Bouw en Uitvoering 8-2019 by APR Media

LETâ&#x20AC;&#x2122;S GO VERTICAL

V ERNIEU W ING AMSTERDAM CS

VAKBEURS ENERGIE & OPENBARE RUIMTE

BB&B 2019

ROCKET SCIENCE

ONTWIKKELING

BIM BREDER BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 51 - 8 2019 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

W U E I N

Sterk. Robuust. Doorbraak bij de SDS-max hamers. Extreem duurzaam en uitstekend boorvermogen door de Brushless-technologie. De nieuwe SDS-max hamers van Metabo.

S 99,00! I â&#x201A;Ź T . v . A w GR ERVICE t. FULL S

Meer informatie op metabo.com Geldig t/m 31 december 2019 14087

VORST MELDINGEN BOUW 2019-2020 BEGONNEN De winter komt er aan. Vanaf nu kan weer melding gemaakt worden bij het UWV, als uw werknemers niet kunnen werken vanwege de vorst. Deze periode duurt tot en met 27 maart 2020. De Vorst-WW-regeling is niet gewijzigd ten opzicht van vorige winter, aldus Bouwend Nederland. Zij hebben de belangrijkste zaken op een rijtje gezet: Vorige winter is het aantal eigen risicodagen van 15 naar 5 teruggebracht. Dit Âbetekent dat u, na 5 vorstdagen waarop uw werknemers niet hebben kunnen werken, Vorst-WW kunt aanvragen. Belangrijk hierbij is dat u vanaf de eerste vorstdag, bij het UWV gemeld hebt dat uw werknemers niet hebben kunnen werken vanwege de vorst. De overige regels voor de Vorst-WW-regeling zijn voor de komende winter gelijk gebleven.

Hoe weet u dat er sprake is van een vorstdag? De meting van het KNMI-weerstation in het postcodegebied waar de werknemer werkzaam is of zou zijn, is bepalend voor het vaststellen van de vorstnorm. Als mogelijke aanvulling op de Vorst-WW, heeft Bouwend Nederland het ledenvoordeel Weerverletdekking CelsiusPro voor haar leden. Het weercertificaat van CelsiusPro dekt de kosten die u, als ondernemer maakt, om weerverlet te voorkomen. Het gaat hierbij niet alleen om verlet door vorst, maar ook om verlet door andere weersomstandigheden.

bron en nadere info: bouwend nederland

INHOUD

8 Let’s go VERTICAL! In het stadsdeel Nieuw-West in Amsterdam ligt SloterdijkCentrum. Een monofunctionele kantorenlocatie die zich de komende jaren ontwikkelt tot een moderne stadswijk voor niet alleen werken, maar ook wonen en verblijven.

‘In feite is VERTICAL een stapeling van veel avontuurlijke, niet standaard woningtypes’

B+U 8 2019 3

â&#x20AC;&#x2DC;Het Amsterdamse station ligt op een eiland, dat is uniek voor Nederlandâ&#x20AC;&#x2122; Welkom in het centrum van Amsterdam! Vernieuwen terwijl het gebied haar functie moet behouden, vergt het uiterste van planning en techniek. Midden tussen bezoekersstromen, fietsers en tramverkeer werken aannemer en opdrachtgever intensief samen aan deze megaklus. We laten de twee projectmanagers aan het woord.

54 Herontwikkeling richting Rocket Science Een mooi, beeldbepalend kantoorpand herontwikkelen en ombouwen, dat kunstje is inmiddels wel bekend. Daar draaien nu ook commerciële projectontwikkelaars hun hand niet meer voor om. Maar een complete chemieplant, gebouwd om hoogreactieve chemische processen te faciliteren, zo’n complex transformeren tot onroerend goed waar allerlei verschillende start-up en scale-up bedrijven naast elkaar gaan opereren en dan ook nog met veel onderlinge interactie, dat is andere koek.

‘Ons proces is niet instabiel, maar als het mis gaat, heeft dat wel een grote impact’

B+U 8 2019 5

Vakbeurs openbare ruimte

De Vakbeurs Openbare Ruimte heeft een lichte zweem over zich van Kate Bush-meisjes, mannen met kaplaarzen en regenjassen, en groen. Groen is niet meer wat het is geweest.

Bits, Bricks & Behaviour De conferentie, ook nu gekoppeld aan de beurs Smart Homes & Intelligent Buildings, heeft de bezoekers begin november opnieuw veel inzicht gegeven in de ontwikkeling van de markt voor gebouwautomatisering. Interessant nu energietransitie en verduurzaming meer van de sector vragen.

BIM ONDERWIJSDAG Van het beschikbaar krijgen van gebouwinformatie op de smartphone tot toepassing van artificial intelligence. Zo breed is het spectrum als een gebouw als computermodel de basis is voor communicatie in de bouw. 64

48 EN VERDER

FOTOPAGINA ............... 1+36+86+94 VAKBEURS ENERGIE.................... 30 VERDUURZAMEN GEBOUWEN...... 70 VERBETERING BIODIVERSITEIT ... 74 ACTIVE HOUSE............................. 76 BEDRIJFSINFO............................. 79 COLOFON.................................. 108

Grip op uw daken Dakbehoud Nederland is een organisatie met landelijke dekking voor dakonderhoud en dakmanagement. Onze klanten zijn overheid, woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s. U hebt één overzichtelijk contract en continu inzicht in de conditie van uw vastgoed.

VOORDELEN DAKBEHOUD •

Gecertificeerde dakdekkersbedrijven

•

Landelijke dekking / Calamiteitenservice

•

Inzicht in en grip op de conditie van uw daken

•

Langere levensduur daken

•

Kostenbesparing door dakonderhoud

Dakbehoud Nederland Nevelgaarde 40 3436 ZZ Nieuwegein 036 530 44 90 info@dakbehoud.nl WWW.DAKBEHOUD.NL

13824b

REDACTIONEEL

B+U 8 2019 7

CHEMIE In deze Bouw en Uitvoering aandacht voor chemie. Niet alleen komt de stikstofproblematiek voorbij - en zelfs een oplossing hiervoor - maar ook kijken we naar grensoverschrijdende samenwerkingen waarbij aanvankelijk lastige opgaven relatief simpel tot stand komen door innige samenwerking.

Op de vakbeurs Openbare Ruimte, daags na het boerenprotest, lag het woord stikstof

op ieders lippen. Scientific director Botanical Garden Delft University of Technology Bob van Ursem toonde hier in een half uurtje hoe het hele stikstof-probleem op een simpele

manier kan worden opgelost. De TU Delft heeft een procedé ontwikkeld waarmee je van ammoniak salmiak kunt maken. De welbekende snoepjes. Ursem: “Je eet dan je probleem op en het is tegelijk een mooi businessmodel voor de boeren.” (Zie pagina 38)

Van stikstof naar de chemiefabriek in Deventer is een kleine stap. Maar om een complete

chemieplant, gebouwd om hoogreactieve chemische processen te faciliteren, te transformeren tot onroerend goed waar allerlei verschillende start-up en scale-up bedrijven naast elkaar gaan opereren, dat is andere koek. (Zie pagina 54)

Ook veel chemie in de samenwerking in Sloterdijk-Centrum, zie pagina 8 De monofunctio-

nele kantorenlocatie ontwikkelt zich langzaam tot een moderne stadswijk waarin je kunt werken, wonen en verblijven. Een gesprek met coördinerend architect Walter van Dijk van NL Architects XXX en ontwikkelaar René Koning van Heijmans.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

8 B+U 8 2019

B+U 8 2019 9

LETâ&#x20AC;&#x2122;S GO VERTICAL!

10 B+U 8 2019

In het stadsdeel Nieuw-West in Amsterdam ligt Sloterdijk-Centrum. Een monofunctionele kantorenlocatie die zich de komende jaren ontwikkelt tot een moderne stadswijk voor niet alleen werken, maar ook wonen en verblijven. Een dergelijke gebiedstransformatie vergt lef vanuit verschillende partijen. We spreken met twee ervan: de coördinerend architect Walter van Dijk van NL Architects XXX en ontwikkelaar René Koning van Heijmans. TEKST BETTY ROMBOUT EN JACO OTTO BEELD HEIJMANS EN WAX ARCHITECTURAL VISUALIZATIONS

msterdam Sloterdijk is nog relatief onontdekt. Het heeft een rauwe, metropolitane sfeer. Een echte ‘urban playground’ met al een aantal opvallende gebouwen en veel groen. De komende jaren bouwt de gemeente circa 1.500 woningen voor verschillende doelgroepen. In 2017 zijn de eerste 358 (tijdelijke) woningen opgeleverd voor (internationale) studenten, Nederlandse jongeren en statushouders. In 2018 zijn 250 woonstudio’s in drie getransformeerde kantoorpanden aan de Barajasweg opgeleverd. Sloterdijk zal in de komende jaren verder worden uitgebreid naar circa 7.500 woningen. Het is een dynamisch gebied waar al een en ander te beleven is. Zo kunnen bezoekers nu al terecht bij BRET. Dit horecapaviljoen is gemaakt van zeecontainers en een van de pioniers in de transformatie van Sloterdijk. Overdag een prima plek voor een lunch of een borrel. In de avonduren wordt het gebouw omgetoverd voor speciale evenementen. Aan de overzijde daarvan ligt de Tuin van BRET: circulair, innovatief en continu in bedrijf. VEN Amsterdam is ook een nieuwe 24/7 hotspot

in dit gebied. Een plek waar werk en spel samenkomen. VEN beschikt over twee hotels, zes restaurants, negentien vergaderzalen, een Holland Casino en grote evenementenruimtes. Niet ver hier vandaan is de Trainlodge gebouwd. Een modern en betaalbaar hostel. Ook het Westerpark met de Westergasfabriek bevindt zich nabij deze nieuwe moderne stadswijk. En wat te denken van De School. Het gebouw is zeven dagen per week geopend als club, muzieklocatie, café en gym en beschikt over tentoonstellingsruimtes en werkruimtes. En het Amsterdam Art Center beschikt over meer dan veertien vergaderzalen en is niet meer weg te denken uit het Amsterdamse evenementenlandschap. Aan de Willem Kraanstraat en het Bos & Lommerplein bevinden zich twee grote winkelcentra. De Makerstoren - het oude ID&T kantoor - gaat ruimte bieden aan bedrijven uit de maakindustrie. Maar er is nog meer. Namelijk VERTICAL. Het nieuwbouwproject in Amsterdam Sloterdijk krijgt circa 144 woningen: appartementen, maisonnettes, tuinlofts en stadswoningen, variërend van small tot XXXL, en van ingedeeld tot

helemaal open. Bijzonder is het verticale landschap dat de toren een groen karakter geeft.

SAMEN

De vier Nederlandse architectenbureaus NL Architects, Chris Collaris Architects, studio Donna van Milligen Bielke, Space Encounters en landschapsarchitect DS Landschapsarchitecten werken samen aan het bijzondere ontwerp van VERTICAL. Heijmans is vanaf 2017 betrokken bij het project. Voor het project Vertical in Amsterdam (Sloterdijk) zal de bouw, naar het zich nu laat aanzien, eind 2019/begin 2020 aanvangen. De oplevering vindt vermoedelijk eind 2022 plaats. René Koning is manager bij Heijmans. Hij vertelt: “De combinatie van meerdere architecten voor één project is een redelijk unieke. Het project is interessant, maar ook een bijzondere uitdaging. We moeten ervoor zorgen, dat alle architecten, ook als het over techniek gaat op één lijn zitten, complementair aan elkaar zijn en integraal opereren. Zij hebben uiteraard allen hun eigen visie op

‘In feite is VERTICAL een stapeling van veel avontuurlijke, niet standaard woningtypes’ een plan, waarbij het de uitdaging is om de visie rond dat plan ook visueel en technisch te laten samensmelten. Gezamenlijk komen we in overleg tot consensus, passend binnen de ingebrachte ideeën, ontwerpen en techniek. Walter van Dijk is partner van NL Architects: het coördinerende architectenbureau van het project VERTICAL. Hij vult aan: “De gemeente legde bij de uitgave van de tender heel wat ambities neer. VERTICAL komt in een complex gebied, waar veel monotone gebouwen staan. Vandaar de vraag naar diversiteit in de architectuur. Met ontwerpideeën van meerdere bureaus zorgen we voor meer intrinsieke verschillen. Bijzonder is dat bij VERTICAL ook de landschapsarchitect in het team zit.”

TORENS

VERTICAL bestaat uit twee torens met woningen en daaronder een stallingsgarage voor auto’s en fietsen. Alleen de plint aan de Radarweg is bedoeld voor een

commercieel programma. De ene toren typeert als een rots, waarbij verdiepingen in verschillende betonkleuren worden uitgevoerd: geïnspireerd op geologische lagen in een rots. De andere toren bestaat uit bouwlagen in verschillende hoogten met aan de buitenzijde betonnen plantenbakken met een terugliggende gevel. Deze toren is de hoogste van de twee, circa 70 meter. VERTICAL kent appartementen van S tot XXXL formaat, zoals eerder gezegd. Van regular tot loft-uitvoering van wel drie, vier tot zes meter hoog. Alsook uit maisonnettes met twee woonlagen. Deze kenmerken zich door een royale gelijkvloerse open ruimte en zijn uitgebreid met een verdieping. Een aantal daarvan liggen in het middengebied (tussen de twee torens in) aan een daktuin, het zogenaamde ‘Brettenkleed’ en hebben een eigen buitenruimte. In feite is VERTICAL een stapeling van veel ‘avontuurlijke’, niet standaard ‘woning types’. Waar normaal gesproken in de architectuur geprobeerd

B+U 8 2019 13

14 B+U 8 2019

ZES BIJZONDERE PRINCIPES VAN VERTICAL UITGELICHT Default duurzaam: Topdesign van Nederlandse bodem: Deelfaciliteiten en -mobiliteit: Wonen en werken gaan hand in hand: Nice to stay in, easy to go out: Wonen met een tuin op hoogte.

wordt ‘randjes’ te voorkomen - deze worden in de loop van de tijd vuil - zijn deze in VERTICAL juist optimaal benut. Op zulke plekken worden bijvoorbeeld plantenbakken neergezet.

GROEN

Walter van Dijk: “Het verticale slaat dus op de bouw in de hoogte (verticaal), waarbij er altijd een tuin ‘voor de deur staat’. Oftewel, het groen is een belangrijk element in het ontwerp. Rond het onderhoud, beregening en bewatering is een systeem ontworpen voor dit groene plan. Zo moet het groen voldoende regenwater hebben om daadwerkelijk groen te blijven en niet te verdorren. De manier waarop het wordt gevoed, is heel bijzonder. In een normaal jaar (qua neerslag) valt er voldoende regen en in het droge scenario is er een neerslagtekort in het groeiseizoen. Hiervoor wordt een dynamisch waterbergingssysteem aangebracht, waarbij zo veel mogelijk water wordt vastgehouden op basis van neerslagvoorspelling. Bovenop het gebouw bufferen we daarvoor water. Dit water wordt onder andere gebruikt om de plantenbakken te voeden. Op deze manier verspillen we zo weinig mogelijk kraanwater aan het groen. Groene daktuinen rondom de gevels zorgen er bovendien voor dat het gebouw minder snel opwarmt.” Het groenontwerp bij het project VERTICAL is onderscheidend. Op de vraag of we dit vaker tegenkomen, zegt René Koning: “Laat ik het zo zeggen: nagenoeg alles wat je in de architectuur zou willen doen, is in dit project samengesmolten. We hebben hier te maken met een verscheidenheid aan architecten. Door de creativiteit en het enthousiasme van de partijen is ook het groendeel mee ontworpen. Dat concentreert zich het meest in de hoge toren en dat is een interessante opgave. Dit is nog niet veel gebeurd in Nederland, er zijn nu enkele voorbeelden, maar het groendeel is relatief nieuw voor ons land.” Koning vervolgt: “Het groenontwerp is ontwikkeld door landschapsarchitecten DS. Zij hebben de engineeringhulp gezocht bij De Dakdokters. We zijn nu verder in de aanbestedingsfase en contractvorming om de juiste partijen te selecteren voor de uitvoering en langdurig onderhoud. We hebben afgesproken, ook richting de gemeente, dat we het beheer en onderhoud namens de VVE, gedurende de eerste vijf jaar uitvoeren, om ontwerp, eenheid en groei van het groen te monitoren en te begeleiden.”

B+U 8 2019 17

SHARED LIVING EN FACILITIES

Daar waar de onder- en bovenbouw van de hoge toren van VERTICAL samenkomen, bevindt zich op de vijfde verdieping een gemeenschappelijk programma. Deze shared living is een ruimte met faciliteiten voor alle bewoners en bezoekers van VERTICAL. Het omvat een bijeenkomstruimte met keuken, een yogaruimte/gym en logeerkamers, en is omgeven door een fraai daklandschap met gemeenschappelijk dakterras. Op de begane grond van VERTICAL (aan de Radarweg) komen functionaliteiten voor de buurt en ondernemers: shared facilities. De vaste basiswaarden zijn een bar en restaurant en een eventspace.

B+U 8 2019 19

NOG MEER DUURZAAM

We benoemden het al even: duurzaamheid. VERTICAL kent vele vormen van duurzaamheid. René Koning: “Naast de groene daktuinen met beregening- en waterbergingssysteem, hebben we ook een warmte-koude opslag (WKO) systeem. PV-panelen op de daken van de torens en windturbines op de hoge toren zullen voor duurzame opwekking van energie zorgen. Zo zal het dak van de hoge toren een meter of vier worden ‘opgetild’ en er omheen lamellen van PV-panelen worden aangebracht. De wind kan tussen de lamellen door en daarachter zijn onder andere windturbines voorzien. De opgewekte energie wordt teruggeleverd aan het gebouw.” Walter van Dijk: “Een ander duurzaamheidsaspect is, dat we behalve groen, in de ‘rots’ (de lagere toren) veel nestkasten en sparingen voor onder meer zwaluwen, vleermuizen, mussen aanbrengen. VERTICAL zal ook elektrische deelauto’s aanbieden aan bewoners van de twee torens (zogenaamde shared mobility). Op die manier dragen we bij aan creëren van een gezonde leefomgeving.”

BIJZONDER

Er worden momenteel relatief veel groene gebouwen ontworpen. Veel ervan zien we op plaatjes. Nog niet zo heel veel zijn er daadwerkelijk al gebouwd. In die zin, is VERTICAL een spannend project met al het groen. ‘’Als het klaar is, zullen er zeker vanuit heel de wereld mensen naar komen kijken, om ervan te leren’’, is de veronderstelling van de heren Van Dijk en Koning.

DIRECT BETROKKENEN PROJECT AMSTERDAM VERTICAL: Opdrachtgever: Heijmans Aannemer: Heijmans Utilitaire Woningbouw Architecten: NL Architects, Space Encounters, Chris Collaris Design, Studio Donna van Milligen Bielke. Landschapsarchitect: DS Landschapsarchitecten i.s.m. De Dakdokters Adviseur constructie: IMd Raadgevende Ingenieurs Adviseur bouw, ruimte en milieu: LBP/SIGHT Adviseur installaties: Fore Installatie Adviseurs & Huisman & van Muijen

B+U 8 2019 21

WELKOM IN HET

CENTRUM VAN AMSTERDAM ! De Entree vernieuwing centrumzijde Amsterdam CS

(illustratie: gemeente amsterdam)

Project De Entree is een enorm complexe opgave. Het is een verzamelnaam voor diverse werkzaamheden aan de centrumzijde van het centraal station van Amsterdam. Vernieuwen terwijl het gebied haar functie moet behouden, vergt het uiterste van planning en techniek. Midden tussen bezoekersstromen, fietsers en tramverkeer werken aannemer en opdrachtgever intensief samen aan deze megaklus. Bouw en Uitvoering laat de twee projectmanagers aan het woord. TEKST RONALD VAN BOCHOVE

B+U 8 2019 23

an het stationseiland in Amsterdam wordt al zo’n 25 jaar gewerkt. Als project De Entree af is, is ook de openbare ruimte mooi ingericht. In eerdere fasen zijn diverse veranderingen in het gebied aangebracht. Het autoverkeer rijdt niet meer aan de centrumzijde van het station, maar rijdt nu door de Michiel de Ruijtertunnel aan de IJzijde van het station. In het station is op de begane grond een nieuw winkel- en horecagebied ontstaan. Langs het IJ is ruimte voor het langzame verkeer. Op niveau -1 van het stationsgebouw zijn de metrohaltes en op niveau +1 is er een nieuw busplatform. Parallel aan de werkzaamheden aan de IJzijde is ook gewerkt aan de Noord/Zuidlijn. Jiska Beelen, projectmanager van De Entree bij de Gemeente Amsterdam: “Een ingrijpend onderdeel van ons werk met project De Entree is de vernieuwing van het spoorwerk voor de trams aan de stadkant. Op veel plekken is de traminfrastructuur aan het eind van haar levensduur. Daarnaast vergroten we de waterpartij én we lossen een typisch Amsterdams probleem op: het stallen van je fiets in het stationsgebied. Daartoe bouwen we een ondergrondse fietsenstalling voor zevenduizend fietsen. En daarbij ronden we nog wat losse eindjes van het werk aan de Noord/Zuidlijn af.” Beelen: “Het Amsterdamse station ligt op een eiland. Dat is uniek voor Nederland en al die waterpartijen hebben een ongekende stedenbouwkundige waarde voor Amsterdam. De gemeenteraad heeft nadrukkelijk aangegeven meer water voor het station te willen. Mooi, maar daardoor is de opgave niet makkelijker geworden.”

DYNAMISCH PLANNEN

De complexiteit van de opgave heeft de gemeente doen besluiten al het werk bij één aannemer te leggen. De aannemer realiseert het project en daarna zal de gemeente het gebied onderhouden. tramwerkzaamheden oktober 2019. (foto frank doves)

De aannemer is verantwoordelijk voor de planning van alle werkzaamheden. Beelen: “Zij maken de planningen op basis van de door ons gegeven randvoorwaarden. Zo stellen wij bijvoorbeeld dat het gebied te allen tijde haar functie moet kunnen vervullen. Natuurlijk binnen redelijke grenzen. Je kunt geen tramrails vervangen als de trams er nog overheen rijden. De vervangingsperiode voor het spoor moeten wel zo kort mogelijk gehouden worden.” “De aannemer maakt dus de planning en fasering binnen onze kaders”, vervolgt Beelen. “Door nauw samen te werken blijven we flexibel en kunnen we tussentijds iets aanpassen. Het is hiermee een dynamisch contract in een dynamische omgeving. Dat is soms voor een buitenstaander lastig te begrijpen, maar dit is de manier waarop we dit werk hebben georganiseerd.” Naast de gemeente zijn er ook andere partijen en stakeholders in het gebied waar we in de planning rekening mee houden, vertelt Beelen. “De NS, de rederijen van de rondvaartboten en GVB, het gemeentelijke vervoersbe-

24 B+U 8 2019

VERNIEUWING CENTRUMKANT AMSTERDAM CS: DE ENTREE Tot en met 2023 wordt er gewerkt aan een nieuw stationsgebied aan de centrumzijde van Amsterdam Centraal. Het hele gebied tussen de Schreierstoren en de Droogbak wordt daardoor overzichtelijker en aantrekkelijker. Er komt meer water: Tegenover het Victoria hotel wordt een deel van de Prins Hendrikkade uitgegraven. Zo wordt het middelste deel van het Open Havenfront groter en volgt deels de lijn van de oude, historische kade. Meer ruimte voor voetgangers en fietsers: Onder het water voor het station komt een fietsenstalling voor liefst 7000 Âfietsen. Knelpunten in het verkeer zijn aangepakt. Al sinds de zomer van 2018 rijden bussen en doorgaand autoverkeer niet meer voor, maar achter het Âs tation aan de IJzijde. De Westertoegang is verdiept zodat ook hoge voertuigen onder het spoor door de stad in en uit kunnen. Door de Middentoegangsbrug te verbreden, komt er op deze drukke looproute meer ruimte. Er komt een nieuw tramspoor, nieuwe tramhaltes: De lay-out van de sporen, bovenleiding en wissels van het tramverkeer worden geoptimaliseerd en kwetsbare delen van het spoor worden vervangen voor slijtvast materiaal. Er komt een extra verbindingsspoor tussen oost en west, zodat trams ook van en naar het station kunnen als het gewone spoor tijdelijk niet beschikbaar is. De tramhaltes worden hoger en breder en daarmee beter zichtbaar, veiliger en beter geschikt voor gehandicapte reizigers. Nieuwe steigers en kades: Aan het water komen verlaagde kades met enkele steigers. Het Stationsplein wordt van natuursteen: Het hele Stationsplein wordt opnieuw bestraat met duurzaam natuursteen, net als de Rode Loper en de voetgangersgebieden aan de IJzijde. De bruggen die het stationseiland met de stad verbinden, worden bestraat met grote donkergrijze granieten tegels, om te benadrukken dat de bruggen aparte verbindingselementen zijn tussen het vaste land en het eiland.

B+U 8 2019 25

(illustratie: gemeente amsterdam)

26 B+U 8 2019

drijf. Ze moeten worden gefaciliteerd zodat ze kunnen blijven ondernemen in dit gebied. In de voorbereiding van het project is vanuit hun bedrijfsvoering dan ook nadrukkelijk gekeken hoe we hun eisen en wensen voor toegankelijkheid en bevoorrading mee konden nemen in het contract.” “Het projectmanagementteam bestaat uit zes mensen”, legt Beelen uit. “Naast mijzelf nog vijf mensen die rond een bepaald thema deelverantwoordelijkheid hebben. Zo is er een technisch manager, een contractmanager, een uitvoeringsmanager, een manager projectbeheersing en een omgevingsmanager. Zij hebben elk weer een eigen team. Ook aan de kant van de aannemer is er een vergelijkbaar team met onder anderen een omgevingsmanager met een omgevingsteam. De communicatie met partijen wordt geregeld door de twee teams gezamenlijk.” Beelen: “Het leeuwendeel van de communicatie gaat via het omgevingsteam. Met een paar stakeholders houd ik zelf contact zoals de Vervoerregio Amsterdam die ook een belangrijke financier is en GVB, die gebruiker is, maar ook bepaalt of de kwaliteit van het nieuwe spoor naar wens is.” “Het omgevingsteam legt aan de ondernemers en bewoners uit wat de gevolgen van de werkzaamheden zijn, zoals geluidshinder of omleidingen voor het verkeer. Hoewel zij duidelijk overlast ervaren van de werkzaamheden, hebben mensen er begrip voor en is er ook waardering. Ze weten dat het gebied uiteindelijk aangenamer wordt.”

vanuit de metrohal kun je straks via de nieuwe cuyperstrap de hal van het treinstation bereiken

jiska beelen, projectmanager van de entree bij de gemeente amsterdam, en projectmanager henk jan zoer van max bögl & partners. (foto: richard mouw)

BEVROREN GROND Omdat werkzaamheden aan de Cuyperstrap in de stationshal geen ruimte bieden aan zwaar materieel, is het maken van de doorbraak door de vloer en grond en de constructie van de trap, werk met chirurgische precisie. Max Bögl heeft voor het maken van de bouwkuip haar grondbevriezingstechniek toegepast. In de grond zijn vrieslansen aangebracht die zijn aangesloten op een vriesinstallatie. De bevroren grond zorgt dat er rondom een gronden waterkering is.

HET BESTE PLAN

De gemeente Amsterdam gunde de opdracht aan aannemersbedrijf Max Bögl. Belangrijk argument voor deze keuze is de beperking van hinder en het behoud van bereikbaarheid in het plan van de aannemer. “Bögl heeft de opdracht gekregen omdat ze het

Niets doet vermoeden dat je langs een complexe bouwput loopt in de Cuypershal van het centraal station. Studionvb ontwierp in opdracht van de NS een groot, gefacetteerd object met de naam ‘impuls’, dat over de stalen, geluidwerende constructie staat die de overlast voor treinreizigers beperkt.

B+U 8 2019 27

beste plan voor de laagste prijs indienden”, schreef de gemeente Amsterdam. “Het bouwbedrijf let er bij de uitvoering op dat het dagelijks leven door kan gaan. Ze volgen zoveel mogelijk het ritme van de stad, per dag, per seizoen en per jaar.”

een van de hoogtepunten van het project: de cuyperstrap. (foto: richard mouw)

Voor projectmanager Henk Jan Zoer van Max Bögl & Partners ligt daarin een fascinerende opgave. “We worden uitgedaagd een slimme fasering te bedenken zodat wij ons werk kunnen doen en de duizenden gebruikers van het gebied zo min mogelijk overlast ondervinden en hun weg goed weten te vinden. Elke keer moeten we de flexibiliteit hebben om de planning iets aan te passen.”

Zoer maakt deel uit van een managementteam met naast de projectmanager ook een omgevingsmanager, een technisch manager, een manager projectbeheersing , een contractmanager en financieel manager, die de hele organisatie aansturen. Max Bögl werkt met een twaalftal gespecialiseerde partners voor onder meer het maaiveld, spoorwerk en natte infra. “De grootste partners zijn geïntegreerd in onze organisatie en leveren hun eigen projectleiders.” Een hecht team dat noodzakelijk is om eisen van omgeving en techniek te integreren. “We moeten constant de belangen van de omgeving afwegen tegen de belangen van de bouw.”

vernieuwing van het tramsysyteem. (foto: richard mouw)

Voor Zoer zijn er in deze fase van het project drie interessante hoogtepunten te noemen: een buitendienststelling van een deel van het tramverkeer, de fietsenstalling onder water en de Cuyperstrap. “Deelprojecten waarin we op het scherpst van ons vermogen moeten opereren.”

TRAM

Eind oktober reed er geen tramverkeer over de Martelaarsgracht en het kruispunt met de Prins Hendrikkade. Zoer: “We hebben toen dag en nacht doorgewerkt om hier in tien dagen het tramsysteem te vernieuwen. Tijdens het slopen van het boven- en onderbed van de oude trambanen hebben we gelijk kabels en leidingen verlegd. Dat is wel een uitdaging. Amsterdam is ondergronds als ‘spaghetti.’ Een ongeordende kluwen

28 B+U 8 2019

kabels en leidingen. Je weet gewoon niet wat je tegen kan komen. Gedurende de buitendienststelling hebben we in korte tijd een nieuwe minder dikke fundering opgebouwd waar de trams weer vele jaren over kunnen rijden.”

FIETS

In de nieuwe inrichting krijgt het gebied meer water. Onder het water komt een fietsenstalling. De bouwkuip daarvoor is bijna klaar. De meeste damwanden zijn al geplaatst. Eind van het jaar sluit de bouwkuip en gaat het water hier even weg voor de bouw van de ondergrondse fietsenstalling. Als de fietsenstalling klaar is, kunnen fietsers die verder met de trein of metro reizen, onder het water door naar de metrohal lopen.

METRO

Vanuit de metrohal kun je straks via de nieuwe Cuyperstrap de hal van het treinstation bereiken. Dankzij deze trap is het straks mogelijk overdekt over te stappen tussen het treinstation en de metro. Zoer: “Deze ingreep is behoorlijk spectaculair, hoewel de reiziger hier weinig van merkt omdat de werkzaamheden uit het zicht plaatsvinden. De trap was al voorzien bij de aanleg van de Noord/Zuidlijn, maar dat is niet gelukt. Nu mogen wij deze trap realiseren.” De beperkte werkruimte en de complexiteit die het maken van de trap met zich meebrengt, vereist een chirurgische precisie en de inzet van een unieke bevriezingstechniek door Max Bögl voor het maken van een

impressie van de ingang van de nieuwe fietsenstalling. (illustratie: wUrck)

het plaatsen van de damwanden van de fietsenstalling. (foto: richard mouw)

waterdichte bouwkuip. De Cuyperstrap, die naar verwachting midden 2020 klaar is, bestaat straks uit een vaste trap naar beneden en een roltrap omhoog. Dan is het werk voor Beelen en Zoer, alle betrokken partijen en stakeholders nog lang niet voorbij, maar gaan zij gewoon door naar een volgende fase in de planning van De Entree. De vloer van van de fietsenstalling komt op ongeveer NAP -7. (illustratie: wUrck)

30 B+U 8 2019

Innovatieve pareltjes

VAKBEURS

ENERGIE We gingen tijdens de Vakbeurs Energie op zoek naar mooie innovaties die hun steentje bij kunnen dragen aan de energietransitie.

Aandacht voor een zonneboiler, restwarmte uit tunnels, koelen met Phase Changing Materials en een slimme nokverdamper, alle genomineerd voor een award. TEKST GERARD VOS

B+U 8 2019 31

p de Vakbeurs Energie sleepte Tizzin de Innovative Energy Solutions Award 2019 in de wacht. Het betreft een duurzame koeling voor serverruimten.

De bouw en andere sectoren leunen steeds zwaarder op datacenters die vervolgens zwaar leunen op het elektriciteitsnetwerk. De datasector heeft een enorme honger naar elektriciteit. Naar verwachting verdubbelt de Nederlandse datasector de komende vier jaar in omvang. Conservatieve schattingen komen uit op een jaarlijks verbruik van 4 miljard kilowattuur. Ter vergelijking: de datacenters verbruikten in 2018 bijna drie keer zo veel stroom als de Nederlandse Spoorwegen (1,35 miljard kilowattuur) en meer dan alle stroom die in Nederland wordt opgewekt met zonnepanelen (3,1 miljard kilowattuur). Tizzin heeft een oplossing bedacht waarmee aanzienlijke hoeveelheden elektriciteit kunnen worden bespaard. Ze gebruiken decentrale thermische energieopslag, in de vorm van PCM-elementen om serverruimten zeer efficiënt te koelen. De Phase Changing Materials ondersteunen de directe buitenluchtkoeling in uren dat de buitenluchttemperatuur boven de vereiste ruimtetemperatuur stijgt en geeft de energie terug aan de ruimte in die perioden waarin de buitenluchttemperatuur daalt. Hiermee claimt het bedrijf dat een energiebesparing tot 95 procent mogelijk is. Bijkomend voordeel is dat gedurende de koude wintermaanden de PCM-elementen ook gebruikt kunnen worden om ervoor te zorgen dat de vloertemperatuur in de serverruimte niet te laag wordt. PCM-elementen hebben geen synthetische koudemiddelen, het is herbruikbaar, niet brandbaar en het is niet giftig. Bij Vodafone werkt het systeem naar tevredenheid. Ze werken al bijna twee jaar met de PCM-koeling. “De oplossing is vrijwel onderhoudsvrij is en bevat geen koelmiddelen. In deze periode zijn geen problemen opgetreden, zelfs niet in de warme zomer. Het volledige stroomverbruik is aanzienlijk gedaald en er heeft een flinke verlaging plaatsgevonden van de accutemperatuur in vergelijking met locaties met een traditionele DXkoelsysteem”, aldus Wiel Ackermans, Domain architect bij Vodafone. Met het binnenhalen van de award ontving Tizzin een communicatiepakket t.w.v. €5.000,- bestaande uit onder andere een dedicated mailing naar 75.000 professionals, een dagelijkse workshop in een theater tijdens Vakbeurs Energie 2020 en een reportage en interview in EnergieGids.

LEES ME E R

W W W.T

IZ Z IN.C

32 B+U 8 2019

RESTWARMTE UIT TUNNELS

De partij die net naast de Innovative Energy Solutions Award 2019 greep is de GEA Group met hun vinding om restwarmte uit tunnels te halen. Ook al is de vinding al uitgebreid getest in de Ketheltunnel, de harde cijfers ontbreken helaas, aldus de vakjury onder leiding van Mark Meijer. Restwarmte uit verkeers- en metrotunnels kan gebruikt worden voor gebouwen die in de omgeving van een tunnel liggen. Dit door de restwarmte uit tunnels te gebruiken als bronwarmte voor een warmtepomp. Hiervoor heeft onderzoek plaatsgevonden in de Ketheltunnel, een twee kilometer lange tunnel op de A4 tussen Schiedam en Delft. Gemiddeld rijden hier 3.277 voertuigen per uur door. De warmteafgifte van het voorbijrijdende verkeer wordt bepaald door het aantal voertuigen, de samenstelling, de snelheid en het brandstofverbruik van het verkeer. De hoeveelheid warmte in één verkeersbuis van de tunnel bedraagt gemiddeld 3960 kW. Met beide tunnelbuizen kunnen 1.400 woningen van warmte worden voorzien. Door deze restwarmte, van gemiddeld tien-twintig graden Celsius, uit verkeerstunnels te gebruiken als bronwarmte voor een warmtepomp is het mogelijk minimaal zeventig graden Celsius warmte te leveren aan de gebouwde omgeving van de tunnel. Om de warmte tijdelijk op te slaan is het mogelijk de waterkelders van de tunnel daarvoor in te richten. Vraag die zich hierbij opdringt is, ‘wat als we straks allemaal elektrisch rijden?’ Geen probleem zo blijkt. Bij elektrisch rijden met een brandstofcel op waterstof zal de warmteafgifte circa de helft zijn ten opzichte van de huidige verbrandingsmotor. Dat is nog altijd voldoende restwarmte om nuttig te gebruiken. GEA werkt momenteel aan een project om restwarmte uit de London Underground nuttig toe te passen voor stadswarmte.

LEES ME E R

W W W.G

E A .C O

B+U 8 2019 33

COMPACTE ZONNEBOILER

Ook genomineerd voor de Innovative Energy Solutions Award 2019 was de â&#x20AC;&#x2DC;compacte zonneboilerâ&#x20AC;&#x2122; van SoWise. Het principe is heel eenvoudig. Als je het water in een opblaasbadje van de kinderen lekker warm wil krijgen dan leg je een tuinslang in het gras. De zon verwarmt het water dat langzaam door de slang loopt en het badje stroomt langzaam vol met warm water. Dit principe wordt ook toegepast in de zonneboiler. Deze heeft een collector en een opslagvat waar 160 liter warm water in kan. De boiler wordt aangesloten op de waterleiding die zorgt voor de doorstroming.

De vinding heeft veel voordelen. Zo zijn er geen bewegende of elektrische delen en onderhoud is niet nodig. De zonneboiler kan eenvoudig aan bestaande CV(combi)ketels, boilers of geisers worden aangesloten. Met een unit op je dak houdt de bewoner ook meer woonruimte over. Andere zonneboilers zoals vlakkeplaatcollectoren of heat pipe systems maken gebruik van een warmtewisselaar om het opslagvat te verwarmen. Dat is bij de zonneboiler van SoWise niet aan de orde. De boiler heeft geen indirect circulatiesysteem waarmee het circulatiemiddel glycol niet nodig is. Een pomp en warmtewisselaar zijn eveneens overbodig. Als je een beetje handig bent, kun je de unit zelf monteren. Maar slimmer is het om een erkend installateur te laten doen, want die is vereist om voor een SDE-subsidie van 1.012 euro in aanmerking te komen.

LEES ME E R

OW IS W W W.S

E SOL A

R .C OM

34 B+U 8 2019

GELUIDSTILLE WARMTEPOMP IN DE NOK

Ook genomineerd tijdens de Vakbeurs Energie, maar dan voor een Award in de categorie Beste Product, is de nokverdamper van Tegnis. Deze is onderdeel van een energiedak. Bij het bedrijf uit Lelystad werken een stel Willie Wortels die de laatste jaren met veel baanbrekende innovaties zijn gekomen. Tegnis ontwerpt, produceert, en levert innovatieve installaties voor nieuwbouw en renovatie. Zo zagen een energiedak, een stille warmtepomp in combinatie met een nokverdamper, en een decentrale unit het levenslicht. Er is een nominatie voor de nokverdamper. Feitelijk kun je zeggen dat het een langgerekte buitenunit is voor een warmtepomp. Buitenunits voor lucht/water warmtepompen hebben momenteel het imago dat ze (te) veel geluid produceren. De Tegnis nokverdamper is geruisloos. De buitenunit van de warmtepomp is in de nok van het dak geĂŻntegreerd en heeft geen onderhoud nodig. De nokverdamper maakt gebruik van de luchtdruk voor, boven en achter het huis. Van de luchtdruk wordt gebruik gemaakt door een luchtspouw te creĂŤren tussen het dakvlak en een laag zonnepanelen. In de nok zit de verdamper met een rooster eromheen. In het zadeldak zit een flinke luchtspouw waarbij de lucht langs de verdamper stroomt. Na uitgebreid testen blijkt dat op de meest windstille dag zelfs een debiet beschikbaar is dat geschikt is om een warmtepomp op vol vermogen te laten draaien als dat nodig is. De nokverdamper is leverbaar tot een lengte van negen meter en werkt goed met een warmtepompvermogen tot 12 kW.

LEES ME E R

W W W.T

EGNIS

.C OM

Wilt u etensluchtjes en geschreeuw uit het trappenhuis tegenhouden?

14098a

HOUT. NATUURLIJK VAN NU CAMPAGNE GESTART Het optimisme rondom bouwen met hout groeit gestaag. De voordelen en veelzijdigheid van hout in de bouw benadrukken, sluit hierop aan. Onlangs werd het platform houtnatuurlijkvannu.nl een feit. Vanuit de pijlers innovatie, prestaties, onderhoud, duurzaamheid en efficiency worden geïnteresseerden geïnformeerd over de voordelen en veelzijdigheid van bouwen met hout. Naast informatie is hier inspiratie en nieuws te vinden. Ook achtergronden over initiatiefnemer Centrum Hout, haar leden, partners en houtkeurmerken zijn hier vindbaar. Paul van den Heuvel, directeur Centrum Hout: “Het kan! Duurzaam bouwen met hout én tegemoetkomen aan alle milieu- en klimaateisen. ‘Hout. Natuurlijk van nu’ bevestigt deze belofte met objectieve feiten en gegevens.” Voor iedereen die bouwen met hout een warm hart toedraagt, is er nu de mogelijkheid om bij te dragen. Dat kan door (symbolisch) te tekenen op ‘iktekenvoorbouwenmethout.nl’.

advertentie

Uw partner voor: ■ Verticale inﬁltraties ■ IBA onderhoud ■ IBA renovatie ■ Helofytenﬁlters ■ Afvalwaterbehandeling ■ Mobiele en tijdelijke voorzieningen tbv afvalwater RNT Infra B.V. Goorsteeg 27a 6741 TB Lunteren Tel. 0318-302 364 E-mail info@rntinfra.nl

www.rntinfra.nl

14023

Kies een voordeur die beschermt tegen geluid en inbrekers. En de geur van de gebakken hamburgers van de buurman.

Een Zweedse veiligheidsdeur van Daloc is geen gewone woningtoegangsdeur. Deze maakt het een inbreker vrijwel onmogelijk om binnen te komen. De deur is minimaal 30 minuten bestand tegen giftige brandgassen en brand. Bovendien worden zowel geluiden als ongewenste geuren uit het trappenhuis buitengehouden. Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

14098b

VAKBEURS OPENBARE

RUIMTE

B+U 8 2019 39

Er was genoeg te beleven op de vakbeurs Openbare Ruimte Bob van Ursem kwam daags na het boerenprotest met een oplossing voor de stikstofproblematiek. De bushokjes van Rutger Ilsink gingen eerst viral en vervolgens echt de wereld over. En Gerlinde Haberl is met Signify weer strijdlustig na het mislukken van het smart lighting project in Eindhoven. TEKST GERARD VOS

e Vakbeurs Openbare Ruimte heeft een lichte zweem over zich van Kate Bush-meisjes, lichtriekende mannen met kaplaarzen en regenjassen, en groen. Veel groen. Maar groen is niet meer wat het is geweest. Groen heeft niet meer het flower power- en geitenwollensokkenimago van weleer. Groen is hip. Groen gaat de wereld redden. Alleen… niet iedereen is zich daar nog van bewust. Op de vakbeurs werd het bewustzijn aangewakkerd door een keur aan sprekers en door het laten zien van veel ‘groene’ innovaties.

40 B+U 8 2019

KOEIENSTAL ALS SNOEPFABRIEK Een van de sprekers was Bob Ursem - scientific directeur Botanic Garden aan de TU Delft. Hij toonde in een half uurtje hoe het hele stikstof-probleem op een simpele manier kan worden opgelost. Stikstof (N2) is een kleuren reukloos gas dat overal om ons heen is. Ongeveer 78% van alle lucht bestaat uit stikstof. Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mens en milieu, vertelt Van Ursem.

“

aar er zijn ook verbindingen van stikstof in de lucht die wel schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu. Dit zijn stikstofoxiden, de welbekende NOx (een verbinding van stikstof en zuurstof, red.) en NH3 oftewel ammoniak (een verbinding van stikstof en waterstof, red).

Ammoniak zorgt voor verzuring van de grond waarmee er wildgroei van bepaalde plantensoorten ontstaat. Hier mee komt de biodiversiteit in de problemen. Nox komt door verbranding van fossiele brandstoffen en zorgt voor klachten aan de luchtwegen en brengt luchtvervuiling met zich mee. Eigenlijk heeft Nederland hier amper iets tegen gedaan tot nu toe, vertelt Ursem. “Nu de EU een norm voor emissies in 2021 gaat hanteren, moeten we opeens halsoverkop maatregelen gaan nemen.”

SNOEPFABRIEK

Het areaal van stikstofbelast gebied gaat in Nederland in de periode 2014-2030 toenemen van 56.000 hectare naar 75.000 hectare. Ursem: “Het is simpel, we moeten wat gaan doen. Bij stallen wordt ammoniak gevormd als mest en urine samenkomen. We hebben bedacht dat je het gas kunt wassen. De stikstofproblematiek is bij elke stal technisch op te lossen. Aan de TU Delft hebben we een procedé ontwikkeld waarmee je van ammoniak salmiak kunt maken. De welbekende snoepjes. Je eet dan

je probleem op, een boerderij heeft als bijvangst dat het een snoepfabriek wordt.” Ook voor NOx is er een oplossing, vertelt Ursem. Titaniumdioxide kun je als coating gebruiken. Je gooit er hard UV-licht op waardoor een fotochemische reactie ontstaat. Het licht zorgt ervoor dat NO gekoppeld wordt aan de vrije zuurstof in de lucht en dat wordt NO2. Het is zeker denkbaar dat er straks overal folie langs de snelheid hangt.”

NATUUR

Maar er zijn niet alleen technische aspecten, schetst Ursem. Ook de natuur kan een steentje bijdragen aan het oplossen van de stikstofproblematiek. Bepaalde planten nemen namelijk stikstof op uit de atmosfeer. de azolla plant groeit zo ontzettend hard en goed dat het stikstof bindt.

DE BOUW EN HET STIKSTOFBESLUIT Door de stikstofuitspraak van de Raad van State komen veel kleine en middelgrote aannemers in de problemen. Niet alleen zien aannemers hun werkvoorraad snel slinken, ze raken ook in de problemen door plots stopgezette bouwprojecten. Want hiervoor zijn vaak al materialen gekocht en investeringen gedaan. Bj het ter perse gaan van Bouw en Uitvoering nummer 8 lagen ongeveer 18.000 bouwprojecten stil. De overheid heeft tot op heden niet echt initiatief genomen om deze projecten uit het slob te trekken.

“Azolla vind je overal in de sloot. De plant groeit zo ontzettend hard en goed dat het stikstof bindt. Als we Azolla grootschalig gaan kweken dan los je de stikstofproblematiek bij boerderijen op.” Een bijkomend voordeel is dat je met Azolla nieuwe producten kunt maken, vertelt Ursem. “Je kunt er industriële lijmen voor de bouw mee maken. Er zitten zoveel proteïnen in het plantje dat je er voedsel mee kunt maken. Veevoeder of zetmeel voor eigen consumptie. Een hectare Azolla kan per jaar 480 kilo stikstof binden.” Ursem ziet het voor zich dat er hierdoor een gebiedsontwikkeling ontstaat waarmee je in de bandbreedte meer stikstof gaat binden dan er uit emissie ooit is ontstaan en als vanzelf de biodiversiteit weer wordt hersteld.”

STIKSTOF ALS SOURCE

Ursem: “We moeten oplossingen gaan bieden. Je moet niet kijken hoe erg het is en de bouw stop gaan zetten, zoals Remkes roept. “We moeten stikstof niet als een probleem, maar als een source gaan zien. Draai het om. We hebben de grootste problematiek, maar ook een unique selling point. Dan worden onze oplossingen ook een exportproduct.”

TIP 1 Bob Ursem: “De bouw moet goed naar de Levenscyclusanalyse (LCA) van een product gaan kijken. Hiermee bepaal je de totale milieubelasting van een product gedurende de hele levenscyclus. Hierbij neem je de winning van de benodigde grondstoffen mee, maar ook de productie, het transport, het gebruik en de afvalverwerking. Gelukkig zie je dat dit steeds meer gemeengoed wordt.”

TIP 2 Als het om materiaalgebruik gaat, is zeoliet interessant. “Als je dit in meubels of in je gevel verwerkt dan kun je enorme CO2-reducties realiseren. Puur omdat dit materiaal in aanraking komt met de buitenlucht en CO2 afvangt. De bouw zou meer met dit soort elementen moeten experimenteren.”

42 B+U 8 2019

‘GROENE’ BUSHOKJES De stad Utrecht had de primeur met het eerste groene bushokje ter wereld. In deze stad zijn 316 bushokjes aangepakt. Dit sloot naadloos aan bij de ambitie van de gemeente om een groene, sociale stad te worden. En zoals wel vaker met aaibare dingen, gingen de groene bushokjes viral. Op de vakbeurs Openbare Ruimte was een bushokje te bewonderen.

utger Ilsink van Mobilane: “Het loopt enorm. We zijn van Japan tot Zuid-Afrika benaderd. Bij de gemeente Utrecht kwamen verzoeken binnen van Melbourne tot Mexico-Stad. Net hadden we nog een delegatie uit Rusland hier die zeer geïnteresseerd zijn. Inmiddels rollen we dit uit in Scandinavië, Nederland en Duitsland.” En dat terwijl het idee oorspronkelijk van een reclamebureau komt. RBL Outdoor won de aanbesteding voor een duurzaam bushokje. Samen met Mobilane werd op de hokjes een sedumdak bedacht, de bodemplaat is van gerecycled beton, het meubilair is van bamboe, en ieder bushokje heeft ledverlichting.

BEWUSTWORDING

In totaal zijn er 316 bushokjes geplaatst met een sedumdak erop. De andere 96 bushokjes hebben een sedumdak en zonnepanelen (zie kader ‘Zelfvoorzienende bushokjes’). Er werden nogal wat claims gehangen aan het eerste groene bushok. Zo stimuleren ze de biodiversiteit. Door de verschillende soorten vetplantjes (sedum) op het dak is het een goede plek voor bijen en hommels en vlinders om voedsel en nestgelegenheid te krijgen. Verder bergen de sedumdaken regenwater en vangen ze fijnstof af. Maar die impact moet je toch als marginaal zien. Hoofd vergunningen, toezicht en handhaving van

de gemeente Utrecht Maurice Prijs. “De bushokjes zullen niet meteen de wereld verbeteren,” maar ze dragen wel bij aan een beter leefklimaat.” Daar sluit Rutger Ilsink van Mobilane zich bij aan. “Het is een mooi verhaal en een prachtig product. Gemeenten kunnen dit goed als conversation piece inzetten. Het is dè manier om groene daken onder de aandacht van inwoners te brengen. Daarnaast zorgen de bushokjes ook voor bewustwording onder de inwoners van de stad want zij staan er dagelijks naast.” De basis van het groene bushokje wordt gevormd door het kant-en-klare daksysteem Mobiroof. Ilsink: “Dit product is ondertussen vijftien jaar oud. Het systeem bestaat uit een plantcassette gevuld met substraat en zes tot acht verschillende soorten sedum. De cassettes zijn simpel aan elkaar te klikken. Het systeem is altijd herplaatsbaar.” Met het vergroenen van de bushokjes doet de gemeente Utrecht het wel wat beter dan met het vergroenen van het openbaar vervoer, blijkt bij nader onderzoek. Van de 125 bussen van de gemeente loopt de meerderheid op fossiele brandstoffen. Eind 2019 worden 55 bussen vervangen voor elektrische voertuigen. De resterende bussen worden gemoderniseerd, ook worden er vijftien nieuwe dieselbussen aangeschaft.

WAT KOST HET? De groene bushokjes kosten de gemeente Utrecht helemaal niets. De winnaar van de aanbesteding - RBL Outdoor financiert de bushokjes met de reclame-inkomsten van de posters die erin hangen. Daarnaast zorgt het bureau ook voor het onderhoud. De gemeente heeft er geen omkijken naar.

ZELFVOORZIENENDE BUSHOKJES Naast de bushokjes met een sedumdak staan er in de gemeente Utrecht ook honderd bushokjes met zonnepanelen. Deze bushokjes zijn volledig zelfvoorzienend. De zonnepanelen staan niet op een asfalt dak maar op een sedumdak, want dan kunnen ze in de zomer beter elektriciteit produceren. De groene plantjes zorgen ervoor dat het dak koel blijft in de zomer, waardoor de zonnepanelen optimaal kunnen werken.

44 B+U 8 2019

LASTIGE LICHT IMPLEMENTATIE IN EINDHOVEN Gerlinde Haberl van Signify - voorheen Philips Lighting - had het afgelopen jaar graag anders zien verlopen. Recentelijk trok de gemeente Eindhoven de stekker uit het project ‘Jouw Licht op 040’ dat eindigt op 1 december 2019. Desalniettemin stond ze strijdbaar en vol goede moed voor een slim verlichte toekomst op de Vakbeurs Openbare Ruimte.

et het abrupt stopgezette project ‘Jouw Licht op 040’ was het doel om te zien hoe openbare verlichting kan bijdragen aan de leefbaarheid van de stad Eindhoven. Het project liep in totaal drie jaar.

LICHT UIT BIJ PHILIPS

‘De wens om naast het consortium met de gemeente Eindhoven en Signify/Heijmans ook het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en inwoners actief bij innovatieve opgaven te betrekken, blijkt lastiger te realiseren dan vooraf verwacht’, was te lezen in het persbericht. Het is precies hoe Gerlinde Haberl van Signify het verwoordt. “We zijn erin gestapt met drie partners met het idee om een innovatief project aan te gaan, maar het bleek erg moeilijk. Misschien hebben we de verwachtingen naar elkaar toe niet goed gemanaged.”

VISIE

Iedere gemeente worstelt met innovatieve projecten, vertelt Haberl. “Het is lastig om voor alle partijen goed de uitvraag te beschrijven. Daarnaast moeten partijen goed naar elkaar uitspreken wat de verwachtingen zijn. Het is spijtig dat het niet meteen gelukt is, maar we gaan goed kijken naar de geleerde lessen.” De visie voor ‘Jouw Licht op 040’ was simpel. Door met circulaire armaturen te werken die je aan een systeem kunt koppelen, verzamel je data. Het dataplatform Interact verzamelt data via een IoT-ready aangesloten Led-verlichtingssystemen en ingesloten sensoren. De

De banden tussen Philips en de verzelfstandigde lichtdivisie Signify zijn in oktober 2019 definitief doorgesneden. Het bedrijf verkoopt alle aandelen Signify. Een citaat uit het Eindhovens Dagblad: “Het is geen verrassing, maar het is ontegenzeggelijk een historisch moment. Voor Philips. Voor Eindhoven. Want zonder gloeilamp was er geen Philips geweest en zonder Philips zou Eindhoven nooit de Lichtstad zijn geworden.”

verlichtingssoftware en systeemarchitectuur kunnen middels open API’s via het Interact IoT-platform gegevens uitwisselen met Led-lichtpunten en sensoren.

JAKARTA

Eerder is dit in Jakarta gerealiseerd. Deze Indonesische stad heeft meer dan negen miljoen inwoners en dit maakt het een van de dichtstbevolkte stedelijke centra ter wereld. In het project zijn bijna 90.000 straatlampen met energiezuinige Led-verlichting verbonden door Interact City-verlichtingsbeheersoftware. Dit resulteer-

PROEFTUINEN IN EINDHOVEN Inmiddels zijn vier proeftuinen uitgevoerd met slim licht. De armaturen in de lichtmasten in de wijken Woenselse Heide Gijzenrooi, Tracé De Ring en Tracé J.F. Kennedylaan-Eisenhowerlaan zijn met elkaar verbonden en vormen een netwerk die in de toekomst kan worden ingezet. Met de aansluiting van de slimme Led-verlichting is een energiebesparing gerealiseerd van 400.000 kWh per jaar.

de in een forse kostenreductie, want ongeveer de helft van de verlichting is nu opgewaardeerd van inefficiënte kwikdamplampen naar hoogwaardige, energiezuinige Led’s. Aan de hand van de datagegevens kunnen de verlichtingsniveaus per district op afstand worden beheerd. Het verlichtingsbureau van Jakarta kan bijvoorbeeld ‘s avonds, als er minder verkeer is, de lampen met vijftig procent dimmen. Dit levert een extra energiebesparing op. Via Interact City dashboards krijgen operators toegang tot de meest recente statusupdates van de armaturen, krijgen ze automatische storingsmeldingen en kunnen ze reparatieploegen sturen waar en wanneer ze nodig zijn.

RESULTATEN EINDHOVEN

Dat het project in Eindhoven is beëindigd is spijtig, vertelt Haberl. “Maar het moet niet worden gezien als een groot debacle, het is interessanter om te kijken wat er gerealiseerd is. Er zijn zeker waardevolle inzichten ontstaan voor de gemeente Eindhoven (zie kader Proeftuinen, red.). Terugblikkend kun je stellen dat de lat misschien bij aanvang wat te hoog lag, beaamt Haberl. “Het is spijtig dat het nu niet gelukt is, maar ik hoop van harte dat het project in de toekomst weer verder kunnen oppakken.”

foto: nederlandse brancheorganisatie voor gebouw automatisering

B+U 8 2019 49

BITS, BRICKS & BEHAVIOUR

Slimmer aanbesteden gaat vooraf aan energietransitie en cyberveiligheid

50 B+U 8 2019

BB&B ‘19 TOPSPREKERS EN INOVATIE De conferentie in congrescentrum Supernova (Jaarbeurs, Utrecht) - ook nu gekoppeld aan de beurs Smart Homes & Intelligent Buildings - heeft de 657 bezoekers begin november opnieuw veel inzicht gegeven in de ontwikkeling van de markt voor gebouwautomatisering. Interessant nu energietransitie en verduurzaming steeds meer van de sector vragen. TEKST JACQUES GELUK

opspreker Diederik Samsom pleitte voor een wijkgerichte aanpak in de gebouwde omgeving. Hoogleraar en energieondernemer Ad van Wijk presenteerde tijdens zijn ‘keynote’ kansen voor waterstof en hergebruik van bestaande pijpleidingen voor het transport en voormalige gasbellen voor de opslag van deze energiedrager. Tijdens de plenaire en ‘break-out’-sessies kregen de bezoekers van 31 sprekers veel informatie over relevante thema’s. Tussendoor maakten ze goed gebruik van de mogelijkheid de stands van 27 deelnemers te bezoeken. “Onze leden, die vele bedrijven vertegenwoordigen, schreeuwen om een nieuw soort aanbesteding. Binnen Europa moeten we nadenken over hoe we slimmer kunnen aanbesteden, op een manier die beter toegesneden is op de uitdagingen van de toekomst.” Daarmee zet Piet van Veelen, dagvoorzitter en voorzitter van de organiserende Nederlandse FHI-branchevereniging voor Gebouw Automatisering, de toon voor de zevende editie van de conferentie Bits, Bricks & Behaviour. “Natuurlijk zijn investeringen bedoeld om rendement te draaien, maar bij het aanbesteden van een gebouw moeten we eerst nadenken over waarom we het willen neerzetten en wat ermee gaat gebeuren. Wanneer we er aan de voorkant niet voldoende techniek, geld in stoppen, ontstaan aan de achterkant problemen. Dan krijg

je gebouwen en mensen die slecht functioneren, zijn systemen niet goed ingeregeld en is sprake van onnodig energieverlies. Met als resultaat dat mensen er niet optimaal in het beste werkklimaat op een goede, verantwoorde manier kunnen werken”, aldus Van Veelen, die later de vrouwelijke bezoekers apart welkom heet en hen verzoekt andere vrouwen (vriendinnen, dochters) te stimuleren te kiezen voor een carrière in de techniek. “Ze zijn nodig!” Diederik Samsom, voormalig voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving en nu kabinetschef van eerste vicevoorzitter Frans Timmermans van de Europese Commissie, vertelt zijn toehoorders hoe de bouwsector ook op andere manieren kan meehelpen de gebouwde omgeving te verduurzamen. Hij noemt dat ‘De grote verbouwing’. “Premier Rutte spreekt zelfs van de grootste verbouwing sinds de Tweede Wereldoorlog. Er is alle reden daar zo tegenaan te kijken. Tot 2050 hebben we 8.000 werkdagen om acht miljoen objecten, waaronder zeven miljoen woningen, aan te pakken. Dat zijn er 1.000 per dag. Politici en bouwers smullen daarvan, want het is omzet. Gewone mensen vinden de confrontatie met de grote verbouwing echter helemaal niet leuk, maar juist angstaanjagend, indringend en heel duur.” Dat komt volgens Samsom door de manier waarop we het brengen.

foto: dimitri reijerman fhi

Daarom zegt hij het op een manier die de uitdaging voor hen tot behapbare proporties terugbrengt: “Wanneer je die mensen, die zich allemaal afvragen hoe ze hun huis in vredesnaam voor 2050 moeten verduurzamen, vertelt dat elk huis de komende dertig jaar één keer moet worden verbouwd om het doel te halen, denken ze: ‘Ik heb mijn huis de afgelopen dertig jaar al een paar keer verbouwd, voor een nieuwe keuken, badkamer of keuken’. Dan kunnen ze er veel optimistischer aan beginnen.”

DE REKENING

De vraag is dan ook niet of we de verduurzaming kunnen uitvoeren, maar of we het met z’n allen kunnen betalen.” Wie krijgt de rekening? “Die betalen we geheel zelf via de energierekening. Zeven miljoen gezinnen maken maandelijks een voorschotbedrag over aan het energiebedrijf, gemiddeld 100 tot 150 euro per maand. Tot 2050 is dat samen 320 miljard euro. De eigenaren/beheerders van een miljoen ziekenhuizen, scholen en andere gebouwen, betalen ook nog ongeveer 300 miljard de komende dertig jaar. Van die ruim 600 miljard moeten we vast een beetje kunnen lenen om op voorhand te kunnen

investeren in betere gebouwen en woningen.” Dan is de energiefactuur lager en betalen we tegelijk de verduurzamingsrekening. Dankzij nog maximaal twee recessies tot 2030, althans dat is de verwachting, kunnen de kosten ook nog eens met twintig procent omlaag. “Hoewel bouwbedrijven als je dat nu zegt vaak met hun ogen rollen en zeggen dat tien verbouwingen niet per se goedkoper zijn dan één, doordat elke verbouwing uniek is. Dat is een beetje zo, maar niet helemaal. Onze huizenvoorraad lijkt angstaanjagend veel op elk elkaar, wat eveneens geldt voor veel utiliteitsgebouwen”, aldus Samsom, die er bovendien voor pleit leningen die gewone mensen afsluiten om de verduurzaming en energietransitie te financieren niet aan de bewoners, maar aan het huis te koppelen. Een twintigjaarslening tegen twee procent rente in plaats van een persoonlijke lening met korte looptijd en zes procent rente. Hij realiseert zich dat ook de grootste banken daarop nu positief inhaken. Samsom pleit voor een wijkgerichte aanpak. Gelijkaardige huizen in een wijk - dat zijn er dus nogal wat - aansluiten op hetzelfde collectieve warmtenet. “Samen dingen

foto: nederlandse brancheorganisatie voor gebouw automatisering piet van veelen (midden)

doen is besmettelijk. De beste ambassadeur die je kan overhalen je huis te verbouwen is niet de gemeente, het energiebedrijf of een gelikte folder van een bouwfirma, maar je buurman die laat zien wat hij bespaart.” De nieuwe normering komt er, ook voor overheidsgebouwen, slecht geïsoleerde scholen en ziekenhuizen, maar de vorm is nog niet zeker. Natuurkundige Samsom vindt dat we samen snel alternatieven moeten vinden voor aardgasverwarming, ook al omdat hij het zonde vindt met een energiebron die tot 1.000 graden kan verwarmen (wat nodig kan zijn voor de industrie) te koken tot 100 graden en de kamertemperatuur op 20 graden te houden. Warm water in de grond gebruiken (geothermie), of onder uit de sloot (waar het altijd vier graden is, aquathermie) zijn betere opties of duurzaam gas, “maar ook dat laatste is een te mooie energiebron om je huis te verwarmen.” Voordeel is wel dat de infrastructuur via welke we aardgas transporteren ook voor alternatieven is te gebruiken, zoals waterstof.

WATERSTOF

Ad van Wijk, hoogleraar Duurzame Energie aan de TU Delft, denkt dat waterstof ook in de gebouwde omgeving voor bijvoorbeeld verwarming een belangrijke rol gaat spelen, eventueel in combinatie met elektriciteit. Hij vertelt eerst dat zonne- en windenergie de hele wereld kunnen voorzien van voordelige energie. Om dat te bereiken en daarmee aan de wereldwijde energiebehoefte van 155.000 miljard kilowattuur te voldoen, hoeven we alleen tien procent van Australië of acht procent van de Sahara vol te zetten met zonnepanelen of anderhalf procent van de Grote of Stille Oceaan met windturbines. Het probleem is dat we daar niet wonen. Hoe krijgen we die drie keer zo goedkope energie/elektriciteit hier? Is het een oplossing net als in Abu Dhabi met

geconcentreerde zonkracht ’s nachts energie te produceren? Japan kiest alvast voor het importeren van waterstof, een CO2-vrije energiedrager, uit Australië. Groene waterstof bijvoorbeeld is geproduceerd met duurzame energie. De bekendste is elektrolyse waarbij water (H2O) via groene elektriciteit wordt gesplitst in waterstof en zuurstof. In Nederland is een groot aantal partijen bezig daarmee te experimenteren op megawattschaal. Volgens Van Wijk is waterstof net als elektriciteit een belangrijke energiedrager, maar goedkoper te transporteren door het door een pijplijn te pompen. “Op zee gewonnen energie brengen we via pijpleidingen aan land. Het idee is dat je een deel van de elektriciteit op zee direct omzet in waterstof en bestaande gasleidingen, met aanpassingen, gebruikt om die in het systeem te krijgen. Dan is geen nieuw grootschalig transportnet nodig. We sluiten in 2022 de gasproductie in Slochteren en een van de gaspijpleidingen gaat de Gasunie gebruiken voor waterstoftransport, allereerst langs de industriële clusters. Veel bestaande gasleidingen zijn gewoon te gebruiken. Er zijn maar kleine stukken die moeten worden vernieuwd. De compressoren moeten we wel vervangen, die zijn ongeschikt voor waterstof.” Waterstof is ook efficiënt op te slaan in zoutkoepels, zodat het hogere energiegebruik in gebouwen in de winter kan worden opgevangen. Goedkoper ook, want elektrische warmtepompen hebben ’s winters veel meer stroom nodig. Volgens Van Wijk is waterstof ook een restproduct van de chloorfabriek in Delfzijl. Bussen rijden op de 3.000 ton die daarvan komt. “Een waterstoffabriek is een chloorfabriek waar je geen zout in het water stopt. Thyssen Krupp heeft al voor 10.000 megawatt aan dit soort installaties gebouwd.”

B+U 8 2019 53

CYBERVEILIGHEID

Tijdens ‘break-out-sessies’ in de categorieën Bits, Bricks en Behaviour komen talloze onderwerpen aan bod, variërend van de energietransitie, onder meer met de ‘Fastlane’-methode, digitalisering van gebouwde (werk-) omgevingen en het ontwerpen van faciliteiten voor gezondheid en welzijn tot systeemarchitectuur, intelligent bouwen met licht en Unilevers Food Innovation Center. Een aantal sessies behelst cyberveiligheid, te beginnen met een verhaal van CTO/CFO Joost Demarest van KNX Association, die een voortrekkersrol speelt op de gebieden marktsensibilisering voor cybersecurity en slimme woningen en gebouwen. Martin van Cappellen van Honeywell heeft het over de ‘vanuit stakeholders gedreven’ standaard IEC 62443. “Het is een brede internationale norm voor industriële automatisering en controlesystemen die bestaat uit vier delen. Allereerst een algemeen deel (onder meer concepten, modellen en de beveiligingslevenscirkel) en een deel dat gaat over beleid en procedures. De laatste twee delen gaan over systemen (ontwerp en beveiligingsvereisten) en componenten (waaronder productontwikkeling en technische beveiligingsvereisten). Honeywell is lid van de mondiale cybersecurityalliantie van de Amerikaanse ISA.”

diederik samsom

foto: nederlandse brancheorganisatie voor gebouw automatisering

ad van wijk

De risico gebaseerde norm is er voor gebouweigenaren, systeemintegratoren, fabrikanten en bedrijven die zich bijvoorbeeld bezighouden met ‘compliance’ en risico’s vooraf willen elimineren. Er is een overeenkomst met norm 2701, over databescherming, terwijl deze specifiek over automatisering gaat van industriële en infrastructurele processen. De doelstelling is complete bedrijfsveiligheid te bereiken door de hedendaagse IT-systemen te laten voldoen aan de eisen van vandaag, plus het waarborgen van de hoge beschikbaarheid van die automatiseringsinstallatie.” Eén der conclusies: automatiseringssystemen dienen nu in de basis volledig gesloten te zijn en alleen bewust opengesteld voor communicatie en interactie. Dankzij oplopende IEC 62443-securityniveaus zijn essentiële gebouwinstallaties goed te beveiligen met onder meer beveiligde authenticatie, versleutelde communicatie en opslag.

foto: dimitri reijerman fhi

Security-enthousiast en beveiligingsconsultant Bas Labordus van The S-Unit gaat, evenals dr. Larno Limnéll van Tosibox later, in op de gevaren die hackers met zich meebrengen. Labordus: “Steeds meer bedrijven gebruiken ‘responsible disclosure’ (verantwoorde openbaarmaking). Dat is eigenlijk niets meer dan een tekst die zegt (tegen ethische hackers): ‘Je mag me aanvallen, mits je voldoet aan bepaalde eisen. Maak een foto, neem niets mee, stuur het en je krijgt een T-shirt. Neem technische en organisatorische maatregelen. Leg de OWASP Top 10 (een krachtig bewustzijnsdocument voor webapplicatiebeveiliging, red.) ernaast. Gebruik geen standaard wachtwoorden, daar beginnen de meeste hacks mee. Je hebt geen idee hoe vaak we tijdens een scan Welkom01 als wachtwoord tegenkomen. Wat het organisatorische betreft ontsieren we niet een heel gebouw met omheiningen”, vertelt Labordus, die maatregelen als risicobeheer, afspraken en administratie, kwetsbaarheidsbeheer, bewustwording (‘awareness’) en het adresseren van bevindingen aanbeveelt.

B+U 8 2019 55

Herontwikkeling richting

ROCKET SCIENCE productie raketbrandstof in betonnen bunker zonder dak.

56 B+U 8 2019

Open innovatie in Deventer chemiefabriek is delicaat proces Een mooi, beeldbepalend kantoorpand herontwikkelen en ombouwen, dat kunstje is inmiddels wel bekend. Daar draaien nu ook commerciĂŤle projectontwikkelaars hun hand niet meer voor om. Maar een complete chemieplant, gebouwd om hoogreactieve chemische processen te faciliteren, zoâ&#x20AC;&#x2122;n complex transformeren tot onroerend goed waar allerlei verschillende start-up en scale-up bedrijven naast elkaar gaan opereren en dan ook nog met veel onderlinge interactie, dat is andere koek. Deventer koek in dit geval. Een boeiende case, vooral als we ons verdiepen in de noodzakelijke randvoorwaarden voor kans op succes. TEKST KEES GROENEVELD BEELD HENK TUKKER

B+U 8 2019 57

/park is de fancy naam voor een belangrijk deel van het negen hectare grote vroegere Noury & Van der Lande terrein, na 1969 bekend als AKZO Chemie, vervolgens onder de naam AkzoNobel en ten slotte Nouryon-locatie. Toen begin 2014 het besluit viel de productie van organische peroxiden in Deventer te stoppen, gaf dat heel wat beroering. Net als bij de sluiting van productielocaties elders leidde het ook in Deventer uiteindelijk tot nieuwe initiatieven. De lokale overheid, de gemeente Deventer en de provincie Overijssel wilden wel investeren en participeren in een campusontwikkeling, herontwikkeling van het terrein en stimulering van de economie. AkzoNobel/Nouryon was daar als initiatiefnemer vanzelfsprekend blij mee. Na de verzelfstandiging van de che-

miepoot, onder de nieuwe naam, werd het opzoeken van kennis van derden, ten gunste van innovaties, bedrijfsstrategie. Het voor derden beschikbaar maken van de eigen R&D is nadrukkelijk en voorwaardelijk onderdeel van de strategie. Het S/park-initiatief net zo goed. Een gesprek met vier betrokken partijen werpt licht op de complexiteit van de voorliggende uitdaging. Marcel Schreuder Goedheijt is ‘site director’ van Nouryon, baas van het Nouryon Expert Capability Center Deventer van 90 researchers analytische chemie en procestechnologie en tegelijk director van S/park. Hij ‘runt’ de dagelijkse business ter plaatse. Hein Olthof praat mee vanuit zijn positie als ‘launching customer’. Met zijn jonge bedrijf T-Minus Engineering is Hein één van de eersten die

58 B+U 8 2019

de locatie op het terrein waar t-minus op kleine schaal produceert ligt helemaal aan het eind.

zijn neergestreken op S/park. Dan de partners die met Nouryon samen de ontwikkeling ‘trekken’. Rolf Teunis bekleedt bij de provincie Overijssel de functie van ‘adviseur regionale economie’ en is als zodanig accounthouder bij de provincie voor S/park. Vierde deelnemer in het gesprek is Bertie Hendriks, projectleider voor S/ park bij HMO, HerstructureringsMaatschappij Overijssel, het door de provincie tien jaar geleden opgerichte ontwikkelbedrijf ‘met een maatschappelijke opgave’, de ontwikkelaar van S/park.

TUMULT EN BEDRIJFSSLUITING ALS KANS

In 2013 ontstond in Deventer enig tumult toen AkzoNobel aankondigde de productie daar te stoppen en over te brengen naar elders. Er werd gestaakt. AkzoNobel maakte bekend de research & development activiteiten in Deventer te continueren. Maar toch, van de ruim vijfhonderd werknemers moesten er meer dan tweehonderd afvloeien en grofweg de helft van het terrein dreigde in onbruik te raken. Voormalige chemieproductie-installaties, niet het eenvoudigste onroerend goed om her te gebruiken natuurlijk. De gedachte om hiervoor een herontwikkelingsplan te initiëren, met nieuwe hoogwaardige arbeidsplaatsen als perspectief, die gedachte viel in goede aarde bij de lokale en provinciale overheden. Goed idee ook om zo de publieke opinie mee te krijgen.

Binnen AkzoNobel zagen technologie-directeuren Marco Waas en Peter Nieuwenhuizen kansen naar analogie met bedrijven als Philips en DSM: het stimuleren van innovatie in de bestaande eigen researchgroepen door het openen van de deuren voor andere bedrijven en onderzoeksinstellingen via campusontwikkeling, weet Marcel Schreuder Goedheijt. “De verantwoordelijkheid van Peter voor duurzaamheid motiveerde ook nadrukkelijk om in te zetten op het ombouwen van industrieel erfgoed.” Teunis herinnert zich hoe de provincie indertijd betrokken was bij een initiatief richting een ‘polymer science park’, gekoppeld aan DSM. “Maar dat was niet hier in Deventer. Het vormde wel een mooi kader om de sluiting te kunnen zien als kans.” Wat betreft de betrokkenheid van de gemeente Deventer, daar leefde niet alleen dat men pal wilde staan voor werkgelegenheid met toegevoegde waarde. Men wilde ook ‘de Poort van Deventer’ een impuls geven, de entree tot de stad vanaf de A1. “Roland Berger kreeg de opdracht om een business plan te schrijven. Er werd een intentieovereenkomst getekend, maar daarna was het nog wel anderhalf jaar hard werken om tot een samenwerkingsovereenkomst te komen”, herinnert Rolf Teunis zich. Er waren uiteraard wel wat moeilijkheden te overwinnen, de veiligheid en de bodemverontreiniging bijvoorbeeld. Omdat overeen-

s/park, industrieel erfgoed dat moet gaan spetteren.

gekomen is dat de gemeente de grond koopt, liggen die issues ook politiek gevoelig.

brzo locatie, toezicht in het kader van besluit risico’s zware ongevallen.

In april van dit jaar, 2019, bleek één hindernis te zijn genomen. De stichting Bodembeheer Nederland maakte bekend de verplichtingen over te nemen die samenhangen met verontreiniging van de bodem van het Nouryon-terrein. “Wat betreft de veiligheid, het terrein, ons bedrijf heeft de status van BRZO locatie, Besluit Risico’s Zware Ongevallen”, meldt Marcel Schreuder Goedheijt. Dat betekent dat alles wat daar gebeurt onder scherp toezicht staat van de inspectie door externe autoriteiten. “Die status kun je alleen handhaven als je veiligheidsvoorzieningen op peil houdt. Je kunt niet alles maar open zetten. Veiligheid blijft boven openheid gaan. Bij campusontwikkeling zoals bij Thales, SABIC en DSM is dat ook aan de orde.” Schreuder Goedheijt heeft overigens ervaring opgedaan bij zijn eerdere werkgevers, DSM, op de Brightland-campus in Geleen en het voormalige Organon, Pivot Park in Oss. Er kwam dus een contract tussen AkzoNobel/Nouryon, de gemeente Deventer en de provincie Overijssel. Maar hoe ga je het project laten vliegen? Daar komt Bertie Hendriks in de lucht. “Als HMO houden wij ons bezig met grond en stenen. We werken veel met gemeentes daar waar de markt het niet trekt. Overigens doen we

60 B+U 8 2019

dat als revolverend fonds, het geïnvesteerde geld moet worden terugverdiend voordat er weer kan worden geïnvesteerd. Dat blijkt te lukken.” In de praktijk is het nu HMO dat het kantoorpand, waar ook Nouryon gebruik van maakt, geschikt maakt als centrumvoorziening. Het pand is ooit gebouwd als hoofdkantoor voor Noury en Van der Lande. “Dat gaan we nu ombouwen tot een aantrekkelijke locatie die nieuwe partijen aanspreekt. Het eerste ontwerp van de binnenhuisarchitect voorziet in het toepassen van gebruikte materialen. Daarin werken we samen met een sloopbedrijf. De duurzaamheidsuitstraling is uitgangspunt, ook wat betreft de zonnepanelen die op het terrein komen. We leggen in deze fase de focus op de investering in het kantoorgebouw en de zonnepanelen en de acquisitie van huurders.” “Voor de operatie van S/park als organisatie is er subsidie van de provincie, voor de aanjaagfunctie”, meldt Marcel Schreuder Goedheijt. “We zijn als stichting S/park verantwoordelijk voor het acquireren en selecteren van huurders en gebruikers. De partners, Nouryon, HMO en de gemeente bekijken of een potentiële huurder past binnen de propositie. Het mag niet een bedrijf zijn dat alleen ‘plat produceert’. Er moet sprake zijn van innovatie. De stichting S/park doet de voorselectie en adviseert. Voor Nouryon is vanzelfsprekend van belang dat de activiteiten passen bij het karakter van het terrein, de specialisatie in hoogreactieve chemie. De gemeente zorgt als grondeigenaar ook voor de aanpalende voorzieningen die nodig zijn.”

BUNKER ZONDER DAK, UNIEK HERGEBRUIK

De samenwerkingspartners hebben zich voor zeven jaar gecommitteerd aan de ontwikkeling van S/park, met een go/no-go moment in 2021. Gedurende die periode is het “zoeken naar investeringen op basis van haalbare business cases”, vult Bertie Hendriks in. Schreuder Goedheijt: “Voor bedrijven die werken met instabiele stoffen of met instabiele fases in de productie-ontwikkeling is dit een heel geschikte plek. De categorie vijf vergunningssituatie geeft veel vrijheid en ruimte. Als Nouryon hebben we op de site een groot veiligheidslab beschikbaar, ook voor derden. We doen daar bijvoorbeeld onderzoek naar hoe je productie veilig opschaalt en chemicaliën verantwoord kunt transporteren.” In deze fase van het gesprek is het tijd om huurder Hein Olthof aan het woord te laten. Zijn bedrijf produceert op S/park raketbrandstof, bij uitstek explosief zou je zeggen. “Ons proces is niet instabiel, maar als het mis gaat, heeft dat wel een grote impact.” T-Minus Engineering is een acht jaar geleden in Delft door een aantal studenten lucht- en ruimtevaart opgericht bedrijf. “We ontwikkelen rakettechnologie in brede zin, aerodynamica, elektronica, meetapparatuur, procedures en inderdaad ook chemie. T-Minus DART is ons systeem dat we de ruimte inschieten naar 50 tot 120 kilometer hoogte, om onderzoek te doen naar de atmosfeer. Daar maken we hier in Deventer de ‘propellant’, de stuwstof voor. Daar zochten we een locatie voor en hier was niet alleen de ruimte om alle milieuvergunningen snel te regelen.

focus op investering in voormalig hoofdkantoor van noury en van der lande.

hein olthof op de beveiligde productielocatie van t-minus op s/park.

62 B+U 8 2019

bertie hendriks, projectleider hmo

We hoefden hier ook niet van de grond af te beginnen, zoals op andere locaties. Nergens anders in Nederland vind je een geschiktere plek voor de productie van energetische materialen op deze schaal.” De locatie op het terrein waar T-Minus op kleine schaal produceert ligt helemaal aan het einde, in de verste hoek. De ruimte is qua bewapening indrukwekkend, een betonnen bunker, zonder dak, zodat bij een eventuele explosie alle kracht naar boven gaat zonder schade aan te richten. Het geheel is gebouwd nog maar kort voordat het besluit werd genomen de AkzoNobel/Nouryonproductie in Deventer te stoppen. Een tamelijk uniek voorbeeld van hergebruik. T-Minus Engineering is vooralsnog één van de twee zwaluwen die de zomer wellicht aankondigen, maar nog niet maken. De doelstelling van driehonderd nieuwe arbeidsplaatsen binnen zeven jaar is weliswaar nog niet in zicht, maar de uitdaging blijft niet onaangeroerd liggen. “Tot dusverre waren we reactief qua acquisitie”, erkent Marcel Schreuder Goedheijt. “We reageren op de vragen die we krijgen en dat zijn er toch al heel wat. Dat komt op gang via de website, het netwerk en de activiteiten die we hier organiseren. Nu bekend is dat de Nouryonlaboratoria open staan voor vragen van derden komt er veel op gang. Vooral onze kennis van het opschalen van productie ligt goed in de markt. Net als onze expertise in risicomanagement. Binnen Nouryon is het Expert Capability Center een mooi commercieel vehikel richting het vermarkten van onze kennis. Hoe dat werkt heb ik eerder ervaren bij DSM. Vooral in de analytische chemie hebben we nu al een behoorlijk aantal klanten voor het doen van metingen en dergelijke. De quotations doen we met eigen researchmensen onder non disclosure agreements.” “Met innovatievouchers verlagen wij de financiële drempel voor MKB-bedrijven om gebruik te maken van de R&D faciliteiten van Nouryon”, zegt Overijssel-man Teunis. De aanzuigende werking en

B+U 8 2019 63

marcel schreuder goedheijt, site director nouryon

hein olthof, cofounder t-minus engineering

rolf teunis, adviseur regionale economie provincie overijssel

de selectieprocedure helpen mee om de juiste kleine bedrijven te bereiken, die werkelijk baat hebben bij de subsidie.

ZOEKEN NAAR WAT PAST, DELICAAT

“Het is duidelijk dat het voor ons als HMO wel even zoeken was naar wat nou past bij Nouryon”, bekent Bertie Hendriks. Schreuder Goedheijt: “Zeker, het heeft wel wat tijd gekost voor de nieuwe samenwerkingspartners om in te leren. Maar er is volledig commitment over en weer en we beginnen op stoom te komen. De snelheid van beslissen gaat omhoog, de taakverdeling is nu helder en de organisatie wordt platter.” Over een jaar of zeven denken de partners het geheel rijp te hebben gemaakt voor de verkoop aan een commerciële projectontwikkelaar. Dat wil de gemeente Deventer ook graag. Als het lukt en als het unieke karakter van de activiteiten op het terrein overeind blijft, dan is hier wel iets bijzonders gebeurd. Herontwikkeling en campusvorming heeft er dan weer een nieuwe loot bij. Meer dan ooit blijkt zorgvuldige afstemming van vorm en inhoud de cruciale factor. Er is nog een les te trekken. Als er momentum ontstaat om nieuwe initiatieven te ontwikkelen, een transitieproces op gang te krijgen, dan gaat het er om dat de betrokken partijen die kansen inderdaad zien, herkennen. Daarna zullen die partijen voldoende geduld moeten kunnen opbrengen. Het kan best even duren eer de juiste randvoorwaarden oppoppen die nodig zijn om een succesvolle organisatorische infrastructuur op poten te krijgen. Geduld en zorgvuldig handelen is vooral nodig als de situatie maakt dat het voor commerciële vastgoedontwikkelaars nog verre van aantrekkelijk is. Voordeel is tegelijk dat de ontwikkeling meer inhoudelijk kan bijdragen aan de economische infrastructuur in plaats van louter korte termijn commercieel gewin, een delicaat proces.

ONDERWIJSDAG BIM TOONT VERBREDING VAKGEBIED

B+U 8 2019 65

66 B+U 8 2019

Onderwijs groot belang bij nieuwe rollen BIM-proces Op de BIM Onderwijsdag, begin oktober in de Jaarbeurs in Utrecht, konden studenten zich verdiepen in tal van thema’s. Van het beschikbaar krijgen van gebouwinformatie op de smartphone tot de toepassing van artificial intelligence. Want zo breed is het spectrum als een gebouw als computermodel aan de basis staat voor communicatie in de bouw. TEKST RONALD VAN BOCHOVE

et Building Information Model is een ongeëvenaard hulpmiddel om het ontwerp, de bouw en het gebruik van een gebouw beheersbaar te maken. Een driedimensionale computertekening van een gebouw bevat alle gegevens van toegepaste producten en gebruikte materialen. Deze zijn desgewenst weer gekoppeld aan leveranciers of partijen die het onderhoud van bouwdelen zullen doen. Met een druk op de knop kan de installateur zien hoe de leidingen lopen. In een vroeg stadium ziet hij waar er ‘clashes’ ontstaan. Als een leiding bijvoorbeeld is ingetekend op een plek waar een trapgat zit. Om een goed model te maken is al in een vroeg stadium gedetailleerde informatie nodig van partijen die traditioneel pas later in het bouwproces deelnamen. BIM brengt daarom een totaal andere samenwerking en organisatie van het bouwproces met zich mee. Het gebouwmodel leent zich voor alle fasen in de bouw. Voor de jaren van gebruik of bij renovaties en mutaties naar andere functies. Maar ook voor het beheersen van het energieverbruik, het voldoen aan weten regelgeving zoals gebouwlabels en gebouwdossiers.

Dat vroege inzicht in de bouw zou moeten leiden tot een vermindering van faalkosten. Een kritisch (gratis te downloaden) rapport ‘verspilde moeite’ van ABN Amro geeft aan dat ook BIM vooralsnog niet de vinger achter dit probleem heeft gekregen. “Digitalisering heeft wel voor meer efficiëntie gezorgd, maar faalkosten blijven nog steeds significant”, zegt Petran van Heel, sector bankier van ABN AMRO, een van de auteurs van het onderzoek. “Mogelijk benutten bouwers en hun partners nog niet alle voordelen, zoals beter ontwerpen, plannen en communiceren.” Teamleider Cost management bij Arcadis, Harmen Bunk zegt in het rapport dat ontwikkelingen zoals BIM en Digital Twinning wel helpen om in een vroege fase meer duidelijkheid te creëren over proces en project, onder andere in combinatie met Augmented en Virtual Reality. Dergelijke ICT-ontwikkelingen nodigen echter ook uit om meer complexe constructies te ontwerpen, waardoor de faalkosten uiteindelijk niet dalen.”

B+U 8 2019 67

NOOIT TE OUD OM TE LEREN Omdat voor het werken aan een bouwproces met BIM een andere werkwijze en andere kennis om tafel zit hebben diverse opleidingsinstanties onderwijspakketten in huis om overzicht te krijgen op de transitie in uw organisatie en het kennisniveau van de medewerkers up to date te brengen. Leo Labega Opleidingsmanager HIT-W en BIM Engineer bij Avans+, dochter van Avans Hogeschool, was op de BIM Onderwijsdag om de jonge studenten te adviseren maar gaf aan dat de opleidingen ook vooral geschikt zijn voor professionals die zich willen bijscholen. “Onze opleidingen gaan veelal over thema’s als verduurzaming, circulair bouwen, energietransitie (HIT-W en HITE) en de digitalisering van de bouw. In die laatste groep hebben we de opleiding tot BIM Engineer.” “Het is een fantastisch model waarin naast het bouwproces ook bijvoorbeeld de facilitaire dienst informatie kan opvragen over de hoeveelheid tapijttegels of de te lappen ramen. Met de nu populaire prestatiecontracten zien we ook een groeiende behoefte aan het up to date houden van de energieprestatie van het gebouw.”

arjen walinga (l) bouwend nederland en delano kenepa (r) van bim register

Maar dat betekent ook dat er in de organisatie informatie wordt gedeeld met meerdere partijen. Voordat je bestekken opvoert of uitvoeringsplannen maakt, moet je goede afspraken maken over wat je met zo’n model gaat doen en wie er verantwoordelijk voor wordt gemaakt. Er zitten bij een BIM-proces heel andere mensen aan tafel dan je voorheen gewend was. Traditioneel werkten de architect en een ingenieursbureau een ontwerp uit en werd bij aanbesteding pas gedacht over de maakbaarheid. Als je goed ‘bimt’ en er zodra de conceptuele keuzes gemaakt zijn al partijen die aanschuiven en hun wensen kenbaar maken. Toch zijn de voordelen van BIM evident. Het BIM Bureau Bouwkunde Nederland noemt het versnellen van het bouwen het ontwerpproces, ketenintegratie, verhoging van de transparantie en verbetering van de communicatie. We zitten echter wel nog in een transitieperiode.

ONDERWIJS MOET MEE

Maar er komt een nieuwe generatie aan die met een nieuwe blik en nieuwe vaardigheden naar de bouw kijkt. Voor hen is het gemak van digitale techniek in het dagelijks leven niet meer weg te denken en zou de bouw hopeloos ouderwets aandoen als gecommuniceerd wordt met kalkpapier en een faxapparaat. Het onderwijs zet stappen leerlingen klaar te stomen voor de nieuwe rollen in de bouw. Brancheorganisaties, bouw en bedrijfsleven denken mee. Tal van grote en kleine evenementen worden georganiseerd om leerlingen warm te maken voor het stoeien met BIM-gebouwmodellen. BIMregister is eigenaar van de BIM Onderwijsdag en organiseert dit evenement samen met Bouwend Nederland en ruim vijftig partners. “Drie jaar terug startten we met 450 genodigden in één zaal en nu, drie jaar verder

hebben we met ruim 1.200 bezoekers het aantal van vorig jaar verdubbeld”, zegt Delano Kenepa, directeur van het BIMregister. “Op deze dag brengen we partners, opleiders en bijzondere vernieuwers samen om kennis te delen met een jonge nieuwe generatie voor de bouw.” De BIM-experts van vandaag kijken verder dan hun eigen vakgebied. Denk daarbij aan robotisering en artifical intelligence. We zien dat de theoretische wereld van het onderwijs moeite heeft om de praktische ontwikkelingen in de bouwwereld bij te houden. “We proberen samen met partners uit alle bouwgeledingen het onderwijs op één lijn te krijgen met wat we willen. We brengen onderwijzers in contact met de bouwwereld en we hopen dat studenten zo snel mogelijk op productielevel zijn als ze op de arbeidsmarkt komen.”

68 B+U 8 2019

team intelligent van de bim studentenbattle hbo wo

DE STUDENTENBATTLE IS EEN HACKATHON

Met de battle proeven de studenten al even aan de BIM-bouwpraktijk. Onderdeel van de onderwijsdag is de uitreiking van de BIM Studenten Battle prijzen. Elke jaar georganiseerd door BIMregister, Bouwend Nederland en de in samenwerking met de BIM Onderwijsdag partners. De BIM Studenten Battle zelf vindt eerder in het jaar plaats en is een hackathon voor derde- en vierdejaars studenten die een bouwgerelateerde opleiding volgen. Een hackathon is een bijeenkomst van software- en website-ontwikkelaars, designers om gezamenlijk aan een thema te werken. Het doel is dat in korte tijd een innovatieve en creatieve oplossing wordt bedacht omtrent een bepaald thema of om een probleem van een bedrijf op te lossen. De BIM studenten Battle werd begin september gehouden in samenwerking met het Archeon. In korte tijd ontwierpen tien groepen studenten een nieuw entreegebouw voor een nationaal Romeins scheepvaartmuseum. Onder de vlotte leiding van Kenepa, gaven de uit drie tot vijf studenten bestaande teams korte pitches over hoe ze het probleem hebben aangepakt. Het winnende

team van de MBO battle, Team Digital van ROC Midden Nederland maakte een analyse van de wensen van bezoekers en bewoners. “Bijzonder was ook dat dit team na het lezen van de opdracht voorbereiding de samenstelling van het team veranderde en een student installatie techniek toevoegde”, zegt Kenepa. “Heel slim en eigenlijk precies zoals dat in de praktijk ook moet gaan.” Van de HBO- en WO-teams werd de winnaar Team Intelligent Engineering. En dat het hier om serieuze battle ging, blijkt uit de ontlading bij het horen van de uitslag. “De teams hebben binnen de beschikbare tijd het beste van hun kunnen willen laten zien.”

VERBREDING DOELGROEPEN EN DIENSTEN

In de studentenbattle van 2019 deden naast HBO en WO ook teams mee uit het MBO. Ook in die leerroute maken leerlingen kennis met de digitalisering van het bouwproces en de nieuwe rollen die hierbij horen. Peter Breeman, docent Bouwkunde van het Techniek College Rotterdam zat trots in de zaal met het studententeam dat had deelgenomen aan de studentenbattle. “We hebben intern ontzettend moeten vechten om de leraren mee te krijgen BIM te omarmen”, zegt hij. “We zijn al een tijdje bezig met BIM in ons onderwijs en lopen voor

studenten leven in de virtuele wereld

B+U 8 2019 69

‘De BIM-experts van vandaag kijken verder dan eigen vakgebied’

keynote spreker guszti eiben, hoogleraar ai op de vu

team digital winnaar mbo

op het landelijke. We vinden het dus belangrijk dat er ook een wedstrijd komt voor mbo-studenten. Samenwerken is een competentie die ook voor mbo-studenten heel belangrijk is, het is één van de competenties die ze straks nodig hebben in de praktijk. Om op school dit al te ontwikkelen, geeft de student een voorsprong.” Het brede aanbod was ook terug te vinden in de informatie die de standhouders rond de collegezalen aanboden. Bouwers op zoek naar nieuw personeel, software ontwikkelaars die BIM-modellen verbeteren en architecten en producenten die de voordelen van werken met dit systeem onderstrepen. Nieuwkomer Jos Harms van machinefabrikant Provrex legt uit dat ze voor het onderhoud aan machines via de telefoon problemen kunnen oplossen met lokale installateurs. “Onze ervaring vanuit het machineonderhoud met 3D-modellen en het klein maken van grote databestanden voor gebruik over de telefoon, passen we nu ook toe in de bouw.” En natuurlijk was ook de gevestigde orde met namen als Heijmans, Hilti, Kubus en Kraan vertegenwoordigd. In de lezingen kwamen onderwerpen van grote GWW werken, door onder andere Angela van der Hoek, BIM-

specialist bij BAM Infraconsult, en het belang van BIM voor de installatietechniek aan bod. Breeman: “Ook die verbinding leggen we in het onderwijs. We zien dat de installateur een steeds belangrijkere rol vervult in de bouw.” Guszti Eiben, hoogleraar Artificial Intelligence op de VU, ten slotte, inspireerde de toehoorders met het uiteenzetten van de ontwikkelingen op het gebied van robotica en de complexiteit die dit met zich meebrengt op het vlak van ethiek. Ook de animo bij de leerlingen was breed. Een wat verloren rondkijkende student vertelde dat hij hierheen was gekomen omdat dat van school moest. Hij wist nog niet goed welke lezing voor hem nu echt interessant was. Tot leerlingen die de dag heel goed vonden aansluiten bij de stof die ze op de opleiding kregen. “Het verhaal over smart design was erg interessant. En de bijdrage van die architect.” (Keynote spreker Gideon Maasland van MVRDV). Gezien de volle zalen en de levendige discussies in de wandelgangen behoorde het leeuwendeel van de bezoekers tot die laatste categorie. Kijk naar foto’s en filmpjes op de terugblik: www.bimonderwijsdag.nl

B+U 8 2019 71

INZAMELING ENERGIEZUINIGE VERLICHTING EN ARMATUREN MOET VERDER OMHOOG Alle kantoren moeten uiterlijk in de zomer van 2020 volledig zijn overgeschakeld op led. Dat betekent dat het verduurzamen van gebouwen de komende jaren een enorme vlucht gaat nemen en in vrijwel alle gevallen worden de aanwezige armaturen en lampen vervangen door nieuwe (led)verlichting. Niet alle aannemers en installateurs weten echter dat die oude armaturen en lampen wettelijk apart ingezameld en verwerkt moeten worden. TEKST ROGIER LOUWERS BEELD WECYCLE

e wettelijke verplichting om afgedankte armaturen en verlichting apart in te zamelen vloeit voort uit Europese regelgeving. Die bepaalt dat elk jaar een hoeveelheid ‘oude’ lampen en armaturen moet worden opgehaald die overeenkomt met 65% van het volume van nieuw op de markt gebrachte apparatuur in de drie jaar ervoor - de zogeheten Put On Market of POM. Een behoorlijke uitdaging, waarvoor de medewerking van de professionele sector onontbeerlijk is, stelt Gied van Hoorn, directeur van LightRec, de organisatie die in ons land verantwoordelijk is voor de inzameling en verwerking van afgedankte energiezuinige lampen en armaturen. Van Hoorn: “Samen met onze inzamelorganisatie Wecycle hebben we de afgelopen jaren gewerkt aan het opzetten van een laagdrempelige en fijnmazige inzamelstructuur met retailers, DHZ-zaken en supermarkten. Uit de consumentenhoek halen we daarmee al veel op. Maar om die harde norm van 65% inzamelvolume te kunnen halen, is een grotere bijdrage van de professionele sector noodzakelijk. Met name in de sloop- en installatiesector, waar tot heden veel afgedankte armaturen in het grijze circuit verdwijnen.”

ERFENIS OPGERUIMD

Dat het op dit moment lastig is de Europese doelstellin-

gen te behalen heeft twee oorzaken, legt Van Hoorn uit. “Om te beginnen zit Nederland in de led-transitie. Dat betekent dat vrijwel alle vormen van verlichting die nu op de markt komen bestaan uit ledlampen en ledarmaturen. Gezien de vele voordelen van led ten opzichte van oudere verlichtingsapparatuur is deze led-transitie een positieve ontwikkeling voor Nederland. Eén van die voordelen is de langere levensduur. ledlampen gaan in sommige gevallen tot wel twintig jaar mee. Dit levert minder afval op vergeleken met de spaarlamp die na vijf jaar al vervangen moet worden. Als de oude generatie tl-buizen, spaarlampen en andere conventionele lampen volop worden ingezameld, is die ‘erfenis’ ooit opgeruimd. Het duurt dan even voor het inzamelpercentage voor ledlampen het huidig percentage van oude lampen evenaart. Aangezien de inzameldoelstelling wordt bepaald door de POM wordt het in die tussenjaren moeilijk de 65% te halen.” Dit effect wordt nog eens versterkt door de consumentarmaturen die sinds de zomer van 2018 ook meetellen voor de inzameldoelstellingen van 65%. Deze armaturen zorgen per direct voor meer dan een verdubbeling van de hoeveelheid op de markt gebrachte apparatuur (POM), terwijl de inzameling nog op gang komt. Nieuwe soort producten nemen nieuwe uitdagingen mee, stelt Van Hoorn. “Nu al is duidelijk dat veel consumentenar-

B+U 8 2019 73

maturen een tweede of derde leven krijgen, al dan niet via kringloopwinkels, en pas afgedankt worden als ze echt kapot zijn. Ook hier geldt dus: er zal een zekere periode overheen gaan voordat er substantiële volumes consumentenarmaturen voor recycling beschikbaar komen.”

CIRCULAIRE ECONOMIE

Volgens Van Hoorn weten nog niet alle professionals in de bouwen renovatiesector dat oude armaturen en lampen wettelijk apart ingezameld en verwerkt moeten worden. Daardoor verdwijnt er nog steeds veel in de oudijzer- of sloopbak. “Een slechte zaak, want energiezuinige lampen bevatten vaak gevaarlijke stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid en het milieu als ze ongecontroleerd vrijkomen. Daarbij is het ook zonde, want in lampen en armaturen zitten veel waardevolle grondstoffen die tot wel 93% gerecycled kunnen worden. Apart inzamelen en verwerken is dus niet alleen beter voor het milieu, het draagt ook bij aan de circulaire economie”, aldus Van Hoorn. Volgens de directeur is apart inzamelen vooral ook heel gemakkelijk, omdat LightRec’s inzamelorganisatie Wecycle (www.wecycle.nl) de bouw bedient met pasklare oplossingen. Van Hoorn: “We stimuleren de inzameling gericht bij groothandels zoals Technische Unie en bij bouwmarkten. Ook de inmiddels bekende Gouden

indien de lamp niet eerst uit de armatuur wordt verwijderd is er een grote kans op breken en waardeloos worden. het gebroken glas dat in de armaturen achterblijft maakt het ook moeilijker deze te recyclen. om zowel de lamp als armatuur optimaal te recyclen dienen deze apart van elkaar ingezameld te worden.

Bakkie-campagne draagt bij aan het succes. Daarnaast bereiden we ons voor op de versnelde transitie naar ledverlichting in de kantorenmarkt. We verwachten dat er dan in relatief korte tijd heel veel gasontladingslampen vrijkomen en we willen er zeker van zijn dat deze in ons inzamelnetwerk terugkomen, zodat alle materialen een tweede leven kunnen krijgen en gasontladingslampen op de juiste manier worden verwerkt”, aldus Van Hoorn.

INZAMELCONTAINERS

Bij grotere projecten plaatst Wecycle op verzoek inzamelcontainers op de bouwplaats, maar zelf inleveren bij een technische groothandel of ander Wecycle-inleverpunt kan ook. Van Hoorn benadrukt dat met uitzondering van gloeilampen en halogeenlampen alle soorten lampen (ledlampen, ledkaarsen, spaarlampen, tl-lampen en andere gastontladingslampen) én alle bijbehorende armaturen (plafonnieres en wandarmaturen, maar ook losstaande armaturen) ingeleverd moeten worden voor recycling.

Verbetering Biodiversiteit op multifunctionele daken Er is tegenwoordig veel aandacht voor het duurzaam inrichten van daken. Dit kan bijvoorbeeld door de plaatsing van zonnepanelen, voorzieningen voor waterberging op het dak, of de aanleg van een begroeid dak. Voordelen van het aanleggen van een begroeid dak zijn het creĂŤren van groene leefruimte, verhoging van de biodiversiteit en energiebesparing door demping van temperatuureffecten op of in het onderliggende gebouw. De verschillende functies van daken kunnen elkaar aanvullen, maar ook beconcurreren wanneer het gaat om de hoeveelheid beschikbaar dakoppervlak. Dit geldt met name voor begroeide daken en de steeds hogere intensiviteit inzake de plaatsing van zonnepanelen op daken. In het kader van waterretentie, PV zonne-energie en begroeide daken is het ook mogelijk om waarden van diverse typen daken te stapelen, dit in het kader van multifunctioneel dakgebruik.

teeds vaker worden begroeide daken gecombineerd met zonnepanelen of zonnecollectoren. Inmiddels is het bekend dat zonnepanelen enkele procenten meer opbrengst hebben op begroeide daken dan op grind- of daken met een donkere dakbedekking, doordat zonnepanelen in de zomer beter presteren wanneer de daken door de begroeiing worden gekoeld. Hoewel er verschillende studies bekend zijn over de effecten van de specifieke begroeiing op begroeide daken op opbrengst van zonnepanelen en waterhuishouding, wordt er helaas weinig gemonitord hoe de begroeiing zelf zich ontwikkelt op groene daken. Pas sinds kort worden monitoringsresultaten van

de begroeiing op daken met zonnepanelen beschreven, maar vooralsnog zonder eenduidige resultaten. Zo werd er op begroeide daken in het mediterraan gebied geen effect van zonnepanelen op plantendiversiteit gevonden, terwijl op begroeide daken in Londen de vegetatie onder zonnepanelen diverser leek te zijn. BEGROEIDE DAKEN OP HET NIOO Op de gebouwen van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) in Wageningen liggen begroeide daken die op verschillende manieren ingericht zijn. Een deel van de daken is ingericht als onderzoeksdak. Dit deel kan water bergen en is

soorten planten op het dak zonder zonnecollectoren zijn wit vetkruid, Spaans vetkruid, zwenkgras en hazenpootje. voorzien van verschillende substraten en substraatdiktes. De andere daken zijn aangelegd met een klassiek sedumdak. In dit artikel vergelijken we de begroeiing op twee daken die gelijktijdig als klassiek sedumdak aangelegd zijn, maar één waarop er bij aanleg zonnecollectoren zijn geplaatst en één zonder zonnecollectoren. De begroeide daken die we vergelijken liggen naast elkaar in een open omgeving zonder beschutting of beschaduwing en zijn identiek opgebouwd. Beide daken zijn in 2010 aangelegd door een mengsel van verschillende soorten sedumsprossen uit te strooien op ongeveer 60 mm hoog substraat. GROTE VERSCHILLEN IN BEGROEIING EN DIVERSITEIT Op het dak met zonnecollectoren zijn in 2017 en 2018 in totaal respectievelijk 50 en 52 soorten planten aangetroffen. De begroeiing op dit dak is zeer divers en wordt gekenmerkt door een grote variatie van krui-

den en loofbomen. Soorten die algemeen op het zonnecollectordak voorkomen zijn onder andere zachte berk, grauwe wilg, rietorchis, gewoon biggenkruid, jakobskruiskruid, hopklaver en gestreepte witbol. Op het dak zonder zonnecollectoren zijn in 2017 en 2018 in totaal respectievelijk slechts 12 en 15 soorten planten aangetroffen. Het dak wordt gekenmerkt door een dichte Sedum-vegetatie met enkele grassen en kruiden. Dominante

Het verschil in soortenrijkdom tussen de daken is erg groot: op het zonnecollectordak groeiden in 2018 gemiddeld 19 soorten planten tegenover gemiddeld vijf soorten op het dak zonder zonnecollectoren. De totale bedekking was niet significant verschillend tussen de daken. Wel hadden de plots op het zonnecollectordak een significant hogere bedekking van kruiden, houtige planten en mossen, maar een lagere bedekking van grassen en Sedum. POSITIEF EFFECT VAN ZONNECOLLECTOREN VIA VOCHTREGULERING Het geïnventariseerde dak zonder zonnecollectoren heeft op het oog een vergelijkbare begroeiing met de sedumdaken met een dunne substraatlaag op de andere bijgebouwen van het NIOO. Het is daarmee een typisch voorbeeld van een ‘extensief begroeid dak’, zoals dat op veel plaatsen in Nederland is aangelegd. De diversiteit in

begroeiing op dit soort klassieke sedumdaken kan dus verbeterd worden door combinatie met hooggeplaatste zonnecollectoren. We merken hierbij wel op dat er ook veel andere mogelijkheden zijn om natuurwaarden en biodiversiteit op daken te stimuleren, bijvoorbeeld door het dak in te richten met schaduwrijke plekken, water en een diverse begroeiing. Zonnepanelen en zonnecollectoren leiden tot ruimteverlies waardoor in

het algemeen minder effectief bijgedragen kan worden aan leefruimte en voedselgebied voor vogels en insecten. STAPELING VAN WAARDEN Een hoge diversiteit aan vaatplanten kan prima op één dak samengaan met zonnecollectoren. Door de combinatie van zonnecollectoren en begroeiing toe te passen op daken is er sprake van een stapeling van waarden: zowel opwekking van duurzame energie als een verhoging van de plantendiversiteit. Een nadeel van groendaken met zonnecollectoren is wel dat er meer onderhoud nodig is, omdat houtige planten sneller opkomen. Voor daken die niet geconstrueerd zijn voor houtige planten is het in het algemeen wenselijk om deze soorten te verwijderen. Voorts is van belang dat het positieve effect van zonnecollectoren op de plantendiversiteit is geconstateerd bij panelen die hoger dan een meter opgesteld staan, waardoor de grond onder de panelen ondanks beschaduwing voldoende licht krijgt. Zonnecollectoren of zonnepanelen die dichter op het dak geplaatst zijn, zullen waarschijnlijk een minder groot of zelfs negatief effect op de begroeiing hebben omdat dan te weinig licht de begroeiing kan bereiken. We willen anderen aanmoedigen om op meer locaties de begroeiing op groendaken in kaart te brengen en waar mogelijk tussen daken te vergelijken.

Bron: MSc H. van der Kolk, Dr. ir. P.A.W. van den Berg, Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOOKNAW). De levende Natuur, info: www.delevendenatuur.nl

76 B+U 8 2019

Atriensis

nieuwe partner Active House

Active House-voorzitter Marthijn Reekers (links) en Arjan van Helvoort van Atriensis projecten.

Active House mag Atriensis als nieuwe partner verwelkomen. Het Eindhovens adviesbureau wil het Active House-gedachtegoed onder de aandacht gaan brengen bij hun klanten - de woningcorporaties.

Het is een beetje een Apple-verhaal over de start in de garage. Zo verging het ook het nu als Atriensis bekend staande adviesbureau. In 2006 zat Dyon Noy alleen achter een bureau. Een kantoor had hij niet, maar wel veel goede ideeĂŤn over duurzame volkshuisvesting en sociale huurwoningen. Vandaag de dag heeft het bedrijf ruim honderd man personeel in dienst en bedient het vanuit drie kantoren woningcorporaties over het hele land. Toekomstbestendige woningen Zo beheert Atriensis de data van ongeveer

Wat is Active House? Een Active House is een woning waar de mens centraal staat en elementen als energie, milieu en comfort in balans zijn. Dit resulteert in een gezonde, comfortabele woning waar bewoners zich erg prettig in voelen.

Waarom Active House? Er is veel aan de hand in de bouw. Woningen moeten van het gas af, moeten voldoen aan de BENG en de Wet Kwaliteitsborging en dat alles met het Klimaatakkoord in het achterhoofd. Jammer dat bij al die gewenste maatregelen vooral de energetische kant wordt belicht. Het welzijn van de bewoner wordt compleet uit het oog verloren. Daar komt Active House om de hoek kijken. Active House is een praktische handleiding bij renovatie en nieuwbouw. Het uitgangspunt? Een gezonde woning. Maak kwaliteit meetbaar met Active House.

B+U 8 2019 77

600.000 sociale huurwoningen, een kwart van de totale woningvoorraad. Atriensis heeft dan ook bij de meeste Nederlandse woningcorporaties wel aan tafel gezeten voor een adviestraject of iets soortgelijks. Die corporaties kunnen alle hulp dan ook goed gebruiken. Ze hebben namelijk genoeg op hun bordje liggen. Enkele onderwerpen waar ze mee te maken krijgen zijn beschikbaarheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. En dat alles met een beperkt budget en het liefst zo min mogelijk overlast voor bewoners. Arjan van Helvoort is teammanager bij Atriensis. “Duurzaamheid is ons speerpunt. We houden ons bezig om voor woningcorporaties gezonde, veilige en toekomstbestendige buurten en woningen te maken. In onze teams zitten projectadviseurs die zich bezighouden met het schrijven van plannen voor complexen en voor woningen. We hebben

Maar regelmatig is het een heilige graal op zich geworden. In tachtig tot negentig procent van de gevallen is tegenwoordig de uitvraag van corporaties: ‘we willen energielabel A voor onze voorraad.’ Wij geven mee dat het niet alleen om energie besparen gaat, dat er nog veel meer is.” Van Helvoort: “Je ziet nog weleens dat corporaties zich verliezen in een systeemwereld, waarin ze zich gekker en gekker laten maken. Je komt dan steeds verder van het praktische doel af te staan, want de basisvraag is: ‘is mijn woning straks energiezuinig en prettig om in te wonen, ja of nee? ’ En vervolgens is de vraag wat moet ik eraan doen om dat te bereiken?” Ook al is de huidige praktijk vaak alleen gericht op die energieprestatie alleen, Atriensis gaat actief zoeken naar duurzame maatregelen. Van Helvoort: “Je wil ook aspecten als een comfortabel binnen

‘Met minimale inspanningen, een maximaal effect bereiken, is ons motto’ verder beleidsadviseurs die op strategisch niveau werken. Zij zijn bezig met de energietransitie en het maken van routekaarten. Tot slot zitten er in onze teams woonconsulenten die zorgen voor de communicatie richting de bewoners.” Energielabels De labelsprong is nu leidend bij de corporaties, maar het gaat natuurlijk om meer dan die energie alleen, weet Van Helvoort. “Energielabels schieten soms wel hun doel voorbij. Ze zijn ooit in het leven geroepen om iets aan de energieprestatie te doen.

milieu meenemen en veel daglicht. Factoren waarbij een bewoner zich gelukkig voelt. Daarom sluit het Active Housegedachtegoed zo goed aan bij onze visie.” Maar we zien ook dat die boodschap nog niet altijd landt. “Door ons bij Active House aan te sluiten en onze kennis van de bestaande woningbouw in te zetten hopen we dat we een beweging in gang kunnen zetten. Zo kunnen we laten zien dat je met een praktische visie een verschil kunt maken. Met minimale inspanningen, een maximaal effect bereiken, is ons motto.”

ACTIVE HOUSE AWARD VOOR BAS HASSELAAR Active house-boegbeeld Bas Hasselaar kwam uit Toronto terug met een Active House Award voor zijn eigen woning. Hasselaar is winnaar van een Active House Award 2019 in de categorie Built Building with Radar. Uit het rapport van de jury: “A beautiful small and compact single-family house, we could see it as a ‘wood living nest’ where all the strategies of Active House and empathy with nature, environment, comfort and energy are clearly solved.”

Over het Active House Bas liep in 2014 bij toeval tegen plannen van de Gemeente Den Haag aan om de meest duurzame wijk van Nederland te realiseren. In de Erasmushove werden 25 vrije kavels uitgegeven zonder welstandseis, maar met de verplichting om met een EPC van 0 (of equivalent aan duurzame maatregelen) te bouwen. De woning is biodivers, klimaatadaptief en circulair. De Active House Award voor Bas Hasselaar is uitgereikt op het Active House Symposium in Toronto.

Uitgangspunten bij Active House Het uitgangspunt bij Active House is een Radar. Een Active House is het resultaat van de inspanningen om de drie sleutelprincipes: Energie, Binnenklimaat (Comfort) en Milieu. Deze zijn terug te vinden in de radar en worden geïntegreerd in een gebouwontwerp, en in een definitief gebouw. Voor geïnteresseerden is er een 10 stappenplan beschikbaar, zijn er Ontwerpricht lijnen en Specificaties. Daarnaast zijn er infotorials voor architecten en corporaties.

www.activehousenl.info

78 B+U 8 2019

TELECOM & INFRATECHNIEK Rutherfordweg 51, 3542 CN Utrecht hans.jonkers@infracomms.nl

06-50294274 14057

2 4 / 7 L I V E VIDEO SU RVE I LL AN C E

Wij maken techniek werkend

Overal maximale beveiliging Voor groot en klein terrein, voor permanente, kortstondige of spoedeisende plaatsing. SECURITY CABIN B.V. De Veken 32a 1716 KE Opmeer Kijk voor meer informatie op:

www.securitycabin.nl

HZGRO E P.NL - T T VA S SU MWE G 2 6 6 - 1 0 3 3 SJ AMST E RDAM - 0 2 0 -2 8 0 1 310

T: 0226 - 360 250 E: info@securitycabin.nl

14093

14044

Vochtwering Betonreparatie & -onderhoud Injecteren beton en metselwerk Reparatie van kelders en souterrains Contact: 020-6715098 / 06-54376777

info@improve-betonreparatie.nl www.improve-betonreparatie.nl

gecertificeerde productverwerking 14052

HZ GROEP B+U 8 2019 79

Voor alles waar een draadje aan hangt Met haar drie bedrijfsonderdelen is de HZ Groep als geen ander in staat haar klanten te bedienen op het gebied van installatie-, infra- en energietechniek. Voor haar klantenbestand, bestaande uit o.a. (semi)overheden, retail, hotels en grootzakelijke opdrachtgevers, installeert en onderhoud het bedrijf ‘alles waar een draadje aan zit’.

oor de bundeling van de drie technische disciplines van HZ Installatietechniek, HZ Infratechniek en HZ Energietechniek onder één dak, is het voor de HZ Groep mogelijk een legio elektrotechnische projecten van tekening tot oplevering uit te voeren. De opdrachtgever heeft hierdoor maar één aanspreekpunt nodig en kan volledig worden ontzorgd. Deze combinatie zorgt voor mooie projecten zoals partnership met de contractors op ’s lands grootste luchthaven voor de aanleg en het onderhoud van de laag- & hoogspanningsdistributie. Ook kleinschaliger klanten zijn echter welkom bij de HZ Groep. Zo bedient HZ Installatietechniek onder andere winkels, zorginstellingen, sauna’s, hotels, spa’s, tunnels, bruggen en sluizen. Denk hierbij niet alleen aan de reguliere installatietechnische werkzaamheden, maar ook aan de aanleg van bijvoorbeeld zonnepanelen, laadpalen en duurzame installaties. De HZ Groep verzorgt desgewenst het ontwerp en de aanleg, maar ook voor onderhoud en 24/7 storingsdienst kunnen klanten bij het bedrijf terecht. HZ Infratechniek heeft zich op haar beurt toegespitst op elektra in de infra-omgeving. Zo is het bedrijf in opdracht bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de elektrische componenten van de IJtunnel. Daarnaast behoort voor infratechniek het onderhouden van de CCTV installaties op een groot aantal bruggen in en rond Amsterdam tot de activiteiten van dit bedrijfsonderdeel.

DUURZAAM

Naast het streven naar een goede bedrijfsvoering, is duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen een belangrijk speerpunt binnen de HZ Groep. Dat het niet alleen mooie woorden betreft, blijkt bijvoorbeeld uit feit dat er wordt gekeken naar het gebruik van alternatieve energiebronnen.

INNOVATIEF DIENSTENAANBOD

Los van het reguliere dienstenpakket is de HZ Groep ook actief betrokken bij de aanleg van diverse verlichtingsprojecten en de aanleg van schakelkasten in combinatie met regeltechnieken. Door de toenemende vraag naar alternatieve energiebronnen worden op vele locaties in Nederland zonneparken ontwikkeld. Ook voor de aanleg van dergelijke projecten is de HZ groep inzetbaar. Daarnaast vragen steeds meer gemeenten en grootzakelijke partners om uitbreiding van het aantal laadpalen voor elektrische auto’s. Hiervoor bent u bij de HZ Groep eveneens aan het juiste adres. “Wij denken niet in problemen, maar in oplossingen en dat doen we samen met onze klan-

HZ GROEP

TT Vasumweg 266 1033 SJ Amsterdam

De bundeling van drie disciplines biedt de klant een legio mogelijkheden ten en opdrachtgevers. In veel gevallen voeren we de opdrachten uit als hoofdaannemer”, vertelt Jelle van Huijstee. HZ Energietechniek is hoofdzakelijk actief op het gebied van laag- en hoogspanningsprojecten. Dat gaat om zeer specialistisch werk. Op het gebied van het in bedrijf stellen van laag- & hoogspanningsinstallaties is het bedrijf een ware expert. Alle werkzaamheden worden uitgevoerd volgens NEN 3140, NEN 3840 en NEN 1010. De gemiddeld twintig medewerkers zijn daarnaast allen VCA gecertificeerd. Tot slot is de HZ Groep een erkend leerbedrijf, zodat de vakbekwaamheid kan worden overgedragen aan de volgende generatie.

DE HZ GROEP VOORT O.A. PROJECTEN EN OPDRACHTEN UIT VOOR: Nutsbedrijven: correctie/preventief onderhoud en mutatie aan de laag- & hoogspanningsinstallatie Wellness-organisaties: correctie/preventief onderhoud en mutatie aan de elektrotechnische installatie Gemeentelijke organisaties: correctie/preventief onderhoud CCTV en mutatie aan de elektrotechnische installatie Infra-bedrijven Ziekenhuizen en Universiteiten: onderhoud en storingsdienst hoogspanningsinstallaties Zorg-organisaties: correctie/preventief onderhoud en mutatie aan de elektrotechnische installatie

T. 020 - 280 13 10

E. info@hzgroep.nl I. www.hzgroep.nl

80 B+U 8 2019 VEILIGSPORTVELD/VEILIGESPORTVLOER.NL

Veilig sporten op schone kunstgrasvelden U hoeft zich geen zorgen meer te maken over verspreiding van microplastics op kunstgrasvelden. Veiligsportveld.nl introduceert namelijk sinds oktober dit jaar een reinigingssysteem op de Nederlandse markt dat het veld in korte tijd schoon wast en bijna 100 procent van de micro-vervuiling in een filtersysteem opvangt. Met deze eco-revitalisatie is het sportveld snel weer een veilig en gezond speelterrein.

eiligsportveld.nl maakt de velden schoon. Met een ingenieus wassysteem haalt het nagenoeg alle microplastics en algenopbouw uit het veld. De vervuiling blijft achter in f ilters, het voor de wasbeurt gebruikte water is schoon. De methode heeft zich al bewezen in landen als Zweden, Duitsland en Engeland en zorgt sinds begin oktober 2019 dankzij Veiligsportveld.nl ook in Nederland voor gezondere kunstgrasvelden. Drie dagen in oktober demonstreerden de vakmensen van Veilig sportveld.nl de circulaire ECO revitalisatie op het sportcomplex van V.V. Berghem Sport in de buurt van Oss. De beelden die daar werden gemaakt gebruikt het bedrijf nu ter promotie van het systeem: met een speciale natte reiniging zuigen ze algen, mossen, zware metalen en microplastics op. De infill blijft gewoon liggen. Het water gaat

VEILIGSPORTVELD/VEILIGESPORTVLOER.NL B+U 8 2019 81

ACE: PROFESSIONELE AANDACHT VOOR UW SPORTVLOER Het Eco revitalisatie schoonmaaksysteem van Veiligsportveld.nl past binnen het dienstenpakket van Veiligesportvloer.nl. Dit bedrijf biedt een oplossing voor problemen met sportvloeren, geeft advies over middelen voor het onderhoud van sportvloeren en informatie over uw toekomstige sportvloer. Trots is het bedrijf op het veiligheidsabonnement; een totaaloplossing voor de professionele aandacht die een sportvloer vereist. Het concept omvat periodieke metingen, keuringen en revitalisaties. Na elke keuring ontvangt u een adviesrapport en na elke revitalisatie een veiligheidscertificaat. Daarbij biedt Veiligesportvloer.nl u een uniek ACE-concept; dit concept gebruikt de uren dat er geen sporters actief zijn om met een geautomatiseerde reinigingsrobot de vloer te onderhouden. Het concept houdt de kwaliteit van de sportvloer met onder meer jaarlijkse keuringen, extra meetmomenten en mystery-controles steeds in de gaten. Het bedrijf adviseert om minimaal één maal per jaar uw sportvloer te laten revitaliseren. Dit is een uitgebreide, door het bedrijf ontwikkelde, technische beurt van uw vloer. Het brengt uw vloer terug naar de oorspronkelijke sporttechnische eigenschappen en verlengd de levensduur van uw vloer.

‘Een gezonde omgeving waarin je veilig kunt sporten’ door een speciaal filter dat 99,996 procent van de microplastics vasthoudt. Het residu in het filter wordt op veilige wijze verwerkt. In anderhalve dag kan Veiligsportveld.nl een groot voetbalveld volledig revitaliseren, ongeacht het weer.

INZICHT IN STATUS SPORTVELD

De kwaliteit van uw sportveld is via een portal van Veiligsportveld. nl eenvoudig in te zien. Opdrachtgevers zien eenvoudig wat de status is van hun sportvelden: wanneer is het voor het laatst gereinigd, wanneer is het gekeurd, welk onderhoud is gepleegd en uit wat voor soort kunstgrasvezels is het veld opgebouwd? Door te werken met kleurcodes is meteen te zien hoe de status is; groen is goed, oranje heeft aandacht nodig en rood spreekt voor zich. Dit helpt opdrachtgevers met het onderhoudsmanagement en budgettering.

VEILIGSPORTVELD.NL VEILIGESPORTVLOER.NL

Avignonlaan 41 5627 GA Eindhoven

WIE ZIJN WIJ

Veiligsportveld.nl komt voort uit Veiligesportvloer.nl, een bedrijf dat zich richt op onderhoud, keuring en revitalisatie van sportvloeren(zie kader). Veiligsportveld.nl werkt voornamelijk voor gemeenten, maar ook voor aannemers en verenigingen. Hierbij streeft het bedrijf naar een lange relatie die volledig ontzorgt. Maar ook voor ad-hoc opdrachten is het bedrijf altijd te benaderen. Optimaliseren van het speelplezier staat voor Veiligsportveld.nl voorop; zorgen voor een gezonde omgeving waarin je veilig kunt sporten.

T. 088 - 170 06 16 E. info@veiligesportvloer.nl

I. www.veiligsportveld.nl I. www.veiligesportvloer.nl

82 B+U 8 2019

ADVIES REALISATIE ONDERHOUD GWW SPOOR INFRA Bunschoten 033 465 86 29 06 300 55 765 info@jvedder.nl

www.jvedder.nl

14106

“De mobiele brug opnieuw uitgevonden” EVENTBRIDGE • In 10 minuten geplaatst • Al vóór levering TÜV-gekeurd • Aanrijdveiligheid sterk verbeterd • Eenvoudig ongeankerd geplaatst • Personeelsinzet geminimaliseerd • Op grondniveau geassembleerd

TAKING PEOPLE SAFELY ACROSS

eventbridge.nl

Bent u geïnteresseerd in de mogelijkheden van EventBridge? Bel +31 (0)40 843 74 74 14090

020 - 496 59 58

Specialist in ecologische groen- en kunstwerken • Cultuurtechnische werkzaamheden • Beschoeiingen • Bruggen • Stuwen • Keringen • Boomverzorging Binnenweg 14 | 1191 AA Ouderkerk aan de Amstel info@nicozeldenrijk.nl | www.nicozeldenrijk.nl 14095

20191003 Adv_BouwenUitvoering_185x65.indd 1

bedrijf

07-10-19 14:33

GEODIRECT B+U 8 2019 83

Geodirect door Wingtra aangesteld als distributeur

voor de Benelux, Nederlandse Antillen en Suriname Het in Zwitserland gevestigde Wingtra, ontwikkelaar en producent van de WingtraOne VTOL (vertical take-off and landing) fixed-wing drone heeft een distributieovereenkomst getekend met Geodirect, dé toonaangevende leverancier van Geo-ICT oplossingen.

et is onze ambitie om de beste en meest efficiënte oplossingen te bieden om de processen van onze klanten te optimaliseren. De steeds veranderende en strenger wordende regelgeving, noodzakelijke kostenreducties en duurzaamheidsfactoren, vragen om innovatieve antwoorden. Met de WingtraOne VTOL drone heeft Wingtra de absolute benchmark ontwikkeld op het gebied van 3D dronemapping, waarmee onze klanten daadwerkelijk het verschil kunnen maken. We zijn verheugd om de WingtraOne aan onze oplossingenportfolio toe te voegen en zijn er trots op dat we deel mogen uitmaken van de verdere groei van Wingtra met dit partnerschap”, aldus Walter van Dolen, Managing Director van Geodirect.

“

“Geodirect staat in de geo-sector wereldwijd bekend om de kennis en kunde die ze hebben op het gebied van onder andere GNSS plaatsbepaling, 3D scanning, mobiele GIS toepassingen en dronemapping oplossingen. Door onze gedeelde visie, de obsessieve focus op klanttevredenheid en de unieke marktbenadering ten opzichte van traditionele partijen in deze industrie stond sinds de introductie van onze VTOL drone vast dat Geodirect dé partij is om Wingtra als distributeur te vertegenwoordigen”, zei Wingtra Sales Manager, Terence Thiel. “Tijdens de vele gesprekken en de technische trainingen ter voorbereiding op deze samenwerking, toonde het team van Geodirect aan dat ze het belang en de kostenbesparingen van dronemapping als geen ander begrepen, een enorm bereik voor het product hebben en de technische ervaring in het veld om een geweldige partner te zijn. Ik kijk ernaar uit om vooral veel ‘Oranje’ Wingtra-Ones in Nederland te zien rondvliegen en ons partnerschap verder uit te breiden.” Dankzij de verticale start- en landingsmogelijkheden kan de WingtraOne opstijgen en landen als een quadcopter en, zodra de gewens-

GEODIRECT

Vermogenweg 107 3641 SR Mijdrecht

te hoogte bereikt is, vliegen als een fixed-wing UAV. Deze nieuwe technologie elimineert het risico op schade en ongelukken tijdens de landing, zorgt ervoor dat de drone zwaardere en dus betere sensoren kan dragen (zoals de 42MP Sony RX1R II) en hele grote gebieden kan bestrijken. De post-process kinematics (PPK) upgrade zorgt ervoor dat de WingtraOne een nieuw nauwkeurigheidsniveau bereikt. Dankzij de stateof-the-art PPK module en de hoogste kwaliteitssensoren behaalt de WingtraOne een (volledig onderbouwde) nauwkeurigheid van 1 cm, zonder de noodzaak om grondcontrolepunten te gebruiken.

OVER GEODIRECT:

Geodirect levert slimme Geo-ICT oplossingen en diensten voor mobiele data-acquisitie en het beheren, muteren, presenteren en visualiseren van Geo-Informatie. Als onderdeel van Nexterdays Solutions is Geodirect actief in Nederland, België, Luxemburg, de Nederlandse Antillen en Suriname.

T. +31 (0)297 - 769101

E. info@geodirect.nl I. www.geodirect.nl

84 B+U 8 2019

0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo 0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo @ v i s s c h e r b v. c o m | w w w.v i

0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo @ v i s s c h e r b v. c o m | w w w.v i s s c h e r b v. c o m 0 8 5 0 7 1 6 8 8 8 | i n fo @ v i s s c h e r b v. c o m | w w w.v i s s c h e r b v. c o m 14053

Asfaltering

Rioolvoorziening

Riool- en grondwerkzaamheden RegenwaterinďŹ ltratie Verhardingswerkzaamheden

Bestrating

Sanering

Infradam B.V. infradam.nl

Almereweg 30 1671 ND Medemblik 020 345 84 41 info@infradam.nl

Oudendijk 3b, 1969 ML Heemskerk Tel: 0251-234225 of 06-53116150 Ook gevestigd op Tata Steel te IJmuiden.

info@bosinfra.com - www.bosinfra.com

14080

SLUIT

14083

AAN!

14064

POMPTOTAAL BV B+U 8 2019 85

Een oude bekende in een nieuw jasje Pomptotaal BV is dan wel een nieuwe speler in de pompenverhuur, het bedrijf is opgericht door Edwin ter Hoeve, een ‘oude’ bekende in de markt. Met zijn 30 jaar ervaring in de pompenwereld zijn kennis en knowhow gegarandeerd!

omptotaal verhuurt pompen, pompinstallaties en alle denkbare toebehoren voor de meest uiteenlopende projecten, toepassingen of situaties. De juiste pompoplossing voor elke klus met een gunstig huurtarief voor zowel de korte als de lange termijn. Al sinds de start (maart 2019) beschikt Pomptotaal over een aanzienlijke orderportefeuille met leveringen aan de marktsegmenten aannemerij, GWW, de petrochemische industrie en de infra- en milieusector. Ook (semi-)overheden en waterschappen behoren tot de opdrachtgevers. De werkzaamheden worden voornamelijk in Nederland, België en Duitsland uitgevoerd.

‘Turn-key’ projecten Bij een turn-key project krijgt u ondersteuning bij de voorbereiding en materiaalselectie. Vervolgens verzorgt Pomptotaal de complete installatie, van transport tot oplevering. Turn-key projecten zijn voor opdrachtgevers erg interessant omdat ze met één aanspreekpunt, alle ‘zorgen’ kunnen overdragen aan Pomptotaal.

DIENSTVERLENING

Verhuur van pompen en toebehoren is de core business van Pomptotaal. Met een sterk managementteam en zeer ervaren medewerkers beschikken zij opgeteld over meer dan 100 jaar ervaring in de branche! Pomptotaal beschikt momenteel over 150 tot 160 pompen

POMPTOTAAL BV

Tinnegieterstraat 3D 3194 AL Rotterdam

met pompdebieten variërend van 30 tot 1300 m3. Daarnaast heeft Pomptotaal een eigen 24/7 calamiteiten- en service-organisatie en eigen transportmiddelen met autolaadkranen. Op verzoek van de opdrachtgever kunnen de pompinstallaties inclusief toebehoren ter plekke worden geïnstalleerd.

TOEKOMST EN INNOVATIE

“We willen het bedrijf de komende jaren nog verder uitbreiden. Daarbij houden we alle innovaties op het gebied van pompen en toepasbaarheid nauwlettend in de gaten. Daarnaast kijken we natuurlijk ook naar de milieueffecten van ons materieel en daarom voldoen onze machines allemaal aan de huidige emissie-eisen. Dit is een van de voordelen van het opbouwen van een nieuwe verhuurvloot”, vertelt Edwin ter Hoeve, directeur van Pomptotaal.

REFERENTIEPROJECTEN WAARBIJ POMPTOTAAL BV IS BETROKKEN: Project in Eindhoven: 6 pompen, 1200 meter leiding en 6 leidingjumpers (wegoverkluizing) Project in Nuenen: 2 pompen, 2300 meter leiding (400mm) en 4 leidingjumpers (wegoverkluizing) Project in Rijswijk: 9 pompen, inclusief leidingwerk en overig toebehoren Project in Amsterdam, midden op het IJ: voor een bronbemalingsbedrijf werd een bouwkuip afgepompt

T. 010 - 299 84 44

E. info@pomptotaal.nl I. www.pomptotaal.nl

PLANBUREAU LEEFOMGEVING: “ZORG VOOR LANDSCHAP” Zonneparken, datacenters, windmolens en, distributieparken zorgen voor een ‘verrommeling’ van het landschap. De overheid moet daar bij het verlenen van vergunningen beter op letten, zo pleitten de onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het rapport ‘Zorg voor landschap’.

Veranderd

In het rapport wordt gepleit voor een landschapsinclusief omgevingsbeleid. In het huidige omgevingsbeleid is landschap vaak een sluitpost. Het is wenselijk om dat expliciet te borgen in het Besluit kwaliteit leefomgeving, zo luidt een van de conclusies. Het Nederlandse landschap is in de afgelopen dertig jaar sterk veranderd door verstedelijking en de komst van data- en distributiecentra, windmolens en zonneparken.

Ook zijn er door schaalvergroting en efficiëntieverhoging in de landbouw vertrouwde elementen verdwenen, zoals sloten, bomen en houtwallen.

daarvoor een goed platform: een landschapsinclusieve benadering biedt ruimte en meer maatschappelijk draagvlak voor de noodzakelijke nieuwe ontwikkelingen.

In de komende decennia zullen nieuwe ruimteclaims voor woningbouw, infrastructuur, nieuwe bedrijven, energietransitie, klimaatadaptatie en natuurontwikkeling grote gevolgen hebben voor het landschap. Veel mensen – en inmiddels ook politici en beleidsmakers – maken zich daar zorgen over.

Meervoudig ruimtegebruik

Grote opgaven

De grote opgaven voor klimaat, landbouw, milieu, energie en economische ontwikkeling zijn nauw met elkaar verbonden; een oplossing voor de ene sector kán immers ook iets betekenen voor een andere sector. Zorg voor het Nederlandse landschap biedt

Met enkele aanpassingen van het Besluit kwaliteit leefomgeving, een Ladder meervoudig ruimtegebruik én een verbreding van de Nederlandse uitwerking van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie kunnen stappen worden gezet naar een landschapsinclusief en meer effectief omgevingsbeleid. Daarmee worden provincies geprikkeld hun landschap te inventariseren en van doelen te voorzien. Dat biedt waterschappen, gemeenten, marktpartijen en maatschappelijke organisaties een goede basis voor duurzame oplossingen van sectorale vraagstukken.

VDB VOCHTWERING B+U 8 2019 87

Denken in oplossingen Een goede vochthuishouding is belangrijk voor de staat van een gebouw. Vochtophoping of vochtlekkage is immers desastreus voor zowel mens als gebouw. VDB biedt voor elk vochtprobleem de passende oplossing.

oordat de juiste oplossing kan worden aangeboden, moet de oorzaak bekend zijn. Door gebruik te maken van geavanceerde meetapparatuur wordt het probleem opgespoord. Met die uitkomsten kan vervolgens een plan van aanpak worden opgesteld. Als de voorgestelde oplossing met de klant is besproken, dan kunnen de specialisten aan het werk om het lek te dichten.

ge vanzelf. Op alle werkzaamheden verleent VDB Vochtwering garantie en daarnaast kan een uitgebreid nazorgtraject worden ingezet. Voor alle opdrachten en uitvoerende werkzaamheden wordt gebruik gemaakt van milieuvriendelijke producten.

WIE ZIJN WIJ

Vochtlekkage komt niet alleen voor in gebouwen, maar ook in rioleringsstelsels. Net als bij gebouwen brengt dat grote risico’s met zich mee. Zo kan een lekkage in een rioolstelsel bijvoorbeeld een sinkhole veroorzaken. VDB is heer en meester in het injecteren van rioleringsbuizen. Eerst wordt de lekkage opgespoord, waarna op cruciale punten gaten in het stelsel worden geboord. Met behulp van packers (injectienippels) kan vervolgens de injectievloeistof onder hoge druk worden ingespoten. In de meeste gevallen bestaat de vloeistof uit meerdere componenten om de juiste hardheid en afdichting te garanderen. Als het injectiemiddel is uitgehard stopt de lekka-

VDB Vochtwering is een bedrijf dat actief is in alle sectoren, van infra tot utiliteit- en nieuwbouw. De ervaren en vakbekwame medewerkers werken in drie ploegen van twee mensen. Hoewel het bedrijf vijftig jaar geleden begon als schildersbedrijf, is het zich in de afgelopen vijftien jaar voornamelijk gaan toeleggen op de injectietechniek. Klanten hebben altijd één aanspreekpunt en voor spoedgevallen beschikt VDB over een 24/7 calamiteitenservice. In drukke tijden of in noodgevallen kan Willem van der Heijden, directeur van VDB Vochtwering, als allround vakman altijd bijspringen.

Inspectie en onderhoud zijn van groot belang

Opdrachtgevers van het bedrijf variëren van aannemers tot (semi)overheden en waterschappen. De particulier kan echter uiteraard ook altijd aankloppen bij vochtproblemen.

ONZE PROJECTEN: Kelder Defensie Brederode kazerne in Vught: Het Genie-museum aan de Brederode kazerne te Vught is voor een groot deel onderkelderd en al jarenlang niet meer in gebruik vanwege de vele lekkages. VDB maakte een plan om deze kelder weer bruikbaar en leefbaar te maken. Betoninjectie parkeergarage Den Haag: Door het drogen van beton en het ‘zetten’ van een nieuw gebouw kunnen (krimp)scheuren ontstaan in het beton. Deze scheuren kunnen dan watervoerend zijn en moeten worden gedicht om wateroverlast in de kelder te voorkomen. Grondinjectie en herstel riool De Meern: Door lekkages is er betonrot ontstaan aan het riool. VDB heeft de lekkages gestopt door het toepassen van grondinjecties. Voor al deze projecten geldt: hier komt geen druppel meer doorheen.

VDB VOCHTWERING

Loverensestraat 31 5266 AN Cromvoirt

T. 0411 - 642 060

E. info@vdbvochtwering.nl I. www.vdbvochtwering.nl

C A S U A L

W O R K W E A R W I T H

C H A R A C T E R

WERKKLEDING VOOR DE BOUWVAKKER DIE BEZIG IS AAN JE NIEUWE HUIS, DE PAKKETBEZORGER, DE SERVEERSTER IN JE STAMCAFÉ OF DE VAKKENVULLER VAN DE SUPERMARKT OM DE HOEK… KORTOM VOOR ÉCHTE MENSEN. ECHTE MENSEN DIE HARD WERKEN IN KLEDING DIE ZE MET TROTS DRAGEN. SANTINO HEEFT EEN UITGEBREID ASSORTIMENT, MET BOVENKLEDING ALS SPECIALISME. WE BIEDEN EEN STABIELE BASISCOLLECTIE DIE VOORTDUREND WORDT AANGEVULD MET ACTUELE TRENDS. MET MEER DAN 25 JAAR ERVARING LEVEREN WE EEN UNIEKE KWALITEIT IN BOVENKLEDING. EN DAAR ZIJN WE TROTS OP. Onze focus is gericht op een eerlijke samenwerking met leverancier en dealer met als resultaat kwalitatieve producten waar de eindgebruiker zich lekker in voelt.

TELL IT LIKE IT IS Santino zegt waar het op staat en doet wat het belooft. Onze medewerkers hebben relevante productkennis, zorgen voor een consistent productaanbod met betrouwbare levertijden en leveren kleurvaste, kwalitatieve producten.

Wij maken ons sterk voor onze klant, ons product en de keten die daar achter zit. Duurzaamheid zit niet alleen in het productieproces maar ook in de relatie met de klant en de omgang met ons product. Transparantie omtrent onze producten en onze relatie vinden we essentieel. Bij Santino heb je met echte mensen te maken die zeggen waar het op staat, zonder opsmuk maar gewoon helder en loyaal naar elkaar. What you see is what you get, and we tell it like it is.

W W W . S A N T I N O . N L

NEEM CONTACT OP VIA INFO@SANTINO.NL OF +31 40 23 80 303 VOOR UW DICHTSTBIJZIJNDE DEALER.

ORGANISCH KATOEN/ rPET POLYESTER

RENS

BASIC COLLECTIE De Santino Basics zijn ‘Never out of stock’ en beschikbaar in vele kleuren en maten. In veel modellen zelfs van XXS tot maat 7XL.

TOUR

2 COLOR-LINE Opvallende modellen met contrasterend schouderstuk en de kenmerkende “2 Color Curve” op de rugzijde. Je kunt ze mooi combineren met onze basiscollectie.

VIGO

HIVIS-LINE Opvallen is essentieel voor de Santino HiVis-Line. Deze veiligheidskleding heeft UV protectie en is gecertificeerd conform de EN ISO 20471 norm.

BERLIN

ECO-LINE Wij streven naar duurzame productie met ecologische grondstoffen. Zo bieden we nieuwe artikelen met organisch of gerecycled katoen, garens van PET of bamboe.

DUURZAAMHEID Santino weet wat maatschappelijk verantwoord ondernemen betekent. Wij streven naar duurzame productie met duurzame grondstoffen en goede arbeidsomstandigheden. Met onze productiepartners kijken we voortdurend naar nieuwe innovaties.

G R AT I S B A M B O E BOXERSHORT BESTEL NU JE GRATIS SANTINO BAMBOE

A L L E S V O O R K WA L I T E I T

BOXERSHORT VIA BOXERSHORT@SANTINO.NL 1 gratis boxershort per bedrijfsadres, gratis levering, actie geldig t/m 31/12/2019. (zolang de voorraad strekt). 14089

90 B+U 8 2019

WijWij bieden bieden inzicht inzicht in wat in wat je je niet niet ziet! ziet! Sterk inSterk metingen in metingen van de van de ondergrondse ondergrondse infrastructuur infrastructuur

hdb-bv.nlhdb-bv.nl 14060

de basis waarop verder gebouwd wordt

meten is weten en wij weten wat meten is

utiliteitsbouw | civiele techniek prefab betonbouw | staalbouw petrochemie | woningbouw infrastructurele projecten

www.fundbv.xyz 14079

ENGEL4 NV B+U 8 2019 91

Veelzijdig inzetbaar voor GWW in de regio en ver daarbuiten Bij Aannemersbedrijf Engel4 kunt u terecht voor ondersteuning en uitbesteding van uw werk. De gestaag groeiende GWW specialist werkt voor bedrijven, gemeenten en aannemers in een steeds grotere regio vanuit de Zaanstreek.

uur je bij Engel4, dan weet je dat de Grondverzetmachines, en de 10 en 17 tons kranen voorzien zijn van draai-kantelstukken. De ervaren machinisten weten precies wat u van hen verwacht. Veel opdrachtgevers in groen, infra en bouw weten inmiddels de weg naar Engel4 te vinden. En de service gaat verder. Engel4 is ook sterk in projectmanagement en projectbegeleiding voor aannemers en gemeenten. Het bedrijf uit Assendelft detacheert daarentegen ook stratenmakers en grondwerkers, voor korte of langere termijn. Het liefst neemt het bedrijf een project in haar totaliteit van u over. Het bedrijf is een betrouwbare partner met opdrachten van wegenbouw en spoorwerkzaamheden, tot kleinschalig grondverzet en tuinaanleg. Ook helpt het bedrijf bij calamiteiten of werkzaamheden die ’s avonds of in het weekend moeten worden uitgevoerd.

WIE ZIJN WIJ?

Bedrijfsleider Jacquot Engel startte als zzp-er in 2006 naast zijn studie HBO Civiele Techniek als machinist en chauffeur. Aansluitend ontstond er een kleine aannemer waarbij vele tuinen bestratingsprojecten werden gerealiseerd. Na zijn afstuderen bij de Gemeente

ENGEL4 NV

Dorpsstraat 983 1566 JC Assendelft

Amstelveen groeide Jacquot tot projectleider. Hij kocht in 2016 een eerste bandenkraan en spoedig daarop de tweede. Het VCA* gecertificeerd en Erkend Leerbedrijf kent een gestage groei. De eerste personeelsleden kwamen in dienst in 2015. Nu kent het bedrijf drie vaste medewerkers, vier tot vijf flexibele krachten en is het alweer op zoek naar nieuwe kraanmachinisten. Ook het werkgebied wordt steeds groter. Na jaren vanuit De Kwakel te hebben geopereerd, is het bedrijf sinds dit jaar gevestigd in Assendelft. De werkzaamheden, die voorheen veelal in Noord- en Zuid-Holland plaatsvonden, bedienen sinds heden ook de Zaanstreek.

ONZE PROJECTEN: Voor KWS - diverse werkzaamheden bij spoor- en tramtracés op diverse locaties in Amsterdam; Herinrichting Zuideinde te Oostzaan door KWS - in samenwerking met loonen verhuurberdijf Jan van der Lee Amstelveen; Herinrichting Groeneweg - Weesp - in opdracht van De Bie Wegenbouw; Projectbegeleiding ondergrondse containers verwijderen/verplaatsen - in opdracht van Rutte Wegenbouw.

T. 06 - 281 405 89

E. info@engel4.nl I. www.engel4.nl

92 B+U 8 2019 DE REGT GROND INFRA GROEN BV

Kwaliteit vormt de basis Projecten worden door De Regt Grond Infra Groen BV volgens een hoge standaard uitgevoerd. Het gaat om werkzaamheden binnen het totale spectrum van de GWW. Daarnaast zijn de bedrijfsactiviteiten uitgebreid met groenonderhoud.

WIE ZIJN WIJ

e Regt Grond Infra Groen BV is een familiebedrijf dat is opgericht in 1998. De eerste bedrijfsactiviteiten bestonden uit machineverhuur waarna de werkzaamheden zich verder hebben uitgebreid richting een volwaardig GWW-bedrijf. Ondanks de groei van het bedrijf, is de bedrijfscultuur nog altijd klanten servicegericht. De werkzaamheden worden met circa tien vaste vak bekwame medewerkers uitgevoerd. Het bedrijf is VCA-gecertificeerd.

DIENSTEN

“De kracht van het bedrijf bestaat uit het bouwen woonrijp maken van gronden, rioolwerkzaamheden en rioolreconstructies, aanleg van duikers en beschoeiingen, straatwerk en landschapsinrichting. Om de werkzaamheden professioneel uit te voeren beschikken we over een modern arsenaal aan materieel. Sinds enkele maanden is de Doosan DX 170 W uitgerust met een engcon EC219 met QS60 snelwissel, EC-Oil systeem, DC2 besturingssysteem met afneemba-

DE REGT GROND INFRA GROEN BV B+U 8 2019 93

re gripper en een complete bakkenset. Goed materieel zorgt voor een betere kwaliteit van het eindproduct, maar we realiseren ons dat dit alleen kan als de mens achter de machine over de juiste kennis en vaardigheden beschikt. De meeste van onze projecten hebben betrekking op aanleg, onderhoud en herstel van infrastructurele werken. Onze groenonderhoud-projecten bestaan vooral uit onderhoud van openbaar groen voor gemeenten en projectontwik-

kelaars. We verzorgen de onkruidbestrijding, maar ook renovatie van plantenvakken en plantenbakken behoort tot de mogelijkheden. De planten worden gesnoeid, daar waar nodig uitgegraven en de grond wordt vervangen waarna nieuwe planten hun plek krijgenâ&#x20AC;?, vertelt Arco de Regt.

Veelzijdigheid is het kenmerk van het bedrijf PROJECTEN De uitvoerende werkzaamheden worden voor 50% in eigen beheer uitgevoerd. De andere 50% van het werk bestaat uit opdrachten als onderaannemer. De Hoekse Waard is de uitvalsbasis voor de werkzaamheden, die veelal in de regio worden uitgevoerd. Om het hele spectrum van het werk goed voor het voetlicht te brengen worden enkele projecten uitgelicht. De Regt Grond Infra Groen B.V. verzorgt de reconstructie van Oranjewijk in Strijen. De werkzaamheden omvatten rioolwerkzaamheden en het herstellen van de bestrating nadat de grondwerkzaamheden zijn afgerond. Een ander recent project betreft de WRM fase 4b in Poortwijk III: aanleg van bestrating, groenzones en beschoeiing. Momenteel wordt hard gewerkt aan projecten aan de Stationsweg in Barendrecht en Aan de Kreek te Nieuw Beijerland. Op Goerree Overflakkee wordt momenteel gewerkt aan een project van R-Net HOV.

DE REGT GROND INFRA GROEN BV

Langeweg 3 3267 LN Goudswaard

T. 0186 - 692504

E. info@jderegt.nl I. www.jderegt.nl

MEER RIJTJESHUIZEN - EN OP DE GOEDE PLEK - NODIG! Dat is de opvallende uitkomst van een uitgebreid onderzoek dat emeritus hoogleraar Friso de Zeeuw en onderzoeker Geurt Keers in opdracht van NVB, Vereniging voor ontwikkelaars en bouwondernemers, hebben verricht. Nederlanders hebben een onuitroeibare voorkeur voor een grondgebonden woning. Zeg maar een woning met een voordeur op de begane grond en een tuintje. Toch bouwen we in Nederland steeds minder van deze woningen. Beleidsmakers, zeker ook bij de provincies, hebben een voorkeur voor stedelijke appartementen in hoge dichtheden, want dat past binnen ‘het beleid’. Met als gevolg: we bouwen niet alleen te weinig woningen, maar ook nog eens de verkeerde èn op de verkeerde plekken. In hun essay De onderste steen boven komen Friso de Zeeuw en onderzoeker Geurt Keers tot de conclusie dat de nieuwbouwvraag voor zeventig procent uit grondgebonden woningen bestaat, niet alleen in steden maar vooral ook in groene wijken aan de rand van steden en dorpen. Feitelijk is de samenstelling van de nieuwbouw heel anders. Zeker in de grootstedelijke regio’s wordt inmiddels in de omgekeerde verhouding gebouwd.

Beste remedie

Het is een opvallende bevinding, want tot nu toe wordt door beleidsmakers juist het bouwen van kleine appartementen in stedelijke gebied gezien als beste remedie tegen de enorme woningvraag. Een veelgehoord argument hierbij is de sterk toegenomen vergrijzing en de aanname dat ouderen graag naar een klein nieuwbouwappartement op zo’n locatie verhuizen. “Maar ouderen verhuizen helemaal niet graag”, zo constateren De Zeeuw en Keers in hun onderzoek: “Senioren zijn honkvast. Waar negen procent van alle huishoudens beslist binnen twee jaar wil verhuizen is dit bij de groep 65-plussers amper twee procent.” Van deze 74.000 verhuis-geneigde ouderen wil bovendien ongeveer een derde (weer) het liefst naar een eengezinshuis. Pas op zeer hoge leeftijd is de voorkeur voor een appartement groter.

Uitleglocaties

In hun essay ontkrachten De Zeeuw en Keers meer heersende opvattingen. Zo wordt er vooral bij provincies vaak gedacht dat er binnen de steden voldoende plek is voor de bouw van nieuwe woningen, en er dus geen uitleglocaties aan de randen van steden of dorpen meer nodig zijn. “Zij vergeten alleen dat onze bevolking al jarenlang veel harder groeit dan gedacht. Tegelijkertijd wordt er steevast te weinig rekening gehouden met planuitval en planvertraging en met de woonwensen van Nederlanders. De gevolgen blijven niet uit. Het huisvestingssysteem in Nederland loopt op steeds meer plekken muurvast.”

Woonwensen

De onderzoekers baseren zich in hun conclusies in hoofdzaak op de eigen analyse van het grote WOOn 2018 onderzoek van het ministerie van BZK. Voor dit onafhankelijke onderzoek worden om de drie jaar ruim 40.000 Nederlanders naar hun woonwensen gevraagd. De Zeeuw en Keers: “Het gaat hier dus om een goudmijn aan informatie over de woonwensen van mensen. Maar waarom dan in de praktijk zo weinig met al die informatie wordt gedaan - er is onvoldoende terug te vinden in de bouwprogramma’s - is op z’n zachtst gezegd verrassend. Is het onbenulligheid? Spelen hier soms beleidsoverwegingen mee? Wij weten het niet, maar schadelijk is het wel”.

Tips

Om toch tot een gezonde woningmarkt te komen, geven De Zeeuw en Keers de beleidsmakers tips mee. • Stop met de fixatie op appartementen en leg het accent op de bouw van eengezinswoningen, stadswoningen en andere laagbouwmilieus, vooral in goedkopere en middeldure prijsklassen. • Stuur daarmee ook op doorstroming en ontwikkel meer groene woonmilieus in de invloedssfeer van stedelijke regio’s. • Plan voorts voor planuitval: ga bij een woonbehoefte van 100% altijd ten minste uit van 130% harde locatiecapaciteit en pas daarbij de methode van Woningbouwregie Nieuwe Stijl toe.

ZELDENRIJK GROENVOORZIENING BV B+U 8 2019 95

Groenvoorziening in de breedste zin van het woord Een flinke storm eerder dit jaar brak een groot aantal bomen bij Recreatiegebied de Ouderkerkerplas, gelegen tussen de A2 en A9 bij Ouderkerk aan de Amstel, als luciferhoutjes. De kranten spraken over een ravage. Zeldenrijk Groenvoorziening BV zorgde voor het snel en vakkundig opruimen van de schade. Voor de vakmensen van het jubilerende bedrijf slechts een van de vele Âdisciplines.

it jaar bestaat Zeldenrijk Groenvoorziening BV uit Ouderkerk aan de Amstel dan ook 30 jaar. Door de jaren heen is het bedrijf uitgegroeid tot een groenvoorziener in de breedste zin van het woord. Want als je denkt dat groenvoorziening zich beperkt tot het opruimen van stormschade of het onderhouden van tuinen, bermen en perken, het vakmanschap van deze groenvoorziener gaat inmiddels veel verder. Van het maai- en slootwerk voor gemeenten en waterschappen tot onderhoud en aanleg van kunstwerken. Of wat te denken van het aanleggen van parkeerplaatsen, het vernieuwen van duikers, het inrichten van hele gebieden met ecologische zones of het aanleggen, afgra-

ONZE PROJECTEN: Watergebiedsinrichting rondom Amsterdam - iov Waterschap Raamcontract Amsterdamse Bos - beschoeiing en riool Aanleg ruiter- en wandelÂ paden in Diemen in opdracht van het Recreatieschap Duurzaamheidsprojecten kunststof beschoeiingen iov recreatieschap Grote maaibestekken - iov water- en recreatieschap en gemeenten

ven, inzaaien met bloemenmengsels van natuurvriendelijke oevers en het aanbrengen van hek- en rasterwerk. Het bedrijf helpt diverse gemeenten en woningbouwcorporaties te voldoen aan hun boomzorgplicht.

DUURZAAM

Duurzaamheid staat bij Zeldenrijk Groenvoorziening BV hoog in het vaandel. Als ondernemer in het groen werken zij dan ook op verschillenden manieren aan het behoud van de natuur. Door onder andere gebruik te maken van elektrische motorzagen, het versnipperen van houttakken voor de biomassa, het hergebruiken van delen van damwanden en het scheiden van groenafval en (bouw)materialen, worden al hun projecten milieuverantwoord en duurzaam uitgevoerd. Ze zijn dan ook in het bezit van diverse, hoog aangeschreven kwaliteitscertificaten.

ZELDENRIJK GROENVOORZIENING BV

Binnenweg 14 1191 AA Ouderkerk aan de Amstel

HET TEAM

Zeldenrijk Groenvoorziening BV zorgt al 30 jaar voor kwaliteit, door een team dat professioneel en goed op elkaar is ingespeeld. Met een team bestaande uit twee mensen op kantoor, tien in de buitendienst en een groep van drie tot acht man flexibel personeel nemen zij al uw groenvragen uit handen. Als Erkend Leerbedrijf, hebben ze ook nog eens gemiddeld twee stagiaires in dienst. Het bedrijf is VCA** gecertificeerd en werkt volgens het ISO9001 kwaliteitsmanagement en levert haar werk onder Groenkeur.

T 020 - 4965958

E. info@nicozeldenrijk.nl I. www.nicozeldenrijk.nl

96 B+U 8 2019 SCHIMMEL TECHNIEK DUURZAME INSTALLATIES

Techniek van de toekomst Duurzaamheid is in feite een containerbegrip totdat je er echt handen en voeten aan geeft. Bij nieuwbouw is ‘gasloos’ al enige tijd het sleutelwoord. Bestaande woningen moeten in de toekomst echter ook van het gas af. Gelukkig is het ook nu al mogelijk om op een goede manier de cv-ketel te vervangen: met behulp van een warmtepomp.

chimmel Techniek Duurzame Installaties richt zich sinds 2017 volledig op de aanleg en onderhoud van warmtepompen. “Veel mensen weten van het bestaan van warmtepompen, maar de werking en welk comfort het binnenshuis kan bieden is vaak nog abracadabra. Een veel gehoorde opmerking is dat een warmtepomp veel lawaai maakt en duur is. Toch zijn er ook veel positieve kanten aan een warmtepomp. Die boodschap willen wij als bedrijf graag overbrengen. Dat gaat vooral over duurzaamheid, milieuvriendelijkheid en efficiëntie”, vertelt Patrick Schimmel, eigenaar van het bedrijf. Hij vervolgt: “Voordat ik mij richtte op duurzame installaties was ik al vijftien jaar actief in de installatietechniek. Wij leveren, installeren en onderhouden warmtepompen in het hogere segment. Kwaliteit is voor ons de standaard.”

‘Goed advies zorgt voor de juiste aankoop’ Schimmel Techniek Duurzame Installatie is merkonafhankelijk waardoor meerdere merken leverbaar zijn. Er wordt veelal met gerenommeerde merken gewerkt vanwege de geringe geluidsproductie en de goede garantie die deze bieden. Alles wordt op maat gemaakt en potentiële klanten worden dan ook uitgenodigd in het Experience Centrum in Barneveld. Hier zijn meerdere proefopstellingen gemaakt zodat de klant een beter beeld krijgt van de mogelijkheden.

NIEUWE ONTWIKKELINGEN AANBOD

Er zijn meerdere soorten warmtepompen op de markt. Voordat de klant een dergelijke investering gaat doen is het belangrijk zeker te zijn dat de installatie voldoet aan het wensenpakket en de mogelijkheden op locatie. Zo maakt een ‘water-water’ warmtepomp gebruik van de warmte in het grondwater om de woning te verwarmen. Daarvoor moeten wel pompputten worden geboord en niet elke locatie is dus geschikt voor de aanleg van een dergelijke pomp. Een andere optie is de ‘lucht-water’ warmtepomp. Deze is zeer geschikt voor het verwarmen van goed geïsoleerde woningen. De pomp haalt zijn energie uit de buitenlucht en zorgt voor een prettig binnenklimaat. Deze pomp is de voordeligste variant en komt net als de ’water-water’ warmtepomp in aanmerking voor subsidie.

SCHIMMEL TECHNIEK DUURZAME INSTALLATIES

Pascalstraat 4 3771 RT Barneveld

Schimmel Techniek voelt zich comfortabel bij uitdagende projecten. De term standaard loodgieter doet geen recht aan de uitgebreide werkzaamheden en het specialistische installatiewerk dat het bedrijf verricht.

ONZE PROJECTEN: In samenwerking met de gemeente Eemnes wordt het complex het Vierkante Bosje van het gas gehaald. De cv-ketels zijn verwijderd en vervangen door Viessmann compacte warmtepompen. De radiatoren worden vervangen door Jaga convectoren. Het project wordt begin 2020 opgeleverd. In de wijk Schothorst in Amersfoort worden woningen verduurzaamd en van het gas afgehaald. De cv-installatie wordt vervangen door een warmtepomp, dit gebeurt in opdracht van Klimaat Missie Nederland

T. 0342 - 729 239

E. info@schimmel-tdi.nl I. www.schimmel-tdi.nl

B+U 8 2019 97

H. de Boer aannemingsbedrijf

H. de Boer Muiderberg BV (HdB) is werkzaam als aannemingsbedrijf in de grond-, weg- en waterbouwsector. Wij zijn VCA** en CO2 gecertificeerd.

H. de Boer Muiderberg B.V. De Boomgaard 12 1243 HV â&#x20AC;&#x2122;s Graveland Telefoon: 035 - 694 67 13

Hoofdactiviteiten zijn: n Aanneming GWW-werken n Verhuur GWW-materieel n Verhuur personeel/machinist/chauffeur n Transportwerkzaamheden n Grond-, straat- en sloopwerken n Rioleringen en drainages n Beschoeiingen en verhuur pontons

13993

Uw souterrain of kelder waterdicht maken? vochtweringdirect.nl Vochtweringdirect.nl

biedt 100% vochtvrijgarantie op de lange termijn! Wij helpen particulieren, bedrijven en de overheid met vochtoplossingen waar u levenslang plezier aan beleeft. Wij verhelpen vochtproblemen door heel Nederland. Neem daarvoor contact op met een vestiging bij u in de buurt.

Amsterdam

T: 020 - 21 01 088

Snel en eenvoudig een indicatieve warmte afgifte en koel opname bepalen?

Den Haag

T: 070 - 20 42 008

â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch T: 073 - 23 40 704

Huizen

T: 020 - 21 01 088

Rotterdam

T: 010 - 26 13 633

Utrecht

T: 030 - 20 72 053

Gratis en vrijblijvende inspectie!

oft Doet wat zij belo

Meer informatie:

www.provarmo.nl

14022

13976

98 B+U 8 2019 GROUNDWATER TECHNOLOGY

In een milieubewuste samenleving is bodemvervuiling geen optie Bodemsanering in Nederland startte met het gifschandaal ‘Lekkerkerk’ in 1980. Nu, bijna 40 jaar later, is het beleid zover geëvolueerd dat alleen nog gesaneerd wordt als de vervuiling een nieuwe ontwikkeling ‘in de weg zit’. De economie is inmiddels flink aangetrokken, de vraag naar woningen stijgt snel en de markt heeft grote moeite aan de vraag te voldoen. Minister Ollongren heeft onlangs een fonds in het leven geroepen om de (financiering van) de ontwikkeling van verontreinigde bedrijfsterreinen voor woningbouw te stimuleren.

roundwater Technology is een van de ontwikkelaars van bodemsaneringstechnieken zonder te graven en is in 1979 gestart, waarna al snel de eerste in-situ saneringen werden uitgevoerd.

van de nabij gelegen voormalige drukkerij Koninklijke Joh. Enschedé. Deze bevindt zich nu op een diepte van ongeveer 13 meter en blijft naleveren, waardoor een grote en groeiende grondwatervlek is ontstaan. Vanwege de combinatie van techniek en aanpak, heeft de gemeente Haarlem gekozen voor Groundwater Technology. Vooral het vermijden van hinder voor de bewoners en gebruikers van de panden in dit gebied (onder andere de Rechtbank, de Schouwburg, het Teylers Museum en een aantal monumentale woningen) woog zwaar voor de gemeente.

WAAR STAAN WIJ VOOR

Voor de aanpak van bodemvervuiling is geen standaardoplossing voorhanden. Groundwater Technology onderzoekt, analyseert en komt met een oplossing op maat. Vaak zonder te graven, waardoor het gebruik of de ontwikkeling van de locatie gewoon door kan gaan tijdens de sanering. Bij de keuze van de saneringstechnieken speelt duurzaamheid en circulariteit een rol. Alle voorkomende saneringsmogelijkheden worden uitgebreid beschreven op de website. Een belangrijke voorwaarde voor ons succes is innovatie, zodat extreem vervuilde bodems gesaneerd kunnen worden zonder dat schadelijke stoffen achterblijven. Binnen onze organisatie is ‘nee-verkopen’ geen optie, zelfs niet als het gaat om projecten die onder meest moeilijke omstandigheden moeten worden uitgevoerd. Onze opdrachtgevers zijn projectontwikkelaars, (semi-)overheden, adviesbureaus en bedrijven uit de industrie.

Als methode is gekozen voor injectie middels sonderen, omdat deze techniek het minste overlast en het kleinste risico op schade aan de funderingen van de historische panden oplevert. De injectiefase van de sanering startte in het najaar van 2017 en is in het voorjaar van 2018 succesvol afgerond. De concentratie van de verontreiniging is op sommige plaatsen al vijftig procent gedaald. De afbraak van de verontreiniging duurt nog drie tot vijf jaar. Tijdens de uitvoering is er volgens de gemeente geen overlast en nagenoeg geen schade opgetreden.

PROJECT UITGELICHT

In opdracht van de gemeente Haarlem moet de bodem onder Bakenessergracht in de oude binnenstad worden gesaneerd. De bodem onder en direct naast de gracht bevat een grote hoeveelheid chloorkoolwaterstof (tri), vermoedelijk afkomstig

GROUNDWATER TECHNOLOGY

Sheffieldstraat 13 3047 AN Rotterdam

T. 010 - 238 2850

E. info@gtbv.nl I. www.gtbv.nl

B+U 8 2019 99

24/7 BEREIKBAAR T: +31 (0) 251 820 530 24/7 (NOOD) REPARATIES

n Herstel van wegdekschade zoals gaten en scheuren in het asfalt n Asfalt aansluitingen van putdeksels en opritten n Reparatie middels Infrarood Asfalt Heater n Reparatie middels Handgasbrander n Gebruik van hoog kwaliteit asfalt (geschikt voor puntbelasting) n Flexibel inzetbaar door gebruik van mobiele werkunit n Korte communicatielijnen, persoonlijke benadering n Duidelijke overzichtelijke offerte vooraf

Voor meer informatie over onze diensten en product:

www.asfaltrepairholland.nl 14045

controle over je energie

Wij werken aan een leefbare en duurzame samenleving voor iedereen en geloven in de kracht van innovatie en synergie om dit te bereiken. Anexo biedt inzicht in energie, openbare verlichting en biedt (slimme) netwerkoplossingen die bijdragen aan een betrouwbare en duurzame

Energie meten

Energie infrastructuur

Onderhoud

Verlichten

energievoorziening door heel Nederland.

anexo.energy 14067

Injectie-technieken

www.VDBvochtwering.nl info@VDBvochtwering.nl

14091

voor het dichten van lekkages in kelders, parkeergarages, betonconstructies, muren, rioolstelsels en zandbodems.

100 B+U 8 2019

14029

Verhuur van pompen en leidingsystemen

Turn Key Projecten

24/7 Calamiteiten Service

POMPTOTAAL

.nl

(010) 299 84 44 verhuur, verkoop & service

14072

De Twee Heren zijn specialisten in het ontwerpen, aanleggen en beheren van uitdagende projecten in de buitenruimte. Met onze jarenlange ervaring, kennis, creativiteit en vakmanschap kunnen wij elk project van A tot Z uitvoeren.

ontwikkeling

ontwerp uitvoering

info@detweeheren.nl www.detweeheren.nl 14043

SOLAR WOODLE B+U 8 2019 101

Buitenverlichting op eigen kracht

Vrijheid in verlichting. Helder licht op de plek die u wilt. Dat is wat de makers van de met zonne-energie gevoede buitenverlichting SolarWoodle u willen bieden. Krachtige ledlampen in een robuuste, bijzonder vormgegeven houten armatuur werken zonder verbinding met kabels op een eigen energiebron.

e SolarWoodle is plug and play. Zodra de lamp is geplaatst kan het ledlicht de omgeving verlichten. De Solar Woodle Ledverlichting voedt zich met zonne-energie uit een ingebouwd paneel. De robuuste lamp is eenvoudig functioneel vormgegeven, zodat het past in elke omgeving, maar kan ook naar wens worden ontworpen. Om lichtvervuiling te voorkomen is het ledlicht in diverse kleuren leverbaar waaronder groen, oranje en diverse kleuren wit. Gemiddeld wordt er voor gekozen de lampen 12 uur per etmaal te laten branden. Solar Woodle geeft vijf jaar garantie op het product en een jaar garantie op de batterij. Optioneel kunnen de lampen uitgerust worden met een tijdschakelaar.

DUURZAAM NEDERLANDS PRODUCT NAAR WENS

De SolarWoodle is een echt Nederlands product. Het is duurzaam vervaardigd uit PEFC gekeurd hout en hoogwaardige onderdelen. Het bedrijf kent een standaard range van modellen, maar heeft ook de mogelijkheid om modellen naar wens te vervaardigen in bijvoorbeeld beton of staal. Het slimme Dutch Design van de lamp maakt

SOLAR WOODLE

Voltastraat 7 6716 AJ Ede

dat eventueel onderhoud of het vervangen van de batterij gemakkelijk en snel is uit te voeren.

WIE ZIJN WIJ?

In 2016 startte Bernard Wesseling vanaf een zolderkamer. Door de eerste grote stappen te zetten heeft dat nu geresulteerd in een vitaal bedrijf met een nieuw, centraal gelegen kantoor in Ede, inclusief productiefaciliteit. Dankzij de toegenomen grootte kan SolarWoodle, met een levertijd van gemiddeld twee weken, aan de groeiende vraag voldoen.

PROJECTEN WAAR DE VERLICHTING IS GEPLAATST: Ouddorp bij de duinopgang voor Gemeente Goeree Overflakkee: 100 stuks; Banjaard Strand voor gemeente Noord Beveland: 27 stuks; Camping Duinoord Ameland â&#x20AC;&#x201C; Hele camping verlicht door 50+ stuks. Ook naar diverse projecten in het buitenland: Oman, Qatar, Koeweit, Canada, Engeland, Duitsland. In Canada en Koeweit heeft Solar Woodle een agentschap.

T. 0318 - 750 080

E. info@solarwoodle.nl I. www.solarwoodle.nl

102 B+U 8 2019

INFINITY REPAIR Infinity Repair met Sigma Klaar voor de komende 30 jaar! De winnende formule van Infinity Repair, Sigma Coatings en Accoya staat voor: • Kozijnaanpak met 30 jaar zekerheid • KOMO gecertificeerd totaalsysteem • Circulaire toepassing • Afgestemde conceptaanpak van voorbereiding, verwerking en afwerklaag tussen gecertificeerd verwerker en schilder Kouwe Hoek 6 2741 PX Waddinxveen 0182 - 796 792

www.infinityrepair.eu 13892b

J&J GLASVEZELTECHNIEK

UW BETROUWBARE PARTNER IN DE AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW GLASVEZELNETWERK

J en J Glasvezeltechniek Placotiweg 2L • 4131 NL Vianen tel: 0347-355060 email: contact@jenjglasvezeltechniek.com www.jenjglasvezeltechniek.com 13994

CERTICON B+U 8 2019 103

Drone piloten onderzoeken de bodem De bodemexperts van onafhankelijk milieuadviesbureau Certicon zijn specialist in volumebepaling. Het is een kernactiviteit waarvoor het bedrijf de modernste technieken inzet. Zo sturen gespecialiseerde piloten hun drones over het in te meten terrein om nog nauwkeuriger gegevens te verzamelen.

et YouTube-filmpje van Certicon is spectaculair: een drone stijgt op en brengt, bestuurd door twee piloten, een gebied met elkaar overlappende foto’s in kaart. De verzamelde gegevens maken het mogelijk een driedimensionale computertekening te maken, waaruit met behulp van software en jarenlange ervaring, onder andere het exacte volume van een talud of heuvel kan worden berekend.

hankelijk advies geven over de in kaart gebrachte situatie.

WIE ZIJN WIJ?

Grondonderzoek en grondkeuring had altijd al de grote interesse van directeur Koos Berghuis van Certicon. Wat in het begin nog met de hand gebeurde, gaat nu met de hulp van de modernste techniek en met zeer nauwkeurige apparatuur. Het bedrijf heeft voor haar uitgebreide dienstenpakket alles in huis, waaronder eigen boorstellingen en eigen auto’s, vrachtwagens en boten. Kortom, alles om bodemonderzoek volledig in eigen beheer uit te voeren. Maar de grootste kracht blijft het hoge kennisniveau van de medewerkers die de nauwkeurige metingen doen en correct weten te interpreteren.

Certicon, gespecialiseerd in het uitvoeren van water- en bodem onderzoeken, partijkeuringen, asbestonderzoek, mechanisch boren en landmeten, heeft met deze manier van volumebepaling een ijzersterk hulpmiddel voor u beschikbaar. Het Digitaal Terrein Model (DTM) gegenereerd uit deze drone mapping kan in allerlei software (GIS, BIM, Autocad Civil3D) ingeladen worden om verder te gebruiken. Dankzij kennis van alle facetten van infra zien de specialisten van Certicon meer dan u denkt en kunnen ze gedegen, onaf-

Berghuis leidt een organisatie waarin ‘afspraak is afspraak’ hoog in het vaandel staat. Mede door de goede sfeer binnen het bedrijf worden de nieuwste ontwikkelingen met plezier op de voet gevolgd en in praktijk gebracht door een team van enthousiaste medewerkers.

ONZE LANDMEETKUNDIGE DIENSTEN: maken van digitale terreinmodellen (DTM) nul-, tussentijdse en revisiemetingen van uw project onafhankelijke inventarisatie hoeveelheden t.b.v. voorraadbeheer controle van grondstromen en grondbalans voor vergunning detailmetingen, maatvoering en peilwerkzaamheden

CERTICON

Keplerlaan 14 6716 BS Ede

T. 0318-545000

E.info@certicon.nl I. www.certicon.nl

104 B+U 8 2019

Oplossingen in RVS staalkabels en staalkabelnetten

Hans Jansen Staalkabels / Alphen aan den Rijn - Officieel partner van Jakob Rope Systems - www.staalkabelnetten.nl 14012b

Grond-, weg- en waterbouw

Bruggen en tunnels Wegenbouw en riolering Waterbouwkundige werken Cultuurtechnische werken Capaciteitsberekeningen gemalen & stuwen

S PE C I A L I S T I N : • HE T COATEN VA N STR A ATMEU BIL AIR • SPU ITEN VA N DAK- EN GEVELBEPL ATIN G

KVDM Bleiswijk is gecertificeerd volgens de volgende kwaliteitssystemen:

• OVERI G SPU IT WERK O P LO C ATIE

ISO9001:2015; VCA**; CO2-Prestatieladder niveau 5; en FSC® keurmerk.

W W W.COATI N GS E RV I C E B E N E LUX . E U

D ’ O U LT E R M O N T W E G 14 D, 515 4 P D 0 416 -76 7 2 74

KVDM Bleiswijk • Jan van der Heydenstraat 12 • 2665 JA Bleiswijk Telefoon: 010 737 06 41 • Email: info@kvdmbv.nl • www.kvdmbv.nl

ELSHOUT 13881

13956

Adema Betonboringen B.V. | Harsweg 34B | 2461 AG Ter Aar | tel: 0172 - 60 58 53 | e-mail: info@adema-betonboringen.nl 13984

INFRACATERING B+U 8 2019 105

Een volwaardige kantine op iedere locatie Nederland kent veel infrastructurele projecten langs het wegennet en het spoor. De medewerkers beschikken in veel gevallen dan over een bescheiden bouwkeet als pauzegelegenheid. Dat kan ook anders, zo vindt Infracatering, marktleider en aanbieder van mobiele volwaardige bedrijfskantines.

Een goede pauzevoorziening zorgt voor een betere werksfeer

e laatste twee decennia is de vraag naar infracatering enorm toegenomen. Werknemers langs het spoor en de weg vinden het immers prettig om over de dezelfde faciliteiten te kunnen beschikken als hun collega’s op kantoor. Infracatering beschikt hiervoor over mobiele bedrijfskantines die van alle gemakken zijn voorzien. Indien gewenst kunnen de units worden uitgebreid met goede sanitaire voorzieningen, generatoren en een uitventservice.

WIE ZIJN WIJ

Infracataring.com is onderdeel van Veenendaal Horeca Totaal, een familiebedrijf dat al ruim 45 jaar actief is in de cateringbranche. Veel infraprojecten hebben te maken met ploegendiensten en werkgevers willen de werknemers dan graag voorzien van goede pauzefaciliteiten, het liefst in combinatie met een goede maaltijd. De mobiele bedrijfskantine van Infracatering is full-service ingericht en beschikt onder meer over twee espressomachines en aanverwante keukenapparatuur en koelvitrines voor het bewaren van voedsel.

een grote verantwoordelijkheid met zich mee. De kwaliteit moet immers niet alleen hoog zijn, uw medewerkers moeten ook kunnen vertrouwen op de veiligheid. Daar komen vanzelfsprekend strenge kwaliteitseisen bij kijken. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) legt bovendien steeds meer regels op. Dit geeft voor uw bedrijf de garantie dat Veenendaal Horeca Totaal BV voldoet aan alle eisen op het gebied van voedselveiligheid.

TOEPASBAAR OP VRIJWEL ELKE LOCATIE

De mobiele bedrijfskantine is op bijna elke locatie inzetbaar. “Noem het maar en wij creëren een plek waar werknemers kunnen ontspannen en eten. Als organisatie kunnen wij snel schakelen. Onze mobiele units leveren we in Nederland, maar ook in de ons omringende landen. Veel mensen hebben de units wel eens zien langsrijden of hebben een mobiele bedrijfskantine bij een bouwplaats zien staan. Op de vraag wat we daar allemaal mee doen is het standaard antwoord: Dit dus”, vertelt Timo Veenendaal, directeur Infracatering.

Naast het leveren van de mobiele bedrijfskantine, levert het bedrijf ook een uitventservice. Medewerkers worden op deze wijze diverse momenten van de dag voorzien van eten en drinken. Infracatering verzorgt 24 uur per dag de catering, ook op moeilijk bereikbare locaties. De uitventservice is alleen mogelijk in combinatie met een van de cateringpakketten.

ISO 9001

Het moederbedrijf van Infracataring.com, Veenendaal Horeca Totaal, is per 2011 ISO- en HACCP-gecertificeerd. Werken met voedsel brengt

INFRACATERING

Euroweg 41 3825 HA Amersfoort

T. 033 - 476 84 59

E. info@infracatering.com I. www.infracatering.com

106 B+U 8 2019

Nieuwbouw, renovatie of restauratie, MMBS optimaliseert de buitenschil van een bouwwerk. Het ambacht, het vakmanschap is onze ruggegraat. Daarnaast zijn we veelzijdig: MMBS heeft vier afdelingen, vakgebieden die in elkaar overlopen en gebruik van elkaar kunnen maken.

M MBS GROE P

Gevelrenovatie en -restauratie Monumentale restauratie

Schilders Metselwerken

Vakmanschap, veelzijdigheid en klantgericht.

Bekijk onze projecten op: mmbs-bouw.com/projecten 13959

Bouwbedrijf Biesheuvel en de Bruin WONING- EN UTILITEITSBOUW

Advisering, inspectie en onderhoud in (kit)-voeg afdichtingen • • • • • •

Afdichtingen in Milieu & Infra Vloeistofdichte & -kerende dilataties Petro- & Chemische industrie Voedingsmiddelenindustrie Onderhoud parkeergarages Betonherstel

DSA Nederland B.V. Impact 59, 6921 RZ Duiven Tel.: +31 (0) 26 44 222 34 info@dsabv.nl www.dsabv.nl 13771

Griendaak 10a, 3371 KH Hardinxveld-Giessendam 0184 - 610 671 info@biesheuvelendebruin.nl www.biesheuvelendebruin.nl

13875

GRONDVERZET - AANNEMING - VERHUUR TELEFOON 073 - 532 17 85 - E-MAIL INFO@ERMERS.NU - WWW.ERMERS.NU

13834

VEDDER INFRA MANAGEMENT BV B+U 8 2019 107

GWW in de breedste zin Om onderscheidend te zijn in de GWW-sector moet je net een stapje meer zetten. Dat is precies wat Vedder Infra Management BV doet.

ls volwaardig GWWbedrijf is Vedder Infra Management BV inzetbaar voor het bouwen woonrijp maken van percelen, de aanleg van rioolconstructies, advies en planning en uitvoering van uw projecten. Om de opdrachtgever zo veel mogelijk te ontzorgen, kunnen projecten door Vedder Infra Management turn-key worden opgeleverd. Voordat een project start is een grondig vooronderzoek nodig. Gelukkig is Vedder Infra Management ook op dit gebied thuis. Veel van de uitvoerende werkzaamheden worden vervolgens uitgevoerd door de samenwerkingscombinatie van Bartels & Vedder en Nagel Infra B.V. Voor het zetten van damwanden wordt vaak samenwerking gezocht met de specialisten uit de omgeving waaronder Civiel Tech.

Een goed project verdient een goede voorbereiding Naast de uitvoerende werkzaamheden is het bedrijf gespecialiseerd in het opstellen van termijnen en het doorrekenen van hoeveelheden naar opdrachtgevers. “Onze adviseurs en projectmanagers kunnen u helpen bij de planvorming voor nieuw- en verbouwprojecten of de totale infrastructuur, zodat u niet voor verrassingen komt te staan. Naast het reguliere GWW-werk hebben we ons ook gespecialiseerd in de Spoorinfra. Onze filosofie is: ‘Het ontzorgen van onze opdrachtgevers op zo veel mogelijk vlakken’. De meeste van onze opdrachten voeren we in Nederland uit, maar soms komt er een project voorbij dat ver buiten onze landsgrenzen ligt. Zo waren wij een aantal jaar geleden betrokken bij een project met waterwoningen in Maleisië”, vertelt Jacob Vedder.

VEDDER INFRA MANAGEMENT BV

Röntgenweg 5 (kantooradres) 3752 LJ Bunschoten

ONZE PROJECTEN: In samenwerking met Dura Vermeer: aanleg turborotonde in 9 dagen in Mijdrecht. Voestalpine Polynorm: Onderhoud, advies en begeleiding van alle werkzaamheden. In opdracht van H2 Bouw Soest: Leidsestraat Amsterdam: sloop, asbestverwijdering, bouwrijp maken, engineering- en constructiewerkzaamheden en monitoring werden door het bedrijf uitgevoerd. In opdracht van Koelewijn Bouw: in de periode van oktober 2019 tot oktober 2020 worden vijftien eco-woningen gerealiseerd door de aanleg van zonnepanelen, WTW, infra voor de waterhuishouding en door de aanleg van damwanden.

BEDRIJFSHISTORIE

Jacob Vedder is in 2005 als ZZP’er gestart en heeft zeer brede ervaring opgedaan in een verscheidenheid aan functies, van shovelmachinist tot uitvoerder. Vedder Infra Management is ontstaan doordat hij als uitvoerder bij grotere bedrijven niet meer zijn eigen visie kon volgen. Omdat men veel mismanagement en faalkosten tegenkwam bij andere bedrijven, is het idee ontstaan om als zelfstandig adviesbureau en aannemer verder te gaan. De afgelopen periode is het bedrijf uitgegroeid tot een volwaardige speler in de markt. Met twaalf medewerkers kunnen gelijktijdig diverse projecten worden opgepakt. Voor alle speciale projecten moet u bij Vedder Infra Management BV zijn. Daar kom je Vedder mee.

T. 033 - 465 86 29 M. 06 - 300 557 65

E. info@jvedder.nl I. www.jvedder.nl

108 B+U 8 2019

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouwen woningtoezicht, milieu, nutsbedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middelbaar en hoger technisch onderwijs, openbaar vervoersbedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra. AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Ronald van Bochove, Doeke Bosma, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Jacques Geluk, Kees Groeneveld, Emile Koeman, Helga de Leeuw van Weenen, Jolanda Linschoten, Esther van Nijen, Annemieke Nijhuis, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Carin Velt, Gerard Vos. HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl ABONNEMENTEN 14109

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d oelgroep*

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten. VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl

Wegbouwkundig adviesbureau

ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl

Verhardingsadvies (Asfalt & Beton) Bestekken en Ramingen Directie UAV & Toezicht

AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2018 APR Media Groep BV.

TIP infra b.v. is een wegbouwkundig adviesbureau gevestigd in Bodegraven. Diverse vakmensen met veel ervaring geven een deskundig advies over uw bouwproject.

Telefoon: 0172-636 830, E-mail: info@tipinfra.nl

www.tipinfra.nl

ISSN - 0921 - 1667 14086

MET METLIEFDE LIEFDEVOOR VOORHET HET EEUWENOUDE EEUWENOUDEAMBACHT AMBACHT

020020 - 670 35 90 - 670 35 90

www.marcbohle.nl www.marcbohle.nl micro micro neveljetstralen voegwerken stoomstraaltechniek impregneren hogedrukreinigen neveljetstralen voegwerken stoomstraaltechniek impregneren hogedrukreinigen injectietechnieken kelderafdichting restauratie injectietechnieken kelderafdichtingvochttechniek vochttechnieknatuursteen natuursteen restauratiemetselÂ metselÂ onderhoud werk werkbouwkundig bouwkundig onderhoudverbouw verbouwrenovatie renovatierestauratie restauratieschilderwerken schilderwerken

14071

DÉ PROFESSIONELE VTOL DRONE VOOR LANDMETEN EN 3D MAPPING

•• WingtraOne VTOL DRONE

Neem voor een demonstratie contact op met Geodirect. Telefoon 0297-769101 www.geodirect.nl

•• Verticaal opstijgen en landen •• Bestrijkt grote gebieden en lange afstanden •• Bewezen absolute nauwkeurig tot 1 cm •• Elimineer GCP´s met PPK module •• Uit te rusten met diverse payloads •• Minimaal 5 x sneller dan traditioneel landmeten

GEODIRECT.NL 14066a