Bouw en Uitvoering 3-2015 by APR Media

DE HOUTHAVEN

100%

ENERGIE NEUTRALE

BOUW

HOLLAND PARK

DIEMEN ENERGIE-EILAND AMELAND BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 68.600 LEZERS

JAARGANG 47 - 3 2015

HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

Verduurzaming van de buitenruimte Ecoleon wil bijdragen aan de verduurzaming van de Nederlandse buitenruimte. Dit doen wij door het vervullen van een brugfunctie tussen duurzame producten en diensten enerzijds en onze klanten anderzijds. Wij richten ons op het ontwerpen, aanleggen, beheren en onderhouden van duurzame oplossingen voor infrastructuur en bedrijfsterreinen. Daarnaast adviseren wij bedrijven en overheden over de beste weg op weg naar meer duurzaamheid en rendement. Voorbeelden van duurzame producten die wij aanbieden zijn: oplaadpunten voor elektrisch vervoer, ďŹ etsenstallingen met zonnepanelen, duurzame bestratingsmaterialen en straatverlichting op zonne-energie. Daarnaast bieden wij ook duurzame dienstverlening, in de vorm van bijvoorbeeld CO2-neutraal terreinonderhoud en advisering rondom milieuzorgsystemen zoals ISO14001.

Zorg(t) voor duurzaamheid Laageinde 15a

4191 NR Geldermalsen

t 0345 - 82 03 91

e info@ecoleon.nl

www.ecoleon.nl 13208c

CROWDFUNDING PROJECTEN Onderwerpen als Vastgoed, investeren in nieuwbouw, renovatie en duurzaamheid doen het goed als crowdfunding projecten. De hoogste nieuwe binnenkomer in de Nederlandse Crowdfunding Top 40 van 2015 is WakaWaka. Zij wisten binnen één week € 500.000,- op te halen voor elektronica op zonne-energie. Als je investeert in een crowdfunding project kun je er op verschillende manieren iets voor terug krijgen, aldus Judith Herrewijn van De Breed & Partners. Bij een Lening ontvangt de investeerder de inleg terug plus eventuele rente. Bij de categorie Aandelen wordt de investeerder mede-eigenaar. De Product categorie geeft een niet-financiële tegenprestatie, zoals een dienst of een product en bij Donatie is er geen tegenprestatie. TOP 3

POPULAIRE PROJECTEN

(EURO PER WEEK) 1 WakaWaka met € 500.000,- voor lampen en opladers op zonneenergie. 2 Banbao Europe met € 350.000,voor educatieve bouwblokjes voor kinderen. 3 Aalborg Hotel met € 335.000,voor de overname van een hotel. TOP 3

PLATFORMS

(GEM. EURO PER WEEK PER PROJECT) 1 Collin Crowdfund met gemiddeld € 144.000. 2 Geld voor Elkaar met gemiddeld € 45.000. 3 Kapitaal op Maat met gemiddeld € 28.000. TOP 3

POPULAIRE ONDERWERPEN 1

Horeca, investeren in bestaande of nieuwe formules. Vastgoed, investeren in nieuwbouw of renovatie. Duurzaamheid, investeren in duurzame producten.

info: www.debreed.nl en www.waka-waka.com

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 1

29-05-15 13:04

HOLLAND PARK DIEMEN Ooit was het een kantorenpark. Op dit moment ondergaat Bergwijkpark in Diemen-Zuid een transformatie tot kleinstedelijke woonwijk, geïnspireerd op nieuwbouwwijk Sluseholmen in Kopenhagen. Het ontwerp van deze nieuwe woonwijk is van de Nederlandse architect en stedenbouwkundige Sjoerd Soeters die ook aan de wieg stond van het Java-eiland. Is Holland Park het toonbeeld van gebiedsontwikkeling nieuwe stijl?

GROEN SEIN VOOR WARMTENETTEN Met de recente Warmtevisie van minister Kamp staat het potentieel van stadswarmte volop in de belangstelling. Wordt de gebouwde omgeving binnenkort verduurzaamd via warmtelevering?

OPLOSSING VOOR WATERTOETS Het Nederlandse waterbeleid staat in het teken van ‘Ruimte voor water’. Leven op Daken denkt graag mee in oplossingen en komt daarom met een innovatieve oplossing voor waterbuffering op en rond groendaken. Een oplossing die de ‘watertoets der kritiek’ zonder meer kan doorstaan

Uw groen is onze zorg www.heijmanssportengroen.nl

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 2

www.duravermeer.nl

29-05-15 13:04

B+U 3 2015 3

100% ENERGIENEUTRALE BOUW De Amsterdamse Houthaven is een gebiedsont wikkelingsprojec t in Amsterdam West. Na een lange periode van industriĂŤle bedrijvigheid verandert het gebied in met name een woonbuurt op zeven groene, autoluwe eilanden. Bijzonder is, dat de wijk 100% energieneutraal is.

UMC GRONINGEN OPENT DATACENTER MET DUURZAAM EN VEILIG KARAKTER

EN VERDER

FOTOPAGINA............................ 1

GEBOUWAUTOMATISERING .... 37

BEST OF WEB......................... 39

ENERGIE-EILAND AMELAND Op Ameland vindt uniek onderzoek plaats naar de toepassing van zonnepanelen op beschermde dorpsgezichten. Waar duurzame energie en monumentenzorg normaal gesproken moeilijk samen gaan, lijken de ontwikkelingen op Ameland een teken aan de wand dat beide werelden elkaar naderen.

BEDRIJFSINFO ....................... 43

COLOFON .............................. 64

Uw logo ook op deze positie?

RUIMTE VOOR UW BEDRIJF Uniek in gevelisolatie www.caparol.nl

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 3

Less energy, more comfort www.ubiflex.nl

info@aprmediagroep.nl

29-05-15 13:04

4 B+U 3 2015

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 4

29-05-15 13:04

B+U 3 2015 5

HOLLAND PARK DIEMEN Grootste kantorentransformatie van Nederland Ooit was het een kantorenpark. Op dit moment ondergaat Bergwijkpark in Diemen-Zuid een transformatie tot kleinstedelijke woonwijk, ge誰nspireerd op nieuwbouwwijk Sluseholmen in Kopenhagen. Het ontwerp van deze nieuwe woonwijk is van de Nederlandse architect en stedenbouwkundige Sjoerd Soeters die ook aan de wieg stond van het Java-eiland. Is Holland Park het toonbeeld van gebiedsontwikkeling nieuwe stijl? TEKST CHARLOTTE MAASSEN

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 5

29-05-15 13:04

6 B+U 3 2015

ind januari 2015 gingen de eerste nieuwbouwappartementen van Holland Park in Diemen in de verkoop. Sjoerd Soeters is de architect van het eerste woongebouw met 131 appartementen. Bijna 100.000 m2 leegstaande kantoorruimte wordt voorbereid op de bouw van zo’n 3.400 appartementen aan nieuwe grachten en een park. Initiatiefnemer van Holland Park is Snippe Projecten in samenwerking met Bouwaccent.

CONCEPT

Variëteit en levendigheid zijn in Holland Park belangrijk. Daar drijft het concept op. Holland Park wordt een nieuw soort grachtengordel. Eigentijds, modern,

leefbaar, vriendelijk, en vooral bruisend. Holland Park is een visionair totaalconcept met veel variatie in architectuur en buitenruimte. Kenmerkend is de diversiteit aan grachtenpanden met verschillende gevels, gelegen aan water en groen. Verder komen er volop voorzieningen, veel restaurantjes, cafés en winkels, en uitstekende verbindingen.

BERGWIJKPARK

Wie nu door het gebied loopt, kan zich bijna niet voorstellen dat er van Bergwijkpark iets fatsoenlijks te maken is, laat staan een gezellige woonwijk waar het goed toeven is. Het is zo’n typisch jaren ’70 kantorenpark met veel beton en gebouwen van vijf tot zes lagen hoog. Dicht op elkaar gebouwd en daarmee onpraktisch voor herbestemming. Ook energetisch voldeden de panden niet meer aan de eisen van deze tijd. Theo Dohle, woordvoerder van Holland Park, vertelt: ‘Toen de crisis in volle hevigheid losbarstte en veel ontwikkelaars zich gedeisd hielden, was het initiatiefnemer André Snippe van Snippe Projecten die ondanks de crisis bleef geloven in de sterke vraag vanuit de markt.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 6

Hij vond twee financiers en kocht de kantoren van Bergwijkpark aan. Op het oog een troosteloze omgeving als je op het terrein rondloopt tussen al dat leegstaande beton. Maar zoom je uit, dan valt de geweldige ligging op. Het gebied ligt tegen Amsterdam aan, met alle voorzieningen dichtbij, Schiphol en Amsterdam-Centrum om de hoek en uitvalswegen en openbaar verzoer binnen handbereik. Een gouden zet, zo blijkt nu.’

GROOTSTE TRANSFORMATIE

Het gaat om de grootste kantorentransformatie van Nederland, zo stelt Theo Dohle. ‘In totaal gaat het om 150.000 m2, waarvan 50.000 een herbestemming heeft gekregen in de vorm van Campus Diemen Zuid waar inmiddels 1000 studenten wonen. De overige 100.000 m2 wordt gebruikt voor Holland Park. Een mega-operatie die in verschillende fases de komende zes jaar zal worden uitgerold.’

GROEIGEMEENTE

Diemen is een groeigemeente. Het inwonersaantal is alleen al met de komst van Campus Diemen Zuid explosief toegenomen. En het is een gemeente waar

29-05-15 13:04

B+U 3 2015 7

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 7

29-05-15 13:04

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 8

29-05-15 13:04

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 9

29-05-15 13:04

10 B+U 3 2015

de leegstand in rap tempo afneemt. Theo Dohle: ‘Initiatiefnemers Snippe en Bouwaccent prijzen in dit opzicht de gemeente Diemen. De gemeente denkt op een proactieve en positieve manier mee om Holland Park een zo goed mogelijke start te geven. En die inzet van de gemeente heb je wel nodig om er een succes van te maken.’

TRENDS EN ONTWIKKELINGEN

Op de vraag wat de trends en ontwikkelingen zijn die momenteel spelen binnen de stedelijke ontwikkeling specifiek binnen Amsterdam, antwoordt Theo Dohle: ‘Wij constateren drie trends. Ten eerste, Amsterdam lijkt zijn aantrekkingskracht op gezinnen te herwinnen. Waar tien jaar geleden families met vooral kleine kinderen massaal uit de hoofdstad wegtrokken naar Vinex wijken in Almere en Leidschenrijn, zie je dat er net als in het buitenland steeds meer gezinnen in mooie, geschikte appartementen wonen. Verder neemt de druk op de woningmarkt in Amsterdam toe. De vraag is nog altijd groter dan wat de stad op dit moment te bieden heeft. En tot slot zie je dat de groeigemeenten rondom Amsterdam, zoals Diemen, steeds meer naar Amsterdam toekruipen. Er zal één grote metropool ontstaan in de toekomst.’

OPENBARE RUIMTE

En het water? Hoe zit het daarmee? Bergwijkpark is van nature geen waterrijke omgeving. Theo Dohle

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 10

antwoordt dat de grachten voor een deel worden aangelegd en voor een deel worden aangesloten op bestaande waterlijnen. Het lijkt omslachtig en kostbaar, maar Sjoerd Soeters heeft heel bewust naar een balans gezocht tussen de woonblokken, het park, het groen en dus het blauw. Theo Dohle: ‘Wil je een duurzaam concept neerzetten dat geschikt is voor de toekomst, dan zul je moeten investeren in de openbare ruimte. Dat heeft Sjoerd Soeters gedaan.’

SYDHAVN EN JAVA-EILAND

Holland Park kent zijn oorsprong in het project Sydhavn in het Deense Kopenhagen. De gemeente Kopenhagen wilde een ontwerp voor de transformatie van het zuidelijke havengebied van de stad tot woongebied, naar het voorbeeld van Java-eiland in Amsterdam. Een Deens comité maakte daarvoor een studie van diverse havenontwikkelingen in Europa, en daarbij viel Java-eiland bij hen het meest in de smaak.

OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN

In het Sydhavn plan zitten zowel overeenkomsten als grote verschillen met het Amsterdamse ontwerp. Zo is Sydhavn een zeer groot gebied, vijf maal groter dan het Java-eiland. Het ontwerp beslaat vier schiereilanden, die in verschillende fases werden ontwikkeld. Anders dan het Java-eiland bestaat Sydhavn helemaal uit stadsblokken, die zo zijn gesitueerd dat ze aan alle kanten op het water zijn georiënteerd. Hiervoor zijn aan

29-05-15 13:04

B+U 3 2015 11

Aardig detail is dat bij de sloop het fijne gruis dat ontstaat wordt hergebruikt voor de bouw van de infrastructuur het gebied kilometers gracht toegevoegd. Dat ging in Sydhavn veel gemakkelijker dan in Amsterdam, waar eerst U-vormige aquaducten op palen in het water moesten worden gezet. In Kopenhagen kon worden volstaan met damwanden, waarna de grachten eenvoudig met water konden worden gevuld.

BLOKKEN

Als uitgangspunt voor de blokgrootte in Sydhavn is de maat van de grote stadsblokken in de binnenstad van Kopenhagen genomen. Net als op het Java-eiland zijn over de grachten bruggen aangelegd die een beetje bol zijn, waardoor ze ritmiek geven aan de openbare ruimte. Ook de knikken en bochten in de grachten zorgen voor steeds andere ruimtelijke effecten en zichtlijnen. In de vier deelgebieden van het plan wordt steeds het zelfde stedenbouwkundige principe gebruikt van stadsblokken omgeven door water, geknikte grachten en bruggen.

SLUSEHOLMEN

De eerste uitwerking van het Sydhavn-plan is het eiland Sluseholmen, eveneens ontworpen door Sjoerd Soeters. Het eiland wordt gekenmerkt door een weids uitzicht op het omringende water en een intiemere binnenkant. Het binnengebied wordt gevormd door een gebogen hoofdgracht en een aantal korte dwarsgrachten.

GRACHTEN

De grote stadsblokken liggen met één kant aan het grote water en met de andere kanten aan deze nieuwe grachten. Aan de zonkant van elke gracht loopt een smalle kade en aan de andere kant staan de gebouwen direct met hun voeten in het water. Doordat de hoofdgracht een bocht heeft gekregen, worden bovendien de nabijgelegen industrie- en kantoorgebouwen aan het zicht onttrokken.

WONINGEN

In de hoven van de blokken zijn tuinen aangelegd, met daaronder ruimte om te parkeren. Elk stadsblok bestaat uit verschillende woningtypen. Aan het grote water liggen appartementsgebouwen en aan de dwarsgrachten individuele grachtenhuizen, die bestaan uit gestapelde maisonnettes.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 11

VERSCHILLENDE STIJLEN

Net als op het Java-eiland zijn in Sluseholmen de verschillende delen door diverse, in dit geval Deense architecten uitgewerkt. Er zijn architectonische richtlijnen opgesteld voor materialen, kleuren, ruimtelijke effecten en bebouwingshoogte, die er voor moeten zorgen dat elk stadsblok een eenheid blijft en aansluit bij het grotere geheel.

VOORZIENINGEN

Even terug naar de praktijk van Holland Park. Het gehele project zal zes jaar in beslag nemen. Kunnen de bewoners in de tussentijd wel gebruik maken van de verschillende voorzieningen? Theo Dohle: ‘De eerste fase is gepland tegenover het terrein van Campus Diemen Zuid. Bewoners kunnen dus gebruik maken van de voorzieningen die zijn aangelegd voor de studenten die er nu al wonen, zoals cafés, restaurants en een supermarkt. Gaandeweg zullen geleidelijk steeds meer voorzieningen worden toegevoegd.’

PRAKTISCH

Eind januari zijn 131 appartementen uit het eerste bouwblok in de verkoop gegaan. In vier weken tijd zijn er tussen de 60 en 70 woningen verkocht. Om te kunnen starten met bouwen, is een minimale afname nodig van 70 procent, dat zijn zo’n 90 appartementen. Theo Dohle: ‘Dat gaan we snel halen. Daar ben ik van overtuigd.’

BOUW

Holland Park is een initiatief van Snippe Projecten in samenwerking met Bouwaccent. De bouw van de eerste twee woonblokken is aanbesteed aan UBA uit Uithoorn. Inmiddels is de sloop gestart. Aardig detail is dat het fijne gruis dat hierbij ontstaat, wordt hergebruikt voor de bouw van de infrastructuur. Dit bespaart niet alleen grondstoffen, maar scheelt ook aanzienlijk in de af- en toevoer van bouwmaterialen. Deze zomer start de bouw. De eerste woningen worden naar verwachting medio 2016 opgeleverd. BOUW+ UIT VOERING

INFO www.hollandpark.nl

29-05-15 13:04

12 B+U 3 2015

GROEN SEIN VOOR

WARMTENETTEN

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 12

29-05-15 13:04

B+U 3 2015 13

Met de recente Warmtevisie van minister Kamp staat het potentieel van stadswarmte volop in de belangstelling. Wordt de gebouwde omgeving binnenkort verduurzaamd via warmtelevering? TEKST LYNDSEY DUBBELD BEELD NUON/JORRIT LOUSBER

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 13

29-05-15 13:05

14 B+U 3 2015

ederland is een gasland. Voor warmte is structureel minder aandacht. En warmte is een stuk minder sexy dan zonnepanelen en windturbines”, zegt Benno Schepers van CE Delft. Een aantal veelzeggende cijfers: bijna 40 procent van het Nederlandse energieverbruik wordt gebruikt voor verwarming, terwijl het aandeel hernieuwbare warmte minder dan 4 procent is. De Warmtevisie die minister Kamp van Economische Zaken in april presenteerde, moet hier verandering in brengen. Volgens de Warmtevisie is verduurzaming van de warmtevoorziening cruciaal voor het realiseren van een duurzame energiehuishouding in 2050. Die ambitie is actueler dan ooit, nu de mogelijkheden voor gaswinning in Groningen onder druk staan en de Nederlandse aardgasvoorraden afnemen. Benutting van (rest) warmte kan helpen om te voorkomen dat ons land in de toekomst afhankelijk wordt van import van gas uit Rusland en uit politiek instabiele regio’s, aldus minister Kamp. Tegelijkertijd liggen er volop kansen om het duurzame potentieel van warmte beter te benutten. Zo is de CO2-uitstoot bij stadswarmte tot wel 75 procent minder dan van gasgestookte cv-ketels. En voor ongeveer 60 procent van de restwarmte van elektriciteits- en afval-

“

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 14

verbrandingscentrales wordt geen nuttige bestemming gevonden. Al die warmte gaat ongebruikt de lucht of het water in. Minister Kamp wil met de Warmtevisie het aanbod hernieuwbare warmte laten groeien en op die manier de energievoorziening in Nederland diverser en milieuvriendelijke maken. Op dit moment is verreweg het grootste deel van de energie afkomstig uit (niet-groen) gas.

SOCIALISEREN

“De Warmtevisie beschrijft goed hoe de energiemarkt in Nederland eruit ziet, en geeft een beeld van de problematiek van besparing en verduurzaming”, zegt Schepers over de kabinetsplannen. “Maar concrete streefgetallen en praktische maatregelen ontbreken, waardoor de ambities en uitdagingen oppervlakkig blijven.” Een van de cijfermatige doelstellingen van de Warmtevisie is om de warmteproductie uit afvalenergiecentrales te verhogen van 9 PetaJoule in 2013 naar 11 PetaJoule in 2023. “Dat is een haalbaar doel mits er binnenkort strakke regulering komt en een echte energietoekomstvisie”, zegt onafhankelijk milieu- en energiedeskundige Teus van Eck. “Er zou bijvoorbeeld een marktmodel moeten komen met een financiële waardering voor

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 15

CIJFERS EN FEITEN OVER WARMTE Bijna alle Nederlandse huishoudens (ongeveer 95 procent) zijn aangesloten op gas. Bijna de helft van het energieverbruik in ons land is nodig voor warmteopwekking. Niet meer dan 5 procent van de warmtevoorziening wordt geleverd door restwarmte uit de industrie, zoals elektriciteitscentrales en afvalverbrandingsinstallaties. De ambitie van het kabinet is om de warmtelevering in 2023 flink te vergroten ten opzichte van 2013. Bij warmtekoudeopslag is het doel een verdriedubbeling, bij geothermie gaat het om meer dan een vertienvoudiging. En de benutting van warmte uit afvalenergiecentrales zou stijgen van 9 PetaJoule in 2013 naar 11 Petajoule in 2023. Er zijn momenteel zo’n twintig grote projecten met stadswarmte in Nederland. De Warmtevisie sluit aan bij de doelstellingen van het Energieakkoord waaronder veertig partijen (waaronder overheidsinstellingen, werkgeversorganisaties, vakbonden, natuur- en milieuorganisaties en financiële instellingen) in 2013 hun handtekening zetten. Het Energieakkoord omvat een integraal pakket voor het verminderen en verduurzamen van de energievraag. Doel is onder meer het verminderen van het energieverbruik met jaarlijks 1,5 procent en het verhogen van het aandeel hernieuwbare energieopwekking van de huidige 4 procent naar 17 procent in 2023.

overzicht van het warmteleveringsgebied nijmegen-waalsprong met op de achtergrond de waal

de milieuprestaties van warmtelevering. En er is een oplossing nodig voor de hoge investeringskosten in de aanloop naar een stadswarmteproject.” Nuon, dat stadswarmte levert in onder andere Amsterdam, Rotterdam en Arnhem, vindt overheidssubsidiëring op dat vlak geen overbodige luxe. “Als bedrijf geloven wij in stadswarmte, omdat het milieuvriendelijk, betrouwbaar en innovatief is”, zegt Alexander van Ofwegen, directeur Warmte van Nuon. “Maar er is op korte termijn geen businesscase voor grootschalige projecten in de bestaande bouw. Vanwege de hoge kosten voor de aanleg van een netwerk voor bestaande woningen is de terugverdientijd wel twintig jaar. Bovendien moeten warmtenetwerken vaak concurreren met de bestaande gasinfrastructuur.” De Warmtevisie erkent dat het relatief lage financiële rendement van restwarmteprojecten een energietransitie in de weg staat. Het is één van de knelpunten die de minister wil oplossen. Het probleem heeft niet alleen te maken met de investeringskosten voor de noodzakelijke infrastructuur. De inkomsten van warmteleveranciers zijn namelijk begrensd door het niet-meer-dan-andersprincipe, wat betekent dat een afnemer niet meer betaalt voor restwarmte dan voor ‘warmte uit gas’ (inclusief energiebelasting). Minister Kamp belooft in de

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 15

Warmtevisie om samen met stakeholders een rekenmodel te ontwikkelen dat de integrale businesscase van warmteprojecten in beeld brengt. Zodat warmteproductie- en levering uiteindelijk een concurrerend alternatief worden voor aardgas en elektriciteit.

HOUTKACHELS

De afgelopen jaren is de warmtevraag ongeveer gelijk gebleven, zo blijkt uit onderzoek van CE Delft. Het besparingspotentieel ligt op de korte termijn (in 2020) op ruim 25 procent. En daarnaast kan 25 procent van de warmtevraag hernieuwbaar worden ingevuld. Met de Warmtevisie is eindelijk erkenning gekomen voor de bijdrage die het gebruik van restwarmte levert aan verduurzaming van steden, vindt Van Ofwegen. “De gasinfrastructuur dateert uit de periode vlak na de Tweede Wereldoorlog, en raakt verouderd. Dan ontstaat de vraag: gaan we investeren in modernisering van de gasnetten, of in uitbreiding van het warmtenetwerk? De Warmtevisie kondigt aan dat restwarmte en duurzame warmte beter benut gaan worden. Het gebruik van restwarmte in steden zorgt ter plekke voor een vermindering van de CO2-uitstoot van tot wel 75 procent. Dus waarom zou je de industriële restwarmte die nu nog

29-05-15 13:05

16 B+U 3 2015

LEERERVARINGEN UIT AMERBOS Levert de aansluiting van bestaande woningen op stadswarmte winst op voor alle betrokken partijen: bewoners, gemeente, woningcorporaties, de huurdersvereniging en warmtebedrijf Westpoort Warmte? Om dat te onderzoeken is in de Amsterdamse wijk Amerbos, in stadsdeel Noord, een proefproject uitgevoerd. Voor 3000 woningen is berekend hoe stadswarmte zou presteren ten opzichte van warmtevoorziening op basis van gas. Bijzonder is dat alle belanghebbenden aan tafel hebben gezeten om het rendement te berekenen van stadswarmte in sociale woningbouw. Een van de conclusies van het onderzoek: bij collectieve systemen, zoals blokverwarming, biedt stadswarmte voor alle partijen winst. Voor individuele woningen pakt het kostenplaatje in vergelijking met gas minder gunstig uit. Maar daarbij is de CO2-reductie die stadswarmte mogelijk maakt niet meegerekend.

wordt weggegooid niet gebruiken voor warm tapwater en verwarming van woningen?” Volgens Benno Schepers is naast verduurzaming van de energievraag ook energiebesparing noodzakelijk om de doelstellingen uit het Energieakkoord te behalen. “Aan het brede spectrum van warmte - van geothermie en stadswarmte tot houtkachels en warmte-koude-opslagwordt in de praktijk nog weinig aandacht besteed. En over besparing wordt veel gepraat, maar er wordt nog nauwelijks actie ondernomen.”

PRIJSPRIKKEL

Gemeenten vervullen een spilfunctie in de uitrol van restwarmtegebruik en de doorontwikkeling van warmtebronnen, zo is de breed gedragen visie. Een gemeente kan bijvoorbeeld via een warmteplan voor een wijk of gebied vastleggen of er een warmtenet komt, en of hier in het geval van nieuwbouw een aansluitplicht geldt. In Amsterdam en Rotterdam is het al staand beleid om nieuwbouwwijken aan te sluiten op stadswarmte. Zo’n benadering is niet voor elke stad geschikt, benadrukt Van Eck. “Er is vooral rendement te verwachten op locaties waar restwarmte beschikbaar is en waar een forse warmtevraag bestaat. Naast Amsterdam en Rotterdam zijn dat bijvoorbeeld Purmerend en de stadsregio Arnhem-Nijmegen.” Een verplichte aansluiting op stadswarmtenetten in de bestaande bouw zou de warmtevraag kunnen stimuleren. Maar zo’n verplichting is - ook voor de Warmtevisienog een brug te ver, ziet Schepers. “Daarmee zou de rijksoverheid individuele bewoners gaan verplichten om een bepaalde warmtevoorziening te kiezen.” Volgens Nuon kan het gebruik van stadswarmte in de bestaande bouw al een impuls krijgen door subsidiëring van warmtenetten. “Wij zouden eigenlijk willen dat bewoners minder betalen voor stadswarmte dan voor gas, zodat ze gemotiveerd worden om de switch te maken. Zo’n prijsprikkel is mogelijk als de investeringskosten voor het netwerk verminderen. En daarvoor zijn subsidies nodig. Op dit moment zijn er alleen subsidies -vanuit de zogenoemde Stimulering Duurzame Energieproductie - voor bronnen zoals zon, wind en biomassa. Maar de CO2-reductie die restwarmte biedt, zou een vergelijkbare overheidssubsidie zeker rechtvaardigen.”

NULENERGIE

Op dit moment geven gemeenten of regio’s elk een eigen invulling aan warmtevoorzieningen. Vanuit de duurzame ambities van gemeenten bestaan hoge ver-

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 16

wachtingen van klimaatneutrale bouw. Bij de zogenoemde nulenergiewoningen kunnen bewoners voor een aanzienlijk deel zelf zorgen voor energie en verwarming. Ook bij dit soort projecten kan warmte een rol spelen, weet Nuon uit de ervaringen in de Amsterdamse wijken Buiksloterham en Houthavens. “Bewoners die oplossingen zoeken voor de eigen, lokale energievoorziening kunnen daar gebruik maken van de back-up van stadswarmte. Door de structurele afspraken die wij hebben met producenten, zoals AEB, is er altijd voldoende warmte-energie beschikbaar”, zegt Van Ofwegen. Ook voor andere Nederlandse huishoudens is het warmtenet zeker niet overbodig, vindt Schepers. “In ons land staan zo’n acht miljoen woningen, en hoogstens de helft daarvan komt in aanmerking voor klimaatneutrale (ver) bouw. Voor de overige vier miljoen huizen, waaronder appartementen, zijn alternatieven nodig. En dan biedt het stadswarmtenet uitkomst.” Tegelijkertijd zijn energiebesparende maatregelen in de gebouwde omgeving een must, benadrukt Van Eck. “Alleen als we het energieverbruik fors verminderen, wordt volledige verduurzaming haalbaar. Alles met restwarmte of geothermie willen oplossen is gekkenwerk. Stadswarmte mag nooit een excuus zijn om niets aan energiebesparing te doen: met besparen is meer te winnen dan met restwarmte of welke andere energiebron dan ook. En besparen kunnen we morgen al, terwijl de aanleg van warmtenetten een jarenlange investering vergt.”

WARMTEVISIE 2.0

Een terugkerend discussiepunt in de ontwikkeling van warmteprojecten betreft de duurzame prestaties. Stadswarmtenetten die draaien op de restwarmte van afvalverbranders, zoals in onder andere Alkmaar gebeurt, zijn op de lange termijn in essentie geen duurzame optie, vindt Van Eck. “Naarmate we meer recyclen, is er minder afval om te verbranden. We importeren nu al afval om al onze centrales te kunnen voeden. En het over grote

29-05-15 13:05

Staalkabels Staalkabelnetten Hans Jansen Staalkabels/Tuigerij is gespecialiseerd in het verwerken van staalkabels met eindverbindingen voor bouw & industrie zoals gespannen overkappingen, balustraden, trappen, r.v.s. staalkabelnetten e.d.

DE WARMTEVISIE IN EEN OOGOPSLAG De insteek van de Warmtevisie van minister Kamp van Economische Zaken is dat de (betere) benutting van restwarmte ervoor kan zorgen dat ons land ook op de langere termijn voldoende energie opwekt en dat de energievoorziening verduurzaamt. De Warmtevisie bespreekt twee knelpunten bij de ontwikkeling van warmteprojecten. Deze hebben te maken met leveringszekerheid en met financieel rendement. De rijksoverheid wil daarom de weten regelgeving voor warmtelevering hervormen. Daarnaast biedt de overheid (financiële) ondersteuning bij warmteprojecten. De Warmtevisie noemt verschillende goede voorbeelden van warmteprojecten. Het stadswarmtenet van de gemeente Dordrecht krijgt het predicaat uniek. Het netwerk wordt gevoed door verschillende producenten, zodat warmteopwekking gegarandeerd is. Daarnaast investeert de overheid in het Westland in proefboringen om warmte uit diepe aarde te halen (geothermie). Daarmee zou in 80 procent van de warmtevraag in de regio kunnen worden voorzien.

Meten • Maken • Monteren • Kijk voor meer info op:

WWW.STAALKABELNETTEN.NL

13349

afstanden versjouwen van afval is natuurlijk geen duurzame oplossing voor onze energiebehoefte.” Daarnaast is er kritiek op het gebruik van restwarmte van kolen- en gascentrales, omdat hiermee niet-hernieuwbare energiebronnen een bestaansrecht zouden behouden. Een voordeel van stadswarmtenetten is dat er allerlei energiebronnen aan kunnen worden gekoppeld - inclusief de allergroenste. Op termijn kunnen bijvoorbeeld geothermie, biovergisting en zonnewarmte gebruik maken van de infrastructuur. Schepers onderschrijft dan ook de aandacht voor verschillende vormen van warmtevoorziening in de Warmtevisie. “Voor het langetermijndoel - een klimaatneutrale gebouwde omgeving in 2050- zijn allerlei alternatieven nodig voor warmtelevering door aardgas. Groen gas en zonnepanelen kunnen maar beperkt soelaas bieden. Stadswarmte is een van de snelste manieren om stappen richting verduurzaming te zetten. Eigenlijk moet er een praktisch actieplan komen om de kansen daarvan te benutten, een soort Warmtevisie 2.0. Maar er staan nu in ieder geval gelukkig meer seinen op groen dan op rood als het gaat om warmtelevering.” BOUW+ UIT VOERING

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 17

Hans Jansen Staalkabels/Tuigerij Koperweg 11 M (industrieterrein Heimanswetering) 2401 LH Alphen aan den Rijn tel.: 0172-519172 fax: 0172-518913 info@tuigerij.nl

29-05-15 13:05

Thema

Oplossing voor watertoets Het Nederlandse waterbeleid staat in het teken van ‘Ruimte voor water’. Leven op Daken denkt graag mee in oplossingen en komt daarom met een innovatieve oplossing voor waterbuffering op en rond groendaken. Een oplossing die de ‘watertoets der kritiek’ zonder meer kan doorstaan. In Vlaanderen is het al sinds 2003 verplicht: een watertoets als voorwaarde voor het bebouwen van gronden. Met de toets gaat de vergunningverlenende overheid na of de grond geschikt is om te bebouwen. In Nederland bestaat ook een wettelijke watertoets, maar die is meer gericht op het evenredig laten meewegen van waterhuishoudkundige belangen in ruimtelijke plannen. Doel van de toets enerzijds is de initiatiefnemer van een ruimtelijk plan in een zo vroeg mogelijk stadium in gesprek te brengen met de waterbeheerder. Anderzijds legt de toets de initiatiefnemer de plicht op verantwoording af te leggen over de manier waarop hij is omgegaan met de inbreng van de waterbeheerder. Uiteindelijk is de gedachte achter de watertoets in Vlaanderen en Nederland hetzelfde: ruimte maken voor water in plaats van ruimte onttrekken aan water. De toets waarborgt de belangen van het water bij bouwprojecten. Zeker in ons waterrijke Nederland is dat een belangrijke randvoorwaarde.

We kennen allemaal de kwalijke gevolgen van riooloverstorten bij zware regenval omdat de bestaande riolering het wateraanbod niet meer kunnen bolwerken. Ook overstromingen komen hierdoor regelmatig voor, met blank staande straten en huizen tot gevolg. De tendens is dan ook steeds meer om het maaiveld waarop gebouwd wordt te compenseren. Bijvoorbeeld op het dak van de nieuwbouw, of aan de gevel (een relatief nieuw verschijnsel), met als doel, het water, dat anders in de grond zou worden gebufferd, op een andere manier op te vangen en vast te houden.

Innovatieve toepassing Leven op Daken presenteert een innovatieve toepassing die inspeelt op de tendens om te komen tot meer waterbuffering op groendaken. Deze bestaat uit het door LoD-partner ZinCo ontwikkelde drainageelement Aquatec 45 met een fikse opslagcapaciteit voor regenwater. Het element wordt gecombineerd met het vochtregulerend vlies DV 40, waarvan de vezels aan het vlies op basis van capillaire werking water

Pagina 18

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 18

29-05-15 13:05

Waterbuffering

Groen-blauwe daken

Het water krijgt een kwaliteit waarmee het voldoet aan het Infiltratiebesluit

uit het drainage-element opzuigen en zorgen voor een evenredige bevloeiing van het bovengelegen gazon. Het is echter niet het drainage-element alléén dat de toepassing innovatief maakt. Bij hevige regenbuien zal immers ook Aquatec 45 het overtollig hemelwater moeten afvoeren richting riool. En bij grote droogte zal Aquatec 45 moeten worden aangevuld met drinkwater om het bovengelegen gazon te kunnen blijven bevloeien.

stroomt het vervolgens naar een tweede bufferzone met een biologisch mengsel waar het water verder wordt gezuiverd. Hierdoor krijgt het water een kwaliteit waarmee het voldoet aan het Infiltratiebesluit. Desgewenst kan daarna nóg een reinigingsslag worden gemaakt waarmee drinkwaterkwaliteit wordt bereikt. Vanuit de buffer kan het water worden opgepompt voor bevloeiing van het dak. Maar het kan bijvoorbeeld ook worden gebruikt voor het doorspoelen van toiletten of eventueel - zoals gezegd - als drinkwater.

Aanvullende oplossing

Terugverdientijd

In de oplossing van Leven op Daken wordt daarom aanvullend gewerkt met een wateropvangsysteem van waterspecialist Aquaco. Afhankelijk van de omvang van het bouwproject en de vraag of het gaat om bestaande bouw of nieuwbouw, kan worden gekozen voor opvang op het dak zelf of op of onder maaiveldniveau. Maar het systeem er achter blijft hetzelfde: het overtollige regenwater stroomt naar een met schelpen gevulde buffer met reinigende werking. Via een drain

Het totale systeem heeft een terugverdientijd van drie tot vijf jaar. De gebruiker bespaart immers niet alleen op watergebruik, maar bijvoorbeeld ook op waterschapskosten. Bovendien voldoet de gebruiker aan de wettelijke randvoorwaarden op het gebied van verantwoord waterbeheer, én er is een grote maatschappelijke meerwaarde. Want een groendak met oog voor mens, milieu en maatschappij… wie wil dat nou niet?

Pagina 19

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 19

29-05-15 13:05

20 B+U 3 2015

100% energieneutrale bouw

DE HOUTHAVEN VAN BEDRIJVENTERREIN NAAR EILANDENWIJK

De Amsterdamse Houthaven is een gebiedsontwikkelingsproject in Amsterdam West. Na een lange periode van industriĂŤle bedrijvigheid verandert het gebied in met name een woonbuurt op zeven groene, autoluwe eilanden. Bijzonder is, dat de wijk 100% energieneutraal is. We praten met Cees Groot, expert energieneutraal bouwen, adviseur voor de omgevingsdienst Noordzeekanaal, ingehuurd door Gebiedsontwikkeling HouthavenAmsterdam. TEKST BETTY ROMBOUT

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 20

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 21

e Houthaven, gelegen in het noordelijk deel van de Spaarndammmerbuurt, werd in 1876 gegraven voor het overslaan en opslaan van hout dat vooral uit Scandinavië, Afrika, Azië en Rusland kwam. Toen het vervoer van hout steeds meer over de weg plaatsvond, werden de insteekhavens in 1945 gedempt. Ruim vijf jaar geleden is begonnen met het transformeren van De Houthaven van een bedrijventerrein naar buurt met woningen en enkele voorzieningen, zoals scholen, horeca, hotel, zorginstelling en bedrijfsruimtes. Het project loopt nog zeker tien jaar door.

EXCELLENT GEBIED

De gemeente, collectieven, particulieren en ontwikkelaars hebben samen afgesproken, dat de Houthaven een 100% energieneutrale wijk moet zijn; over een jaar beke-

DEFTIGE DAMES EN STOERE JONGENS. ÉN EEN BETER MILIEU! De inrichting van de eilanden is gevarieerd: elk eiland heeft een heel eigen karakter. Soeters Van Eldonk architecten heeft de eilanden verschillende thema’s meegegeven, die variëren van ‘deftige dames’ tot ‘stoere jongens’. Eiland 1 wordt bijvoorbeeld gekenmerkt door grote aaneengeschakelde pakhuizen pal aan de kade: de stoere jongens. Eiland 4 heeft juist losse, van elkaar verschillende eengezinswoningen: de vrijbuiters. Het thema van eiland 3 is ‘de Amsterdamse school’. Hier vind je de typisch Amsterdamse bouwblokken met binnentuin, zoals je die ook in de rest van de Spaarndammerbuurt ziet. Het ene eiland heeft een brede openbare kade met een statige rij bomen, het andere voortuinen aan een intieme binnenstraat. De ontwikkeling van de Houthaven levert een aanzienlijke verbetering van het milieu op. Door de aanleg van een tunnel naast de Tasmanstraat en Spaarndammerdijk wordt het veel stiller en schoner op en langs de dijk. De bodem is gesaneerd en door alle woonboten aan te sluiten op het riool, heeft het water een betere kwaliteit.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 21

ken dient netto geen energietoevoer van buitenaf nodig te zijn voor de gebouwen, die afkomstig is van fossiele of nucleaire brandstoffen. Het gebied behoort hiermee tot een van de tien Excellente Gebieden in Nederland, waarvoor de aangescherpte Bouwbesluiteisen 2020 gelden. Cees Groot: “We bouwen met een norm van vijf jaar vooruit, wat vijf jaar geleden al als beleid ingestoken is. Oftewel, we bouwen tien jaar vooruit. Ambitie was en is om tot een toekomstgerichte, zelfvoorzienende wijk te komen.”

MAATREGELEN

De maatregelen die getroffen zijn om De Houthaven 100% energieneutraal te maken, zijn in te delen in drie categorieën. Groot legt uit: “Stap één betreft het casco; het verbeteren van de bouwschil en energiebesparende maatregelen, die te maken hebben met het gebouw zelf. Denk hierbij aan thermische isolatiewaarde van gevel, dak en vloer van 6 tot 7. Alsook het toepassen van drievoudig glas, het gebruik van warmteterugwinning in ventilatie of CO2 gestuurde natuurlijke ventilatie, het verbeteren van de kierdichtheid van de woning en bijvoorbeeld warmteterugwinning uit douchewater.” De tweede stap gaat over het zoveel mogelijk lokaal toepassen van een warmte-koudevoorziening. Cees de Groot vervolgt: “We gebruiken water uit het IJ en de bodem om daarmee de gebouwen te koelen. Koeling is een steeds belangrijker onderdeel van het gehele proces. Vroeger dacht men alleen aan het verwarmen van de ruimte en tapwater. Gebouwen gebruiken we echter steeds meer multifunctioneel, mensen werken meer thuis en de energievraag van de woning neemt steeds meer af. Dus de vraag voor koeling is groter dan voor verwarming. We kijken hiermee niet alleen naar energieneutraal, maar ook naar het verbeteren van comfort in de gebouwde omgeving. In de stad heb je niet altijd de mogelijkheid om zon goed te weren, gezien de beperkte overstekken. Daarom stimuleren we zonwerend glas én koeling op een duurzame manier.” Het toepassen van de warmte-koudevoorziening wordt ook gekoppeld aan slimme hotfill apparatuur. Oftewel, het verwarmen van het water in wasmachine of vaatwasser hoeft niet

29-05-15 13:05

22 B+U 3 2015

OP BOUWENUITVOERING.NL VINDT U DE ARTISTIMPRESSIONS: HTTP://WP.ME/P4FVJF-1RQ

elektrisch te gebeuren, maar kan ook door de machine te vullen met warmwater uit genoemde installatie. Wat behoorlijk wat aan energie scheelt. De derde stap is die van duurzame energieopwekking, waarbij gebruik gemaakt wordt van duurzame bronnen: zon, water, bodem. Water en bodem zijn bedoeld voor verwarming en koeling, de zon voor het opwekken van elektriciteit. De Groot: “Omdat we al een duurzame warmtevoorziening hebben, passen we geen zonnecollectoren toe, maar gebruiken we het dak volledig voor PV-panelen/zonnepanelen om stroom op te wekken. Ter informatie, er komt bijna 5 tot 6 megawatt van de energie op de daken van De Houthaven. Dat is enorm. Bij mooi weer produceert de wijk netto en zetten we deze energie op het net van Alliander, de netbeheerder.”

ENERGIE EN MEER ENERGIE

De Houthaven is 100% energieneutraal. Maar naast energieneutraal kennen we ook de term energie Nul op de Meter, oftewel het op nul staan aan het einde van de het jaar op de energie. Groot verduidelijkt: “Naast

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 22

gebouwgebonden energie verbruiken we energie voor allerlei apparaten, zoals pc’s of tv/audio. Energie die meetelt in de energierekening, maar buiten het gebouwdeel vallen. Wil je een gebouw met energie Nul op de Meter, dan moet je bijvoorbeeld vier tot zes zonnepanelen meer op een dak leggen. Plaats je echter acht panelen op het gebouw, dan ga je nog een stap verder en spreken we over energie leveren.” Een aantal complexen van De Houthaven voldoen al aan energie Nul op de Meter. Voor het realiseren van energieleverende woningen draait De Houthaven momenteel een aantal pilots. “We dagen de markt uit om energieleverende woningen aan te bieden om tot een goed concept te komen voor de toekomst”, aldus Cees Groot.

VOETEN IN AARDE

Over welk project je het ook hebt, altijd zijn er wel lastige zaken te noemen. Groot: “De warmte-koudevoorziening gaat bij De Houthaven verder dan alleen stadsvoorziening. In dit opzicht is het project uniek te noemen. Nederland kent meerdere soortgelijke projecten, zoals Het Zonne eiland Almere of Stad van de Zon

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 23

“ Plaats je echter acht panelen op het gebouw, dan ga je nog een stap verder en spreken we over energie leveren.”

cees groot, expert energieneutraal bouwen, adviseur voor de omgevingsdienst noordzeekanaal, ingehuurd door gebiedsontwikkeling houthaven-amsterdam

Heerhugowaard. In deze projecten gaat het puur om het elektraverbruik. Voor gas gebruikt men nog steeds de gasvoorziening. De Houthaven echter, is voor de gehele wijk volledig energieneutraal. Maar, het organiseren en op papier krijgen van een warmte-koudevoorziening als onderdeel van het energieneutraal zijn, heeft wel wat voeten in aarde gehad. Het kost veel tijd. Overigens, ook de markt moet klaar zijn voor een project als De Houthaven. Veel uitleg en draagvlak creëren is noodzakelijk.”

KOSTEN

Tot slot bespreken we het prijskaartje met Cees de Groot. Hij vertelt: “Energieneutraal kost meer geld, maar het is te overzien. We hebben vanuit de gemeente Amsterdam een subsidie gekregen; 3.500 euro per woning, wat met de jaren is afgebouwd naar 1.000 euro per woning. Het is een blijvende subsidie van 1.000 euro. De meerkosten lagen in het begin ten opzichte van het Bouwbesluit rond de 10.000 euro per woning. Omdat het Bouwbesluit is aangepast - een EPC van 0,4 - zijn de meerkosten nu tussen de 4.000 en 5.000 euro per woning. Kortom, om een woning energieneutraal te

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 23

maken, kost je dat ongeveer 4.000 euro. De subsidie meegerekend. De terugverdientijd ligt tussen de vijf en zeven jaar. Maar, dan heb je wel woningen, die energieneutraal en daarbij toekomstgericht zijn.” Op de plek waar vrachtschepen uit de hele wereld een eeuw geleden hun boomstammen losten, ontstaat nu langzaam een aantrekkelijke eilandenwijk waar Amsterdammers kunnen wonen aan het water. Niet zomaar een project. Een project waarbinnen 100% energieneutraal een belangrijke peiler is. BOUW+ UIT VOERING

INFO Gebiedsontwikkeling Houthaven Weesperplein 8 1018 XA Amsterdam 020 2530460 info@houthaven.nl www.houthaven.nl

29-05-15 13:05

24 B+U 3 2015

Waddeneiland zoekt balans tussen energieambitie en monumentenzorg

ENERGIE-EILAND AMELAND

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 24

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 25

Op Ameland vindt uniek onderzoek plaats naar de toepassing van zonnepanelen op beschermde dorpsgezichten. Waar duurzame energie en monumentenzorg normaal gesproken moeilijk samen gaan, lijken de ontwikkelingen op Ameland een teken aan de wand dat beide werelden elkaar naderen. TEKST DAAN GROENEVELD

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 25

29-05-15 13:05

26 B+U 3 2015

uurzame energie, met name zonne-energie, lijkt langzamerhand goed ingeburgerd in het denken van de gemiddelde ambtenaar, architect en projectontwikkelaar. Daarnaast is de laatste jaren de waardering van cultureel erfgoed en monumenten gestegen, met name als materie om een regio, stad, dorp of stuk grond een eigen identiteit te geven. De laatste jaren ontstond een stortvloed aan creatieve invullingen en herbestemmingen van monumenten. Gek genoeg werken tot op heden deze twee tendensen, meer groene stroom en meer waardering van en omgang met monumenten, vaak langs elkaar heen. Nog vreemder wordt het wanneer men bedenkt dat groene energie en monumentenzorg twee thema’s zijn waarbij duurzaamheid en bewustwording een grote rol spelen. Men zou denken dat mensen die betrokken zijn bij groene stroom, ook enthousiast zijn voor monumentenzorg en vice versa. Binnen de wereld van duurzaamheid staan beide tendensen echter vaak lijnrecht tegenover elkaar. Monumenten hebben de naam energie te vreten. Groene stroom toepassen op een monument heeft de naam onherroepelijk ten koste te gaan van de schoonheid of bouwkundige waarde van een monument. Zoals water en vuur beide elementen zijn, maar niet door één deur kunnen. Deze gedachte wordt bevestigd wanneer men op internet zoekt naar het bestaan van zonnepanelen op monumenten. Een schamele oogst is het resultaat. In Amsterdam blijkt in 2014 een oude school met monumentale waarde voor een deel belegd te zijn met zwarte zonnepanelen, die onopvallend zijn aangebracht. Het is de enige hit op de zoekterm ‘zonnepanelen monument’ die betrekking heeft op een afgerond project. Verder verzandt men in ellenlange resultaten van gemeentelijke regelgeving voor het plaatsen van zonnepanelen op monumenten. Want de wetgeving voor monumenten kent dan wel voorschriften van het Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, voor het verduurzamen van een monument is men aangewezen op de lokale politiek. Die behandelt via een monumentencommissie aanvragen over het onderhoud van en de omgang met de lokale monumenten. Het resultaat is dat iedere gemeente eigen regelgeving hanteert, vastgelegd in een welstandsnota. Met de nieuwe erfgoedwet in 2016 zal er nog meer verantwoordelijkheid bij de gemeenten komen te liggen.

FLORENCE 2012

Is het aanbrengen van zonnepanelen op monumenten een gat in de markt of vloeken in de kerk? Het lijkt in ieder geval nog onontgonnen terrein. Dat was het in ieder geval zeker nog in 2012, toen Nicole Bakker als

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 26

tweedejaars student bouwkunde aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Florence bezocht. “De opdracht was om oplossingen te bedenken voor stedenbouwkundige problemen op het gebied van energie. Uitkijkend over de daken van Florence, met daarboven een stralende zon, besefte ik dat er totaal geen gebruik werd gemaakt van zonne-energie. Tegelijkertijd kampte de stad met veel leegstand en verpaupering van monumentale gebouwen, onder meer vanwege de hoge energiekosten. Maar zonne-energie bleek niet mogelijk omdat het stadsgezicht van Florence UNESCO-werelderfgoed is.” Ze bewerkte een foto waarbij zonnepanelen geïntegreerd waren met de daken van Florence. Dat zorgde voor enthousiasme bij de burgemeester aldaar. “Ik vroeg me af waarom verder niemand op dit idee gekomen was, maar toen ik op onderzoek uitging bleken dergelijke toepassingen al wel te bestaan. De volgende vraag die ik me stelde was waarom er dan geen gebruik van werd gemaakt.” De design manual die ze vervolgens maakte voor het toepassen van zonnepanelen op historische gebouwen genereerde zoveel interesse dat Bakker besloot er een boek van te maken. Photovoltaics in historical built environments verscheen in 2013 en Bakker werd naar eigen zeggen na verschijning platgebeld door particulieren die graag zonnepanelen wilden toepassen op hun monument en haar om raad vroegen. Voor de destijds twintigjarige student was dit wat veel van het goede, maar het bevestigde haar dat een relevant thema was aangestipt.

AMELAND ENERGIENEUTRAAL

Het toepassen van zonnepanelen op monumenten en beschermde dorpsgezichten blijkt in de praktijk een complexe situatie. Het is voor de historische beleving van een monument wettelijk vereist dat de panelen niet opvallen, wat opgelost kan worden door de panelen te integreren in dak of gevel. Dat heeft echter als probleem dat het materiaal van het monument wordt aangetast, wat ook verboden is. Een mooie gelegenheid voor een volgende stap voor Bakker diende zich aan toen de provincie Friesland zich bij haar meldde. Friesland zet hoog in op duurzaamheid en wilde onderzoek laten doen naar de toepassing van zonnepanelen op beschermde stadsen dorpsgezichten. Twee studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, NHL, stortten zich vervolgens onder begeleiding van Bakker op de vraag welke rol zonne-energie kan spelen voor de beschermde dorpsgezichten op Ameland. Die locatie is niet toevallig gekozen. Als eiland heeft Ameland de ambitie om in 2020 energieneutraal te zijn op het gebied van elektriciteit en water. Daarbij zijn drie van de vier dorpsgezichten in

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 27

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 27

29-05-15 13:05

28 B+U 3 2015

Ameland beschermd en kent het eiland meer dan honderd monumenten. Kortom, het lijkt onvermijdelijk dat monumentenzorg en energieambitie elkaar vroeg of laat tegenkomen. Twee maatschappelijke thema’s die elkaar normalerwijze het liefst ontlopen, worden op het eiland gedwongen om samen op te trekken. Het is razend slim van de provincie om daar studenten in te zetten, die buiten de markt met nieuw elan ontwapenend werken.

EEN NIEUW VERHAAL

Van de kant van de monumentenzorg is de term ‘cultuurhistorische waarde’ de spil waar het om draait. Het onderzoek van de studenten pleit voor een periodieke heroverweging en herdefiniëring. In eerste instantie niet zozeer van de cultuurhistorische waarde zelf, want de geschiedenis is zoals die is. Maar de wijze waarop de historische waarde tot uitdrukking komt in een gebouw of dorpsgezicht ligt niet per definitie vast, aldus de studenten. Eén van de concepten die de studenten uitwerkten, getiteld ‘dorpscontouren’, plaatst alle zonnepanelen uit het zicht van de dorpszijde, door ze aan de landschapszijde van de gebouwen te plaatsen. Zo blijft vanuit het dorp het historische beeld behouden, terwijl aan de andere kant - letterlijk - een nieuw element aan de geschiedenis van de dorpen wordt toegevoegd, zo is de redenering van de studenten. Zonnepanelen kun-

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 28

nen volgens hen ook ingezet worden om het historisch onderscheid in kleur tussen woonhuis en schuur, die op Ameland voorkomt, te onderstrepen. De filosofie die hier achter ligt, is dat de aanleg van zonnepanelen op een esthetische manier, cultuurhistorische waarde kan toevoegen, een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van het dorpsgezicht kan schrijven. Een andere optie is het plaatsen van zonnepanelen op de grond van de gebouweigenaren. Een bijkomende mogelijkheid is het plaatsen van panelen die makkelijk open afgemonteerd kunnen worden zonder dat het materiaal van een gebouw wordt aangetast. Zo ontstaat een tijdelijke oplossing en kan na twintig jaar, wanneer de zonnepanelen toe zijn aan vervanging, altijd gekeken worden naar de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzame en zonneenergie. Een dergelijke tijdelijke oplossing speelt in op de snelle ontwikkelingen rondom duurzame energie en houdt tegelijk rekening met de wens van Ameland om de groene ambitie zo snel mogelijk te verwezenlijken. Verder ontwierpen de studenten een rekentool die alle verschillende toepassingen doorberekent.

WELSTANDSNOTA

Of dergelijke plannen bij historici en erfgoedbewakers de handen op elkaar krijgen is een tweede. Afgelopen februari presenteerden de studenten hun plannen voor

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 29

de opdrachtgevers; provincie Friesland, de gemeente Leeuwarden en Duurzame Wadden. Op verzoek van de gemeente Ameland wordt die presentatie later dit jaar overgedaan voor de themaraad ‘energie’ van Ameland. Dan zal blijken of er voldoende draagkracht is om de nieuwe invalshoek uit te werken in weten regelgeving. Wethouder Nico Oud van Ameland is verantwoordelijk voor zowel monumentenzorg als duurzaamheid. Hij is enthousiast over de ideeën. “De studenten hebben ons handvatten gegeven om zonnepanelen op een verantwoorde manier te integreren in beschermde dorpsgezichten. Zeker de optie voor een tijdelijke, makkelijk verwijderbare oplossing spreekt mij aan, omdat die een monument totaal onbeschadigd laat. Wat mij betreft gaan we goed kijken naar de welstandsnota, die nu geen ruimte laat voor het plaatsen van zonnepanelen in beschermde dorpsgezichten. We hebben als gemeente ingezet op energieneutraliteit voor 2020, dan moeten er ook stappen gezet durven worden. Ik denk en hoop dat de plannen positief benaderd gaan worden. Waarschijnlijk wel met bepaalde restricties, welke dat zijn kan ik nu nog niet concreet voorzien.” De voorstellen van de studenten liggen behoorlijk verwijderd van de huidige weten regelgeving. Los van de concrete voorstellen, kan de waarde van het onderzoek gezocht worden in de brede benadering, de integratie

van techniek en cultuurhistorie, het herbronnen van ideeën over cultuurhistorische waarde, en de gedachte dat het afwegen van die waarde verbonden kan worden aan energievraagstukken die spelen in de eenentwintigste eeuw.

MEER RUIMTE BIJ MONUMENTENZORG?

Het besef lijkt bij de instanties langzaam door te dringen dat duurzaamheid en monumentenzorg in de toekomst vaker met elkaar in aanraking gaan komen. Particulieren willen goedkopere en duurzame energie, gemeenten hebben energieambities, de overheid zoekt naar oplossingen voor de gas- en klimaatproblematiek. Of eenvoudiger, monumenten worden te duur om te onderhouden. Zowel Nico Oud als Nicole Bakker constateren dat over de gehele linie van monumentenzorg dit debat steeds meer voet aan de grond krijgt. Nicole Bakker constateerde dit met name tijdens het onderzoek op Ameland: “Alles is in samenspraak gegaan met gemeente Ameland, Leeuwarden en de provincie. Van beide kanten, zowel de verantwoordelijken voor de monumenten, als de betrokkenen bij de energieambitie, zijn op Ameland gehoord. De eerste groep wil zoveel mogelijk conserveren, de tweede wil zo veel mogelijk megawatt. Een gedeelte van de gemeentelijk bestuurders wil de energieambitie halen. Een ander deel wil vooral de commandeurswoning te hollum. dergelijke woningen, gebouwd door walvisvaartkapiteins, zijn een belangrijk onderdeel van de beschermde dorpsgezichten op ameland.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 29

29-05-15 13:05

DEENS EILAND SAMSØ SCHOOLVOORBEELD VAN ENERGIENEUTRALITEIT Bouwkundestudent Nicole Bakker schreef het boek ‘Photovoltaics in historical built environments’ geeft een overzicht van methoden om zonnepanelen te integreren in monumenten en beschermde dorps- en stadsgezichten. Afgelopen mei was ze met een delegatie van TU Delft, provincie Friesland en gemeente Leeuwarden op bezoek op het Deense eiland Samsø, voor de award uitreiking van het internationale Development to Dissemination (D2D) project. Dit project richt zich op duurzame innovatie en productontwikkeling op eilanden in samenwerking met lokale initiatieven. De provincie Friesland zet voor dit project Vlieland en Leeuwarden in als proef- en demonstratielocaties voor nieuwe ontwikkelingen. Doel is binnen vijf jaar twintig nieuwe groene ondernemingen en 200 structurele groene banen te realiseren. Het Deense eiland Samsø geldt als hét mondiale voorbeeld voor energieneutraliteit. Via de voorloper van D2D, het Cradle to Cradle Islands project, werd daar de Energie Academie gerealiseerd, een toonbeeld van een duurzaam energieconcept waar

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 30

de lokale bevolking in participeert. Nicole Bakker zag op Samsø hoe het mogelijk is om een eiland energieneutraal te maken, zonder dat de historische beleving van de bewoners er onder lijdt. NICOLE BAKKER “De locatie van de awarduitreiking ligt voor de hand, het eiland heeft de grootste energieneutrale woongemeenschap ter wereld. Initiatiefnemer Søren Hermansen begon in de jaren 90 met het implementeren van duurzame technieken, waarbij het creëren van een ‘commonity’ de kracht bleek te zijn, een samenvoeging van de woorden community en common. Inmiddels heeft Samsø een eigen Energy Academy en zijn ze hard op weg om volledig onafhankelijk te worden van fossiele brandstoffen. In de elektriciteitsbehoefte van het eiland wordt voorzien door middel van tien windmolens op zee en elf op land. Verspreid over Samsø staan vier biomassa installaties, die 75% van het eiland centraal verwarmen. Drie daarvan wekken warmte op door

middel van stro. De installatie van Nordby/Mårup draait op houtsnippers en heeft tevens een zonneboilerveld van 2500 m2, waar tevreden schapen als grasmachine functioneren. Persoonlijk vind ik de toepassing van een veld in dit geval niet storend in het landschap. Het past bij het duurzame karakter van het eiland en door de geconcentreerde grootschalige toepassing worden de karakteristieke gebouwen ontzien. Het deel van de woningen dat niet is aangesloten op de ‘district heating’ staat te ver weg van de installaties waardoor het niet de moeite waard is om een aparte leiding aan te leggen. Bij circa 300 van de 1200 woningen hebben eigenaren zelf geïnvesteerd in duurzame energieopwekking zoals zonneboilers, pelletkachels, warmtepompen en PV-panelen. Tijdens de rondleiding over het eiland bleek tot mijn verbazing dat er relatief weinig (historische) panden met zonnepanelen zijn bedekt. Bij de gebouwen waar het wel is toegepast hebben de Denen ervoor gekozen om het gehele dakvlak vol te leggen, zodat er een eenduidig beeld ontstaat. Bij het gebouw van de ‘Energi

Akademiet’ is slim gebruik gemaakt van twee technieken. Onder de geïntegreerde PV-cellen bevinden zich zonneboilers, die door de opwarming van het dak snel worden verwarmd. In het dorp Tranebjerg is de tribune van de lokale voetbalvereniging gecombineerd met een afdak voor het parkeerterrein. Deze gigantische PV-constructie is bijzonder om te zien en voorziet de daaronder geparkeerde elektrische auto’s en een deel van het dorp van stroom. Het bezoek aan het idyllische Samsø was enorm inspirerend en de passie die de D2D groep uitstraalt is fenomenaal. De eilanders zijn nuchter, ondanks dat er vanuit de gehele wereld wordt meegekeken naar de ontwikkelingen op het utopische eiland. Door de duurzaamheidsmaatregelen verwelkomt Samsø jaarlijks 5000 wetenschappers, bedrijven, studenten, overheden en ecotoeristen met open armen om hun ervaringen te delen. Het bezoek heeft mij in ieder geval gesterkt in de overtuiging dat het mogelijk is om ook de Waddeneilanden energieneutraal te maken.”

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 31

monumenten beschermen. De meningen lopen erg uiteen. Er is wel een verschuiving gaande van ‘we weten niet wat het is, dus hou maar op afstand die zonnepanelen’, naar een open blik om te kijken hoe het eventueel goed geïntegreerd kan worden in de Amelandse dorpen. Ook de nieuwe publicatie van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed over het plaatsen van zonnepanelen op monumenten biedt trouwens een stuk meer ruimte dan de vorige versies. Ze willen wel, maar op een goede manier.” De ontwikkeling van doorzichtige panelen kan wellicht bijdragen aan de ontwikkeling, maar die toepassing is nog relatief duur en inefficiënt. De meest creatieve oplossing die de studenten aanleverden was een zonnelaan, een project waar de dorpsbewoners gezamenlijk in investeren, waardoor boven de boomtoppen, dus behoorlijk uit het zich, een laan van zonnepanelen geconstrueerd wordt.

ZONNEPARK AMELAND

Maar de gemeente Ameland zoekt het in eerste instantie op de grond in de vorm van een zonnepark. De plannen voor een zonnepark op het vliegveld van Ameland lopen al drie jaar, maar in 2014 werden alle vergunningen en toestemmingen verleend. Doel is dat het park in april 2016 draait. Voor de financiering is gebruik gemaakt van SDE+ regeling, waarbij de overheid subsidieert per kilowatt zonne-energie. De overheid heeft voor Ameland toegezegd tot een maximum van 7,7 miljoen euro. Daarbovenop komt een subsidie van vijf procent van het totaalbedrag vanuit de provincie Friesland. Ook het Waddenfonds investeert. “Zonder subsidie kan je zo’n park niet bouwen. Planologisch is het rond, ik hoop dat we in augustus aan de slag kunnen”, aldus Nico Oud. Het zonnepark zal twaalf hectare beslaan en met zes megawatt ongeveer twintig procent van het totale jaarlijkse stroomverbruik op Ameland opwekken. Nico Oud heeft echter zijn eigen berekening: “Op Ameland zijn 1700 huishoudens van bewoners, als het goed is moet het zonnepark die ongeveer kunnen dekken. Laten we de energieambitie eerst maar eens terugbrengen naar onze eigen gemeenschap, de inwoners van Ameland. Je moet wel realistisch blijven. De energieambitie stamt uit 2007. Als je ziet wat er in die periode is veranderd in het denken over energie. Los van duurzame energie is bewustwording van energiebesparende maatregelen een belangrijke factor. Het werkt nu eenmaal als je op de achterkant van een bierviltje aan kan tonen: ‘als u uw spouwmuren en vloer opvult met isolatie heeft u daar binnen vier jaar profijt van’.”

MICROKOSMOS

Een eiland als microkosmos is een goede testcase voor het creëren van energieneutraliteit. De mechanismen van politiek en particulier initiatief en de reacties daarop kunnen goed in kaart worden gebracht. Het zal een van de redenen zijn waarom Friesland juist de Waddeneilanden uitkiest om te investeren in duurzaamheid (zie kadertekst). Na het uitspreken van de ambitie voor energieneutraliteit in 2020 werd op Ameland een duurzaamheidsteam opgericht door bedrijven, installateurs

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 31

en ambtenaren. Daaruit ontstond een energiecoöperatie naar voorbeeld van Texel. Inmiddels is die uitgegroeid tot Amelander Energie Coöperatie, waar het overgrote deel van de Amelanders haar gas en stroom afneemt. De winst van de coöperatie wordt geïnvesteerd in duurzame projecten als het zonnepark. Ook grote spelers als Philips, Eneco en de NAM beseffen dat een eiland als Ameland uitstekend geschikt is om nieuwe duurzame technieken te introduceren. Als voorbeeldfunctie en uithangbord spreekt een eiland nu eenmaal meer tot de verbeelding dan een dorp of regio. Al in 2007 ondertekenden deze partijen met de gemeente Ameland een duurzaam convenant, waar twee jaar geleden een 2.0 versie van werd ondertekend. Als gevolg daarvan werden gaswarmtepompen, bussen op aardgas, mini WKK’s en HRe-ketels op Ameland geïntroduceerd. Een groter project was het mengen van waterstof en aardgas, wat resulteerde in een toepassing die in de tuinbouw gaat worden ingezet.

GROEN LICHT

Meest in het oog springend is het vervangen van rode verlichting voor groene verlichting. Op de kade is dat met succes toegepast, om te voorkomen dat trekvogels verstoort worden in hun vlucht. De gedachte van Philips is om binnen twee jaar over heel Ameland groen licht aan te brengen. Nico Oud: “Wij hebben tegen die grote spelers gezegd, wij investeren weinig, maar hier is het toneel, hier kun je laten zien wat je kunt en wilt op het gebied van duurzaamheid.” Duurzaamheid gaat op Ameland dus niet ten koste van alles. “Zet hier bij wijze van spreken zes windmolens neer en je bent klaar. Maar we zijn trots op ons eiland zoals het is. Het zonnepark wordt van de wegzijde uit het zicht gehouden door een kleine duinenpartij. Een positief kritische houding brengt een juiste balans. Vijf, zes jaar geleden hadden de studenten hier geen poot aan de grond gekregen. Dan had men bij voorbaat al gezegd ‘hou maar op, dat wordt niks’. Die houding is wel veranderd.” De multidisciplinaire aanpak van de studenten, het kijken naar zowel de historische, financiële als de gevoelswaarde, lijkt een goede manier om duurzaamheid en monumentenzorg nader tot elkaar te brengen. Tegelijkertijd maakt het nieuwsgierig naar vergelijkend onderzoek naar andere mogelijkheden van duurzame energie, bijvoorbeeld het plaatsen van zonnepanelen op vakantieparken op Ameland. Wat als blijkt dat er genoeg animo is om ‘normale’ gebouwen genoeg zonneenergie te laten leveren, of als er ruimte is voor nog een zonnepark? Voor nu kan gezegd worden dat wanneer de bravoure van de studenten gehoor krijgt bij de gemeenteraad en weten regelgeving daarop wordt aangepast, particuliere monumentbezitters de ruimte krijgen om hun energiebehoefte duurzaam op te lossen. Verder kan verwacht worden dat van dergelijke weten regelgeving een voorbeeldfunctie uitgaat naar omliggende gemeenten. Het zou in één klap duidelijk maken welke prioriteit duurzame energie voor Ameland heeft. Welk effect dat zou hebben voor de beschermde dorpsgezichten, blijft spannend. BOUW+ UIT VOERING

29-05-15 13:05

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 32

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 33

VEILIG DATACENTER ZONDER GRAM KOUDEMIDDEL UMC Groningen opent datacenter met duurzaam en veilig karakter Hoge eisen stelde het UMC Groningen voor haar nieuwe datacenter. Zowel op het gebied van duurzaamheid als veiligheid. Met name de veiligheidseisen bracht de automatiseerders van het gebouw bijna terug naar het analoge tijdperk. Maar inventieve oplossingen resulteerden in een gepatenteerd stukje gebouwautomatisering. TEKST DAAN GROENEVELD

et splinternieuwe datacenter van het UMCG in Groningen is deze keer het decor van de business case gebouwautomatisering. De vraag om een datacenter stamt al uit 2008. Nu het UMCG de laatste jaren, met de komst van onder andere het elektronisch patiëntendossier, te kampen heeft met een bijna exponentiele groei van data, wordt het datacenter op het goede moment geopend. Of beter gezegd, gesloten, want er is veel in het werk gezet om de data zo goed mogelijk af te schermen van de buitenwereld. Het gebouw is inmiddels opgeleverd, maar nog niet helemaal in gebruik. Voor ons een voordeel, want “zoals jullie hier naar binnen zijn gekomen vandaag, dat gaat over drie weken totaal niet meer. Dan moet je je twee maanden van tevoren aanmelden met paspoort en al.” Zo blijkt direct

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 33

dat geen halve maatregelen zijn genomen wat betreft veiligheid. Aan het woord is Stephan Hamm, namens het UMCG als adviseur technisch beleid bij het project betrokken. Verder aanwezig is Peter de Vor, senior clientmanager voor Johnson Controls, die de systemen voor de gebouwautomatisering leverde. Via groot scherm, live on air, kijkt de op dat moment druk bezette Henk Winters van Deerns op ons neer, - die techniek verloopt in ieder geval al vlekkeloos - hij is verantwoordelijk voor de juiste integratie van de gebouwbeheersystemen.

LIFELINES

Omdat het UMCG zich in de binnenstad bevindt en geen plaats biedt voor een datacenter, is voor het datacenter gebruik gemaakt van een stuk grond op het industrieterrein Eemspoort, Zuid-Groningen, luttele kilometers van

29-05-15 13:05

34 B+U 3 2015

het UMCG. Daar bevindt zich al het logistiek centrum en sinds kort de LifeStore van het onderzoeksporgramma LifeLines van het UMCG. In de LifeStore worden sinds april dit jaar bij een temperatuur van -80 graden zo’n acht miljoen samples met bloed en urine opgeslagen in 180 grote vriezers. Dit is materiaal van onderzoekspersonen die over een periode van tientallen jaren worden gevolgd, waardoor men veel nieuwe informatie omtrent ziekte en gezondheid verwacht te ontdekken. Onder andere de data die bij dit megaproject komt kijken, gaat beheerd worden in het nieuwe datacenter. Voor deze vriezerfaciliteit ter grootte van een kleine sporthal deed ingenieursbureau Deerns, naast het ontwerp van de gebouwgebonden installaties, het advies over de automatisering van het gebouw. “Het was dan ook een logisch voortvloeien uit die samenwerking om ook voor het datacenter een beroep op Deerns te doen”, aldus Stephan Hamm. Het werd voor Deerns geen routineklusje. De eisen van het UMCG veroorzaakten de nodige hoofdbrekers, onorthodoxe oplossingen en uiteindelijk zelfs een gepatenteerd ontwerp. Op het gebied van veiligheid en duurzaamheid werden hoge eisen gesteld. Zowel veiligheid als duurzaamheid zijn tekenen des tijds en dit maakt het datacenter in Groningen in zekere zin een voorbeeld van een nieuwe generatie datacenters.

TÜV

De veiligheidseis gaat met name om de security en privacy van de data. Het UMCG besloot tijdens het traject te gaan voor een TÜV-certificering. Stephan Hamm legt uit: “De certificering is speciaal voor datacenters. Daarbij gaat het niet alleen om cyber security, maar van bouw tot en met bedrijfsvoering kijkt men over onze schouder mee om te zorgen dat hacken onmogelijk wordt. Het UMCG stelde hoge eisen en daarom heb ik gezocht naar een goede certificering. Nu zijn er instanties die hele vragenlijsten hebben die je enkel met ja of nee kunt beantwoorden, maar de aanpak in samenspraak van TÜV was voor ons beter. Ze kijken naar het totaalpakket, tot en met exploitatie en bedrijfsvoering. Het leverde ons de nodige eye openers op. Als techneuten zijnde, krijgen we een inlogcode mee van 1234, die natuurlijk niet veranderd wordt… Via het protocol dat we gevolgd hebben moet het nu onmogelijk zijn om het systeem binnen te dringen. TÜV heeft zelfs geprobeerd met een ethische hacker, een white hat, het GBS van het UMCG binnen te dringen. Over vier weken hebben we de eerste proefaudit en wordt alles nagelopen: alle processen, het toegangsbeheer, hoe wordt een kabeltje aangesloten? wie mag wat doen? etcetera.”

READ ONLY

Inlogcodes veranderen à la, maar voor Henk Winters van Deerns bracht TÜV enige breinbrekers met zich mee. “Voor de certificering was het niet veilig genoeg om het gebouwbeheersysteem, GBS, één op één te koppelen aan het GBS van het UMCG. Wanneer het systeem van het UMCG wordt gekraakt, zou direct ook die van het datacenter gekraakt zijn en platgegooid kunnen worden. Daarom is er gekozen om met een modbus te werken die is ingesteld op read only, dat wil zeggen, je kan van

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 34

afstand, vanuit het UMCG zelf, niet ingrijpen, maar enkel zien wat er gebeurt. De units in het datacenter zijn voorzien van een geïntegreerde regeling, ze zien automatisch wanneer er één uitvalt, wat door de anderen wordt opgevangen. Mocht je iets willen veranderen in het systeem, of mocht er echt iets mis gaan, dan is de enige optie om naar de locatie zelf te gaan, de op het DCE aanwezige laptop is de enige met toegang tot het GBS ter plekke. Dit om besmetting met externe virussen te voorkomen je laptop in te pluggen en aan de slag te gaan.” “Zolang het om bussen ging was het tot daar aan toe, maar wat betreft de waterbehandeling ten behoeve van de adiabatische koeling (koeling via waterdamp, waarover later meer, red.) moest een stap terug in de tijd worden gedaan: we hebben in de regelkast een aparte DDC controller opgenomen van Johnson Controls, die stand alone gaat draaien. We hebben daar toch nog zicht op weten te houden via een netwerk integration engine, die de harde digitale en analoge gegevens weergeeft.”

ADIABATISCHE KOELING

Stephan Hamm: “Op een gegeven moment was ik zo ver dat ik dacht, we hangen een camera voor de regelaar en gaan weer met lampjestableaus werken, zoals het twintig jaar geleden ging.” “Bijna terug naar de analoge techniek, en dat in een datacenter”, voegt Peter de Vor daar aan toe. Voor Henk Winters en Peter de Vor veroorzaken de hoge veiligheidseisen een bijzondere situatie die ze beiden nog niet eerder zo zijn tegengekomen. Op het schema is te zien hoe het netwerk is opgebouwd. “Op deze manier hebben we het gelukkig nog op een eigentijdse manier kunnen oplossen”, aldus Henk Winters. Peter de Vor stemt daar mee in. “Het is bijzonder dat je toch moet inperken met moderne technieken omwille van security. Wat je met gebouwautomatisering eigenlijk wil is openheid via datacommunicatie en protocollen, zodat koppelen van informatie heel makkelijk is, maar met de boze buitenwereld op de loer, kan die openheid in je nadeel zijn. Wanneer daar iemand tussen zit die iets snapt van protocollen, ben je gelijk heel kwetsbaar. Dan moet je rigoureuze en inventieve maatregelen nemen; stand alone bouwen en op een veilige manier informatie inlezen.”

GEPATENTEERD ONTWERP

De tweede eis van het UMCG die uiteindelijk nog meer creativiteit bij Deerns te weeg bracht, was de eis voor een duurzaam gebouw, met laag energieverbruik. Dit resulteerde in het gepatenteerd ‘Green Cooling for Data Centres’-concept, een unieke methode van adiabatische koeling. Adiabatisch wil zeggen, koeling op basis van directe verdamping van water. Nu is water in een datacenter vloeken in de kerk, ware het niet dat het water volledig buiten het datacenter blijft. Henk Winters: “We hebben gestandaardiseerde units gemaakt waarbij via een kruisstroomwisselaar buitenlucht wordt gebruikt om de lucht in het datacenter te koelen. Met een gewone kruisstroomwisselaar haal je buitenlucht naar binnen die energie uitwisselt met de retourlucht die naar buiten gaat. Dat doen we hier dus niet. De binnenlucht

29-05-15 13:05

Bestaande GBS UMC Groningen (MSEA/ADX)

B+U 3 2015 35

BACnet®/IP

Peter de Vor licht toe hoe de DDC (FEC) van Johnson Controls stand alone is aangelegd: De DDC is een intelligente regelaar, die met software wordt geprogrammeerd. Deze doet de hele waterbehandeling van het koelsysteem. Je ziet op het plaatje; waar de DDC normaliter keurig verbonden is aan een onderstation, dat weer gekoppeld ligt aan het interne LAN-netwerk van het UMCG, ligt hij hier helemaal losgekoppeld. De waterbehandeling wordt geregeld met een stukje stand alone regeltechniek. Daarnaast, wel aangesloten op het netwerk van het UMCG, ligt een onderstation die informatie uit een bus haalt, met modbuskoppelingen en via een remote I/O module. Die haalt via read only info op, die in het GBS van het datacenter en bij de UMCG 24/7 wachtpost binnenkomt. Het GBS hier signaleert en slaat op, ziet storingen, overschrijdingen. Voor het veranderen van instellingen moet dus echt lokaal aan de regelaar gesleuteld worden. Interventie binnen het GBS is hier onmogelijk.

kWh meters Lifestore A en CSA A

Koppeling kWh-meters

Koppeling NSA-B

Koppeling Meldingen uit UPS-B E-installatie-B

blijft binnen en de buitenlucht blijft buiten. Alleen de energieuitwisseling vindt plaats via de platenwisselaar. Dat heeft als voordeel dat wanneer het buiten heet is, je direct over kunt stappen op adiabatische koeling. De platenwisselaar waar lucht langs stroomt wordt dan nat gemaakt. Door de luchtstroom van de buitenlucht verdampt het water, waardoor de lucht afkoelt. Maar die buitenlucht komt het gebouw niet in, er is sprake van indirecte koeling, maar wel zeer effectief. De inblaastemperatuur die normaal gesproken is ontworpen op 23 graden, kan oplopen tot 27, maar kortstondig is dat geen probleem voor de ict-apparatuur. Zo wordt een verschrikkelijke hoeveelheid energie efficiency gerealiseerd.” Het gepatenteerde systeem is door Deerns inmiddels ook toegepast in een groot datacenter in Moskou.

NUL GRAM KOUDEMIDDEL

Op deze wijze is bereikt dat er helemaal geen sprake meer is van mechanische koeling. Het water komt gedeeltelijk uit regenwateropslag voor verdere verduurzaming. “We hebben een datacenter met nul gram koudemiddel, dat is uniek”, zegt Stephan Hamm trots. Voor datacenters wordt vaak gekeken naar de ‘power usage effectiveness’, pue, die wordt berekend door de totale energie van het gebouw te delen door de energie van de

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 35

BACnet® MS/TP

I/O

I/O-interventiemodulen

Hardwarematige koppeling storingen en metingen t.b.v. monitoring

(RS-485)

Remote I/O modulen

Koppeling 3 x LBK

FEC (stand alone)

NIE

+I/O modulen t.b.v. metingen in White space (deel A)

Modbus-RTU (read-only)

Hardware matige koppeling tussen FEC en NIE

IU (RS-232)

99.OSBP1 in ruimte TR 0.12a

it. Hoe lager het getal, hoe duurzamer het gebouw. Voor het datacenter van het UMCG is de pue berekend op 1.12, extreem laag, aangezien 1.3 voor datacenters normaal is. Hamm: “De TÜV heeft ons zelfs geadviseerd om mee te doen met een challenge voor duurzame gebouwen in Duitsland. Maar we wachten even af, want op het moment is het gebouw nog niet in gebruik. Je moet wel wat kunnen aantonen.” Om de kosten in de hand te houden is gebruik gemaakt van een modulaire aanpak, waarbij de installaties van het nieuwe datacenter opgeschaald kunnen worden op het moment dat dat nodig is. De helft van het datacenter staat dus nog leeg. Het datacenter is gebouwd voor 400 kilowatt it load, met doorgroeimogelijkheid naar 1 megawatt. De koppeling van het netwerk van het datacenter met die van het UMCG staat op het moment van het gesprek voor de deur. Een maand lang zijn alle netwerkswitches getest op de duur van het overschakelen van glasvezelverbinding naar de campus. De overschakeling blijkt dertig seconden te duren, maar zelfs dertig seconden hebben impact op de bedrijfsvoering van het UMCG, waardoor goed is gekeken naar het moment van overschakelen. Na die ongetwijfeld spannende seconden draait het datacenter op volle toeren. Laat die warme zomer maar komen. BOUW+ UIT VOERING

29-05-15 13:05

13265

13265 BU Pruis Schilderwerken.indd 1 00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 36

19-01-15 29-05-15 16:20 13:05

B+U 3 2015 37

Revalideren in Zorghotel Wartburg is een feest dankzij gebouwautomatisering anno 2015! De XS2HiTek workshop in Utrecht was een ‘eye opener’. Gebruikers ‘kicken’ niet op een gelikt klimaatsysteem, vragen zich niet af of alles wel volledig is geïntegreerd in één meer of minder geavanceerde computer. Als je binnenkomt eerst even les krijgen over hoe de tablet werkt die je in je handen gedrukt krijgt, er meteen mee kunnen spelen, zonwering bedienen, eten bestellen, even babbelen met iemand van het personeel die een einde verderop zit in het gebouw. Zo’n ding wil je wel mee naar huis nemen.

EEN TABLET VOOR ELKE GAST IN HET ZORGHOTEL

De discussie met techneuten ging, bijna voorspelbaar, over topdown automatisering versus bottom up. Een systeem waar alles aan hangt, goed controleerbaar, versus allerlei systeempjes in een netwerk. Het tij is niet te keren, het wordt het netwerk, de topdown believers moeten zich aanpassen. Wel geïntegreerde netwerken natuurlijk, flexibeler, als je het goed doet, bedrijfszekerder, er mag iets uitvallen, en zeker gebruikersvriendelijker. Mooiste voorbeeld van één van de toepassingen: patiënten met dementie worden automatisch met muziek of anderszins afgeleid als ze in een gevaarlijke situatie dreigen te komen. http://goo.gl/2yte4D

CORPUS LEIDEN LOCATIE VOOR CONFERENTIE GEBOUW AUTOMATISERING ‘De mens staat centraal’ bij gebouwautomatisering, daarom is gekozen voor het karakteristieke CORPUS gebouw als locatie voor de derde editie van de Nationale Conferentie Gebouw Automatisering. Op de eerste conferentiedag, 4 november, gaat het primair om de gebruiker, de exploitant, de eigenaar en de ontwikkelaar van het gebouw. De volgende dag, 5 november, wordt duidelijk hoe de beheerders en de meer technische mensen met nieuwe technologie in gebouwen aan gebruikerswensen gaan voldoen.

De uitbreiding naar twee dagen markeert het succes en de groei van het evenement. Inmiddels hebben de eerste tien bedrijven zich gecommitteerd aan de conferentie. Verschillende partnerorganisaties hebben zich aangesloten bij de organisatie van de conferentie: VGME, Vastgoed Management Experts, TVVL en KNX Nederland. In de komende maanden krijgt het programma verder vorm en inhoud. www.conferentiegebouwautomatisering.nl

COMMISSIONING ALS ISSUE IN DE AANBESTEDINGSFASE De branchewerkgroep ‘Commissioning en Gebouwautomatisering’ maakt stappen. Er is zicht op waarom en hoe commissioning geld oplevert voor alle betrokkenen. “Waar-

om moet ik als opdrachtgever betalen om te checken of de automatiseringsopdracht correct is uitgevoerd?” Het antwoord is simpel: er zijn veel verschillende partijen bij betrokken die elkaar de schuld kunnen geven en bij oplevering is Nederlandse Brancheorganisatie voor GebouwAutomatisering veel techniek aan het oog ontgeniet exclusieve gastvrijheid in B+U, bouw en uitvoering. De vertrokken. antwoording voor de door de redactie/uitgever opgenomen kopij Alle partijen hebben er uiteinop deze pagina berust bij Nederlandse Brancheorganisatie voor delijk baat bij dat bij het verleGebouwAutomatisering (FHI, federatie van technologiebranches). nen van een opdracht afsprawww.gebouwautomatisering.org ken worden gemaakt over onafhankelijke commissioning.

Dat kost geld ja, maar het voorkomt altijd kosten achteraf. De systemen om te commissionen zijn voorhanden, worden hier en daar ook al toegepast. Dus is het een kwestie van ‘spread the word’. Daarom organiseert de brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering op 28 september een workshop Geld verdienen met commissioning van Gebouw Automatisering Systemen Belanghebbenden kunnen zich melden bij Emmar Sinnige, e.sinnige@fhi.nl .

13265

15 16:20

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 37

29-05-15 13:05

38 B+U 3 2015

Wie scoort het hoogst op duurzaamheid? Aannemersbedrijf Van Wijlen is al 80 jaar de specialist en betrokken partner in infra, milieu, sport en groen. Met roots in de cultuurtechniek, aanleg van wegen en infra plus een schat aan ervaring bent u altijd verzekerd van het beste resultaat. Door toepassing van innovatieve methoden en de meest geavanceerde apparatuur is van Wijlen op weg naar niveau 5 op de CO2-Prestatieladder: een schaal die aangeeft hoe duurzaam een bedrijf is in het terugdringen van CO2-uitstoot. Kijk voor meer informatie op www.vanwijlen.eu of bel 0416-279569.

Grondig in velden en wegen Aannemersbedrijf Van Wijlen B.V. Heistraat 112a | 5161 GJ Sprang-Capelle (0416) 27 95 69 | www.vanwijlen.eu 13262

Adv. Bouw en Uitvoering.indd 1

VAN EIJK LEIDEN

11-05-15 09:34

KAN NIET BESTAAT NIET

- Sloopwerken - Infra- en Milieutechniek - Asbestos Removal Service

www.vaneijkleiden.nl Admiraal Helfrichweg 11 | 2315 VC Leiden | tel. 071 522 37 91 | info @ vaneijkleiden.nl 13155

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 38

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 39

BEST OF WE B TNO BEDENKT ONTWATERINGPLAAT; MINDER ONDERHOUD SLUIZEN NODIG

TNO heeft een oplossing bedacht om water weg te laten stromen bij sluizen, kanalen of beschoeiingen. Water hoopt zich nu vaak op, op plekken waar water blijft staan en waar ook veel lucht bij komt. Deze combinatie van water en lucht zorgt er voor dat hout extra snel rot en dus sneller moet worden vervangen. TNO heeft daar nu een oplossing voor bedacht. Door het plaatsen van een kunststof plaat met gleuven erin kan het water gemakkelijk weg stromen. De Ontwateringplaat is getest in Katwijk. Die testen vielen positief uit. De Ontwateringplaat is naar aanleiding van die testen onlangs op de markt gebracht. Voor geïnteresseerden is de Ontwateringplaat te bezichtigen bij Aqua Dock (een initiatief van de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf, de Hogeschool Rotterdam en Clean Tech Delta. Bij Aqua Dock wordt diverse innovaties op het water getest, gedemonstreerd en geproduceerd.Om het principe van de Ontwateringplaat praktisch toepasbaar te maken is er gebruik gemaakt van kennis uit een Technologiecluster (TC). TNO en MKB-bedrijven delen hierin kennis om ideeen in de praktijk toepasbaar te maken. In dit TC werd de degradatie van hout in kaart gebracht. Met die kennis kon de Ontwateringplaat zodanig worden ontworpen dat deze ef ficiënt werkt, eenvoudig is aan te brengen en kosteneffectief is.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 39

LASERINSPECTIE NU OOK TOEGEPAST IN DE MIJNBOUW

TNO en Nederlandse MKB’ers demonstreren de succesvolle oplevering van een prototype instrument dat veel kosten kan besparen bij mijnbouwoperaties. Een laserdetectietechniek bepaalt real-time het gehalte aan waardevolle grondstoffen in het gesteente dat uit de mijn komt. Hierdoor bepaalt de operator straks met behulp van laserinspectie direct of de gedolven stenen waardevol genoeg zijn voor verwerking of niet. In de mijnbouw wordt heel veel steen verwerkt waar achteraf te weinig grondstof in zat om met winst te verkopen. Dit zorgt voor onnodig hoge kosten, waardeloze stenen hadden immers beter meteen weggegooid kunnen worden. Maar het is ook een onnodig zware belasting voor het milieu. Bij het winnen van grondstoffen zoals goud en koper gebruikt men nog steeds veel milieuonvriendelijke chemische processen. Deze chemicaliën moeten uiteraard niet worden ingezet voor niet waardevolle stenen. Dankzij de ontwikkelde techniek kan de mijnopera-

tor straks real-time meten wat de samenstelling is van stenen die uit een mijn komen en dus direct bepalen of de stenen verwerkt moeten worden. De techniek die gebruikt wordt, heet Laser Induced Breakdown Spectroscopy (LIBS). Bij LIBS schiet een hoog vermogen laser een minuscuul gaatje in de steen. Hier komt licht vanaf dat karakteristiek is voor de elementen die in de steen aanwezig zijn. Door het licht te analyseren is de chemische samenstelling, en dus de hoeveelheid aanwezige grondstof, te bepalen. TNO heeft deze

techniek eerder toepasbaar gemaakt om leven op Mars aan te tonen. In een vervolgproject in het kader van het TNO SBIR programma hebben TNO, SonicSampDrill, IHC Merwede Mecon en de TUDelft LIBS geschikt gemaakt voor de mijnbouw op aarde. Het consortium heeft een werkend prototype van wat tot de ‘LIBS ore sorter’ is gedoopt. In een zeecontainer is een transportband opgebouwd met daarboven het LIBS systeem. Stenen met daarin kopererts lopen onder het LIBS systeem door en het LIBS systeem meet met 20 metingen per seconde de koperconcentratie in de stenen die voorbij komen. De kracht van het huidige prototype is dat delen afkomstig zijn uit de ruimtevaart waar betrouwbaarheid en robuustheid cruciaal zijn. Enorme stofontwikkeling door vallende en bewegende stenen en trillingen als gevolg van bewegende transportbanden hadden geen invloed op de meetresultaten. Het uiteindelijke doel van het consortium is om de LIBS ore sorter te koppelen aan een transportband die uit een mijn komt. De LIBS ore sorter bepaalt dan real-time de koperconcentratie van de stenen. Vervolgens bepaalt de mijnoperator of die stenen voldoende waardevolle grondstof bevatten om te verwerken in de fabriek die aan het einde van de transportband staat.

STALEN STRIP VOORKOMT INSTORTEN GALERIJEN

Naar aanleiding van een ingestorte galerij van een flatgebouw in Leeuwarden is ingenieur Rob Treels aan de slag gegaan met het bedenken van een oplossing. Hij kwam uiteindelijk met een zeer eenvoudige doch effectieve oplossing. Een stalen strip moet voorkomen dat galerijen nog instorten. Door middel van een staalstrip die wordt bevestigd aan

de overgang van galerijen worden de galerijen veel sterker gemaakt. Zijn vinding is genomineerd voor De Vernufteling, de innovatieve prijs van de Nederlandse ingenieurswereld. De stalen strip, van een paar tientjes, kan naar schatting bij zo’n 200 tot 300 probleemflats geplaatst worden (van de in totaal 1.000 probleemflats). Bij brede galerijen werkt de strip niet. De stalen strip koppelt de twee galerijen aan elkaar waardoor ze elkaars gewicht dragen en de krachten worden verdeeld.

Uit onderzoek bleek dat de lijnbelasting op de rand van de galerij vaak maatgevend is. En dan vooral ter plaatse van de overgang van de ene naar de andere galerijplaat. Uitgebreide berekeningen lieten zien dat als de platen onderling worden gekoppeld, ze wél veilig zijn. Een eenvoudig stalen stripje is daarvoor voldoende. De kosten: geen 500, maar slechts zo’n 40 euro per vierkante meter. Op de strip is geen patent aangevraagd. Daarnaast loopt de bedenker van de strip ook niet binnen, hij rekent gewoon het uurtarief om de strip te installeren. Woningcorporatie Havensteder heeft achttien flats in Rotterdam en Capelle aan den IJssel met wankele galerijen. Bij deze flats kan de strip geïnstalleerd worden. Zij zijn dan ook zeer content met de uitvinding aangezien zij nu veel geld kunnen besparen. Hier wordt uitgelegd hoe de stalen strip werkt: goo.gl/VS0UhK

LEES MEER

BOU W

ENUIT

VOERIN

G.NL

29-05-15 13:05

40 B+U 3 2015

“

Wij zijn gespecialiseerd in het schoonmaken van o.a. straten, wegen, terreinen, “ asfalt en betonverharding.

KWALITEIT EN VEILIGHEID

VZB Nederland B.V. De Iepenwei 6 4191 PD Geldermalsen

Groothandel in leidingsystemen voor gas- en vloeistoftransport, riolering, werkkleding en veiligheidsschoenen

Decrotech bv Pletterij 37 • Postbus 202 • 2210 AE Noordwijkerhout Tel. 0252-376511 • Fax 0252-377904 • www.decrotech.nl www.decrowear.nl • www.decrogifts.nl E-mail: info@decrotech.nl

Telefoon: 0800 - 8928928 E-mail: info@vzbnederland.nl Internet: www.vzbnederland.nl

13057

13347

Aircleaner Renoveren zonder stof

Grondwerken Cultuurtechnische werken Baggerwerken Rioleringswerken (Water)bodemsanering Gladheidsbestrijding Sloopwerken Waterbouw Wegenbouw Bosbouw Machineverhuur Transport

√√√ ZUIVERT 700 M3/U √√√ WEEGT SLECHTS 11 KG √√√ GELUIDSARM / 58 dB(A)

www.airbo.eu/stofvrij-werken/videos

ADD 2440 Tweemotorige bouwstofzuiger √√√ FILTERT HOUT- EN KWARTSSTOF √√√ 2- MOTORIG UITGEVOERD

Burg. Huydercoperweg 32 3615 AD Westbroek T 0346-281443, F 0346-282137 E info@van-oostrum.nl

√√√

www.van-oostrum.nl

A-CLASSIFICATIE

Bij AirBo geloven wij dat de vakman in de bouw gezond, veilig en efficiënt zou moeten kunnen werken. Met onze wettelijke normeringen op het gebied van stofvrij werken, kan dát gerealiseerd worden.

13207

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 40

www.airbo.eu

13323

producten die voldoen aan alle veiligheidsvoorschriften en

29-05-15 13:05

B+U 3 2015 41

BEST OF WE B DEN HAAG INVESTEERT IN SCHEVENINGEN

Den Haag gaat flink investeren in Scheveningen. De komende vier jaar zo’n 20 miljoen, in totaal wordt er 70 miljoen geïnvesteerd. Met deze investering moet de badplaats aantrekkelijker worden voor bewoners en bezoekers. De investering wordt naar verwachting terug verdiend door middel van toerisme in de Haagse badplaats. Wethouder Boudewijn Revis, verantwoordelijk voor Scheveningen, maakte de investeringen bekend. De wethouder geeft aan de badplaats nu versteend en sleets te vinden. Hij vindt het belangrijk dat wanneer een bezoeker Scheveningen binnen komt direct een strandgevoel heeft. In het zogenoemde Scheveningen Bad wordt dan ook 20 miljoen euro geïnvesteerd. Onder de noemer De Kust Gezond worden de Noordelijke boulevard, het Circusplein en Palaceplein, de strandopgangen en de Gevers Deynootweg, Zwolsestraat, Kurhausweg en Nieuwe Parklaan heringericht met meer groen en voetgangersruimte. De totale investering van 70 miljoen denkt de stad terug te verdienen met extra toeristen. De ontwerpen worden de komende maanden uitgewerkt. Eind dit jaar moet de gemeenteraad definitief groen licht geven. Revis presenteerde zijn plannen in het Kurhaus,

dat na een faillissement in handen is gekomen van Amrath Hotels. De wethouder is blij

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 41

dat Amrath fors gaat investeren. Hij prees ook KondorWessels en DanZep, de redders van de te herontwikkelen Pier. In 2026 moeten alle werkzaamheden zijn afgerond.

KANS OP EUROPEES ERFGOEDLABEL VOOR TWEE GEBOUWEN IN HEERLEN

Twee gebouwen in en rond Heerlen maken kans op het Europees Erfgoedlabel. De twee gebouwen SCHUNCK* Glaspaleis en Huis de Luijff zijn door

bel geeft een beeld van de gezamenlijke geschiedenis van Europa en wil hiermee bijdragen aan de overbrugging van de kloof tussen de Europese Unie en haar burgers. De gekozen locaties moeten zich vooral inspannen voor educatieve activiteiten gericht op jongeren. In Nederland zijn tot nu toe Kamp Westerbork en het Vredespaleis Europees Erfgoed. De voordrachten worden in Brussel beoordeeld door een internationale jury. Naar verwachting besluit de Europese Commissie in het voorjaar van 2016 welke voordrachten het Europees Erfgoedlabel krijgen.

ONDERZOEKSPROGRAMMA RIOOLBEHEER VAN START minister Bussenmaker voorgedragen. De ministerraad is hier akkoord mee gegaan. Het kabinet neemt hiermee het advies van de Raad voor Cultuur over. De gebouwen SCHUNCK* en Huis de Luijff kunnen niet alleen het verhaal vertellen van de Europese geschiedenis - Huis de Luijff is de locatie waar in de jaren vijftig van de vorige eeuw een van de constituerende vergaderingen heeft plaatsgevonden voor de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal (EGKS), de voorloper van de Europese Unie maar ook de euregionale geschiedenis en de persoonlijke verhalen van mijnwerkers. De Raad stelt dat de symbolische betekenis van deze site voor de Europese eenwording van grote waarde kan zijn voor de kennisoverdracht van de beginselen van de Europese integratie. Het Europees Erfgoedlabel is een initiatief van de Europese Unie en wijst locaties aan die een sleutelrol hebben gespeeld in Europa en de totstandkoming van de Europese Unie. Het Europees Erfgoedla-

Om kosten te besparen voor het beheer van riolen en persleidingen, is er een onderzoeksprogramma van start gegaan. Het onderzoeksprogramma rioolbeheer daagt wetenschappers uit om nieuwe techniek te ontwikkelen die de toestand van het Nederlandse rioleringsnetwerk beter in kaart brengt. Het programma, genaamd TISCA, is een initiatief van Technologiestichting STW, Stichting RIONED, Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en het Kennisprogramma Urban Drainage. Zij investeren gezamenlijk drie miljoen euro in het onderzoek. Er ligt bij de beheerders de behoefte aan betere technieken om de toestand van leidingen te meten en te modelleren. Ze krijgen daarmee een beter inzicht in de optimale gebruiksduur van het riool, en kunnen dan tegen lagere kosten gerichter onderhoud uitvoeren. Het gezamenlijke onderzoeksprogramma TISCA (Technologie Innovatie voor Sterkte- en Conditiemeting van Afvalwaterleidingen) roept wetenschappers op om technieken te ontwikkelen die rioolbeheerders daarbij helpen.

Het onderzoeksprogramma richt zich onder andere op nieuwe meetinstrumenten, maar ook voor robottechnologie staat het open. Naast nieuwe technologieën wordt er ook gekeken naar het verbeteren van computermodellen die de gebruiksduur van riolen inzichtelijk maken. Verder moet het onderzoeksprogramma duidelijk maken in hoeverre rioolbeheerders aansprakelijk zijn voor het falen van de riolering zodra zij meer technische kennis daarover in huis hebben. TISCA heeft een looptijd van vijf jaar. Naast STW investeren Stichting RIONED, STOWA en he t Kennisprogramma Urban Drainage in het programma. Het totale budget bedraagt drie miljoen euro. Wetenschappers die aan TISCA willen deelnemen, kunnen tot 2 juni 2015 onderzoeksvoorstellen indienen bij STW. ST W is onderde el v an de Nederlandse Organisatie voor We tens chapp elijk O nd erzoek (NWO) en ontvangt voor het uitvoeren van haar missie financiering van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het Ministerie van Economische Zaken, het bedrijfsleven en diverse andere organisaties. Voor meer info over STW: http://goo.gl/eBdctc

LEES MEER

BOU W

ENUIT

VOERIN

G.NL

29-05-15 13:05

42 B+U 3 2015

GLASHANDEL ZANTMAN VOOR ALLE DOELEINDEN

▶ ▶ ▶ ▶ ▶ ▶ Rotterdamseweg 362

Groot onderhoud en restauratie van glas in lood Toepassen van voorzetbeglazing Alle mogelijke isolerende beglazingen Snel herstellen van glasschades Hardglazen deuren en puien Vraag naar onze andere opties

2628 AT Delft

www.zantmanglas.nl

DIENSTVERLENING DA L F S E N -

Z W OL L E

Schoonmaak werk zaamheden Special is t ische r einiging Ongedier t ebes t rijding Opl everingsschoonmaak

DE SINGEL 14 7722 RR DALFSEN TELEFOON: 0529-431207

015 - 26 24 777

info@zantmanglas.nl

13276

BITUMINEUZE- EN KUNSTSTOF DAK BEDEK K INGEN INSPECTIE EN ONDERHOUD ALUMINIUM- LOOD - KOPER- EN ZINK WERK EN STALEN DAK- EN GE VELBEPL ATING

KAMPEN Bezoekadres: Haatlanderdijk 57 - 8263 AP Kampen Postbus 256 - 8260 AG Kampen Tel. 038-331 65 65 - Fax 038-332 38 87

TERNATESTRAAT 9 8022 NL ZWOLLE 038-4538944

WEBSITE : WWW.KALSHOVENDALFSEN.NL EMAIL : INFO@KALSHOVENDALFSEN.NL

ALMERE Bezoekadres: Televisieweg 45 - 1322 AJ Almere Tel. 036-536 64 77 - Fax 036-536 67 83 ASSEN Bezoekadres: Amerikaweg 78a - 9407 TM Assen Tel. 0592-34 12 44 - Fax 0592-34 15 77

www.dolfsma.nl - info@dolfsma.nl 13270 13273

Outdoor Spraying Nederland is een jong en dynamisch bedrijf, gespecialiseerd in het spuiten van damwandprofielen, stenen muren en bijvoorbeeld dakpannen op locatie. Wij waarborgen op een duurzame manier de waarde en uitstraling van uw onroerend goed. Voordelen op een rij: • Revitalisering bedrijfspanden. • Verfraaiing en verduurzaming materialen. • Vele malen goedkoper dan vervangen of schilderen. • Geen braakliggend terrein. • Duurzaam en daardoor milieuvriendelijk. Outdoor Spraying Nederland Zwollestraat 9 7575 EP Oldenzaal Tel. 0541-663100 info@outdoorspraying.nl

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 42

13259

29-05-15 13:05

VAN DER ZALM METAALINDUSTRIE B.V. B+U 3 2015 43

Goed in groot VEELZIJDIG IN KLEIN Van der Zalm Metaalindustrie is in 1993 gestart als een eenmansbedrijf, maar mag zich anno 2015 scharen bij de middelgrote professionele ondernemingen in Nederland. Vanuit hun vestiging in Brakel zijn zij met 45 enthousiaste medewerkers dagelijks actief om nationale en internationale opdrachtgevers van dienst te zijn.

an grote hoeveelheden staal gaat naar eigen zeggen het hart van Van der Zalm Metaalindustrie sneller kloppen. Niet voor niets zijn zij specialist voor de productie van volumineuze staalconstructies voor de grond-, wegen waterbouw en voor de industrie. De werkzaamheden bestaan uit lassen, samenstellen, monteren van constructies en tevens het snijden en branden van het staalmateriaal. Ook plaatbewerkingen zoals knippen, zetten en walsen behoren tot de mogelijkheden. En dat resulteert in de productie van bordessen, afmeervoorzieningen in havens, bruggen in diverse maten, drijverconstructies, buispaalconstructies, doorvoeringen, geluidsschermstijlen, diverse frames en stuurhutten en accommodaties voor de scheepsbouw.

SERVICE

Bij Van der Zalm staat service voorop. Alle medewerkers hebben de juiste papieren in huis en zetten zich elke dag in voor een opti-

VAN DER ZALM METAALINDUSTRIE B.V.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 43

Langekamp 8 5306 GV Brakel

maal resultaat. Naast dat het bedrijf een erkend leerbedrijf is, zijn zij tevens lid van de Koninklijke Metaalunie. Verder is de organisatie gecertificeerd voor ISO 9001, ISO 3834, NEN 1090, VCA** en heeft ook de bevoegdheid tot overstempeling. De projecten waarvoor Van der Zalm wordt ingehuurd variĂŤren van het plaatsen van afmeerpalen, paalkoppen en loopbruggen tot grondreiningingswerk en geleidewerk. Kijk voor fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en inhoud van de projecten op: www.vanderzalmbv.nl

TOEKOMST

Door de jaren heen heeft het bedrijf zich continu weten te ontwikkelen. Ook voor de toekomst zijn er innovaties gepland. Van der Zalm wil zich meer gaan richten op de offshore kant van de industrie. Op deze manier proberen zij op elke vraag van de klant in te kunnen springen. Van ontwerp naar product en tot slot de montage.

T 0418 67 09 03 F 0418 67 05 68

E info@vanderzalmbv.nl I www.vanderzalmbv.nl

29-05-15 13:05

44 B+U 3 2015 ECOLEON

De groene weg van Ecoleon Sinds 1 april 2015 heeft de Leeuwenstein Groep er een vierde werkmaatschappij bij: Ecoleon. Behalve de infra-activiteiten van Van Doorn Geldermalsen, de verkeersmaatregelen van Dover en de groenvoorzieningen van Signa Terra, wil het familiebedrijf uit Geldermalsen hiermee een brugfunctie gaan vervullen tussen private partijen en overheden enerzijds en de wereld van de duurzame producten en diensten anderzijds.

angeschoven is Robert van Doorn, telg van de Van Doorn familie en één van de initiatiefnemers van Ecoleon. Hij legt uit hoe het allemaal begon. ‘We waren bezig met de afronding van ons strategisch ondernemingsplan richting 2018, één van de speerpunten daaruit is het vergroten van onze toegevoegde waarde en meer vanuit de klant te leren denken. Daarop besloten we dat we meer aan business-to-business activiteiten wilden doen en één van de mogelijkheden die we zagen was het verzorgen van civiele werkzaamheden voor bijvoorbeeld laadpaalproducenten. Bij het doen van marktonderzoek kwamen we er echter al snel achter dat er nog een wereld te winnen was in deze verduurzamingsmarkt als het gaat om het bij elkaar brengen van de vraag van de klant en het actuele aanbod. Daarom besloten we om een stap verder te gaan en niet alleen ons te richten op civiele werkzaamheden binnen deze markt, maar om het gat wat wij zagen daadwerkelijk op te vullen en zo onze toegevoegde waarde te vergroten. Dat was het begin van Ecoleon.

robert van doorn (ecoleon) en kees van bergen (ecotap)

‘Omdat Ecoleon de brugfunctie vervult tussen de wereld van duurzame ontwikkelingen enerzijds en onze klanten anderzijds, krijgt het duurzame product ook meer waarde voor die klant.’ DEFINIEER DUURZAAM

Wat is duurzaam? Veel bedrijven willen graag duurzaam worden of zijn. Er zijn certificaten die de duurzaamheid van een bedrijf moeten ‘bewijzen’. Zo is de Leeuwenstein Groep sinds 2012 ISO14001 gecertificeerd. Middels een structureel milieuzorgsysteem worden jaarlijks duurzaamheidsbeleidsdoelstellingen vastgesteld door het management en geïmplementeerd. Maar daarmee is de race nog niet gelopen. Want hoe breng je duurzaamheid nu echt in de praktijk? Wat zijn nu duurzame producten of ontwikkelingen waarbij je als bedrijf wilt aansluiten? Die bij je passen? Het kost veel meer dan alleen een certificaat om hier een goed antwoord op te vinden. Daar komt Ecoleon om de hoek kijken….”

ABSTRACT

Met alleen het verkrijgen van het ISO 14001 certificaat is de race dus niet gelopen. De Leeuwenstein Groep ondervindt dat zelf, maar ziet

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 44

29-05-15 13:05

ECOLEON B+U 3 2015 45

dit ook rondom haar heen bij andere bedrijven. Robert van Doorn legt uit: ‘Het lastige van een milieuzorgsysteem is dat duurzaamheid de gehele bedrijfsvoering raakt, maar er in zekere zin ook buiten staat. Het is abstract, kost veel tijd en de perceptie is nog altijd dat duurzaamheid vooral geld kost. Er is een hele wereld aan productinnovaties en technologische ontwikkelingen die ten gunste komen aan het containerbegrip ‘duurzaamheid’, maar bepaal maar eens welke geschikt zijn voor jouw bedrijfsdoelstelling. Veel ondernemers hebben daar geen tijd voor. Met Ecoleon gaan we voor de markten waar we nu actief zijn, dus infrastructuur, groenvoorziening en verkeer, de duurzaamheidsslag echt maken door de ‘groene weg’ mogelijk te maken.’

PEOPLE, PLANET, PROFIT

Duurzaamheid levert geld op, mits je het goed aanpakt. Dat is de boodschap van Ecoleon. Als de drie P’s in balans zijn, is duurzaamheid echt rendabel. Daartoe gaat Ecoleon samenwerkingsverbanden aan met de meest innovatieve partijen in de markt. Met Ecotap uit Boxtel bijvoorbeeld, een van de toonaangevende fabrikanten van elektrische laadzuilen. Robert van Doorn vertelt enthousiast: ‘Wij hebben bewust gekozen voor een bedrijf dat de beste laadpalen fabriceert die er op dit moment verkrijgbaar zijn, met de meest innovatieve technologieën. Ecoleon heeft niet de ambitie om zelf die laadpalen te gaan maken. Wij merken wel dat veel bedrijven worstelen met de gedachte over hoe ze hun bedrijfsvoering duurzamer kunnen maken. Ze moeten er ‘iets’ mee, maar weten niet wat. Door samen te werken met de beste partijen, door onze kennis van de problematiek waar onze opdrachtgevers mee kampen en onze kennis van de duurzaamheidsmarkt kan Ecoleon echt toegevoegde waarde bieden.’

VERDIENMODEL

Nu we er toch zijn, vragen we Robert van Doorn maar meteen of duurzaamheid wel rendabel kan zijn. Hoe werkt dat bij laadpalen bijvoorbeeld? Die kosten toch alleen maar geld aan stroom en onderhoud? Robert van Doorn: ‘Bedrijven zijn vaak grootverbruikers, dus die betalen een veel lagere kWh-prijs dan wij thuis betalen. De prijs die doorberekend wordt aan degene die tankt, ligt ook hoger. Dat verschil mogen bedrijven houden. Een voorbeeld: Ecotap heeft palen geplaatst bij verschillende Van der Valk hotels. Binnen een paar

ECOLEON

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 45

Laageinde 15a 4191 NR Geldermalsen

weken werden ze gebeld met de vraag om meer palen te plaatsen, omdat die gewoon geld opleveren.’

TRY-OUTS

Ecoleon gaat duurzame producten, zoals een laadpaal, aanbieden binnen een breder concept van vergroening van de infrastructuur en buitenruimte. Het gaat niet zozeer alleen om het leveren van laadpalen, maar wel om het adviseren over verduurzaming op maat: om het meedenken met klanten over behoeftes en wensen Om die goed in kaart te brengen en om het business model scherp te krijgen, heeft Ecoleon verschillende try-out gesprekken gevoerd met meerdere bedrijven. Hij vertelt: ‘Die gesprekken waren heel leerzaam en vooral inspirerend. Wij hebben natuurlijk heel veel kennis van infrastructuur en buitenruimte. Onze opdrachtgevers worstelen echt met die verduurzaming. Hoe pak je het aan? Waar begin je? Wat past bij ons? Dat soort vragen. Daar kan Ecoleon echt waarde toevoegen én besparingen realiseren.’

BESPARING

Die besparing zit aan twee kanten, volgens Robert van Doorn. ‘Je kunt een besparing puur op een product hebben, zoals in het geval van een laadpaal die zelf geld genereert. Maar er is ook een besparing mogelijk in de vorm van het uitbesteden van uren en mankracht om bepaalde beleidsdoelstellingen in het kader van verduurzaming in te vullen en vorm te geven. Bedrijven hoeven daar dus niet zelf de mensen en middelen voor vrij te maken. Het liefst presenteren wij uitgewerkte duurzaamheidsvoorstellen die volledig zijn afgestemd op de beleidsdoelstellingen en die bedrijven dus zo kunnen implementeren.’

INNOVATIEKRACHT

Zoals gezegd, Ecoleon is actief sinds 1 april. Robert van Doorn is enthousiast over de vliegende start die de nieuwste werkmaatschappij van de Leeuwenstein Groep momenteel maakt: ‘Er is geen sector in Nederland waar de gezamenlijke innovatiekracht zo laag is als in de bouw. Veel partijen houden hun kennis en kunde nog teveel voor zichzelf. Wij geloven juist dat je, gesteund door deskundige partners, ervaring en kennis zo veel mogelijk moet delen. Dat zorgt voor meer slagkracht in duurzaamheid. En dat is de beste brandstof die we kunnen gebruiken voor onze groene weg!’

T 0345 820391

E info@ecoleon.nl I www.ecoleon.nl

29-05-15 13:05

46 B+U 3 2015

13314

Ontdek de meerwaarde

Leven op Daken Hét adviesbureau voor meervoudig ruimtegebruik op daken • • • •

Advisering met schets- en definitief ontwerp Eigen bestekservice Bouwbegeleiding Preventief onderhoud en beheer van alle soorten gebruiksdaken

De vijf specialistische thema’s zijn groendaken, waterdaken, energiedaken, parkeerdaken en groengevels. Leven op Daken heeft een eigen website, app, vakblad en unieke All-in verzekerde garantie. Voor iedere opdrachtgever die meer met zijn dak wil doen zijn wij een waarborg voor zekerheid. Samen maken wij Leven op Daken!

www.levenopdaken.nl

AMG15016 - LOD- -BU Advertentie LOD Adviesbureau.indd 1 00 - Binnenwerk 3-2015 p01-64.indd 46

11-02-15 29-05-15 15:53 13:05

FA. J. VAN LEEUWEN AANNEMINGSBEDRIJF G.W.W. B+U 3 2015 47

Veelzijdig inzetbaar Een familiebedrijf sinds 1939. Al meer dan zeventig jaar is aannemingsbedrijf Fa. J. van Leeuwen actief in de grond-, wegen wegenbouw voor opdrachtgevers in de GWW sector voor diverse opdrachtgevers zoals gemeenten, aannemers, particulieren, hoveniers en waterschappen.

n 2014 is er een gedeelte van de bedrijfsactiviteiten van aannemingsbedrijf Gebr. Van Bemmel overgenomen. Dat bleek een goede zet, want door deze overname konden opdrachtgevers ook voor het renoveren en onderhouden van rioolminigemalen, het reinigen van duikers, kolken en putten en het oplossen van storingen aan pompgemalen bij het bedrijf terecht. Dit leverde veel extra werk op dat zij met veel enthousiasme uitvoerden. Dit is tevens ook de kracht van Fa. J. van Leeuwen. Al het personeel en de eigenaren zelf zijn flexibel en denken oplossingsgericht. Korte lijnen en duidelijke communicatie. Problemen zijn er om op te lossen en hoeven niet meer werk te geven.

PROJECTEN

Fa. J. van Leeuwen opereert landelijk, met de focus op MiddenNederland. De werkzaamheden richten zich voornamelijk op grondverzet en cultuurtechnische werkzaamheden. Maar men kan ook

FA. J. VAN LEEUWEN AANNEMINGSBEDRIJF G.W.W.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 47

Breudijk 3b 3481 LM Harmelen

terecht bij de organisatie voor materieelverhuur en de aanleg van beschoeiingen en bruggen. Daarnaast verzorgen zij voor trouwe agrarische klanten nog steeds het schoonmaken van de watergangen, het vernieuwen van grasland en het zaaiklaar maken van bouwland. Fa. J. van Leeuwen heeft dan ook de nodige certificeringen in haar bezit zoals de VCA**, ISO 9001 en heeft de CO2-prestatieladder niveau drie certificering bereikt. Tevens zijn zij een erkend leerbedrijf voor nieuw talent in de branche. De diverse projecten variĂŤren van het aanleggen van beschoeiingen op de Oude Rijn, rioolwerk in Rotterdam en oeverbescherming van de Cattenbroekerplas. Uiteraard zijn er nog vele projecten die het bedrijf met succes heeft afgerond. Kijk voor meer informatie en beeldmateriaal op: www.fajvanleeuwen.nl

ADVISERENDE ROL

De adviserende rol wordt steeds belangrijker bij diverse opdrachten. De lijnen moeten dan ook kort blijven. Zelf contact houden met de klant is een belangrijke pijler van het bedrijf. Fa. J. van Leeuwen streeft er dan ook niet naar haar personeelsbestand uit te breiden. Het huidige personeel staat met beide benen op de grond en vormt al jaren een sterk en hecht team dat zich zeven dagen per week voor de volle 100 procent inzet bij hun diverse opdrachtgevers.

T 0348 - 441 293 F 0348 - 444 422

E info@fajvanleeuwen.nl I www.fajvanleeuwen.nl

29-05-15 13:05

48 B+U 3 2015 ROZA VASTGOEDONDERHOUD BV

Meer dan 75 jaar ervaring Een familiebedrijf sinds 1937. ROZA vastgoedonderhoud is van oorsprong een schildersbedrijf dat werkte voor particulieren en bedrijven. Vanaf 1950 werd de focus gelegd op onderhoudsschilderwerk voor de sociale woningbouw. ROZA heeft hiermee veel ervaring opgebouwd in het werken bij de mensen thuis. Met recht kan er dus gesteld worden dat de werknemers van het bedrijf experts zijn in het omgaan met de klant van hun klant.

n 2001 is er een overstap gemaakt naar het vastgoedonderhoud. Kort gezegd houdt dat in dat alle voorkomende onderhoudswerkzaamheden aan gebouwen worden aangepakt. Hierdoor kan ROZA vastgoedonderhoud voldoen aan de wens van haar opdrachtgevers, namelijk ĂŠĂŠn aanspreekpunt voor alle onderhoudswerkzaamheden. Het bedrijf is gespecialiseerd in inspectie en advisering, het onderhoud aan gevels en bouwkundige verbouwingen. Ook werken zij samen met vaste partners zoals aannemers, loodgieters, elektriciens, metselaars, dakdekkers, asbestsaneerders om tot een goed eindresultaat te komen.

MISSIE

De missie van het bedrijf is dat bij elke opdracht, ongeacht de grootte, de kosten en kwaliteit in balans zijn. Resultaatgericht samenwerken is hierbij de sleutel tot succes. De kernkwaliteiten van ROZA vastgoedonderhoud zijn haar analyserend en probleemoplossend vermogen, het in huis hebben van meerdere onderhoudsdisciplines, de regierol nemen bij complexere projecten, de beheersing van primaire

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 48

processen en het leren en bijsturen tijdens projecten. Het bewaren van de kalmte, het tonen van lef, oplossingsgericht denken, praktisch handelen en een sociale arbeidsethiek zijn dan ook de pijlers waar de organisatie op rust.

DESKUNDIGE PARTNER

Met 45 man sterk vormt ROZA vastgoedonderhoud een platte organisatie met korte lijnen. Elke dag werken zij vol enthousiasme in de Randstad voor woningcorporaties, Vve beheerders, vastgoedbeleggers, zorginstellingen en scholen. Daarnaast is ROZA ook een sterke partner voor bouwondernemingen. Het behaalde VGO-keurmerk geeft aan dat de organisatie een stabiele en deskundige onderhoudspartner is. Het bedrijf is qua kennis en organisatorisch in staat om voor langere termijn beheersbaar en betaalbaar vastgoedonderhoud te garanderen.

PROJECTEN

Om een voorbeeld te geven wat ROZA in haar mars heeft volgen hier

29-05-15 13:05

ROZA VASTGOEDONDERHOUD BV B+U 3 2015 49

enkele projecten die zij met succes hebben afgerond. In de Utrechtse Lessepbuurt heeft de organisatie aan 363 woningen onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd. Bij deze woningen zijn houtrotreparaties uitgevoerd aan kozijnen en daklijsten. Verder is al het houtwerk aan de buitenzijde geschilderd. Ook werd er in Utrecht gewerkt aan 279 woningen in de Noordse Park buurt. Bij deze woningen zijn oude enkelglas ramen vervangen door ramen met een isolerende beglazing. Ook hier werd al het houtwerk en betonwerk van het complex geschilderd bij deze onderhoudsbeurt. In opdracht van de Koninklijke Nederlandse Munt werd het gevelonderhoud uitgevoerd. Het was een uitdaging om alle oude kozijnen, daklijsten en dakkapellen weer in goede staat te herstellen. Maar met behulp van speciale reparatiemiddelen is het de schilders en timmerman-

ROZA VASTGOEDONDERHOUD BV

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 49

Newtonweg 2 4104 BK Culemborg

nen van ROZA toch gelukt en zien de gevels er weer prachtig uit. Al deze werkzaamheden werden uitgevoerd met eigen materieel van ROZA.

ONTWIKKELINGEN

ROZA heeft vanwege de groeiende vraag naar meerjarenonderhoudsplannen (MJOP) de opname software O-prognose van Plandatis aangeschaft. Met deze software is het mogelijk om een complete MJOP volgens de NEN 2767 op te stellen. Bij het bedrijf zijn er twee werknemers bevoegd om volgens de NEN 2767 opnames te doen. Zo kan het bedrijf haar klanten nog beter van dienst zijn. Meer informatie op www.rozavgo.nl

T 0345 53 44 96

E info@rozavgo.nl I www.rozavgo.nl

29-05-15 13:06

50 B+U 3 2015

Passie voor groen! Organische meststoffen, bodemverbetering, boomverzorging, onkruidbestrijding en watertechniek. Bemonstering, advies & opleiding. www.innogreen.nl / info@innogreen.nl / T0031(0)183-509796 13343

TOTECH TOTAAL TECHNIEK MAAKT HET WATERDICHT

PARTNER IN KUNSTSTOF

24 UURSSERVICE

13307

UNIEKE OFFERTE SERVICE

MONTAGE WORKSHOP

BETONRENOVATIE

WATERDICHTING

PIPELINE SERVICES

BOUWKUNDIG INJECTEREN

Totech Totaal Techniek is een technisch

EXTRA INKOOPVOORDEEL

meedenkend bedrijf dat gespecialiseerd is in:

NOVAFRONT

- Betonreparatie en - renovatie

KUNSTSTOF RAMEN EN DEUREN

- Waterdicht maken en beschermen met Xypex - Bouwkundig injecteren

OPENINGSTIJDEN: Maandag t/m Zaterdag: Op afspraak

- Waterdicht maken van kabel- en leidingdoorvoeringen

Griendhaak 5 Hardinxveld-Giessendam T. 0184 714 214

Voorkom schade door lekkages en vraag vrijblijvend advies voor een vakkundige en blijvende oplossing.

13211

Zondag: Gesloten

- Conserveren van ondergrondse leidingen

BEZOEK ONZE SHOWROOM:

MEER INFORMATIE: WWW.NOVAFRONT.NL

Voorste Groes 5 5384 VJ HEESCH

www.totech.nl

Tel: 0412-62 32 84

Fax: 0412-63 26 62

Mail: info@totech.nl

KOESTRAAT 7

5334 LJ VELDDRIEL

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 50

TEL: 0418 - 632 267

FAX: 0418 - 635 066

INFO@GEBRVANHERWIJNEN.NL

13251

W W W . G E B R V A N H E R W I J N E N . N L

29-05-15 13:06

VZB NEDERLAND B.V. B+U 3 2015 51

Vegen met passie VZB is de afkorting voor Veeg-Zuig-Bedrijf en houdt zich bezig met het schoonmaken van onder andere straten, wegen en terreinen, asfalt en betonverharding voor Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies, aannemers en particuliere bedrijven.

MACHINES IN HET WAGENPARK Combinatiemachines Veeg/zuigwagens 2,2 meter breed Veeg/zuigwagens 2,45 meter breed Waterwagen Vrachtwagen en dieplader Vrachtauto 6x6

ZB is gevestigd in Geldermalsen en vanuit die locatie worden de opdrachtgevers door heel Nederland bediend. De doelstelling van het bedrijf is dat kwaliteit altijd boven kwantiteit gaat en dat een verregaande serviceverlening hoog in het vaandel staat. Niet voor niets zijn ze bij VZB van mening dat hoe beter het werk is dat je aflevert, hoe meer schik je er in hebt om het af te leveren. VZB is 24/7 bereikbaar voor calamiteiten en werkt met haar tien fulltime gespecialiseerde werknemers elke dag met volle enthousiasme aan diverse projecten.

UITGEBREID WAGENPARK

Een van de in het oog springende kenmerken van het bedrijf is dat zij een uitgebreid wagenpark tot hun beschikking hebben. VZB ontwikkelt zelf hun machines om nog beter aan de vraag van de klant te kunnen voldoen. De machines worden in eigen beheer geproduceerd wat het bedrijf internationaal in de kijker zet.

EURO 6

De Europese emissiestandaard is de emissienorm voor voertuigen die in de Europese Unie van kracht is. De emissiestandaard wordt voortdurend strenger: voertuigen mogen steeds minder schadelijke stoffen in het milieu uitstoten. Bij een onlangs afgerond project dat het reinigen van een tunnel op de A4 betrof, mochten er alleen wagens

VZB NEDERLAND B.V.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 51

De Iepenwei 6 4191 PD Geldermalsen

gebruikt worden die voldeden aan de Euro 6 norm. In Nederland zijn er drie wagens die aan deze norm voldoen. VZB bezit twee van deze wagens.

CERTIFICERING

Niet alleen serviceverlening staat hoog in het vaandel, ook zorg voor mens en milieu staat hoog op de prioriteitenlijst bij VZB. Niet voor niets zijn zij een VCA** en ISO 9001 gecertificeerd bedrijf. Het beleid van de organisatie is een steeds verdergaande interpretering van het veiligheid- en gezondheidsplan. Naast deze certificeringen is het Arbo- en milieuzorgsysteem ge誰ntegreerd in de dagelijkse bedrijfsvoering.

T 0800 - 8928928

E info@vzbnederland.nl I www.vzbnederland.nl

29-05-15 13:06

52 B+U 3 2015

Schans-, gronden steenkorven voor: Geluidwerende voorzieningen; Grondkeringen; Gevelbekledingen; Oeverbeschermingen.

www.reanco.nl 13298

Modular Systems

Sociaal maatschappelijk partner

Ons modulaire systeem biedt de mogelijkheid om unieke ontmoetingsplaatsen samen te stellen. Van gezellige tweezits-units en hoekbanken tot complete overkapte ontmoetingsplekken. Wilt u meer weten? Bel 06-11028019

Uraniumweg 15 Amersfoort | 033 - 422 49 00 | www.amfors.nl | info@amfors.nl 13201

Vormgeving Mailfors - Amersfoort

13250

BAVRO B.V. Aannemers- en Handelsbedrijf Grond-, wegen waterbouwkundige werken • • • • • •

Schanskorven Oeververdedigingswerken Beschoeiingswerken Aanlegsteigers Kunstwerken TOP’s

Van Voordenpark 16 • 5301 KP Zaltbommel tel:0418-57 20 40 • e-mail: info@bavro.nl • www.bavro.nl

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 52

13246

29-05-15 13:06

HANS JANSEN STAALKABELS B+U 3 2015 53

Specialist in staalkabelnetten Hans Jansen Staalkabels vindt zijn oorsprong in de watersport. Het inmiddels 25 jaar oude familiebedrijf is in de breedte gaan opereren door een prangende vraag vanuit de markt. Nu zijn zij al vele jaren verantwoordelijk in Nederland voor de verkoop en montage van RVS staalkabelnetten.

brug lichtenvoorde

victoriebrug alkmaar

jan waaijerbrug zoetermeer

brug heerlen

e laatste jaren wordt er in de bouwwereld meer gebruik gemaakt van RVS staalkabelnetten. Het product is uitermate geschikt om o.a. toe te passen op bruggen. Roestvaststalen staalkabelnetten hebben namelijk vele voordelen. Ze zijn licht in gewicht, transparant, volledig recyclebaar, onderhoudsvrij en ze hebben een lange levensduur zonder een milieubelastende behandeling. Daarnaast worden de RVS staalkabelnetten op een milieuvriendelijke wijze geproduceerd. Door de voordelen van dit unieke product is het niet meer dan logisch dat de bouwwereld inmiddels overstag is gegaan, gezien de hoge eisen die gesteld worden in de bouw en industrie.

KWALITEIT

Hans Jansen Staalkabels levert kwaliteit. Niet alleen leveren zij de staalkabelnetten, ook monteren zij de netten op locatie. Hiermee garanderen zij service, kwaliteit en vertrouwen. Alle staalkabelnetten worden op maat gemaakt in hun eigen productiefabriek in Alphen

HANS JANSEN STAALKABELS

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 53

Koperweg 11 M 2401 LH Alphen aan den Rijn

TOEPASSINGEN Scholen/kinderdagverblijven Appartementencomplexen Woonhuizen Bruggen Zorginstellingen Interieurdesign Diversen

aan den Rijn. Hans Jansen Staalkabels heeft daarvoor een machine ontwikkeld die grote capaciteit aankan en duurzaam te werk gaat. De kwaliteit stijgt daarmee naar een hoger niveau. De gemiddelde levertijd van de RVS staalkabelnetten is vier weken. Door hun jarenlange ervaring in de branche heeft het bedrijf al vele RVS staalkabelnetten gemonteerd in de meest uiteenlopende projecten. De projecten zijn bijvoorbeeld gedaan voor scholen, bruggen, zorginstellingen en appartementen. Kijk voor uitgebreide beschrijvingen en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s op: www.staalkabelnetten.nl.

ONTWIKKELINGEN

Het bedrijf zit uiteraard niet stil en is elke dag volop in beweging om de opdrachtgever nog beter van dienst te kunnen zijn. Hans Jansen Staalkabels richt zich bijvoorbeeld ook op tafels en stoelen waar RVS staalkabelnetten in verwerkt zijn. Alles is mogelijk. Ook zijn zij continu bezig om hun machines te optimaliseren en ook het minimaliseren van de ecologische foodprint staat hoog op de prioriteitenlijst.

T +31(0)172 519172

E info@staalkabelnetten.nl I www.staalkabelnetten.nl

29-05-15 13:06

Grond-, Weg, en Waterbouw

54 B+U 3 2015

J. VAN AANHOL gronden straatwerk

Gebr. de Leeuw B.V. Voor het verwezenlijken van u droomtuin, bedrijfspand en of project is bestratingsbedrijf J.van Aanholt een vakkundig en betrouwbare partner. J van Aanholt onderscheid zich door deskundig advies vakmanschap, service en garantie. T 0525 - 68 56 15 M 06 - 27 07 26 40 I www.aanholtbestrating.nl

Renovatietechnieken

Zuiderzeestraatweg 161 8096 BG Oldebroek E jvanaanholtbestratingen@kpnmail.nl

13083

De Leeuw Renovatie B.V.

13181a

Standaard projecten, Daar zijn wij goed in. Speciale projecten, Dat is onze specialiteit!

WWW.gebrdeleeuw.nl - info@gebrdeleeuw.nl Beurtvaartweg 8- 4906 CN Oosterhout - 0162- 426 884 12106

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 54

29-05-15 13:06

DUO-SYSTEMS NEDERLAND B.V. B+U 3 2015 55

Isoleert en verfraait Sinds de introductie tijdens de week van de Bouw 2015 in Utrecht is Duo Systems een groot succes. Het Duo-Systems gevelisolatie systeem is een resultaat van meer dan 25 jaar ervaring en toepassing als gevelisolatie systeem bij bestaande en nieuwbouwprojecten en biedt vele voordelen.

n deze tijd waarin de energieprijzen nog altijd stijgen in plaats van dalen speelt het thema gevelisolatie een belangrijke rol. Bestaande gebouwen en woningen verliezen veel energie en dat moet aangepakt worden. Rinze Rietstra als productspecialist en adviseur: â&#x20AC;&#x153;Duo Systems biedt energiebesparing, behaaglijkheid en niet onbelangrijk, gevelverfraaiing.â&#x20AC;? De grijze geprofileerde EPS hardschuimplaten met keramische afwerking zorgen voor een verbetering van de warmteweerstand en wel tot 40 procent besparing. U heeft de keuze uit talloze isolatiediktes, de systeemdikte varieert van 4 cm tot 20 cm en een breed assortiment aan (keramische) steenstrips of tegels. Voor de afwerking met steenstrips zijn de mogelijkheden bijna oneindig (handvorm, vormbak, strengpers of kalk-

DUO-SYSTEMS NEDERLAND B.V.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 55

Vlasakker 49 3417 XT Montfoort

VOORDELEN DUO-SYSTEMS Goede isolatie Behoud van originele constructie Metselwerk uiterlijk Gegarandeerde kwaliteit, Duits vakmanschap en milieuvriendelijk Keuze uit meer dan 100 kleuren en nuances Gezond en aangenaam binnenklimaat Getest en gecertificeerd Zekerheid

zandsteen). Kortom of de kleur, de afmeting, het metselwerkverband en of de passende voeg wit of grijs moet worden uw ontwerpvrijheid is enorm. Een unieke mogelijkheid voor een architect of opdrachtgever om zich uit te leven. DUO-Systems is duurzaam, betrouwbaar en uitgebreid getest en gecertificeerd. Het hoogwaardige systeem doet wat het belooft, het verhoogt de waarde van uw gebouw.

GROOT OF KLEIN PROJECT

DUO-Systems is uitermate geschikt voor (semi)vrijstaande woningen, rijtjeshuizen, etagebouw, kantoren en fabriekshallen. Bij grotere projecten kunnen kleuren en nuances eventueel op vraag gemaakt worden. Helemaal naar gelang de wens van de opdrachtgever. Duurzaamheid, stabiliteit en brandweerstand bepalen de kwaliteit van het systeem. Duo Systems biedt tien jaar garantie op het gevelisolatiesysteem en is aangesloten bij het gevelgarantieplan. Kijk voor referenties op: www.duo-systems.nl

T 0348 47 04 47

E mail@duo-systems.nl I www.duo-systems.nl

29-05-15 13:06

56 B+U 3 2015

• Kinderdagopvang • Schoolpleinen • Parkeerterreinen • Bedrijfstuinen • Sportaccomodaties • Parken • Bedrijfsterreinen • Ziekenhuizen

De specialist in totaalverzorging van uw buitenruimten en terrein(en):

Ontwerp • Aanleg • Keuring & Inspectie Beheer & Onderhoud • Service Maak nu geheel vrijblijvend een afspraak en zie hoeveel u kunt besparen. Areamasters levert en plaatst voor u Tegelasbakken tegen zeer scherpe prijzen. Zie onze webshop/website Jan Tinbergenstraat 8F, 2811 DZ Reeuwijk www.areamasters.nl @: info@areamasters.nl T: +31 (0)182-748074

Waarom meerdere leveranciers als het om één buitenruimte gaat?

13192

Samen bouwen aan een veilige en prettige leefomgeving voor nu en later.

Van bagger naar waardevolle bouwstof.

smals.com

ROYAL

SMALS Smals adv Waterschap 90x131.indd 1

www.deurenfabriekvanderplas.nl 13330

Unieke ontwateringsmethode Baleen Rapid Dewatering System®.

Kwaliteitsproducten Deurenfabriek Van der Plas is al 40 jaar lang producent van houten buitendeuren en ramen die worden ontwikkeld en gemaakt in onze moderne fabriek in Hardinxveld-Giessendam. Handelsstraat 1 Postbus 73370 AB Hardinxveld-Giessendam Telefoon: 0184-61 48 88 E-mail: info@deurenfabriekvanderplas.nl

13302

06-05-15 14:01

13358

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 56

29-05-15 13:06

WICKS B+U 3 2015 57

Innovatief in grondverbetering Wicks is een internationaal opererende aannemer in grondverbeteringtechnieken, dat VCA**, ISO 9001 en ISO 14001 gecertificeerd is. Het bedrijf biedt oplossingen voor grondverbeteringprojecten van elke omvang en complexiteit, overal ter wereld. Het hoofdkantoor staat in Gorinchem en de regiokantoren in Bolsward en Singapore.

rondconsolidatie is een langdurige en kostbare zaak bij landaanwinningprojecten e.d. op samendrukbare ondergrond. Verticale en horizontale drainage-oplossingen bieden aanzienlijke besparingen in tijd en geld. De economische verdichtingtechnieken, oppervlakte- en diepverdichting van Wicks verbeteren de draagkracht van de ondergrond. Het geotechnisch team van de organisatie staat te allen tijde klaar voor het geven van advies en het ontwerpen van oplossingen.

VERTICALE EN HORIZONTALE DRAINAGE

Wicks heeft een breed scala aan draineermachines. Het machinepark wordt constant aangepast aan de specifieke eisen van de klanten. Het aanbrengen van verticale drainage levert tijd- en kostenbesparing. Specifieke voordelen van verticale drainage zijn: Minder en kortere voorbelasting in de voorbereidende fase; Sneller bouwrijp maken van een terrein omdat de grond sneller consolideert; Minder restzetting in de toekomst en daardoor minder onderhoud. De capaciteit van de draineerstellingen variĂŤren in installatiediepte en -kracht. De grootste stelling kan drainage aanbrengen tot 60 meter diep en met een kracht van 45 ton. De stellingen van Wicks zijn uitgerust met data-loggers en sommige makelaars zijn volledig geautomatiseerd, zodat hoge producties en zelfs onder water aan-

WICKS

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 57

Jan Blankenweg 2 4207 HN Gorinchem

brengen van drainage tot de mogelijkheden behoort. Horizontale drainage wordt onder andere toegepast in de traditionele landbouw, bij bouwputbemaling en bij het draineren van sportvelden. Wicks heeft jarenlange ervaring in installatie van horizontale drainage. De installatiecapaciteit varieert van 0 tot 6 meter diepte.

VERDICHTEN

Wicks biedt mogelijkheden voor bodemverbetering door middel van verdichting zoals diepverdichting en oppervlakteverdichting. Voor halfdiepe grondlagen werkt het bedrijf met compactiehamers die aan graafmachines zijn bevestigd. Dit is een kosteneffectieve manier om de bodem te verdichten tot een diepte van 8 meter. Ondiepe grondlagen van 1 tot 2 meter worden verdicht met Broons rollers die door een tractor worden voorgetrokken.

INNOVATIE

Vernieuwing en innovatie staan bij Wicks hoog aangeschreven. Recente voorbeelden zijn de ontwikkeling van de grootste verticale drainagestelling ter wereld en de 3000 m jumbo drainrol. De grootste verticale drainagestelling ter wereld is in 2012 in gebruik genomen en heeft een compleet aangepaste Hitachi EX1200 als basis en is geheel in eigen beheer gebouwd op het werf van Wicks in Bolsward. Samen met een drain producent heeft Wicks drainrollen van 3000 m ontwikkeld. Deze drainrollen hebben in vergelijking met de conventionele systemen een hogere output en een verbeterde cyclustijd. Voor actuele projecten zie: www.wicks.nl

T 088 8265500

E info@wicks.nl I www.wicks.nl

29-05-15 13:06

58 B+U 3 2015

Leading the Future of Bridging Bruggen, Pontons en RoRo verhuurbedrijf Bruistensingel 152 Den Bosch | telefoon 073 640 8770 fax 073 644 2369 | email sales@retrobridge.com

www.retrobridge.com

Steigers

Vlonders

Beschoeiingen

Damwanden

Kelders

Bruggen

Baggeren

Trailerhellingen

13171

Wij werken voor overheden, bedrijven, en

Kantoor: Windmolen 53 3642 DA Mijdrecht Website: mollerswaterwerken.nl Email: mollerswaterwerken@hetnet.nl

particulieren.

Tel: 0297-25 49 97 Fax: 0297-25 53 04 Mob: 06 -15 45 13 76 Mob: 06 -53 19 82 80

www.huck-torimex.com

Hu c Po k T s o 22 tbu rim 20 s 3 ex B Ka CB 065 V lk 22 bra Kat 2 n w th 2 B de ijk e H rs Ne K tra th at at er wij 5 +3 lan k 1 ds +3 71 1 4 71 09 40 77 97 00 70 1

jachthavens, agrariĂŤrs

13021

13157

RhinoSystems levert producten voor het inrichten van een gastvrije openbare ruimte met als doel de toegankelijkheid, het comfort en de veiligheid te verhogen.

T: 070 393 7435 I: www.RhinoSystems.nl E: info@RhinoSystems.nl 13172

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 58

29-05-15 13:06

OOSTENDORP NEDERLAND B.V. B+U 3 2015 59

Licht op hoogte Al decennia lang installeert en onderhoudt Oostendorp Nederland b.v. licht op hoogte. Met 22 man sterk zetten zij zich iedere dag in voor verlichting op sportvelden en de laatste tijd ook voor licht op terreinen voor grote specifieke industrie of infra projecten.

ostendorp Nederland kan met haar diverse professionele verlichtinginstallaties aan vrijwel alle eisen en wensen voldoen. Het bedrijf is marktleider op het gebied van sportveldverlichting. Maar ook voor terreinverlichting worden zij steeds vaker in de arm genomen. Denk hierbij aan wegen spoorverlichting, verlichting van parkeer-, station-, opslag-, rangeerterreinen, vliegvelden en overslagterreinen van havens. Aan openbare verlichting worden hoge eisen gesteld. De organisatie is er dan ook heel trots op dat zij voor een groot aantal NS-stations de verlichting van de parkeerterreinen mocht aanleggen alsmede de verlichting voor het project Waalhaven. Bij het laatste project vormden het prestigieuze karakter, het gebruik van innovatieve LED-armaturen en web-based aansturingsmogelijkheden een enorme uitdaging. Oostendorp Nederland heeft door haar continue beschikbaarheid en de adequate houding ten aanzien van de uitvoering van het project, het project met groot succes afgerond.

DATA, ICT EN TECHNIEK

Met een gemotiveerd team van jonge enthousiaste engineers en software ontwikkelaars houdt Oostendorp Nederland DATA zich bezig met het combineren van moderne ICT technologieën met nieuwe en bestaande technieken. Het bedrijf is

OOSTENDORP NEDERLAND B.V.

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 59

Fruiteniersstraat 1 3334 KA Zwijndrecht

altijd in ontwikkeling. Vanuit de visie om meer te betekenen voor hun opdrachtgevers omtrent de bestaande en toekomstige lichtinstallaties, wordt er te allen tijde meegedacht met de klant. Er wordt gezocht naar oplossingen die het gebruiksgemak vergroten en de kosten verminderen. De combinatie van het bedrijf, haar kennis van informatie- en communicatietechnologie en de expertise en ervaring van Oostendorp Nederland in de (Electro) techniek zorgen voor een uniek concept op het gebied van automatisering.

ONDERWIJS- EN RESEARCHAPPARATUUR

De afdeling Oostendorp Research vertegenwoordigt meerdere leveranciers van hoogwaardige en geavanceerde onderwijs- en researchapparatuur voor zowel hogescholen en universiteiten als voor de voedings-, maritieme en automobielindustrie. De kleinschalige, veelal computergestuurde practicum proefopstellingen verschaft studenten inzicht op het gebied van chemische, voedings-, civiele- en maritieme technologie, milieu-, werktuig-, water- en bouwkunde. De onderzoeks- en ontwikkelingssystemen op miniatuurschaal stellen onderzoeks- en ontwikkelingsteams in staat om nieuwe producten en formuleringen snel en makkelijk te testen en meerdere kosteneffectieve proeven uit te voeren in een gecontroleerde laboratorium omgeving.

ONTWIKKELING

Oostendorp opereert landelijk en internationaal. Via aannemers worden opdrachten in Duitsland, België, Suriname en Haïti uitgevoerd. Het bedrijf heeft de nodige certificaten in huis zoals VCA* en de ISO 9001. Elke dag staat de organisatie volop in ontwikkeling. Vanuit de markt kwam de vraag tot uitbreiding van de openbare en industriële verlichting. Oostendorp levert kwaliteit en zet zich daarmee als specialist in de markt.

Postbus 1104 3330 CC Zwijndrecht

T 078 610 51 00 F 078 610 40 62

E info@oostendorpbv.nl I www.oostendorpbv.nl

29-05-15 13:06

60 B+U 3 2015 REANCO

Kennis hebben is macht KENNIS DELEN IS KRACHT Reanco is al jarenlang een begrip op het gebied van milieuvriendelijke geluidswerende voorzieningen en schanskorfconstructies die zowel functioneel als esthetisch zijn.

PROJECTEN

In de afgelopen jaren heeft het bedrijf vele projecten uitgevoerd in opdracht van diverse opdrachtgevers. Hieronder lichten we er een drietal recent afgeronde projecten uit. De plaatsing van een acht meter hoog geluidsscherm, een grondkering met schanskorven en 600 meter groene schermen gevuld met substraat en beplanting.

eanco biedt een totaalpakket aan en creĂŤert een leefbare omgeving door het reduceren van de geluidsoverlast bij grote projecten, maar ook op kleine schaal voor gemeenten, overheid en semi-overheid. Het bedrijf levert twee soorten schanskorven: grondgevulde korven en/of steengevulde korven. Steeds meer opdrachtgevers ontdekken de voordelen van schanskorven. Ze zijn lichten luchtdoorlatend en REANCO BIEDT geven bijvoorbeeld een viaduct DE VOLGENDE een mooie uitstraling. Reanco levert de schanskorven geheel PRODUCTEN AAN: op maat met eigen engineering Geluidswerende voorzieningen voor de hogere schanskorven. Grondkeringen De schanskorven kunnen met Uitstroomvoorzieningen diverse soorten vullingen (cradle Gevelbekleding to cradle) gevuld worden.

HOBOKEN

In januari 2015 heeft Reanco een acht meter hoog geluidsscherm in Hoboken (district van de stad Antwerpen) geplaatst. Het gehele project is met eigen personeel tot alle tevredenheid bewerkstelligd.

REANCO BENELUX BV

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 60

ONTWIKKELING

Kwaliteit staat centraal bij de organisatie. Om elke dag dit streven te bereiken beschikt Reanco over de nodige certificaten zoals ISO90012000 en het VCA** certificaat. Kennis hebben is macht en de kennis delen is de kracht is het motto van directeur H.J. Spoelstra. Reanco heeft jarenlange ervaring in de branche en heeft alle kennis in huis. Reanco is volop in ontwikkeling. Begin dit jaar introduceerden zij prefab schanskorven die snel gebouwd kunnen worden. De vulling wordt op locatie of van te voren aangebracht. Uiteraard kunnen deze prefab schanskorven op maat gemaakt worden naar gelang de wens van de klant. Want die staat bij Reanco altijd voorop.

STATION WESTERVOORT

In opdracht van Prorail en in samenwerking met Ballast Nedam is er bij station Westervoort een grondkering met schanskorven geplaatst.

Kantonnaleweg 1 3542 DB Utrecht

T 030 240 70 07 F 030 248 67 98

GEMEENTE GRONINGEN

In opdracht van de gemeente Groningen zijn er groene schermen gevuld met substraat en met beplanting van totaal 600 meter geplaatst.

E info@reanco.nl I www.reanco.nl

29-05-15 13:06

INNOGREEN B+U 3 2015 63

De bodem in balans Bij Innogreen is de bodem de basis. Deze moderne onderneming is de specialist als het gaat om milieuvriendelijke producten. Vanuit hun visie werken zij aan een beter milieu met als uitgangspunten: eenvoud, effectiviteit, veiligheid, kwaliteit, milieu en rendement.

ls ontwikkelaar en producent van hoogwaardige bodemverbeteringsproducten en organische meststoffen heeft Innogreen veel kennis, ervaring en enthousiasme in huis. Met zeven man sterk werken zij elke dag vol passie aan diverse werkterreinen in de openbare ruimte door heel Nederland. Innogreen adviseert en levert organische bemesting en bodemverbetering ten behoeve van: plantsoenen, bomen, sportvelden, depotgronden, daktuinen, begraafplaatsen en bedrijfsterreinen. Maar dat is niet alles wat het bedrijf in huis heeft. Ook adviseren zij hun opdrachtgevers over gewasbeschermingsmiddelen en kunnen deze vervolgens ook leveren. Zij bestrijden onkruid, mossen en algen, geven cursussen en workshops op maat en begeleiden bij verwerving van projecten. Klanttevredenheid staat voorop.

DUURZAAM

Aandacht voor milieu en maatschappelijk verantwoord ondernemen is anno 2015 een must. Gemeenten gaan steeds duurzamer inkopen en kwekerijen telen bewust. Innogreen heeft de drie Pâ&#x20AC;&#x2122;s (People, Planet, Profit) hoog in het vaandel staan. De organisatie werkt met duur-

INNOGREEN

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 63

zame materialen en gebruiken verpakkingen van herwinbare grondstoffen. Sinds 2013 hebben zij dan ook duurzaamheid certificaten (NL Greenlabel) behaald op hun meststoffen en bodemverbeteraars.

INNOVATIES

Innogreen is altijd in beweging als het gaat om innovaties op het gebied van bodemverbetering. Een van deze innovaties is de toepassing van BioBodem. De unieke samenstelling van BioBodem verrijkt het bodemleven waardoor de bodemstructuur en beworteling verbeteren. Zodra de bodem door het gebruik van deze biologische korrel een goed evenwicht heeft bereikt, zijn gezonde vitale planten het resultaat. Voor het bestrijden van onkruid, algen en mossen gebruikt Innogreen het middel CITO Global Herbicide. Dit middel is biologisch en breekt volledig en zeer snel af. Daarnaast is het middel ook toepasbaar langs hagen, geeft het geen schadelijk residu, is het ecologisch verantwoord en kan het zes keer per jaar toegepast worden.

GROENE DAKEN

Groen op daken en tegen wanden is sterk in opkomst. Daar zijn echter wel een aantal randvoorwaarden aan verbonden om te zorgen voor een goed eindresultaat. De keuze van de grond, het substraat en de toevoegingen zijn daarom van cruciaal belang. Innogreen is zeer ervaren op het gebied van groene daken en wanden en geeft uitgebreid advies over waarop gelet moet worden bij de aanleg, het onderhoud, de voeding voor de planten en de nazorg. Kijk op www.innogreen.nl voor aanvullende informatie.

Beatrixhaven 25 4251 NK Werkendam

T 0183 - 509 796 F 0183 - 509 795

E info@innogreen.nl I www.innogreen.nl

29-05-15 13:06

64 B+U 3 2015

COLOFON Bouw en Uitvoering verschijnt voor hoofd en van dienst en stafmede werkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, Dienst Vastgoed Defensie, woningbouwverenigingen, openbare bedrijven, middelbaar en hoger technisch onder wijs, rijksgebouwendienst, rijks- en provinciale waterstaat, openbaar vervoer en nutsbedrijven.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Tilly van Dongen, Lyndsey Dubbeld, Daan Groeneveld, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Jorrit Lousber (Nuon), Charlotte Maassen, Rob van der Puil, Betty Rombout, Erik Steegman en Ad Zeeman.

Uw partner voor infrastructurele vraagstukken! Inspecties

UITGEVER Jaco Otto

ABONNEMENTEN

Met onze diensten infrastructuur ontzorgen wij u volledig. Wat vindt u belangrijk? Wat zijn uw doelstellingen? Persoonlijke aandacht is niet alleen in de beginfase belangrijk, het is een continu proces. Dat doen wij niet alleen, maar samen met u. Onze gemotiveerde en ervaren vakspecialisten zijn de garantie voor een goed resultaat.

Normeringen Trainingen Advies Certificaten A-Quin b.v. Industrieweg 43 3361 HJ Sliedrecht T 0184 - 41 07 12 E info@A-Quin.nl

Dát bedoelt A-Quin met ontzorgen!

www.a-quin.nl

Jaarabonnement* € 85,00 Buitenland € 130,00 Losse nummers en/of bewijsnummers** € 15,00 Abonnementen binnen de doelgroep* € 39,00 * Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

VORMGEVING

APR Media Groep BV E-mail: studio@aprmediagroep.nl

DRUK

Veldhuis Media, Raalte

UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 Fax: +31 (0)33 456 74 33 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl

ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE 13325

E-mail: orders@aprmediagroep.nl

ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl

Al meer dan 80 jaar ‘n geheid begrip!

AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever APR Media Groep BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

ISSN - 0921 - 1667

Hei- en waterwerken

H. VAN DIEREN Trekvaart 95 8271 AC IJsselmuiden Telefoon 038-3317673 Telefax 038-3324416 info@hvandieren.nl / www.hvandieren.nl 13094

00 - Binnenwerk - BU 3-2015 p01-64.indd 64

29-05-15 13:06

ORION ORION SPECIALE SPECIALE TECHNIEKEN TECHNIEKEN

www.orionspecialetechnieken.nl www.orionspecialetechnieken.nl

Gietasfalt Gietasfalt afwerkingen afwerkingen

Bijzondere Bijzondere technieken technieken onder onder één één dak, dak, waarwaar specialistische specialistische bouwbouwen infraen infratechnieken technieken samenkomen, samenkomen, zo kan zomen kan men OrionOrion Speciale Speciale Technieken Technieken EU het EUbeste het beste

Vloeistofdichte Vloeistofdichte voorzieningen voorzieningen

typeren. typeren. DezeDeze bijzondere bijzondere technieken technieken bestaan bestaan onder onder andere andere uit: Verwerken uit: Verwerken van gietasfalt van gietasfalt op parkeerdaken, op parkeerdaken, hellingbanen hellingbanen en bedrijfsvloeren; en bedrijfsvloeren; Aanleggen Aanleggen en herstellen en herstellen van van vloeistofdichte vloeistofdichte voorzieningen; voorzieningen; Betonreparaties, Betonreparaties, scheuren scheuren

Voegvul Voegvul systemen systemen RasflRasfl ex / ex Rofl / ex Roflex Betonreparatie/Kunstwerken Betonreparatie/Kunstwerken onderhoud onderhoud

injecteren injecteren en conserveren en conserveren van betonconstructies. van betonconstructies. Alle werkzaamheden Alle werkzaamheden worden worden uitgevoerd uitgevoerd conform conform gecertifi gecertifi ceerde ceerde methodieken, methodieken, als: NEN-EN-ISO als: NEN-EN-ISO 9001:2008, 9001:2008, VCA-Petrochemie VCA-Petrochemie en BRL en BRL 32013201 en BRL en BRL 7700.7700. Bij Orion Bij Orion zijn wij zijnvoortdurend wij voortdurend bezigbezig nieuwe nieuwe innovatieve innovatieve oplossingen oplossingen te ontwikkelen te ontwikkelen om zo omklantgerichte zo klantgerichte totaal-oplossingen totaal-oplossingen te kunnen te kunnen bieden. bieden.

Coatingsystemen Coatingsystemen Rubber/kunstgras Rubber/kunstgras speelvloeren speelvloeren Voegovergangen Voegovergangen

OrionOrion Speciale Speciale Technieken Technieken EU BV EU BV Broekakkerstraat Broekakkerstraat 7 7 47094709 PE Nispen PE Nispen T (076) T (076) 579 74 5793074 30 E info@orionspecialetechnieken.nl E info@orionspecialetechnieken.nl 13326

SamSan

Ontwikkelingsstrategie voor vervuilde locaties door overname liability

Overname locatie Gegarandeerde sanering Integratie sanering en ontwikkeling

Optimale invulling locatie vanuit partnership Optimale opbrengst

Waar wij zijn geweest is de aarde weer zuiver. Benieuwd naar wat BioSoil voor u kan betekenen? Kijk op www.biosoil.nl 13300

BioSoil BV saneert de bodem op duurzame wijze, waarbij we gebruik maken van de nieuwste innovaties op dit gebied. Onze deskundigheid en ervaring garanderen u de meest efficiĂŤnte en voordelige oplossing.