Bouw en Uitvoering 7-2020 by APR Media

KIJ KJ E IN

ONDERGROND KWALITEITSBORGING

BOUWEN

WONEN IN PARK

K L I M A AT

B EST EN DIG E STA D

CIRCULARITEIT

OP DA KEN ANDERS A ANBESTEDEN

G O E D E

LUCHTBEHANDELING BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 52 - 7 2020 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

Kies een voordeur die beschermt tegen geluid en inbrekers. En de geur van de gebakken hamburgers van de buurman.

Een Zweedse veiligheidsdeur van Daloc is geen gewone woningtoegangsdeur. Deze maakt het een inbreker vrijwel onmogelijk om binnen te komen. De deur is minimaal 30 minuten bestand tegen giftige brandgassen en brand. Bovendien worden zowel geluiden als ongewenste geuren uit het trappenhuis buitengehouden. Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

14164

RIJKSWATERSTAAT INVENTARISEERT ERVARINGEN Ter ondersteuning van projecten waar men met een ‘2 fasen proces’ gaat werken, heeft Rijkswaterstaat onderzoek gedaan naar eerdere ervaringen hiermee. Er zijn een aantal nieuwe projecten gekozen waarin men meer ervaring wil opdoen. Eind eerste kwartaal 2020 is het plan ‘Op weg naar een vitale infrasector’ aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierin staat hoe Rijkswaterstaat, samen met de markt wil werken aan een betere beheersing van risico’s en betere voorspelbaarheid van projecten. Eén van de methoden die men daarvoor inzet is het 2 fasen proces. Hierbij stelt men voor de meest risicovolle of onzekere delen van de bouwfase pas een

prijs vast wanneer de risico’s beter zijn in te schatten. Bijkomend doel van dit proces is om inspanningen rond aanbestedingen aan zowel de kant van de opdrachtgever als van de opdrachtnemer voor zover mogelijk te beperken. Er is een aantal projecten gekozen waarin men meer ervaring wil opdoen met het proces, te weten, de A27 Houten-Hooipolder, de Ring Utrecht, de A73 Roertunnel (zie foto), de Tunnel Swalmen en A12 IJsselbruggen. Men heeft onderzoek gedaan naar leer ervaringen uit eerdere 2-fasen-projecten

binnen de eigen organisatie en daarbuiten, waaronder Stadsdijken Zwolle (Hoogwaterbeschermingsprogramma), Zuidasdok en de Zuid-Willemsvaart (Maximakanaal). Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

INHOUD

8 Kijkje in de Amsterdamse ondergrond Om de klimaatdoelstelling te bereiken heeft onze hoofdstad ingezet op het gebruik van warmtenetten. Daarnaast speelt ook klimaatadaptatie waarbij een goede regenwaterafvoer essentieel is. Om tot goede ontwerpen te komen, is optimaal zicht op de ondergrond hard nodig. Senior hoofdontwerper Hans van der Made geeft een kijkje in de ondergrond.

‘Hoe houd je de spaghetti van kabels en leidingen beheersbaar’

B+U 7 2020 3

Wet kwaliteitsborging bouwen

Begin 2022 treedt de nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen in werking. De Wkb heeft als doel de bouwkwaliteit en het bouwtoezicht te verbeteren door inschakeling van private kwaliteitsborgers. We spraken met Annemiek Braspenning, mede directeur No Label Architectuur, over de ins en outs van de nieuwe wet.

‘Leading Role architect en zekerheid opdrachtgever en aannemer’

Wonen in een park In een schitterend aangelegd park in het centrum van Krimpen aan den IJssel zijn verouderde etagewoningen door een uitgebreid team vervangen door sociale huurwoningen voor de corporatie en zorgstudio’s. Karin van Essen, partner van MAAK space v erteld over de groeninrichting rond het project.

‘De buitenruimte is niet anoniem maar van de bewoners’

Arnhem klimaatbestendig Sinds de enorme wateroverlast in 2014 prijkt een klimaatbestendige aanpak hoog op de agenda in Arnhem. De gemeente wil minder asfalt realiseren, meer bomen planten, schaduwroutes en koelteplekken aanleggen. In gesprek met wethouder Cathelijne Bouwkamp over de aanpak en de inspraak van bewoners en bedrijven.

‘We moeten samen in de versnelling’

CIRCULARITEIT OP HET DAK Bitumen is goed te recyclen, zie we bijvoorbeeld in de wegenbouw. Hoe is het gesteld met de recycling van bitumineuze dakbedekkingsmaterialen? 50

NoNOx VOOR MOBIEL MATERIEEL Over de NoNOx filtertechnologie waarmee tijdens de realisatiefase van projecten tot 99% van de stikstofuitstoot kan worden gereduceerd. 38

B+U 7 2020 5

PROEF ZON OP DIJK Onder aanvoering van TNO en STOWA, zijn op een binnendijk in Zeeland, verschillende zonnepanelen en systemen geplaatst voor een test van drie jaar. 52

KOELING KUNSTGRASVELDEN In Amsterdam wordt sinds dit jaar onderzocht hoe kunstgrasvelden kunnen worden gekoeld door regenwater op te slaan onder het veld. 77

COMPETITIE ONTWERPERS, ARCHITECTEN EN AANNEMERS Onlangs is de competitie voor de ontwikkeling van het gebied Omval-Weespertrekvaart in Amsterdam gestart.

ENERGIE BESPAREN MET THERMOCHROME RAMEN Gebruik van energiezuinige slimme ramen kan tot energiebesparing van ruim 20 procent leiden ten opzichte van onbehandeld vensterglas.

GOEDE VENTILATIE EN LUCHTBEHANDELING In veel gebouwen voldoet de ventilatie niet aan de minimumeisen die het Bouwbesluit stelt. Om snel de juiste kennis te vinden is de Wegwijzer Covid-19 ontwikkeld.

EN VERDER

ANDERS AANBESTEDEN........... 1 KENNISPARTNER INFO............ 56 COLOFON............................... 80

online agenda in en voor de

symposia

bouw-en infrasector webinars

congressen vakbeurzen conferenties

seminars lezingen

bouwkalender

Op bouwkalender.nl worden alle vakevenementen ontsloten voor de professionals in de woningen utiliteitsbouw en de wegen waterbouw 14159

B+U 7 2020 7

REDACTIONEEL

TOEKOMSTBESTENDIGE AANPAK Uit de door het Klimaatverbond gehouden enquête afgelopen zomer bleek dat gemeenten

sneller aandacht hebben voor bijvoorbeeld wateroverlast door overvloedige regenval dan voor problemen door de hitte.

Bouw en Uitvoering ging ten rade bij de gemeente Arnhem. Ze hebben hier - door schade

en schande wijs geworden - de klimaatadaptie sinds 2014 hoog op de agenda staan. Ook

de burgers zetten zich vol in om Arnhem klimaatbestendiger te maken. In gesprek met de wethouder Groen & Openbare ruimte Cathelijne Bouwkamp.

Bij een toekomstbestendige aanpak is veel groen essentieel. In een schitterend aangelegd

park in het centrum van Krimpen aan den IJssel zijn verouderde etagewoningen vervangen door sociale huurwoningen. Karin van Essen, partner van MAAK space, geeft tekst en uitleg over het ontwerp van de buitenruimte.

Het lijkt nog ver weg, maar voor je het weet is het 2022. Het moment dat de nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) in werking treedt. De Wkb heeft als doel de bouwkwaliteit en het bouwtoezicht te verbeteren door inschakeling van private

kwaliteitsborgers. Annemiek Braspenning, mededirecteur No Label Architectuur, vertelt over de ins en outs van de nieuwe wet.

De toekomstbestendige aanpak in Amsterdam focust zich voor een deel op de ondergrond.

Om tot goede stedenbouwkundige ontwerpen te komen, is goed zicht op de samenstelling en inrichting van de ondergrond hard nodig. Daarbij is een integrale aanpak van de bodem

essentieel. De grote vraag: hoe houd je de ‘spaghetti’ van kabels en leidingen beheersbaar?

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

B+U 7 2020 9

Digitaal kijkje in de

AMSTERDAMSE ONDERGROND

10 B+U 7 2020

Er wordt volop gebouwd in Amsterdam. De ambitie is om voor 2025 meer dan 50.000 woningen te realiseren. Om de klimaatdoelstelling te bereiken heeft onze hoofdstad ingezet op het gebruik van warmtenetten. Daarnaast spelen items als klimaatadaptatie waarbij een goede regenwaterafvoer essentieel is. Om tot goede stedenbouwkundige ontwerpen te komen, is goed zicht op de samenstelling en inrichting van de ondergrond hard nodig. Daarbij is een integrale aanpak van de bodem essentieel. De grote vraag: hoe houd je de ‘spaghetti’ van kabels en leidingen beheersbaar? Senior hoofdontwerper bij de gemeente Amsterdam Hans van der Made geeft een kijkje in de ondergrond. TEKST GERARD VOS

og even de situatie in Amsterdam. In 2040 wil de stad van het aardgas af zijn. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een stadswarmtenet, die de restwarmte van de Diemense elektriciteitscentrale gebruikt en de warmte van de verbranding van slib en afval van de AEB. Daar komt geleidelijk aan ook restwarmte van datacenters bij. Berekeningen laten zien dat met de restwarmte van alle datacentra in Amsterdam Zuidoost 200.000 nieuwe woningen kunnen worden verwarmd. Alle reden om in het gebied van een van de belangrijkste internetknooppunten van Nederland - het Paasheuvelweggebied - een pilot te starten. Maar voor het zover was, moest eerst de samenstelling van de ondergrond in kaart worden gebracht, vertelt Hans van der Made. Hij is stedenbouwkundige in de gemeente Amsterdam. Van der Made werkte aan grote projecten als de IJ-oevers, Zuidas en Amsterdam Zuidoost. Momenteel houdt hij zich onder andere bezig met

de stedenbouwkundige planvorming van ArenAPoort ter weerszijden van station Bijlmer. Mijn beroep wordt met de dag complexer, vertelt Van der Made. “Dat heeft te maken met het feit dat de stad verdicht, er steeds meer onderwerpen een rol spelen met steeds meer beleid en regelgeving en je hebt te maken met steeds meer stakeholders. Als de gemeente vroeger een ontwikkeling vastlegde met een bestemmingsplan en een stedenbouwkundig plan, dan was de situatie dat de markt wel volgde. Dat kan niet meer. Er wordt veel samengewerkt met eigenaren, bewoners en marktpartijen. Het deelnameveld is flink uitgebreid in de loop der jaren en dat heeft invloed op de processen.”

WILDE WESTEN

Om tot goede ontwerpen voor de inrichting van de openbare ruimte te komen zijn een integrale aanpak en goed zicht op de samenstelling van de ondergrond nodig, weet Van der Made. “Eerlijk gezegd was de

12 B+U 7 2020

KENNISNETWERK Naast Amsterdam zijn steden als Groningen en Rotterdam goed bezig met de ondergrond. Inmiddels trekken de steden samen met het ministerie BZK op om kennis te ontsluiten. Vanaf oktober in de vorm van een Citydeal. Er wordt zo een kennisnetwerk opgezet met Nederlandse steden. De steden zijn bezig of gaan ieder modules ontwikkelen die straks met elkaar kunnen worden uitgewisseld. Met als gevolg dat er beter wordt ontworpen aan de boven- en ondergrond.

ondergrond in Amsterdam net het Wilde Westen. De wetgeving was oorspronkelijk gebaseerd op het feit dat de overheden destijds de enige partijen waren die in de ondergrond werkten, dat is allang niet meer. Veel werd ondertussen geprivatiseerd. De inrichting van de ondergrondse wereld is slecht gedocumenteerd.” Van der Made: “We weten voor ongeveer twintig procent precies wat er in Amsterdam in de bodem zit. Omdat we vaak niet weten wat er in de bodem ligt, wordt er nogal eens wat kapot getrokken. Je moet eerst proefsleuven graven om te kijken of en waar iets echt ligt. Zo kwamen we bijvoorbeeld ook wel tegen dat er in één straat vijf waterleidingen liggen die niet meer in gebruik zijn. Dat kost tijd, het vertraagt en het kost geld.” De gemeente Amsterdam werkt aan het beter beschikbaar krijgen van de benodigde datasets. “Vaak gebeurt het dat er iets wordt aangelegd en dat alles daarvan wordt geregistreerd maar dat de 3D-informatie wordt weggegooid. De informatie wordt niet compleet opgeslagen. Degene die de informatie opslaat, denkt: ‘ik heb die 3D-informatie niet nodig’, terwijl als je integraal denkt weet dat andere partijen er veel aan kunnen hebben. Opslag van de data en het bewaren kost natuurlijk ook geld, daar ligt de crux.”

HUIDIGE SITUATIE

De situatie vandaag de dag is dat de ondergrond nu op veel plaatsen vol ligt, vertelt Van der Made. “Daar komt bij dat we niet precies weten wat er ligt. En dat partijen langs elkaar heen werken. Het stedenbouwkundig plan was altijd leading voor de inrichting van de openbare ruimte en de techniek volgde wel. Dat kan niet meer. Als gemeente krijgen we te maken met aanvullende aspecten als de energietransitie, hittestress, klimaatadaptatie. Dat betekent dat zelfs nog meer ondergrondse infrastructuur moet worden ingepast. Onze gefaseerde planningmethodiek in de gebiedsontwikkeling geeft ook problemen. Met als gevolg dat je in projecten te laat

14 B+U 7 2020

BODEMLEVEN Het bodemleven is enorm belangrijk voor de goede condities van alles wat er op leeft. Biodiversiteit staat in Amsterdam op de agenda en zo raakten ze met Naturalis in gesprek. Het idee was eerst om insecten te gaan monitoren, maar er bleek een enorme kennis en databank te zijn bij Naturalis. Deze wordt nu gekoppeld aan de gegevens over het bodemleven in Amsterdam. Van der Made: “Voor een goed bomenbestand is een gezonde bodem essentieel.”

bent om afspraken te maken met bijvoorbeeld Liander over energieleveranties.”

METHODE INTEGRALE AANPAK

Om weer grip op de ondergrond te krijgen is in Amsterdam een nieuwe werkwijze ontwikkeld. Aanleidingen waren het besef dat er een ruimtegebrek is ontstaan en dat contractvorming over netwerken vroeger in het planproces moet plaatsvinden, vertelt Van der Made. “Als je van het gas af wil dan moet je warmteleidingen gaan leggen, maar die leidingen zijn allemaal dikker. Je hebt ook te maken met meer kabels vanwege een toenemende elektrificatie. Er moet meer regenwater kunnen worden geborgen. En er moeten meer bomen komen om hittestress te verminderen. Er komen zoveel dingen bij, dat we voorzagen dat het allemaal niet meer paste.” Essentieel voor het succes van goed bodembeheer is een integrale aanpak. Hiervoor is de onlangs gepubliceerde Integrale ontwerpmethode openbare ruimte. Van der Made: “Hiermee hebben de ontwerpers van de gemeente een instrument om tot innovatieve ontwerpen te komen. Nu nog als een online handboek, maar in de nabije toekomst als een digitale modulaire gereedschapskist.” Bovengrondse en ondergrondse vraagstukken kunnen zo optimaal op elkaar worden afgestemd. Dat verkleint het risico op fouten en onverwachte kosten in de toekomst. Met deze aanpak werden de mogelijkheden voor een pilot van het gebied aan de Paasheuvelweg optimaal benut.

PILOT PAASHEUVELWEGGEBIED

Met de energietransitie in het achterhoofd werd daar uiteindelijk zelfs een heel andere technische oplossing gekozen. Van der Made: “Door in samenwerking met Geodan iets dieper in de bodem te kijken, kwamen we erachter dat een deel van de bodem geschikt bleek om water in op te slaan. We hebben uiteindelijk een WKO (Warmte- en Koude-Opslag, red.) aangelegd en gekop-

principedoorsnede haaksbergweg

B+U 7 2020 15

VERRASSINGEN IN DE BODEM Bij graafwerkzaamheden in Heerlen stuitte Visser en Smit Hanab op de oude Romeinse weg ‘Via Traiana’. Er werd een stuk van de ‘Via Traiana’, de Romeinse weg van Xanten naar Trier, en een middeleeuwse gracht aangetroffen. Het onderzoek vindt plaats voorafgaand aan de aanleg van leidingen die diverse gebouwen op het Mijnwater-netwerk aansluiten. In de binnenstad van Heerlen wordt een leiding aangelegd om diverse gebouwen op het Mijnwater-netwerk aan te sluiten. De uitbreiding van het warmte- en koudenetwerk van Mijnwater B.V. is nodig om gebouwen, waaronder het nieuwe stadskantoor van Heerlen, te voorzien van aardgasvrije warmte en koude. Het tracé is eind december 2020 voltooid.

â&#x20AC;&#x2DC;De ondergrond in Amsterdam was net het Wilde Westenâ&#x20AC;&#x2122;

B+U 7 2020 17

peld aan de restwarmte van een bestaand datacentrum. Die voorziet straks driehonderd nieuwe woningen van warmte.” Berekeningen laten zien dat met de restwarmte van alle datacentra in Amsterdam Zuidoost tweehonderdduizend nieuwe woningen kunnen worden verwarmd. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. In het Paasheuvelweggebied bleek de ondergrond variabeler van samenstelling dan gedacht; eigenlijk is de opbouw van de ondergrond op geen enkele plek precies hetzelfde. Alleen al in het Paasheuvelweggebied bleek het geschikte zandpakket tien meter in dikte te verschillen, en bovendien bleek het gedeeltelijk door een kleihoudende laag in tweeën te worden gedeeld. Het goede nieuws was dat er inderdaad capaciteit voor bodemenergie aanwezig is, al verschilt die van plek tot plek. Om de warmte van het datacentrum naar de woningen te vervoeren, tijdelijk in de bodem op te slaan en weer op te pompen, zijn leidingen, pompen en warmtewisselaars nodig. Die hebben in de ondergrond ruimte nodig.

En dat terwijl er zich al een spaghetti aan kabels en leidingen bevindt, naast een hoop boomwortels. “Het doen is eigenlijk niet zo ingewikkeld. De complexiteit zit vooral in het beheren van data en het modelleren. Dat is het grootste deel van het werk.”

MEER INFORMATIE Over de bodem en de activiteiten die de gemeente ontplooit via: www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/ bodem/ Over de Integrale ontwerpmethode openbare ruimte: openresearch.amsterdam

Wet kwaliteitsborging voor het Bouwen

LEADING ROLE ARCHITECT Ã&#x2030;N ZEKERHEID VOOR OPDRACHTGEVER EN AANNEMER

B+U 7 2020 19

20 B+U 7 2020

Op 1 januari 2022 treedt de nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) in werking. De Wkb heeft als doel de bouwkwaliteit en het bouwtoezicht te verbeteren door inschakeling van private kwaliteitsborgers. Daarnaast wordt de aansprakelijkheid van aannemers ten opzichte van particuliere en professionele opdrachtgevers uitgebreid. Bouw en Uitvoering spreekt met Annemiek Braspenning, mededirecteur No Label Architectuur, over de ins en outs van de nieuwe wet. TEKST BETTY ROMBOUT BEELD NO LABEL ARCHITECTUUR

amen met Rob Janssen Bouwmeester runt Annemiek Braspenning No Label. Zij is naast architect ook stedenbouwkundige, hij interieurontwerper. Het bureau heeft alle schaalniveaus in haar portfolio, van integrale architectuur tot stedenbouw. De focus ligt op het ontwerpen van duurzame gebouwen voor kinderen, van maatwerkmeubel en gebouwtransformatie tot ontwerpen van multifunctionele onderwijsgebouwen en stedenbouwkundige masterplannen.

KIK KOMO

Naast haar werk voor No Label vertegenwoordigt Braspenning de architecten in de Raad van Toezicht bij

KiK KOMO. KOMO is een collectief keurmerk dat in de Nederlandse bouw gebruikt wordt. De stichting KOMO beheert de keurmerken. “KIK staat voor KOMO Instrument Kwaliteitsborging”, legt Annemiek Braspenning uit. “Het is toegelaten als onafhankelijk instrument voor de Wkb, waarmee kan worden aangetoond dat er voldaan wordt aan alle weten regelgeving in bouw en infra en aan private kwaliteitseisen. KiK is inzetbaar voor alle soorten bouwwerken en in alle wettelijke risicoklassen, de zogenoemde ‘gevolgklassen’ die de Wkb kent. KiK is beschikbaar voor de hele bouwkolom: ontwikkelaars/opdrachtgevers, architecten, bestekschrijvers, bouwbedrijven, kwaliteitsborgers én afdelingen Bouwen Woningtoezicht. En niet onbelangrijk, KiK van KOMO

mfa vlechtwerk interieur.

wordt ondersteund door 30 (branche)organisaties in en rond de bouw.”

KWALITEITSVERBETERING

Even terug naar het begin, de Wkb. De wet, die per 1 januari 2022 wordt ingevoerd, heeft drie doelen: (1) verbeterde (borging van de) bouwkwaliteit, (2) verbeterde positie van de consument en (3) stimuleren van kwaliteitsverbetering en faalkostenvermindering. “Oftewel”, zegt Annemiek Braspenning “zorgt de wet voor een sneller, efficiënter proces en stuurt op kwaliteit. Nu is het zo, dat bij de aanvraag van een bouwvergunning, de gemeente de kwaliteit toetst op de weten regelgeving. Is de vergunning er, dan kan er gebouwd worden. Tijdens

22 B+U 7 2020

de bouw echter, veranderen de plannen nogal eens. Daar wordt wel op toegezien, maar bij de oplevering is de aannemer maar beperkt verantwoordelijk voor het eindresultaat. Met de invoering van de Wkb is de toets als het bouwproject klaar is. Bij oplevering wordt een dossier overlegd, waarin staat dat het gebouw voldoet. Dus as-build. Tijdens het proces wordt hierop gemonitord en gestuurd om problemen achteraf te voorkomen. Hierdoor heeft de aannemer een grotere verantwoordelijkheid, kijkende naar bijvoorbeeld verborgen gebreken. De opdrachtgever is zodoende beter beschermd. In zijn totaliteit zorgt de wet ervoor dat de kwaliteit van het bouwwerk verhoogd wordt.” De toetsing zal gebeuren door onafhankelijke, private kwaliteitsborgers, opgeleid voor dit werk. Dit doen ze bijvoorbeeld met het eerder genoemde instrument KiK KOMO of een van de andere instrumenten die nu ontwikkeld worden.

ARCHITECT AAN ZET

Tot de invoering van de wet op 1 januari 2022 wordt met ongeveer 10% van de eenvoudigere bouwprojec-

annemiek braspenning, architect en stedenbouwkundige.

ten pilotprojecten gedaan. Op een later moment wordt beslist of de wet ook gaat gelden voor complexere bouwprojecten. De uitbreiding van de aansprakelijkheid geldt wel direct vanaf 1 januari 2022 voor alle bouwprojecten in alle gevolgklassen. Het duurt nog even voor de wet ingevoerd worden. Mondjesmaat vinden er nu pilotprojecten plaats. Een van de projecten die hierop vooruit liep, is ´Architect aan Zet´ in Rotterdam - gestart in 2014 - waar naast de gemeente een aantal Rotterdamse architecten aan deelgenomen hebben, zoals No Label. Doel van het project was, te onderzoeken wat het zou opleveren als kwaliteitsborging in één keer door de architect gebeurt.

ikc ijsselmonde rotterdam (3 basisscholen, kinderopvang en centrum voor jeugd en gezin) no label is hierbij coรถrdinator van het bouwteam

B+U 7 2020 25

mfa vlechtwerk (2 basisscholen, kinderopvang, dorpshuis beheerd door mensen met een verstandelijke beperking, bibliotheek)

De verwachting? Een sneller en efficiënter bouwproces van idee tot realisatie. In de periode tot 2017 is door de Afdeling Bouw- en Woningtoezicht van de gemeente Rotterdam onderzocht hoe de aanpak van Architect aan Zet in de praktijk werkt aan de hand van een aantal proefprojecten. Kleine bouwprojecten, denk eengezinswoningen, dakopbouwen en kleine gebouwen. Projecten die minder risicovol zijn dan grote bouwprojecten. In 2018 werd de evaluatie afgerond. Deze toont aan dat de aanpak kansrijk is en dat er veel goed gaat. Annemiek Braspenning: “Van het proefproject kregen we vanaf dag één de bouwvergunning. Het idee? Een leading role voor de architect in het hele proces. Aan tafel met alle betrokkenen en sturen op kwaliteit. Met de oplevering/overhandigen van het dossier aan de gemeente hebben we aangetoond dat het project aan alle weten regelgeving voldoet. Van welstand, bestemmingsplan, parkeernormen, Bouwbesluit, alles.” “En”, zegt Braspenning, “voor de gemeente levert een dergelijk proces de nodige voordelen op. Al die kleine projecten beoordelen, dat kost hen normaliter veel tijd en geld. De extra tijd die de architect erin moest stoppen, wordt door de gemeente vergoed uit een deel van de niet geïnde leges.” Gezien het succes van de pilot heeft de gemeente Rotterdam besloten om per 1 september officieel Architect aan Zet in te zetten. Eis daarbij is wel, dat alleen gecertificeerde architecten - vijf jaar werkervaring, vijf jaar inschrijving in het register, doorlopen van een cursus wet-en regelgeving - eraan mee mogen doen en een externe kwaliteitsborger mee moet kijken. In 2025 evalueert de gemeente Architect aan Zet. Dan wordt

26 B+U 7 2020

GREEN GUIDE GEVELGROEN • Werkt isolerend bij warmte en kou dus energiebesparend. • Verlengt de levensduur van gevel. • Reduceert geluidsoverlast. • Heeft brandvertragende werking. • Werkt luchtzuiverend.

HUIDIGE SITUATIE

HET SYSTEEM

• Verfraaiing van straatbeeld. • Zorgt voor leefbaarder klimaat. • betaalbare oplossing in vergelijk met alternatieven. • Volledig recyclebaar.

Green Guide Gevelgroen Koperweg 11M 2401 LH Alphen aan den Rijn

AANPLANTING

EINDRESULTAAT

+31 (0)172 518 913 info@greenguide.nl www.greenguide.nl

14160b

14127

B+U 7 2020 27

ook bekeken of de methode geschikt is voor grotere projecten.

LEADING ROLE

Moeten we uit voorgaande nu opmaken dat met de Wkb de architect inderdaad een leading role heeft? Braspenning: “Niet perse. Alhoewel ik wel van mening ben, dat het belangrijk is dat de architect die rol naar zich toetrekt. Bouwen is teamwork. De architect is vaak het begin van het team. Hij ontwerpt en begeleidt/overziet het proces van de ruimtelijke en gebouwde kwaliteit. We praten met gemeenten, aannemers, eigenlijk met iedereen. Dus ja, ik denk dat hij of zij de juiste partij is om te sturen op kwaliteit en de opdrachtgever te helpen met het vinden van een goede kwaliteitsborger.” De architect drukt op deze manier dus een grote stempel op het project. “Inderdaad”, beaamt Annemiek Braspenning. “Maar het is van belang, dat de architect van het begin tot het einde van het proces aan tafel zit. Vaak zien we dat dit niet zo is, met als gevolg dat er veel kwa-

kinderopvangwoningen vleuterweide. kleinschalige en laagdrempelige kinderopvang midden in de woonwijk. een innovatieve vorm van kinderdagopvang waarbij de kinderopvangwoningen na verloop van tijd weer als eengezinswoningen te gebruiken zijn.

liteit verloren gaat. Let wel, deze leading role is ook in het belang van de aannemer. Hij is, zoals eerder gezegd, straks ook verantwoordelijk voor verborgen gebreken. Voor hem is het dus heel fijn, als er goed getoetst wordt. Het gaat niet meer over ‘een goed gebouw op een tekening’. Hij moet nu bewijzen dat juist bij oplevering het gebouw voldoet aan alle gestelde eisen. Het is niet meer mogelijk tijdens het proces wijzigingen door te voeren, zonder dat deze bekend zijn bij de kwaliteitsborger en architect. De Wkb geeft hem uiteindelijk zekerheid. Net zoals de wet die zekerheid geeft aan de opdrachtgever.”

INFO Informatie over pilotproject Architect aan Zet: www.rotterdam.nl/wonen-leven/architect-aan-zet/

foto: hans broeksteeg

B+U 7 2020 29

ARNHEM PAKT ADAPTATIE KLIMAAT GEZAMENLIJK OP De ambities van Arnhem voor een klimaatbestendige stad komen niet uit de lucht vallen. Sinds de enorme wateroverlast in 2014 prijkt een klimaatbestendige aanpak hoog op de agenda. Met de Klimaatadaptatiestrategie 20202023 wil de gemeente tien procent minder asfalt realiseren, worden er schaduwroutes en koelteplekken aangelegd en worden er meer bomen geplant. Burgers en bedrijven mogen meedenken en kunnen gebruik maken van een nieuwe stadsbrede subsidieregeling. TEKST GERARD VOS

DE SCHADE VAN EEN REGENBUI Een bewoner van de Seytweg in Schaarsbergen over de hoosbui op 28 juli 2014: “Tjonge wat regent het hard”, zeiden we tegen elkaar, “maar zo te zien houdt alles goed stand. Een paar minuten later stroomde het water via de garage onze net gestucte benedenverdieping binnen en in no time stond er twintig centimeter water in het souterrain. Helaas bevonden zich hier al onze nog uit te pakken dozen met huisraad, kleding, (kantoor)archieven enzovoort.” “Het ging zo snel dat we konden alleen maar toekijken. We belden de elektricien en meldden hem dat bij ons alles onder water stond. Hij zei: ‘you’re kidding, ik rijd hier in de zon!’ Hij kwam direct en klom met gevaar voor eigen leven op het dak. De hagel had zich namelijk tegen de schoorsteen opgestapeld en het water dat niet weg kon, kwam al door de plafonds naar binnen. De mannen van Dolmans (een calamiteitenbedrijf, red) zijn tot half vier ’s nachts bezig geweest om ons huisraad uit het souterrain, die ochtend binnengedragen door het verhuisbedrijf, weer naar buiten te slepen. Twee vrachtwagens vol.” Bron: Dorpskrant Schaarsbergen

arnhem, 30 april 2014. wateroverlast in schaarsbergen foto: gerard burgers

B+U 7 2020 31

DELTAPLAN Nederland moet in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust zijn, zo is te lezen in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Om dat te realiseren moeten overheden stresstesten uitvoeren, strategieën opstellen en risicodialogen voeren.

n Arnhem hebben ze de klimaatadaptieve handschoen noodgedwongen zes jaar geleden opgepakt. Op 28 juli 2014 kwam de regen zo overvloedig naar beneden dat de rioolafvoeren het niet aan konden. Wegen veranderden in wilde stromen. Vooral Arnhem-Noord ondervond veel last van de zware bui. In tweeënhalf uur tijd viel er tussen de 80 en 130 mm regen. Het grootste deel van de neerslag stroomde over de straten af naar de lagere wijken. Of zoals een bewoner van de Kemperbergerweg in Arnhem Noord optekende. “De Kemperbergerweg was veranderd in een woeste rivier. Kinderen stonden tot aan de knieën in het water. Door de kracht van het water kwamen de stenen en tuintegels omhoog en scheurde het asfalt. Rond 19.30 uur zag ik de gemeente met sneeuwschuivers de weg op gaan om het achtergebleven zand en grind op te ruimen.”

TANDJE HOGER

De gemeente Arnhem heeft - door schade en schande wijs geworden - de klimaatadaptie sinds 2014 hoog op de agenda staan, en ook de burgers zetten zich goed in om Arnhem klimaatbestendiger te maken. Toch mag het nog wel een tandje hoger als het aan de Arnhemse wethouder Groen & Openbare ruimte Cathelijne Bouwkamp ligt. “Er moet meer gebeuren, willen we als stad voorbereid zijn op de gevolgen van het veranderende klimaat, vertelt de Arnhemse wethouder Cathelijne Bouwkamp. “Feit is dat de klimaatverandering juist op steden grote invloed heeft. Zo is de temperatuur in steden vaak enkele graden hoger dan in het buitengebied. Hitteeilanden noemen we dat. Dat komt doordat er in steden veel gebouwen en wegen zijn die de warmte vasthouden. Door de hoge dichtheid van gebouwen en wegen is er ook niet altijd genoeg ruimte voor regenwater om in de grond te zakken met als gevolg overlopende riolen en

water op straat. Ook de afgelopen periode met de hittegolf hebben we gezien dat het in onze stad erg heet was. In die zin is de urgentie dus inderdaad echt hoog.”

STRATEGIE

De strategie is simpel. Bouwkamp: “Waar we werken aan de stad nemen we klimaatadaptatie mee. En we doen het samen; iedereen is nodig voor een succesvolle aanpak: bewoners, bedrijven, organisaties en instellingen en natuurlijk de overheid. Om Arnhem klimaatbestendig te krijgen, moeten we samen in de versnelling.” In Arnhem gelden de vier belangrijkste gevolgen van de klimaatverandering als uitgangspunt. Wateroverlast door extreme of langdurige regenval, hitte door langdurige hittegolven, droogte en de gevolgen voor de waterkwaliteit en waterveiligheid.

HITTE

Tijdens de zomer van 2020 werd weer eens duidelijk dat de hittegolven vaker optreden en dat er vaker hogere temperaturen te verwachten zijn. De stad zelf genereert warmte door gebruik van airco’s en auto’s. Door de aanhoudende hoge temperaturen koelt de stad ‘s nachts steeds minder af. In een stad als Arnhem kan het verschil in temperatuur ten opzichte van het buitengebied overdag twee en ‘s nachts tot zeven graden oplopen. Reden om de risico’s van hitte in beeld te brengen met een zogenaamde Hittekaart. Deze kaart geeft aan waar de opwarming van de stad het grootst is en welke delen relatief koel blijven. Daaruit blijkt dat vooral de binnenstad en de omringende oudere wijken en de bedrijven- en industrieterreinen gevoelig zijn voor het verminderen van de opwarming van de stad. Op de Hitte-attentiekaart is te zien welke maatregelen waar effectief zijn. Het gaat dan onder andere om het benutten van verkoelende luchtstromen die de stad inwaaien vanaf de

B+U 7 2020 33

Veluwe en de uiterwaarden en het toepassen van groen, water en reflecterende materialen. De Hittekaart toont welke gebieden sterk opwarmen tijdens hitteperioden en welke een verkoelend effect op de stad hebben.

MINDER ASFALT, MEER GROEN

Los van de verdichtingsopgave blijkt dat er in Arnhem veel verharding aanwezig is, die niet altijd functioneel is. Deze kan vervangen worden door groen of ruimte voor water. Zo is het de ambitie om de hoeveelheid asfalt en stenen in de stad met tien procent terug te brengen. Door het vervangen van asfalt door groen, kan regenwater direct in de grond worden opgenomen in plaats van in het riool te stromen. Dat draagt bij aan het doel om negentig procent van al het regenwater dat in de openbare ruimte valt niet in het riool te laten stromen.

TEGENGAAN HITTE

Om extreme temperaturen het hoofd te bieden, worden netwerken van schaduwroutes en koelteplekken gemaakt. Daar zijn al flinke stappen in genomen, vertelt wethouder Bouwkamp. â&#x20AC;&#x153;De afgelopen jaren is er op meer dan driehonderd plekken groen toegevoegd. Vooral het toevoegen van bomen en schaduw heeft daarbij prioriteit. Het onlangs vastgestelde Bomenplan sluit daar naadloos op aan.â&#x20AC;? De gemeente wil meer boomkroonoppervlak in alle wijken met een gemiddelde toename van vijf procent in de hele stad. In de wijken waar het hitte-eiland effect optreedt, zoals het Spijkerkwartier, wil de gemeente tien procent meer bomen aanplanten. In Arnhem Centrum en delen van Malburgen-Oost is het boomkroonvolume de laatste jaren afgenomen en gaat de gemeente extra bijplanten.

WAARDE VAN EEN BOOM

Voor de klimaatstrategie heeft de gemeente Arnhem

B+U 7 2020 35

DE ECONOMISCHE WAARDE VAN EEN BOOM Bomen zijn mooi, zorgen voor verkoeling in de zomer, helpen tegen wateroverlast, zuiveren de lucht én zijn goed voor de biodiversiteit. Daarnaast hebben woningen met bomen in de straat een hogere waarde. Maar wat zijn bomen nou écht waard? En hoe zit het met de waarde van bomen in onze stad? Gemeente Arnhem heeft dit uit laten zoeken en kwam tot de volgende conclusies: De bestaande bomen in Arnhem hebben een jaarlijkse economische waarde van € 12.424.000,-. De bomen halen jaarlijks vijfduizend kilogram vervuilende stoffen uit de lucht. De Arnhemse bomen vangen 1.328 emmers regenwater per inwoner op. Elk jaar leggen de Arnhemse bomen meer dan 17,5 miljoen kg CO2 vast. Er ligt in totaal meer dan een miljard kg CO2 in de Arnhemse bomen opgeslagen. de economische waarde van bomen in kaart gebracht. De bestaande bomen in Arnhem hebben een jaarlijkse economische waarde van 12.424.000 euro (zie ook kader, red.) Maakt zo’n rekensom het makkelijker om een lange termijnvisie te hanteren? Cathelijne Bouwkamp vertelt dat de waarde van bomen buiten kijf staat. “Naast een natuurlijke en emotionele waarde hebben bomen zeker ook een economische waarde. Door dat in cijfers uit te drukken wordt dat extra zichtbaar en wordt de discussie met andere economische belangen soms net wat gelijkwaardiger gevoerd. Een andere mooie vergelijking vind ik zelf dat een volwassen boom voor net zoveel afkoeling zorgt als tien airco’s. Dat soort voorbeelden spreken tot de verbeelding.”

ATOOMBUNKER ALS WATEROPSLAG

Tegen de droogte zet Arnhem ook een nieuw wapen in, een atoombunker. De bunker in het stationsgebied was ooit gebouwd als voetgangerstunnel en werd daarna omgebouwd tot atoombunker om nu te gaan fungeren als wateropslag in droge tijden. In de betonnen bunkers past zevenhonderdduizend liter regenwater. Hiermee kunnen volgens Rob Hermans, programmamanager van Rioned, honderd grote bomen in de omgeving een maand lang worden gevoed. Hermans: “Om dit te realiseren is bij de herinrichting van het stationsgebied een dubbel rioolstelsel aangelegd. Het regenwater van de daken en pleinen gaat naar de oude bunker, het afvalwater van woningen en bedrijven stroomt het riool in. De dubbele waterafvoeren worden in alle Arnhemse nieuwbouw verplicht ingevoerd.” Naast de bunker worden ook oude bluswaterputten van de brandweer of afgesloten stukken riolering gebruikt voor het afvangen van regenwater.

36 B+U 7 2020

VERDICHTING

Naar verwachting groeit Arnhem de komende jaren flink. De gemeente wil daarbij de groene omgeving behouden en de bestaande stad verdichten. Het aantal oudere bewoners gaat toenemen, waardoor de kwetsbaarheid voor hitte van de Arnhemmers groeit. De uitdaging is nu om de stad te verdichten en tegelijkertijd klimaatbestendig te maken en leefbaar te houden, terwijl de bevolking groeit en vergrijst. In Arnhem worden de komende jaren veel woningen bijgebouwd. Wonen, werken en mobiliteit vragen om (verharde) ruimte in de stad. De verdichtingsopgave staat daarom op gespannen voet met opgaven op het gebied van klimaatadaptatie. De meest uitdagende ambitie is daarom om beide opgaven op een slimme manier te combineren. Dat is alleen mogelijk door de verdichtingen zeer zorgvuldig uit te voeren en strenge voorwaarden te stellen aan uitbreiding en aanpassing van de bebouwing en de bijbehorende buitenruimte. Wethouder Bouwkamp: â&#x20AC;&#x153;Al die verschillende wensen en voorzieningen vragen om een integrale benadering. Het mooie daarvan is dat ook in de bouwwereld al steeds meer wordt nagedacht om klimaatbestendig en natuurvriendelijk te bouwen. Ook bij mobiliteit wordt steeds vaker gekeken naar deelconcepten en schoner vervoer. Het is als stad dan zaak dat je met een duidelijke visie

wethouder cathelijne bouwkamp

B+U 7 2020 37

‘Een volwassen boom zorgt voor net zoveel afkoeling als tien airco’s.’

komt waarin je aangeeft wat je wilt en binnen welke grenzen. Dan blijkt er ineens heel veel mogelijk en wordt het echt een gezamenlijk verhaal. Zoals we bij de presentatie van onze klimaatadaptatiestrategie al aangaven is ‘samen’ écht het sleutelwoord.”

NIEUWE STADSBREDE SUBSIDIEREGELING

Bij de klimaatstrategie van Arnhem hoort ook een nieuwe subsidieregeling. Inwoners of ondernemers die een idee hebben om de stad beter bestand te maken tegen hitte, extreme wateroverlast of droogte kunnen een beroep doen op de subsidieregeling ‘Initiatieven Klimaatadaptatie’. Voor de komende drie jaar is daarvoor 450.000 euro beschikbaar. Cathelijne Bouwkamp: “In Arnhem hebben we verschillende subsidieregelingen op het gebied van energie en klimaat. We hadden tot voor kort één regeling op het gebied van klimaatadaptatie en stadslandbouw. Daarvoor zijn nu twee nieuwe regelingen in de plaats gekomen. Een voor klimaatadaptatie en een voor lokale voedselinitiatieven.” Daarnaast zijn er verschillende subsidieregelingen die zich richten op energiebesparing en het terugdringen van CO2-uitstoot. Bouwkamp: “Daarvan is het succesvolle AANjaagfonds, waarmee we buurtinitiatieven helpen, een mooi voorbeeld. Dat AANjaagfonds bestaat dus nog steeds.”

Sterker nog… sinds het AANjaagfonds van start is gegaan in 2018 is er een grote toename van wijkinitiatieven op het gebied van energietransitie en klimaatadaptatie: van vier naar ruim dertig. In de onlangs uitgevoerde evaluatie blijkt ook dat wijkinitiatieven een grote meerwaarde ervaren van de ondersteuning vanuit het fonds en de AANjagers, actieve Arnhemmers die de initiatieven met kennis en kunde ondersteunen. Gezien het succes van het fonds is de looptijd onlangs verlengd tot en met 2023.

TIPS VOOR GEMEENTEN

Tot slot heeft wethouder Bouwkamp nog enkele tips voor gemeenten. “Ga vooral in gesprek met belangrijke partners, want alleen kun je het niet. Denk aan woningcorporaties, waterschappen, maar zeker ook aan je inwoners. Arnhem heeft sinds enige tijd het Platform Arnhem Klimaatbestendig, dat juist inwoners stimuleert op het gebied van klimaatadaptatie. Dat doen ze met allerhande tips en voorlichting. Een positief initiatief dat we uiteraard van harte steunen. Bovendien tekenen we met alle partners binnenkort een intentieverklaring waarmee we bekrachtigen dat het klimaatvraagstuk echt iets is waar we gezamenlijk de schouders onder moeten zetten.”

38 B+U 7 2020

NoNOx STIKSTOFFILTER

voor mobiel materieel

‘De NoNOx technologie ook beschikbaar in de verhuurmarkt’

B+U 7 2020 41

beeld volkerwessels/ kwf

NoNOx filtertechnologie waarmee tijdens de realisatiefase van projecten tot 99% van de stikstofuitstoot kan worden gereduceerd, is nu ook beschikbaar voor mobiel materieel. VolkerWessels ontwikkelde het systeem.

et behulp van twee nieuwe varianten van het NoNOx filter kan groot mobiel materieel zoals boorstellingen en heimachines en kleiner mobiel materieel zoals graafmachines, asfaltspreiders en shovels nagenoeg stikstofvrij op de bouwplaats worden ingezet. Men introduceerde in februari 2020 al het filter voor stilstaand materieel.

technologie als de filterunit voor materieel (waaronder generatoren en bouwkranen), die begin dit jaar door het bedrijf werd geïntroduceerd. Het NoNOx filter bestaat uit een aantal bewezen technologische componenten, die op een slimme manier aaneengeschakeld zijn. Het filter zet het aanwezige NOx in de uitlaatgassen om in niet schadelijke stoffen, waardoor stikstofuitstoot tijdens de bouwfase tot 99% kan worden gereduceerd.

NoNOx TOT 150 EN 500 KW

TERUGDRINGEN TIJDENS BOUWFASE

De NoNOx 500 is bedoeld voor motoren met een vermogen tot 500 kW en heeft een afmeting van 3,00 bij 1,40 bij 1,70 meter en is in feite een compactere versie van de eerste NoNOx met dezelfde capaciteit. Het stikstoffilter is dusdanig ontworpen dat deze eenvoudig toepasbaar is in de praktijk en met behulp van een flexibele aansluiting direct kan worden aangesloten en gemonteerd op groot materieel, zoals boorstellingen en heimachines. De NoNOx 500 wordt al succesvol ingezet op enkele projecten van VolkerWessels in Nederland. De NoNOx 150 is bedoeld voor motoren met een vermogen tot 150 kW en heeft de afmeting van een flinke koffer (90 bij 60 bij 50 cm). Deze kleinere variant is ontwikkeld voor mobiel materieel zoals graafmachines, asfaltspreiders en shovels. De NoNOx 150 wordt momenteel getest op een project van VolkerWessels in Amsterdam en is naar verwachting vanaf september volledig inzetbaar.

TECHNOLOGIE

De twee nieuwe filterunits werken op basis van dezelfde

Dennis in ’t Groen, een van de initiators van de technologische ontwikkeling bij VolkerWessels: “Met de nieuwe NoNOx filters voor mobiel materieel zetten we opnieuw een belangrijke stap in het terugdringen van stikstofuitstoot tijdens de bouwfase. Onze oplossing kan ervoor zorgen dat belangrijke projecten, gehinderd door de uitstootproblematiek, snel weer doorgang kunnen vinden.” Tevens is deze NoNOx technologie beschikbaar in de verhuurmarkt via de VolkerWessels Materieeldienst.

AANPAK STIKSTOF

Het Programma Aanpak Stikstof werd in 2015 ingevoerd. Op basis van de PAS werden vergunningen verleend voor bouwprojecten die voor stikstofdepositie in de Natura 2000-gebieden zorgden. Het Europese Hof van Justitie concludeerde dat het PAS niet handelde volgens de Europese richtlijnen om natuur te beschermen, de Raad van State sloot zich daar eind mei 2019 bij aan. Het gevolg is dat duizenden projecten in Nederland plotseling stil zijn komen te liggen. Een deel van die projecten kunnen weer opgestart worden door de stikstofuitstoot in de bouwfase sterk te reduceren.

B+U 7 2020 43

Prinsessenpark Krimpen aan den IJssel

WO N E N IN EEN PARK

46 B+U 7 2020

In een schitterend aangelegd park in het centrum van Krimpen aan den IJssel zijn verouderde etagewoningen in opdracht van woningbouwcorporatie QuaWonen door een team van ontwikkelaar/aannemer Nederlandse Bouw Unie (NBU), MIX architectuur en MAAK space vervangen door sociale huurwoningen voor de corporatie en zorgstudio’s voor respectievelijk De Lelie Zorggroep en zorgorganisatie ASVZ. Bouw en Uitvoering spreekt met Karin van Essen, partner van MAAK space en als projectleider verantwoordelijk voor het ontwerp van de buitenruimte. TEKST BETTY ROMBOUT

karin van essen

eel Krimpenaren zijn in de jaren vijftig hun wooncarrière begonnen in de ‘witte flatjes’; sociale huurwoningen in een groene setting. Kenmerkend voor deze bebouwing waren de witte gevels en de flauwe zadeldaken. Omdat deze woningen niet meer aansloten bij de huidige eisen, is besloten ze te vervangen voor nieuwbouw. In een Design&Build prijsvraag in 2015 is partijen gevraagd om met een totaalvisie te komen voor de locatie.

VANAF HET BEGIN

MAAK space werkt aan stedenbouwkundige en landschappelijke opgaven, waarbij de huidige en toekomstige groene kwaliteit altijd een belangrijke rol speelt. Karin van Essen: “Vanaf de uitvraag zijn we betrokken geweest bij het Prinsessenpark. We doen vaker zaken met de NBU. Zij werken uiteraard met een architect, maar zien daarbij ook zeker de meerwaarde van een landschapsarchitect en vinden het belangrijk te kijken naar de landschappelijke kwaliteiten van de plek voor toekomstige bewoners, maar ook voor omwonenden.” NBU vroeg dus MAAK space in de Design&Build prijsvraag mee te denken over hoe het gebied met

de genoemde ‘witte vlekjes’ te herontwikkelen met maximaal 250 appartementen. Van Essen: “Daar is ‘dit’ concept uitgerold; een harmonieus woonpark met een sterke samenhang tussen stedenbouw, architectuur en landschap. Door heldere keuzes te maken zoals het parkeren te koppelen aan bestaande infrastructuur en consequent aan de rand te positioneren creëren we een autovrij park waar de alzijdige woongebouwen middenin staan. Door een losse schakering van de volumes vloeit het park mooi om de gebouwen heen. Dus zijn er geen ruimtes onder de appartementen gemaakt, zoals vaak gebeurt. Op deze wijze hebben we verharding van het gebied voorkomen en het contact met het park geoptimaliseerd. Zoals de oorspronkelijke bebouwing dat ook had.”

GROENE BODYWARMERS EN EEN LEVENDIG MAAIVELD

Het park is openbaar en bestaat vooral uit gras, bomen en hagen. Een fors aantal woningen zit op de begane grond, mooi omzoomd en onderverdeeld door lage brede hagen. Het zijn een soort groene bodywarmers van de gebouwen. Op deze manier wordt er een prettige afstand geschapen tussen de gevels en de echt

â&#x20AC;&#x2DC;Bewoners raken betrokken, het betreft niet meer alleen groene aankleding, maar ook gebruiksruimteâ&#x20AC;&#x2122;

B+U 7 2020 49

DETAILS PROJECT: Opgave Totaalontwerp voor een nieuw centrumpark met ca. 250 appartementen Opdrachtgever Nederlandse Bouw Unie/QuaWonen/ gemeente Krimpen aan den IJssel Aannemer Nederlandse Bouw Unie Constructeur A.V.S. Engineering Architectuur/ stedenbouw MIX architectuur Landschap/ stedenbouw MAAK space (toen nog ESscapes) i.s.m. Rob Aben landschapsarchitectuur Start-Realisatie 2015-2019

Meer informatie www.nbu.nl/projecten/prinsessenpark-krimpen-aan-ijssel/

openbare ruimte en hebben de woningen op de begane grond een eigen gemeenschappelijke tuin of terras. Binnen de hagen is de ruimte flexibel in te richten. Samen met de toekomstige bewoners heeft Van Essen daar per woongebouw invulling aan gegeven middels tuinen, collectieve terrassen en picknickplaatsen, maar ook met openbare functies als boomgaardjes, speelplekken en moestuinen. “We zorgen hiermee voor sociale controle. De buitenruimte kan zo worden toegeëigend, is niet anoniem maar van de bewoners; mensen raken erbij betrokken. Het betreft niet meer alleen groene aankleding, maar ook gebruiksruimte”, aldus Karin van Essen. Ter informatie, alle woningen bevinden zich in woon gebouwen vernoemd naar de prinsesjes van Oranje: Amalia, Alexia, Ariane, Annette en Aimee.

WAT VOORAF GING

Om tot het concept te komen ging het volledige team bij aanvang van het project naar de plek; wat zien we, wat treffen we aan? Van Essen: “Vooral het ‘verzorgde’ groen met de ligusterhagen, grasvelden en vele bomen viel op. Dat vonden we toch wel heel bijzonder, zeker omdat het gebied aan het centrum grenst en vlakbij Rotterdam ligt, dat hoogstedelijk is. We vroegen ons af: ‘Wat kan centrumwonen in Krimpen zijn?’Al vrij snel kwamen we tot de conclusie dat dit wonen in het groen is, met alle stedelijke voorzieningen dichtbij. Zo konden we Krimpen ook echt op de kaart zetten. Vandaar dat we dus begonnen zijn om alle parkeerplaatsen naar de randen te positioneren. Wat bovendien ook ‘dubbelgebruik’ oplevert, oftewel parkeerplaatsen voor mensen die gebruik maken van de zorgen winkelvoorzieningen.” Karin van Essen vervolgt: “De architectuur van de ‘witte flatjes’ was erg karakteristiek. Dat wilden we meenemen in het plan. Daarom heeft de architect samengestelde volumes bedacht met verschillende lichte aardse tinten

en zadeldaken op de hoofdvolumes. De zichtlijnen zijn dankzij de samengestelde volumes en de onderlinge verspringing mooi, ook richting het centrum van Krimpen.”

UITDAGING

Op de vraag wat voor Van Essen de uitdaging in het project was, antwoordt ze: “Het parkeren. Ik heb het al een aantal keren genoemd. Waar ga je vanuit? Het programma is in de projectperiode diverse keren geoptimaliseerd, net als de parkeerbalans. Natuurlijk was dit, ook voor de gemeente, erg belangrijk. Maar ja, hoe zorg je er dan voor dat niet het hele plan zich afsluit en afkeert van de omgeving? Door het maken van voldoende doorsteken tussen de parkeerplaatsen met de aanplant van voldoende bomen, hebben we dit voorkomen.”

BIJZONDER

Over de parkeerplaatsen gesproken, bijzonder aan het project is dat deze zich dus niet direct aan de woningen bevinden. “Voor de woonkwaliteit en de gezondheid is het veel beter om op het park uit te kijken en er gebruik van te maken”, zegt Karin van Essen. “Dat je dan 50 meter naar je auto moet lopen - maar wel even in de buitenlucht bent alvorens naar binnen te gaan - daar moeten we misschien met z’n allen nog een beetje aan wennen.” Bijzonder aan het project is ook dat de gemeente op basis van de gewonnen tender MAAK space gevraagd heeft om ook het park verder uit te werken. Van Essen legt uit: “Heel vaak wordt bij dergelijke projecten groen pas in een later stadium toegevoegd als invulling van de overgebleven hoekjes. Nu hebben we heel bewust het gehele gebied van gevel tot park kunnen ontwerpen. Omdat we vanaf het begin betrokken waren, hebben we ervoor kunnen zorgen dat er een ‘programma op de begane grond zit’ met een directe link naar dus het groen. Prinsessenpark is niet wonen aan het groen, maar in het groen.”

Foto: Recycling fabriek Imperbel Derbigum Perwez België

Circulariteit bitumen anno 2020 Hoe is het gesteld met de recycling van bitumineuze dakbedekkingsmaterialen? Dakbedekkingsmaterialen worden met enige regelmaat op het voetstuk geplaatst als het gaat om de duurzaamheid, de milieuvriendelijke productie en de steeds terugkerende hoge kwaliteit met de daaraan gekoppelde lange levensduur. In mijn lange carrière binnen de dakdekkersbranche is er ook geen enkel materiaal geproduceerd waarvan direct door de producent werd aangegeven dat het materiaal niet lang mee zal gaan. De één gaat nog wat langer mee dan de ander, waardoor ook het beeld van circulair inzetten van deze duurzame producten wat wordt vertroebeld. Door de producent wordt maar al te vaak beredeneerd dat van deze duurzame dakbedekkingsmaterialen of isolatiematerialen er nog veel te weinig terug komt vanwege de lange levensduur! ERIK STEEGMAN CONINKO INKOOPORGANISATIE

“Dan hoeven wij ons nu zeker niet druk te maken over het te ontwikkelen recycleproces, of sterker nog: het volledig circulair maken van de productketen?”

lgemeen kun je zeggen dat de afgelopen decennia steeds nieuwe, verbeterde dakbedekking werd ontwikkeld onder het mom van nieuwe, nog betere en duurzame initiatieven. Jaren later zat de uitvoerende dakenbranche toch met calamiteiten en werd met een snellere veroudering geconfronteerd. De beperkin-

gen werden al snel onder de garantie van de toenmalige stand der techniek geschoven, of ook onder een duidelijke verwerkingsfout. Want het verschuiven naar het bordje van een ander inzake de financiële gevolgen is ook in de dakdekkersbranche een bekend gegeven. Middels doorontwikkeling wordt dan het product vernieuwd en verbeterd, uiteraard inclusief vernieuwde verwerkingsrichtlijnen. We leren ervan en het zal op de lange termijn betekenen dat dakbedekkingsmaterialen daardoor steeds langer mee zullen gaan! Nog al te vaak wordt geroepen dat de retouropgave van afzonderlijke dakbedekkingsproducten nog niet

op gang komt, omdat er zo weinig retour wordt aangeboden. Is dat zo? Of is het ook wel gemakkelijk om even de ogen te sluiten en precies dit antwoord te geven, wanneer wij eigenlijk het beeld nog niet hebben hoe wij het met elkaar moeten inrichten vanuit de producent? Of wellicht ook vanwege de moeilijkheid om in het bestaande uitvoerend proces van het dakdekkersbedrijf te moeten wijzigen, en daardoor ook meer tijd te moeten besteden aan de ontwikkeling van nieuwe, onomkeerbare circulaire processen? Inmiddels weten wij maar al te goed dat er vanuit beide processen toch ook wel degelijk steeds meer vanuit renovatie en sloop van daken kan worden ingezameld en hergebruikt. Goed dat de ‘Early Adapter’ zich roert en vraagt om aansluiting en ander initiatief. Hoe is de stand van zaken binnen onze bitumenindustrie? Iedereen weet dat via BMI Icopal vanuit Hoogkerk onder bepaalde omstandigheden bitumineuze producten verschredderd aangeboden kunnen worden en dat snijafval (nieuw materiaal) via een big bag kan worden ingeleverd voor nieuwe grondstoffen naar de Belgische plant van Derbigum. Nieuwe initiatieven worden o.a. door

OUDE BEDEKKING ALS GRONDSTOF VOOR NIEUWE DAKROLLEN

Machine Recycling Imperbel Derbigum plant Perwez

Soprema in België ontwikkeld en tot slot is Roof2Roof overgegaan naar Roof@Road en kan ook daar schone gebruikte dakbedekking weer ingeleverd worden. Tot nu toe positief, behalve dan dat de afvalberg van Roof2Roof indertijd te groot werd omdat de producten niet meer bij de dakrollenfabrikanten aangeboden konden worden. Roof2Roof werd Roof2Road en hebben met wellicht meer succes andere ‘wegen’ ingeslagen en wel onze provinciale weg, waar het door hen zelf verschredderde bitumenmateriaal aan de asfaltindustrie wordt aangeboden. Dura Vermeer heeft afgelopen juni deze eerste Heavy Duty asfalt voor Rotterdam Airport verlegd. Een ander probleem is het transporteren van alleen nieuw snijafval naar België. Her te gebruiken bitumenafval mag nog steeds niet de grens over. Wellicht verschredderde, schone materialen straks wel? Tot die tijd blijven Derbigum en Soprema verstoken van ons waardevolle materiaal vanuit Nederland en zal men het moeten doen met alleen ons nieuwe snijafval en het Belgische, schone, gerenoveerde, bitumineuze materiaal. Een mooie taak voor de overkoepelende organisatie ProBitumen Benelux om deze weg te plaveien. Wanneer komen deze processen aan bod bij de uitvoerende bedrijven? De inzameling van snijafval is inmiddels een

Monster Recycling bitumen Imperbel Derbigum Plant Perwez

vast proces binnen de Derbigum verwerkende dakbedekkingsbedrijven. En de enorme kostenverhoging voor afvoer van bitumenafval vanuit overheidswege bepaald is ook een feit. Desalniettemin wordt nog steeds veel te weinig gedaan aan het bevorderen van nu al ingerichte circulaire processen. Dit komt ook doordat het proces van afvoer vaak bij een apart sloopbedrijf ligt en deze sloopprijzen al vastliggen binnen de offerte van de dakdekker. Komt de opdracht, dan maakt het dakdekkersbedrijf zich doorgaans niet meer druk over het inslaan van een andere weg. Ook de inrichting van het nieuwe proces moet bij een ieder vooraf al bekend zijn, waardoor ook de gehele organisatie ermee wordt geconfronteerd. Van calculator, werkvoorbereider, uitvoerder tot aan dakdekker, aangestuurd vanuit de directiebeleid.

Overkoepelende organisaties kunnen nog beter op proces sturen, zodat de leden van ProBitumen samen met clubs als New Horizon en ZND (Citumen) en vanuit Roof2Road, maar ook vanuit inkooporganisatie zoals bijvoorbeeld Coninko die weer samen werkt met Bram Kranenburg via DakAdvies Kranenburg. Samen met Oranje bv, Vink, Remondis, Derbigum en BMI zijn de processen al eens panklaar uitgezet en kan er eigenlijk direct gewerkt worden aan dit nieuwe, circulaire proces voor haar aangesloten dakdekkersbedrijven en wellicht ook sloopbedrijven. Vanuit de opdrachtgever zal bewust voor een CO2-reductie, inclusief certificaat moeten worden gekozen middels het retourneren van goede schone bitumineuze materialen voor een nieuw productieproces. En de prijs: die lijkt nu minstens kostenneutraal.

We weten het al jaren: bitumen is goed te recyclen. We zien het gebeuren in de wegenbouw. Maar ook oude bitumineuze daken zijn goed te recyclen. En de vrijkomende bitumen is prima geschikt om daarvan nieuwe dakrollen te produceren. Echter, wanneer we praten over bitumen, dan schuilt daarin gelijk ook een gevaar. Bitumen is de verzamelnaam voor asfaltbitumen en teer/mastiek/pek. De laatsten komen vrij bij droge distillatie van steenkool en is tot in de jaren tachtig gebruikt op platte daken. Eén van de nadelen van teermastiek is het extreem hoge PAK-gehalte (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) en daardoor zeer milieu- en gezondheidbelastend. Dit moet dus zo snel mogelijk uit de keten! Het is daarom van belang om het dak dat gerecycled gaat worden van te voren goed te inspecteren of het dak daadwerkelijk bestaat uit asfaltbitumen (en dus niet vervuild is met teermastiek). Deze inspectie dient te bestaan uit insnijdingen, gemaakt op verschillende plaatsen op het dak en moeten worden uitgevoerd door een ter zake deskundige. Is geconstateerd dat het dak geschikt is, dan is het bij het ontmantelen van het dak van belang om op het dak de verschillende materialen zoals isolatie, dakbedekking, non-ferro’s e.d. te scheiden en gescheiden af te voeren. In het Rotterdamse havengebied is kortgeleden zo’n recycleproject uitgevoerd door Coninko lidbedrijf van Hoek Dakbedekkingen uit Heeze. De aanwezige ballasttegels, isolatie en bitumineuze materialen zijn gescheiden, in diverse containers afgevoerd. Vervolgens is de oude asfaltbitumen op specificatie geshredderd en als grondstof geleverd bij BMI in het G roningse Hoogkerk. Hier wordt de oude bitumineuze dakbedekking verder verwerkt en gebruikt voor de productie van nieuwe dakrollen. Met deze manier van recyclen wordt een goede bijdrage geleverd aan het verder circulair bouwen! Bram Kranenburg, DakAdvies Kranenburg

Zon op Dijk

PROEF VERSCHILLENDE ZONNEPANELEN

B+U 7 2020 53

Overheden, kennisinstellingen en systeembouwers voeren een driejarig onderzoek ‘Zon op Dijk’ uit. Onder aanvoering van TNO en STOWA, zijn op de binnendijk van de Spuikom bij Ritthem in Zeeland verschillende zonnepanelen en systemen geplaatst.

ok onderzoeken de experts welke panelen het beste in het landschap passen en wordt het draagvlak in de omgeving bekeken. Het waterschap Scheldestromen stelt als een van de partners de proeflocatie beschikbaar.

NIET ALLEEN OP DAKEN

Maarten Dörenkämper, projectleider TNO: “De transitie naar duurzame energie in Nederland vraagt veel ruimte. De klimaatdoelstellingen halen we niet als we zonnestroomsystemen alleen op daken installeren. Dubbel functiegebruik van dijken, waterveiligheid en energieopwekking, is hierom een aantrekkelijke optie. Binnen dit project inventariseren we hoe dijken functioneel en landschappelijk kunnen worden gecombineerd met zonnestroomsystemen.”

EFFECT OP WATERVEILIGHEID

Lid Dagelijks Bestuur waterschap Scheldestromen, Gert van Kralingen: “Onderzoek is nodig om te garanderen dat de zonnepanelen geen nadelig effect hebben op de waterveiligheid. Dat wordt met name in de proef in

54 B+U 7 2020

Betonbewerking BV

Gespecialiseerd in het uitvoeren van ‘niet alledaags’ werk! • • • • •

Koppensnellen Diamant boren en zagen Hak- en sloopwerk Boucharderen Luchtboren

• • • •

www.miu.nu

Palen kraken Asfaltzagen Gritstralen Wandzagen

Van der Maden Betonbewerking BV Tel: 0172-604 922 / 06-54 74 77 73 E-mail: info@vandermadenbetonbewerking.nl 14063

14133

Heeft u voor uw onderneming bouw-, uitbreidings-, verbouw- of herindelingsplannen? Stelt u hoge eisen aan professionaliteit in de uitvoering, maar ook in alle stadia daarvóór en daarná? Expertise, ook met bijzondere en complexe projecten Brede ervaring in de klein- midden- en grootzakelijke markt Direct contact en directe aansturing van projectpartners Eﬃciënte projectplanning zonder concessies aan kwaliteit Volledig VCA-gecertiﬁceerd

Zijdepark 20, 2935 LB

0180 63 73 56

Oudekerk aan den IJsel

info@ijzermanbouwentechniek.nl www.ijzermanbouwentechniek.nl

13962

14073

B+U 7 2020 55

Ritthem onderzocht en daar dragen we graag aan bij. Maar dijken hebben ook grote landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarden. Ook deze waarden wegen wat ons betreft mee àls er in de toekomst een beroep wordt gedaan op een van onze dijken.”

METEN EN MONITOREN

De dijk wordt periodiek geïnspecteerd en met behulp van een netwerk van sensoren continu gemonitord. TNO meet de energieprestaties van de verschillende systemen. De grasmat is een belangrijk onderdeel voor het goed functioneren van de dijk. Wageningen University & Research volgt de effecten van de zonnepanelen op de grasmat en kijkt samen met Deltares naar de gevolgen hiervan op de waterveiligheid. Mocht er aanleiding voor zijn dan kan het waterschap ingrijpen en de proef stopzetten. Een van de systeembouwers is Delmeco, die in Ritthem een innovatief dijk-geïntegreerd systeem uittest.

‘ Proef Zon op Dijk in Ritthem, richt zich vooral op de eisen vanuit waterveiligheid’ Een ander type is van Eurorail. Dat systeem steekt boven de dijk uit en zou een gunstige invloed op de dijkbekleding moeten hebben.

UITKOMST

De dijk wordt weer in oude staat teruggebracht wanneer de proef is afgelopen. Het consortium zal dan met een advies komen of aanvullend onderzoek noodzakelijk is. De uitkomst van het onderzoek in Ritthem wordt meegenomen in de Regionale Energie Strategie. Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) is het kenniscentrum van alle waterschappen. Het project ‘Zon op Dijk’ wordt financieel ondersteund door TKI Urban Energie.

56 B+U 7 2020

Klimaattechnische oplossingen voor Corendon Mangrove Beach Resort Curaçao:

WE HEBBEN AL

ONZE PRODUCTEN

AAN ELKAAR GEKNOOPT´ STULZ is een wereldwijde leverancier van klimaattechnische oplossingen voor diverse toepassingen. Voor het Corendon Mangrove Beach Resort in Curaçao leverende het bedrijf een compleet pakket comfort-toepassingen. Een uitdagend project, dat met succes een tweede fase in gaat. TEKST BETTY ROMBOUT / STULZ

rie jaar geleden ging het project in Curaçao van start met hoofdaannemer W. Tieleman B.V., een bouwen constructiebedrijf. STULZ werkte nauw met dit bedrijf samen en leverde acht ClimaPac luchtbehandelingskasten, meer dan 500 comfort airconditioning units van Mitsubishi Heavy Industries en de regeltechniek voor de airconditioning.

APPARATUUR

Pierre Mulder, Sales Manager Comfort Cooling bij STULZ, kent Curaçao en het resort inmiddels op zijn duimpje. Samen met collega Dennis van der Blom, Product Specialist, engineerde hij het project en hield hij het overzicht over de werkzaamheden. Hij vertelt: “Het project bestond uit fases. In eerste instantie hebben we ´koeling´ geleverd voor de hotelkamers, een kostentechnische en slimme oplossing; een VRF-systeem. Daarna werd dit ook gevraagd voor de restaurants. Hier ´overheen´ hebben we een slimme regeltechniek gezet: CompTrol ZLT. Hiermee kan het resort per VRF-systeem zien wat de

B+U 7 2020 57

afname van energie wordt. Indien nodig kan een te hoog verbruik dan gecompenseerd worden met zonnepanelen. De regeltechniek wordt bestuurd vanaf een centrale plek. Ten behoeve van de keukens van de restaurants hebben we vervolgens luchtbehandelingskasten op het dak geplaatst.”

LUCHTBEHANDELINGSKASTEN

Collega Richard Geerts is binnen het project verantwoordelijk voor deze ClimaPac luchtbehandelingskasten. Hij vertelt over het product: “De kasten bevinden zich dus op het dak, zoals Pierre vertelt. Tijdens het koken gaan de grote afzuigkappen aan. Op dat moment is het nodig lucht toe te voeren. Doe je dit niet, dan ontstaat er onderdruk - hoge temperaturen - en kunnen bijvoorbeeld de deuren niet meer open. De kasten zorgen voor koeling. Ze worden geconditioneerd door de comfort air conditioning units; ze koelen de batterijen in de kasten tot een graad of 25.”

UITDAGINGEN

Curaçao is geen Nederland en dus komen er bij een dergelijk project uitdagingen om de hoek kijken. Een stabiele stroomvoorziening is geen vanzelfsprekendheid. Ook is er gezien de ligging aan zee, sprake van corrosie. Een goede coating van de apparatuur is dan ook noodzakelijk. De hoge luchtvochtigheid op het eiland vereist custom made koeling. “Bij veel vocht gaat de energie van de airconditioning units in de ontvochtiging zitten, minder in de koeling. We hebben veel moeten calculeren om dit in balans te krijgen. Maar dat is goed gelukt”, aldus Mulder. Om de kennis van deze specifieke systemen bij de lokale installateur op niveau te krijgen is Pierre Mulder samen met een servicemonteur (Mark de Heer) heen en weer gevlogen voor een onsite training. Voor Richard Geerts

was het vooral een uitdaging de kasten zo te maken, dat ze in de zeecontainers pasten. Middels prefabwerk is dit opgelost.

LEUK

Beide heren zijn enthousiast over het project. Niet alleen omdat het geslaagd is, maar het werk is ook nog eens leuk. Pierre Mulder: “We hebben binnen dit project bijna al onze producten aan elkaar geknoopt. Uitdagend om te doen. Daarnaast is het prettig om met de lokale mensen samen te werken en hen te instrueren.” Richard Geerts: “Het is interessant en leuk om internationaal bezig te zijn. Elke opdracht is weer anders.”

UITBREIDEN

Omdat het resort uit gaat breiden, is STULZ gevraagd ook voor het nieuwe deel de benodigde producten te leveren en te installeren. En uiteraard, uiteindelijk zullen dan alle producten in het hele ´bolwerk´ met elkaar verbonden zijn.

58 B+U 7 2020 HDB

HDB: “Wij bieden inzicht in wat je niet ziet!” HDB is in 2001 opgericht door Henri de Bruin. Hij begon als zelfstandig landmeter en groeide uit tot visionair van het huidige onderzoeks- en adviesbureau. Een vooruitstrevend bureau dat ondergrondse kabels en leidingen nauwkeurig in beeld brengt.

renk de Rouw is 3D Engineer bij HDB en houdt zich daarnaast bezig met innovaties. Hij vertelt: “Wij streven er naar om de ondergrondse infrastructuur zo accuraat mogelijk in beeld te brengen met de nieuwste technieken. Dit doen we door het maken van proefsleuven gecombineerd met non-destructive technieken, zoals bijvoorbeeld een grondradar of met een akoestisch signaal. De gegevens van deze technieken worden op een zo eenvoudig mogelijke manier gevisualiseerd. De kracht van deze methode is de toepasbaarheid, leesbaarheid en nauwkeurigheid.”

NAAR DE VOORKANT

De opdrachtgevers van HDB zijn heel divers. Initiatiefnemers zoals Netbeheerders en Gemeenten, maar ook Ingenieursbureaus en aan-

nemersbedrijven. “Wij geloven, dat hoe beter het beeld is van de ondergrondse infrastructuur, hoe voorspelbaarder het verloop van een project gaat zijn. Zo hebben belanghebbenden al voordat de werkzaamheden beginnen, nauwkeurig inzicht in knelpunten, omgevingsfactoren en budget. Dat zorgt voor het best mogelijke eindresultaat.”

VERVOLGSTAPPEN

Met de onderzoeksresultaten en het advies van HDB maakt de opdrachtgever een ontwerp, zodat de aannemer de knelpunten duidelijk in zicht heeft alvorens de start van de werkzaamheden. Is dat werk klaar, dan komen onze landmeters weer in beeld om de ondergrondse infrastructuur opnieuw in te meten voor revisie.

HDB B+U 7 2020 59

ECOLOGIE, TRACÉSTUDIES, 3D EN MEER

Angela Wijnhof is Persoonlijke Assistente van Henri de Bruin. Daarnaast doet ze P&O en is ze betrokken bij de marketing. Ze vertelt: “We hebben ook een ecoloog in dienst: Bas van den Broek. Ecologie is belangrijk, ook voor ons werkgebied. Volgens de wet ben je namelijk verplicht om onderzoek te doen naar flora en fauna, voordat je begint met bouwen graafwerkzaamheden. Middels onderzoek vooraf, zorgen we ervoor dat het project geen stagnatie oploopt in een latere fase.” Het bedrijf richt zich ook op tracéstudies. In een dergelijke studie onderzoekt HDB de beste route voor kabels en leidingen van punt A naar B. Hierbij kijken ze zowel naar ondergrondse als bovengrondse knelpunten. Denk aan kruisende leidingen en de grondwaterstand, maar ook aan bereikbaarheid voor de omgeving en straatmeubilair. Ook 3D-beelden helpen om een duidelijk plaatje te krijgen van de ondergrondse infrastructuur. De Rouw: “De kracht van deze metho-

HDB

De Diepteweg 16 5236 PV ‘s-Hertogenbosch

de is, dat het maar op één manier te interpreteren is.” Het 3D model is voor meerdere doeleinden te gebruiken, zowel voor het technisch ontwerp als voor bouwoverleggen of bewonersbijeenkomsten. HDB is continu bezig met innovatie. Augmented Reality is hier een voorbeeld van.

UITDAGING

Wat zijn de uitdagingen in de markt van HDB? Angela Wijnhof: “Wij streven er naar om de ondergrondse Infrastructuur zo accuraat en leesbaar mogelijk in beeld te brengen.” De Rouw voegt toe: “3D zie ik als een van de grootste uitdagingen. Onze markt zit nog in het voorstadium van deze methode.” Tot slot zeggen zowel Wijnhof als De Rouw: “we zijn blij te werken voor HDB. Elke dag is anders. Henri weet echt mensen en zaken met elkaar te verbinden. Innovatie staat voor hem - en dus ook voor ons en onze collega’s - op nummer één.”

T. 073-6237227

E. info@hdb-bv.nl I. www.hdb-bv.nl

60 B+U 7 2020

+ INTEGRAAL BUITENRUIMTEBEHEER + SPECIALIST HALFVERHARDINGEN + INTEGRAAL BUITENRUIMTEBEHEER AUTONOME ENERGIEVOORZIENING?

+ GROENVOORZIENINGEN EN BOOMVERZORGING

+ SPECIALIST HALFVERHARDINGEN + SPEELEN BELEEFTUINEN

+ BUURTPARTICIPATIE-PROJECTEN + GROENVOORZIENINGEN EN BOOMVERZORGING

OFFGRID SYSTEMS heeft dé oplossing in systemen voor tijdelijke verhuur én is overal inzetbaar voor o.a.: • Weer en milieu onderzoeken • Verlichting (park/plein/fietspad) • Parkeren (slagboom/parkeerautomaat) • Bosbranddetectie • Offshore (betonning) • Beveiliging • Remote sensing

+ SPEEL- EN BELEEFTUINEN BELEEF ’T + BUURTPARTICIPATIE-PROJECTEN BUITEN. VDBH West BV

Nijverheidsweg 43 2821 AT Stolwijk

085 - 90 21 99 90

Info@offgridsystems.nl +31 (0)79 593 6303 www.offgridsystems.nl

VDBHwest.nl

info@vdbhwest.nl

14075

BELEEF ’T BUITEN. VDBHwest.nl

Riool- en grondwerkzaamheden Regenwaterinﬁltratie Verhardingswerkzaamheden

14078

VDBH West BV Nijverheidsweg 43 2821 AT Stolwijk

085 - 90 21 99 90

info@vdbhwest.n

Wegbouwkundig adviesbureau Verhardingsadvies (Asfalt & Beton) Bestekken en Ramingen Directie UAV & Toezicht

TIP infra b.v. is een wegbouwkundig adviesbureau gevestigd in Bodegraven. Diverse vakmensen met veel ervaring geven een deskundig advies over uw bouwproject.

Oudendijk 3b, 1969 ML Heemskerk Tel: 0251-234225 of 06-53116150 Ook gevestigd op Tata Steel te IJmuiden.

info@bosinfra.com - www.bosinfra.com

Telefoon: 0172-636 830, E-mail: info@tipinfra.nl

www.tipinfra.nl

14083

14086

VEST INFRA BV B+U 7 2020 61

Duurzaam bijdragen aan het inrichten van Nederland VEST Infra BV voelt zich maatschappelijk betrokken en medeverantwoordelijk voor de openbare ruimtes en de inrichting van Nederland. Zowel als hoofden onderaannemer werkt het bedrijf al jarenlang aan duurzame oplossingen in de infrastructuur.

OVER ONS

VEST Infra startte in 1991 als Bakker Infratechniek en is in 2016 door Wilco Verschoor en compagnon overgenomen. Raymond Stevens werd destijds aangesteld als bedrijfsleider waarna het bedrijf op zoek is gegaan naar een nieuwe identiteit. In 2019 is Raymond Stevens vennoot geworden en is de naam VE (Verschoor) en ST (Stevens) Infra ontstaan. VEST Infra BV is door de jaren heen steeds meer en diverse infra en rail-infra projecten gaan uitvoeren. Inmiddels werken er tien vaste en vijftien flexibele medewerkers. Samen met zusterbedrijf FlexcoRail B.V., dat een sterke speler is in de werkplekbeveiliging, trekken ze op om onder andere ProRail goed te kunnen bedienen binnen haar projecten. Het jonge en dynamische erkende leerbedrijf, heeft in de infra en rail-infra een breed en toekomstgericht expertisegebied dat continuïteit garandeert.

EST Infra uit Beverwijk is expert op het gebied van grondwerk, straatwerk en rioleringen en is een gedegen partner in zowel de infra als in de rail-infra. Ook voor het werken in of met vervuilde grond, of het uitvoeren van tanksaneringen beschikt het bedrijf over de nodige ervaring en certificaten. Maar VEST Infra BV doet meer dan dat. Door mee te denken in innovatieve oplossingen, helpen zij opdrachtgevers haar duurzame doelstellingen te bereiken. Eind vorig jaar realiseerde VEST Infra BV in Bunde het eerste circulaire perron van Nederland. Met voor 76 procent circulaire betontegels, het recyclen van de gebruikte keerwanden en een inventieve CO2 besparende uitvoering, komt opdrachtgever ProRail weer dichter bij haar doelstelling om in 2030 de CO2 uitstoot van beton met 49 procent te reduceren.

VEST Infra B.V. heeft sinds half mei het CO2-bewust certificaat niveau 5 binnen. De zogenaamde CO2 Prestatieladder wordt als CO2managementsysteem en als aanbestedingsinstrument gebruikt.

ONZE PROJECTEN: Gemeente Heemskerk – WRM Vlinderlocatie ProRail – Perronvernieuwing station Bergen Op Zoom NedTrain – Sanering (smeer)put Haarlem Gemeente Koggenland – Aanleg parkeerterrein Deen Obdam ProRail – Perronvernieuwing Station Bunde Gemeente Amsterdam – Maaiveldinrichting Rosarium Noorderpark ProRail – Raamovereenkomst Storing en Onderhoud perrons Noord-Nederland ProRail – Perronvernieuwing Station Eijsden Particulier in Edam – Verwijderen dubbele HBO dieseltank

VEST INFRA BV

Biesland 19 1948 RJ Beverwijk

T. 0251-745635

E. info@vestinfra.nl I. www.vestinfra.nl

GOEDE VENTILATIE EN LUCHTBEHANDELING MET ‘WEGWIJZER’ In veel gebouwen voldoet de ventilatie niet aan de minimumeisen die het Bouwbesluit stelt. Om snel de juiste kennis te vinden, ontwikkelden ISSO en Wij Techniek een Wegwijzer Covid-19. Via zeer kleine druppeltjes, aerosolen, die in niet-geventileerde ruimtes uren kunnen blijven hangen, is het mogelijk om blootgesteld te worden aan het coronavirus. Dat hebben onderzoekers uit verschillende landen aangetoond en wetenschappers van het RIVM stelden hetzelfde vast. Ook kan een ventilatiesysteem het virus waarschijnlijk verspreiden, zoals onlangs bleek. Er is ruimschoots kennis beschikbaar die adviseurs, installateurs, monteurs en technisch beheerders kan helpen om ruimten in gebouwen goed te ventileren. Om snel de juiste kennis te vinden, ontwikkelden ISSO en Wij Techniek een Wegwijzer Covid-19. De wegwijzer helpt gebruikers om precies die informatie over ventilatie in gebouwen te vinden die zij nodig hebben.

Hij is gratis te raadplegen via de ISSO-KennisBank. Wij Techniek heeft deze Wegwijzer mede mogelijk gemaakt. Men streeft ernaar het te actualiseren naar aanleiding van voortschrijdend inzicht over het coronavirus. De Wegwijzer helpt adviseurs, installateurs, monteurs en technisch beheerders op weg bij onder meer de volgende vragen: • In hoeverre is de transmissieroute via de lucht bewezen? • Is het zinvol om meer te ventileren? • Op welke wijze kan gecontroleerd worden wat de ventilatiecapaciteit is van het gebouw? • Waarmee moet rekening gehouden worden voor onderhoudsactiviteiten in gebouwen? • Wat te doen met luchtfilters? • Wat is de instructie voor servicemonteurs bij het vervangen van filters? • Heeft het effect om lucht anders te conditioneren (verwarmen, koelen, bevochtigen)?

Daarnaast geeft de Wegwijzer algemene informatie over ventilatiesystemen. Als voorbeeld: bij de vraag “In hoeverre is de transmissieroute via de lucht bewezen?” adviseert de Wegwijzer het ‘Praktijkboek gezonde gebouwen’ over bacteriën en virussen en/of ‘ISSO-Kleintje Binnenklimaat’ over binnenluchtkwaliteit te raadplegen. Meer informatie over de gratis Wegwijzer Covid-19 via de QR-link of op www.bouw enuitvoering.nl.

64 B+U 7 2020 INFRA COMMS B.V.

INFRA COMMS:

´Wij maken essentiële netwerkverbindingen´ Telecom en Infratechniek, dat is de branche waarin Infra Comms werkt. Oftewel, verkeerssystemen met elkaar verbinden met glasvezel en netwerkapparatuur, die uitmonden in een verkeersleidingspost, waarin het wegen treinverkeer wordt gemonitord.

ij heeft een technische vooropleiding en een bedrijfskundige eindopleiding: Hans Jonkers. Na de MTS ging hij naar de Hogere School voor Economische Studies in Amsterdam (HES). Zijn vader, vestigingsdirecteur bij Nettenbouw BV (later Imtech Infra & Traffic, nu Dynniq) stelde zijn zoon na zijn opleiding voor bij hem te komen werken. Zo gezegd zo gedaan. De aanleg van de carpoolwisselstrook A1 was het eerste project waaraan hij meewerkte. “Daarna volgden er meerdere en werd ik ook betrokken bij de uitvoering om eigen klussen op te pakken. Zoals van de aanleg van verkeerssignalering in de Wijkertunnel”, vertelt Jonkers. Dynamische verkeersmanagement en verlichting waren de hoofdwerkzaamheden van het bedrijf. Later kwam daar ook elektrotechniek, ict en werktuigbouw bij. Na meerdere leidinggevende en commerciële functies te hebben doorlopen, kreeg Hans Jonkers de gele-

genheid zijn eigen bedrijf op te richten. Hij zegt: “Ondernemen zit in mijn DNA. In september 2017 werd Infra Comms een feit.”

VEILIG VERBINDEN

Het bedrijf telt negen werknemers en richt zich op Telecom en Infratechniek. Hans Jonkers verduidelijkt: “We zorgen ervoor dat verkeerssystemen met elkaar verbonden worden middels glasvezel en netwerkapparatuur, uiteraard op een veilige manier. De systemen komen in een verkeersleidingspost samen, bedoeld voor het centraal monitoren van weg-, trein-, vlieg- en scheepvaartverkeer.” De eindklanten van Infra Comms zijn (semi)overheden zoals ProRail, Rijkswaterstaat, Schiphol, Mainport Rotterdam, Havenbedrijf Amsterdam, alsook gemeenten en provincies.

VOORBEELD PROJECT

Op dit moment werkt Infra Comms aan de ombouw van de stationsomgeving Geldermalsen, om een voorbeeld van de werkzaamheden te noemen. Jonkers: “Er komt een extra perron, een reizigerstunnel onder het spoor, een nieuw relaishuis et cetera. Wij verzorgen het overzetten van verbindingen en de nieuwe technische infrastructuur. Denk aan een glasvezelnetwerk, camera- en omroep- en verlichtingsinstallaties.”

INFRA COMMS B.V. B+U 7 2020 65

UITDAGINGEN EN INNOVATIES

Op de vraag wat de uitdaging is in deze branche, antwoordt Jonkers: “Telecommunicatie en elektrotechniek zitten altijd achteraan in de keten. De tijd die in de voorkant wordt opgesoupeerd, komen wij tekort. Daarnaast is het lastig in dit vakgebied - en is het een uitdaging - gekwalificeerd personeel te vinden. Toch lukt het ons nog goed de ‘juiste’ werknemers aan te trekken. Zij die staan voor kwaliteit, betrouwbaarheid en flexibiliteit.” Zoals elke branche, kent ook die van Infra Comms innovaties. Hans Jonkers: “De innovatie richt zich bijvoorbeeld op het verhogen van de betrouwbaarheid en kwaliteit van verbindingen. Hoe we dit realiseren? Een goede zorg voor en opleiding van onze medewerkers. Zorgen dat ze perfect kunnen afmonteren bijvoorbeeld, en dan ook voldoen aan de hoogste normen. De inzet en gebruik van gecertificeerd las- en meetgereedschap en kennis van het primaire proces en voorschriften van onze klanten.” Hij verduidelijkt: “De betrouwbaarheid van het netwerk voor wegen treinverkeer is enorm belangrijk en daarmee de kwaliteit van ons werk. Slechte verbindingen zorgen voor vertraging of fouten bij de overdracht van data en daarmee wordt de werking van veiligheidssystemen nadelig beinvloed.”

‘De hoeveelheid data die nodig zijn om treinsystemen met elkaar te laten ´praten´ is enorm’

ONTWIKKELEN EN GROEIEN

Hij is voor een deel van zijn leven een ondernemer binnen een onderneming geweest. Nu is Hans Jonkers sinds enkele jaren eigen baas. “Ik vind het enorm leuk om het bedrijf en de mensen verder te ontwikkelen en te laten groeien. Mijn ambitie is om van Infra Comms een toonaangevend bedrijf te maken op het gebied van Telecom en Infratechniek. Ervoor zorgen dat we echt goed zijn en blijven in alles wat wij doen en ons onderscheiden door onze kwaliteit, betrouwbaarheid en flexibiliteit.

INFRA COMMS B.V. Hans Jonkers

Rutherfordweg 51 3542 CN Utrecht

T: 06 - 502 942 74 E: hans.jonkers@infracomms.nl

I: infracomms.nl Fotografie: Studio WNDRLND

66 B+U 7 2020

Watermanagement Pompgemalen Waterzuiveringsinstallaties 24/7 Storingsdienst Gemaaltotaal 06 - 512 581 94 walter@gemaaltotaal.nl

www.gemaaltotaal.nl 14084

Exportweg 49 A 2742 RC Waddinxveen

T +31(0)180 - 63 41 65 E service@hoogwerkers.net

www.hoogwerkers.net

14124

Opslag, verwerking en herbestemming van gronden baggerstromen 100% beheersing van grond en grondstromen vraagt om veel kennis en expertise. Slibbank Nederland biedt u de volgende diensten: Onderzoek en Advisering Certificering en vergunningen Exploitatie en transport Projectbegeleiding en -coรถrdinatie 06-52007655 info@slibbanknederland.nl

www.slibbank.nl 14038

Een gedreven aannemer ten dienste van bedrijven en gemeentes. Ook werken we in het groen en bieden we vakwerk in de bouw en techniek.

06 28 14 05 89 - info@engel4.nl 14094

engel4.nl

VOCHTSTOP B+U 7 2020 67

Kelders snel vochtvrij en bewoonbaar Voor het bewoonbaar maken van uw souterrain of kelder gelden andere voorwaarden dan voor het gebruik als bergruimte. Het vereist dampdichte, gezonde ruimtes met hoogwaardige materialen en vochtregulerende systemen. Vochtstop uit Rijswijk is een ware specialist op dit gebied en lost al uw vochtproblemen op met tien jaar garantie op het geleverde werk.

w woonruimte uitbreiden met de kelder of het souterrain, het verdiepen van de kelderruimte; Vochtstop is expert in het bewoonbaar maken ervan. Dat is niet alleen een kwestie van het vochtdicht maken; een uitstekend binnenmilieu ontstaat door een integrale aanpak en het toepassen van goede pleistersystemen, dampdichte wanden, vloeren en plafonds. Sebastian Bugaj startte in 2012 met het bedrijf als advies- en onderzoeksbureau. â&#x20AC;&#x153;Maar al snel kwamen onze klanten met de vraag of ik ook de uitvoerende werkzaamheden voor mijn rekening kon nemen.â&#x20AC;? In 2014 zijn de eerste medewerkers gestart en inmiddels is het bedrijf uitgebouwd tot een specialistische organisatie met een kernteam van vier specialisten. Het bedrijf heeft de nieuwste technologie in huis om het werk snel, beheersbaar en veilig uit te voeren, zoals fijnstoffilters en een driecomponenten injectiepomp. Uiteraard worden alle werkzaamheden uitgevoerd binnen VCA-ISO veiligheidsspecificaties en beschikt Vochtstop over een certificering afgegeven door het Liftinstituut.

SNEL

Vochtstop helpt u snel bij vochtproblemen. Want hoe eerder het probleem wordt aangepakt, hoe beperkter de waterschade is. Vervolg-

VOCHTSTOP

Nijverheidsstraat 70 2288 BB Rijswijk

schades zoals constructieve schade of schimmelvorming en gezondheidsklachten worden zo voorkomen. De dynamische organisatie met haar kennis van zaken en jarenlange ervaring zorgt ervoor dat de aanpak bij uw specifieke situatie past. Vochtstop meet, detecteert en analyseert. Het bedrijf ontzorgt. Het brengt uw vochtprobleem in kaart en maakt een offerte waarin desgewenst ook het schilder- of stucwerk is inbegrepen.

ONZE PROJECTEN: Monumentale gewelfkelder aan de Oude Gracht Laan aan de Werf; injecteren van de fundering tegen optrekkend vocht, zout en vocht bestrijding voor particuliere belegger, 2020; Waterdicht maken souterrains en buitenwanden Edith Stein College in Den Haag- in opdracht van Stichting Lucas Onderwijs, zomer 2020; Liftput waterdicht voor woningcomplex Woonstad Rotterdam. Hierdoor werd buitenwerkingstellen van de enige lift in het complex, waar veel ouderen wonen, voorkomen. 2020.

T. 015 - 516 06 12

E. info@vochtstop.nl I. www.vochtstop.nl

OMVAL WEESPER TREKVAART Onlangs is de competitie voor de ontwikkeling van het gebied Omval-Weespertrekvaart in Amsterdam gestart. Rondom de kavel worden verschillende gebieden gerealiseerd. De gemeente heeft een competitie uitgeschreven om de kavel veelzijdig en met hoogwaardige architectuur te (laten) ontwikkelen. Deelname staat open voor teams van ontwikkelaars, ontwerpers en aannemers.

B+U 7 2020 69

e potentie van deze plek kan optimaal worden benut om bij te dragen aan een diverse en dynamische stedelijke omgeving. In combinatie met de ambities van de gemeente ligt hier een uitdagende ontwikkelopgave.

BESTE VOORSTELLEN

Voor deze kavel is Amsterdam op zoek naar de beste voorstellen uit de markt. Daarom heeft men besloten voor deze kavel een ontwikkelcompetitie uit te schrijven. De competitie bestaat uit twee rondes en wordt georganiseerd in samenwerking met Architectuur Lokaal. De gemeente heeft de intentie om met de winnaar van de prijsvraag een optieovereenkomst te sluiten zodat het winnende plan kan worden gerealiseerd.

COMPETITIE-OPGAVE

Met de competitie vraagt de gemeente Amsterdam om een creatief, hoogwaardig en duurzaam voorstel voor ontwikkeling van de kavel Omval-Weespertrekvaart Amsterdam. Het voorstel versterkt de identiteit van het gebied, vormt een plek van ontmoeting, en houdt rekening met de cultuurhistorische waarde van het gebied. De bebouwing heeft een alzijdige uitstraling en toont bijzondere architectonische kwaliteit. Het programma is afwisselend en levendig en draagt bij aan interactie binnen het gebouw maar ook met de buurt. De plint bevat minimaal 300 vierkante meter horecavoorzieningen. Daarnaast is een breed scala aan functies mogelijk. Gezien de vrijstaande en prominente locatie van de Omval worden deelnemers uitgedaagd om in hun

ontwerp ook voorstellen voor de (her)inrichting van de openbare ruimte rondom de beoogde bebouwing mee te nemen.

GEBIED

Omval-Weespertrekvaart is een aantrekkelijke en centrale locatie in Amsterdam. De ontwikkelingsgebieden rondom het gebied zijn in verschillende stadia van planvorming en uitvoering: Amstelkwartier, Amsteloever, omgeving van het Amstelstation en Kop Weespertrekvaart. Iets verderop ligt ook nog de nieuwe woningbouwlocatie van de voormalige Bijlmerbajes. Bij de bebouwingsverdichting streeft de gemeente naar hoogwaardige architectuur en aandacht voor ecologische kwaliteit, duurzaamheid en maatregelen die bijdragen aan een rainproof Amsterdam. Ook is de aandacht gericht op een verbeterde autoluwe openbare ruimte met goede verbindingen voor voetgangers en fietsers.

INFO Meer informatie over deelname en reglement rond Omval-Weespertrekvaart in competitie voor ontwikkeling op Architectuur Lokaal. https://arch-lokaal.nl/ontwikkelcompetitie-omvalweespertrekvaart/

70 B+U 7 2020 GROENFRA / FLEXIBILO

Samenwerking levert een pracht product voor de groene buitenruimte

Uw groene buitenruimte is bij Groenfra in goede handen. En het bedrijf heeft haar dienstverlening begin dit jaar verbreed. Met de overname van Huisman Hoveniers en Flexibilo, specialist op het gebied van sport- en speeltoestellen, kunt u met al uw groen-wensen bij Groenfra terecht. Dankzij de flexibele en slagvaardige manier van werken en de hoge kwaliteit die de bedrijven leveren, heeft u als opdrachtgever een partner met een sterk totaalconcept voor jarenlange hoge kwaliteit.

et pakket aan diensten dat Groenfra kan leveren, is in januari van dit jaar fors uitgebreid. Met de overname van Huisman Hoveniers en speeltoestellenspecialist Flexibilo ontstaat een sterk totaalconcept waarmee Groenfra slagvaardig samenwerkt met opdrachtgevers. De bedrijven sluiten goed aan bij de producten, diensten én de werkwijze van de groenexperts van Groenfra. Korte informatielijnen, een luisterend oor, jarenlange relaties met de opdrachtgevers en een flexibele instelling die altijd garant staat voor de hoogste kwaliteit. Volgens directeur eigenaar Toine Franck van Groenfra en Ton Rump-

horst, adviseur groene buitenruimte, levert de samenwerking van de bedrijven een ‘pracht product’. Nu met een team van 63 vakmensen is het bedrijf uw partner voor alles wat maar met groen te maken heeft. De openbare inrichting van groen, boomtechnische werkzaamheden, bodemadviezen, terreinonderhoud, maar Groenfra is ook sterk in omgevingsmanagement en onderzoek. Groenfra is, met vestigingen in Zaandam en Wormerveer en op de Middenweg in Amsterdam, vooral actief in de regio Den Helder, Hilversum, Almere en alles eromheen. Door de samenwerking met Flexibilo is het bedrijf ook steeds meer landelijk actief. Het uitvoe-

GROENFRA / FLEXIBILO B+U 7 2020 71

PROJECTEN FLEXIBILO: Speeltoestellen voor Gemeente Zaanstad, Gemeente BUCH (Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo); Gemeente Alkmaar, Uithoorn, Edam/Volendam, de Gemeente Schagen, Hoorn en Purmerend; Project in Belgie, rechtstreeks geleverd op basis van ontwerp; Gemeente Uithoorn - groen/grijs/spelen - herinrichting van een wijk op te leveren in het najaar van 2020.

PROJECTEN GROENFRA: Perceel West voor de gemeente Amsterdam contractpartner- bestek op kwaliteit- 4 jarig contract; Renovate Breedhout Beverwijk KWS- KWS al het civiele werk en Groenfra al het groene infrawerk- als grondwerk voor de bomen; Shell Amsterdam Research - groot terrein - aanleg van diverse bomengazon, etc. in samenwerking met Dura Vermeer; In Amsterdam het weghalen en opnieuw plaatsen en verzorgen van 550 bomen in een stedelijke omgeving.

rig gecertificeerde bedrijf, met onder meer de VCA**, ISO9001, BRL Boom, BRL Groen, BRL Dak en Gevel, presteert binnen haar bedrijf en keten op de CO2 prestatieladder Trede 3 en PSO trede 3.

FLEXIBELE SPEELTOESTELLEN

Flexibilo is een totaalleverancier van speeltoestellen. Van het maken van ontwerpen, eigen fabricage en het plaatsen en onderhouden van de toestellen, alsook de aanleg van (val-)ondergronden. Flexibilo beschikt over een uitgebreide standaardlijn en sporttoestellen, maar kan ook producten naar wens leveren. Kenmerkend voor Flexibilo is het flexibel uitwisselen van onderdelen van de constructies. Degelijke, duurzame producten van hoge kwaliteit die wel 25 jaar of langer meegaan.

GROENFRA

Industrieweg 24 1521 ND Wormerveer

T. 075 - 628 15 48 I. www.groenfra.nl

Eén van de belangrijke ontwikkelingen in speelaccommodaties is ‘natuurlijk’ spelen. Speelterreinen die kinderen meer in contact brengen met de natuur. Ze leren wat er leeft, leren improviseren, maken kennis met dieren en planten en worden zich bewust van de seizoenen en de effecten van het weer. De specialisten van Flexibilo en Groenfra staan garant voor het inrichten van speelterreinen en al het groen er omheen.

FLEXIBILO

Dwarstocht 3 1507 CH Zaandam

T. 075 - 616 05 02 I. www.flexibilo.nl

72 B+U 7 2020

Pascalstraat 4 • 3771 RT Barneveld • Tel. 0342 72 92 39 info@schimmel-tdi.nl • schimmel-tdi.nl 14102

14099

verlichting op maat www.maxibel.nl

T. 023 - 302 1740

Weerbestendig en onderhoudsvrij meubilair dat niet gaat roesten

Amberlicht is natuurlijker

BUITENBANKEN PICKNICKTAFELS LIGSTOELEN PATIOMEUBELEN PRULLENBAKKEN FIETSENREKKEN

Den Brier 201, 5403KN Uden Tel: 0031- 413 246 841 Mob: 0031- 655 832 489

www.amberled.nl 14108

cofeurope.com 14128

ACTIVE TSS B+U 7 2020 73

Dienstverlener helpt u verder Vakkundig technisch onderhoud. Of het nu gaat om schoonmaak bij oplevering, specialistische reiniging, vervangen van verlichting of klein onderhoudswerk; Active TSS is een multidisciplinair dienstverlener die er met haar teams van vakmensen voor zorgt dat u zorgeloos verder kan.

ctive TSS is er voor de bouw, installatiebranche, industrie, bedrijven, zorg en vastgoed/VvE. Vakmensen van Active TSS ondersteunen uw bedrijfsvoering met technisch onderhoud, met als doel uw processen ordelijk, efficiënt en veilig te laten verlopen. De dienstverlening is breed; bouwen afbouwsupport, projectverlichting, gevelreiniging, installatiesupport en vastgoedonderhoud in zowel de algemene bouw als infra projecten. De specialisten zijn ingezet bij de reiniging van kunstwerken, bruggen en geluidswallen, maar ook bij kleinere objecten voor kauwgom- en graffitiverwijdering. En denk ook aan de tegenwoordig extra belangrijke reiniging en desinfectering van inpandige installaties als klimaat- en luchtbehandelingssystemen. Met een groot arsenaal aan eigen materieel, zoals bijvoorbeeld vier hogedruk units, is Active TSS het verlengstuk van de aannemer, schilder en onderaannemer. Het bedrijf zegt zeggen nooit ‘nee’ en denkt mee met de opdrachtgever.

OVER ONS

Na de oprichting in 2018 van Active TSS, groeide Actieve TSS uit naar een speler van formaat die zeer flexibel en op vele specialisti-

sche vlakken de vraag van de opdrachtgever kan vervullen. Het VCA gecertificeerde bedrijf heeft een groot netwerk en is met 16 vaste medewerkers landelijk actief. Het jonge bedrijf is constant in ontwikkeling en denkt mee om haar klanten te ontzorgen. Met kennis van zaken en een laagdrempelige no-nonsens mentaliteit, ondersteunt Active TSS uw bedrijf. Active TSS zorgt voor mensen met een goede werkethiek die bereid zijn dat extra stapje voor u te zetten.

ONZE PROJECTEN: Reinigen van kunstwerk-in opdracht van Provincie Noord Holland; Volledige gevelreiniging ‘t Spaarne Noord Ziekenhuis; Onderhoud verlichting Station Breda.

ACTIVE TSS

Nijverheidsstraat 31 AA 1135 GE Edam Volendam

T. 06 - 11714717 (Jack Winkelaar) I. www.a-tss.nl

Groot of klein project? Tussentijds op-/afschalen? Wij bewegen met uw project mee.

PLATTE ORGANISATIE Wij werken met korte lijntjes. Dit zorgt voor een vlot verloop van uw project.

SAMEN VEILIG IN HET VERKEER!

24/7 BEREIKBAAR

Verkeersregelaars | Verkeersmaatregelen | Advies tot uitvoering

Wij staan voor u klaar! Heeft u een calamiteit? Neem gerust contact met ons op.

Contact: Aambeeld 7A 1671NT Medemblik

FLEXIBEL

0227 - 745700 www.vcnederland.nl info@vcnederland.nl

74 B+U 7 2020

14136

voor al uw ondergrondse electra werkzaamheden

14138

BOB INFRATECHNIEK Nieuw zeelandweg 6L 1045AL Amsterdam Tel: 0650460590 info@bobinfratechniek.com

SPOUWMUURISOLATIE VLOER- EN BODEMISOLATIE DAKISOLATIE GLASISOLATIE ISOLATIEHERSTEL INSPECTIE & ONDERZOEK Telefoon: 055 30 300 10 info@rouwenhorst-isolatie.com

www.rouwenhorst-isolatie.com 14152

GW W / BE STR ATING RIOLERING / BETONWERK

BESCHOEIING / SLOOP

www.bl-infra.nl

B&L Infra B.V. 06 - 537 158 38 info@bl-infra.nl

14157

GEBR. TREUR BV B+U 7 2020 75

Kwaliteitswerk van een breed inzetbaar familiebedrijf Van renovatie en totaal-sloop, diamantboren en -zagen, koppensnellen, tot infra werkzaamheden als gronden straatwerk, wegenbouw en het groenwerk; het familiebedrijf van de Gebroeders Treur is breed inzetbaar. Het bedrijf werkt nu al jaren voor vaste opdrachtgevers en voegt daar graag meer tevreden klanten aan toe.

e vakmensen van Gebr. Treur zijn breed inzetbaar en beschikken over materieel en gereedschap om uw sloop of renovatie of GWWwerk in hoge kwaliteit uit te voeren. Bij het zagen kan het bedrijf bijvoorbeeld tot wel 1500 mm dikte gaan en voor het boren tot 600 mm diameter. Ze hebben materieel voor gronden sloopwerk en zelfs een elektrische kraan voor inpandig slopen. Gebr. Treur is een echt familiebedrijf, waar flexibiliteit en kwaliteit zeer hoog in het vaandel staan. Ze werken met een hecht team, dat bestaat uit veelal jonge werknemers, die wat voor elkaar over hebben en niet te beroerd zijn om â&#x20AC;&#x2DC;s avonds of in de weekenden te werken. Het bedrijf heeft graag een vaste relatie met haar opdrachtgevers en collegabedrijven. Het opereert in de driehoek Amsterdam, Rotterdam en Utrecht.

OVER ONS

Het bedrijf van de gebroeders Treur is gestart in Wilnis in 2008. Christian Treur was actief als zzp stratenmaker, Richard Treur als zzp sloper. Samen met de derde broer, Arno Treur, is het bedrijf, dat zich vooral richt op sloopwerkzaamheden, van start gegaan. Eigenlijk was dat een crisistijd, maar de gebroeders zetten hun schouders eronder: nu werken ze met negen man vast personeel en vijf flexibele krachten. Vanaf 2016 is het bedrijf meer gaan investeren in GWW activiteiten. Met de aanschaf van shovels en specialistisch materieel en gereedschap. Vorig jaar is het bedrijf verhuisd naar een nieuwe locatie in Mijdrecht waar genoeg ruimte is om verder te groeien.

ONZE PROJECTEN: Leegslopen van een groot pand op de Keizersgracht in Amsterdam: 2000 m2- iov aannemer/intermediair (1e fase). In de 2e fase constructieve werkzaamheden-Oplevering juli 2020; Gebroeders Treur werkt samen met aannemers als: Bolton Bouw, Office Maker DITT, Huurdeman, Mulckhuyse en Van Scheppingen Mijdrecht;

GEBR. TREUR BV

Nijverheidsweg 17R 3641 RP Mijdrecht

T. 0297 - 745546

E. info@gebr-treur.nl I. www.gebr-treur.nl

76 B+U 7 2020

Sprangers W A T E R B O U W

T&T Wandenwassers 06-51159878 / 06-53781310 Info@wandenwassers.nl, Schansweg 3, 5374 NR, Schaijk

www.wandenwassers.nl

info@sprangerswaterbouw.nl 06 23 31 17 45 14140

WEG- EN WATERBOUWBEDRIJF

KRAGTBOUW

VACATURE

www.sprangerswaterbouw.nl

Afrastering Hekwerk & Omheining

itvoeder werkvoorbereider/u

Wilt u een houten omheining, een praktisch hekwerk of heeft u een sterke afrastering nodig voor agrarische doeleinden? Maak gebruik van onze slimme inkoop en ruime ervaring met het leveren en plaatsen van afrasteringen!

Kragtbouw | Keizersveer 6, 4273 LD Hank, Mob: 06 - 535 156 56, E-mail: info@kragtbouw.nl www.kragtbouw.nl

Telefoon: 06-131 758 54, info@leentvaaragra.nl www.leentvaaragra.nl

14142

14143

Gevel- en Damwandreiniging

• Onderaanneming • Gerecycled hardhout • Buispaalcover • Damwanden • Remmingwerken • Sluisdeuren

Leentvaar Agra

14141

WATEROPSLAG VOORKOMT EXTREME HITTE KUNSTGRASVELDEN In de strijd tegen extreme hitte, droogte en regenval in Amsterdam is succes geboekt. Daar wordt sinds dit jaar onderzocht hoe kunstgrasvelden kunnen worden gekoeld door regenwater op te slaan onder het veld. De temperatuur op gewone kunstgrasvelden kan op hete dagen boven de zestig graden worden, waardoor ze zorgen voor extra opwarming van de stad. In het onderzoek worden de temperatuur en de verdamping van een gewoon kunstgrasveld, een natuurlijk gekoeld kunstgrasveld en een gewoon grasveld vergeleken. De eerste meetresultaten zijn veelbelo-

vend: het gekoelde kunstgrasveld bleef meer dan 26 graden koeler dan het gewone kunstgrasveld. Eerder in het voorjaar heeft het gekoelde kunstgras regenwater opgeslagen en dit is het weer ingezet voor verdamping en koeling. Net als bij een gewoon grasveld. Het onderzoek duurt twee jaar. De definitieve resultaten worden eind volgend jaar bekend. Dan zal ook blijken of deze gekoelde kunstgrasvelden op grote schaal kunnen worden aangelegd. In dit project van de Topsector Water en Maritiem werkt de ge-

meente samen met Waternet, Veolia, KWR Water Institute, Drain Products Europe en Marineterrein Amsterdam. Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

78 B+U 7 2020

w w w.cocoon.eu +31 (0)20 686 78 08 info@cocoon.eu Wand- en plafondafwerking | Naad- en doorvoerafdichting | Dak- en gevelbekleding | Isolatiebekleding | Mothballing Kies voor de gegarandeerde elastische, naadloze en weersbestendige afwerkingen van Cocoon Holland.

via onze Vraag nu een brochure aan ormatie! inf r voo s on website of mail 13998

0174 29 86 49 info@dulo-asbest.nl www.dulo-asbest.nl

BETROUWBAAR ASBEST ADVIES FORMALITEITEN IN ORDE MAKEN ASBEST SANEREN VOLGENS DE REGELS

WAT KAN DULO VOOR U BETEKENEN? Heeft u het vermoeden dat in uw woning of in uw bedrijfspand of school asbest is toegepast? Dan is het verstandig DULO Asbestverwijdering al in een vroeg stadium in te schakelen. Vanaf advies tot en met asbestsanering, wij zijn u van A tot Z van dienst! 14008

ADVIES REALISATIE ONDERHOUD GWW SPOOR INFRA

www.jvedder.nl

Bunschoten 033 465 86 29 06 300 55 765 info@jvedder.nl 14106

14137

ENERGIE BESPAREN MET THERMOCHROME RAMEN Het gebruik van energiezuinige slimme ramen kan tot een energiebesparing van 22 procent leiden ten opzichte van het gebruik van onbehandeld vensterglas. Dit blijkt uit een onderzoek van TNO. In het onderzoek werden de prestaties van door TNO’s Brightlands Materials Center ontwikkelde thermochrome ramen onderzocht. De ramen zijn met behulp van een simulatiemodel vergeleken met de prestaties van commercieel beschikbare ramen. In het model werden diverse raamsoorten

in een prototype woning getest onder verschillende klimatologische omstandigheden. Het gebruik van deze nieuw ontwikkelde ramen kan in Nederland leiden tot een kostenbesparing van 638 euro per woning en een totale jaarlijkse CO2-reductie van 4,5 miljoen ton De slimme thermochrome ramen, die TNO heeft ontwikkeld, kunnen door een aangebrachte onzichtbare coating schakelen tussen het doorlaten van warmtestraling van de zon bij lage temperaturen en het

t egenhouden van warmtestraling bij hoge temperaturen. Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

80 B+U 7 2020

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron, platform en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouw-, infra- en technieksector. Hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouwen woningtoezicht, milieu, nutsb edrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middelb aar en hoger technisch onderwijs, openbaar vervoersbedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra. ONLINE

www.bouwenuitvoering.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Ronald van Bochove, Cathelijne Bouwkamp, Annemiek Braspenning, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Karin van Essen, Erik de Jong, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Hans van der Made, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Gerard Vos.

SPECIALIST IN ECOLOGISCH ONDERZOEK, BEGELEIDING & MITIGATIE

HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl

VCA* gecertificeerd Eigen werkplaats voor Mitigerende maatregelen Snel en Flexibel

UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl

06 - 121 018 18 | info@kfnp.nl | www.kfnp.nl 14037

ABONNEMENTEN

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d oelgroep*

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten. VORMGEVING

De Bolderik

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte

Wilde bloemenzaden

UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl

Wilde bloemenmengsels voor meer bloemen, bijen en biodiversiteit.

ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2020 APR Media Groep BV.

www.debolderik.net / wildebloemen@debolderik.net

14114

ISSN - 0921 - 1667

Duurzaamheid Duurzaamheidininde depraktijk praktijk Het NDA Dak Concept is ontwikkeld om alom onze dakendaken Het Duurzaam NDA Duurzaam Dak Concept is ontwikkeld al onze duurzaam in te zetten. duurzaam in te zetten. Klimaatadaptatie binnenbinnen alle fases bouwen beheerproces, zowelzowel Klimaatadaptatie alle van faseshet van het bouwen beheerproces, binnenbinnen onderhoud, renovatie als ook nieuwbouw. Het Duurzaam Dak Dak onderhoud, renovatie alsbijook bij nieuwbouw. Het Duurzaam Concept staat voor advies,advies, ontwerp, uitvoering en beheer van van Concept staatkennis, voor kennis, ontwerp, uitvoering en beheer multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie met Dakbehoud en DIAC onafhankelijke organisaties die duurzaamheid met Dakbehoud en als DIAC als onafhankelijke organisaties die duurzaamheid op hetop dak lokaallokaal en landelijk opererend, kan faciliteren. hetintegraal, dak integraal, en landelijk opererend, kan faciliteren. Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers op hetopgebied van van Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers het gebied

Duurzaam Dak Concept Duurzaam Dak Concept Databankweg 26 26 Databankweg 3821 AL Amersfoort 3821 AL Amersfoort 036 530 90 44 90 03644530 info@nda.nl info@nda.nl WWW.NDA.NL WWW.NDA.NL

kennis-kennisen praktijkexpertise als hetals om duurzame dakontwikkeling gaat. gaat. en praktijkexpertise het om duurzame dakontwikkeling

Energiedaken Energiedaken

Waterdaken Waterdaken

Gebruiksdaken Gebruiksdaken

Groendaken Groendaken

Dakveiligheid Dakveiligheid 13824a

ClimaPac luchtbehandelingskasten De ClimaPac range luchtbehandelingskasten bestaat uit een modulaire kast opbouw met 50 standaard afmetingen en voldoet aan de Eurovent certificering en ERP normen. Deze kasten zijn gericht op verscheidene comfort toepassingen.

14116