14154
B+U 5 2020 7
REDACTIONEEL
KLEURRIJKE AANPAKKERS EN BRUGGENBOUWERS
Dit nummer van Bouw en Uitvoering is gevuld met kleurrijke aanpakkers en bruggen bouwers. Mensen die de wereld een beetje mooier willen maken, er altijd voor gaan en die out of the box denken.
Wichard Bron van Lievense|WSP verteld waarom we moeten digitaliseren en wat de voordelen zijn. Het bekende beeld waarin een constructeur al zijn berekeningen op kladblokken
schrijft en samen met de tekenaar over de tafel gebogen zit, lijkt zijn langste tijd gehad te hebben, zo is te lezen op pagina 26.
Als je naar de huidige woningnood kijkt, komen al snel de woorden prefab en eenheidsworst bovendrijven, maar dat laatste is niet nodig verzekeren architecten Mark Berg en
Wessel van Beerendonk op pagina 8. Met de huidige digitale ontwerp- en productietechnieken kunnen zelfs betere gebouwen worden gerealiseerd in een veel hoger tempo.
Ook Rijkswaterstaat zet de schouders eronder. Ze zien het belang van doorpakken ten tijde
van een crisis. Op pagina 34 is te lezen hoe een speciale taskforce van Rijkwaterstaat in-
zet op versnelling van asfalterings- en andere onderhoudswerkzaamheden bij projecten die nu al in uitvoering zijn.
En crisis of niet, de circulaire economie wacht een glorieuze toekomst. Op pagina 18
een interview met Wim Beelen, Senior Adviseur Gezond Stedelijk Leven en Coördinator Circulaire Economie, over het plan Utrecht circulair 2020 - 2023.
GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL
8 B+U 5 2020
B+U 5 2020 9
ARCHITECTEN IN PREFABTIJDEN
10 B+U 5 2020
De woningnood is door bijna heel Nederland hoog tot zeer hoog. De goede verstaander weet, prefab! De standaardproductiebouw lonkt. Maar hoe gaat de rol van architecten er dan uitzien? TEKST GERARD VOS
hsb woning moerkapelle
D
e komende drie jaar moeten er 625.000 woningen worden bijgebouwd, zo liet de NVB - Vereniging voor ontwikkelaars & bouwondernemers weten in de nieuwste Thermometer Koopwoningen. Voor het beeld, dat is een stad groter dan Rotterdam, Utrecht en Groningen bij elkaar. Gouden tijden lonken! Maar is dat ook zo als we vol met bijvoorbeeld prefab aan de slag gaan? Zien we dan niet overal standaardproductiebouw: lekker snel en goedkoop te plaatsen? Hoe gaan we (ontwerp-)technisch om met de woningnood? Architecten streven naar kwaliteit en diversiteit, maar gaan we dat ook terugzien in de woningbouw? Wat voor rol spelen architecten straks? Bouw en Uitvoering vroeg het twee architecten.
Mark Berg is eigenaar van ATD Works en kernteam docent bij het NTI (afdeling HBO Bouwkunde). Berg is groot voorstander van de koppeling tussen theorie en praktijk.
Hoe gaan we de komende jaren meer dan 600.000 woningen bouwen? “Het antwoord is: beter niet doen. Historisch gezien is tachtigduizend woningen per jaar mooi. Honderdduizend zou een unicum zijn. Volgens de Capital Value rapporten zijn er jaarlijks tussen de 95.000-115.000
CIJFERS NIEUWBOUW In 2019 werden bijna 71 duizend nieuwbouwwoningen opgeleverd, becijferde het CBS. Dat is ruim zes procent meer dan in 2018 en het hoogste aantal in tien jaar tijd. Nederland telde op 1 januari 2020 bijna 7,9 miljoen woningen. Dat zijn er bijna 77 duizend meer dan een jaar eerder. Behalve door nieuwbouw verandert de woningvoorraad ook door sloop, splitsingen of samenvoegingen van woningen en door transformatie van bestaande gebouwen. Het Economische Instituut voor de Bouw (EIB) ziet voor de jaren 2020-2023 een gemiddelde van 57.000 woningen per jaar. Het kabinet heeft 75.000 woningen als doel gesteld.
woningen nodig. De onderliggende vraag is: waarom? En kan dit niet anders opgelost worden? En bestaat er niet de kans dat we op een gegeven moment weer grote overschotten hebben, zoals in de kantorenmarkt, en nu in de winkelmarkt?” Het is beter om het woningtekort over een langere periode op te lossen, zodat de werkgelegenheid en de continuïteit in de bouw gegarandeerd is, denkt Berg. “Voor acute tekorten tijdelijke oplossingen inzetten. Als we meer dan tachtigduizend woningen per jaar maken, over een periode van tien-twintig jaar, dan zou dat heel mooi zijn. Er is namelijk ook een enorme vervangingsoperatie van de naoorlogse voorraad (jaren ’50-’60)
nodig. Als ontwikkelende aannemers ongeveer vijftigduizend woningen per jaar maken dan is dat al veel. De rest kan dan op een andere manier worden opgelost. Het verder ontwikkelen van rijtjeswoningen kan ook nog wel wat creativiteit gebruiken. We zien nu toch veel verduurzaamde jaren ’50 doorzonwoningen met een leuke gevel ervoor. Dat kan beter!” Wat kan de rol van architecten (en stedenbouwers) hier in zijn? “Naast de gebruikelijke ontwikkel- en bouwmethodes moet je ook andere methodes toestaan, of zelfs stimuleren. Architecten en andere creatievelingen kunnen die creativiteit ook inzetten op andere gebieden dan vorm-
geving. Belangrijk punt hierbij is dat we niet allemaal hetzelfde gaan doen, vaak de onderliggende reden voor overschotten of tekorten, maar bij voorkeur allemaal iets anders. Het grote voordeel is: de Omgevingswet en de Wet Kwaliteitsborging (per 01-01-2021, red.) geven daar handvatten voor. Nederland is overgereguleerd. Geef meer vrijheid, maar ook meer verantwoordelijkheid! Dan zal blijken of deze partijen die verantwoordelijkheid kunnen dragen.” Wat voor oplossingen kunnen architecten in samenwerking met anderen bedenken? “De crux zit in betaalbare woningen, en betaalbare grond. Vooral dat laatste is een probleem. Hier kan de
12 B+U 5 2020
overheid voor zorgen: doen wat de markt niet wil doen, met een langetermijnvisie. Investeren en verhuren van grond: dus weer een soort erfpacht. Het voordeel voor de overheid is: grond is een goede belegging, zeker als de rente op 0 staat of negatief is. Sociale woningbouw en middenhuur kan dan weer betaalbaar worden.” Een andere optie die met het verhuren van grond ontstaat: tijdelijke woningbouw. “Hier zijn al een aantal aanbieders voor (waaronder ATD Works, red.). Een vergunning voor vijf of tien jaar is makkelijker te verlenen. De kwaliteit van de woning kan gelijk of beter zijn dan die van permanente woningbouw. En je kunt nog een stap verder gaan: verplaatsbare woningen; al dan niet in delen. Als mensen vanwege hun werk moeten verhuizen kunnen ze hun woning meenemen. Dat scheelt per dag een hoop vervoersbewegingen. Allemaal zaken waarin architecten en anderen hun creativiteit kwijt kunnen. Architecten dienen dan wel samen te werken met ontwikkelaars/financiers enerzijds, en uitvoerende partijen (onder- en nevenaan-
PREFAB-WONINGEN De prefab-woningen van ATD Works komen later dit jaar op de Nederlandse markt. Het bedrijf is nu druk in overleg met de fabrikant, er zijn wat vertragingen door het coronavirus. Berg: “Eerder hebben we een woonhuis in Moerkapelle gerealiseerd. Een HSB woning die als een bouwpakket op de vrachtwagen aan kwam, en vervolgens door een team van vier man gemonteerd werd. De architect fungeert hier in de uitvoering als coördinator van de diverse nevenaannemers. Er kan een kwalitatief goede en duurzame woning gebouwd worden voor een laag budget.
‘Mark Berg: “Nederland is overgereguleerd. Geef meer vrijheid, maar ook meer verantwoordelijkheid!’ nemers) anderzijds: co-makership. Dus zijn andere contractvormen nodig, maar die bestaan vaak al. Wat voor rol spelen architecten straks? Is het tijd voor de architect om zich als bouwheer op te werpen, zoals in het verleden gebeurde of heeft die daar simpelweg de technische kennis niet voor? Helaas moet ik het laatste deel van de vraag bevestigend beantwoorden. Ik denk dat nog slechts een klein deel van de architecten zich met techniek bezighoudt. De bouw is dusdanig complex geworden dat mensen zich moeten specialiseren. Omdat het werkgebied van veel architecten tamelijk smal is (Voorlopig Ontwerp en Definitief Ontwerp) is het wel raadzaam als architecten zich gaan verbreden, of richting projectontwikkeling, of richting uitvoering. Dan krijg je dus drie soorten architecten. Dat stelt ook eisen aan de opleiding. Voorlopig
denk ik dat men het in de samenwerkingen kan zoeken met ontwikkelaars of aannemers/producenten. Dan krijgt men ook meer greep op kwaliteit en diversiteit.” Gaat het coronavirus de woningmarkt blijvend veranderen? “Door de Covid-19 crisis en het thuiswerken bleek dat de natuur zich wereldwijd snel herstelde (zo fragiel is die natuur dus niet), en de CO2 en andere uitstoot drastisch omlaag ging. Dat betekent mijns inziens dat de verduurzaming, en een beter milieu voor een deel opgelost kan worden als we met z’n allen minder vervuilen, en minder vervoersbewegingen maken. Bijvoorbeeld door vijftig procent vanuit huis te werken, of een werkplaats op loop- of fietsafstand te hebben, en vijftig procent op locatie, maar dan op verschillende tijden. Dit scheelt gigantisch in vervuiling, files, en bijkomende frustraties.”
VOOR- EN NADELEN INDUSTRIALISATIE Het bouwproces moet efficiënt verlopen om de gewenste bouwproductie een boost te geven. Industrialisatie is hier het toverwoord. Maar industrialisatie heeft ok nadelen. Zo nemen de risico’s toe door hogere vaste kosten waardoor bouwbedrijven minder snel kunnen afschalen. In een volatiele bouwmarkt, zoals nu door de coronacrisis de vraag tijdelijk kan inzakken, is dit essentieel. De overheid kan daarbij helpen met een stabiel woningmarktbeleid waardoor bouwbedrijven meer zekerheid hebben over hun afzet en zo ook meer durven investeren in industrialisatie. Voordelen van industrialisatie zijn dat de bouwkosten kunnen afnemen met circa tien à vijftien procent. Bij meer schaalvoordelen kan dit verder oplopen. Ook kan er met minder personeel worden gewerkt. Door te werken onder geconditioneerde omstandigheden in een fabriek verbetert de kwaliteit. Daarnaast vermindert de milieu-impact door o.a. meer gebruik van modulaire bouwmaterialen die makkelijker herbruikbaar zijn.
Wessel van Beerendonk is mede-oprichter van Studio RAP. Het architectenbureau werkt volgens een volledige digitale workflow, van ontwerp tot en met realisatie. Direct vanuit het digitale ontwerp worden productiedata gegenereerd, er komt geen tekening meer aan de pas. Van Beerendonk over de introductie van robotarchitectuur in Bouw en Uitvoering in 2017. “We merken dat we wel wat reuring hebben veroorzaakt in de bouw. Wat we doen is een verandering in de traditie. Er liggen namelijk veel kansen in de robotisering.”
Hoe gaan we de komende jaren meer dan 600.000 woningen bouwen? “Er is een nieuwe, brede ruimtelijke visie van de rijksoverheid en het bedrijfsleven nodig. Een visie die voorbij gaat aan sec woningbouw, de opgave is veel groter. Door de woningbouwopgave te koppelen aan nieuwe vormen van technologie, energie, natuur, mobiliteit en landbouw ontstaat er een beweging die veel krachtiger is. We leven in een tijd waar technologische innovaties op deze domeinen zich razendsnel opvolgen, dit vindt nog niet snel genoeg haar weg naar daadwerkelijke implementatie. De oplossingsrichting moet radicaler, door de opgave bijvoorbeeld te combineren met verticale landbouw, nieuwe (deel)mobiliteit en robotisering.” Wat kan de rol van architecten hier in zijn? “De bouwketen is vandaag de dag over het algemeen
B+U 5 2020 15
VOORBEELDPROJECT: GROTE ZAAL - THEATER ZUIDPLEIN Architectenbureau Studio RAP maakte het ontwerp voor de grote zaal van het Rotterdamse Theater Zuidplein. De akoestische wanden van de zaal omarmen in één vloeiende beweging het publiek en de artiest, daarmee creëert het een aangename theaterzaal met zeshonderd plaatsen. Het ontwerp is gematerialiseerd in zesduizend unieke, driehoekige panelen van aluminium composiet - een onverwachte materiaalkeuze voor een theaterzaal. Door met algoritmes de driehoeken dusdanig te positioneren ontstaat er een uitstekende akoestiek waarvoor dus geen absorberende materialen nodig zijn. Behalve dat de roodgekleurde wanden hun akoestische functie vervullen, breken ze ook het licht op in oneindig veel verschillende kleurtonen, met een dynamisch, toch subtiel en warm kleurenspel als resultaat. Ook de realisatie van het ontwerp is uiterst innovatief te noemen, door de volledige digitale workflow waarmee dit gebeurde. Hierdoor konden de betrokken adviseur en producent vanuit een digitaal model het ontwerp valideren en realiseren. Zo is er geen enkele tekening gemaakt voor de realisatie van dit spektakelstuk. Theater Zuidplein is gebouwd door het Hart van Zuid consortium bestaande uit Heijmans en Ballast Nedam in opdracht van de gemeente Rotterdam. De architect van het pand is De Zwarte Hond. Dit bureau heeft ook, samen met BURO M2R, het interieur ontwerp gemaakt. De zaalwand is ontworpen door Studio RAP.
een niet-geautomatiseerde en niet-geïndustrialiseerde keten. Dit kan intelligenter, met de huidige digitale ontwerp- en productietechnieken kunnen betere gebouwen gerealiseerd worden in een veel hoger tempo. Door digitaal te prefabriceren kun je een enorme variëteit en individualisering aan woningen realiseren. Deze digitale middelen geven eveneens de mogelijkheid om weer expressieve en rijkelijk gedetailleerde gebouwen te ontwerpen. Hier zie ik voor de architect de rol weggelegd als digitale mastermind. De meeste architecten ontwerpen de bebouwde omgeving al digitaal, waarom wordt dan nog nagenoeg ieder gebouw in Nederland manueel vervaardigd?” Wat voor rol spelen architecten straks? Is het tijd voor de architect om zich als bouwheer op te werpen, zoals in het verleden gebeurde of heeft die daar simpelweg de technische kennis niet voor? “Hedendaagse technologische innovaties maken het mogelijk om je als architect te herpositioneren in het bouwproces. Aan de hand hiervan zou je als architect weer meer verantwoordelijkheden naar je toe kunnen trekken om zo een substantiëlere rol te vervullen binnen het bouwproces. De vergelijking met bouwmeester-
B+U 5 2020 17
‘Waarom wordt nagenoeg ieder gebouw in Nederland manueel vervaardigd?’ schap spreekt mij erg aan. Met ons architectenbureau Studio RAP proberen we in ieder geval binnen projecten meer verantwoordelijkheden naar ons toe te trekken. Dit doen we door te werken volgens een volledige digitale workflow. Vanuit onze 3d-modellen worden bouwonderdelen digitaal geprefabriceerd, productiedata worden direct gegenereerd vanuit ons digitale ontwerp. Er komt geen tekening meer aan de pas. Dit geeft ons als architect meer zeggenschap in de bouwkeet waardoor mijn opdrachtgever uiteindelijk sneller een beter gebouw krijgt.”
Vorig jaar opende zij haar 3D-betonprint-fabriek in Veenendaal, dit geeft aan dat dit serious business is en dat de bouw radicaal gaat veranderen. Met deze ontwikkelingen positioneren wij ons als architect op een betere plek in het bouwproces, dit biedt nieuwe kansen.
Wat voor oplossingen kunnen architecten in samenwerking met anderen bedenken? “Als architectenbureau ontwikkelen wij ook maaktechnologie; dit doen wij over het algemeen met toeleveranciers uit de bouw. Zo zijn wij nu bezig met een project in Delft waarin ruim 300m2 gevelafwerking 3d-geprint wordt in keramiek naar ons ontwerp, de 3d-printtechnologie wordt door ons ontwikkeld. Ook ontwikkelen we samen met betonleverancier Bruil 3D-betonprint-technologie, dit wordt nu grootschalig door hen uitgerold.
Gaat het coronavirus de woningmarkt blijvend veranderen? “Nee, daar geloof ik niet in, daar is meer voor nodig. Zoals ik al aangaf moeten we de opgave veel breder benaderen. Alleen op die manier geloof ik dat we echt het verschil kunnen maken. Met de technologische innovaties van vandaag is er zoveel mogelijk, laten we deze gebruiken om een nog betere leefomgeving te realiseren. De woningnood moeten we juist aangrijpen om met nieuwe vormen van technologie een kwalitatief betere leefomgeving te realiseren.”
Daar waar we als architecten de afgelopen decennia gedegradeerd werden tot stylist, lopen we nu voorop. Op deze manier proberen wij ons te onderscheiden met architectuur die inspireert en die de wereld doet verbazen.”
B+U 5 2020 19
Utrecht circulair 2020 - 2023
FUNDAMENTEEL ANDERS BOUWEN VOOR VOLLEDIGE CIRCULARITEIT
20 B+U 5 2020
De Rijksoverheid heeft als doel gesteld dat Nederland in 2050 een volledig circulaire economie heeft. De gemeente Utrecht volgt deze lijn. In een sterk groeiende stad zijn veel grondstoffen nodig. Materiaal komt vrij om opnieuw te kunnen gebruiken. Bouw en Uitvoering spreekt met Wim Beelen, Senior Adviseur Gezond Stedelijk Leven en Coördinator Circulaire Economie, over het plan Utrecht circulair 2020 - 2023. Hoe ver is de Domstad? TEKST GERARD VOS BEELD MARCO BROEKMAN / OKRA
I
n de circulaire economie zien we restmaterialen als een belangrijke bron van grondstoffen. En niet als afval dat weggegooid moet worden. Veel afgedankte spullen zijn prima opnieuw te gebruiken. Producten moeten dan wel zo ontworpen en gemaakt zijn, dat ze makkelijk opnieuw gebruikt kunnen worden. Belangrijk is ook dat ze gemaakt zijn van niet-giftige, zoveel mogelijk hernieuwbare grondstoffen. En dat ze geproduceerd zijn met respect voor mens en milieu. Dat vraagt wel dat bedrijven meer en beter samenwerken, om de grondstoffen in de keten te kunnen behouden en delen. Ook gaan mensen en bedrijven spullen meer delen, om ze langer en efficiënter te kunnen gebruiken.
UTRECHT CIRCULAIR
Utrecht is druk doende met het verduurzamen van de stad. Binnen de plannen houdt Wim Beelen zich bezig met circulaire economie. Hij vertelt: “In 2015 heeft Europa de circulaire economie ingezet. Vervolgens heeft Nederland in 2016 - als een van de eerste landen in Europa - het beleid overgenomen. En ook de gemeente Utrecht is er direct mee aan de gang gegaan om in 2050 circulair te kunnen zijn. Vandaar ook ons plan Utrecht circulair 2020-2023, een startpunt waar we uiteraard een vervolg aan geven.” De transitie naar Utrecht circulair in 2050 bevindt zich nog in de pioniersfase. Beelen: “Het is eerst nog de
merwedepark
nodige kennis op te bouwen en in de praktijk te leren van pilotprojecten. De gemeente kiest voor een eerste aanpak naar een basiskamp. Van daaruit gaat Utrecht door naar een aanpak voor 2030 en daarna naar 2050.”
PLAN OVERHEID
De Rijksoverheid heeft samen met ondertekenaars van het Grondstoffenakkoord - afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen - vijf transitieagenda’s opgesteld. Hierbij is gekozen voor vijf sectoren en ketens die belangrijk zijn voor de economie, maar die ook het milieu belasten. Het betreft: biomassa en voedsel, kunststoffen, maakindustrie, consumptiegoederen en de bouw. Voor wat deze laatste sector betreft, deze neemt 50% van het grondstoffenverbruik in Nederland voor zijn rekening. Veel afval is sloopafval. Om de leefomgeving duurzaam in te richten is een versnelling van innovaties (circulair en modulair bouwen) binnen de bouwsector nodig.
FOCUS UTRECHT
Utrecht Circulair 2020-2023 maakt onderdeel uit van de Omgevingsvisie, op het moment dat de Raad er de komende tijd een definitief besluit over heeft genomen. Het is een eerste stap op weg naar 2050. Utrecht wil samen met allerlei bedrijven, onderwijsinstellingen, instanties en bewoners de gemeente circulair maken. De gemeente kijkt hierbij uiteraard naar de door het Rijk
opgestelde sectoren en ketens. Maar de focus ligt net even iets anders. Wim Beelen legt uit: “Kunststoffen is niet zomaar op lokaal niveau te regelen, bijvoorbeeld. Daarvoor is het nodig op grotere schaal te kijken. Voor ons is ‘de bouw’ belangrijk. Utrecht is een van de snelst groeiende steden in Nederland. Het is een aantrekkelijke stad, de ligging is prima. Mensen willen er graag wonen en werken. Daar willen we als gemeente aan voldoen. Daarom, tot 2040 gaan we 60.000 woningen bouwen. Dat is flink. Hiermee zijn veel grondstoffen gemoeid, die normaliter het milieu belasten. Wij willen dit op een verantwoorde manier doen. Oftewel de woningen zo duurzaam mogelijk bouwen. Wat we gaan doen? Er is al veel haalbaar rondom inzet van minder primaire grondstoffen in beton. Of denk aan meer gebruik van hout. Echter, de fundamentele verandering naar volledig circulair bouwen vergt nogal wat tijd. Marktpartijen zien wel dat dit onoverkomelijk is en zijn bezig concepten te ontwikkelen.”
MERWEDEKANAAL
De bouw heeft dus de focus. Beelen vervolgt: “Het begint eigenlijk al op stedenbouwkundig niveau. Neem het transformatiegebied Merwedekanaal. Daar komen 6.000 - 10.000 woningen. In dit gebied kijken we heel duidelijk naar welke bestaande gebouwen we kunnen behouden om ze vervolgens te transformeren. Ook
leidscherijn-berlijnplein (foto: geert broertjes)
WETHOUDER KLAAS VERSCHUURE: PORTEFEUILLE RUIMTELIJKE ONTWIKKELING, LEIDSCHE RIJN, ECONOMISCHE ZAKEN, CIRCULAIRE ECONOMIE, MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS, WIJK NOORDWEST, GEMEENTE UTRECHT: “Circulariteit is gelukkig steeds normaler geworden. Met het plan ‘Utrecht Circulair’ hebben we onze circulaire ambities op een rijtje gezet en onze prioriteiten bepaald. Utrecht groeit hard. Het is helaas nog niet mogelijk alles volledig circulair te bouwen, maar het is tijd om de eerste stappen te zetten. Daarom hebben we 20 gebiedsontwikkelingen en bouwprojecten gekozen waar we op focussen.¨ ¨We vroegen al om een hoge kwaliteit wat betreft energie, duurzaamheid en architectuur. Nu willen we ook nog een circulaire stad worden. Dus ja, we vragen wel wat. Maar Utrecht is booming. Ontwikkelaars en architecten zijn trots om hier te bouwen. Dat betekent dat we samen de circulaire lat steeds een stukje hoger kunnen leggen. En circulair bouwen zorgt voor extra werkgelegenheid. Het vraagt om goed opgeleide vakmensen. Ook daar hebben we aandacht voor, samen met de Utrechtse MBOopleidingen. Kortom, er zijn genoeg kansen voor onze stad. “
B+U 5 2020 23
werkspoorkwartier utrecht (facebook foto hof van c artesius)
bestuderen we bij eventuele demontage welke materialen te hergebruiken zijn. In deze zone komt daarnaast een mobiliteitshub. Oftewel, geen of minder parkeerplaatsen voor de auto aan huis, maar dus een hub.” De mobiliteitshub bevat aansprekende, laagdrempelige en betaalbare vervoersdiensten - zoals elektrische auto’s en fietsen - die, in de toekomst zelfs helemaal ‘zeroemission’ zijn. De vervoersdiensten zijn toegankelijk op verschillende plekken in het gebied en worden getrapt aangeboden: gezonde en duurzame modaliteiten zoals voet en fiets zijn het meest makkelijk toegankelijk, de privé auto het minst. De diensten zijn zowel toegankelijk voor bewoners van het gebied, als voor bezoekers en omwonenden.
BEDRIJVENTERREINEN
Naast de focus ‘bouw’ richt de gemeente Utrecht zich op het vestigingsklimaat voor bedrijven, kijkende naar circulaire economie. Wim Beelen: “We gaan ervoor zorgen, dat er plek is voor bedrijven die circulair gebouwd worden of zijn. Zo zijn we voornemens een nieuw bedrij-
venterrein te ontwikkelen: Strijkviertel met circulaire gebouwen en openbare ruimte.” Andere terreinen worden getransformeerd naar een circulair gebied, zoals Werkspoorkwartier. Beelen: “In dit gebied maken we gebruik van veel bestaande complexen die hun functie verloren hebben en waarvoor we een nieuwe bestemming kiezen. In Werkspoorkwartier zijn daarnaast ook tweedehands bouwmaterialen te verkrijgen bij Buurman. Materialen die overigens ook in het gebied zelf verzameld worden. Een tweedehands bouwmarkt is opgezet in ‘t Hof van Cartesius.”
INKOOP EN INVESTERINGKLIMAAT
Utrecht probeert zoveel mogelijk circulair in te kopen. Beelen: “Denk hierbij aan catering en kantoorartikelen. Een ander voorbeeld? Er komt een reclamemast langs de Rijksweg A2 van 30 meter hoog. In de aanbesteding hebben we gevraagd naar een circulair concept. De ‘winnaar’ gaat de mast bouwen van herbruikbaar hout.” Beelen vervolgt: “Bovendien kent de mast straks een bijenhotel. De mast krijgt een honingraatstructuur van
24 B+U 5 2020
B+U 5 2020 25
staal, gevuld met FSC-houten delen en nestkasten voor de bijen. Voeding krijgen de bijen via de bloemen in de berm, ingezaaid met speciaal samengesteld biologisch meerjarig bloemenzaad. De mast moet daarmee, hoopt de gemeente Utrecht, een nestelplek worden voor wilde bijen, hommels en vlinders. Veel bijensoorten worden in Nederland met uitsterven bedreigd, maar zij zijn als bestuiver wel belangrijk binnen het ecosysteem. In de stedelijke omgeving kan een bijenhotel als dit een grote bijdrage leveren aan het in stand houden van de bijenpopulatie.” Bij inkoop hoort ook investeringsklimaat. Wim Beelen vervolgt: “We hebben een regionale ontwikkelingsmaatschappij opgezet om onder andere bedrijven te ondersteunen op het vlak van circulariteit. Bedrijven die passen in de Utrechtse regionale visie op het gebied van gezond stedelijk leven voor iedereen. Daarbij, we helpen bedrijven ook met businessmodellen en financiering. Wat dit laatste betreft, indien banken een investering bijvoorbeeld te risicovol vinden.”
VAN AFVAL NAAR GRONDSTOFFEN, EN OPLEIDING
Utrecht kent in het hele verhaal ook nog de ‘poot’ van afval naar grondstoffen, wat onder andere gaat over de gemeentelijke afvalinzameling, bedrijfsafval en circulaire bedrijven die van afval weer grondstof maken. Wim Beelen: “Op allerlei manieren willen we steeds verder komen in het meer grondstoffen krijgen en minder afval. Dit gebeurt al redelijk goed met de scheiding van huishoudelijk afval.” De laatste ‘poot’ betreft opleiden naar circulair en kennisagenda. Circulaire economie moet dus ook opgenomen worden in opleidingen. Veelal wordt dus samengewerkt met onderwijsinstellingen. Een van de projecten met een onderwijsinstelling is ZEROCECU, oftewel Zero Emission Port Of Circulair Utrecht. Een living lab in de industriële havenzone Lage Weide gericht op de ontwikkeling van een zero-emission multimodale circulaire hub voor aan- en afvoer van bouw- respectievelijk sloopmateriaal voor de stad Utrecht.
SAMENWERKING
De gemeente Utrecht werkt binnen het programma Utrecht circulair 2020 - 2023 samen met bedrijven, ondernemers, organisaties en andere overheden in de stad, de regio, landelijk en Europeesl. De gemeente maakt deel uit van de Alliante Cirkelregio Utrecht, alsook is het verbonden met de Green Business Clus Utrecht en MVO Nederland. “Verder vragen we samen met andere
grote gemeenten bij het Rijk aandacht voor belemmeringen in de bestaande wet- en regelgeving”, aldus Wim Beelen. Tot slot zegt Wim Beelen: “Circulair bouwen is fundamenteel anders. Dat moeten we goed beseffen. Met bijvoorbeeld het efficiënter maken van beton, daar komen we er niet mee. Er is veel meer te doen.”
INFO Website: www.utrecht.nl/wonen-en-leven/duurzamestad/circulaire-stad/ https://omgevingsvisie.utrecht.nl
De constructeur:
VAN KLADBLOK NAAR DIGITAAL
B+U 5 2020 27
Het bekende beeld waarin een constructeur al zijn berekeningen op kladblokken schrijft en samen met de tekenaar over de tafel gebogen zit, lijkt zijn langste tijd gehad te hebben. Een gesprek met Wichard Bron, constructeur infrastructuur bij multidisciplinair adviesen ingenieursbureau Lievense | WSP. Waarom digitaliseren en wat zijn de voordelen? TEKST BETTY ROMBOUT
wichard bron
B+U 5 2020 29
B
ron houdt zich als constructeur vooral bezig met de droge infrastructuur, zoals bruggen en tunnels. Automatisering in dit vakgebied heeft altijd al zijn aandacht gehad. Hij vertelt: “Ik heb een natuurlijke afweer tegen repeterende taken. Daarom zoek ik naar oplossingen om deze te standaardiseren, zodat mijn aandacht vooral gericht is op zaken waar ik echt waarde aan toe kan voegen. Digitalisering helpt mij om mijn werk efficiënter te laten verlopen. Wat vervolgens weer in het voordeel is van de klant.”
VAN REKENMACHINE NAAR ONDERZOEKSMIDDEL
“Vroeger werden veel berekeningen op kladblokken gemaakt”, vervolgt Wichard Bron. “Naarmate de computer zijn intrede maakte, kwam er voor ons vakgebied steeds meer software in de markt. Het begon heel eenvoudig met het gebruik van Excel-sheets. De pc is in de loop van de tijd veranderd van veredelde rekenmachine naar een krachtig onderzoeksmiddel.” Het advies- en ingenieursbureau werkt veel met eindige elementenprogramma”s. Rekenprogramma”s waarmee partiële differentiaalvergelijkingen en integraalvergelijkingen kunnen worden opgelost. Belangrijke toepassingen hiervan vinden we dus in de ingenieurswetenschappen, waar deze methode bijvoorbeeld wordt gebruikt om de krachtswerking van ingewikkelde constructies te berekenen.
Bron: “Voorheen zetten we handmatig elke constructie in deze programma”s. Nu proberen we bij Lievense | WSP meer en meer standaardzaken op een slimme manier in ons systeem in te voeren. Oftewel, we sturen aan vanuit parameters in plaats van het handmatige invoeren. Bijvoorbeeld in plaats van elke knoop van een brugdek in elk hoekpunt in te voeren, maken we gebruik van de relaties tussen de breedte en lengte van het brugdek. Hierdoor kunnen we sneller modellen maken waardoor onze klanten eerder een advies hebben. Bovendien is het ook beter mogelijk om vergelijkingen te maken. Wat is het effect van een wijziging van een bepaalde parameter op de rest van de constructie?”
MAATWERK
Met dezelfde set parameters stuurt het bureau meerdere programma”s aan. “We voeren dus slechts op één punt informatie in”, verduidelijkt Wichard Bron. “In feite maken we software op maat in een programmeertaal om op deze wijze verschillende programma”s in hun kracht te benutten. Doordat we deze software zelf ontwikkeld hebben, kunnen we voor ieder uniek project een applicatie maken die voor deze situatie werkt. Het project staat namelijk altijd centraal.” Bron vervolgt: “Om voorop te blijven lopen in deze ontwikkelingen is digitalisering een belangrijk thema binnen onze organisatie, naast de thema”s duurzaamheid, energietransitie en klimaatadaptatie. We vinden dit onderwerp zodanig belangrijk, dat we hier ook echt
‘Sturen op parameters in plaats van handmatige invoeren’
B+U 5 2020 31
de focus op willen leggen. Software blijft zich ontwikkelen, daarbij blijft de denkwijze van een advies- en ingenieursbureau van groot belang en moet deze dus mee ontwikkelen om slagvaardig te kunnen blijven.” Veel ingenieursbureaus koppelen zelf programma”s. Waarom niet een systeem voor deze koppelingen? Bron: “Welnu, elk bureau werkt op zijn eigen manier. Ieder van ons heeft zijn eigen inzichten, een bepaalde manier van denken over constructies. Dat is ook de kracht. Het is maar net waar de klant om vraagt. Leg je “het aan elkaar knopen van systemen” neer bij een derde partij, dan is het maatwerk voor een groot deel weg. Bovendien is ons bureau ook in staat om een multidisciplinaire applicatie te ontwikkelen, omdat we deze kennis ook in huis hebben. Een softwarebedrijf heeft dit niet en kan dit dan ook minder goed.”
weten minder goed wat er “tussendoor” gebeurt. De vakkennis van de constructeur is bij de uitkomst dan ook ontzettend belangrijk. We moeten kritisch zijn op antwoorden die de computer ons geeft. Klopt het wel? De belangrijkste taak van een constructeur is, het waarborgen van de constructieve veiligheid van de omgeving. Wanneer we bouwen, mag de constructieve veiligheid in geen geval in het geding komen.” De indruk wordt gewekt, dat door het maken van software een constructieberekening heel makkelijk wordt en dus door iedereen kan worden gedaan. “Maar dat is volkomen onjuist”, benadrukt Bron nogmaals. “Ik ben er juist van overtuigd, dat digitalisering ons werk moeilijker maakt. Niet iedereen kan zomaar met een softwarepakket berekeningen maken. Nogmaals, vakkennis en ervaring is met digitalisering meer dan een vereiste.”
FLEXIBILITEIT EN INSCHATTEN RISICO”S
TOEKOMST
Digitaliseren heeft in de constructiewereld als grote voordeel, dat er minder fouten worden gemaakt, zegt Wichard Bron. “Daarnaast hebben we de mogelijkheid om meer varianten te bekijken. En dus kunnen we onze klanten beter bedienen. Oorspronkelijk hadden we één antwoord. En dat was dan ook hèt antwoord. Nu hebben we bijvoorbeeld wel vier antwoorden, waarvan één het beste past bij de unieke situatie en klant. Verder kunnen we tot in het laatste stadium van het ontwerpproces zaken wijzigen omdat een groot deel automatisch kan worden verwerkt. Voorheen betekende dit overschrijden van de deadline of “niet mogelijk”.”
Bron geeft een voorbeeld om voorgaande te verduidelijken. “Stel we hebben een brug van 15 meter lang. Deze lengte is als vast aangenomen. Hierop is alles uitgewerkt. Van leuningen tot aan wapening in de betonconstructie. In de laatste week van de ontwerpfase zegt de opdrachtgever: “Ik ben het helemaal vergeten te melden, maar onder de brug wil ik nog een fietspad realiseren. Maar de overspanning wordt dan twee meter groter. Wat te doen?”. In het verleden zaten we na een dergelijk verzoek met onze handen in het haar. Hadden we extra weken nodig om tekeningen en berekeningen aan te passen. Of moesten we simpelweg “nee” verkopen. Middels digitalisering kunnen we met een paar drukken op de knop tegen de klant zeggen, wat de mogelijkheden en consequenties zijn. Kortom, digitalisering zorgt voor flexibiliteit.” Digitalisering heeft ook als voordeel dat risico”s beter ingeschat kunnen worden. “Lopen we van te voren meerdere scenario”s door, bijvoorbeeld omdat de kans aanwezig is dat de overspanning van een brug wijzigt, dan weten we al in een vroeg stadium wat de risico”s en de gevolgen zijn”, aldus Wichard Bron.
KRITISCHE ROL CONSTRUCTEUR
Met digitalisering krijgt de constructeur een belangrijkere rol in het beoordelen van het antwoord aan de klant. Bron: “De computer bepaalt in grote lijnen de uitkomst. Het model wordt dan echter al snel een black box. We
Inmiddels kent de wereld van de constructeur vele verschillende softwarepakketten. Als het aan Wichard Bron ligt, mag er wel meer gestandaardiseerd worden. “Door abstracter naar het ontwerpproces te kijken zien we dat er in ieder ontwerpproces veel gelijkenissen zijn. Deze stap wordt bij veel advies- en ingenieursbureaus gemist. Deels is dit ook nog verankerd in de manier van denken. Met de tijd zal, door het veranderen van denkwijze, meer standaardisatie komen.” “Ook denk ik dat het werk van constructeur en modelleur zich steeds meer gaat vermengen in de toekomst. De toekomstige ingenieur zal beide gaan doen, als gevolg van digitalisering”, aldus Bron. Tot slot zegt Wichard Bron “Vaak bouwen we nu iets, maar daarna meten we niets meer. Mijns inziens gaan we in de toekomst meer werken met digital twin - een virtuele representatie van een product, te gebruiken in het productontwerp, de simulatie, de controle, de optimalisatie en het onderhoud - en sensoren. Hetgeen we berekend hebben, komt dat ook overeen met de praktijk? Wat leren we hiervan?”
TOTAAL 800 MILJOEN VOOR AANPAK DROOGTE Minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) wil 100 miljoen euro extra vrijmaken uit het Deltafonds om N ederland beter te wapenen tegen de droogte. Van Nieuwenhuizen: “Het is nu voor het derde jaar op rij extreem droog. Dit jaar hebben we weer een record gebroken: het grootste neerslagtekort op 1 juni ooit gemeten. In delen van het land, en met name in het oosten en zuiden, dreigt door de aanhoudende droogte opnieuw een water tekort.” Maatregelen De minister benadrukt hoe belangrijk het is om maatregelen tegen droogte te nemen en is daarom van plan om 100 miljoen euro extra uit het Deltafonds beschikbaar te stellen. In totaal komt 250 miljoen euro uit het fonds vrij voor de droogteaanpak van de komende jaren; de tweede fase van
het Deltaprogramma Zoetwater. Het extra geld vanuit het Deltafonds wordt aangevuld met ongeveer 550 miljoen euro vanuit de regio, zodat Nederland zich verder kan aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, langere perioden van droogte en laagwater in de rivieren. Bij elkaar opgeteld is er zo’n 800 miljoen euro voor noodzakelijke aanpassingen. Bijvoorbeeld het verbeteren van de doorvoer van de Krimpenerwaard en het beperken van externe verzilting bij de Afsluitdijk, maar ook voor innovatieve projecten zoals experimenteren met natte teelten op natte gronden, het verbeteren van de bodemstructuur van kleigronden en de teelt van zouttolerante gewassen onderzoeken in Noord-Nederland. Aanpak Nederland zet niet alleen met het Delta-
programma Zoetwater in op het bestrijden van de droogte. Ook het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie start met een impulsregeling voor klimaatadaptatie, met maatregelen voor wateroverlast, hitte en droogte. Ons land is dit jaar met de aanbevelingen van de Beleidstafel Droogte beter voorbereid op droogte dan in 2018. Belangrijke lessen uit 2018 zijn dat we het water veel beter moeten vasthouden en dat bij de ruimtelijke inrichting en landgebruik meer rekening moeten worden gehouden met de beschikbaarheid van water. Van Nieuwenhuizen roept alle watergebruikers, waaronder landbouw, natuur, industrie en consumenten op om zuiniger om te gaan met water. Ook vraagt ze onder meer waterschappen, provincies, gemeenten en boeren om water beter op te slaan.
34 B+U 5 2020
MAATREGELEN OM WERK AAN INFRAPROJECTEN
TE VERSNELLEN
Minister Cora Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) en de bouwsector nemen maatregelen om het werk aan de wegen, waterwegen, sluizen en kust in het huidige Corona-tijdperk volop draaiende te houden en waar mogelijk te versnellen.
B+U 5 2020 37
E
en speciale taskforce van Rijkwaterstaat en de bouwers brengt in kaart welke werkzaamheden direct kunnen worden opgepakt en welke maatregelen op iets langere termijn genomen kunnen worden. De minister en de bouw- en technieksector zetten daarnaast in op versnelling van asfalterings- en andere onderhoudswerkzaamheden bij projecten die nu al in uitvoering zijn.
SCHOUDERS ER ONDER
Minister Van Nieuwenhuizen: “We hebben onze bouwers die werken aan onze wegen, bruggen en andere infrastructuur hard nodig. Veel mensen verdienen hun boterham in de bouw. De sector is belangrijk voor onze
economie. Daarom ben ik blij dat we samen met de sector de schouders er onder zetten zodat de vele bedrijven en mensen die werken in de bouw zo goed mogelijk door deze tijd komen en aan het werk kunnen blijven.”
TWEEDE KAMER
De minister heeft de Tweede Kamer geïnformeerd hoe aanleg, vervanging en renovatie en beheer en onderhoud in volle vaart kan doorgaan, waarbij voorop staat dat dit veilig en conform de richtlijnen van het RIVM kan. Van Nieuwenhuizen: “We richten ons op ‘nu doen wat direct kan’. Nu het rustiger op de weg is, kunnen we bijvoorbeeld makkelijker een rijstrook afsluiten om extra meters te maken met het aanbrengen van een
B+U 5 2020 39
nieuwe laag asfalt of ander onderhoudswerk alvast mee te nemen. Dit levert niet alleen extra werk op voor de bouw, maar zorgt er ook voor dat er minder hinder is als het weer drukker is op de weg.”
MINDER VERKEER
Rijkswaterstaat bekijkt in samenspraak met de aannemers en andere wegbeheerders welke extra werkzaamheden snel kunnen worden uitgevoerd. Het gaat bijvoorbeeld om het naar voren halen van de onderhoudswerkzaamheden aan de A1 richting Apeldoorn tussen knooppunt Hoevelaken en Barneveld. De werkzaamheden op de A12 aan het viaduct Stadsbosch kunnen dankzij een gehele afsluiting al in twee weekenden in plaats van drie worden afgerond. Op de A8 wordt het werk ter voorbereiding op het groot onderhoud in de zomer versneld opgepakt.
VERSNELLEN WERK AAN INFRAPROJECTEN
Ook onderzoekt Rijkswaterstaat samen met de brancheorganisaties uit de bouw de mogelijkheden om werkzaamheden die voor latere jaren gepland stonden, naar voren te halen. Het gaat niet alleen om maatregelen die direct uitvoerbaar zijn, maar ook om maatregelen voor over een half jaar en voor 2021. De versnelling komt bovenop het eerdere impulspakket en de versnelling van beheer en onderhoud in 2020 en 2021. De minister heeft daarvoor dit jaar circa 100 miljoen euro extra uitgetrokken en volgend jaar 165 miljoen euro. Ook voor de vaarwegen is er dit jaar 150 miljoen euro extra beschikbaar. Maxime Verhagen, voorzitter Bouwend Nederland, is blij met deze aanpak. “Ik voel me bijzonder gesteund door de inspanningen van minister Van Nieuwenhuizen om het werk in de GWW-sector veilig doorgang te laten vinden. Een vitale bouw- en infrasector is van levensbelang voor de Nederlandse economie. Werk in de markt blijven zetten en daar waar mogelijk naar voren halen is de beste waarborg voor spoedig economisch herstel.” Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland sluit zich hierbij aan: “Het is belangrijk dat we juist in deze periode werken aan de versterking van onze infrastructuur. Hiermee houden we onze bedrijven en de werkgelegenheid in stand en komen we sterker uit deze crisis.’
LIQUIDITEIT BEVORDEREN
Bedrijven hebben baat bij snelheid en continuïteit van betalingen om voldoende liquide middelen te houden om op korte termijn aan betalingsverplichtingen te kunnen voldoen.
Daarom gaat Rijkswaterstaat zoveel mogelijk betaaltermijnen in de contracten terugbrengen naar één maand waar dit nu nog niet het geval is. Bij producten en diensten met lange doorlooptijden past Rijkswaterstaat waar mogelijk het betaalritme aan naar meerdere termijnen van een maand. Vlotte betaling is in de hele bouwketen van belang, van opdrachtgever naar hoofdaannemer, maar ook naar onderaannemers en toeleveranciers. Rijkswaterstaat heeft hoofdaannemers opgeroepen de snelle betaling door de overheid ook door te vertalen in de eigen betaalprocessen. Verhagen: “Ik stel deze werkwijze graag ten voorbeeld
aan andere grote opdrachtgevers. De toezegging om rekeningen snel te voldoen en zo bij te dragen aan de liquiditeit van de sector helpen de sector vitaal te houden. Ik roep de sector op dit betaalgedrag te kopiëren en zo ten goede te laten komen aan de hele keten.”
AANBESTEDINGEN
Om de orderportefeuille van de markt vanuit Rijkswaterstaat goed gevuld te houden, wordt zo veel mogelijk vaart gehouden in lopende en geplande aanbestedingen. Soms kan dit proces vanwege de Coronamaatregelen niet op de gebruikelijke manier verlopen, bijvoorbeeld met bijeenkomsten met een grote groep mensen. Dan wordt er gezocht naar alternatieven om het aanbe-
B+U 5 2020 41
‘Versnellen werk aan infraprojecten komt bovenop het eerdere impulspakket’
stedingsproces door te laten gaan en het werk aan infraprojecten te versnellen. De eerste ervaringen hiermee zijn positief. Bij diverse projecten zijn de marktconsultaties online gehouden in de vorm van een webinar. Ook inspraak- en informatiebijeenkomsten kunnen online doorgang vinden. Voor het project A9 Holendrecht-Diemen is bijvoorbeeld in een online informatiebijeenkomst de laatste stand van zaken rond de Gaasperdammertunnel gedeeld met ruim 300 mensen, die vanuit huis participeerden.
UITVOERING
Waar de Coronamaatregelen leiden tot knelpunten binnen projecten, bijvoorbeeld op het gebied van plan-
ningen, werktijden of de inzet van mensen en materieel die contractueel zijn vastgelegd, bekijkt Rijkswaterstaat samen met de opdrachtnemer per situatie wat er nodig is om het tempo in een project te houden. Daarbij stelt Rijkswaterstaat zich redelijk en billijk op richting de opdrachtnemer, en wordt er van de marktpartijen eveneens een redelijke en flexibele opstelling verwacht, richting opdrachtgever en naar andere bedrijven in de keten. Deze aanpak wordt al door een groeiend aantal opdrachtgevers toegepast. Concreet gaat het om, waar mogelijk, verlenen van uitstel van termijnen, het versoepelen van het boeteregime en het verlengen van de duur van werkbare uren.
Impressie: Winy Maas MVRDV
Groeien bomen op het dak tot in de hemel?
Bomen over bomen op daken… Met de komst van het nieuwe, markante depot van Boijmans van Beuningen in Rotterdam (In B+U eerder bouwkundig besproken) wordt de vurige wens van de nog altijd internationaal furore makende architect Winy Maas, met zijn medewerkers van MVRDV architects uit Rotterdam, ingewilligd: ook in Nederland komen tot in de hemel groeiende ‘bomen op het dak.’
H
et is zeker niet het eerste bomendak, er zijn er veel ontworpen en de afgelopen jaren ook gerealiseerd. Maar zeker is dat er ook steeds meer zullen ingepland worden door architecten die een bos op het dak dé nieuwe trend vinden. Na Stefan Boeri die furore maakte met Bosco verticale in Milaan, zal ook Utrecht binnenkort starten met de vergroenning van Wonderwood nabij de Jaarbeurs. Wel telkens op maat geadviseerd, met ieder project weer vanuit een bijzondere invulling. En telkens ook de vraagstelling vanuit de dakenbranche: “Hoe gaat het met de waterdichting onder een bomendak?” Hoge bomen vangen veel wind, zowel letterlijk als figuurlijk. De geschiedenis leert dat er vaker over bomen op het dak is gesproken, overigens niet altijd, zoals nu met het depot van Boijmans van Beuningen, positief.
KLEINE BOMEN WORDEN GROOT Op het dak van de parkeergarage bij het hoofdkantoor van ING in Amsterdam is in de beginjaren van de multifunctionele dakinvulling, al vele jaren geleden, als eerste een daktuin uitgevoerd met een toenmalige inrichting van nog kleine bomen. Vele jaren later werd dit thema weer actueel, toen aan het dakbedekkingssysteem renovatiewerkzaamheden moesten plaatsvinden en de bomen inmiddels enorm waren uitgedijd! In een gesprek met de toenmalige facilitair manager van ING, die de renovatie moest opstarten, gaf hij aan dat men indertijd een bewuste keuze had gemaakt voor de natuur op het dak, maar bij het ontwerp geen budget had meegenomen voor een latere renovatie. De realiteit dat bomen groter groeien en daardoor extreem kostenbepalend kunnen zijn voor de exploitatie en renovatiekosten, zijn tijdens de renovatie van
een relatief simpele dakbedekking indertijd bij het ontwerp van de architect niet meegenomen. “Als men dit in de ontwerpfase had geweten, was wellicht deze keuze voor echte bomen nooit bij ING gemaakt”, aldus deze facilitaire onderhoudsmanager. Wij, als groene-daken-vertegenwoordigers en enthousiastelingen voor meervoudig ruimtegebruik op daken, geven vaak aan dat de keuze voor een levensduurverwachting van een dakbedekkingssysteem en de uitvoerende partij mede bepalend zijn voor de levensduurverwachting van de dakbe dekkingsconstructie en afhankelijk zal moeten zijn, ook van de levensduurverwachting van een daktuin. Bomen kunnen honderden jaren oud worden; welke dakbedekking is daar dan tegen bestand? Jaren later werd ik geconfronteerd met de nieuwbouw van het toenmalige ministerie van VROM in Den Haag. Weliswaar nu overdekt, werd door Hoogstad van Tilburg architecten in de enorme serres, die ook opengeschoven konden worden, op de animatie van de vloer van de garage drie mooie palmbomen ingetekend en als kleine bomen tijdens de bouw alvast in zijn geheel
Foto’s: Van der Tol hoveniers
geplaatst, waarna de serres zijn gebouwd. Alweer 25 jaar later werden deze bomen in houten schijven uit de serre gereden. De palmbomen waren te groot geworden en konden niet meer in zijn geheel het pand verlaten. Jaren later kwamen ook bomen op het dak van het ministerie van Justitie en Binnenlandse Zaken, tijdens de bouw nog JUBI-toren genoemd. Deze staan hoog boven Den Haag fier te pronken op de 10de etage in specifiek ontworpen bakken, met inmiddels wel een wat ander licht gerafeld blad dan gepland in een beschutte natuur op maaiveld, door diezelfde natuur gepland. Door weer en wind is de bladstructuur van de boom aangepast, vanwege de extreme hoogte waarop de bomen geplaatst zijn, overigens in detail tegen het afwaaien vastgezet met de nodige tuidraden. De bekende telers van de zogenaamde dakbomen weten niet anders.
DE JUISTE BOOM OP DE JUISTE PLEK In Planten voor alle Daken van Annemieke Langendoen staan onder een rijke hoeveelheid hoofdstukken alle bomen genoemd als mogelijk voor het gebruik op daken. Er zijn zelfs kwekers die deze bomen specifiek prefab opkweken voor gebruik op een gebruiksdak. Wortels worden niet de diepte in gekweekt, maar veel meer de breedte
in gestuwd op het voorkweekadres, een aparte daktechniek. Overigens is ook weer niet iedere boom geschikt te maken voor een dakfunctie. Ook de windgevoeligheid is uiteraard bepalend of een boom blijft leven op een dak. Bij Boijmans van Beuningen is vanuit de bomenleverancier en hovenier lang met de ontwerpers gesproken om wellicht aan de buitenzijde andere bomen toe te passen die minder last hebben van een zkere windgevoeligheid die op een dak kan ontstaan. Meer dan in een binnengebied op een dak, toen was er ook nog sprake van ruim 200 bomen en zijn er uiteindelijk 75 geplaatst! De juiste boom op de juiste plek is zeker op het dak een vereiste. Opvallend genoeg, zo schrijft Langendoen, wordt door architecten en bouwkundigen de benodigde groeiruimte vaak flink onderschat. Dit ook zo bij de enthousiaste ontwerper van Boijmans van Beuningen, die de bomen eerst in ranke vazen hadden geschetst. De stelregel is dat minimaal dezelfde vierkante meters van 25 kubieke meter bomengrond per boom op het maaiveld wordt gehanteerd, terwijl de boom nog meer ruimte zelf in kan gaan nemen. Waarom zou dat op een dak dan veel minder kunnen zijn? Annemieke Langendoen vervolgt in haar boek met: “Het substraat wat op een dak toegepast zal worden is een groeimedium, geen wondermiddel. Slechts 1 kubieke meter doorwortelbare ruimte is echt niet voldoende. Niet alleen voor voldoende verankering, maar ook om voedsel, vocht en zuurstof op te nemen.” Het zijn uiteindelijk vijfenzeventig driestammige berken geworden in Rotterdam. PLANNING, CONSTRUCTIE, WATERDICHTHEID Wat te doen met de planning van bomen op daken? Moet dit meegenomen worden in de bouwaanvraag of wordt er alleen melding gemaakt bij de gemeente middels de nodige constructieberekeningen? Op project Hofbogen, de aankomende Highline van New York, maar dan in Rotterdam, is indertijd naar horen zeggen een plan voor hoge bomen van tafel geveegd door de gemeente, omdat de zichtlijnen van dit stadsgedeelte dramatisch zouden gaan veranderen bij gebruik van hoge en forse bomen. Het resultaat: nu nog kleine fruitbomen die hier
op het dak van het voormalige spoortraject zijn geplaatst. Maar kleine bomen worden vanzelf groter en zodoende omzeil je op een natuurlijke weg de grillen en grollen van een toenmalige afdeling Welstand van de gemeente Rotterdam. Want wellicht groeien fruitbomen daarna tot in de ‘hemel’! Constructief moet er zeker aan een bomendak gerekend worden. Daken met bomen, in bakken van voldoende afmeting, of volledig op het dak voorzien van minimaal 650-750 mm substraat, wat kan doorlopen tot wel 1200 mm dikte, geven gewichtstoenames van belastingen op het dak die kunnen oplopen van 1000-1100 kilo naar 1500 kilo en wel 2000 kilo per vierkante meter in droge of uiteindelijk natte toestand van de substraten. En zal een watergeefsysteem in deze steeds maar droger wordende periode een uitkomst bieden om de bomen ook te laten gedijen hoog boven het maaiveld.
Bomen over bomen op daken is uiteraard veel meer dan alleen het uitzoeken van de boom en het stormvast plaatsen hiervan. Ook het waterdichte gedeelte is een zorg apart voor een team dat hier altijd verplicht is om integraal de zaken te regisseren. Hovenier en dakdekker, samenwerkend aan een zorgeloos blijvend dak. Kritische daken voorzien van volledig verkleefde dakbedekkingssystemen en wellicht voor vele jaren voorzien van detectie en signaleringssystemen waardoor lekkages op tijd worden gemeld bij calamiteiten aan de dakbedekking. Deze ontstaan voor 90 procent in de beginjaren door menselijk falen of pas geheel aan het einde bij verzwakking en achteruitgang van de levenduur van de waterdichte laag. En bij ieder bomendak zal zeker de vraag gesteld worden: welke dakbedekkingsconstructie zal de levensduur van een bomendak kunnen evenaren? Bomen op daken groeien niet altijd tot in de hemel. Erik Steegman Dakbehoud Nederland
44 B+U 5 2020
Nieuwbouw, renovatie of restauratie, MMBS optimaliseert de buitenschil van een bouwwerk. Het ambacht, het vakmanschap is onze ruggegraat. Daarnaast zijn we veelzijdig: MMBS heeft vier afdelingen, vakgebieden die in elkaar overlopen en gebruik van elkaar kunnen maken.
Vakmanschap, veelzijdigheid en klantgericht.
Gevelrenovatie en -restauratie
M MBS
Monumentale restauratie
GROE P
Schilders Metselwerken Bekijk onze projecten op: mmbs-bouw.com/projecten 13959
SPOUWMUURISOLATIE VLOER- EN BODEMISOLATIE DAKISOLATIE GLASISOLATIE ISOLATIEHERSTEL INSPECTIE & ONDERZOEK Telefoon: 055 30 300 10 info@rouwenhorst-isolatie.com
www.rouwenhorst-isolatie.com 14152
Meer dan 30 jaar de beste oplossing voor bodemsanering. Duurzaam, circulair en zonder overlast. www.gtbv.nl 14046
Technische Infrastructuur voor:
www.unsal.nl
Bijdorp West 63-65 2992 LC Barendrecht T: 0180 - 55 76 75
14000
Aanleg en montage Laag en Middenspanningstechniek Aanleg, montage en beheer Openbare Verlichtingsinstallaties Aanleg en montage ondergrondse Rail kabels en leidingen
S.I.N. SCHROEFINJECTIE BV B+U 5 2020 45
We willen groot worden, door klein te blijven Ze zijn in 2018 begonnen. S.I.N. Schroef Injectie Nederland B.V. Een bedrijf gespecialiseerd in het trillingsvrij aanbrengen van funderingspalen in de meest beperkte ruimtes. Voor het aanbrengen van deze palen wordt gebruik gemaakt van in eigen beheer ontwikkelde en gefabriceerde funderingsmachines.
D
e directie van S.I.N. is driekoppig: Kees Steinfort, Hans van der Hoeven en Elroy Roor. Een bewuste keuze, want voor iedere discipline (in-/verkoop, techniek, logistiek/uitvoering) een ervaren eindverantwoordelijke. Samen met vier vaste medewerkers en een aantal zzp’ers weten de heren S.I.N. goed op de kaart te zetten. De verwachting is dat het personeelsbestand uitgebreid zal worden. Maar: “Niet de grootte van het bedrijf is het belangrijkste. We willen het vooral bestuurbaar houden.”
HOE KLEINER, HOE BETER
Het heeft de nodige uurtjes achter de tekentafel gekost om een miniboorstelling te engineeren die in elke (on-)mogelijke ruimte trillingsvrij, hoogbelastbare funderingspalen aan kan brengen. De tweede eigen ontwikkelde miniboorstelling wordt binnenkort ingezet. De tweede miniboorstelling verschilt van de eerste door het diesel-powerpack, waardoor er (nog) meer kracht uit de krachtbron is te halen. De palen kunnen hierdoor makkelijker op diepte worden aangebracht.
SPECIALIST
Kortom, S.I.N. Schroef Injectie Nederland B.V. is niet zomaar een ‘heier’; het bedrijf onderscheidt zich niet door voor een opdrachtgever te werken, maar met een opdrachtgever. Oplossingsgericht werken staat dan ook hoog in het vaandel. Er wordt nergens voor weggelopen, samen lossen we het op. Op deze manier heeft S.I.N. in twee jaar een stabiele, trouwe groep opdrachtgevers opgebouwd.
S.I.N. Schroef Injectie Nederland B.V. is aangesloten bij de Nederlandse Vereniging Aannemers Funderingswerken (NVAF) en is VCA (Veiligheid gezondheid en milieu Checklist Aannemers) gecertificeerd.
STERK TEAM
Tot slot zegt de directie: “De sfeer binnen ons jonge bedrijf is uitstekend. Het team is sterk en uitgebalanceerd. En we ondersteunen elkaar daar waar nodig.”
S.I.N. SCHROEFINJECTIE BV
Amstelkade 110 1427 AS Amstelhoek
T. 06 - 818 263 98
E. info@sin-bv.nl I. www.sin-bv.nl
MEER GELD EN RUIMTE VOOR WOONCOÖPERATIES AMSTERDAM Het stadsbestuur van Amsterdam gaat vergaande maatregelen nemen om de groei van wooncoöperaties mogelijk te maken. Door een leenfonds van 50 miljoen euro en het vrijgeven van nieuwbouwkavels speciaal voor wooncoöperaties, kunnen op de korte- en middellange termijn zo’n vijftien tot twintig projecten starten.
betaalbare woningen. Huurders zitten met torenhoge huren of staan jarenlang op een wachtlijst. Het mooie aan wooncoöperaties is dat groepen huurders bij nieuwbouw zélf hun woon- en leefruimtes gaan ontwerpen, bouwen en beheren. Vervolgens huren ze individueel een woning van de coöperatie.”
Dit is te lezen in de uitwerking van het eerder vastgestelde Actieplan Wooncoöperaties. De Amsterdamse wethouder Ivens: “Amsterdam heeft een groot tekort aan
Ivens: “Hierdoor krijgen ze volledige zeggenschap over hun woning, zonder inmenging van grote vastgoedpartijen. Bovendien blijven de woningen ook op de
lange termijn behouden voor de lage- en middeninkomens omdat ze niet verkocht of geliberaliseerd mogen worden.” Lees meer via de QR-link
14103
MOBIELE BEDRIJFSKANTINES Infracatering is marktleider en aanbieder van mobiele bedrijfskantines die van alle gemakken zijn voorzien. Indien gewenst kunnen de units worden uitgebreid met goede sanitaire voorzieningen, generatoren en een uitventservice. CONTACT voor een vrijblijvende offerte a la carte:
Tel : 033 476 84 59 / 06 534 676 07 E-mail : info@infracatering.com
48 B+U 5 2020
Oplossingen in RVS staalkabels en staalkabelnetten Hans Jansen Staalkabels / Alphen aan den Rijn - Officieel partner van Jakob Rope Systems - www.staalkabelnetten.nl 14160a
BURTEC BOUWT SPECIALE MACHINES: • Voor overheid, wegenbouw- en aannemingsbedrijven, • Custom-made naar uw wensen, • Met innovatieve oplossingen, • Die voldoen aan de strengste kwaliteitseisen. Montageweg 13, 3433 NT Nieuwegein Telefoon: +31 (0)30-6019660 E-mail: info@burtec.nl
14026
A. ROUWENHORST ISOLATIE BV B+U 5 2020 49
Verduurzaam nu uw woning of bedrijfspand A. Rouwenhorst Isolatie BV is dé specialist voor een totaaloplossing van het verduurzamen van woningen en bedrijfspanden. De werkzaamheden worden zorgvuldig en onder certificering uitgevoerd.
H
et bedrijf Rouwenhorst Isolatie werd in 1973 opgericht en concentreerde zich op het isoleren van woningen met spouwmuurisolatie. Na diverse (bedrijfs)ontwikkelingen in de jaren die volgden, maakte de isolatiespecialist een zelfstandige doorstart onder de naam A. Rouwenhorst Isolatie BV. De klanten zijn niet alleen particulieren, maar ook Verenigingen van Eigenaren (VvE), aannemers en woningbouwverenigingen.
ISOLATIEVORMEN
A. Bij spouwmuurisolatie wordt de tussenruimte van de muren opgevuld - gebruikmakend van inblaasmachines - met isolatiemateriaal: minerale inblaaswol (glaswol) of EPS-parels (superieure kwaliteiten). De terugverdientijd van spouwmuurisolatie ligt op 3 tot 4 jaar. Voordeel van glaswol is, dat het geluiddempend werkt. En het energielabel gaat omhoog! B. Vloerisolatie is een vorm van isolatie waarbij isolatiemateriaal gerecycled materiaal, glaswol (Ecose), aluminiumfolie (TONZON), isolatiefolie (PIF) en PUR - aangebracht wordt onder zowel betonnen als houten/laminaatvloeren. Groot voordeel: geen koude voeten meer! C. Bij bodemisolatie wordt de kruipruimte gevuld met bodemisolatie parels of isolatiechips. Kou en vocht blijven op de bodem van het het pand en trekken niet meer omhoog naar de vloer. Hierdoor wordt de vloer 3 tot 6 graden warmer. D. Bij dakisolatie wordt het bovenste gedeelte van een woning of bedrijfspand geïsoleerd. Dit kan buitenlangs worden gedaan, maar ook van binnenuit. Resultaat? 30% minder warmteverlies en in de zomer blijft het pand koeler. E. Naast genoemde isolatietechnieken levert en installeert het bedrijf ook zonnepanelen en isolerende beglazing.
Alle isolatiemaatregelen worden in eigen beheer uitgevoerd. Voor sommige onderdelen, zoals zonnepanelen, werkt het bedrijf samen met landelijke partners.
ONDERSTEUNING
De isolatiespecialist ondersteunt klanten bij mogelijke subsidieaanvragen voor totale isolatie van woningen. Een van de partners waarmee het bedrijf een gezamenlijke inkoop organiseert is Winst uit de woning. “De afgelopen drie jaren hebben we duizenden woningen geïsoleerd”, aldus directeur Arthur Rouwenhorst. Ook verzorgt het bedrijf opleidingen - in een eigen showroom - voor gemeenten en energiecoaches ter ondersteuning van eindgebruikers bij het maken van keuzes in isolatie.
KWALITEITSCONTROLES
Arthur Rouwenhorst is bestuurslid van de brancheorganisatie VENIN. Hij zegt: “Elk bedrijf dat lid wil worden, moet gecertificeerd zijn, aangesloten bij een certificatie-instelling. Zoals ook wij dit zijn. Insula certificering voert proefsgewijs controles uit op onze werkzaamheden.”
KOMT U NAAR DE RENOVATIEBEURS?
6 T/M 8 OKTOBER 2020, BRABANTHALLEN, STAND 06.B022
A. ROUWENHORST ISOLATIE BV
Kayersdijk 169 7332 AS Apeldoorn
T. 055-3030010
E. info@rouwenhorst-isolatie.com I. www.rouwenhorst-isolatie.com
HITTEKAART VOOR GEBIEDSONTWIKKELING De landelijke hittekaart, die iedereen kan inzien, geeft voor heel Nederland de gevoelstemperatuur weer op een hete zomerdag. In tegenstelling tot luchttemperatuur is gevoelstemperatuur een goede indicator voor hittestress. De hittekaart laat zien waar het extreem heet kan worden. Bij gebiedsontwikkeling en bij de inrichting van de openbare ruimte kan men daar rekening mee houden. Door klimaatverandering en verstedelijking kan de temperatuur op een hete zomerdag hoog oplopen. Dat zorgt voor gezondheids-
problemen en kan zelfs leiden tot sterfte. Voor het bepalen van de gevoelstemperatuur worden verschillende manieren gebruikt, wat zorgt voor onduidelijkheid. Om daar een einde aan te maken, hebben onderzoekers van Wageningen University & Research een gestandaardiseerde methode ontwikkeld waarmee op basis van open data de temperatuur kan worden berekend. In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, heeft Witteveen+Bos de hittekaart voor de gevoelstemperatuur ontwikkeld in samen-
werking met Wageningen University & Research en stichting Climate Adaptation Services. Bekijk de kaart via de QR-code of online op www.bouwenuitvoering.nl
B+U 5 2020 51
Milieuadvies Grondwaterbeheer Bodemsanering AL 20 JAAR ACTIEF IN OPTIMALE MILIEUTECHNIEK Onze focus richt zich op voldoende en schoon grondwater. Denk daarbij aan ontwerpen en realiseren van grondwatersanering, waterberging, grondwater meetnetten (kwaliteit en kwantiteit), grondwater beheersing en geohydrologische modelleringen. Interesse?, op onze website vindt u meer over onze diensten en werkwijze!
MILTOP BV Graaf van Solmsweg 101A 5222 BS ’s-Hertogenbosch Telefoon (073) 623 58 43 info@miltop.nl, www.miltop.nl 14119
52 B+U 5 2020 MILTOP B.V.
Professionals voor schoon grondwater in een duurzame ondergrond Voor het aanpakken van problemen in onze Nederlandse bodem is het onafhankelijke milieu-adviesbureau Miltop BV uw betrouwbare partner. Al jaren levert het bedrijf een totaalpakket aan diensten. Sinds dit jaar is het bedrijf gesplitst in twee ondernemingen. Miltop BV voor advies en onderzoek en Milieutechniek Brabant BV voor het uitvoeren van saneringsen civiele werken.
D
e bodem kent geen geheimen meer als de experts van Miltop het terrein hebben onderzocht. Het bedrijf doet onderzoek, geeft advies en zorgt, nu onder Milieutechniek Brabant, voor de uitvoering.
MILIEUADVIES
De zeer ervaren vakspecialisten van Miltop zoeken de best passende oplossing voor de uitdagingen die de bodem ons kan bieden. Dit kan zijn: een bodemonderzoek, geohydrologische studie, milieuvergunning, technische uitwerking of een kostenbegroting. Maar ook bij de uitvoering van complex grondwateronderzoek of bodemsanering kan Miltop u volledig ontzorgen.
BODEMVERONTREINIGING
Een verontreinigde locatie? Miltop lost de problemen op voor eigenaren en ontwikkelaars. Daarbij zoeken ze naar de meest toekomstig bestendige aanpak. Mede doordat Miltop met beproefde saneringsmethodes werkt, behouden ze de flexibiliteit om de aanpak continu te optimaliseren. Dit stelt Miltop in staat om saneringen voor een volledig vast bedrag uit te voeren. De uitvoering van bodemsaneringen is vanaf dit jaar ondergebracht bij het zusterbedrijf Milieutechniek Brabant.
OVER ONS
Miltop is al sinds 1995 actief in de wereld van de milieutechniek. In de beginjaren lag de focus op ontwerp en bouw van grondreinigingsinstallaties en later het ontwerpen en turn-key uitvoeren van bodemsaneringen. Er is nu een vaste kern van tien bodemprofessionals. Het bedrijf werkt landelijk maar kent de bodem in een grote kring rond ’s-Hertogenbosch het best.
GRONDWATERBEHEER
De laatste jaren ligt de focus van Miltop steeds meer op voldoende en schoon grondwater. Voorbeelden zijn grondwatermeetnetten, kwaliteitsmeetnetten, nazorg met grondwaterbeheer en grondwaterzuivering, inclusief geohydrologische modellering. Miltop heeft zich ontwikkeld tot een expert op het gebied van monitoren van de grondwaterkwaliteit én kwantiteit. Dit gebeurt op alle denkbare dieptes in de verschillende grondwaterpakketten. Met name in gebieden met waterwinningen of natuurgebieden is dit erg belangrijk.
MILTOP B.V.
Graaf van Solmsweg 101A 5222 BS ‘s-Hertogenbosch
ONZE PROJECTEN: Grondwatermeetnet Brabant - revisie grootschalig grondwatermeetnet provincie Noord-Brabant; Oude DDT fabriek - Boxtel - risicodragend - sanering DDT in grond incl. bouwrijpmaken; VOCl verontreiniging Paleiskwartier - ’s-Hertogenbosch - innovatieve biologische grondwaterzuivering; KVL Terrein - Oisterwijk - risicodragend - sanering van chroom 6 in grond en grondwater.
T. 073 - 623 58 43
E. info@miltop.nl I. www.miltop.nl
B+U 5 2020 53 Verkoop en verhuur SafetyBlocks™: info@zbitrading.com www.safetyblocks.com
SPECIALIST IN ECOLOGISCH ONDERZOEK, BEGELEIDING & MITIGATIE
SafetyBlocks
TM
Gebruikt cementvrije AACM/ Geo Polymeer bindmiddel technologie waardoor een circa 85% lagere CO 2 Footprint wordt bereikt in vergelijking tot traditioneel beton.
VCA* gecertificeerd Eigen werkplaats voor Mitigerende maatregelen Snel en Flexibel
Verkrijgbaar in alle RAL kleuren. Beplanting mogelijk, SafetyBlocks hebben standaard een waterregulatiesysteem.
06 - 121 018 18 | info@kfnp.nl | www.kfnp.nl
Plantenbak voorzien van gewapend beton en met speciale vezelversterking.
14037
14111
Wagenpark Asbestpartners
Verwijderen leidingisolatie in een containment
Verwijderen dakbeschot van een woning
Verwijderen van golfplaten op bergingen
Van robuust hakwerk tot zeer precies boorwerk, Brugman realiseert het veilig en verzorgd. uw partners in asbestverwijdering
APB
Zandwilg 14a 1731 LS Winkel 0224 - 54 12 62 info@brugmanwinkel.nl
www.brugmanwinkel.nl
asbest partners brabant De Amert 100A 5462 GH Veghel Nederland Tel. +31 (0)413 35 34 02 Fax +31 (0)413 35 34 01 info@asbestpartners.nl
14132
APB
asbest partners belgië Zone Reme 5 B-2260 Westerlo België Tel. +32 (0)14 26 78 03 Fax +32 (0)14 26 26 03 info@asbestpartners.be
www.asbestpartners.eu
14129
BOUWEN ZONDER VERGUNNING Een eengezinswoning zonder omgevingsvergunning bouwen is vanaf dit najaar mogelijk in grote delen van Rotterdam. Dan start de gemeente met Architect aan Zet: een proef met een aantal architecten. Bij Architect aan Zet gaat het om particuliere eengezinswoningen, een dakopbouw, dakkapel of dakterras en bijbehorende bouwwerken zoals een tuinhuis of een atelier. De gecertificeerde architect zorgt ervoor dat het hele bouwproces, van idee tot
realisatie, sneller en efficiĂŤnter verloopt. De architect doet alleen een melding bij de gemeente, een omgevingsvergunning is niet nodig. Ook hoeven er geen leges betaald te worden. Het kabinet heeft Rotterdam hiervoor toestemming gegeven op basis van de Crisis- en Herstelwet. Drie jaar lang, van 2015 tot 2018, onderzocht de gemeente of de verantwoordelijkheid voor de toetsing en het toezicht op de bouwregels aan marktpartijen kan worden overgelaten.
Lees meer via de QR-code of op www. bouwenuitvoering.nl
56 B+U 5 2020
COLOFON
GRONDRADAR BRENGT ONDERGRONDSE STAD VOLLEDIG IN KAART Archeologen zijn er in geslaagd, om voor het eerst, met behulp van een geavanceerde grondradar (GPR) een complete kaart te maken van de nog begraven Romeinse stad Falerii Novi. Deze technologie zal de manier waarop verstedelijking ook in het verleden plaatsvond veranderen. Met de grondradar kunnen de onderzoekers de grondlagen op verschillende dieptes bekijken en zo bestuderen hoe de stad zich heeft ontwikkeld. De techniek zorgt voor een doorbraak in het onderzoek van oude nederzettingen, die vaak verborgen liggen onder moderne gebouwen. De archeologen brachten de Romeinse stad Falerii Novi in kaart met behulp van GPR grondradar (Lidar). Die GPR werkt als een gewone radar, en gebruikt de weerkaatsing van radiogolven om ondergrondse structuren zoals muren, vloeren, zuilen en dergelijke in beeld te brengen. Verschillende materialen weerkaatsen de golven op een andere manier. Dit principe wordt al ruim een eeuw toegepast, maar recente technologische vooruitgang zorgde voor snellere apparatuur en beelden in een hogere resolutie. Nader informatie via de QR-code of op w w w. bouwenuitvoering.nl
Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nutsbedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middelbaar en hoger technisch onderwijs, openbaar vervoersbedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra. AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:
Ronald van Bochove, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Erik de Jong, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Gerard Vos. HOOFDREDACTEUR
Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER
Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl ABONNEMENTEN
Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d oelgroep*
€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00
* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten. VORMGEVING
APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK
Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE
APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE
E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE
onbeperkt warm tapwater (6,5 liter/min van 40°C)
Compacte installatie
APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT
(29,4 × 17,7 × 10,8cm)
Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2018 APR Media Groep BV.
Geen energieverlies (13,5kW – 3x 20A)
www.absalestrade.nl www.clage.nl
Economische / duurzame warmwatervoorzieningen 14145
ISSN - 0921 - 1667
9
Duurzaamheid Duurzaamheidininde depraktijk praktijk Het NDA Dak Concept is ontwikkeld om alom onze dakendaken Het Duurzaam NDA Duurzaam Dak Concept is ontwikkeld al onze duurzaam in te zetten. duurzaam in te zetten. Klimaatadaptatie binnenbinnen alle fases bouwen beheerproces, zowelzowel Klimaatadaptatie alle van faseshet van het bouwen beheerproces, binnenbinnen onderhoud, renovatie als ook nieuwbouw. Het Duurzaam Dak Dak onderhoud, renovatie alsbijook bij nieuwbouw. Het Duurzaam Concept staat voor advies,advies, ontwerp, uitvoering en beheer van van Concept staatkennis, voor kennis, ontwerp, uitvoering en beheer multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie met Dakbehoud en DIAC onafhankelijke organisaties die duurzaamheid met Dakbehoud en als DIAC als onafhankelijke organisaties die duurzaamheid op hetop dak lokaallokaal en landelijk opererend, kan faciliteren. hetintegraal, dak integraal, en landelijk opererend, kan faciliteren. Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers op hetopgebied van van Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers het gebied
Duurzaam Dak Concept Duurzaam Dak Concept Databankweg 26 26 Databankweg 3821 AL Amersfoort 3821 AL Amersfoort 036 530 90 44 90 03644530 info@nda.nl info@nda.nl WWW.NDA.NL WWW.NDA.NL
kennis-kennisen praktijkexpertise als hetals om duurzame dakontwikkeling gaat. gaat. en praktijkexpertise het om duurzame dakontwikkeling
Energiedaken Energiedaken
Waterdaken Waterdaken
Gebruiksdaken Gebruiksdaken
Groendaken Groendaken
Dakveiligheid Dakveiligheid 13824c
138
WAAROM MOEILIJK DOEN ALS HET SLEUFLOOS KAN?
STERK IN LEIDINGRENOVATIE Aarsleff Leidingrenovatie bv Molenwerf 40 1911 DB Uitgeest +31 (0)251 743 200 info@aarsleff-bv.nl Leidingrenovatie bv
www.aarsleff-bv.nl
14150