خاوةني ئيمتياز َ كؤمةلةي ث َيشمةرطة د َيرينةكاني كوردستان بةرثرسي راطةياندن رةهبةر سةيد برايم سةرنووسةر جةوهةر كرمانج دةستةي نووسةران
طؤظارَيكي مانطانةية، َ كؤمةلةي ث َيشمةرطة دَيرينةكاني كوردستان دةريدةكات ذمارة ()33 ئاياري 2010
جةالل دةباغ عومةري مام رةمةزان
تايث طؤنا ئيرباهيم
www.p-deren.org govarichya@hotmail.com
ناونيشان:
سل َيماني -شةقامي بازنةيي مةليك مةمحود نزيك ئوت َيل ئةبوسةنا
ضاثخانةي طةالو َيذ 07701570201 ذمارة - 33ئاياري 2010
1
ل���������ةم ذم���������ارةي���������ةدا
ئاسايشى ذينطةيى
د.جةزا تؤفيق تاليب
4
فةرهةنطي ضةمكةكان
شاسؤ ه َيمن مةجيد
6
راطةياندني ي.ن.ك
ئةمري ناميق
8
نةسرةوتن تا سةركةوتن
كةمال قةرةداغي
22
شةهيد مةولود لةذووري خندكاندنةوة
ئاوات كؤكةيي
24
رؤذان َيك كةت َيثة ِرين
يوسف حمةمةد
27
هؤكار ء دةرةجنامةكانى راثة ِرينى...
حةسةن مستةفا
38
ذناني كورد لةم َيذوودا
طؤنا ئيرباهيم
48
بريةوةريي ث َيشمةرطايةتي
ئاسؤ كاكةخان
51
جةالل عةلي ئةمحةد
62
ثةيوةندييةكاني كوردي ئ َيزدي
خةآلت سينؤ ش َيخاني
75
مَ رذيى ِروخاوى بةعس و ر َيوشو َينة...
مةال ر َيباز
78
ضمك َيك لةبريةوةريةكامن
لةئةرشيفي شاخةوة شنةي شاخ
رةهبةر سةيد برايم
88
شيشؤق
ش َيخ بابؤ
92
ئةلبوومي ضيا
2
82
ذمارة - 33ئاياري 2010
98
سةروتار تريؤر !..
دنيا بؤ مرؤظ دروستكراوة ..هةموو شتةكانيش بؤ خزمةتى ئةو خولق َيندراون، تةنانةت دار و بةرد و ئاو و هةواش ،ماركس ئةطةر هيض كام لة قسةكانى راست نةب َيت ئةمةيانى زؤر راستة كة دةلَ َيت (( :مرؤظ بةنرخرتين سةرمايةية )) !..بةم ث َيية كوشتنى مرؤظ تةنيا لةناوبردن و س ِرينةوةى رؤح َيك نية بةلَكو و َيرانكردنى هةموو دنياية ،و َيرانكردن و ت َيكشكاندنى هةموو ئةو كةرةستانةية خوا بؤ مرؤظى خولقاندون ..مردن ث َيشهات َيكى سروشتية ،ملمالن َى و شة ِرى رووبة ِروو يةك َيكة لة خةسلَةتةكانى مرؤظ و هةميشة مةرط و مردنى ل َيدةكةو َيتةوة ،بةالَم لة شة ِريشدا بنةمايةك و ياسايةك هةية سنوورى بؤ كوشنت دان��اوة ..طةىلَ جار منوونةى رةشةكوذى بةياساى دارستان دةه َيننةوة ..بةالَم لة دارستانيشدا داب و نةريت َيك هةية و دةسةالَتدارانى ن َيو دارستان لةخت و خؤ ِرايى هيض ئاذةلَ َيكى ب َيدةسةالَت ناكوذن ،كةضى بةداخةوة لةجيهانى س َييةم و ضوارةمدا ب َي نرخرتين طيانلةبةر َ دةكرى و رووى ياساي دارستان سثى دةكاتةوة، مرؤظة ،ياسايةك هةية بةالَم ث َيش َيل دةسةالَتى يةكةم بةبةرضاوى دةسةالَتى دووةم و س َييةمةوة دةسةالَتى ضوارةم خةفة دةكات و دةسةالَتى س َييةم لغاوى دةكر َيت ،دةسةالَتى دووةم دةب َيت بة يةكةم !..ئ َيمةى كورد شانازميان بةوةوة دةكرد كة سيستةمى حكوم ِرانيمان نةك هةر لةضاو ناوضةكانى ديكةى رَ عياقدا بةلَكو لة تةواوى ناوضةكةشدا منونةى ثاكى و جوانى و ئارامى و ئاسايشة ،ئ َيمة زؤرمان بةدةست تريؤرةوة ضةشتووة ،هيضيان نةه َيشتني دةستى تريؤرى نةطاتىَ ،طوند ،شارؤضكة ،داب و نةريت ،فةرهةنط و زمان ،تةنانةت ئةخالقى كوردةواريش ،بؤي َي زؤر ئةستةم و طرانة دةست َيكى رةش ،دةست َيكى ناديار ،بةبةرضاومانةوة رؤلَةكامنان تريؤر بكات ،ئةوانة خةسلَةتى شةمشةمة كو َيرةيان هةية لة ِرووناكى دةترسن !..ئةوانة ناخوازن ئازادى هةب َيت، َ نايانةوى كوردستان ئازاد و سةقامطري ب َيت ..ضاويان بةرايى نادات تاكى كورد خاوةنى ديد و بؤضونى جياوازب َيت ،ث َييان خؤشة نةوةى قازبني ،هةركات و َ كات َيك ري َينني ..بةالَم خةيالَيان خاوة ئةم نةوةية ضاوكراوةية ريةيةك هات هةموومان بق ِ قِ و ج َيطةى تريؤرستان لةناو خؤياندا ناكةنةوة ..ئةم نةوةية سةربةستى و ئازادى دةو َيت نةك تريؤر !... سةرنوسةر
ذمارة - 33ئاياري 2010
3
ئاسايشى ذينطةيى د .جةزا تؤفيق تاليب* ل����ة دواى ك����ؤت����اى هاتنى جةنطى جيهانى دووةم���ةوة م����ةس����ةل����ةى زام���ن���ك���ردن���ى ئاسايشى ن��ةت��ةوةي��ى بةالى زؤرَي������ك ل���ةوآلت���ان���ةوة ب���ووة ك�������ارى ل���ةث���َي���ش���ي���ن���ةو ل���ةم ث���َي���ن���اوةش���دا زامنكردنى ئاسايشى نةتةوةيى بةضةمكة ب���ةرف���راوان���ةك���ةي���ةوة طةليَك ب��وارى جؤراوجؤرى طرتةخؤ ك��ةل��ةس��ةرةت��اوة بةئاسايشى س����ةرب����ازى دةستيثيَكرد ب��ةو ثيَيةى ب��ةرق��ةرار بوونى ه���َي���م���ن���ى و ث���اراس���ت���ن���ى �َي�ش و س����ن����وورةك����ان ل����ةه� رَ م��ةت��رس��ي��ةك��ان��ى دوذم���ن���ان دةب �َي��ت��ة م��اي��ةى خولقاندنى رةوش���َي���ك���ى ه �َي��م��ن و لةبار ب��ؤ دام��ودةزط��اك��ان��ى َ دةول���ةت ت��اوةك��و بتوانن لة نيَو خؤى وآلت��دا ج��ؤرَي��ك لةبةردةوامى لةبوارةكانى طةشةسةندن و هيَمنى َ خبولقيَنن بةمةبةستى هيَنانةكايةى هةلومةرجيَك كة تيايدا َ دةولةت بتوانيَت ئاماجنة سرتاتيذييةكانى بهيَنيَتة دى، ب����ةآلم ل���ةط� َ ��ةل ثيَشكةوتنى زانست و تةكنؤلؤذياو هزرى م���رؤظ���اي���ةت���ي���دا ب���وارةك���ان���ى ئاسايشى نةتةوةييش طؤِرانى ِريشةيى بةسةرداهات و هةر
4
ذمارة - 33ئاياري 2010
قؤناغيَكى ئةم سةردةمةمشان بةطويَرةى تايبةمتةندييةكانى َ َ لةطةلدا ك���راوة ،بؤ مامةلةى منونة ب��وارَي��ك��ى هةستيارى وةك���و(ئ���اس���اي���ش���ى ذينطة) ل����ةالي����ةن وآلت�����ان�����ةوة بؤتة كاريَكى لةثيَشينةو ئيَستا ل��ةس��ةر ئاستى ني َ َودةولةتى َ مامةلةى زؤر وردو هةستيارى لة بارةوة دةكريَت. سةبارةت بةمةترسيةكانى ذينطة ئيَستا خ��ؤى ل���ةوةدا دةب��ي��ن��يَ��ت��ةوة ك���ة وآلت���ان���ان دةي��������ان��������ةوَي��������ت خ����ؤي����ان ل���ةث���امش���اوةك���ان���ى زؤريَ�����ك ل����ةس����ةرض����اوةك����ان����ى وزةو كةرةستةى خاو رزط��ار بكةن ك��ةدةب��ن��ة ه���ؤى ثيسكردنى ذينطة لةمنونةى فِريَدان و دوور خ��س��ت��ن��ةوةى ثامشاوةكانى ئةتؤم و ناردنيان بؤ َ والتانى
�ى و دةوروب��ةر تاوةكو دراوس� َ وآلتانى خؤيان لةم ثامشاوانة ب��ث��ارَي��زن ،ه��ةروةه��ا هةنديَك وآلت ه� َ �ةل��دةس�تن بةهاندانى كؤمثانياوسةرمايةدارةكان ك������ةث������رؤذةوك������ارخ������ان������ةو ك��ارةك��ان��ي��ان ب��ط��وَي��زن��ةوة بؤ دةرةوةى وآلت ،بةتايبةتيش ئ��ةو ث���رؤذان���ةى ب �ِرَي��ك��ى زؤر ط���ازى ذةه����راوى فِريَدةدةنة زةث�����ؤش�����ةوة بةمةبةستى ث��اراس��ت��ن��ى ذي��ن��ط��ةى خؤيان و خ����ؤ دزي����ن����ةوةش����ى ل���ةو بةرثرسيارييةتية ياسايى و ذينطةييةى كة دةكةويَتة سةريان ،بؤية ئيَستا وآلتان مةبةستيانة سنوورةكانيان زياتر تؤكمة بكةن بةمةبةستى دوورخ��س��ت��ن��ةوةى ذينطةيان ل���ةم���ةت���رس���ى و ثاراستنى س������روش������ت و س�����ةرج�����ةم
ه��اوآلت��ي��ان ،ل��ةم ثيَناوةشدا دام���ودةزط���اك���ان���ى َ دةول�����ةت ئةركيَكى طرانرتيان دةكةويَتة سةرشان ئةويش ثاراستنى ذي���ن���ط���ةوس���روش���ت���ى وآلت����ة، ض��ون��ك��ة ه��ةن��دَي��ك لةراثؤرتة َ هةوالطرييةكان ذينطةيى و ئاماذة بةوة دةكةن كة هةنديَك ل��ةوآلت��ان��ى ط��ةش��ة سةندوو بةجاريَك بوونةتة َ زبلخانةيةك ب��ؤ ث��امش��اوة ئةتؤميةكان و بةجاريَك ذينطةى سروشتى ئ�����ةو وآلت�����ان�����ة دووض��������ارى ثيسبوون وتيَكضوون بوون و ذيانى هاوآلتيةكانيشيان كةوتوونةتة بةر هةِرةشةيةكى مةترسيدارةوة. َي���ةدا جيَطةى ئ�����ةوةى ل �� رَ م�����ةت�����رس�����ي�����ي�����ة ئ������ةوةي������ة كةهةِرةشةكانى ذينطةو ئةو ميكانيزمانةى دةطرييَتةبةر بؤ رووبةِرووبونةوةيان ثيَويستى بةهؤشيارى و دامودةزطاى هونةريى ثيَشكةوتووة ،بؤية ه��ةس��ت ب����ةوة دةك���ريَ���ت كة هةنديَك وآلتانى طةشةسةندوو تواناى خؤثاراستنيان نيةو ل��ةم س��ةردةم��ةدا طةورةترين هةِرةشةى ذينطةييان لةسةرةو ئ��اس��اي��ش��ى ن��ةت��ةوةي��ي��ان بة ج��ارَي��ك ل��ةم��ةت��رس��ي��داي��ة ،بؤ منونة هةِرةشةكانى نةخؤشى ئايدز لةزؤر وآلتانى ئةفةريقاو ئ���اس���ي���ادا ب���ة شيَوةيةكى ب���ةرب�ل�آو ت��ةش��ةن��ة دةك����ات و حكومةتةكانى ئةم وآلتانةش تواناى هونةرى و تةندروستى
ئةوتؤيان نيية تاوةكو بتوانن س��ن��ورَي��ك ب��ؤ ئ��ةم نةخؤشية دابنينَ بؤية دةبينني بةجاريَك ذينطةى مرؤييان ئالودةبووة و ن���ات���وان���رَي���ت ب���ة ئاسانى ك����ؤن� ىَ �ت�رؤل ئ����ةم ك���ارةس���ات���ة ب��ك��رَي��ت ،ب��ؤي��ة ه��ةن��دَي��ك لة ثسثؤِرانى ئاسايشى نةتةوةى ئ��ام��اذة ب���ةو راس��ت��ي��ة دةكةن ك��ةم��ةت��رس��ي��ةك��ان��ى ذينطةو رةه����ةن����دة نيَطةتيظةكانى ل���ة رؤذط�������ارى ئةمرؤماندا زؤر م����ةت����رس����ي����دارت����رة لة ب���وارى ئاسايشى سةربازى ل���ة ه��ةن��ديَ��ك وآلت����ان����دا ،بةو ث����َي����ي����ةى م���ةت���رس���ي���ةك���ان���ى ذينطة ش���اراوةو هةمة جؤرن وب��ةئ��اس��ان��ي��ش ناتوانريَت روو بةِروويان ببيَتةوة ،جطة ل����ةوةى ت��ا ئ�َي��س��ت��اش ضةمك وث��رن��س��ي��ث��ةك��ان��ى ئاسايشى ن������ةت������ةوةى الى وآلت����ان����ى ط��ةش��ةس��س��ةن��دوو ثةيِرةوى كالسيكيةكةى ريَ�����ب�����ازة ئاسايش دةكات و ئةوةندةى ئ���اس���اي���ش���ى س���ةرب���ازي���ي���ان الم��ةب��ةس��ت��ة ،ب��وارَي��ك��ى وةكو ئ���اس���اي���ش���ى ذي���ن���ط���ةي���ي���ان المةبةست نيية ،بؤية ئيَستا ملمالنى و شةِرى ل��ةب��وارى َ نهيَنى نيَوان وآلتاندا جةنطى ذينطةيى و مةترسى خستنة سةر ذينطةى بةرامبةر ضووةتة بوارى ثراكتيكيةوة بؤ منونة وآلتيَكى وةك��و ضني ئةوةندة ب���اي���ةخ ن������ادات بةكواليتى بةرهةمة ثيشةسازييةكانى و
ئيَستا سةرتاثاى بازارةكانى جيهانى ثِر كردووة لةو جؤرة ب��ةره��ةم��ان��ةى ك��ة راستةوخؤ زي�����ان ب��ةذي��ن��ط��ة دةطةيةنن ولةبةرامبةريشدا طةورةترين ق���ازاجن���ى داراي������ى ك����ردووة ل������ةدوو ب��������وارةوة خةريكة ب��ةرذةوةن��دي��ي��ةك��ان��ى رؤذئ���اوا دةخاتة مةترسيةوة: ي����ةك����ةم����ي����ان :ل��������ةرووى ذينطةييةوةية ك��ة زؤرترين ط���ازى ذةه����راوى فِريَدةداتة زةثؤشةوة و ئةوةندةى ديكة دياردةى قةتيسبوونى طةرمى ئ� َ �ال��ؤزت��ر ك����ردووة و ثابةند نابيَت بة بِريارى كؤنفرانسة جيهانيةكانى ذينطةيشةوة ل����ةمن����ون����ةى كؤنفرانسى كؤثنهاطن. دووةم����������ي����������ان :ط������ورز وةش����ن����ان����دن����ة ل���ةئ���اب���ورى وآلتانى رؤذئ���اوا كة بةهؤى ئ��ةو بةرهةمة ثيشةسازيية ه���ةرزان���ان���ةوة ب���ازاِرةك���ان���ى ئةمريكاو ئةوروثا و جيهان ثِر كراون لة بةرهةمى ضينى وبةشيَكى زؤرى ئةوبةرهةمة ث��ي��ش��ةس��ازي��ان��ةش ل���ةرووى كواليتيةوة خراثن و كيَشةى ذينطةيى دةخولقيَنن ،بؤية دامودةزطاكانى لي َ َكؤلينةوةى زان����س����ت����ى وئ���اس���اي���ش���ى ن��ةت��ةوةي��ى رةه���ةن���دة دوور ئاميَزةكانى ئاسايشى ذينطة ب���ةوردى بةهةند وةردةط���رن و دةخيةنة ليستى ك��ارى لة ثيَشينةيان. ذمارة - 33ئاياري 2010
5
طروثةكانى فشار َ كؤمةلة كة سانيَكن يان ِريَكخراويَكن طروثى فشار بريتية لة َ هةندى ئاماجنى كة كة ثيَكهاتون و ِرَي��ك كةوتون بة هؤى تايبةت كة تواناى فشار كردن و هةِرةشةكردنيان هةية لة َ دةسةالت و لة كةسايةتية خاوةن ثلة بةرزةكان.لة بةر ئةوةى تيشك دةخ��ةن��ة س��ةر بابةتيَكى دي��ارى ك��راو ياخود ضةند بابةتيَكى ديارى كراو. ئ��ةم ك��ؤم� َ �ةالن��ة ل��ة توانايانداية ك��ة س��ةرض��اوة داراي���ى و مةعنةويةكانيان خبةنة بةر دةستى جةماوةر بة مةبةستى َ جوالندنى راى طشتى بةرامبةر بابةتيَك كة لة بةرذةوةندى ئةو طروثةدابيَت.هةر بؤية بةشيَك لة هيَزو تواناى خؤيانى بؤ دةخةنة طةِر بة مةبةستى ثيَكانى ئةو ئاماجنةى كة دياريان كردوة. بريؤكةو فةلسةفةى ئةم جؤرة طروثانة لةوةوة سةرضاوةى طرتوة كة هةرشتيَك ئةمان خاوةنى بنِراست و دروستةوِريَذةى راستى بونةكةى لة بريؤكةو ئاماجنى اليةنة جياوازةكانى تر زياترة و شايةنى سةركةوتنى زياترة ,ضونكة سةركةوتن ثيَويستى بة ِريَكخسنت و تةرخان كردنى سةرضاوةى دارايى باش هةية,و ثاشان بةكارهيَنانى ئةو سةرضاوة داراييانة بة باشرتين شيَواز ,لة شويَن و كاتى ديارى كراو. بةهيَز بوون و ثةرةسةندنى ئةم جؤرة طروثانة ثشت دة َ كؤمولطاو بةستيَت بة ئاستى ِرؤشنبريى و ضاو كراوةيى َ كؤمةلطاكة. ئاستى بذيَوى تاك و بري و بؤضونى تاكةكانى لةو َ تي دةكات وةك والتانةى كة كؤضكةريَكى زؤر ِرويان َ َ والتانى ئةوروثاو ئةمريكا كة كؤضكةرانى شويَنيَكى ديارى كراو وةك(كوردةكان,عةرةبةكان,ئةلبانةكان)بؤ منونة ,ئةبنة هةويَنيَك بؤ دروست بوونى ئةو جؤرة طروثانة كة بة ثيَى كات طةورةتر و بة هيَزتر دةبن ,هةر بؤية دةبينني كة لةم َ والتانةدا ضةمكى طروثى فشار بةشيَوةيةكى ِرَي��ك��خ��راو ثةيرةوى دةكريَت,بو منونة لة ئةمريكا %60دانيشتوان ئةندامى ئةو طروثانةن ,لة ئينطلرتا و مَ ئةلانيا دابةزيوة بؤ %50وة لة َ ئيتاليا دا بةزيوة بو .%30طةر هات و بة ضاويَكى شيكارانةوة
6
ذمارة - 33ئاياري 2010
شاسؤ ه َيمن مةجيد
بِروانينة ئةم طروثانة دةبينني كة ئةندامةكانى ثيَكهاتوون لة ثياو وة ِريَذةيةكى كةميش لة ذنان ,هةروةها دةشبينني كة ئاستى ئابورى ِر َ ؤلكى طرنط دةبينيَت بة جؤريَك كة ضينة كانى ناوةِراست و ضينة بةرزةكانى َ كؤمةل ئارةزومةندن كة ثةيوةندى بكةن بة و جؤرة طروثانةوة.كةواتة لة سةرئةجنامدا بؤمان دةردةكةويَت كة ثةيوةنديةكى ِراستةوانة هةية ل��ة ن �َي��وان ب����ةرزى ئ��اس��ت��ى بذيَوى و ث���ةي���وةن���دى ك����ردن ب����ةو ج���ؤرة ط���روث���ان���ةوة ,وة ئ���ةم ب��ؤض��ون��ة لة َ كؤمةلطاكاندا ثةيرةوى زؤرب���ةى دةكريَت . ئ�������ةوةى ش���اي���ةن���ى ب���اس���ة كة دةس� َ �ةالت و شيَوازى بةِريَوة بردن ل���ة ط���روث���ي ف��ش��ار ث��ةي��وةس��ت��ة بة كةسانيَكى كةم و ديارى كراوةوة, و بنةماكانى دميوكراسى ِر َ ؤل نا بينيَت لة دةس� َ �ةالت طرتنة دةست, بةلكو ب��ة ث��ل��ةى ي��ةك مَ َ دةولةندى كةسةكة ,ث��اش��ان ليَهلتوويى ئةو كةسة لة ب��ةِرَي��وة بردنى طروثةكة و دي���ارى ك��ردن��ى ئ��ام��اجن��ة ك��ان و
ثاشان ثيَكانى ئةو ئاماجنانة. ه���ةروةه���ا زؤر ل��ة سياسةت م��ةدار و بريمةندةكان لة وانة (ه��وروب��رت��و ميشلز) ئةوةيان خستوةتة ِروو ك��ة ئاماجنى ئ���ةو ط��روث��ان��ة ئ���ةوةن���دةى لة خ��زم��ةت��ى ب���ةدةس���ت هيَنانى بةرذةوةندى كةسايةتية طرنط َ كؤمةلكةية و دي���ارةك���ان���ى ,ئ���ةوةن���دة ل��ة ب���ةرذةوةن���دى ئ����ةن����دام����ة ئ���اس���اي���ي���ةك���ان���ى ط��روث��ةك��ةدا ن��ي��ة.وات��ة بوونى ئ��ةو طروثةكانى فشار ِرةنط دان����ةوةي����ةك����ة ب���ؤ ب���ةدةس���ت هيَنانى بةرذةوةنديةكانى ئةو كةسانةى كة بةِريَو بةرايةتى دةك��ةن نةك ئةو كةسانةى كة اليةنطرى دةكةن بة تةنها. بؤ منونة لة ئةمريكا بونى ئ��ةم ج��ؤرة طروثانة زةرورةتة بؤ بةدةست هيَنانى ئاماجنة ش������اراوةك������ان������ى ب���������ذاردةى َ كؤمةل(نوخبة اجملتمع) ,كة ث��اي��ةي��ةك��ى ط��رن��ط و دياريان َ دةسةالتدا.بة جؤريَك هةية لة ك���ة ئ����ةم ك��ةس��اي��ةت��ي��ان��ة طةر ه���ات���وو ك���ارب���ةدةس���ت���ى ئةم ط��روث��ان��ة ب��ط��رن��ة دةس���ت نةك ه��ةر س��ةرض��اوةي��ةك��ى داراي���ى كةيان بؤ زياد دةبيَت َ , بةلكو س��ةرض��اوةي��ةك��ى مرؤييشيان وة دةس��ت دةك��ةوَي��ت ك��ة زؤر ط��رن��ط��ة ل��ة ب��ةدةس��ت هيَنانى ئاماجنةكانياندا ه��ةر بؤية ج��ي��اوازى حيزب َي����ةدا و ط����روث����ي ف����ش����ار ل �� رَ س��ةر ه� َ ��ةل���دةدات ي��اخ��ود دةر دةك���ةوَي���ت ,ح��ي��زب ثرنسيث و ب��ن��ةم��او ئ��ام��اجن��ى ِرون وو
ئاشكراى تايبةتى خؤى هةية, َ هةول دةدات بؤ كة لة ِريَيةوة دؤزينةوةى ِريَطة ضارة كة لة ِريَ��ي��ةوة سياسيةكانى خؤى بتوانن كة هةم ئاهةنطى يةكرت بكةن بؤ ب��ةرةو ثيَش ض��ون و سةركةوتن و طةيشنت بة ئانانج بة كةمرتين تيَضون و بةشدارى ك��ردن بة ف��راوان��ى لة مةسةلة َ سازةكاندا.بوالم ض��ارة ن��وس َ طروثةكانى فشار هةلدةستيَت ب��ة ث��ي��ادة ك��ردن��ى سياسةتى ت����اك رةوان������ة ب���ة م���ة بةستى ب���ةدةس���ت ه �َي��ن��ان��ى ئاماجنة ت��اك��ة ك��ةس��ي��ةك��ان.و هةروةها ف��ش��ار خستنة س���ةر بِريارة سياسيةكان ئةويش لة ِريَى ك��ؤن�تر َ ِؤل ك��ردن��ى كةسايةتية ك���ار ب��ة دةس��ت��ةك��ان��ى ضينة جياوازةكانى ناو دةس� َ �ةالت , وةك دةس� َ �ةالت��ى تةشريعى و جي بة جيَكردن. كارطيرَِى و َ ه����ةروةه����ا ل���ة برييشمان نةضيَت كة بوونى ئةم طروثانة مةترسيةكى زؤر دةخاتة سةر ثيَطةى حيزبة سياسيةكان و ئةو ثيَطةيةيان الواز دةك��ات. ب��ؤ من��ون��ة ط��ةر كةسيَك خؤي ه� َ �ىل��ي��ذَي��رَي��ت ب��ؤ ثايةيةكى دي���ارى ك���راوى ن��او دةس� َ ��ةالت ,دةت��وان �َي��ت ث��ةن��ا بباتة بةر يةكيَك لةو طروثة فشاريانة لةم كاتةدا باكى بة حيزبةكةشى ناميَنيَت .لة سةر ئةجناميشدا َ طؤمةلطة زةرةر دةكات ضونكة ئ��ةو كةسةى كة بة َ ثالثشتى طروثة فشاريةكان طةيشتوة بة دةس� َ �ةالت لة سةر ئةجنامدا هةمان بنةماو ثرةنسيثةكانى
ئ���ةو ط��روث��ان��ة ث��ي��ادة دةك���ات كة بووةتة هؤى طةيشتنى بة َ دةسةالت. هةروةها جياوازى هةية لة نيَوان طروثى فشار و طروثى دةس���ك���ةوت���ةك���ان(مج���اع���ات امل�������ص�������احل) ب������������ةوةى كة طروثةكانى دةسكةوت بريتني ل��ةو طروثانةى كة دام���ةزراون ��ى دراون ل���ة الي���ةن و ِر َي ث� َ حكومةتةوة ,بة هؤى ئةوةى كة نويَنةرايةتى ضينيَكى تاييبةت يان ثيشةيةكى تايبةت دةكةن, وةك بازرطانةكان بؤ منونة. ك��ات �َي��ك ك��ؤم� َ �ةل �َي��ك كةس كؤدةبنةوة بؤ داكؤكى كردن لة مافةكانيان ياخود بِرياردان لة سةر كيَشةيةكى ضارةنوس بي بةكارهيَنانى توند و ساز بة َ تيذى و ئاذاوة نانةوة و ثيَشرت َ دةسةالت وةر ِروخسةتيل ن لة ط��رت��وة ب��ؤ دةرب �ِري��ن��ى ئ��ةو نا ِرةزايى ية ,هةروةها ئةم طروثة نابيَتة طروثيَكى فشار تا ئةو كاتةى كة كاربةدةستةكانيان ب �ِري��ارى بةكارهيَنانى فشار دةدةن ئ��ةوي��ش ب��ؤ بةدةست ه��يَ��ن��ان��ى م��اف��ةك��ان��ي��ي��ان لة حكومةت.هةر بؤية ئةم طروثي دةسكةوتة نابيَتة سةنطةريَك ب���ة رام���ب���ةر ب���ة دةس� َ �����ةالت بة ثيَضةوانةى طروثي فشار كة هةميشة ك��ة سةنطةريَكداية َ دةسةالت. دذى َ بة الم ئةزمونةكان دةريان خ��س��ت��وةو س��ةمل��ان��دوي��ان��ة كة ه��ي��ض ط���روث���َي���ك ن��ي��ة ل���ة كات و ش��وَي��ن��ى ت������ةواودا نةبيَتة طروثيَكى فشار. ذمارة - 33ئاياري 2010
7
عبدول َ َ ال ئةمري ناميق
بةشى س َييةم و كؤتايي َ كةنالة تةلةفزيؤنةكاني س َييةم: يةك َييت نيشتماني كوردستان ك����ات����َي����ك س����ةرك����رداي����ةت����ي يةكيَيت نيشتماني كوردستان خ���ةري���ك���ي خ����ؤئ����ام����ادةك����ردن وبةرنامةي ِراثةِرين بوو لة1991 كؤبونةوةيةكي فراواني كاديرة ث���َي���ش���ك���ةوت���ووةك���ان���ي(ي.ن.ك) ك����را ،ي��ةك �َي��ك لةوبةرنامانةي ثيَشنياركرا ،ب ٍِرياري لةسةردرا داب��ي��ن��ك��ردن��ي ت��ةل��ةف��زي��ؤن بوو. ب��ؤ ئ��ةم مةبةستةش بِريارياندا هةركةشاري كةركوك ئازادكرا، دةست بطرييَت بةسةر تةلةفزيؤني ك��ةرك��وك ،س��وود لة ئاميرَ ةكاني وةربطرييَت(.)1 طةلي كوردستان بةدريَذايي ميَذوو خاوةني هيض كةنالَيَكى ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ئ����ازاد ن��ةب��ووة كة
8
ذمارة - 33ئاياري 2010
ِراطةياندني يةكيَتيي نيشتمانيي كوردستان 2008 -1975 ثةيوةست بيَت بة خاك و نيشتمان و كلتور و داب و نةرييت كوردةوة ،تةنها ئةو تةلةفزيؤنةي هةبوو ِرذيمَ ي ثيَشووي ع� رََي�اق لةبةغدا ثةخشي ئ��ةك��رد ،تةقويةكةي لةكةركوك ب��وو ،لةهةمانكاتدا ش��ؤِرش��ةك��ان��ي ك��وردس��ت��ان خاوةني تةلةفزيؤن نةبوون ،وةىلَ ِراط��ةي��ان��دن��ي(ي.ن.ك) هةميشة بةداهيَنان و عةقَليةتي تازةوة هةنطاوي ناوةودلَنيا بووة نوي دةطاتة ئاماجنةكاني ،بؤ كة ِرؤذيَك لة ِرؤذان شؤِرشي َ ئةو مةبةستةش بةردةوام لة بريى بةهيَزكردنى فاكتةري نويَي دنياي ِراطةياندندا بووة ،لةم ِروةشةوة نابيَت ِرؤأل و ماندووبوونى خاتوو(هيرَ ؤئيرباهيم ئةمحةد) شارةزا لة بواري ِراطةياندن لةبري بكريَت بةتايبةت لةبوارى ويَنةطري ظيديؤيي هةروةها (عةباس عةبدولرةزاق – ناسراو بة(عباس ظيديؤ)كة كاديريَكي ثيَشكةوتووي ِراطةياندن بوو زؤربةي هةرة زؤري داستانةكاني ثيَشمةرطةوقؤناغ بةقؤناغةكاني نوي و ذيان وطوزةراني ناوضة ئةوساي خةباتي شؤِرشي َ ()2 ئازادكراوةكانيان ويَنةطرتووة بة ِراثةِرينيشةوة. ِراط����ةي����ان����دن����ي ي���ةك���َي�ت�ي ن��ي��ش��ت��م��ان��ي ك���وردس���ت���ان َ لةطةل ِراثةِرين و ئازادكردني شارةكان لةبةرنامةيدابوو ه��ةولَ��ي دابينكردني تةلةفزيؤن ب��دات ضونكة خاوةني ئةرشيفي دةولَةمةندي ظيديؤيي سةردةمي شؤِرش بوو، ثي كردوكةركوك ئازادكرا، ئةوةبوو كة ِراثةِرين دةسيت َ
دةس��ت��ط�يرا ب���ةس���ةر(ك���ةن���الَ���ي تةلةفزيؤني ك�����ةرك�����وك)وت�����ةواوي س���ت���ؤدي���ؤك���ان لةناو كةركوكدا ،بؤ ئةو مةبةستةش قادري حاجي ع��ةل��ي ك��ة ل �َي��ث��رس��راوي ئ��ةوس��اي ناوةندي ِراطةياندني يةكيَيت نيشتماني كوردستان ب���ووة دةلَ��يَ��ت :دواي ئ��ازادك��ردن��ي كةركوك ك���رام ب��ة ل �َي��ث��رس��راوي ب����ةرةي كوردستاني ك��ةرك��وك ،لةيةكةم دةستثيَك و طةيشتنمدا ن��اردم بة دواي (عباس عبدالرزاق) ناسراو ب��ة ع��ةب��اس ظ��ي��دي��ؤ ب��ؤ ئ���ةوةي تةلةفزيؤني كةركوك خبةينةوة كار ،بةالَم هةلومةرجةكان ن��ال��ةب��ار و ج��ةجن� َ �ال ب��وو ِرذيَ���م ب����ةردةوام لة هةولَي داطريكردنةوةي كةركوك بوو ،بؤية بة عةباس عبدالرزاقم ِراطةياند هةموو كةرةستة طرنطةكان بطوازنةوة بؤ سليَماني بؤئةوةي لة وةربطريي ،عةباسيش لي َ سليَماني سوودي َ وتي سةرقالَي ئةو ك��ارةم زؤرب��ةي كةرةستة () 3 طرنطةكامن طةياندؤتة سليَماني. دواي طواستنةوةي ئاميرَ ةكاني تةلةفزيؤني كةركوك بؤ سليَماني و بةهؤي دابينكردني ئاميرَ يَكي تري (ترانسثؤزةر) كة قودرةكةي ( )50وات ب��ووة ،توانراوة بؤ يةكةم جار لة مالَي( عةباس ظيديؤ) بةهؤي بورجيَك كة لة شاخي ئةزمةر بوو تةلةفزيون لة 1991/3/30 سي ِرؤذ ثةخش تاقي بكريَتةوة بؤ م��اوةي َ ()4 كراوة. ب������ةالَم ب���ةه���ؤي ه� رََي�ش���ةك���ان���ي جةيشي ثيَشووي ع� رََي�اق بؤ داط�يرك��ردن��ةوةي ناوضة ئازادكراوةكاني هةريمَ ي كوردستاني عيرَ اق تةلةفزيؤنةكة ثةخشةكةي وةستاو براوة بؤ شويَنيَكي ئةمانرت كة ئةويش ق��ةزاي زاخؤ ب��ووة لة سنوري ع� رََي�اق-ت��ورك��ي��ا ،كة توانرا جاريَكي تر تةلةفزيؤنةكة دةس��ت بكاتةوة بة ثةخشي بةرنامةكاني لة 1991/6/18لة ()5 زاخؤ.
ئ���ةو ِرؤذةش ب��ة س��ةرةت��اي��ةك��ي ط���ةش و ثي ب��ةراي��ي ِرؤذط����ارة سةختةكان و دريَ���ذة َ دةري سةروةريةكاني ِراطةياندني يةكيَيت ن��ي��ش��ت��م��ان��ي��ك��وردس��ت��ان ب����وو ك���ة ث �َي��ش�تر و ت���ا ئ����ةم����ِرؤش س����ةروةري����ةك����ان درَي����ذةي����ان ه��ةي��ةو س���ةروةري ثيَشةنطي ل��ة ِراطةياندن و ث�َي��ش��خ��س��ت�ني ن��ةري��ت �َي��ك��ي ن��ي��ش��ت��م��ان��ي و دمي��وك��راس��ي��ان��ة و ش��ؤِرش��ط� رََي�ِان��ة ل��ة كاري ِراطةياندندا ،كة هةميشة هةولَةكان بةردةوام بووة بؤ ئةدائي باشرتين كاري ِرؤذنامةنووسي كاتي سليَماني ترسي هيرَ شي هيَزةكاني بؤية َ عيرَ اقي لةسةر نةماوة تةلةفزيؤنةكة جاريَكي ()6 تر طةِراوةتةوة بؤ سليَماني. ث��اش سليَماني ل��ة زؤرب����ةي ه���ةرة زؤري شارو شارؤضكةكاني كوردستان تةلةفزيؤن دابني كراوة و دامةزراوة بةجؤريَك كة ئيَستا ِراطةياندني (ي.ن.ك) خاوةني ضةندين كةنالَي تةلةفزيؤني ية بةم شيَوةيةي خوارةوة: َ كةنالي -1تةلةفزيؤني (طةلي كوردستان سل َيماني): ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ط��ةل��ي ك��وردس��ت��ان كةنالَي سليَماني لة 1991/9/11ثةخشي بةرنامةكاني دةستثيَكردووة ول��ة ش��ةو و ِرؤذَي��ك��دا ()14 كاتذميرَ بةرنامةكاني ثةخش دةكات ،ئارمي كةنالَةكةش برييت ية لة لؤطؤيةكي هيَلكةيي كة بة ثييت ئينطليزي ن��وس��راوة ()P.U.K ك��ورت��ك��راوةي ( Patriotic Union of ) Kurdistanبة واتاي يةكيَتيي نيشتماني ك��وردس��ت��ان ،ه���ةروةه���ا ئ��ام��اجن��ي سةرةكي ك��ةن��الَ��ةك��ة ط��ةي��ان��دن��ي ث��ةي��ام��ي ِراطةياندني (ي.ن.ك) وخزمةتكردني كؤمةالَني خةلَك و دروستكردني كؤمةلَطايةكي ثيَشكةوتوو و مؤديَرن و ئاطاداربوني جةماوةر لة ِروداو و طؤِرانكاريةكان و ثيَشكةوتنةكاني جيهاني ���وي ،ئ���ةم ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ة الي��ةن��ي بةرثرسي ن� َ ذمارة - 33ئاياري 2010
9
مةكتةبي ن��اوةن��دي ِراط��ةي��ان��دن��ي (ي.ن.ك) خ���اوةن���ي ض��ةن��دي��ن ب���ةرن���ام���ةي ه���ون���ةري و َ هةوال و منداالَن تةكنيكي و بةرهةمهيَنان و و سياسي وتةرفيهي ي��ةو لةضةندين بةشي كارطيرَِي و هونةري تةكنةلؤذياي تةلةفزيؤني ثيَكهات و بةزمانةكاني ئينطليزي و عةرةبي ك���وردي و ت��ورك��م��ان��ي ه��ةوالَ��ةك��ان��ي ثةخش و ب� َ ل�اوك���ردؤت���ةوة و ل�����ةِروي جوطرافياوة ثةخشةكةي هةموو ث��ارَي��زط��اي سليَماني و دةوروب����ةري و ك��ةرك��وك و ه��ةول� رََي� و بةشيَك لة ناوضة سنوري يةكاني كوردستاني ئيرَ ان ()7 دةطريَتةوة. َ هةولي: كةنالي -2تةلةفزيؤني طةلي كوردستان رَ ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ط��ةل��ي ك��وردس��ت��ان كةنالَي هةوليرَ ،يةكةم ثةخشي خؤي لة 1991/11/8 دةستثي كردووة لة سنوري هةوليرَ كة ِرؤذانة َ ث��ةخ��ش��ي ب���ةردةوام���ي ( )8س��ةع��ات��ة ئارمي كةنالَةكة ( ) Hawlerطةلي كوردستانة، م��ةك��ت��ةب��ي ن���اوةن���دي ِراط��ةي��ان��دن��ي يةكيَيت نيشتمانيي كوردستان سةرثةرشيت دةكات و ئاماجني سةرةكي كةنالَةكة ب َ الوكردنةوةي َ ه����ةوال و ب��ةرن��ام��ة و درام����او ِرَي���ث���ؤرت���اذ و ديكؤميَنتاريةو بة مةبةسيت بةرزكردنةوةي ئ���اس�ت�ي ِرؤش���ن���ب�ي�ري ب���ي���ن���ةرو بةخشيين زان��ي��اري ي��ة ث�َي��ي��ان ل��ةث� َ �ال خ��زم��ةت كردني َي�ان و دؤب�لاج ك��ردن و بينةران لةِريَي وةرط� رَِ بةرنامة جيهاني يةكان ،هةروةها بايةخ دان ب��ة وةزع��ي سياسي و ه��ةريمَ ��ي كوردستان، لة هةمان كاتدا لةضةندين بةش ثيَكهاتووة َ هةوال ئةرشيف و هونةري ويَنةطران و وةك مؤنتاج و بيَذةران و ِريكالم ،تةنها بة زماني كوردي بةرنامةكاني ثةخش دةكات و سنوري ثةخشةكة هةموو ثاريَزطاي هةوليرَ و دةورو ئاكري ب���ةرو ق����ةزاي م��ةمخ��ور و س����ؤران و َ ()8 دةطريَتةوة.
10
ذمارة - 33ئاياري 2010
َ كةنالي دهؤك: -3تةلةفزيؤني طةلي كوردستان تةلةفزيؤني طةلي كوردستان كةنالَي دهؤك بؤ يةكةم جار ثةخشي بةرنامةكاني لة مانطي ثي 12ي 1991لة سنوري بادينان دةس��ت َ ك��ردووة ،ئارمي كةنالَةكة بريتيية لة(PUK )TVده��ؤك ،وات��ة ك��ورت��ك��راوةي��ةي يةكيَيت نيشتمانيكوردستان بة نوسيين ئينطليزي و ئاماجني كةنالَةكة بة ثيَي سيستمي ناوخؤيي برييت ية لة ئاشيت دميوكراسي و ئازادي و يةكساني عةدالةتي و كؤمةالَيةتي و هاوكاري وثيَكةوة ذياني وةك يةكي جةماوةر ،هةروةها ه��ةولَ��دان بؤ هؤشياركردنةوةي خةلَك و بة ئاطابوونيان لة ِرووداو وثيَشهاتةكان ،كة م��ةك��ت��ةب��ي ن���اوةن���دي ِراط��ةي��ان��دن��ي يةكيَيت نيشتمانيكوردستان س��ةرث��ةرش�تي دةكات ل��ة ِروي م���اددي و م��ةع��ن��ةوي��ةوة ،لةهةمان كاتدا كةنالَةكة لة ش��ةش ب��ةش ثيَكهاتووة وةك (ئ��ي��دارة ،ه��ون��ةري ،مؤنتاذ ،ثةخش و تةكنيك ،كاميرَ او ئةرشيف ،نوسني ،تةنسيق، َ مندال، بةرنامةكانيشي ه��ةم��ةِرةن��ط��ن وةك ب �َي��ذةران ،ثةيامنيرَ ان ،تةندروسيت و دةنط و ب��اس��ةك��ان ،ل���ةط� َ ��ةل ئ���ةوةش���دا سروشيت بةرنامةكان ،سياسي كؤمةالَيةتي ،وةرزشي و ِرؤشنبريي و ئابووري و هونةرين ،تةنها بةزماني كوردي زاراوةي باديين بةرنامةكاني ث��ةخ��ش دةك����ات ل��ة س��ن��وري ش����اري دهؤك ()9 ودةوروبةري. َ كةنالي كةركوك: -4تةلةفزيؤني طةلي كوردستان ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ط��ةل��ي ك��وردس��ت��ان كةنالَي كةركوك لة ئ�َي��وارةي 2004/3/20بؤيةكةم جار لة سنوري ثاريَزطاي كةركوك ثةخشي ثي ك��ردووةو لةشةو و بةرنامةكاني دةس��ت َ ِرؤذيَكدا ( )12سةعات ثةخشي بةرنامةكاني ثيَشكةش دةكات و ئارمةكة بة ناوي (كةركوك) ة ط��وزارش��ت ل��ة ب��راي��ةت��ي و ث�َي��ك��ةوة ذياني
ثيَكهاتة نةتةوةيي يةكاني كةركوك دةكات و ئاماجني سةرةكي كةنالَةكة بةثيَي سيستةمي ن��اوخ��ؤي��ي برييت ي��ة ل��ة طةياندني زانياري بة دانيشتواني ك��ةرك��وك و بةرهةمهيَنان و بةرجةستةكردني ثيَكةوة ذياني ئاشتيانةي نةتةوةكاني كةركوك كة مةكتةبي ناوةندي ِراط��ةي��ان��دن��ي يةكيَيت نيشتمانيكوردستان س���ةرث���ةرش�ت�ي دةك�����ات ل���ة ِروي م�����اددي و مةعنةوي يةوة ،كةنالَةكةيان لة ضةند بةشيَك َ هةوال، ثيَكهاتووة وةك (ئ��ي��دارة ،ه��ون��ةري، هةمةِرةنط ،سياسي ،كؤمةالَيةتي ،زانسيت، هونةري ،وةرزش��ي هةروةها ئ��ةوةي جيَطةي باسة ل��ةم تويَذينةوةيدا ب��اس بكريَت تاكة كةنالَي تةلةفزيؤني عيرَ اقي ية كة (ي.ن.ك) س���ةرث���ةرش�ت�ي دةك�����ات و ب���ة ث �َي��ن��ج زم���ان بةرنامةكاني ثيَشكةش بكات وةك زمانةكاني (عةرةبي ،كوردي ،توركماني ،كلدؤئاشوري، ه��ةوالَ��ةك��ان ب��ة زم��ان��ي ئينطليزي ك��ة هةموو س��ن��وري ث��ارَي��زط��اي ك��ةرك��وك دةط��رَي��ت��ةوة بة ()10 دووز و كؤية و حةوجيةشةوة. َ كةنالي كؤية: -5تةلةفزيؤني طةلي كوردستان ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ط��ةل��ي ك��وردس��ت��ان كةنالَي ك���ؤي���ة ب��ؤي��ةك��ةم�ين ج����ار ل���ة 1992/1/20 �ي كردووة ثةخشي بةرنامةكاني دةس��ت ث� َ و ِرؤذان�����ة ن��زي��ك��ةي 7س���ةع���ات ،هةروةها ئارمي تةلةفزيؤنةكة بةناوي()P.U.K.TV كة تةعبري لةيةكيَيت نيشتماني كوردستان دةكات و ئاماجني سةرةكي كةنالَةكة برييت ي��ة ل��ة طةياندني سياسةت و سرتاتيذيةتي (يةكيَيت نيشتماني كوردستان) و بة مةدةني ك��ردن��ي ج���ةم���اوةري ك��وردس��ت��ان و طرنطي دان بة كةلتوري ك��وردي لةهةمان كاتدا ئةم كةنالَة لة ( )9بةش ثيَكهاتووة وةك (ئيدارة، َ هةوال و سياسةت ،هونةري ،ثةيوةنديةكان، َي�ان، ِرَي��ث��ؤرت��اذ ،ئةرشيف و تةنسيق ،وةرط� رَِ
م��ن��داالَن ،كليث) ،سروشيت بةرنامةكانيش هونةري و سياسي و كؤمةالَيةتي و وةرزشي و ديكؤميَنتارية ،تةنها بة زماني كوردي ثةخشي بةرنامةكاني دةك��ات و درَي��ذي ثةخشةكةي هةموو سنوري كؤية وناوضةي خَ خالاالَن و َ ضةمضةمال و بتويَن شيَخ بزيَين ،و طؤثتةثة و و سةنطةسةرو سةروضاوةو بيَتواتةو بناري دزي قةنديل و طوندةكاني هةلَشؤي ثشت قةالَ َ ()11 دةطريَتةوة. َ كةنالي طةرميان -6تةلةفزيؤني طةلي كوردستان (ئايندة): ئ��ةم ك��ةن��الَ��ة ك��ة ب��ة تةلةفزيؤني (ئايندة) ناسراوة و يةكةمني جار ثةخشي بةرنامةكاني ل���ة 2005/1/1ل���ة ق�����ةزاي ك�����ةالر دةس���ت ث �َي��ك��ردووة و ئ��ارم��ي كةنالَةكة ب��ة نوسيين التيين ن��وس��راوة (ئايندة) كة ط��وزارش��ت لة ئايندةي هةريمَ ي كوردستاني عيرَ اق دةكات، ئ��ام��اجن��ي س��ةرةك��ي ك��ةن��الَ��ةك��ة ب��ري�تي ي��ة لة طةياندني زانياري هةمةجؤر بة بينةرةكاني و طرنطي دان ب��ة ط��ةجن��ان و دروستكردني َ ؤفيشنال لة ناوضةي طةرميان ِراطةياندنيَكي ثِر كة مةكتةبي ن��اوةن��دي ِراطةياندني يةكيَيت نيشتماني كوردستان سةرثةرشيت دةكات و لة ثيَنج بةشي سةرةكي ثيَكهاتووة وةك ( ه� َ �ةوال ،ئةرشيف و تةنسيق ،بةرنامةكان، مؤنتاذ ،ذميرَ ياري) لةهةمان كاتدا سروشيت ب��ةرن��ام��ةك��ان��ي ك��ؤم��ةالَي��ةت��ي و س��ي��اس��ي و طةجنانةية ،كة بة ه��ةردوو زماني عةرةبي و كوردي بةرنامةكاني ثةخش دةكات و هةموو سنوري كةالر و سةرقةالو ِرزطاري و خانةقني ()12 و سنوري طةرميان دةطريَتةوة. َ كةنالي -7تةلةفزيؤني طةلي كوردستان خانةقني: ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ط��ةل��ي ك��وردس��ت��ان كةنالَي خ��ان��ةق�ين ب���ؤ ي��ةك��ةم�ين ج����ار ل���ة ب�����ةرواري ذمارة - 33ئاياري 2010
11
2003/4/14ثةخشي بةرنامةكاني دةست ث �َي��ك��ردووة ل��ة ش���اري خ��ان��ةق�ين ك��ة شةوانة ( )8سةعات ب���ةردةوام ثةخشةكةي هةية و ئارمي كةنالَةكة بريتيية لة( )PUKخانةقي، ئ��ةم ئاِرمة ط��وزارش��ت لة سياسةتي يةكيَيت نيشتمانيكوردستان دةك���ات ل��ة خانةقني، ئ��ام��اجن��ي س���ةرةك���ي ك��ةن��الَ��ةك��ة ناساندني جةماوةري سنورةكةية بةدابو نةرييت كوردي و مةكتةبي ن��اوةن��دي ِراط��ةي��ان��دن��ي يةكيَيت نيشتمانيي كوردستان سةرثةرشيت دةكات و لة ح��ةوت بةش ثيَكهاتووة كة بريتني لةم َ هةوال و بةرنامة بةشانة ( ئيدارة ،ذميرَ ياري، سياسي يةكان ،مؤنتاذ ،ئةرشيف و تةنسيق، ِرؤشنبريي و ثةرةثيَداني هةمةِرةنط ،انصات) ه��ةروةه��ا سروشيت بةرنامةكان (سياسي و ِرؤشنبريي و هةمةِرةنطة كة بة هةردوو زماني عةرةبي و كوردي ثةخشي بةرنامةكاني دةكات ()13 لة هةموو سنوري خانةقني و دةوروبةري. َ كةنالي ِرانية: -8تةلةفزيؤني طةلي كوردستان تةلةفزيؤني طةلي كوردستان كةنالَي ِرانية كة بة كةنالَي (ِراثةِرين) ناسراوة بؤ يةكةمني ج��ار لة 2005/1/18ثةخشي بةرنامةكاني �ي ك���ردووة و ش��ةوان��ة( )7سةعات دةس��ت ث� َ ثةخشي بةردةوامي هةيةو ئارمي كةنالَةكةش برييت ي��ة لة( )GKRئ��ةو ئ��اِرم��ة طوزارشت لةطةلي كوردستان ِراثةِرين دةكات ،ئاماجني سةرةكي كةنالَةكة برييت ية لة خزمةتكردني ج���ةم���اوةري س��ن��وري ِراث���ةِري���ن ب��ة تايبةتي طةجنان و الوان لة بواري هونةرو ثيَطةياندنيان و ه��اوك��اري ذن��ان ل��ة زؤر ب����واردا ،هةروةها َ لةطةل لة يةكرت نزيك كردنةوةي ِراطةياندن جةماوةر كة مةكتةبي ناوةندي ِراطةياندني يةكيَيت نيشتمانيكوردستان سةرثةرشيت دةك��ات و لةم بةشانة ثيَك هاتووة (ئيدارة، ئةرشيف و تةنسيق ،س��ت��ؤدي��ؤ ،كؤنرتِ َ ؤل،
12
ذمارة - 33ئاياري 2010
�َي�ي����اري ،ب����َي����ذةران) هةروةها ث���ةخ���ش ،ذم� رَ سروشيت بةرنامةكان هةمة اليةنةيةو هةمة ِرةن���ط���ةو ت��ةن��ه��ا ب��ةزم��ان��ي ك����وردي ثةخشي بةرنامةكاني دةكات لةهةموو سنوري بتويَن ثشدةر و بناري قةنديل و بناري كؤسرةت، ����اوري ،ب��ةش �َي��ك لة ب���ةري م��ةرط��ة ،دؤلَ����ي ش� َ ()14 خؤشناوةتي. -9سةتةالييت طةلي كوردستان: ب����ؤ ي���ةك���ةم�ي�ن ج�����ار ل����ة م����َي����ذوي طةلي ك��وردس��ت��ان��دا كةنالَيَكي ئامساني هةوالَي ل��ةي��ادي دام��ةزران��دن��ي ي��ةك�يَ�تي نيشتماني ك���وردس���ت���ان���دا ،ل���ة 2008/6/1ل���ة ش���اري سليَماني لةِريَوِرةمسي ط��ةورةي جةماوةري ِرؤذن��ام��ةن��وس��ان وس��ي��اس��ةمت��ةداران لةاليةن َ س���ك���رت�َي�ي طشيت ه����ةظ����ال م�����ام ج������ةالل رَ يةكيَتيي نيشتماني ك��وردس��ت��ان ثةخشي س��ةرةك��ي كةنالَةكة داطريسيَندرا و دةسيت ك��رد ب��ة ثةخشي ب��ةرن��ام��ةك��ان��ي و لةهةمان ك��ات��دا ه��ةب��وون��ي تةلةفزيؤنيَكي ئامساني ه��ةوالَ��ي��ي دةستكةوتيَكي دي��ك��ةي يةكيَيت نيشتمانيكوردستانة لة ب��واري ِراطةياندندا كة خاوةني ضوارضيَوةيةكي جياكاري خؤي ()15 بيَت. لة ِرووي داِرشتين بةرنامةكان لة كةنالَة لؤكاليةكان جياوازة بةالَم ئةم كةنالَة بةرهةمي ك��ادي��رةك��ان��ي ك��ةن��الَ��ة ن��اوخ��ؤي��ي ي��ةك��ان��ة و ( )15ط��ةش�تي ه� َ ���ةوال ث��ةخ��ش دةك��ريَ��ت كة بةسي جؤر ثةخش دةكريَـت هةوالَنامةكان َ (هةوالَنامةي كورت كة ماوةكةي ( 3بؤ )10 خولةكةو هةوالَنامةي دريَذ ( )30خولةكة و ()16 هةوالَنامةي فراوان يةك سةعاتة. سةتةالييت طةلي كوردستان لة ئيَستادا ( )35بةرنامة ثةخش دةكات كة ئةوانيش ثؤلينَ كراون بؤ بةرنامةكاني ِرؤذانةو هةفتانةو دوو هةفتة جاريَك ،ستؤديؤي سةرةكي لةشاري
سليَمانية ،لةزؤربةي شارةكاني عيرَ اق ،هةموو ش��ارو شارؤضكةكاني هةريمَ ي كوردستاندا نوسينطةي ه��ةي��ة ،ئ��ةم ك��ةن��الَ��ة ئامسانيية لةسةرةتادا تةنها لةسةر مانطي دةستكردي هؤت بيرَ د ( )Hotbirdبةرنامةكاني ثةخش دةك���رد و ه��ةروةه��ا ل���ةِرؤذي 2008/10/15 لة كؤمةلَةي (نايل س��ات) دةس��ت بة ثةخش َ هةول كردني بةرنامةكاني كردووةو بةنيازن ب��درَي��ت ب��ةزم��ان��ةك��ان��ي ع��ةرةب��ي و ك���وردي و توركماني و كلدؤئاشوري بةرنامةوهةوالَةكان ثيَشكةش بكةن ضونكة هةريمَ ي كوردستان نيشتةجي ية. هةموو ئةو نةتةوانةي تيَدا َ ئ���ةوةي شايةني ب��اس��ة س��ةت��ةالي�تي طةلي كوردستان بة حوكمي ئةوةي تةلةفزيؤنيَكي هةوالَي طرنطةو زؤر ليَرباوانة لة ماوةيةكي كةمدا زؤرترين هةوالَي طةرماو طةرم و تازة ن��وي ل��ة ت� رََي�ِوان�ين و بةئاطا لةبارودؤخي و َ ع� رََي�اق بةطشيت و ك��وردس��ت��ان ب��ة تايبةتي، َ لةطةل ئةوةشدا بة ئاطا لة دونياي دةرةوةو قؤناغةكاني ن��ةزم��ى ن��وَي��ي جيهاني ت��ازة و دةكري لة دواي هةردوو ئةركة ئيعالميةكان بؤ َ سةتةالييت عةرةبي ئةجلةزيرةو ئةلعةرةبية و هةنديَك لة كانالَي تر ،ئةوا سةتةالييت طةلي كوردستان بؤتة ئةو واقيعةي كة كةنالَيَكي ئ��امس��ان��ي ه��ةوالَ��ي��ي زي���ن���دووة ل��ة تيَكِراي بوارةكاندا كة جةماوةري كوردي هةر ضوار ثارضةي كوردستان و هةندةران بة ئةشقةوة دةِروان��ن��ة ثةخش و ب��ةرن��ام��ةو هةوالَةكاني س��ةت��ةالي�تي ط��ةل��ي ك��وردس��ت��ان ،ك��ة ئةوةش خ��ةرم��ان�َي��ك��ي ط��ةورةي��ة مةكتةبي ناوةندي ِراط��ةي��ان��دن��ي (ي.ن.ك)ي خستؤتة خزمةت كؤمةالَني خةلَكي كوردستان. ضوارةم :سياسةتي ِراطةياندني يةك َييت نيشتماني كوردستان -1بريؤكةي سياسةتي طشيت:
سياسةتي ِراطةياندن بريتيية لة :ضاالكي سياسي ئ��اِراس��ت��ةك��راو ك��ة سياسةمتةداران ث�َي��ي ه��ةلَ��دةس�تن ي��ان ب��ةش�َي��وةي��ةك��ي طشيت ئ��ةوك��ةس��ان��ةي ك��ة ت��اي��ب��ةمت��ةن��دن بةبواري ِراط��ةي��ان��دن ل��ةئ��ةن��دام��ان��ي ح��زب��ي سياسي، ئاماجني سياسي تايبةت ثيَكديَنيَت ،ئةمةش ث��ةي��وةن��دي ه��ةي��ة ب��ة ب����واري طةشةكردني س��ي��اس��ي ،ك��اري��ط��ةرة ب��ؤ ح��ك��وم��ةت و ِراي طشيت ذياني تايبةتي تاكة ك��ةس و طةالن ل��ةِرَي��ط��ةي ئ��ام� رََي�ة جياجياكاني ثةيوةندي ()18 ك��ردن ياخود دام��ةزراوةك��ان��ي ِراطةياندن ،يان سةرهةلَداني سياسسةت بةوة وةسف دةكريَت كة برييت ية لة ثِرؤسةي تيَكةلَبووني كؤمةالَيةتي لةناو كؤمةلَدا ،ئةويش فيرَ بووني سياسي ية ،هةموو كؤمةلَطةيةك ثيَويسيت ب��ة ئ��اِراس��ت��ةك��ردن��ي ه��اوالَت��ي��ان��ي خ��ؤي هةية ب��ةت��اي��ب��ةت ن��ةوةك��ان��ي داه���ات���وو ل��ة ذياني كؤمةالَيةتي ،ئةو سياسةتةي كة تايبةمتةندة لةبةرامبةر طرةنيت دان بة ثاراستين قةوارةي ()19 طشيت ئةو ناوانة. بةو مانايةي كة سياسةتي ِراطةياندن جيَي بِريارة تايبةتةكان دةطريَتةوة لةكاتي بوني طرفتيَك يان هةر بارودؤخيَكي دياري كراو، لةحالَةتي بووني زياتر لة ئةلتةرناتيظيَك بؤ ِروبةِروو بوونةوةي ئةو هةلَويَستة ،بةو ثيَيةي بِرياري هةلَبذاردني يةكيَك لةو بةديالنةي كة ثيَشكةش كراون بةندة بة ِرووبةرو بوونةوة و بةجي كردني ئةو سياسةتة لة ضوارضيَوةي جي َ َ سيستةميَكي سياسي كة هةروا بة هةرةمةكي دروس��ت نابيَت بةلَكو ل��ة كةشيَكدا دةبيَت ك��ة ك��ؤت و بةنديَك دةسةثيَنيَت و بواريَك دةِرةخسيَنيَت بؤ هةلَبذاردنيَكي سياسي، لةو ِروةوة بةرذةوةندي ئالَوطؤر ثيَك ديَت لة نيوان سيستةم و كةشي سياسي ،هةر بؤية هةلَسةنطاندني ب��واري سيستةمي سياسي ذمارة - 33ئاياري 2010
13
بةندة بة باردؤخةكاني ميَذوو و ئابوري و ()20 كؤمةالَيةتي و ِرؤشنبريي كؤمةلَطةوة. ل� رََي�ةدا دةردةك��ةوَي��ت كة ثةيوةندي نيَوان تاكةكةس و نةتةوةو طةالن دياردةيةكي كؤن و بنةِرةتي ية ،هةروةها بة دياردةيةكي طرنط دادةن��رَي��ت ضونكة تواناي ثةيوةندي كردن بةكةساني تر هةلي تاكةكةس بؤ مانةوةي ()21 زياد دةكات. -2سرتاتيذ و ئاماجنةكاني ِراطةياندني يةك َييت نيشتماني كوردستان: هةموو حزبيَكي سياسي كة ِرؤذنامة يان هةبى، ط��ؤظ��ار ي��ان ِرادي���ؤ ي��ان تةلةفزيؤني َ ِراستةوخؤ زماحنالَي بيَت يان زماحنالَي نةبيَت ئامانج ىلَ ي ئةوةية كة ِرايةكي طشيت اليةنطر َنى بؤية بؤ سياسةتةكاني خ��ؤي ب��ةدي بهي َ ِراطةياندني حزبةكان لةهةر قؤناغيَكدا بيَت نهيَين يان ئاشكرا طةرةكيةتي كة سياسةتة س�ترات��ي��ذي و تاكتيكةكاني خ��ؤي بةخةلَك َنى بةالي ثشتيوانيكردن لةو سياسةتة بناسي َ َشى ،بؤية كاري ِراطةياندني يةكيَيت ِرايانكي َ نيشتماني كوردستانيش هةر لةدةستثيَكةوة تا ئةمِرؤ ئةو ئاماجنة دوو ٍِرةه��ةن��دةي لةخؤ طرتووة ،واتا ِرةهةندي تاكتيكي و ِرةهةندي سرتاتيذي. ب��ةالَم لةهةر قؤناغة و ضؤنيَيت ش�َي��واز و طوتار و بطرة زماني ِرؤذن��ام��ةط��ةري جياواز و دةس���ت���ةواذةي ج��ي��اواز ب��ةك��اره��ات��وون بؤ ك��ارت �َي��ك��ردن ،ب��ؤ من��ون��ة ي��ةك�َي��ك ل��ة شيَوازة زالَةكاني نووسني لة دةستثيَك و لة قؤناغي خةباتي ش��اخ��دا ل�َي��دوان��ي سياسي (تعليق سياسي )بووة ،كة ئةم شيَوازة يان ئةم ذانرةي ك��اري ِراطةياندن ئةوةندة ثانتايي لةدنياي ِرؤذن��ام��ةط��ةري سياسي ك��وردس��ت��ان لةثيَش ِراث��ةِري��ن داط�يرك��ردب��وو ل���ةدواي ِراثةِرينيش وةختيَكي زؤري ويست تا ِرؤذنامةنووسان
14
ذمارة - 33ئاياري 2010
ل�َي��ي دةرب���ازب���وون ،ه��ةر ب��ؤي��ة زان��ي��اري ئةو سةردةمة ئةو ذانرة لةنووسيين ِرؤذنامةطةري سياسي لة عيرَ اقي ذيَردةسيت ِرذيمَ ي ثيَشوودا َ زال بوو بةزماني عةرةبي و كوردي.
ب���ؤي���ة ئ��ام��اجن��ي ه����ةر دام����ةزراوةي����ةك����ي ِراط���ةي���ان���دن ت��اي��ب��ةمت��ةن��دي خ����ؤي هةيةو يةكيَيت نيشتماني كوردستانيش كة جاِري دام���ةزران���دن و خ��ؤس��ازدان��ي دا ب�يري لةوة ك��ردؤت��ةوة ك��ة ِراط��ةي��ان��دن��ةك��ان��ي طوزارشت لةبةرنامةو ثةيِرةوي خؤي بكات بةالَم ئةوة بؤيةكيَيت نيشتماني كوردستان بةقورسي خ��ؤي منايش ك��رد ،ضونكة كاتيَك يةكيَيت دامةزرا بةشيَوةيةكي فرةمينبةر ،فرة ئايديا و فرة اليةني سياسي ،دةب��وو ئؤرطانةكاني ِراطةياندنيشي بؤ تةعبري ك��ردن لةو حالَةتة ثيَويسيت بة ثشوودريَذى شؤِرشطيرَِانة هةبوو ()23 كة ِراطةياندني (ي.ن.ك) هةمةاليةنة بيَت. ب��ؤي��ة دةب��ي��ن�ين ِراط���ةي���ان���دن���ي (ي.ن.ك) لةدةركردني يةكةم ِرؤذنامةي دا كة ِرؤذنامةي (ال��ش��رارة) ب��وو ،لةبابةتيَكدا ب��ةن��اوي (هذه اجل��ري��دة) ك��ة نووسينيَكة ب��اس ل��ة ِريَبازي ِرؤذن��ام��ةك��ة دةك���ات و ل��ةو هَيَلي بةياني ية دواوة كة ِراطةياندني يةكيَيت بؤ ِرؤذنامةكةي داِرشتووة لةيةكيَك لةو ثةرةطرافانةي كةباس ل��ةب��ةرةي��ي ئ��ةو س��ةردةم��ة دةك���ات ب��ةم جؤرة هاتؤتة دوان (هذه اجلريدة ستكون الشرارة اليت يندلع منها هليب النضال الثورى الذي ()24 يثري سبيل حتررنا الوطين الدميقراطي). كةليرَ ةدا ئةوة دةردةكةويَت كة ِراطةياندني يةكيَيت نيشتماني كوردستان بة ض ئاقاريَك و ئامانج و سرتاتيذي خؤي ِراطةياندووة و كاري لةسةر كردووة . هةروةها ل��ةذم��ارةي(ِ )5رؤذنامةي شةرارة كةلة كانوني يةكةمي سالَي1976دةرضووة وات��ة سالَيَك دواي دام��ةزران��دن��ي (ي.ن.ك)،
ل��ةط� َ �ةل دةس���ت ث �َي��ك��ردن��ةوةي سةرةتاكاني �وى لةشاخةكاني كوردستاندا، ش��ؤِرش��ي ن� َ بةجؤريَكي زؤر طرنط سياسةتي ِراطةياندن خراوةتة طةِر بؤ منونة لة وتاريَكي ِرؤذنامةكة بةناوي (العراق والنضال السياسي) كةلةو وت���ارةدا ب��اس ل��ةِرَي��ب��ازي ئةوساي خةبات و ضؤنيةتي طريَداني خةباتي سياسي بةخةباتي ضةكدارييةوة تةفسريكردني بارودؤخةكة بةم شيَوةية (ان ربط النضال السياسي بالنضال املسلح يف املرحلة الراهنة هو الطريق الوحيد حملافظة قوة شعب كردستان و للوقوف امام ()25 محالت التهجري.)... لةدواي قؤناغي دةستثيَكةوة ضونكة يةكيَيت وةك حزبيَكي سياسي هةميشة و ئيَستاشي لةطةلَدا بيَت خاوةني ئاماجني سرتاتيذي و تاكتيكي ب��ووة بةوثيَية طوتاري بؤ قؤناغة جياجياكان ه��ةب��ووة و ه��ةي��ة ،ب���ةالَم زماني نووسني ،ذانرةكاني نووسيين ِرؤذنامةطةري و كاري ِرؤذنامةطةري ،جؤرةكاني ِراطةياندن، دةستةواذة و شيَوازةكاني دةربِرين طؤِراون، بؤ منوونة لةسةرتاوة بةثيَي ئيمكانيات لة بةياننامة و ضاثكردني ثؤستةراتي شةهيدان و ث��ؤس��ت��ةري س��ي��اس��ي و ك��اري��ك��ات� رََي�ةوة بؤ ِرؤذن���ام���ةي م��ان��ط��ان��ة و دوات����ر ب��ؤ طؤظاري مانطانة و دوات��ر بؤ ِرادي��ؤ كة ِرادي��ؤي طةلي كوردستان ِرؤلَي بةرضاوي ديت لةطةياندني ث��ةي��ام��ي س��ي��اس��ةت��ي ِراط��ةي��ان��دن��ي يةكيَيت نيشتماني كوردستان بؤ ج��ةم��اوةر ،ثاشان بؤ طؤظاري فيكري و ئةدةبي و مةعريفي و وت��ووَي��ذة كؤمةالَيةتييةكان و بطرة مناالَن ط��ؤِراوة و ث��ةرةي س��ةن��دووة ي��ان لة ِرؤذنامة و طؤظار و ِرادي���ؤي مـةركةزي ي��ةوة ثـةرةي س��ةن��دووة ب��ؤ ِرؤذن��ام��ة و ط��ؤظ��ار و ِرادي���ؤ و تـةلةفزيؤني نـاوضةيي ،ب��ةآلم س��ةب��ارةت بة قؤناغي دواي ِروخاني ِرذيمَ ي عيرَ اق و عيرَ اقي
َ فيدرال ئ��ازاد جندياني ليَثرسراوي �وى ي ن� َ ىََ :قؤناغي دواي ِراطةياندني (ي.ن.ك) دةل ِروخاني ِرذيَم طوتاري جياواز و زؤرتر بووني ذم���ارةي ط��ؤظ��ار و ِرؤذن��ام��ة و ت��ةل��ةف��زي��ؤن و س��ةت��ةالي��ت و ب���واري ثرؤفيشنالَي داناني يةكةم تاكة سةتةالييت هةوالَي سياسي كة( سةتةالييت طةلي كوردستان) و فراوانرتبووني ثانتايية ج��وط��راف��ي��ي��ةك��ان��ي داب��ةش��ك��ردن و كاريطةري دانان و ترازاني ئةو ثانتايي ية بؤ دةرةوةي عيرَ اق و دةرةوةي نةتةوةي كوردي واي كردووة كة طؤِرانيَكي طةورةتر جيَطةي بطرى لة ميدياكاني يةكيَيت دا و ئامرازي َ دروست ويَب ساييت ئينتةرنيَت كة دةزطاي ِراطةياندني (ي.ن.ك) خاوةني ضةندين سايتة و قؤناغيَكي سةرسوِرهيَنةر و ئامرازي طرنط و تةماشاكةرة لة هةمان كاتدا ئةركةكاني ِراط��ةي��ان��دن ل��ةم ق��ؤن��اغ��ةي ئ�َي��س��ت��ادا ئةركي دروس��ت كردني ِراي طشيت و كوردستاني و عيرَ اقي و عةرةبي و ئيقليمي و ئيسالمي ثي هيَنراوة و جيهاني اليةنطر و قةناعةت َ بةتاكتيك و سرتاتيذة فيكري و سياسي و ئ��اب��ووري يةكاني يةكيَيت ،ب��ةالَم طرنطرتين ئةبى طةياندن لةنيَوان ِراطةياندني دي��اردة َ يةكيَيت نيشتماني كوردستان و وةرطر خيرَ اتر بى و ِراس�تر بَليَني خيرَ اتر ب��ووة و لة ِرؤذانة َ ()26 طؤِراوة بؤ طةياندني سات لةدواي سات. ل��ةه��ةم��ان ك���ات���دا ِراط���ةي���ان���دن���ي يةكيَيت نيشتماني كوردستان بووة بة دامةزراوةيةكي ط����ةورةي ئيعالمي ل���ةع�رََي�اق و ِرؤذه���ةالَت���ي ن��اوةِراس��ت��دا ضونكة ئيَستا خاوةني سةدان دةزط����اي ِراط��ةي��ان��دن��ة ل��ة ض��اث و ث��ةخ��ش و بَ الوكردنةوة و لةكةنالَي بيسرتا و بينراوةوة و كة ئ��ةوةش ثيَويسيت بة تويَذينةوةيةكي ت��اي��ب��ةت ه��ةي��ة ب��ؤي��ة ت���وَي���ذةر لةئةجنامي ب������ةدواداض������وون و ذي���ان���ي ِراس���ت���ةوخ���ؤ و ذمارة - 33ئاياري 2010
15
ض��اوديَ��ري ِرؤذان����ةي ِراس��ت��ةوخ��ؤي تويَذةر لةناو واقيعةكاندا تةنها ئاماذةيةكي كورتي ثى دةدةين (يةكيَيت نيشتماني كوردستان) َ خاوةني ئةم هةموو دةزطا ِراطةياندنةية وةك: -1مةكتةبي ناوةندي ِراطةياندن ،خاوةني ��وى ِرؤذن����ام����ةي ِرؤذان�������ةي ك��وردس��ت��ان��ي ن� َ ه��ةف��ت��ةن��ام��ةي االحت���اد ب��ة زم��ان��ي ع��ةرةب��ي و س��ةدان ب َ الوكراوةي ناوضةيي ية و لةهةمان ك��ات��دا مانطانة ض��ةن��دي��ن كتيَب و ناميلكة َ لةطةل ئةوةشدا خاوةني بةضاث دةطةيةنيَت ك��ةن��الَ��ي ئ��امس��ان��ي ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي و ضةندين َ لةطةل ك��ةن��الَ��ي ت��ةل��ةف��زي��ؤن��ي ن��اوض��ةي��ي ي��ة ئةوةشدا خاوةني ِراديؤي مةركةزي و ضةندين ك��ةن��الَ��ي ِرادي���ؤي���ي ن��اوخ��ؤي��ي ي��ة لةزؤربةي والَتاني دةرةوة و ثاريَزطاكاني عيرَ اق و شار و شارؤضكةكاني ك��وردس��ت��ان نووسينطةي خؤي هةية . -2مةكتةبي ِريَكخستين (ي.ن.ك) بةشيَكي تايبةتي هةية بةناوي (بةشي ِروناكبريي) تا ئامادةكردني ئةم تويَذينةوةية سةدان كتابي ه��م��ةج��ؤري ب��ةض��اث ط��ةي��ان��دووة و خاوةني َ لةطةل كردنةوةي نوى) ية (طؤظاري ِريَبازي َ سةدان خولي ِرؤشنبريي و فيكري ،لةهةمان كاتدا لةهةموو مةلَبةندةكاني يةكيَيت بةشيَكي تايبةت ه��ةي��ة ب��ةن��اوي ب��ةش��ي ِراط��ةي��ان��دن و ِروناكبريي كة ئةويش ضةندين ب َ الوكراوةي ناوضةيي ب َ الودةكةنةوة. -3م���ةك���ت���ةب���ي ب��ي�رو وه����ؤش����ي����اري ،ئةم مةكتةبةي يةكيَيت تايبةتة تةنها بةطةشةي فكري و ِراطةياندن و ثيَطةياندني كاديرةكاني (ي.ن.ك) كة تائيَستا خاوةني سةدان كتيَب و ب� َ لاوك��راوةي هةمةاليةنةية و مةكتةبيَكي سةربةخؤي يةكيَيت ية . -4مةكتةبي ِرَي��ك��خ��راوة دميوكراتيةكان، ئةم مةكتةبة جطةلةوةي خاوةني ِرذنامةيةكي
16
ذمارة - 33ئاياري 2010
بةهيَزي وةك ِرؤذنامةي (ضاوديَر)ة لةهةمان كاتدا ِراديؤيةكي مةركةزي هةية و ضةندين كتيَب و ب� َ لاوك��راوةي زؤر باشي دةركردووة بؤ دون��ي��اي ِراط��ةي��ان��دن ئيعالمي لة ع� رََي�اق و َ لةطةل ئةوةش هةموو ِريَكخراوة كوردستاندا دميوكراتي و ثيشةيي يةكاني سنووري ئةو مةكتةبة وةك (الوان ،خويَندكاران ،مامؤستايان، ئةندازياران ،ذنان ،نووسةران ،وةرزشكاران، ه���ون���ةرم���ةن���دان ،ت��ةك��ن��ي��ك��اران ،ثزيشكان، مافناسان ،جوتياران ،كريَكاران.....،هتد) زؤرب��ةي��ان خاوةني دةزطايةكي ِراطةياندني سةربةخؤن و ضاث و ب َ الوكردنةوةي خؤيان ه��ةي��ة و ت��ا ِرادةي���ةك���ي زؤري����ش ئ����ازادن لة ِرادةرب �ِري��ن ب��ةالَم لة ضوارضيَوةي سياسةتي طشيت ِراطةياندني (ي.ن.ك) دا. ئةجنام: راطةياندني (ي.ن.ك) لة دواي لةدايك بوون و دامةزراندنيدا خةرمانيَكي زؤر بة ثيَت و بةرةكةت و خزمةتي زؤري ِراطةياندني كوردي كردووة لة تيَكِراي بوارةكاندا: -1ل����ةط� َ ���ةل دام���ةزران���دن���ي (ي.ن.ك) دا طرنطييةكي زؤر دراوة بة راط��ةي��ان��دن و بري لة دوو شت كراوةتةوة لة بواري راطةياندندا بؤ طةشةكردني شؤرش و طةياندني دةنطي ِرةواي حةق بة كؤمةالَني خةلَكي كوردستان كة ئةويش دةركردني ِرؤذنامة و دابينكردني ويَستطةيةكي رادي��ؤي��ي ب��وو ،ئ��ةوةش ئةوة دةسةمليَنيَت دامةزراندني يةكيَيت نيشتماني كوردستان و لةدايك بووني شؤِرشي نويَي ط��ةل��ي ك���ورد ،وةرض��ةرخ��ان�َي��ك��ي ميَذويية لة ب��زووت��ن��ةوةي ِرزط���اري خ��وازي كوردستان و راطةياندني كوردي دا. -2راط��ةي��ان��دن��ي (ي.ن.ك) طرنطي يةكي بةرضاوي داوة بة بواري ضاثةمةني و كاري ِرؤذنامةواني لة ميَذوي خؤي دا.
ِ-3راطةياندني كوردي تاكو سالَي 1939 ت��ةن��ه��ا خ��وَي��ن��دن��ةوة و ن��وس�ين ب���ووة ثاشان ووردة وردة لة نووسني و ِرؤذن��ام��ةوة ضؤتة ب��واري ضةند بةرنامةيةكي كورتي راديؤيي َ لةطةل ي��اخ��ود ك��ةن��الَ��ي ب��ي��س�تراوة و ث��اش��ان دام��ةزران��دن��ي شؤِرشي ك��ورد لة ع� رََي�اق بووة بة خاوةني ئيزطةو لة ناو شؤِرشيش بوو بة خاوةني ئيزطةي دةنطي كوردستاني عيرَ اق تاكو ثةمياننامةى جةزائري. -4ل��ةط� َ �ةل دامةزراندني (ي.ن.ك)دا دواي ه��ةولَ�َي��ك��ي زؤري س��ةرك��رداي��ةت��ي توانراوة ئيزطةيةك داب�ين بكريَـت ،ل��ة 1979/3/21 لةسةر داواي مام جةالل ثةخشي بةرنامةكاني دةست ثيَكردووة كة ِرؤلَيَكي بةرضاوي هةبوو لة طةشةكردني شؤِرش و طةياندني ثةيامي شؤِرشي كورد و ِراطةياندني ئازادي كوردي دا بة ناوي ئيزطةي دةنطي طةلي كوردستان و لة هةموو قؤناغةكانيش بة ثيَي طوجناني هةلومةرجي لةبارو زةرورةت���ي قؤناغةكاني ئةركةكاني ِراثةراندووة. -5يةكيَيت نيشتماني كوردستان يةكةم اليةني سياسي و يةكةم دةزطاي ِراطةياندنة كة توانيويةتي بؤ يةكةمني جار تةلةفزيؤن دابني بكات ،لةهةمان كاتدا يةكةم اليةنيشة لةميَذوي ِرؤذنامةطةري كورد دا ِرؤذنامةيةكي نوي) ِرؤذان��ة دةربكات بة ناوي(كوردستاني َ وة. سةرضاوةكان: سةرضاوة كورديةكان: -1عيسى ث��ذم��ان ،نه َينييةكانى بةستنى وةرطيانى :ناسر ثةميانى()1975ى ئةجلةزائري، رَ بةبي شو َيين ضاث .)1997، ئيرباهيمى( ،سويدَ : -2عومةرى سيد على ،ضةند الثة ِرةيةك لة م َيذووى َ كؤمةل َيك طوتار يةك َيتى نيشتمانى كوردستان،
و ضاوث َيكةوتن ذمارة ()29ى (سل َيمانى :بةشى روناكبريى مةكتةبى ر َيكخسنت.)2002 ، . 3ئةرسةالن بايز ئيسماعيل ،راطةياندنى شؤ ِرش و بزووتنةوةى شيعرى كوردى(سل َيمانى :ضاثخانةى ئؤفس َيتى ِروون.)2001 ، .4عومسان كانى ثانكةيى ،سةروةرييةكانى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان لة رؤذطارة سةختةكانى طةىل كورددا (سل َيمانى :بةشى روناكبريى مةكتةبى ر َيكخستنى(ى.ن.ك).)2008 ، َ شةمال عبداللة ،يةك َيتى نيشتمانى كوردستان -5 ئاسؤيةك بؤ طؤ ِران و نو َيبونةوة(سل َيمانى :مةكتةبى بريوهؤشيارى (ى.ن.ك).)2006 ، .6بةياننامةى مةكتةبى سياسى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان بةبؤنةى َ ساليادى دامةزراندنى(سل َيمانى: مةكتةبى ِر َيكخسنت بةشى روناكبريى.)2001، . 7نةوشريوان مستةفا ،لة كةنارى دانوبةوة بؤ خ ِرى ناوزةنط ،ضاثى دووةم(سل َيمانى :ضاثخانةى زانكؤى سل َيمانى.)1997 ، .8رةهبةر سةيد برايم ،يةك َييت نيشتماني َ سةرهةلدان – َ نوى بوونةوة (سل َيماني كوردستان : :مةكتةبي بري و هؤشياري (ي.ن.ك).)2005 ، .9بةياننامةي مةكتةبي سياسي يةك َييت نيشتماني كوردستان ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة (، )4586 .2008/6/1 .10يةك َييت نيشتماني كوردستان بؤضي؟ ضاثي ضوارةم ،ئةم طوتارة بةزماني عةرةبي لةدةرةوةي َ والت ضاثكراوة و ( ، )1975ثاشان شةهيد ئارام َ لةسالي (.)1976 كردويةتي بة كوردي .11س��ةروةر عبدولرةمحان عومةر ،يةك َييت ثى نيشتماني كوردستان – دامةزراندن و دةست َ كردنةوةي شؤ ِرش (سل َيماني :سةنتةري ضاث و ثةخشي تةما .) 2002( ، .12فوئاد مةعسوم ،كوردستاني َ نوى ،بةشي ِر َيثؤرتاذ ذمارة ( ) 1623لة. 1996/6/1 َ شةمال عبداللة ،يةك َييت نيشتماني كوردستان .13 ذمارة - 33ئاياري 2010
17
َ سالي تةمةني دا لةكو َيوة بؤ ك� َ �وى؟، لةيةك َ سةرهةلدان – َ نوى بوونةوة (سل َيماني :مةكتةبي بريوهؤشياري .) 2005 ، .14عادل موراد ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة()1826 يةكشةممة لة بةرواري .1999/3/21 �ى كو ِر -15ن��ةوش�يروان مستةفا ئةمني ،س� َ (سل َيماني :ضاثخانةي بةدرخان.)2001 ، َ كارواني25سالةي خةباتي يةك َييت نيشتماني .16 كوردستان ،سةروةر و ِروداوة طرنطةكان(سل َيماني: بةبى ضاثخانة.)2000 ، َ حَ س��ى ك��ؤ ِر س���ال، .17ب��ةره��ةم ئ��ةمح��ةد َ لةب َالوكراوةكاني َ مةلبةندي ِر َيكخستين سل َيماني، بةشي ِراطةياندن و ِروناكبريي (سل َيماني :ضاثخانةي بةدرخان.)2001 ، هةذاند(هةولي: ِ -18ر َيباز ،قةنديل بةغداي رَ ضاثخانةي زانكؤ.)1993 ، - -19ي��ةك� َي�تي نيشتماني كوردستاني، َ سةرهةلدان-نو َيبوونةوة(سل َيماني :مةكتةبي بري و هؤشياري.) 2005 ، عياقدا .20ميدل ئيست وؤض ،جينؤسايد لة رَ وةرطياني لة و ثةالماري ئةنفال بؤسةركورد، رَ ِ ئينطليزي يةوة – سيامةندي موفيت زادة (سل َيماني: ضاثخانةي خاك.)1999، - 21ئاكؤ وةهبى ،سرك و ر َيكخستنةكان لة َ ئةرك َيكى َ سةرهةلدان و نو َيبونةوة نوى ى خةباتدا، (سل َيمانى :مةكتةبى بريو هؤشيارى.)2005 ، .22مةال بةختيار ،راث��ة ِري��ن سةركةوتن لة كوردستاندا شكست لة خوارو ،كوردستانى َ نوى، ذمارة( )2097دوو شةممة لة .2000/3/13 .23ع��ارف روش���دى ،ش��ؤ ِرش��ى و بةرطرى، َ مةكتةبى سةرهةلدان-نو َيبونةوة(سل َيمانى: بريوهؤشيارى.)2005 ، .24وةمسان خدر حممد،بريةوةري َ ساالني سةخت، َ َ بوونةوة-سةرهةلدان(سل َيماني:مةكتةبي نوى بريوهؤشياري.)2005،
18
ذمارة - 33ئاياري 2010
.25لةيادي كؤ ِرةودا ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة ( )1829لةبةرواري .1999/4/1 .26مام جالل ،لة َ وةالمي ثرسيارةكاني (احلياة) دا ،كوردستاني َ نوى ذمارة ( ،)1829لةبةرواري . 1999/4/1 .27ثةي ِرةوي ناوخؤي بةرنامةي يةك َييت نيشتماني كوردستان ،ثةسةندكراوي يةكةمني كؤنطرةي طشيت.1992 ، .28ثةي ِرةو و ثرؤطرامي ناوخؤي يةك َييت نيشتماني كوردستان ،ثةسةندكراوي دووةمني كؤنطرةي َ سالي (.)2000 كارطيي مةكتةبي سياسي .29فؤاد معصوم، رَ ِ َ نوى، يةك َييت نيشتمانيكوردستان ،كوردستاني ذمارة(.2007/6/1 ، )4283 .30مستةفاي سةيد ق���ادر ،كوردستاني َ نوى(.2007/6/1 ،)4283 .31سوحبي مةهدي ،ئةندامي مةكتةبي سياسي عياق ،كوردستاني َ نوى، حزبي شيوعي كوردستاني رَ ذمارة(.2007/6/1 ،)4283 .32مامؤستا جعفر ،مانيف َيسيت مةكتةبي بريوهؤشياري بؤ مؤد َيركردنةوةي (ي.ن.ك) (سل َيماني :مةكتةبي بريوهؤشياري .)2006، .33عادل موراد ،لة طفتوطؤيةكي ِراديؤييدا، َ ن��وي ،ذم���ارة( )1826لة ب��ةرواري كوردستاني .1999/3/21 .34ئازاد خانةقيين ،ماد َينا (سل َيماني :ضاثخانةي خاك.)2000 ، -35ئيسماعيل تةنيا ،بيبلؤطرافياي ِرؤذنامةطةري كوردي(هةولي :ضاثخانةي ِرؤشنبريي.)1998، رَ -36نةوزاد عةلي ئةمحةدِ ،رابة ِري ِرؤذنامةطةري نه َيين كوردي( سل َيماني :ضاثخانةي وةزارةتي ِرؤشنبريي .)2001 ، -37ئةمري نامق عبداهللِ ،رادي��ؤو تةلةفزيؤني طةلي كوردستان( سل َيماني مةكتةبي بريو هؤشياري.)2005،
-38كوردستاني َ نوي ،ذمارة ( ،)1870لة بةرواري .1999/5/30 -39ابتسام امساعيل ،بيبلؤطرافياي ِراطةياندن لة ِرؤذنامةي كوردستاني َ نوي( سل َيماني :دةزطاي ناوةندي ِراطةياندني يةك َييت نيشتمانيكوردستان، .)2003 -40عبداهلل زةنطةنةِ ،رؤذنامةنووسي كوردي (هةولي :ضاثخانةي لة كوردستاني دواي ِراثة ِرين رَ زانكؤ.)1998 ، .41مام جةالل ،كوردستاني َ نوي ،ذمارة()1782 ل��ةب��ةرواري 1999/1/12ضاوث َيكةوتين ك� َ �ةذال ئةمحةد. نوي ،لة يادي َ 15 .42كوردستاني َ سالةيدا، سل َيماني.2007 : .43كؤسرةت ِر َ ةسول عةلي ،كوردستاني َ نوي، ذمارة (ِ ،)1783رؤذي ث َينج شةممة.1999/1/14 ، .44ئةرسةالن بايز ،يةكةم سةرنوسةري كوردستاني َ نوي، نوي ،طفتوطؤي كاوة حممد ،كوردستاني َ ذمارة( )1782لة بةرواري .1999/9/12 .45فوئاد مةعصوم ،خاوةني ئيمتيازي ِرؤذنامةي كوردستان َ نوي ،ذماةر )1782( ،لة .1999/1/12 .46عادل م��وراد ،كوردستاني ن� َ �وي ،ذمارة ( )1726يةكشممة .1998/10/25 .47كوردستان َ نوي ،ذمارة ( )1982يةك شةممة .)1999/10/24 .48كةمال رةئ��وف حممد ،هونةري دراماي ِراديؤي كوردي (سل َيماني :دةزطاي ضاث و ثةخشي سةردةم.)2000، .49عادل موراد ،كوردستاني َ نوى،ذمارة()158 بةرواري . 1998/3/25 .50مام جةالل ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة()1826 يةك شةممة .1999/3/21 .51سرتان عبداللة ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة ( )1826لة .1999/3/21 .52عبداللة حسن زادة ،نيوسةدة ت َيكؤشان،
بةبى شو َيين ضاث.1997 ، بةرطي دووةم َ ، .53ن��ةوش�يروان مستةفا ،ثةجنةكان يةكرت بةبى شو َيين دةشك َينن ،ضاثي دووةم (سل َيماني َ : ضاث.)1998 ، .54مام جةالل ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة ()2092 سى شةممة ضاوث َيكةوتين (باسط محة غريب، َ )2000/3/7 ِ .55رابةر سيد برايم ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة (.2003/3/6 ، )2091 .56دارا حممود محة صاحل ،كوردستاني َ نوى، ذمارة (.2001/3/20 ، )2406 .57مريان ئةمحةد ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة (.1999/3/16 ، )1823 .58مةمحود ِرةزا ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة (.2000/3/27 ،)2104 َ ن��وى ،ذم��ارة ( ،1824لة -59كوردستاني .1999/3/17 ِ -60ر َيباز بابان ،كوردستاني ن� َ �وى ،ذمارة (.)1824 -61كوردستاني َ نوىِ ،راديؤي دةنطي طةلي كوردستان – َبل َيسةي ِراثة ِرين ،كوردستاني َ نوي، ذمارة ( )4517دووشةممة.2008/3/10 ، .62ن��ةوزاد عةلي ئةمحةد ،لةيادي يةك َييت نيشتماني كوردستاندا ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة ( )1870يةك شةممة .1999/5/30 .63كوردستاني َ نوي ،ذمارة ( )1695بابةتيكة تايبةتة بة ِرؤذنامةكة لة ِرؤذي ث َينج شةممة ( )1998/9/10ب َالوكراوةتةوة .64كوردستاني َ نوي ،ذمارة ( )4587دووشةممة .2008/6/2 .65كوردستاني َ نوي ،ذمارة ( )4675هةيين .2008/9/12 .66مجال حسني ،بة ِر َيوةبةري سةتةاليةتي طةلي كوردستان ،كوردستاني َ نوي ذمارة( )4675هةيين .2008/9/12 ذمارة - 33ئاياري 2010
19
سةرضاوة عةرةبيةكان: .1فوئاد علي امحد ،االتصال السياسي يف االحزاب الكوردية – االحتاد الوطين الكوردستاني امنوذجاً ،رسالة ماجستري غري منشورة(جامعة السليمانية :كلية العلوم االنسانية – قسم االعالم .)2008 ، .2صالح اخلرسان ،التيارات السياسية يف كردستان العراق (بريوت :مؤسسة البالغ.)2001 ، .3ال��ش��رارة لسان ح��ال االحت��اد الوطين الكردستاني ،العدد ( ،)1السنة االوىل ،تشرين االول.1975 ، .4ال��ش��رارة لسان ح��ال االحت��اد الوطين الكردستاني ،العدد( ،)2تشرين الثاني .1976 ، .5االحتاد ،جريدة يومية سياسية ،عدد ()1685 االربعاء 2007/10/24 ،السنة اخلامسة عشرة. .6ال��ش��رارة لسان ح��ال االحت��اد الوطين الكردستاني ،العدد (.)4 .7االحتاد ،جريدة يومية سياسية ،العدد ()1686 اخلميس ، 2007/10/25السنة السادسة عشرة. .8االحتاد ،جريدة يومية سياسية ،العدد (،)1950 الثالثاء ،السنة السادسة عشرة. .9خاليد حبيب الراوي ،تاريخ االذاعة والتلفزيون يف العراق (بغداد :دار املكتبة للطباعة والنشر، .)1992 .10امانج كاكه سوور ،حملات من تاريخ اذاعة صوت شعب كردستان(سليمانية :من منشورات مكتب الفكر و التوعية.)2002، .11امانج كاكه سوور ،االحتاد ،عدد ( )74تاريخ .1994/4/9 .12حممد بن سعود البشر ،مقدمة يف االتصال السياسي (الرياض :مكتبة العيبكان .)1997 ، .13ثروت مكي ،االع�لام والسياسة وسائل االتصال واملشاركة السياسة (القاهرة :عامل الكتب للنشر و التوزيع والطباعة.)2005 ،
20
ذمارة - 33ئاياري 2010
.14ال��ش��رارة لسان ح��ال االحت��اد الوطين الكردستاني ،عدد (.1976 ، )5 ضاوث َيكةوتن: .1ئازاد جوندياني ،ئةندامي سةركردايةتي و ل َيثرسراوي مةكتةبي ِراطةياندني (ي.ن.ك)، سل َيماني .2008/10/9 .2كاوة حممد ،سةرنوسةري ِرؤذنامةي كوردستاني َ نوي ،سل َيماني .2008/9/7 .3عباس عبدالرزاق( عباس ظيديؤ) ،كاديري ِراطةياندن و و َينةطري سينةمايي و فؤتؤطرايف ث َيشمةرطة و بؤنة تايبةت و طشتييةكاني(ي.ن.ك) لةهةشتاكاندا و ئةندامي مةكتةبي ِر َيكخراوة دميوكراتيةكاني ( ي.ن.ك)ــة ،سل َيماني.2008 -4شوان عومسان مستةفا ،سةرنوسةري طؤظاري ِر َيبازي َ نوي ،سل َيماني .2008/9/2 .5بورهان عةىل حةمةئةمني ،بة ِر َيوةبةري َ كةنالي سل َيماني ،لة تةلةفزيؤني طةلي كوردستان 2008/4/25سل َيماني .6الوةند نةوزاد ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني طةلي َ هةولي ،لة 2008/4/12هةولي كةنالي كوردستان رَ .7خالد عبدالرمحن ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي دهؤك ،لة 2008/4/16 طةلي كوردستان دهؤك .8كةريم ضؤلي ،بة ِر َيوةبةري ث َيشووي تةلةفزيؤني َ كةنالي زاخؤ ،لة 2008/4/14 طةلي كوردستان .9زاهر شوكر ،ج َيطري بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي كةركوك ،لة 2008/5/1 طةلي كوردستان كةركوك .10ئةركان رةئوف عزيز ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي ئايندة ،لة 2008/5/4 طةلي كوردستان كةالر .11ثشتيوان رفيق ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني طةلي َ كةنالي كؤية ،لة 2008/4/18كؤية كوردستان .12حسن هياس ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي خانةقني ،لة 2008/5/4 طةلي كوردستان
خانةقني .13عبداهلل تةها حممد ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي راثة ِرينِ /رانية ،لة طةلي كوردستان 2008/4/21رانية ثةراو َيزةكان: عةباس ظيديؤ (سةرضاوةي ث َيشوو). ئازاد جوندياني( ،سةرضاوةي ث َيشوو). ق��ادر حاجي عةلي ،كوردستاني َ نوي ذمارة( )1945شةممة ( ،)1991/9/11ل.3 عباس عبدالرزاق( عباس ظيديؤ) ،سةرضاوةي ث َيشوو. كةريم ضؤلي ،بة ِر َيوةبةري ث َيشووي تةلةفزيؤني َ كةنالي زاخؤ ،ضاوث َيكةوتن ،لة طةلي كوردستان .2008/4/14 كوردستاني َ نوي ،ذمارة ( )1695بابةتيكة تايبةتة بة ِرؤذنامةكة لة ِرؤذي ث َينج شةممة ()1998/9/10 ب َالوكراوةتةوة. برهان على محة امني ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي سل َيماني ،ضاوث َيكةوتن، طةلي كوردستان لة 2008/4/25سل َيماني. الوةند نةوزاد ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني طةلي َ هةولي ،ضاوث َيكةوتن ،لة كةنالي كوردستان رَ هةولي. 2008/4/12 رَ خالد عبدالرمحن ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي دهؤك ،ضاوث َيكةوتن ،لة طةلي كوردستان 2008/4/16دهؤك. زاهر شوكر ،ج َيطري بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي كةركوك ،ضاوث َيكةوتن، طةلي كوردستان لة 2008/5/1كةركوك ثشتيوان رفيق ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي كؤية ،ضاوث َيكةوتن ،لة طةلي كوردستان 2008/4/18كؤية. ئةركان رةئوف عزيز ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي ئايندة ،ضاوث َيكةوتن ،لة طةلي كوردستان
2008/5/4كةالر. حسن هياس ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني طةلي َ كةنالي خانةقني ،ضاوث َيكةوتن ،لة كوردستان 2008/5/4خانةقني. عبداهلل تةها حممد ،بة ِر َيوةبةري تةلةفزيؤني َ كةنالي راث��ة ِري��نِ /رانية، طةلي كوردستان ضاوث َيكةوتن ،لة 2008/4/21رانية. كوردستاني َ نوي ،ذمارة ( )4587دووشةممة ، 2008/6/2ل(.)1 كوردستاني ن� َ �وي ،ذم��ارة ( )4675هةيين 2008/9/12ل(.)8 مجال حسني ،بة ِر َيوةبةري سةتةاليةتي طةلي كوردستان ،كوردستاني َ نوي ذمارة( )4675هةيين 2008/9/12ل.9 حممد بن سعود البشر ،مقدمة يف االتصال السياسي (الرياض :مكتبة العيبكان ،)1997 ، ل.18 كرم شليب ،معجم املصطلعات االعالمية ،ط (2سةرضاوةي ثيَشوو).749، حنان يوسف ،االع�لام و السياسة مقاربة ارتباطية ،ط (2سةرضاوةي ثيَشوو) ،ل.13 ثروت مكي ،االعالم والسياسة وسائل االتصال واملشاركة السياسة (القاهرة :عامل الكتب للنشر و التوزيع والطباعة ،)2005 ،ل.17 ئ��ازاد جوندياني( ،س��ةرض��اوةي ث َيشوو ) .2008/10/9 نةوزادعةلي ئةمحةد ،لةيادي يةك َييت نيشتماني كوردستاندا ،كوردستاني َ نوى ،ذمارة ( )1870يةك شةممة ،1999/5/30ل.9 َ زماحنالي يةك َيتيي نيشتمانيي الشرارة، كوردستان ،ذمارة( ،)1تشريين دووةم ،1975 ،ل.1 َ زماحنالي يةك َيتيي نيشتمانيي الشرارة، كوردستان ،ذمارة ( ،1976 ،)5ل.6 ئ��ازاد جوندياني( ،س��ةرض��اوةي ث َيشوو ) .2008/10/9 ذمارة - 33ئاياري 2010
21
نةسرةوتن تا سةركةوتن ضةكى خةباتى ئةم رةوتةية كةمال قةرةداغى
ه����ةرض����ةن����دة ج���وط���راف���ي���اى س���ي���اس���ى ك�����وردس�����ت�����ان و ب�����ةردةوام�����ى ثةيوةنديية ثاشكةوتووةكان و زؤردارى رذيمَ ة داطريكةرةكانء مةيلء م��ةرام��ى ه �َي��زة جيهانيةكان و دةس��ت��ك�َي��ش��ى هةميشةيى َ دةول���ةت���اك���ان���ى دةوروب�������ةرة لةبزاظى سياسى كوردستان و كاروبارى ناوخؤى كوردستان، جى دةستى دياريان بة ئاستى َ
22
ذمارة - 33ئاياري 2010
ش���ؤرش���ةك���ةم���ان و ئةمرؤى ئةزمونةكةمانةوة هةية ،هةر لة هةناوى شؤرشةكاندا مةيلى سياسى ب��ةردةوام هةبووة بؤ تيَثةراندن و رزط��ارب��وون لةم مةرام و نةخشةو سياسةتانة ك���ة ب��ةن��ةري��ت �َي��ك��ى ضةواشة ه� ىَ �ةول ثاوانكردنى دةسةآلت و سياسةت و جوآلندنةوةى سياسى و ثةراطةندةكردنى ه���َي���زو ب� َ ����ال و كةسايةتية
نيشتمانى و شؤِرشطيرَ ةكان و لةبةين بردنى هةر دةرفةتيَكى دمي��وك��رات��ي��زة ب���وون ،زيانى س���ي���اس���ى وك����ؤم����ةآلي����ةت����ى َ لةكؤمةلطة داوة ،توانيويةتى ت�������ا رادةي�����������������ةك ئ�����ةرك�����ى ضةواشةكارانة لة الوازكردنى ش��������ؤرش وداب������ةزان������دن������ى دةنطودةنطدانةوةى جيهانى َ ��وردوزال���ك���ردن���ى ك �َي��ش��ةى ك� ريَ�������ِرةوى خ���ؤ ب���ةدةس���ت���ةوة َ بةخةلكى دانى ئاشكرابكات، َنى .هةر ئةمةش بووة بناسي َ زةمينةى ه��ةردةم سةركةوتن و ث��ةرةث�َي��دان و طةشانةوةى ض���������رؤك���������ان ،ب�������ؤ ه�����َي�����زو رَي��ك��خ��س��ت��ن��ةوةى سياسةتة ن��ةت��ةوةي��ي��ة نيشتمانيةكان َي���ةك�����ان ،كة و ش�����ؤِرش�����ط � رَِ لةشؤِرشةكانى كوردستاندا ب�����ي�����ن�����راوةو ب�������ةردةوام�������ة، راب�����ةرةك�����ةش�����ى ط���ةي���ان���دة دوالوتكةى دةسةآلت. ل���ةم زةم��ي��ن��ةي��ةوة دةك� َ ��رى لةريَكخستنةوةى ب�����اس
س��ةراث��ا ري���زةك���ان���ى(ى.ن.ك) َ ب����ك����رى ،ل���ةك���ات���َي���ك���دا ئ���ةم بانطةشةية راط��ةي��ةن��راوة بؤ ه���ات���ن���ةوة م���ةي���دان���ى شيَوة خةباتيَكى ترو ثةيِرةوكردنى دميوكراسى لةسةر طؤرةثانى ك��وردس��ت��ان ،زةرورةت����ى ئةم خؤيةكخستنةوةية بةِرونى دَي��ت��ة ب��ةرض��او .خةتةرناكى بارودؤخى سياسى و ئابورى كوردستان ،روو لة َ هةلديَرى دةس��ك��ةوت��ةك��ان��ى راث���ةِري���ن، ن���ةب���ون���ى ب���زوت���ن���ةوةي���ةك���ى �َي� ل���ةس���ةر ت�����رى ش����ؤِرش����ط� رَِ ط���ؤرةث���ان���ةك���ة ،وةف�������ادار بؤ ش����ةه����ي����دان وم���ان���دويَ���ت���ى ثيَشمةرطةو ريَكخستنةكان و زي��ن��دان��ي��ة سياسيةكان، زةرورةت��������ى ريَكخستنةوة ب��ؤ ب��ن��ةب�ِرك��ردن��ى برسيَتى و ���ى موضةيى ���ى ك����ارى و ب� َ ب� َ ��ى م��اف��ى و ناعةدالةتى و ب� َ لةدابةشكردن و قؤرغ كردنى ئازاديية سياسيةكان و...هتد ك��ة تةنها رَي��ب��ازى (ى.ن.ك) وس���ةرك���ردةك���ان���ى دةت���وان���ن بةئةجنامى بطةيةنن. (ى.ن.ك) هةرلةسةرةتاى دروستبونيةوة توشى طةليَك نوضةدان و شكستى ثِر لة ئازار بووةو بةآلم هةميشة َ خةلكى ك���وردس���ت���ان ث��ش��ت��و ثةناى ب���ووة ل��ة رؤذة تاريكةكاندا
ت��ائ��ةم��رؤش ب��ةه��ةم��ان ط���وِرو تينةوة وةك ساآلنى ثيَشوو خةباتى ئازايةتى و خؤراطرى ه��اوِرَي��ي��ان��ى س��ةرةت��اي��ى كة خؤيان كردة قوربانى رةوايى مةسةلةى نةتةوةكةيان دةبيَت درَي�����ذة ب���ةو رَي���ب���ازة ب� َ ���درى، َ تابتوانرى وةآلمى راستةقينة بة ثيَداويستيةكانى ئةمرؤى خ��ةب��ات و طؤرانكاريةكانى كوردستان بدريَتةوة. راط��ةي��ان��دن��ة ضةواشةكان (بينراو ،بيسرتاو ،نوسراو) ل�����ةم ث�������ةِرى ب����ؤ ئ����ةوث����ةِرى ه��ةرض��ى ب�َ�ل�َي�نَ ب���ةآلم لةناخى وش��ةك��ان��ي��ان ،ل��ةي��ةك ئاوازى ي��ةك��ط��رت��وودا م����ذدةى نويَى س��ةرك��ةوت��ن رادةط���ةي���ةن���ن و بزوتنةوة ميَذوو كردةكةش ل��ةط� َ �ةل رةورةوةى ميَذوودا خول دةخ��وات( ،ى.ن.ك)ة بؤ بة ئةجنام طةياندنى ،مرؤظى ك����ورد ب�����ةرةو دميوكراسى ث��ةل��ك�َي��ش دةك����ات ،هاوكات ل��ةِرَي��ط��ةى ريشةكيَشكردنى ط��ي��اك� َ �ةل��ةك��انء ضاكسازىء ش����ةف����اف����ي����ةت ،ل���ةث���َي���ن���او ن��وَي��ب��ون��ةوةى خةباتدا خؤى ئامادة دةكات ،لةِروى بارطاوى بوون بةبريوباوةرى سةردةم، ل��ةذَي��ر درومش���ى نةسرةوتن تا سةركةوتن ضةكى خةباتى ئةم رةوتة دةبيَت.
راطةياندنة ضةواشةكان (بينراو، بيسرتاو، نووسراو) لةمثة ِرى بؤ ئةوثة ِرى هةرضى َ بل نَي بةآلم لةناخى وشةكانيان، لةيةك ئاوازى يةكطرتوودا مذدةى نو َيى سةركةوتن رادةطةيةنن
ذمارة - 33ئاياري 2010
23
شةهيد مةولود لةذووري خندكاندنةوة: تةنانةت طةردني ئةوكةسةش ئازاد بيَت كةتوشي سيَدارةي كردم؟! ئاوات كؤكةيي كات ،سةردةمي دواي نسكؤي ش���ؤِرش���ي ئ��ةي��ل��ول و كةمرت َ لةساليَكيشة شؤِرشي َ نوي َ هةلطريساوةتةوة ،طةجنيَكي تةمةن هةذدة بةهاري شاري ق��ةآل ،ل�َي��ث��رس��راوي دووةمي َ كؤمةلةي ريَكخستنةكاني ِرةجن������������دةران و يةكيَيت كوردستانة، نيشتيماني ب�����ةآلم دةك���ةوَي���ت���ة دةس�ت�ي ض��ةق��ؤ ب���ةدةس���ت و قةمضي لةمشتةكاني دوذمن لةئةمين ه��ةول� رََي� ،جةستةي ئ���ةوالوة تولةنةمامة تازةثيَطةيشتووة دةبيَتة بؤردي وانةخويَندني ئةشكةجنة ،فةالقة دةكريَت، ب��ؤك��س و ش���ةق و سؤندةو َبل و كارةباو َ كي َ هةلواسني، بي ئةدةبي و قسةي ناشريينَ ، جنيَويي بةعسييانةو ئيهانةي ل��ةط� َ �ةل��دا ب��ةك��اردا دةهيَنن، ���ي ئ���ةو س���ةر ب��ؤ دوذم���ن وةل� َ ن��ةوي ناكات و بريوباوةِري ن���ادؤِريَ���ن���يَ���ت ،دواج������ار و
24
ذمارة - 33ئاياري 2010
زؤل ثِر َ دواي ث���ِر َ زؤلكردني ج��ةس��ت��ةي و بيَسودبووني هةمووجؤرةكاني ئةشكةجنة، ئ����������ةوالوة دةئ���اخ���ن���رَي���ت���ة ب��ةش��ي س���َي���دارةي م��وس� َ�ل و ل��ةن��ي��وةش��ةوَي��ك��دا كةهيَشتا َ خ��ةل��ك ل��ةش�يرن خ�����ةودان و ئ���ةس���ت�رََي�ةك���ان ل���ة بؤشايي ئامساندا خؤيان دابووة بةر ِروناكي خؤرولةبريسكانةوة ن���ةك���ةوت���ب���وون ،ئةوكاتة، ط���ةردن���ي ن��ةون��ةم��ام��ي وةك خ� َ �ةل��ف��ي ض���ن���اري ئ���ةو الوة سالة بة َ تةمةن هةذدة َ قولفي ث���ةت���ي س����يَ����دارةي دوذم����ن الر دةك���رَي���ت���ةوة و شةهيد دةكريَت. لةن َيوان خانةي مامؤستايان و ذوري س َيدارةدا مةولود هةمزة ،ئةوكاتةي دةس���ت���ط�ي�رك���را لةكؤتايي َ سالةكاني خويَندنيدا بوو
مامؤستاياني
ل���ةخ���ان���ةي هةوليرَ . َي����ام��������ان و م������اي������ةي ت���� رَِ ه� َ �ةل��وةس��ت��ة لةسةركردنة، طةجنيَكي (شاري) بةوتةمةنة ك����ةم����ةوة ل���ةوك���ات���ة ناسك و دذوارة و بيَكةسييةي ك���������ورددا ،ل����ةن����اوش����ارداو ل��ةذَي��ردةس��ةآلت��ي ِرذيمَ يَكي دِرن��دةي بةزةبروزةنطي وةك بةعس ،ئةركي ريَكخسنت و ليَثرسراويَيت ريَكخستنةكان ِراييدةكات. ئ������اخ������ر ت����ةم����ةن����َي����ك����ي ه�����ةذدةس� َ ����ال�����ي زؤرك����ةم����ة ب���ؤئ���ةرك���َي���ك���ي واط��������ةورةو ل�������ةوش�������ويَ�������ن و ك����ات����ة ثِرمةترسييةدا ،بيَطومانيشم كة دنيايةك خةوني ئايندةو طةجنانةي ِرةنطاوي هةبووة، ه��ي��واي ب���وون بةمامؤستاو خ��ؤش��ط��ووزةران��ي هةبووة، ب��ةآلم هةمووئةوانة نةبوونة ِريَطر لةبةردةم بةشداربووني
شةهيد مةولود هةمزة عومةر
ل���ةخ���ةب���ات���ي ِرزط���ارب���وون���ي م��ي��ل��ل��ةت��ةك��ةي و دواج�����ار ذي��ان و خ��ةون و ئايندةشي كردة قورباني بريو باوةِريَك ك��ةدةي��وي��س��ت لةِريَطةيةوة ئازادي وةديبهي َ َين. ئازايةتي و واقيعبيين و مرؤظ دؤسيت شةهيد مةولود تةنيالةوةشدا كؤتايي نايات،
َ بةلكوو بوونيةو كةسايةتي ئ������ةو ِرؤل���ةط���ي���ان���ف���ي���داي���ة ل��ةن �َي��وزي��ن��دان و ل���ةِرؤذان���ي ض����اوةروان����ي خنكاندنيدا زياتر دةردةكةويَت. مردن كارلةبريو باوة ِري ناكات ئ���ةوةت���ا ل���ةدوان���ام���ةي���داو
ل����������������ةذووري س�������َي�������دارة، ن����وس����ي����وي����ةت����ي :ب����اوك����ة ط�������ي�������ان ،داي�������ةط�������ي�������ان، ب������راك������امن ،ئ�����ام�����ؤزاك�����امن، خ��ؤش��ةوي��س��ت��ةك��امن ،تكام واي�����ة ئ����ةم ض���ةن���د وت���ةي���ةم ث���ةي���ِرةوب���ك���ةن و ط���وَي���م بؤ شلبكةن ،با لةجياتي دةنطي راس��ت��ةق��ي��ن��ةي خ���ؤم بةوشة ذمارة - 33ئاياري 2010
25
َ لةطةلتان بدويَم.... جا بؤية لةهةمووتان تكاو داواك��ارم كةوا :هيض كةسيَك بؤمن خةفةتبار نةبيَت و خةم نةخوا ،ضونكة: ث � َي��ي ن��او َي��ت ب��ؤ شةهيدي وةت����ةن ش��ي��وةن و طرين ن����ام����رن ئ����ةوان����ة وان َ ل��ةدل��ي ميللةتدا دةذي���ن. ه���ةروةه���ا َ دةل����َي����ت :زؤر راس��ت��ة ذي���ان خ��ؤش��ة ،بةآلم لةثيَناوي نيشتماندا مردن ط���ةل���َي���ك خؤشةويسترتة، هةرطيز َ مةلينَ خؤي كوشت و ئيَمةشي ك��وش��تَ ، بةلكو خويَنة َ ئالةكةي ئيَمة نةوتة َ بؤ َ مةشخةلي هةلطريساندني ب��ي��ري راس���ت��ي و ئ������ازادي لةكوردستاندا. س��ةي��رك��ةن ،ئ���ةم نامةية كةلة شةوي 1977/9/22\21 بةضةند ساتيَكي كةم ثيَش لةسيَدارةداني نوسيويةتي و ئةوكاتةش شؤِرشي كورد س��اوا و ل��ةوث��ةِري الوازي و ل��ةن�َي��و ئ��اب�َ�ل��وق��ةي دوذمنان ب�راب���وو ،كةضي ب��ِرس�تي ل���َي� ِ ئ����ةوالوة ه�َي��ن��دة ِرؤشنبريو وردبني و دوربني و ئايندةبني ب��ووة و ئاسؤي بريكرنةوةي هيَندة فراوان بووة ،يةقيين ب���ةوةدي���ه���ات�ن�ي راس���ت��ي و ئازادي كورد هةبووة! هةروةهانوسيويةتي :بابة، داي���ة ،ب��راك��امن ،ئامؤزاكامن:
26
ذمارة - 33ئاياري 2010
ل���ةالي���ةن م��ن��ةوة طةردنتان ئازادبي و طةردني خؤش و َ هةموو خزمان و دراوسيَكان و هاوِريَيان ئازادبيَت ،هةتا طةردني ئةوكةسةش خؤش و ئازادبيَت كة بةطرتنيدام و ت��ووش��ي ثةتي سيَدارةي كردم..... زؤرجار بةتةمةن و خاوةن ئةزمووني ذي��ان دةبنةهؤي ك������وذان������دن������ةوةي ئ���اط���ري دوذمنايةتي و لةمايف خؤي َ بنةمالةكةي خؤشدةبيَت، و ئ��������ةوةش ل�����ةِروداوَي�����ك�����ي كؤمةآليةتيي قةزاوقةدةرو بيَمةبةستدا ،بةآلم طةجنيَكي َ 18سال و دنيانةديدةي تةمةن وةك م��ةول��ود دةب�َي��ت رادةي بةرزيي رةوش��ت و بوونيةت و هؤشياري و دةروون ثاكي و طيانيي ليَبوردةيي تيايدا ضةندة باآلبوبيَت كة لةذيَر سةقفي ذووري سيَدارةدا ن�����ام�����ةي ل���َي���خ���ؤش���ب���وون���ي خيانةتكار و ب��ك��وذي خؤي واذؤ دةكات؟ من نازامن ضؤن ط���وزارش���ت ل���ةو َ هةلويَستة ب��ك��ةم ،م��ةط��ةر ت���وَي���ذةران و ثسثؤِراني تايبةت ليَكدانةوةو ل�َي��ك� َ �ؤل��ي��ن��ةوةي��ةك��ي بةثيَزو ث�ِراوث�ِري لةبارةيةوة بكةن! يان تةنيائةوةم لةدةستديَت و َ دةليَم :بةراسيت طةورةيية ل��ة(ب��ك��وذي بةئةنقةست)ي خؤت خؤشبيت!؟
شةهيدي هةموو طةل و كوردستامن ل�����ةب�����ةش�����َي�����ك�����ي ت�����ري ن��ام��ةك��ةي��دا ،داوا ل��ةك��ةس و كاري دةكات بةخؤشي ذيان بطووزرةريَنن .ئةم بِرطةيةشي ش���اي���س���ت���ةي ه� َ ��ةل���وةس���ت���ة ل��ةس��ةرك��ردن��ة ،ض��ون��ك��ة ئةو �ي وي��س�تي خ��ؤي ذياني ب��ةب� َ ليَزةوتكراوةو ناضاربةمردن و كؤتايي كراوة ،كةضي وةك ليَثرسراويَك و هةستكردن بةئةركةكةي خؤي ،ثةرؤشي ذي���ان���ي ك��ةس��ان��ي ديكةية، َ دةشليَت: ئةطةر هاتوو براو ئامؤزاو كةسوكارم ريَطةي خةباتيان طرت ،ريَطةيان ليَمةطرن. ب���ةه���ةم���ان ش����َي����وة وةك ض���ؤن خ��ةم��ي ذي��ان��ي كةس و ك��اري��ةت��ي ئ����اواش خةمي دريَذةدان بةخةبات دةخوات و لةسةرةمةرطيشيدا دةيةويَت خزمةت بةكارواني تيَكؤشان بكات ئةطةر بةقسةش بيَت. ل��ةك��ؤت��اي��ي نامةكةشدا م��ةب��ةس��ت��ي��ي��ةت��ي ب���ةك���ةس و ك���اري ب�َ�ل �َي��ت ك��ةن��اب �َي��ت ناز ب��ةش��ةه��ي��د بونييةوةبكةن، دةنوسيَت :باوكة طيان ،مامة خؤشةويستةكةم ،من تةنيا شةهيدي ئيَوة نيم و بة هي خؤتامن مةزاننَ ، بةلكو بة هي طةل و نيشتمان و كوردستامن بزانن.
رؤذان َيَك كةتيَثة ِرين يوسف حمةمةد
شارباذ َي ِر ثيَكهاتةى ش��ارى سليَمانى ل������ةِرووى دانيشتوانةوة، زؤري�����ن�����ةي�����ان ل���ةن���اوض���ةو دةظ���ةرةك���ان���ى ش���ارب���اذَي���ِر، ش����ارةزوور ،ق����ةرةداغ و.... ه����ةن� َ ���دى ج��ي��ط��او شويَنى ديكةى كوردستانةوة ،بةهؤى هةلوومةرجى سياسى ياخود بارى ئابوورى كؤمةآليةتيةوة ِرووي���ان كردؤتة نيَو شارى نيشتةجى سليَمانيةوة و تيَيدا َ ب���وون ،ب��ؤ من��وون��ة ئةوانةى ل��ةو دةظ��ةران��ةوة هاتوونةتة نيَو ش��ارةوة ،لة طةرةكيَكدا نيشتةجى ب���وون و بةهؤى َ رةض� َ �ةل��ةك و خزمايةتييةوة و ن��زي��ك��ي��ان لةيةكدييةوة زؤرينةى طةرةكةكانى شارى سليَمانيان ث �َي��ك هيَناوةو ناوضةكانى سيماى شارى
سليَمانيان ديارى كردووة ،وةك طةرةكى قةرةجاواى جاران- خةباتى ئيَستا زؤرينةى ناوضةى قةرةداغييةكان لةو طةرةكةدا نيشتةجى ب��وون ي��ان خ��ان��ووة ق��ورةك��ان��ى ج���اران و ئازادى َ ئيَستا َ خةلكى شارباذيَرى تةختى تيَدا كؤبونةتةوةو لةويَدا نيشتةجى ب��وون ...يان كاريَزة وشك – شارباذيَرى سةخت َ تيَدا كؤبونةتةوة وةك ناوضةى ضوارتاو ماوةت و شويَنةكانى ديكة ...ئا بةم شيَوةية زؤرينةى طةرةكةكانى شارى سليَمانى لةم دةرئةجنامةوة ثيَك هاتوون و شاريان ف��راوان ك��ردووة و سيماى شارى سليَمانى بؤ خؤى ثيَك هيَناوة. لة نيَو ش��ارى سليَمانيدا ئةطةر يةكيَك لة يةكيَك ثرسيار بكات كة َ خةلكى كام جيَطاية يان كويندةريية يان كام طوندو دةليَيتَ -: ناوضةية لةوةآلمدا َ خةلكى قةرةداغم ،يان شارةزوورم يان شارباذَيِرم ي��ان ! ...ئةم دةظ��ةرو ناوضانةى ناوبران يان ناحيةن ياخود قةزان و ضةندان طوندى بضوك و طةورةيان ثيَوة ثةيوةست و ط� َ �رى دراوة ،لة رووك��ارى جوطرافياو ئيدارةوة سةرجةم طوندةكان سةر بة ناحيةن و ناحيةكانيش لة رووى ئيدارى و كارطيرَِيةوة سةر بة قةزاو قةزاكانيش لة رووى فراوانى ناوضةكانةوة سةر بة شارةكانن وةك هةوليرَ و سليَمانى و ،... لةشارى سليَمانيدا َ دةلينَ :شارباذيَرى سةخت يان شارباذيَرى َ نازانرى تةخت ئةم دوو زاراوة جياكراوةية تا ئيَستا بة تةواوى بة ض مةبةستيَك بةكار دةهيَنريَت...؟ ئايا لة روكارى فراوانى ناوضةكةوةية زؤرى و فراوانى طوندةكانيةتى ياخود تةنيا بؤ جياكردنةوةيةتى لة رووى كارطيرَ ى و سةختى و تةختى يةتى؟ ب��ةآلم لة راستيدا ه���ةردوو ووش��ةى تةخت و سةخت بةيةكديةوة َ طرى دراون و لة رووى جوطرافيةوة زؤر فراوانن و دةيان طووندو ناحيةو قةزا لة خؤ دةطريَت و هةمووى شاخ و َ تةثؤلكةو ليرَِةوارو شيو نشيَوو .بةآلم رةنطة وةك طوترا طردو لةبةر فراوانى ناوضةكة بؤ جياكردنةوة زياتر ئةم دوو زاراوةى َنابى..؟ شارباذَيِرى سةخت لةرووى سةخت و تةختيان بةكار هي َ جوطرافياوةضةندين ناحيةو قةزاى هةية وةك:ضوارتا ،ماوةت، ذمارة - 33ئاياري 2010
27
سيوةيل ،ق��ةآلض��واالن ....ئةم ق��ةزاو ناحيانة س���ةدان ط��ون��دى ل��ة دةظ��ةرَي��ك��ى ش��اخ��اوى و سةختدا ثيَوة َ طرى دراوون. ن��اوض��ةى ش��ارب��اذَي �ِرى تةخت ك��ة ئةويش زؤر شاخاويية و ث �ِر ش��اخ و ط��ردو نشيَوة سةدان طوندى بة قةزاو ناحيةكانيةوة ثيَوة ث��ةي��وةس��ت��ك��راوة ،وةك ب��ةرزجن��ة ،ناوثاريَز، زةالن ..... ،ن��اح��ي��ةي��ى ب��ةرزجن��ة ل��ة رووى َي�ى ناوضةكةوة ضةندان طوندى ثيَوة ك��ارط� رَِ ثةيوةست ك���راوة وةك طوندةكانى ،حاجى مامةند ،باراو وةنةطةريَنةوة ،كاذاو ،طيَ َلةرة، ��ى ،ك��ان��ى دِرك����ة ...ط���ون���دةك���ان���ى ئةم ش���وك� َ ناوضةية هةموو بة شاخى ب��ةرزو شيو دؤلَ و تةثولةكةى سةخت دةورة دراون ناوضةكة لة تابلؤيةكى هونةرى جواندا َ هةلكةوتووةو لة دميةنة جوانةكانيدا خؤى منايش دةكات، شاخى طوِرة كاذاو قةآلى سرؤضك ميَذوويةكى ديَرينى لة ِرووى فةرمانِروايةتيةوة هةية، ناوضةكةش بة كانى و كاريَزو ئاو َ دةولةمةندة بة دارى سروشتى دةوةن و قةزوان و دارةبةن طؤيذ بةناوبانطة ،ساآلنةش باران و بةفريَكى زؤرى َ َ دةبارى و كانى و كاريَزو ضةمةكانى ىل دةبوذيَنيَتةوة دميةنيَكى ئةفسوناوى جوانى خولقاندووةَ ، بؤ ناوضةكة َ خةلكى ناوضةى َ كشتوكال و باخدارى ش��ارب��اذَي��ر زي��ات��ر ب��ة رةزوو دارى ميوةى وةك ،ه� َ �ةل��وذة ،هةجنري قؤخ ،سيَوة ....خةريكن و بةرهةم دارن ،لة ِرووى كشتوكاليشةوة ،توتن ،تةماتة و كوو لةكةو باميةو كاهو جطة لة طةمن و جؤو نؤك و نيسك ....ضةندين بةرهةميرت لةسةر دةستى َ خةلطى ناوضةكةدا بةرهةم دةهيَنريَت و ذيان و ثى بةِريَوة دةبةن لة رووى طوزةرانى خؤيانى َ ىَ َ ئاذةلداريتيةوة تا سال ( )1988لةم طوندانةدا خةلكةكةى ىَ َ ئاذةل بزن و مةِروو مانطاو ....يان بةخيَو دةكرد و لةثةلةوةريشدا قازو مراوى َ هةندى طوند و مريشك و قةل بةخيَو دةكرا. لة رووى ئاوةدانيةوة ثيَش ساآلنى هةشتاكان
28
ذمارة - 33ئاياري 2010
لة رووى دانيشتوانةوة زؤر ضِر بوون ذمارةى خانوو َ خةلكةكةى بةرفراوان بوو بةآلم بةهؤى ش��ةِرو هيرَ شى سوثاوة بؤ سةر ناوضةوكةو هيَزى ث .م .زؤرينةى َ خةلكةكةى كؤضيان ك��رد بؤ نيَو ش��ارى سليَمانى و دةوروب���ةرى ثاش ثرؤسةى ئةنفال و روخاندنى طوندةكان زؤري��ن��ةى ناوضةكةو طوندةكانى بةتةواوى خاثوور كران رةزو باخيان بة تةواوى ويَران كران و سوتيَنران سةرضاوة ئاوييةكانيان بة تةواوى ثِركرانةوةو كويَركرانةوة. هيرَ شى(بةعس)بؤسةرطوندةكانى ثيَش شارباذَيِر طوندى وةها هةبووزياتر لة()100 ��ال دةب����وو ،ب���ةآلم ث��اش س� ىَ م� َ ��ال ( )1991كة دةستكرا بة ئاوةدانكردنةوةى طوندةكان و َ هةندى خةزمةتطوزارى طةيشتة طوندةكان طوندى وةها هةية لة ( 10بؤَ )20 مال تيَثةِر ناكات ،ضونكة ضؤن ثيَش س� ىَ �ال هةشتاكان خ��زم��ةت��ط��وزارى ث�َي��وي��س��ت ،ل��ة ئ��او كارةباو ق��وت��اخب��ان��ةو ب��ن��ك��ةى ت��ةن��دروس��ت��ى ...هتد ن��ةب��ووت ئيَستاش بةهةمان شيَوة َ خةلك و طوندةكانى ناوضةى شارباذَيِر لة ريطاو بان و بى بةشن و تا ئيَستا ناوضةكة خزمةتطوزارى َ وةك س��اآلن��ى ث�َي��ش��وو ن��اوض��ةي��ةك��ى بةرهةم ه�َي�نَ نيية؟ سروشتى ن��اوض��ةك��ة وةك طوترا شاخاويية رَي��ط��اوب��ان��ى ن��اوض��ةك��ة هةمووى ريَطاى سةرةتايى و خراثن زؤر جار بةهؤى ئاو باراناو ضةمةكانةوة لة زستاندا ريَطاوبانةكان ��ى و ي��اخ��ود ل��ة كاتى بةفربارينى تيَك دةض� َ زؤردا ب��ؤ ض��ةن��دي��ن رؤذ رَي��ط��اك��ان دةط� َ ي�رى، هةركاتى لة وةرزى زسستاندا تووشى كةواتة َ زيان و تيَك ضوون هاتن .دةبيَت وةك جاران بةهةرةوةزى نيَو طوندةكان ضاك بكريَتةوة .لة َ مندال بووم لة يادمة ،هةر بريةوةرى مندا كة طوندةى لة ئاست خؤيةوة تا طوندى خاوار خؤى ريَطاى ئوتومبيليان ضاك دةك��ردو ئةو دةمةش هةمووى بةثاض و بي َ َل وةخاكةناز بوو بؤ ئةوةى ئؤتومبيل بة ثيكاب و جيَب و طةآلبة
بطاتة ناوضةو طوندةكانيان لة يادمة ساآلنى َ مندال بووم طوندى وةنطة ريَنةو حةفتاكان كة شوكى يان بؤ ئوتومبيلةكان باراو تا طوندى َ ثاك و ضاك دةكرد ئةمةش بةكارى هةرةوةزى ث��ي��اوان و طةجنانى ئ��ةو طوندانة دةك���را كة َ ثى دةضوو وةكاريَكى طران و ضةندين رؤذى َ شوكى زؤر نارةحةت بوو ،بؤ منوونة طوندى َ بة ضةمكةى بةرماآلنى طوندا وةبةتيَثةِرين بةنيَو ئةشكةوتة (رووخاو)دا تا طوندى كانى دِركةيان ثاك دةكردةوة ئةمة ذيان طوزةرانى طوندةكانى شارباذَيِر بوو بةدةست ريَطاوبان و ه��ات��ووض��ؤوة ت��ةن��ان��ةت ئ��ةط��ةر ك��ةس�َي��ك لة �ى و ط��ون��دةك��ان��ى ش��ارب��اذَي �ِر ل��ة( ب���اراو ش��وك� َ حاجى مامةند) نةخؤش بكةوتاية بة وآلخى َ طوى دريَذ يان هيَسرت بؤ ضارةسةر دةبرا بؤ ناحيةى (بةرزجنة) ضونكة تةنيا ناحية بنكةى تةندروستى تيَدا بوو ،تةنانةت جطة لة مةالكان و فةقيَكان لةنيَو طوندةكاندا خويَندةوار كةم بوو ياخود هةر نةبوو؟ جطة لةناو ناحيةى( ب��ةرزجن��ة) ت��ا س� ىَ �ال دواي حةفتاكانيش ئةم دياردةية بةربآلو ،بوو ريَطاكان هةموو تؤ لة ريَطاى ه� َ �ةل ب��ةزو داب��ةزو نشيَوو بةردةآلنى ط��ةورة و بضووك ب��وون ،ريَطاو ناوضةكة زؤر سةخت و نارةحةت بوو ئاستى بذيَوى َ خةلك لة ناوضةكةدا باش نةبووَ ، خةلك لة خانووى ق��وِروو س��ادةدا ذيانيان دةطوزةراند تةنانةت نةوت زؤر بة كةمى ثيَش سآلنى حةفتاكان و ثاش حةفتاكان دةطةيشتة طوندةكان ئةويش بةتةنةكةى كةثس بوو بة بةرميل نةبووَ ، خةلك بؤ نان دروستكردن و خؤ طةرم كردنةوة دارى بةِروويان بةكار دةهيَنا...؟ زؤباى زستانةش تةنها زؤباى دار بوو َ خةلكى ناوضةكة جطة لة شارى سليَمانى بؤ كِرينى خؤراك لة شةكرو َ هةندى ثيَويستى ضاو جل و بةرط و ثيَآلو تر رووي���ان لة ناحيةيى (ب��ةرزجن��ة) دةكرد، بةثى و وآلخ بوو ،ضونكة ضونشيان هةمووى َ ريَطاى ئوتومبيليان نةبوو لة يادمة لة ساآلنى
حةفتاكان و ثيَشرتيش منداآلن بؤ خويَندن لة قوتاخبانةدا روويان لة ناحيةى (بةرزجنة) دةك��رد ضونكة جطة لة ب��ةرزةجن��ة طوندةكان دةوروبةرى قوتاخبانةى تيَدا نةبوو ،ئةويش ثى ياخود بة بةيانيان زوو دةردةضوون ض بة َ طويَدريَذو ئيَوارة بؤ طوندةكانيان دةطةرانةوة ك��ة ئةمة ك��ارَي��ك��ى زؤر زةمح���ةت و ناخؤش بوو. مامؤستاى شاعريى طةورةى كورد (عبداللة زَي�����وةر) س� ىَ ��ال ()1948-1875ز ك��ة خؤى ل��ة ش��ارب��اذَي��ر ب��وو ل��ة (ب��ةرزجن��ة )مامؤستاى قوتاخبانة بووة و بة كةذ و كيَوى شارباذيَر س���ةرس���ام ب����ووة ،خ��ؤش��ى ك��ةس �َي��ك��ى زان���او رون��اك��ب�يرى س��ةردةم��ى خؤيى ب���ووةو دةيان قوتابى لةسةر دةستى ئةم ثياوة بليمةت و زان��او ش��اع�يرةدا لة شارباذيَر ثيَطةيشتوون ل��ة ش��ي��ع��رَي��ك��ى دا زؤر ب��ة ج��وان��ى مةحتى ش��ارب��اذَي��رى ك����ردووةو ب��ةم شيعرة بةرزةى هةستى شاعريانةى خؤى بؤ تؤمار كردوين و لة ضوارينةكةيدا َ دةليَت: ض��ووم��ة ش��ارب��اذ َي��ر ب��ةه��ةش��ت��ى دنيا دى ب��ة َ َ دى ط���ة ِرام ن��او دةش��ت و ضيا �ى ��ى ل��ة ش��ان� َ ب��ة ح���ةي���ران���ةوة ج���وان� َ �ى* . ئ��ةم بةيتةى ئ��ةوت ع��ال��ةم ب��ي��زان� َ *دي��وان��ى زَي���وةر ل . 25م��ةمح��ود زيَوةر ضاثى دووةم 2008هةوليرَ . ضةردةيةك لة م َيذووى بةرزةجنة-: (ب��ةرزجن��ة) شويَنيَكى طرنطى لة ناوضةى ش���ارب���اذَي���ر (س���رؤض���ك) ب��ؤ خ���ؤى مسؤطةر �ال��ةك��ان��ى ن�َي��و ط��ون��دةك��ة ث� ىَ ك����ردووة ،م� َ ��ال بة ش��اخ �َي��ك��ةوة داوةو م� َ �ال��ةك��ان��ى ق���ات قات دروستكرابوو بة ويَنةى طوندةكانى هةورامان مالةكان بة ثةيذة بؤ َ زؤري��ن��ةى َ مالةكانيان س��ةردةك��ةوت��ن ك��ة دمي��ةن�َي��ك��ى زؤر جوانى هةبوو بة ويَنةى طوندةكانى هةورامان ثشتى ب��ةرزجن��ة ش��اخ��ى ب���ةرزو بةناوبانطى( كوِرة ذمارة - 33ئاياري 2010
29
ك��اذاوة) بةرزى شاخى كوِرة ك��اذاو( )1599م هةندى َ َ دةلينَ لة لوتكةى يةكةمى شاخةوة يان بةرزاييةكةى () 7254ثيَية سةرجةم شاخةكة هةر بةناوى ك��وِرة ك��اذاو بةناو بانطة وة زؤر ىَ كةضةل باراو لوتكةى ترى هةية وةك لوتكةى كة بةرزاييةكى () 7347ثيَية .لوتكةى ىَ طةل بةرزاييةكةى( ) 6240ثيَية (بةرزجنة) كةوتؤتة رووكارى رؤذهةآلتى سليَمانيةوة دووريةكةى لة سليَمانى يةوة نزيكةى( )60كم ،لة ساآلنى دوايى دروستكردنى (بةرزجنة) دا تاكة ريَطا ك��ة ئوتومبيل ضوبيَت ب��ؤ( ب��ةرزجن��ة )تةنيا بة دةشتى َ زةل �َي��دا تيَثةِريووة ضونكة تةها شارؤضكةى عةربةت و لة( ضراخضيان)ة وة ئوتومبيل بةو ريَطايةدا طةيشتؤتة (بةرزجنة )دةشتى( ىََ زةل )دةشتيَكى بةثيت و بةرةكةت كشتوكال س��وودى َ َ ىل و بةرزجنةبيةكان بؤ وةردةط����رن ب��ة تايبةتى ط��ةمن و ج��ؤو ن��ؤك و دةطوترى َ َ كالةك و ترؤزى دةشتى بيَستان وةك ىََ زةل بةنيَو بانطة باوكم دةي��ط��ووت دةشتى زةلآَ بةنيَو بانطة باوكم دةيطووت دةشتى ىََ زةل لة زستاندا كة ب��اران ب��اري��وة ئ��ةوةن��دة قوِرو ليتة ب��ووة( ،طا )ى قوتداوة هةركاتيَك ناوى ب��ةرزجن��ة دةهيَنريَت زؤري��ن��ةى خ� َ �ةل��ك ناوى دوو ثياوضاكيان بةبري ديَتةوة كةمةرقةدوو ئارامطايان لة (بةرزنج)ةدا ثاريَزراوة ئةويش بةنيَو كانى شيَخ (عيسا )و شيَخ (موسا ) كة ه��ةردووك��ي��ان دووب��راب��وون ل��ة( بةرزنج)ة دا ذياون و ئةم شويَنةيان ئاوةدانكردؤتةوة كاتيَك شيَخ (موسا) كؤضى دواي��ى كردووة ش �َي��خ( عيسا) ب��راذن��ةك��ةى م���ارة كردؤتةوة دوانزة كوِرى َ ىل بووة نةوةى ساداتى (بةرزنج) ة يان ثيَك هيَناوة لة كتيَبى ساداتى بةرزجنة حممد عبدالقادر بةرزجنى نوسيويةتى ئاماذة سى كوِرى بةوةدراوةكة (بابا عةىل هةمةدانى) َ هةبووة( سةيد حمةمةد ،سةيد موسا ،سةيد عيسا ) سةيد حم��ةم��ةد ض��ووة ب��ؤ ه���ةرات و ئةفغانستان ل� َ �ةوى جيَطري ب��ووة و نةوةكانى
30
ذمارة - 33ئاياري 2010
لة ئيرَ ان و ئةفغانستاندا زؤرن (جةمالةدين)ى ئةفغانى يةكيَكة لة نةوةكانى سةيد حمةمةد، شيَخ موسا و شيَخ عيسا بة كؤضى دوايى جى هيَشتووةو روويان باوكيان هةمةدانيان َ ىَ كردؤتة كوردستان لة سال( )656ى كؤضى نيشتةجى بوون. لة( بةرزجنة)دا َ (س���ةي���د حم���ةم���ةد ص����ادق )ل����ة ناوضةى شارةزوور نيَذراوة سةيد صادق بةناو ئةوةوة ن���اون���راوة س��ةي��د (م�ي�رى س���وور )لةطوندى مريىسور نيذراوةوطوندةكةش هةربةناوىئة وةوةناونراوة(مرييسوور)طوندةكةش سةر بة َ خورمال (سيد عباس )كة لة سليَمانى ناحيةى نيَذراوة و بة شيَخ عةباس بةناوبانطة طةرةكيَكة لة شارى سليَمانى و بةناوى ئةوةوة ناونراوة ئةمانة دوانزة برا بوون و لة نةوةكانى (شيَخ عيسا )ن ئ��ةوى راس��ت��ى بيَت (ش�َي��خ مارفى َ نودى) ،حاجى كاكة ئةمحةدى شيَخ و شيَخ َ بةرةضةلةك حممودى حةفيد)ى نةمر هةموويان دةضنةوة سةر ساداتى بةرزجنة. ئ���ةوةن���دةى م��ن ل��ة ي���ادم ب �َي��ت مزطةوتى بةرزجنة ميَذوويةكى ديَرين و طرنطى هةية نةك تةنيا لة نيَو بةرزجنةدا َ بةلكة لةناوضةكةشدا ميَذوونوسى ثايةبةرز حمةمةد ئةمني زةكى لة ميَذووى سليَمانيدا ئاماذةى ب��ةوةداوة كة مزطةوتى بةرزجنة ميَذوى دروستكردنةكةى دةط���ةرَي���ت���ةوة ب���ؤ س� ىَ ����ال( )1359ى زاينى بةرامبةر بة ىَ سال ()760ى كؤضى كة لةسةر دةستى ه��ةردوو براى ثايةبةرز (شيَخ عيسا شيَخ موسا )دروستكراوة مامؤستاى طةورة َ خ��ال) و مامؤستا جةمال (شيَخ حم��ةم��ةدى بابانيش لةسةر ئةو راو بؤضونةن و ئةوةيان ب��ة راس���ت زان��ي��وةو ب��ةرزجن��ةش ل��ةو ميَذوة ب���ةدواوةئ���اوةدان���ى و ط��ةش��ةك��ردن��ى بةخؤوة بينووة .دروستكردنى( بةرزجنة)ش بؤ ئةوة دةطةريَتةوة كة هةردوو برا (شيَخ عيسا و شيَخ موسا) لةسةفةرى حةج دةبن و لةمةكةو مةدينة �ى بةجيَكردنى ف���ةرزى ح��ةج طةشتيان ب��ؤج� َ
ك��ردووةو هةر لةو شويَنة ث�يرؤزةوة بةرديَك فِريَدةدةن و ئةو بةردةش وةك مةليكى َ بالدارة بةرةو ئةم شويَنة دةضيَت كة ثيَى دةوتريَت (بةرزجنة) و لة وشويَن جيَطاى مزطةوتةكة دةكةويَتة خوارةوةو ثاش طةرانةوةى هةردوو ب��راك��ة ب��ؤ ئ��ةم ش��وَي��ن��ةو ل��ةو جيَطاييةدا كة بةردةكة دةبينن مزطةوتةكة بنيات دةن�َي�نَ و دةبينى و بناغةى بةرزجنة ئاوةدانى بةخؤوة َ ئةم شويَنة دروست دةكريَت لةاليةكى ديكةوة مامؤستا (عبدالكرميى مدرس) خواليَى رازى بيَت َ دةليَت ثاش طةرانةوةى شيَخ موساى ب��را ط���ةورة ل��ة طةشتى ح��ةج ب��ؤ هةمةدان دةبينى و لةوخةوةدا بة لة بةرزجنة خةو َ خزمةتى( ثيَغةمبةر د.خ ).طةيشتووةو فةرمانى ثيَدراوة لةو شويَنةدا مبيَنيَتةوة نةطةريَتةوة بؤ هةمةدان هةر لةو خةوةدا جيَطاى مزطةوتةكةيان بؤ ديارى ئةكات. زؤريش لة َ خةلك ثيَيان واية لة شويَنى ئ �َي��س��ت��اى( ب���ةرزجن���ة) دا زجن �َي��ك دةبيَت ��ال) ك��ة َ مولكى ح��اج��ى( شيَخ خ� َ َ خةلكى ط��ون��دى ط�َي�َ�ل��ةي��ةرة – ط �َي�َ�ل��ةدةر ثياويَكى خواناس و ديندارى سةردةمى خؤى بووة دةبينى ئةم دوو كةسة هاتونةتة ئةم كة َ َ نيشتةجى ب��وون و دوو ل��ةوى جيَطايةو َ كةسى خ��اوةن رةوشتى جوان و ديندارن َدةبةخشى َنى مزطةوتةكةيان ثي َ نةك شوي َ َ بةلكو خاتوو فامتةى كضيشى دةدانة شيَخ ىَ مندال ليَنا بيَت و ثاش كؤضكردنى موساو كة و وةفاتى شيَخ عيسا مارةى دةكاتةوةو ئةو دوانزة كوِرةى َ ىل دةبيَت كة ثيَشرت ئاماذةمان ثيَداو لة كوردستاندا بآلو دةبنةوة .فِريَدانى َ خةيال ئاميَزو ئةو ب��ةردةش وةك كردةيةكى كةرامات و ئةفسانة باسكراوةو ناوى (بةرزجنة) زياتر بؤ ئةوة دةطةريَتةوةو هاتووة لة بةرزجنة كةوةهاتوةلة(بةر /زجنة)كةوةهاتبيَت ،زجنيش َ كشتوكال دروستدةكريَت ل��ةس��ةر شويَنى َ رةن��ط��ة ل��ة ن�َي��و زةوي���ة كشتوكال و جيَطاى
دروستكرابى بةثيَى كانيةكانيدا ئةو (زجنة) َ م�َي��ذووى ناوضةكة كة ووشةكة طورابيَت لة ووشةى (زجنةكة)وة هاتبيَت. (ب���ةرزجن���ة )ك���ةوات���ة ش��وَي��ن�َي��ك��ى طرنطى ناوضةكةية و ئةهميةتيَكى طرنطى خؤى هةية لة ب��ارةى كؤمةآليةتى و سياسى و ئابوورى ناوضةكةوة هةر لةو دةم��ةى َ دةولةتى عيرَ اق دام���ةزراوة( بةرزجنة )بؤتة ناحيةو ناونراوة ناحيةى (س��رؤض��ك) َ مةلبةندى ناحيةكةش لة طوندى طيَ َلةدةر ب��ووة( ،سةيد ئةمحةدى
ز َيوةر
حاجى مامةند) يةكةم بةِريَوبةرى ناحيةكة بوو ثاشان (حسينَ نازم) بووة ىَ سال ()1927 َ مةلبةندى ناحيةكة هيَنراوةتة ناو (بةرزجنة) هةر لة س� ىَ �ال ()1927قوتاخبانة لة (بةرزجنة )كراوةتةوة لة َ ماليَكدا بووة كة خاوةنةكةى (شيَخ حمةمةد شيَخ عةىل رةزا) بووةو (عبداللة زَي������وةر) ي��ةك��ةم ب���ةِرَي���وب���ةرى قوتاخبانةى (بةرزجنة) بووة هيمةتيَكى زؤرى كردووة بؤ طةشة سةندنى قوتاخبانةو خويَندةوارى لةم ذمارة - 33ئاياري 2010
31
دةظ��ةرةداو ماندووبوونى زؤرى لةو ثيَناوةدا داوةو ثاش ىَ سال ( )1959تاساآلنى دواتر بة تةواوى طؤرانكارى لة قوتاخبانةو ثؤلةكانيدا ك��راوةو شاعريى ط��ةورة (عبداللة زيَ��وةر )لة شيعريَكدا بةسةر (بةرزجنةدا) َ دةليَت: ئ��ةه��ل��ى د َي���ى ب��ةرزجن��ة ئ�� َي��وة ه��ةم��وو شى ي��ةك ي��ةك روو بة روو دةوةرن���ة ث َي َ ب���زان���ن خ��و َي��ن��دن ض ج��ةوه��ةر َي��ك��ة ه���ةر ح��ةرف��ى ب��ةق��ةد دان���ة دو ِر َي��ك��ة ل��ة س��اي��ةى مةكتةبى ش��ةو د َي��ك��ةم��ان ب����ووة ب��ة م��ن��ي��ع��ى ع��ي��ل��م و ع�يرف��ان ل��ة شيعريَكيدا (م��ةال م��ةمح��ود بيَخود)ى شاعري لة نرخاندنى (بةرزجنة )دا َ دةليَت: ط�َ�ل��ى ي��اق��وت��ة ت� َ ����ؤزى ع��ةن��ب��ةرى ساراية بةرزجنة طياى زةمرودة بةردى طةوهةرى يةكتاية بةرزجنة ل�����ةالى ك���و َي���ر ط����ةر ب��ي��ن��اى وةك دؤزةخ���ةئ���ةمم���ا ل����ةالى ض����او س��اغ وةكو قةسرو قسورى جةنةتوملا واية بةرزجنة شيى يةزدان و حةسنةنينة مةال فى يادطارى رَ زيارةتطهاى ئالىَ حةزرةتى الهاية بةرزجنة ه��ةروةه��ا (ع��ب��دال��ل��ة زَي�����وةر)ى ش��اع�ير كة بةِريَوةبةرى قوتاخبانةى (بةرزجنة )ب��ووة و عاشقى خ��وَي��ن��دن و خ��وَي��ن��دةوارى ب���ووة بة شيعريَكى ديكة وةسفى( بةرزجنة) و جوانى كةذو ضياو دةوروب��ةرى (بةرزجنة )دةك��ات و بة ويَنةو تابلؤيةكى جوان دةى رازيَنيَتةوة و لةم شيعرةى خوارةوةدا بةرجةستةى دةكات و ئةم شيعرة بؤ قوتابيانى (بةرزجنة )ووتراوة تا بة سروود لة قوتاخبانةى بةرزجنةدا َ بيلينَ و َ دةليَت-: خ��اك��ى( ب��ةرزجن��ة )ض��ةن��دة َ دل��ط�يرة ج � َي��ط��ةى ق��وت��ب و ئ��ةول��ي��او ث�ي�رة 1- ئ��اواب��ى رةب����ى ئ���ةم ج � َي��ط��ة خ��ؤش��ة َ �ى 2- مةنبةعى عيلم و فةيزى م��ةوالب� َ * * * شاخةكانى بةرامبةر( خشنؤ)
32
ذمارة - 33ئاياري 2010
خؤشرتين سةد لة (الهيجان و شنؤ) 3- وةت��ةن�� َي��ك��ى ع���ةزي���زة ب��ؤ م��ن و تؤ ئ��اواب��ى م��ةس��ك��ةن��ى ك����وردة رةب����ى َ * * * ك����و ِرة ك����اذاو ش��اخ��ى م���اي���اوة 4- سةيرى دةشتى ،هةمووى ج��ةالى ضاوة ج��ةن��ن��ةت��ة خ����وا ب��ةئ�� َي��م��ةى داوة ئ���اواب���ى وةت������ةمن خ��ؤش��ةوي��س��ت��ة َ * * * زةردةي�����ى رؤذ ئ���ةدا ل��ةس��ةر شاخى ئةبى ةبةفرى وةك ط��ولىَ باخى س��وور َ س��ث��ى و زةردو س����وورة ب��ةي��داخ��ى ئ��اواب��ى رةب����ى ئ���ةم ج � َي��ط��ة خ��ؤش��ة َ * * * م����ةن����زةرةى ب���ارش���ى ب��ةه��اران��ى ه�����اذةى ئ����اوى ب���ةف���رى ش��اخ��ان��ى ش��اخ��ى ل��وب��ن��ان ئ��ةك��ةم ب��ة ق��ورب��ان��ى ��ى. رةب����ى ئ���ةم خ��اك��ة ث��اك��ة ئ���اواب� َ * * * ديوانى زَي��وةر ل 224-223ضاثى دووةم 2008 -1ئةولياو ثري-ثلةى مةعنةوى ثياو ضاكن -2ف���ةي���ز –ليَشاوى رةمح�����ةت ،م���ةوال: ثةروةردطار -3فشنؤ – شيويَكة لة رؤذهةآلتى بةرزجنة، الهيجانو شنؤ -دوو ناوضةن لة كوردستانى رؤذهةآلت -4كوِرة كاذاو ماياوا -دوو كيَوى بةرزو خاوةن ئاوى ساردن لة شارباذيَرداو ماياوة طونديَكى خؤرئاواى بةرزجنةية. لة ىَ سال ( 1928تا ) 1931ضةند بينايةكى تر بؤ ثؤليس و فةرمانطة حكوميةكانى ئةوكاتةى( بةرزجنة )دروستكراو لة ىَ سال ( )1928ريَطاى ئؤتؤمبيل ب��ؤ( ب��ةرزجن��ة) دروس��ت��ك��راوةو لة زستانان بةهؤى قوِرو ليتةى دةشتى ىََ (زةل ) كاتى وة ريَطاكة توشى طريوطرفت بووةو هةر َ بارينى تا وشك بوونةوةى ريَطاى باران و بةفر َ
ئوتومبيل نةبووة و َ بةثى هاتوضؤيان خةلك َ ك����ردووة .ئ��ةم رَي��ط��اي��ة ت��ا س� ىَ ��ال) ( 1952بؤ س� ىَ ��ال )( 1970ض��ةن��د ج��ارَي��ك ض��اك ك���راوةو دةستى ثيَداهيَنراوة ثاشان س� ىَ �ال( ) 1987 بة تةواوى قريتاوكراوة ،بنكةى تةندروستى بةطشتى ل��ة ن��اوض��ةى ش��ارب��اذيَ��ر نةبووة، َ بةلكة ثزيشكى ميللى زياتر توانيويانة لة ناوضةكةدا دةوربينن لة زؤر كارى نةخؤشى و ش��ك��اوى وه��ةن� َ �دى ب���وارى تةندروستى تر بةآلم وةك شيَوةرةمسيةكةى لة ىَ سال ()1935 داخةستةخانة ي��ان بنكةى تةندروستى لة (بةرزجنة)دا كراوةتةوة( ،ئةمحةد شوكرى ) شاعري يةكيَك بووة لة كارمةندةكانى بنكةى تةندروستى (بةرزجنة) كة (حةمة مةيكة)ى قسة خؤش ن��اوى ن��اوة َ (كةلة سةر قوِراوى) ل��ة س� ىَ ���ال 1970دا ق��وت��اخب��ان��ةى ناوةندى ل��ة (ب���ةرزجن���ة) ك���راوةت���ةوةو و طرنطييةكى تايبةتى بة ( بةرزجنة )و ناوضةى شارباذيَر ط��ةي��ان��دووةو ئةهمةيةتيَكى طرنطى هةبووة كة دةي��ان كةس بةهؤى ئةم قوتاخبانةوة لة (بةرزجنة) و طوندةكانى دةوروبةريةوة تيَيدا خويَندويانة و ل��ةم قوتاخبانةى بةرزجنةدا ثيَطةيشتون و توانيويانة خزمةت بة ناوضةى شارباذيَر بطةيةنن لة ىَ سال ( )1977بينايةكى ن� َ ��وى ب��ؤ ق��وت��اخب��ان��ةى ن��اوةن��دى (بةرزجنة) دروستكراوة و قوتاخبانةى كضان و كوِرانى ت��ري��ش ل��ة (ب���ةرزجن���ة) ك���راوةت���ةوة ل��ة ىَ سال( )1975ك��ارةب��اى موليدة بؤ بةرزجنة دانراوة لة دواى ىَ سال ( )1980وة كارةباى نيشتمانى ضؤتة (ب��ةرزجن��ة) ساآلنى حةفتاكانيش زؤر عةمودى كارةبا بةرةو طوندةكانى (وةنطةريَنةو –شوكى) دانرا بوو بةآلم كارةبايان بؤ نةضوو، َ َ ل��ة ي��ادم��ة خ��ةل��ك دةض����وون عةمودةكانيان دةب����ِري����ةوةو دةي����ان ك���رد ب��ة ل��ول��ة زؤث����ا لة طوندةكانياندا ،ياخود بؤ ئ��اوةِرؤ بةكاريان دةهيَنا .ثاش ئ��ةوةى طوندةكان راطويَزان و وَي��ران ك��ران زؤرينةى بيناى ناو (بةرزجنة)
و َ مالةكانى بةرشاآلوى ويَرانكردن كةوتن و عةمودو كةلوثةىل كارةباو دام و دةزطاكانيش لةاليةن َ خةلكةوة بة ت��اآلن ب��ران و جاريَكى ديكة( بةرزجنة )ويَران كراو مزطةوت و شويَنة ثريؤزةكانى زيانى طةورةيان وةك شويَنةكانى ترى كوردستان ثيَطةيشت. ث��اش س��ةرك��ةوت��ن��ى ط����ةورةى طةلةكةمان ل��ة ب��ةه��ارى ( )1991ب��ةرزجن��ةش زؤرينةى َ خةلكةكةى طةرانةوة دام و دةزطاكانى حكومةت بؤ ناوضةكة ط��ةران��ةوة بنكةى تةندروستى و ق��وت��اخب��ان��ةو ب��ةِريَ��وةب��ةرى ن��اح��ي��ةو بارى شارستانى و ضةندين دام و دةزطاى ترى وةك ثؤليس و فةرمانطةى ديكةى خزمةتطوزارى َ كشتوكال و كارةباو ئاو ...لة بةرزجنةدا لة كرانةوةو ناوضةكة ئاوةدانى بة خؤيةوة بينى و تةنانةت س� ىَ �ال( ) 2008ج��ادةى سةرةكى ضةراخضيان بةرزجنة قريتاوكرايةوة و دةيان خةلك لة دةشتى( ىََ خانوو بؤء فةرمانبةراو َ زةل )دروستكرا. شو َينة وارةد َيرينةكانى بةرزجنة-: جطة لةودى ( بةرزجنة) شويَنيَكى طرنطى لة ناوضةى شارباذيَردا هةيةو لة رووى رؤشنبريى و وري��اب��ون��ةوةى َ خةلكةوة كاريطةرى خؤى هةية ،لة بوارى مزطةوت و كاريطةرى دينى بة تايبةتى تةريقةتى (ق���ادرى) لة ناوضةى شارباذيَردا جيَطةى دي��ارة زؤر كةس َ دةلينَ لةسةر ميحرابى مزطةوتى (بةرزجنة)دا ميَذوى دروستكردنى مزطةوتةكة ن��وس��راوة ىَ سال( )1359ز بؤ دان��راوة ئةم ميَذوةش لة رووى شويَنةوارو ميَذووة زؤر طرنطة و ئةهميةتى ميَذوويى (بةرزجنة )و ناوضةكة ثيشان دةدات و كةرةسةى طرنطة لة بوارى شويَنةوار ناسى و م �َي��ذووةوةو بؤ ناوضةكة .ب��ةآلم بةداخةوة ج��ط��ة ل����ةوةى زؤرى دةس���ن���ووس و كتيَبة دينيةكانى مزطةوتةكة ل��ةن��اوض��ون و تاآلن ك��راوة ،لة تازةكردنةوةى مزطةوتةكةشدا لة ذمارة - 33ئاياري 2010
33
ىَ سال ()1978دا رةضاوى ميَذوو اليةنى تةالر س��ازى مزطةوتةكة ن��ةك��راوةو ئ��ةو ميَذووةو نوسراوةكةى ل��ةن��اوب��راوةو مزطةوتةكة وةك خؤى َ نوى نةكراوةتةوةو اليةنة ميَذووةكةى لة بريكراوة ،جطة لةوةى مزطةوت بؤ عيبادةتكردن لة كوردستاندا دروستكراوة ،بةآلم مزطةوت بؤتة شويَنى طرنط لة بوارى هوشياركردنةوةى َ خةلكداو لة بوارى كؤمةآليةتى و خِربونةوةى َ خةلك لة مزطةوتةكانى كوردستاندا طرنطى تايبةتى خؤى هةية بؤية مزطةوت تانانةت بؤ ح��ةوان��ةوةى رَي��ب��واران و ب��وارى سياسى و ب�ي�روِرا ط��ؤِري��ن��ةوة وان��ة وت��ن��ةوةو س��ولحَ و ضارةسةركردنى زؤر كيَشةى كؤمةآليةتى و سياسى كاريطةرى ىَ قول لة نيَو َ خةلكدا هةية جطة لةوةى لة مزطةوتى (بةرزجنة)دا دةيان زاناو نوسةرو شاعريو كةسايةتى ثيَطةيشتون جطة لةوةش لة شؤِرشة يةك لةدواى يةكةكانى كوردستانيشدا م��زط��ةوت ئةهميةتى خؤى هةبووة ض لة شؤِرشى ئةيلول ض لة شؤِرشى نويَدا بؤتة َ مةلبةندى كؤبونةوةى ث.م .و حةوانةوةى ث.م. لةاليةكى ديكةوة شويَنةوارو ثامشاوةى ديَرين و ميَذووى لة( بةرزجنة )و دةوروبةريدا زؤرةو ل��ة ه��ةم��ووي��ان ب��ةن��اوب��ان��ط�تر( قةآلى س��رؤض��ك)ةك��ة لة نزيك ب��ةرزجن��ةداي��ةو ضةند كيلؤمةتريَك ل��ة ب��ةرزجن��ةوة دوورةو ت��ا ئةم س��ات��ة ث���امش���اوةى ق��ةآلك��ة وةك شويَنيَكى ديَرين و ميَذووى م��اوةو زؤر كةس باسيان لةو قةآلية كردووة ميَذوكةيان ديارى كردووة وةك مامؤستاى (شةهيد شاكر فتاح ئةمحةد) مامؤستاى نوسةرو َ دلسؤز (مج��ال بابان )، (س��ةي��د ئ��ةمح��ةد ب��ةرزجن��ى) ن��ووس��ةر باسى ئةم قةآليةيان كردووة و خؤشم ضةندين جار ضومةتة نيَو ئ��ةم قةآليةو بينيومة بةرامبةر (شوكي)ية ميَذووى دروستكردنةكةى طوندى َ دةط���ةريَ���ت���ةوة ب���ؤ زي���ات���ر ل���ة( )300س� َ ��ال لةمةوبةرو لةسةر دةستى (سةليم بةطى –
34
ذمارة - 33ئاياري 2010
سةليم ثاشا كوِرى بةكر بةطى بابان) لة ىَ سال( )1171-1160كؤضى دروستى ك��ردووة بؤ بةرطرى كردن لة خؤى دذى( ئةمحةد ثاشا) ى واىل ئةوساى بةغداد لةم قةآليةدا طواية بري ئاو هةبووةو ديوارةكانى بة ثتةوى لةبةردو قسل و طةض دروستكراوة .بةآلم شويَنةوارى بريةكان كويَر بونةتةوةو نةماوةو فةرمانطةى شويَنةواريش هيض طرنطييةكى ب��ةم قةالية نةداوةو ئةم قةآلية بة تةواوى خةريكة بةرةو نةمان و لةناوضوون دةضيَت َ دةل�َي�نَ ضةندين قولةى تيَدا ب��ووة هةنديَكيان َ دةل�َي�نَ ( ) 10 دةقولةو هةنديَكى تر َ دةلينَ ()6 ق���ول���ةى ت���َي���دا ب������ووة .ج��ط��ة ل������ةوةش لة خ��وار ق��ةالك��ةوة كانى هةبوو كةلةبةهاراندا ذي��اوةت��ةوةو َ خةلكى ط��ون��دةك��ان ب��ة تايبةت �ى )ك��ة ب��ةوَي��دا رؤي��ش��ت��ون بؤ ط��ون��دى (ش��وك� َ (بةرزجنة )ياخود بؤ دارك��ردن و طؤيذ كردن َ كشتوكاليةكان ريَطايان كةوتؤتة و بةرهةم َ ئ��ةو ن���اوةو ك��ةل��ك��ي��ان ل��ة ئ���اوى دةوروب����ةرى كاتى شوانةكان كانيةكة وةرطرتووة ،ياخود َ ضونةتة نزيك قةآلكة بؤ َ ئاذةلةكانيان بةكاريان هيَناوة كة من خؤم ضةندين جار ساآلنى دواى حةفتاكان ئةمةم بينيوة. تا ئةم دةمةش ثامشاوةى قةآلى (سرؤضك) هةرماوةو بةرةبةرة بةرةو لةنيَوضوون دةضيَت و فةرمانطةى شويَنةوار بريى لةضاك كردنةوةو ثاراستنى ئةم شويَنةوارة نةكردؤتةوة خؤزطة بريى َ ىل دةكرايةوةو لةسةر شيَوةيةكى َ نوى ل��ةن��اوض��ةك��ةدا ئ�����اوةدان دةك����راي����ةوةو وةك ن��ي��ش��ان��ةي��ةك��ى ك��ةل��ةث��ورى ط��رن��ط ثيشانى خةلك دةدراو لةرووى كلتوريةوة سوودى َ َ ىل وةردةطريا .لةبةرزجنةشدا جطة لة َ هةلكةوتنى ض��ةن��دي��ن ن���ووس���ةرو ش��اع�يرو زان����اى ط���ةورة ضةندان كةسى قسة خؤش و نوكتةبازى تيَدا طولة باخ .كةرمية َ هةلكةوتووة وةك (قالةى َ َ كةلة، حةمة مةيكة) كة تا ئيَستا لةبريةوةرى ئيَمةدا قسة نةستةق و قسة خؤشةكانيان لة طويَى
خةلكدا دةزرنطيَتةوةو َ َ خةلك بةتام و ضيَذةوة قسةو بةسةرهاتةكانيان دةطيرَ نةوة وةك زؤر كةس لة بةساآلضوان َ دةلينَ لة(بةرزجنة )زياتر لة( )300ىَ مال تيَدا بووة و زؤرينةيان كةسى يةكرتولة شيَخ و مسكينَ ثيَك هاتووة زؤرينةى خويَندةوارةكانيشيان لة بةرزجنةدا فةرمانبةر بوون ياخود لة بنكةى ثؤليس و تةندروستيدا دةولةت بوون َ كارمةندى َ خةلكى طوندةكانى( مؤرياس – كاذاو-طيَ شوكى-حاجى َلةيةرة- َ مامةند-باراو-كانى دِركة-بزنطيان-ماياوا) بؤ ئيش و ك��ارى خؤيان رؤذان���ة رووي���ان لة ب��ةرزجن��ة دةك���رد ،زؤرى قوتابيةكانيشيان رؤذانة دةضون بؤ بةرزجنة. * * * شارباذ َيرو ث َيشمةرطة-: لة ن��اوض��ةى ش��ارب��اذَي��ردا س��ةدان ك��ةس لة خةمى وآلت و ئازادى وآلتةكةياندا بوون دةيان كةس لة شارباذيَرييةكان ثشتطريى تةواى شؤرشةكةى شيَخ مةمحودى نةمريان كردو لة ِريزى سوثاكةيدا بةشدارى تةواو و هاوكارى طرنطى شيَخى ط��ةورة ب��وون و لةو ثيَناوةدا فيداكارى و قارةمانيَتى طةورةيان نواندووة لة شؤرشى ئةيلولدا ناوضةى شارباذيَر كاريطةرى طةورةى هةبووة لة شؤرشداو سةدان كةس لة شؤرشى ئةيلولدا ثيَشمةرطة بوون و َ خةلكى طوندةكانيش خزمةتى ثيَشمةرطةيان دةكردو لة نيَو َ مالةكانياندا( ث.م) يان دةحةوانةوة و نان و خ��واردن و جل و بةرطيان بؤ ئامادة دةكردن و يارمةتى شةِروو ثيَكدادانةكانيان َ لةطةل حكومةتى عيرَ اقداو لة شةرةكاندا دةدان هاوكارى تةواويان دةك��ردن زؤرج��ار بةهؤى شةِرةكانيشةوة ضةندين كةس لة طوندةكانى شارباذيَردا شةهيد بوون و َ مال و مةزارو رةزو باخ و َ مالةكانيان بةهؤى شةِرةكانةوة سوتاوةو ل��ةن��اوض��ووة ل��ة ي��ادم��ة ل��ة ش��ؤرش��ى ئةيلولدا ك��ات�َي��ك ف��رؤك��ةك��ان ب��ؤم��ب��اران��ى طوندةكانى
شارباذيَر دةك��رد دةي��ان طوند سوتاو دةيان كةس بريندارو شةهيد دةبوون و زؤرى رةزو باخ و بةراوةكان بةهؤى هيرَ شةكانةوة دةسوتا ل��ةب�يرم��ة دةي���ان ش��ةو ك��ة ه �َي��زى ثيَشمةرطة َ بةخةلك بواية ض بؤ ضاوساغى ثيَويستيان ث.م .ياخود بؤ طواستنةوةى كةلوثةىل ث.م. ب��ةش��ةو ب���ةرؤذ و بةزستان و ب���اران و بةفرو طةرما طونديةكانى ئةو ناوضةية هاوكارى يان دةكردن و كةلوثةلةكانيان بؤ طوندةكانى تر دةطواستةوةو بريندارةكانى هيَزى ث.م .لة َ مالةكان خؤياندا حةشار دةداو بةرطريان لة ث.م دةكرد كة دةبيَت ئةو َ رؤلة جواميرَ ييةى َ خةلك لةياد نةكةيت بؤية تا ئيَستاش ئةو ي��اد و ي��ادةوةري��ان��ةى ئيَمة لةسةر شؤرشى ن� َ ��وى و ئ��ةي��ل��ول ل��ة ب�ي�رةوةرمي���ان���دا دةذي���ن، هةركاتيَك ه�َي��زى ث.م ل��ة ش��ؤرش��ى ئةيلول و ن��وَي��دا بيان ويستاية ه� رََي�ش بكةنة سةر جادةى (ضراخضيان) (عةرةبةت) يان َ مؤلطةو رةبايةكان لة دةورى (بةرزجنة )و شويَنةكانى ت��رر َ خةلكى طوندةكانيان دةب���ردو زانيارى ت���ةواو ب��ةه��ؤى َ خةلكى ط��ون��دةك��ان��ةوة ضنط هيَزى ث.م دةكةوت ئةطينا زؤر زةمحةت بوو سةركةوتن بةسةر دوذم��ن��دا بةدةست بيَت، بؤية من ثيَمواية ناوضةى شارباذيَر لة ميَذووى شؤرشى ن� َ �وى و كؤندا كاريطةرى و طرنطى خ��ؤى هةيةو تايبةمتةنديَتى خ��ؤى هةية لة ميَذوودا بؤية الك��ردن��ةوةو بةتةنطةوةهاتنى ناوضةكة لةاليةن حكومةتةوة بؤ ئاوةدانى و باشكردنى بارى طوزةرانى َ خةلكى شارباذيَر ئ��ةرك��ى ه��ةم��ووالي��ةك��ة ب��ة تايبةت حكومةت ب��ؤ ئ����ةوةى زي��ات��ر ن��اوض��ةك��ة ط��ةش��ةك��ردن و ببينى لة بوارى ئابورى ئاوةدانى بةخؤية وة َ كوردستاندا كاريطةرى هةبيَت لة شؤرشى نويَشدا زؤرينةى ث.م ناوضةى( سليَمانى) و بنكةكانيان ه��ةم��ووى لة نيَو طوندةكانى ش��ارب��اذَي��ردا دام��ةزراب��وو جطة ل��ةوةى ئةطةر هيَزى (ث.م ).بيان ويستاية هيرَ ش بكةنة سةر ذمارة - 33ئاياري 2010
35
َ مؤلطةكانى دوذمن لة دةوروبةرى سليَمانى و ن��او ش��ارى سليَمانى و دةس��ت وةش��ان��دن لة بةثى كردةوةكانيان حكومةت لة شارباذيَرةوة َ ئةجنام دةداو دوذمنيان لةناوشاردا ضاوترسينَ دةكرد. بةسةرهات َيكى د َيرين لة بةرزجنة-: (ح��اج��ى حم��ةم��ةدى م��ةال رةس� ىَ شوكى) ��ول َ ( )2007/30/10( )1933بؤيى طيرَ امةوة طوتى :ثيَش (خولةثيزة حممود مارف) ناسراو بة( خولةى ئامني ) 1903/1917لة َ دةولةت ي��اخ��ى ب��ووب��وو ك��ةوت��ب��وة ن �َي��و طوندةكانى شارباذيَرةوةو خؤى لة حكومةت دةشاردةوةو بةدوور دةطرت زؤربةى جارةكان لةالى كانى و ئاو َ دؤل و باخ و ضياكانى ناوضةكة خؤى دةشاردةوةو هةميشة تفةنط فيشةكى زؤرى ثي ب��وو ،.ثؤليسةكانى لة خؤى دةبةست و َ جارانى بةرزجنةش كة بة حةيتة ناسرا بوون بةشويَن خولةى ئامةدا ويَلبوون ودةطةِرانو كيَو َ ماليان بةشويَن (خولة)دا دةكرد خولةش ك��ةس �َي��ك��ى وري�����او ج����ةرب����ةزةو ئ�����ازاو زةب���ر بةدةست بوو لةبةكارهيَنانى ضةكداو َ سلى لةكةس نةدةكردةوةو وةك كورد َ دةليَت كون لة جطةريدا نةبوو. ج��اريَ��ك��ي��ان ئ����اط����ادارى ثؤليسةكانى( ب��ةرزجن��ة )دةك���ةن ك��ة ط��واي��ة( خ��ول��ةى ئامة) (شوكى و وةنطةريَنة) و ب��ةرةو طوندةكانى َ شاخةكانى ثشت بةرزجنة ضووة بةم ئاطادارية ثؤليسةكان و بةريَوبةرى ناحية كة ئةو كاتة يةكيَك بوو لة كوِرانى عةشريةتى (ه) بةخؤيى و ثؤليسةكانةوة ب��ةرةو ي� َ �ال و شاخةكانى ثشت بةرزجنة دةكةويَتة َ رى و دةست دةكات بة كيَو َ مالكردنى ناوضةكة بؤ دةستطريكردنى (خولةى ئامة )خولةى ئامةش لة نيَو رةزةكانى ثشت بةرزجنة ب��ةِروك��ارى خ��ؤرئ��اوادا لة نيَو دادةنيشى و ضةك ضِرى دةوةن و رةزةكاندا َ دةبينى ئ��ةوا لة َدةبى، َ فيشةكيَكى زؤرى ثي َ
36
ذمارة - 33ئاياري 2010
نيَو تولة ريَطاكانى نيَو رةزةكانةوة ،ثؤليس و بةِريَوبةرى ناحيةى بةرزجنة بةرةو روكارى ش��ارب��اذيَ��ر س���ةردةك���ةون و ل��ة ك��ات��ى نزيك بونةوةياندا لة نيَوقسة ك��ردن و ثيَكةنينى خؤياندا ،يةكيَك لة ثؤليسةكان قسةى زل و فشة دةك��ات و بؤ خؤ نزيك خستنةوة لة ماستاو كردن بؤ ثؤليس و بةِريَوبةرى ناحية هةرضى جويَنى ناشرين و نةطوجناوة لة نيَو قسةكانيدا ئاراستةى( خولة)ى دةكات ،ئةوا خولة لةنيَو ِرةزةكةو لةنيَو دةوةنة ضِرةكاندا دان��ي��ش��ت��ووةو ب��ة ت����ةواوى ط��وَي��ى ل��ة هةموو جويَنةكان و لةو قسة ناشرين و ساردو سِرو نةطوجناوانةى ئةو ثؤليسة دةبيَت و ثؤليس و بةِريَوبةرى ناحيةش طويَيان بؤ قسةكانى شل كردووةو بةرةو َ يالةكة بؤ سةرةوة سةردةكةون و نزيك( خولةى ئامة) دةبنةوة لةو كاتانةدا َ خةيالة خؤشةى خؤياندا دةبن كة ئةوان لةو ىَ خةيال(خولة)دا نابن (خولة) ليَيان و لة َ �ى و ِرادةث������ةِر َى و سيالحيان ىل رادةك �َي��ش� َ لولةى ضةكةكةى دةكاتة بةريَوبةرى ناحيةو دةليَت :هةر كةس َ ثؤليسةكانو َ جولة بكات و ئةمالو الي��ةك بكات دةى ك��وذم ،لةم كةين و بةينةو قسةكردنةدا بةريَوبةرى ناحية خؤى (ثيس دةكا)و ثؤليسةكانيش هةموو دةتؤقن و رةنطيان لة تاو خولة دةبيَتة زةردةضةوة (خولة )هةموويان ضةك دةكاو هةموو دةكةونة ثارانةوة لة( خولة) بؤ ئةوةى نةيان كوذيَت. لةم كةين و بةينةدا (خولة) روودةكاتة ثؤليسة فشةكةرةكةو جويَن فرؤشةكةو ثيَى َ دةليَت: ئاخر كاكةى ثؤليس بؤ جويَن بة دايك و باوكم و خوشكم و براو كةس و كارم دةدةيت .خؤ من تةعدام َ ىل نةكردويت و مَ زول و دةستدريَذيم نةكردؤتة سةرت تؤ عةيب ناكةيت بةو دةمة ثى دةدةيت خؤ ثيسةت ئةو هةموو جويَنةم َ من لة تؤ ياخى نيم لة حكومةت ياخيم دةبيَت ئيَستا بتكةم بة قوربانى يةك فيشةك هةموو ثؤليسةكان و بةريَوبةرى ناحية دةست دةكةن
بة ثارانةوة و تكاى ليَدةكةن كة ثؤليسةكة نةكوذى و دةست لةو كارة َ هةل َ َ طرى .....بةآلم( َ دةرذى و يةك �ى خ��ول��ة) ه��ةر داخ��ى خ��ؤى ث� َ قؤناغة تفةنط بة هةمووى هيَزى خؤى دةدات بة نيَو ت��ةوَي� َ�ل و ن��اوض��ةوان��ى ثؤليسةكةداو نيوة مردووى دةكات و ناوضةوان و ميَشكى َ خةلتانى خويَنى َنى و ثؤليسةكة دةشكي َ دةكات و خويَنيَكى زؤرى َ ىل دةِروات (خولة) ش ضةكةكانيان بؤ ف �ِرَي��دةدات��ةوةو َ دةليَت: َ لةبةر خواو َ مندالةكانتان ناتان كوذم مال و ب���ِرؤن ئ��ةجم��ارةش ليَتان دةب����وورم( ،خولة) ثاش ئةو كردةوةية وةك بةرزةكى بانان بؤى دةردةض��يَ��ت ب��ةرَي��وةب��ةرى ناحية رودةكاتة ثؤليسةكةو ثيَي َ دةليَت :ئةوة باش بوو خؤت بة تِرانن داو ئاوات بةخؤت كرد منيش زراوم ض��وو تؤقيم و لة ترساندا ئ��اوام بةسةرهات واتة طوم بةخؤدا كرد. (ح��اج��ى حم��ةم��ةد) دةي��ط��وت م��ن ئاطادار شوكى ب��ووم ثؤليسةكةيان هيَنا بؤ طوندى َ و ه��ةم��وو ط��ي��ان��ى ل��ة خ��وَي��ن ه� َ �ةل��ك��ش��ا بوو، هيض دةرزى و دةرمان و لؤكةو لةفاف نةبوو ت��ةن��ان��ةت م��وزةم��ي��دَي��ك��ي��ش ن��ةب��وو ضونكة خ� َ �ةل��ك ف��ةق�ير ب��وو ت��ا ب��ؤى ث��اك ب��ك��رَي��ت��ةوة و ضارةسةربكريَتَ . خةلكةكة ليَى كؤبونةوةو لة هةذارى خؤيانةوة خويَيان دةكردة دةمى برينى ثؤليسةكةوة بؤ ئ��ةوةى خويَنةكةى بطرسيَتةوة ،ثؤليسةى برينداريش هاوارو نةِرةو قريشكةى دةطةيشتة ئامسان و ثِر بةو طوندة هاوارى دةكرد و زوو زوو دةبورايةوة ثاشان بؤ ضارةسةر رويان كردةوة( بةرزجنة) ضونكة تةنيا ب��ةرزجن��ة بنكةى تةندروستى تيَدا بوو لة ناوضةكةدا . َ (حاجى حمةمةدى مةال رةس��ول ) ىباوكم دةيطوت كاكة( حةمة)كة بة (حةمة مةيك)ة بةناو بانط بوو لة قسة خؤشيدا رؤذيَكيان مدير ناحيةى( بةرزجنة) خؤى بانطى دةكاو ثيَى َ دةليَت كاكة حةمة توخوا ثيَم َبل َى ثاش
ئةو بةسةر هاتة َ دل تةزيَنةى بةسةر خؤم و ثؤليسةكامن هات .ض ناويَكت بؤ داناوم!... كاكة (حةمة)ش َ دةليَت :بةخوا قوربان هيض ناويَكم بؤ دانةناوى و زؤر شةرم لة جةنابت دةكةم! مدير ناحية هةرضؤنيَك بيَت فشارى دةكاتة سةر كاكة( حةمة) و َ دةليَت :بةخوا ثى َ ناليَم ب��ةآلم حةز دةك��ةم ئةو ناوة هيضت َ نويَيةى بؤت داناوم بزامن و بةس...؟ هةرضؤنيَك بيَت( حةمة مةيكة )هيَز دةداتة خ��ؤى و ل��ة ئ��اس��ت م��دي��ر ناحية س��ةر بةرز
حاجى حمةمةد مةال رةسول
دةك��ات��ةوةو بةشةرمةوة ثيَى َ دةليَت :بةخوا قوربان لة ئاست ئةو كارةساتة َ دلتةزيَنةى بةسةر ئيَوةو ثؤليسةكانتان هات و بيستمان ن��اوم ن��اوى (ط��وو باينجان) ...........وات�����ة ئ��ةوةن��دة ت��رس��اوى ئ��ةوةن��دة ط���ووى رةشت كردووة بةخؤتا لة ترساندا ،بؤية تةنيا ئةو ن��اوةم بؤ دان���اوى .مدير ناحيةو ئ��ةوةى لة دةورو بةرى دةبيَت دةست دةكةن بة ثيَكةنني و بةِريَوبةرى ناحية بة بؤنةى (طوو باينجان) ةوة دي��اري��ةك ثيَشكةش بة حةمة مةيكة ى قسة خؤش دةكات. ذمارة - 33ئاياري 2010
37
هؤكار ء دةرةجنامةكانى راثة ِرينى ىَ سال ()1987ى شارى رةواندز ئامةدةكردنى :حةسةن مستةفا ث َيشةكى : ئامانج لة ئامادةكردن ء كؤكردنةوةى ئةم بابةتة ئةوةية كةوا اليةنيَكى طةش ء ثِرشنطدار لة ميَذووى َ تؤماربكرى ،تا دؤست ء دوذمن بزانن ئةم شارة لة رابردوودا شاريَك بوو شارى رةواندز ء دةوروبةرى َ لة قوربانيدان ثِر بةخشش ء هةميشة رؤلةكانى ويستوويانة سةربةرزانة ء شةرافةمتةندانة بذيينَ ء بيةوى ئازارى َ َ خةلكةكةى بدات ء بيانضةوسيَنيَتةوة. سةر بؤ هيض هيَزيَك نةوى نةكةن طةر راثةِرينى 1987\5\19منوونةيةكة لة قارةمانَيَتى َ خةلكى رةواندز ،كة بة رؤذى رووناك رووبةِرووى نابى ئةوةش لةيادبكةين كةوا هيض شؤِرش داطريكةرانى كوردستان بوونةوة ء ضؤكيان ثيَدادان .بةآلم َ َ بى قوربانيدان نةهاتؤتةبوون ،راثةِرين واتة جؤش سةندنى خةلك دذ بة داطريكارى ء ء راثةِرينيَك َ ناهةقى ،لةهةمانكاتدا طيان خستنةسةر لةثى دةستةو ضوون بةرةو ثريى مةرطة .ديارة شارى رةواندز بؤ ئةم كاروانة هيض رؤذيَك دريخَ ى نةكردووة ء َ رؤلةكانى بيَباكبوونة لة مردنيَك لةِريَى نيشتمان ء ثةيِرةويان لةم دَيِرة شيعرة كردووة كة ىََ دةل: بى بى سةد ذيانى بةقوربان َ مردن لة ِر َيى نيشتمان َ ئاواش نةبا هةر دةمردم كةسيش يادى نةدةكردم بى هؤكارنية ،هؤكارةكانى ثيَش راثةِرينى 1987يش دةبى ئةوةش َبليَني هيض راثةِرين ء شؤِرشيَك َ َ وةك لة ناوةرؤكدا رووندةبنةوة ،دةستثيَشخةرى رذيمَ ى بةعسة لةثةراويَزخستنى شار ء كوشتنى َ رؤلةكانى طةل ء خاثوركردنى طوند ء طةِرةكةكانى شار ء سومتاككردنى رةز ء باخ ء كويَركردنةوةى �ى كة لةماوةيةكى كورتى كانياو ء كاريَز ء بريةكانة ،بؤية ك��اردان��ةوةك��ةش ئ��ةوةن��دة بةتني دةب� َ َ بةضؤكدادى .اليةنيَكى ترى ئةم ناميلكةية تيشك خستنةسةر ثيَوانةييدا رذيَم بةتةواوى لةدةظةرةكة قوربانييةكانة ،ض ئةوانةى لة رؤذى راثةِرينةكة شةهيد ءبريندار دةبن ض ئةوانةى دةستطريدةكريَن ء لة زيندانةكانى ئةمنى هةوليرَ سزادةدريَن ض ئةوانةى سةربةرزانة شةهيد دةكريَن ء الشةكةشيان نادريَتةوة كةسوكارةكانيان.ض ئةو رؤذانةى شار لةو ثةِرى ترس بةِريَيان دةكات .بةآلم ىَ دل زيندووى وانى. هةر بة ئوميَدةوة ليَدةدات ء ضاوة طةشةكانى بؤ دواِرؤذيَكى طةش ء ثِرشنطدار دةِر َ ه��ةر ل��ةم ثيَشةكيةدا دةم� َ نةمتوانيبى ن��اوى ت��ةواوى ئةوانة بيَنم كة ��ةوى ئ��ةوة َبليَم ،لةوانةية َ بةشدارييان دياربووة لة راثةِرينةكةدا ،ئةوةش لةبةرئةوة نية خوانةخواستة لةياديان بكةم ء نةمةويَت بكةونة نيَو الثةِرةيةكى ئاوا ثِرشنطدارَ . بةلكو لةبةر زؤرى بةشداربووانة لةاليةك ء ناوهيَنانى هةموو بةشداربوويةكيش بؤ سيميناريَك كاريَكى ئةستةمة .بةآلم هةتا توانيبيَتم مَ هةول داوة ناوى شةهيدان ء برينداربووان ء ئةوانة لةياد نةكةم كة بِريارى دادطايان بؤدةرضووة بؤ ئيعدامكردن يان ئةوانةى بى نابى .هةموو طلةييةكيش لةجيَى خؤى َ بى كةموكوِرى َ خانوويان ليرَِوخيَنراوة .هيض كاريَكيش َ ئةخيةمة سةرضاو ء هةموو حةقيقةتيَكيش بة رةهاى ريَزى ليَدةطرم.
38
ذمارة - 33ئاياري 2010
هؤكارةكانى راثة ِرين: ه��ةر ش��ؤِرش ء راثةِرينيَك ك��ؤم� َ �ةل �ًَي��ك ه���ؤك���ارى بابةتى دةبنة زةمينة خؤشكةر بؤيان، ئ��ةو راثةِرينة جةماوةرييةى رةوان��������دزي��������ش زةم���ي���ن���ةى رةخسانء ثيَطةينى بؤ ضةند هؤكاريَك دةطةِريَتةوة لةوانة، هةرزوو رذيمَ ى بةعس لةدواى هاتنةسةركارى سةدام حوسينَ ىَ لةسال ء ب��ةدي��اري��ك��راوي��ش 1980بة بةرنامة رةواندزى ل��ة ق����ةزاوة ك��رد ب��ة ناحية ء لةنزيك ئةم شارة ديَرين ء ثِر سةروةرييةش ،قةزايةكى لة ضةند ئؤردوطايةك ثيَكةوةنا ء ن��اوى ليَنا ق���ةزاى سةديق ىَ كؤنرتؤل �ى ت��ا ب��اش�تر ب��ت��وان� َ َ خ���ةل���ك���ةك���ةى ث���َي���ب���ك���ات ء بةحيسابى خؤيان َ خةلكةكة دوور خب��ةن��ةوة ل��ة كوانووى ن���اوض���ة ئ����ازادك����راوةك����ان كة رةوان��دز يةكيَك بوو لةوشارة س�ترات��ي��ذي��ان��ة .ئ��ةم��ة لةاليةك هةروةها هؤكارى زيادبوونى رؤذب��ةرؤذى هيَزى ثيَشمةرطة بة تايبةت لة نيوةى دووةمى هةشتاكانى سةدةى رابردوو، ك��ة ب��ب��ووة م��ةت��رس��ى ب��ؤ سةر ث �َي��ط��ةء دةس���ةآلت���ى رذَي����م لة ت��ةواوى ناوضةكان ء رؤذانة ض��االك��ي��ي��ةك��ى ثيَشمةرطانة دةب�����ووة س����ةردَي����ِرى ه� ىَ ���ةوال ئ �َي��زط��ةك��ان .ىَ دؤل ئاكؤياني س��ةر ب��ة ش���ارى رةواندزيش ك����ة ل���ةم���اوةي���ةك���ى زؤردا، وات�����ة ل����ةه����ةردوو ش���ؤِرش���ى
ئةيلولء شؤِرشى نويَدا هةر ناوضةى ئازادبووةء بةدةست ه �َي��زى ث�َي��ش��م��ةرط��ةوةب��ووة ء رؤذب�����ةِرؤذي�����ش كاريطةرى ئ��ازادي��ي��ةك��ةى رةن��ط��ى بةسةر ن����اوض����ةك����ان����ى ت������رى ذَي�����ر دةس��ةآلت��ى رذيَ���م دةداي����ةوة، بةتايبةت شارى رةوان��دز ،كة ضةند كيلؤمةتريَكى كةم لةم َ دؤلة دوورة .هةروةها هؤكارى دةس���ت���دري���ذىءط���ةم���ارؤدان ء ث��ةالم��ارى رذيمَ ���ى بةعس ب���ؤ س����ةر ىَ دؤل ئ���اك���ؤي���ان لة 1987 \5 \18دةطةِر يَتةوة، ك��ة رؤذَي����ك ب���ةر ل��ة روودان����ى راثةِرينةكة ،بة هيَزيَكى زؤرى ج���ةي���شء ج����اش ث���ةالم���ارى ىَ دؤل ئاكؤيانى سةر بة شارى رةوان��دزي��دا ،ب��ةآلم بةحوكمى ئةوةى رذيمَ ى بةعس بة زجنرية ب���ةرن���ام���ةي���ةك���ى عةسكةرى ك����ةوت����ب����ووة ث����ةالم����اردان����ى ن���اوض���ة ئ����ازادك����راوةك����ان ء ه �َي��زى ث�َي��ش��م��ةرط��ةش دةب���وا بةشيَوةيةكى يةكسان بؤ ئةو شويَنانة ض��ووب��ان كة شةِرى تيَدا ئةجنامدةدرا ء هةمانكات هيَزةكانى ئةم ناوضةية بؤ بة ه��ان��اوةض��وون��ى ناوضةكانى ت��ر ب��ة ئ���ةرك رؤي��ش��ت��ب��وون ء هيَزى ثيَكهاتووى ناوضةكة ب��ري��ت��ى ب���وو ل��ة ت��ةن��ه��ا ضةند ث���َي���ش���م���ةرط���ةي���ةك ء هيَزى ثشتطريى طوندةكان. س�����ةرةت�����اى ه� مَ ��ةل���ةت���ةك���ة كاتذميرَ ( 4تا )8ى بةيانى رؤذى ( ) 1987\ 5\18
ل���ةب���ةرى ب��ان��ةش��ان وات����ة لة ث��ش��ت��ى ب��������ةِرةزان ء ثشتى ل��ؤغ��ان دةس��ت��ي��ث�َي��ك��رد ،بةآلم ه���ةرزووب���ةه���ؤى تةقينةوةى مينيَك بةذيَرثيَى خؤفرؤشيَك دةستبةجى هيَزى ء كوذرانى َ ثيَشمةرطة ء ثشتطريى ليَيان ه��ات��ن��ة دةس�����ت ء زيانيان ل����يَ����دان .دوات������ر ويستيان دزةب�������ك�������ةن ب�����ؤ ن����اوض����ةى ئ����ازادك����راو ،ب���ةآلم ب��ة ه� ىَ ��ةول ه�َي��زى ثشتطريى شكستيان خ���وارد ،ه�َي��زى ثشتطريى لة ت��ةواوى طوندةكان بةشيَوةى م��ةف��رةزة دروس��ت��ك��راب��وون بؤ ب��ةرط��ري��ك��ردن ل��ة ن��اوض��ةك��ة ء ه �َي��زَي��ك��ى ه��اوش��ان��ى هيَزى ث �َي��ش��م��ةرط��ةب��وو ،ب���ةض���ةك ء ت���ف���اق���ى خ����ؤي����ان ئ����ام����ادةى شةِرةكان دةبوون ء بةرطرييان لة طوند ء رةز ء باخ ء طيانى خ��ؤي��ان دةك����رد .شؤِرشيش هاوكاريدةكردن. ئ��ةم ه�َي��زة هيَزيَكى تةواو ريَكخراو نةبوو ،بةآلم لةِرووى ئازايةتى ء بةرطريكردنةوة ب������ةئ������ةزم������وون ء ه����ةم����وو س��ن��ورةك��ان��ى مةردايةتيان ت����َي����دةث����ةِران����د ،ئ������ةوان زؤر هةستيان بةمةترسيدةكرد، ضونكة ئةمانة خيَزانداربوون ء ئ��ي��ل��ت��ي��زام��ى خيَزانيان لةئةستؤدابوو ،بؤية بةوثةِرى ج���ةس���ورى ت���َي���دةك���ؤش���ان تا ثريشكى ئ��اط��ر ل��ة خ �َي��زان ء َ مندالةكانيان دوورخةنةوة. ئ��ةم ه�َي��زةى ىَ دؤل ئاكؤيان لة ذمارة - 33ئاياري 2010
39
ت��ةواوى شةِرةكانى ناوضةكة بةشدارييان كردووة ء هيَزى ئ��ام��ادةى ئ��ةم ض��ةن��د رؤذةى شةِريش بةثيَى ثالنيَك كة لة م��زط��ةوت��ى ئ��اك��ؤي��ان داِرش�ت�را بةمشيَوةية دابةشكران: -1ه���َي���زَي���ك ب���ؤ كةثكى لؤغان -2سةربانةشان -3رةشكى بانةشان -4طةرووى سةران -5كيَل كيَل -6ئ�����ةش�����ك�����ةوت�����ى م����ام شةمسى َ -7رةبايةى طردبوزينا -8بانكورتةك ضةكى هيَزى ثيَشمةرطة ء ثشتطريى كة بةكارياندةهيَنا ثيَكهاتبوو ل��ة ض��ةك��ى سوك وةك كالشنكؤف ء بيكةيسى ء ئارثيجى ء دوو دؤشكة يةكيَكيان ل��ة (س��ةر رةشكى ب��ان��ةش��ان) ئ���ةوةى تريشيان ��ى ث���ات���ةك���وال لةسةر ل���ةب���ان� َ َ نيشاوى ء هاوةنيَكى 120 َ دةرةفرى لة زخيى ملم لةسةر طةرةوان. ك��ارةس��ات �َي��ك��ى ناخؤش: لةدواى كاتذميرَ ( ) 8ى بةيانى كة ه�ِرََي�ش��ى دوذم��ن شكستى هيَنا ء بةرةو دواوة طةِرانةوة، ت�����ؤث ب���اران���يَ���ك���ى خةست دةستيثيَكرد ء طوللةيةكى راجيمة بةردؤشكةكة كةوت ء ثيَشمةرطةيةك ب��ةن��اوى ( رةف��ي��ق ،ك��ة خ� َ �ةل��ك��ى هةوليرَ ب�����وو ش���ةه���ي���د ب�����وو ح����ةوت
40
ذمارة - 33ئاياري 2010
ثيَشمةرطةش برينداربوون كة برينةكانيان سةخت بوو ئ��ةوان��ي��ش ب��ري��ت��ى ب����وون لة (جةمال كةريم ،عةىل بيَجانى ،حةمة ق���ادر ،ق��ادر حمةمةد زياد ،بيَباك حمةمةد ،كةمال ه��اش��م،ح��ةم��ةدب��ةط) ك��ة ئةمة ت���ةواوى هيَزةكة ب��وو لةسةر دؤشكة. هيرَ ِ ش َيكى ترى دوذمن: دواى ت��ؤث��ب��اران��ك��ردن ء ل���ةك���ارك���ةوت���ن���ى دؤش���ك���ةى ثيَشمةرطةكان دوذمن جاريَكى تر هيرَِشى دةستثيَكردةوة ،بة ث��ان��اي��ى َ دؤل��ةك��ة ء ئةجمارة وي��س��ت��ى ل���ةب���ةرى بنةكاول وات��ة بنارى ضياى هةندريَن دزةب����ك����ات ،ب�����ةآلم ئ���ةوَي���ش هيَزيَكى ئامادة ء بةئةزموونى ليَبوو ،لةهةمووشى كاريطةرتر دان������ان������ةوةى ل���وغ���م���ب���وو لة (كةثكى لؤغان – بانةشان - طردبوزينا) ك��ة ل��ة ئةجنامدا تةواوى هاوكيَشةى شةِرةكةى طؤِرى بة قازاجنى ثيَشمةرطة ء بة دةيان جاش ء عةسكةريش كوذران ء الشةكانيان بة لوغم ثارضةثارضةبوو،بةتايبةت ل����ة ط����ردب����وزي����ن����ا ،ل���ةط� َ ��ةل خ��ؤب��ةدةس��ت��ةوةدان��ى دةيانى تريان ء دةستكةوتنى دةيان ث��ارض��ةض��ةك .ش��اي��ان��ى باسة ي���ةك ث�َي��ش��م��ةرط��ةش بةناوى ئيسماعيل سليَمان لةبةرى هةندريَن برينداربوو.
وةزعى خ َيزانةكان: ب���َي���ط���وم���ان ب����ةدرَي����ذاي����ى ش���ؤِرش خ� َ �ةل��ك��ى طوندةكان ح�����ةوان�����ةوةي�����ان ن����ةب����ووة، بةتايبةت كة رذيَم بةخةستى مَ هةلةتةكانى دةستثيَدةكرد ط��ةم��ارؤى ناوضةكانى دةدا. ل����ةم م����اوةي����ةش����دا ت�����ةواوى خيَزانةكان لةترسى ثةالماردان ءدةستطريكردن كة هةرضوار دةورى ىَ دؤل ئاكؤيان طريابوو ب���ؤ م�����اوةى م��ان��ط �َي��ك زياتر روويان لة ئةشكةوتةكانى ئةم ناوةدةكرد .ثيَويست بة وةسف ناكات كة ضؤن لةم ماوةيةدا ذيانيان طوزةراندووة. دةرةجنامى هيرَ ِ شةكة: ثاش ئةوةى هيَزة شكست خواردووةكةى رذيَم بةدؤِراوى دةك��ش��ان��ةوة دواوة ء الشةى ب��ري��ن��دار ء كوذراوةكانيان دةط���واس���ت���ةوة بةناضاريش ب����ةب����ةردةم ض�����اوى َ خةلكى رةوان�����دزي�����ان دادَي���ن���ان���ةوة، ئةوةى جيَى سةرجنِراكيَشان ب��وو ط��ردب��وون��ةوةى َ خةلكى ش���ار ب���وو ب��ؤ بينينى هيَزة ش��ك��س��ت��خ��واردووةك��ةى رذيَم ء ل���ةط� َ ��ةل ه����ةر ئاذيَريَكى ئ���ةم���ب���ؤالن���س���ي���ش هؤيهاى م�رََي�دم��ن� َ �دالء طةنجء ثريةكان ب�������ةرزدةب�������ووةوة ،ك���ة ئةمة ك�����اردان�����ةوةي�����ةك�����ى زؤرى دروستكرد بؤ قائيدى سوثاى رذيَم ،كة َ سى بةدةركردنى هةل َ بِريارى رووخاندنى ئةو ريزة
ئيسماعيل سدر
ئةمني ناوخؤش
مةال خدر
رَ شيزاد جةبار
عةبدول ِرةزاق خدر
عيسا حمةمةد
خانووةى طةِرةكى ناوِرةزان، ك��ة خ� َ �ةل��ك��ةك��ة ه��ؤي��ه��اي��ان لة ثةناوةدةكيَشا .بؤية بؤ رؤذى دواتر واتة َ 1987\5\19 هةلسا بة جيَبةجيَكردنى بِريارةكةى، بؤ ئةم مةبةستة َ شؤفليَكى هيَنا َ لةطةل شؤفرليَتيَكى سوور كة ئةفسةريَك بة ثلةى نةقيب ء ف��ةرم��ان��دةى م��ةف��رةزةي��ةك ء ض��ةن��دي��ن س��ةرب��ازى تيَدابوو ك���ة ب���ؤ ث���ارَي���زط���اري���ك���ردن لة َ شؤفلةكة هاتبوون ،ئةطةرضى ل��ةالي��ةن ذنيَكى ئ��ةم طةِرةكة كة دةيانةويست خانووةكةى
ربوخيَنن قورئانى لةبةردةم لَي ِ راطرتن َ بةلكو بؤ خاترى قورئان دةست لة كارةكةيان َ هةلبطرن، كةضى ئةوان هةر سووربوون جيَبةجيَكردنى ل����ةس����ةر بِريارةكةيان ،بةآلم ئةم كارةيان بةئاسانى بؤ نةضووةسةر ء َ دةمةقالةيةكى زؤر دروستبوو ل��ةن �َي��وان ه��ةن��دَي��ك ضةكدارى ئامادة لةويَو جيَبةجيَكارانى بِريارى قائيدى سوثا ء ئةو َ قةبوولنةكرد ء ناهةقيةيان ت�رَي���ذى طوللةء ك��ةوت��ن��ة دةس� ِ تةواوى ئةو هيَزةيان طةمارؤدا
ء لةنيَويدا ئةفسةريَك بةثلةى ن��ةق��ي��ب ب���ةن���اوى ( ئةمحةد م���ةمح���ود س� َ �ول��ت��ان ) لونيَو ك���وذراوان���داب���وو ،ئ��ةم��ة بووة دةس��ت��ث�َي��ك�َي��ك ب��ؤ راثةِرينى س��ةرت��اس��ةرى ش��ار ء هةموو ثيَكهاتةكانى شارى طرتةوة. م���ةالك���ةم���ال ي��ةك��يَ��ك بوو ل���ة ب���ةش���داران���ى راث����ةِري����ن ء داواك����راوى دادط���اى شؤِرش (حمكمة الثورة) بوو لة ذمارة 47ى زارى ك��رم��اجن��ى ئاوا باسى رووداوةك���ةى كردووة: ئةو هيَزةى تر كة دةيةويست ذمارة - 33ئاياري 2010
41
42
وريا سةعيد
حةسةن عةلي
ر َيبوار حةسةن
سةردار تةها
عةبدولَآل خدر
َ فازل شايف
بطةِريَتةوة ئيَمة ضةند كةسيَك ل���ة ط����ةردةط����ةرد دام���ان���ةب���ةر رَي������ذ ء دةب����اب����ةي����ةك دةس���ت�� ِ دةيةويست ثشتمان لي َ َبطرى كة طةيشتة نزيك تانكى ئاو لةطةِرةكى شؤِرش تيَمانطرت ء ن���اض���ارب���وو ب���ط���ةِرَي���ت���ةوة. شايانى باسة رةش���اد سالحَ ناسراو بة ئ��ارام لة مزطةوتى ن��اوش��ار ب��ان��ط��ةوازى ك���رد تا َ خةلك بةشداريبكات ء بضيَت لة ىَ مال مامؤستا خالد نورى بؤ ليَدانى رذيَم ضةك وةربطريَت، ض��ون��ك��ة م��ام��ؤس��ت��ا خاليد
ج��ب��ةخ��ان��ةى خ��ؤي��ان ب��ؤ ئةم مةبةستة تةرخانكرد ،ئيدى لةهةموو اليةك لة رةبايةكانى دةوروب���������ةرى رةوان��������دز ،لة رةب����اي����ةى ب��ةن��زي��ن��خ��ان��ة ،لة مونةزةمة ء سةرا بة تايبةتى كاتذميرَ 3ى ئيَوارة شةِر طةرم ب���وو ،ك��ة ب���ةت���ةواوى دوذم���ن تيَكشكا .خالد حوسينَ جؤآل يةكيَكى ترة لة داواكراوةكانى دادطا َ دةليَت :دواى كوذرانى ن��ةق��ي��ب��ةك��ة ء ئ����ةو ه���َي���زةى َ َ َ كؤمةليَك لةطةل لةطةليدابوو، ب����رادةر رووم����ان ل��ة رةبايةى
بةنزينخانةكرد ،ل��ةو رةباية َ كؤمةليَك جةيشى ناشةعبى لة َ حالةتى ئامادةباشيدابوون، ب��������ةآلم ض����ةك����م����ان����ك����ردن ء َ لةطةل ئةوانيشمان بةديلى خ���ؤم���ان ه��يَ��ن��ان ء س����وارى هينؤيةكمان كردن كة مامؤستا جةبار عةبدوآل ليَيدةخوِرى ء ب��ةرةو طةىل ميَطر رؤيشتني ء لةبةر دةرنةضوونى هينؤكةمان ل��ة ب�َي��ش��ؤران سوتاند ء وةك نيازثاكيةكيش ديلةكامنان ئازادكردن كة َ خةلكى رومادى ب�����وون ء ث���َي���م���ان ط���وت���ن كة
ذمارة - 33ئاياري 2010
حمةمةد سةبري حاجي كوردة
جوان عيسا حمةمةد عةلي
ئازاد عةزيز شاكر
حمةمةد حةسةن فرياد
حمةمةد زينةدين
مام قادر سةرانةيي
ض���وون���ةوة رووداوةك�������ة وةك َي�ن��ةوة .لة رةبايةى خ��ؤى ب��ط�رَِ َ ئةوى ملتؤكريش هيَزةكانى ض���ةك���ك���ران ء دةب���اب���ةي���ةك دةستى بةسةراطريا ء حةسةن حوسينَ ليَيخوِرى كة ئةويش داواك��راويَ��ك��ى ت��رى دادط���اى شؤِرش بوو .لة هةمان ذمارةى رؤذن���ام���ةى زارى كرماجنى ف��ةت��اح خ��ال��د داواك���راوَي���ك���ى دةل����يَ����ت :م���ن ل���ة ق� ىَ ت����رة َ ��ؤل َ لةطةل ثؤليَك برادةر ناوِرةزان ه� مَ �ةول��ان��دا رةب��اي��ةى سثيلك بطرين ك��ة ت���ةواوى هيَزةكان
ء قاميقاميش رووي��ان َ لةوى كردبوو ،ئةمة سةرةِراى ضةند دةبابةيةك كة ل� َ �ةوى تةقةيان ل��ةئ �َي��م��ةدةك��رد .ش���ةِرةك���ة تا ئ �َي��وارة دريَ���ذةى كيَشا بةآلم رةب���اي���ةك���ة ل���ةب���ةر سةختى شويَنةكةى ء نابةرابةرى هيَز نةطريا. وةك ل����ةس����ةرةوة باسكرا ل����ةه����ةم����ووالي����ةك مَ ه���ةل���ةت دةستى ثيَكردبوو ،هيَزيَكى ضةكداريش كةوتنة مَ هةلةتى طرتنى م��ون��ةزةم��ةى بةعسء سةرا ء دةستيان بةسةراطرتء
سةليم ئةسعد
رةف���ي���ق ح��زب��ي��يَ��ك ب���ةن���اوى ف����ازل ب���ري���ن���دارب���وو .ئ���ةوةى نابى هةرطيز شايانى باسة ء َ ذمارة - 33ئاياري 2010
43
لةيادبكرى ىَ َ رؤل جواميرَ انة ء ث �ِر ل��ة ق��ارةم��ان��ان��ةى هةريةك لة شةهيد مةال خدرى وةرتى كة ئةوكاتة ئيمام ء خةتيب بوو لة مزطةوتى ناوشار ء بة طوتارة حةماسيةكانى َ خةلكى جؤشدةدا ء هةروةها شةهيد مام حمةمةد زيَندين طةرةوةيى ك��ة ت��ةم��ةن��ى ن��زي��ك��ةى حةفتا ��ال دةب����وو ،ب���ةآلم َ س� َ رؤليَكى كاريطةرى هةبوو لة جؤشدانى بةبى ه��اوآلت��ي��انء ن��اوب��ةن��او َ ت���رس ل���ةن���اوش���اردا هوتافى دةك�َي��ش��اء ش��ادى دةردةب���ِرى ب����ة س����ةرك����ةوت����ن����ى ه���َي���زى ثيَشمةرطةء شكستى رذيَم ء بؤ رؤذى راثةِرينيش بةكردارى َ ل����ةط����ةل طفتارة راس���ت���ط���ؤ راستطؤكانيدا ء ب��ة تفةنطة َ لةطةل هيَزى ثةرةشووتةكةى ئامادةى راثةِرين ء الوانى شار مَ هةلةتى بردةسةر مونةزةمةء ل����ةب����ةردةرط����اى م���ون���ةزةم���ة ش���ةه���ي���د ك��������ةوت ،م���ةه���دى َ شايةحتاليَك ء ئيرباهيم وةك داواكراويَك لة دادطاى شؤِرش ئاوا شةهيدبوونةكةى حمةمةد َي�يَ��ت��ةوة :م��ن ء زَي��ن��دي��ن دةط� رَِ شةهيد مَ ثالان وةيةكرتدابوو ، شةهيد تفةنطيَكى ثةِرةشوتى ث �َي��ب��وو ت���ةق���ةى لةبارةطاى منةزةمة دةك��رد ،ناوةناوةش ي��ةك بةدةنطى خ��ؤى هاوارى دةك����رد ل �َي��ي��ان��دةن خةزاية، رةفيق َ فازل ء مةهدى ضوونة سةربانى منةزةمة ء تةقةيان لةئيَمةكرد ،شةهيد حمةمةد
44
ذمارة - 33ئاياري 2010
زَي���ن���دي���ن ء س��اب�ير ماويلى برينداربوون ،شةهيد حمةمةد زيَندين طوللةيةك بةرسينطى كةوت ء بةثشتيةوة تةقيةوة. لة بنكةى ثؤليسيش تةقةمان ل���َي���ك���را ع���وم���ةر ء حمةمةد كوردة برينداربوون كة دواتر شةهيد حمةمةد ه��ةر بةهؤى ئ����ةم ب���ري���ن���ةوة شةهيدبوو. ل���ة ق� َ ��ؤل���ةك���ان���ى ت���ري���ش ئةم هاوآلتيانة هةريةكةى بةهؤيةك شةهيدبوو لةوانة(ئازاد عةزيز شاكر،جوان عيسا خدر ،قادر س����ةران����ةي����ى ،حم��م��د حسني فرياد) .دواى ئةوةى تةواوى ش��ار ثاككرايةوةء هيَزكانى رذيَم زيانيَكى زؤريان بةركةوت كة ئةوكاتة لة ئيَزطةى دةنطى ط���ةىل ك��وردس��ت��ان زيانةكان بة ( )71ك���وذراو بة ثلةكانى ئةفسةر ،ئةمن ،رةفيق حزبى ء جةيشى شةعبى ء شةش بريندار ء بةديلطريانى شةش جةيشى شةعبى ء تيَكشكانى �ى ت��ان��ك ء س��وت��ان��ى جيَب س� َ ق���ي���ادةي���ةك راط����ةي����ةن����را كة ئةمة ريَذةيةكى يةكجار زؤر ب���وو ،ب��ؤي��ة َ خةلكى لةترسى ك����اردان����ةوةى ت���ون���دى رذَي���م َ ضؤلكرد ،هاوآلتيان شاريان بةتةواوى مةترسيان ليَنيشت، هةربؤية زؤريان ثةيوةندييان بة هيَزى ثيَشمةرطةوةكرد ء ئةوانى تريش هةريةكةى بؤ رؤذانى دوايى طةِرانةوة سةر كارءبارى خؤيانء لة دواييدا دادطاى بةناو شؤِرش لة بةغدا
ب���ِري���ارى ذم�����ارة( )2823ى دةرك����رد ب��ؤ دةستطريكردنى ( )21هاوآلتى بةم ناوانة: -1ئ���ةي���وب حةمةدةمني عةبدوآلماويلى -2س���اب�ي�ر ح���ةم���ةدةم�ي�ن عةبدوآل ماويلى -3حم�������ةم�������ةد م���ةغ���دي���د مستةفا -4ئازاد مةغديد مستةفا -5ك���ةم���ال خ��ال��د رةشيد ناسراو بة مةال كةمال -6دليرَ رةشيد بايز -7حم���ةم���ةد حةمةدةمني مستةفا -8ئ����������ازاد ح���ةم���ةدةم�ي�ن مستةفا -9ت���اه�ي�ر ح���ةم���ةدةم�ي�ن مستةفا -10ف�������ةت�������اح خ����ال����د حةمةدةمني -11م���ةغ���دي���د مستةفا ئةبوبةكر حةمةدةمني -12خالد حمةمةد ئةمني عومةر سؤفى -13ئةسعةد سالحَ حةكيم ناسراو بة مامؤستا ئةسعةد -14خ�����ال�����د ح����وس �َي�نَ حةمةدةمني جؤآل -15ل���وق���م���ان ح���وس�َي�نَ حةمةدةمني جؤآل َي����� ح����وس �َي�نَ -16زب����� رَ حةمةدةمني جؤآل -17شعيب كةريم سةعيد ناسراو بة شاهؤ كةريم -18ح������ةس������ةن ح���وس�َي�نَ سةيدئةمحةد
رؤذنامةى (الثورة )
-19ع�������ةدن�������ان ئ���ةمح���ةد عةبدوآل -20ح����ةس����ةن رةش���ي���د ح��ةس��ةن ن��اس��راو ب��ة حةسةن عةريف رةشيد -21م���ةه���دى ئيرباهيم عبداللة. ��������ى م���������������������������اوةى س� َ رؤذي�����ش�����ى دي����اري����ك����رد بؤ خ���ؤب���ةدةس���ت���ةوةدان���ي���ان ء ئامادةبوونيان لةبةردةم دادطا، ب���ةو س��ك��اآلي��ةى لةسةريان تؤماركراوة بة ذمارة( )1483ى هةمان َ سال ،بةآلم ئةوكات هيض يةكيَك لةم تيَكؤشةرانة خؤى نةدا بةدةستةوة تا بِرياريَكى ليَخؤشبوون دةرضوو. ئةم وةزعة هةر ئاوا مايةوة ت���ا ه� مَ ��ةل���ةت���ةك���ان���ى ئةنفال دةستيان ثيَكرد ء رةوان���دز ك���ةوت���ة ن��يَ��و مَ هةلةتةكانى ض��وارةم ء ثيَنجةمء شةشةم ك���ة ل���ة ن����َي����وان ( 5/15تا )1998/8/28درَي��ذةى كيَشا لة ناوضةكانى ىَ دؤل ئاكؤيان ء ض��ي��اك��ان��ى ه���ةن���دريَ���ن ء ��ى ء ك���ارؤخ ء ن��اوض��ةى وةرت� َ َ َ دةرطةلًة كةليَتةء زينى طةىل ء ء ب��ةن��ى ه��ةري��ر ء خةليفان ء ل����ةم ط���ةم���ارؤدان���ان���ةش���دا ب��ةس��ةدان خيَزانى تر ئاوارة ء سةرطةردانبوون ء م� َ �ال ء باخ ء رةز ء ميَشة هةنطةكان ء وآلخ ء طيانةوةرى م� ىَ �ال ء تةواوى سةروةت ء سامانيان ب����ةت����اآلن ب��������ردرا ،ه������ةروةك رؤذن�����ام�����ةن�����ووس حم���ةم���ةد ذمارة - 33ئاياري 2010
45
ط� ىَ ���ةآلل ل��ة ب���ةدواداض���وون���َي���ك ل��ة رؤذن���ام���ةى كوردستانى ن� َ ���وى ل��ة ذم���ارةك���ان���ى(1423 ء )1426ن���ووس���ي���وي���ةت���ى( : ل��ي��وا روك���ن ي��ون��س حمةمةد) ف��ةرم��ان��دةي��ى فةيلةقى ثيَنج ن��ام��ةي��ةك��ى ب���ةوث���ةِرى نهيَنى ء شةخسى ن��ووس��ي��وة ء بؤ ف��ةرم��ان��دةى طشتى سوثاى ن�������اردووة ء ت��يَ��ي��دا داواى دواخستنى ثرؤسةكة دةكات ء هةروةها كارى شؤِرشطيرَِى ء ن��ةب��ةردى َ خةلكى رةواندز ئاماذة ثيَكراوة و كردويةتية ب���ي���ان���وَي���ك ب���ؤ دواخستنى ث���رؤس���ةى ث���اك���ت���اوك���ردن لة ك��ةرت��ى رةوان����دزء شةقآلوة، وات��ة ه��ةر داواى دواخستنى ثرؤسةكةى كردووة تا دواجار رقى كؤنى خؤيان َ هةلِرشت ء لة رؤذى 1988/6/1كةوتنة روخ���ان���دن���ى خ����ان����ووى()24 ه��اوآلت��ي ش���ارىرةوان���دز ،كة ل��ة راث��ةِري��ن��ةك��ة بةشدارييان ك���ردب���وو ب���ةم ن���اوان���ة( :مةال ئةمحةد وةرتى ،مةال مةمدوح سةليم ،سةيد ئةمحةد حممد ي���وس���ف ،ئ���ةمح���ةد حاجى برايم سةرانةيى ،خ��در برايم م�����ةمح�����ود ،س���ؤف���ى رس����ول عةزيز ، ،عزيز مستةفا عةزيز، ي��وس��ف م��س��ت��ةف��ا جةعفةر، خ����ورش����ي����د م��ي��ر ئ����ةمح����ةد، ح��ةس��ةن ح��وس�َي�نَ محدامني، رةشيد بايز عةىل ،سةعيد قادر رةشيد ،عةىل حةسةن َ قةلةو، حسينَ محدامني جؤآل ،حاجى
46
ذمارة - 33ئاياري 2010
حممد ئةمحةد ئاكؤيى ،زرار ك���ةِرةك���ى ،ح��اج��ى موسليح ط������ةرةوةي������ى ،ئيسماعيل حم��م��دام�ين عومةركةِرةكى، ئةبوبةكر ح��وس�َي�نَ حةسةن، حاجى حمةمةد مةال ،شيرَ وان حمةمةد سالحَ ،جةالل سةيدا ئ��ي�براه��ي��م ،ج����ةالل مةمحود مح�����دام��ي��ن ،خ������در ح���اج���ى حوسينَ ) ،ئةمةء بةتاآلنربدنى م� ىَ ��ال دةي����ان ه��اوآلت��ى ت��ر كة بةشدارى كاريطةريان هةبوو لة راثةِرينةكةدا .بةآلم ئةوةى برينيَكى َ قول ء كاريطةرى لة ىَ دل ش���اردا دروس��ت��ك��رد ثاش ئ��ةم ك��ارة ن��اِرةواي��ة ،تاريك ء روون��ى رؤذى ()1988/6/15 رذَي�����������م ت������������ةواوى ش������ارى ط��ةم��ارؤدا ء نةيهيَشت كةس بضيَتةدةرةوةى شار ء دةستى ك���رد ب���ة ث��ش��ك��ن�ين ء ط����ةِران ب��ةدواى ئ��ةوان��ةى بةشداريان ك���ردب���وو ل��ة راثةِرينةكةدا، رَي���ذةي���ةك���ى ي��ةك��ج��ار زؤرى دةستطريكرد ،بةثيَى َ بةلطةيةك ( )180ه���اوآلت���ى دةب���َي���تء س����ةرةجن����ام ( َ )13 رؤل�����ةى َ دلسؤز ء قارةمانى شارةكةيان طلدايةوةء شويَن بزركران كة ئةمةش ناوةكانيانة (مةال خدر باثري وةرت���ى ،ع��ةب��دوآل خدر جؤآل ،حةسةن عةىل حوسينَ ، ئيسماعيل حاجى سةدرةدين، وري��ا سةعيد رةزاق ،سةليم ئ��ةس��ع��ةد ،ئ��ةم�ين ناوخؤش، س���ةردار ت��ةه��ا ب��ةك��ر ،ريَبوار َي���زاد ح���ةس���ةن ي���وس���ف ،ش � رَ
َ عةبدولِرةزااق جةبار مامشيَخ، خدر مامشيَخ ،فازيل وةستا شافى ،عيسا حمةمةد عةىل). دؤزينةوةى تةرمى شةهيدان ء دةستةى داكؤكيكردن دواى م���اوةي���ةك���ى درَي���ذ ل��ة ب �َي��ئ��وم �َي��دى كةسوكارى ش����ةه����ي����دان ء ون���ب���وون���ى َ رؤل����ةك����ان����ي����ان ،ل����ةرؤذان����ى يةكةمى دادطايكردنى سةدام ء دارءدةس���ت���ةك���ةى لةسةر تاوانى ئةنفال ءئاماذةكانى نيَو خويَندنةوةى موِرافةعةى داواك�����ارى طشتى ك��ة تيَيدا ئ���ام���اذة ب��ة ئ��ةن��ف��اىل رةوان����دز ك��������را ،دواى ئ�������ةو رؤذة لةبةروارى( )2006\8\24لة كؤبوونةوةيةكى جةماوةرى ب��ةرف��راوان لة ش��ارى رةواندز دةس��ت��ةي��ةك��ى خ��ؤب��ةخ��ش لة ك��ؤم� َ �ةل �َي��ك الوى ئ���ةم ش���ارة ل��ة ي��اس��ان��اس ء رؤش��ن��ب�ير ء رؤذنامةنووس ء مرؤظدؤست ء كةسوكارى ئةنفالكراوةكان ث����َي����ك����ه����ات م����ةب����ةس����ت لة دام��ةزران��دن��ى ئ��ةم دةستةية ثشتطرييى ء ثشتيوانيكردن بوو لة دادطاى باآلى تاوانةكان ء خستنةِرووى تاوانةكانى س��������ةدام ء دي���اري���ك���ردن���ى م� َ �ةزل��وم��ي��ةت��ى س���ةر طةالنى ك��وردس��ت��ان ء ضارةنووسى ( )13ئ��ةن��ف��ال��ك��راوى شارى رةوان�������دزء ب���ةدواداض���وون���ى ك��ةي��س��ى ئ���ةم ش��ةه��ي��دان��ة ء دؤزينةوةى طؤِرةكانيان بوو.
ئةم دةستةية لةاليةن ئةمانة ثيَكهاتبوو : -1ه��ي��وا سةيد سةليم -2 ه��اذة سليَمان مستةفا --3 بةختيار سةباح ئةمحةد -4 عيسا حممد خدر( مةمةدةِرةش )- 5س��ةي��د ئ��ةمح��ةد سةيد جةرجيس -6م\زرار حممد مستةفا -7سةديق سةعيد -8عمران عةزيز -9حاكم\ ف����ازل م��س��ت��ةف��ا ئ��ةمح��ةد 10 ي��اس�ين ب��راي��م -11مةوالنَ خدر َ عةوال جؤال -12ابراهيم ئؤمةر -13هاوار عيسا حممد على -14رةشاد سالحَ حةكيم - 15حوسينَ ك��ةِروب عةزيز -16ه���اوار ج��ةب��ار مامشيَخ -17زيرةك وريا سةعيد 18 – م \ابراهيم ئةمحةد- 19 . عةباس حةسةن يوسف -20 ح��ةس��ةن م��س��ت��ةف��ا جةعفةر. بةآلم دواتر هةنديَك طؤِرانكارى بةسةر دةستةكةدا هات. ل��������ةم رؤذة ب�����������ةدواوة ئ������ةم دةس����ت����ةي����ة ك���ةوت���ن���ة ج���يَ���ب���ةج���يَ���ك���ردن���ى ك�����ارة بِريارليَدراوةكانيان ء طةِران ء دؤزينةوةى طؤِرى شةهيدان ء ه� َ ��ةول���دان ب��ؤ هيَنانةوةى روفاتيان .ئةوةبوو لة كؤتايى ىَ سال 2006طؤِرةكان لةشارى هةوليرَ لةسةر ريَطةى مةمخور دؤزران������ةوة ء شويَنةكةيان ب���ة ك���ةس���وك���ارى شةهيدان راط����ةي����ةن����را ت����ا ل����ةم����ةودوا س�����ةردان�����ى ط����ؤِرةك����ان����ي����ان بكةن ء ضةثكة ط� َ �ول لةسةر
م���ةزاري���ان داب���ن� َ ��رى .ه���ةر لة درَي����ذةى كارءضاالكيةكانى ئ�����ةم دةس�����ت�����ةي�����ةدا ،ك����ة لة ىَ ه���ةول ئ���ةوةداب���وون روفاتى شةهيدةكان بيَننةوة شارى رةوان�������دزء مؤنؤميَنتيَكى َ دروستبكرى، شايستةيان بؤ ك����ة رةزام������ةن������دى ل���ةالي���ةن َي��� ث��������ارَي��������زط��������ارى ه�����ةول�� رَ وةرطريابوو ،هةروةها لةاليةن شارةوانى رةواندزيش زةوى ت��ةرخ��ان��ك��راب��وو ،ب����ةآلم دوو كيَشة هاتنةثيَش يةكيَكيان ئةوةبوو ،لة سةردانى دةستةى داكؤكيكردن لة ئةنفالةكانى رةواندز ء دةوروبةرى بؤ الى وةزيرى شةهيدانء كاروبارى ئةنفالةكان بةِريَز (ضنار سةعد) واى ث �َي��ض��اك ب���وو ك���ةط���ؤِرى شةهيدةكان لة شويَنى خؤيان مبيَننةوة ،ضونكة ثالن هةية بؤ دروستكردنى مؤنؤميَنتيَكى ن��ي��ش��ت��م��ان��ى ل���ة ثايتةختى ه����ةرَي����مء ئ���ةوان���ي���ش وةخ���ؤ دةط� َ ��رى ،ئةوةيشى راطةياند ئةوانة هةر بة تةنها شةهيدى سنوريَك ننيَ ، بةلكو شةهيدى كوردستانن ،ل��ة هةمانكاتدا ئ��ةب�َي��ت��ة َ ثالثشتيَكى بةهيَز ب��ؤ ئ���ةوةى ئةنفال ثيَناسةى ج��ي��ن��ؤس��اي��د وةرب����ط� َ ���رى ،كة رةن��ط��دان��ةوةي��ةك��ى ثؤزةتيظى دةبى بؤ ئايندةى كوردستان َ ل��ة ب��ةه�َي��زك��ردن��ى دؤزةكةيدا لة سةكؤ نيَو َ دةولةتيةكاندا. ه���ةروةه���ا ل��ةالي��ةك��ى تريش خواستى ت��ةواوى خيَزانةكان
ل��ةس��ةر ه �َي��ن��ان��ةوةى روفاتى ئ��ةم شةهيدانة ن��ةب��وو ،بؤية ل� َ �����ةوى ل���ةت���ةك شةهيدانى ت���رى ك��وردس��ت��ان ب��ة ئارامى ل �َي��ى ن��ووس��ت��وون ت��ا دةضنة ضوارضيَوةى ئةم مؤنؤميَنتة نيشتمانيية .شايانى باسة ىَ سال 2009لة ريَوِرةمسيَكى ش��اي��س��ت��ة ب����ةم ب���ؤن���ةي���ة بة ئامادةبوونى بةِريَزان وةزيرى شةهيدان ء ئةنفالكراوان ء وةزي���رى وةرزش ء الوان لة ضوارِرييانى رةواندز -بي َ َخال بةردى بناغة بؤ مؤنؤميَنتيَك دان����را ك��ة ط���وزارش���ت ل��ة 13 شةهيدى ئةم شارة بكات ،بةآلم بةداخةوة ئةوة َ ساليَك بةسةر بِريارةكة تيَثةِرى ء تةواوى َ خةلكى ش��ار ل��ة ضاوةِروانى مؤنؤميَنتدابوون دان���ان���ى ء ن���ةي���ان���ب���ي���ن���ى .ئ���وم���َي���د َ ئةمسال ئ��ةو بِريارة دةكةين جيَبةجي َ َبكرى ء شارةكةمان م��ؤن��ؤم �َي��ن��ت �َي��ك��ى شايستة لةباوةش َ بطرى ء ثةيكةريَكى شايستةش بؤ شةهيد حمةمةد زيَندين سيمبوىل راثةِرينةكة ء ش��ةق��ام �َي��ك��ي��ش ب���ةن���اوى راث��ةِري��ن��ةوة ن��اوب��ن� َ �رى ء ئةم رؤذةش بة فةرمى ببيَتة رؤذى رةواندز. * س��ل�آو ل��ةط��ي��ان��ى ثاكى شةهيدان * س�ل�آو ل���ة 5\19رؤذى راثةِرينى شارى رةواندز * س��ل�آو ب���ؤ كةسوكارى شةهيدان ذمارة - 33ئاياري 2010
47
ذناني كورد لةميَذوودا ئامادةكردنى :طؤنا ئيرباهيم لةميَذووي راب���ِردووي نةتةوةي ك��ورددا ضةند ذنيَكى ئازاو زيرةك هةن كة لةنووسني و ياداشيت ك��وردن��اس��ةك��ان��داو ل���ةالي ميَذوونووسةكاني ك��وردي��ش وةك���و ئ��ةس��ت� رََي�ةي ث�ِرش��ن��ط��داري��ي و سةردةمةكاني خؤيان دةدرةوشيَنةوة منوونةي ئازايةتي و زيرةكى ب��وون .لةو كاتةداَ ، رؤلي ميَينة لةثيَشِرةوايةتيداو دةركةوتنيان كاريَكي ئاستةم بووة بةهؤي ئةو هةموو كؤت و بةندة كؤمةاليةتييانةي هةبوون خانزاد مريي سؤران وةك سيمبوىل ضاو نةترسى و ثاكى و ذنى دادثةروةر بووة. «خ���ان���زاد»ي م�يري س���ؤران يةكيَكة لةكضة ناسراوةكاني نةتةوةكةمان ،ذيان و تيَكؤشاني خ��ان��زادىم�يري س��ؤران خ��ان��زاد كضي شاقولي ب��ةط��ي س��ول��ةمي��ان ب��ةط��ي م�ير س��ةي��دي بةطي َ لةسالةكاني ناوةِراسيت سةدةي 16ي سؤرانة. زاييين لةدايكبووةو لةكؤتايي هةمان سةدةو لةسالي َ 1597 َ مالئاوايي لةذيان كردووة ،خاتوو (خ��ان��زادي قولي بةطي م�يري س��ؤران) يةكيَكة لةو كضانةي لةدواي مردني مري سليَمان بةطي ب��راي دواي ذةه��ر خ��واردك��ردن��ي ل��ةالي��ةن والي بةغداوة لة ىَ سال 1590دا لة ناوضووةَ ، جلةوي ف��ةرم��ان �ِرةواي ط��رت��ةدةس��ت و م���اوةي ضةندين �ال لةنيَوان ئ��ةو هةموو كيَشةو َ س� َ ئالؤزيي و داطريكارييانةي شاي رَئ�َي�ان و عومسانييةكان و م��ل��م�لان�َي��ي ن���َي���وان مرينيشينة ك���وردةك���ان توانيويةتي زؤر سةركةوتووانة فةرمانِرةوايةتي مرينيشينةكةي بةريَوةببات و سنووري َ قةلةم ِرةوي فراوانبكات. ىَ خ����ان����زادة خ����ان ل���ة م�����اوةى ح�����ةوت س���ال دةسةآلتيدا تا كؤضى دواي��ى لة ىَ سال 1597دا ض��ةن��دي��ن ق���ةآلو خ��وَي��ن��دط��او م��زط��ةوت لةسةر ف��ةرم��ان و ب �ِري��ارى ئ��ةو دروس��ت��ك��راون ،ك��ة تا
48
ذمارة - 33ئاياري 2010
خانزادي مريي سؤران
ئيَستاش شويَنةوارى بةشيَكيان م��اون ،ذيان و بةسةرهاتى خ��ان��زادى س���ؤران راستييةكى َي�ان���دن���ةوةى ب��ةرام��ب��ةر ب��ةو كضة م�َي��ذوي��ي��ة ،ط�رَِ سةركردةيةى ك��ورد تا ئةمِرؤ زؤر طؤرانكارى بةسةر اليةنةكانى ذيانيدا هيَناوة .دةطيرَِنةوة و َ دةتوانى مري دةلينَ :ثاش ئةوةوى كة لةشكرى َ َ لةطةل سوثاى سؤران بةرةو سوليمان لةناو ببات ىَ هةوليرَ دةطةِريَنةوة ضةند كةسيَك هةوال ثيالن و كردةوةكةى لةشكر دذ بة مري سولةميان بةط بة خاتوو خانزاد دةطةيةنن! بؤية لةشكرى لة ترسى مري خانزاد و َ خةلكى هةرير ناطةريَتةوة بؤ هةرير و ل��ةط� َ �ةل دارو دةستة تايبةتةكةى خؤى ب��ةرةو شنطال سةر َ َ دةطرى و دةِروا. هةل بؤية تامةزرؤى َ تؤلةكردنةوة ئارامى لة خاتوو خ��ان��زاد ه� َ بى �ةل��ط��رت��ووة ،بؤية ب��ةه��ةر ج��ؤرَي��ك َ ىَ هةول ئةوةى داوة لةشكرى بطةِريَنيَتةوة هةرير تاكو َ تؤلةى كوشتنى مري سولةميان بةطى براى َىل بكاتةوة ،وا دةردةك� َ �ةوى لةو كاتةدا خانزاد و سوثاى سؤران تواناى هيرَ شكردنيان نةبووة
قةآلي خانزاد
بؤ سةر لةشكرى و ناوضةى شنطال ،بؤية هةر وةك��و دةطوتريَت خانزاد بانطى م��ةالى هةرير دةنووسى ثى َ دةكات و نامةيةكى بؤ لةشكرى َ و تيَيدا َ بةبى تؤ دةليَت:هةرير و سوثاى سؤران َ َ ناكرى خؤت شثرزةية و مريايةتى سؤران بة من َ َ مةنزلةى ...بؤية داوات ىل دةكةم شياوى ئةو َ لةطةل طةيشتنى ئةم نامةيةم بةزووترين كات بةرةو هةرير بطةريَرةوة و خؤزطةى رابردووشت َبةجى دةك��ةم ،تا ئيَستاش لةتؤم شياوتر جي َ نةدؤزيوةتةوة ببيَتة هاوسةرم . كاتى نامةى ناوبراو دةطاتة دةست لةشكرى َ هةرضةندة دارودةستةكةى ئامؤذطارى دةكةن كة ئةم نامةية فيَ َلة بةآلم وشةى مريايةتى سؤران و بوونة هاوسةر طيانى لةشكرى بزواندووة، َ لةطةل سةد سوار ضاكى خؤى بؤية دةستوبرد بةرةو هةرير و ئةوينى خانزاد دةكةويَتة ِر َى.... ىَ هةوال نزيكبونةوةى لةشكرى و دارو كاتيَك كة دةستةكةى دةطاتة خانزاد ،مري خانزاد دةست دةكات بة جيَبةجيَكردنى ثيالنى َ تؤلةكردنةوة. َ ماقول ثيَشوازى لة خانزاد بةخؤى و سةد ثياو
لةشكرى دةك��ات و هةريةك لةو ثياو ماقوآلنة َ َ دةطرى جلةوى سواريَك لةو سوارانةى لةشكرى و بةرةو ىَ مال خؤيان دةبةنةوة .خانزاديش َ جلةوى وآلخ��ى لةشكرى دةط� َ �رى و ب��ةدةم ثيَكةنينةوة بةخيرَ هاتنيَكى طةرمى ليَدةكات و فةرمووى َ مالةوةى ليَدةكات .لةو كاتةى لةشكرى و خانزاد َ هةريرى، بة جووتة دةضنة ديوةخانة طةورةى دةن�َي� َى و بةدةستوورى خانزاد بةدواى مةالدا رَ ئايينى ئيسالم خؤى َىل مارة دةكات و فةرمان دةدات ذوورى تايبةتى بؤ لةشكرى دةست بؤ خانزاد دريَذ دةكات بة مةبةستى ضوونة ذوورى تايبةتى خؤيان ....بةآلم خانزاد ثيَى َ دةليَت: َبةجى كردى ،بةآلم لةبةر َ خةلكى ئةوة خؤزطةم جي َ هةرير شوورةيية ،ضونكة هةروةكو خؤت دةزانى تا ئيَستاش تةعزيَدارم هةر ئةمشةوةم ريَطا بدة، َ لةطةل دةستة خوشكامن دةضمة طةرماو بةيانى جلى رةشم فِر َى دةدةم ،شةوى َ دادى دةكةينة جةذن!... ل��ةط� َ �ةل سثيَدة ه��ةروةك��و ب��او ب��ووة ،خانزاد ج��ل��ى س����وورى غ����ةزةب ل��ةب��ةر دةك���ا و بةثيَى ذمارة - 33ئاياري 2010
49
ثيالنة دارَي���ذراوةك���ة لةشكرى دةس��ت بةسةر َ دةكرى و لةسةر ضؤك بةرامبةر كورسى خاتوو خ��ان��زاد ض��ؤك دةدا و ه��ةري��ةك ل��ةو س��ةد ثياو ماقوآلنة سةرى ميوانةكانيان لةبةردةم خانزاد دادةن�َي�نَ ! بةمةيان لةشكرى تيَدةطا كة ئةمِرؤ بِريارى رؤذى َ تؤلةكردنةوةية .لةدواى دادطايى كردنيَكى سةرثيَيى بةرامبةر بة َ خةلكى هةرير لةشكر دةطاتة سزاى تاواناكةى خؤى .ئةمة كورتةيةك بوو لة ذيان و باسى ئازايةتى خانزاد و ت� َ �ؤل��ةك��ردن��ةوةى مافى مري سولةميان بةطى ب��راى ،كة بة ثيالنى لةشكر لة ريَطاى بةغداد لةناوضوو. خانزاد فةرمانِرةواي سؤران بووة دانيشتوواني
خانزادي مريي سؤران
50
ذمارة - 33ئاياري 2010
سنوورةكةي بةطشيت و شاري هةرير بةتايبةتي زؤر خؤشطوزرةران بوون هةروةك لةو ضوارينة شيعرة فؤلكلؤرةدا هاتووة-: هةتا خانزاد خانزاد بوو خانزادي سؤران مري بوو بةردي بةستان ثةنري بوو ئاوي رووباران شري بوو. واتا حكومي ئةو كضة فةرمانِرةواية هيَندة خةلكةكةي هةموو َ عةدل و رةوانبووة َ دةولةمةند ب����وون ،ئ����اوي رووب���ارةك���ان���ي���ان ش�ي�رو ب���ةردي بةسةتةكانيشيان بةثةنري شووبهاندووة. هةرضةندة خانزادي سؤران ضةندان شويَن و ئوتيَل و ثارك و قوتاخبانةى بةناو كراوة. ق��ةآلى خانزاد ،كة قةآليةكى شويَنةواريية، كةوتؤتة ضياى بةنى هةرير و لة سةدةى شازدةى لةاليةن مري عةىل بةط دروستكراوة .بةآلم دواتر ب��ة ن��اوى ق��ةآلى خ��ان��زادى م�يرى س���ؤران ناوى دةركردووة. خانزادى مريى س��ؤران و مري سليَمان بةطى براى كة ماوةيةك فةرمانِرةوايةتى ناوضةكةيان كردووة ،هةر لةو شارؤضكةية لة نيَو باخيَكدا لة تةنيشت يةكرت نيَذراون. رةنطبى هةموو اليةك بزانني كة خانزاد خانى َ خوشكى مري سليَمان فةرمانِرةوايى مرينشينى سؤرانى بووة لةو كاتةى كة هةرير ثايتةختى ئةو مرينشينة بووة ،ئةو خامنة مريزادةية وةكو ئةمريةى س��ؤران لة ميَذوودا ناوى دةركردوةو ب��ة وت���ةى م �َي��ذوون��س��ان ط� َ ��ةىل ش��وَي��ن��ةوارى لة دواى خؤى بةجيَهيَشتوة كة بة نيَوى خؤيةوة ماوةنةتةوة وةكو ثردو مزطةوت و قوتاخبانة .تا ئيَستاش شويَنةوارى كؤشكى خانزاد لة هةرير م��اوة .لة كاتى خانزادا شةقآلوة زؤر طةشةى كردووةو هاوينةهةوارى قةِراليضة بووة و لة سةر لوتكةى ضياى سةفينيش طؤرةثانيَك بة نيَوى خانزادةوة هةيةو َ دةل�َي�نَ طواية هاوينان َ لةوى َ هةليداوة .هةروةها سةرضاوةكان باسى ئةوة دةكةن كة خانزاد لة شةِردا بؤ خؤى بةشدارى دةكردو خاوةن رؤشنبريى و زانيارييةكى باش بووة.
بريةوةرى ثيَشمةرطايةتى سةردةمى ثارتيزاني ضياي كؤسرةت ئاسؤ كاكةخان
بةشي س َييةم
ِر ىَ ؤل ِر َيكخستنةكانى ضوارقو ِرنة بؤثشتطريى مةفرةزة ثارتيزانةكان َ لةطةل دةستثيَكردنى مةفرةزةكامنان دةمانتوانى ثةيوةندييةكى ثتةومان هةبيَت لةنيَوان ئيَمةو ريَكخستنة نهيَنيةكانى ض��وارق��ووِرن��ة ضونكة ثي بةستبوو سةرضاوةى يةكةم كةئيَمة ثشتمان َ جيَطاى بِرواو متمانةمان بوون ريَكخستنةكان و ئ���ةودؤس���ت و الي��ةن��ط��ران��ةى ه��ةم��ان بوون بةتايبةتى ه��اوِرَي��ي��ان��ى ض��وارق��وِرن��ةو كؤيةو هةرموتة بوون ،لةوبارودؤخةدا لةهةموو طوندى َ رووي��ةك��ةوة هاوكارييةكى باشيان دةكردين، تةنانةت كؤكردنةوةى زانيارى لةسةر دوذمن، كةدةبوونة مايةى مةترسى بؤسةرمان ،ويَراي دابينكردنى ثيَداويستى رؤذانةمان لةريَطةى دةرياضةى (دوك���ان)ةوة بؤيان دةثةِراندينةوة بؤبةرى كؤسرةت بةبةلةمةكانى خؤيان كةبذيَوى
خؤيان و خيَزانةكانيانيان لةسةربوو ،كارةكانى َبةجي دةكردن. ثي جي َ ئيَمةشيان َ ك��ةم ك��ةس ه��ةب��وون ل���ةورؤذط���ارةدا بتوانن ه��اوك��ارى ثيَشمةرطة ب��ك��ةن و ذي��ان��ى خؤيان و خيَزانةكانيان خبةنة مةترسيةوة ،ضونكة الى ه���ةم���ووان ئ��اش��ك��راب��وو ك��ةئ��ةط��ةر يةكيَك لةوسةردةمةدا هاوكارى ثيَشمةرطةى بكرداية بةعس ض��ي بةسةردةهيَنا ،لةوسةردةمانةدا بةبى يةكءدوو، هةرثيَداويستيةكمان هةبوواية َ َ َبةجي بآ دواك��ةوت��ن هةولياندةدا بؤمان جي َ بكةن وبةماوةيةكى كةم دةيانطةياندة دةستمان، لةيادمة جاريَكيان عةينةكةكةى م�لازم كةريم شكا ،ن��اردم��ان ب��ؤالى هاوِريَيان لةضوارقوِرنة دةستيان نةكةوتبوو ،ه� َ �اورى (خ��در طؤمانى) دةضيَت لة هةوليرَ بؤى ثةيدا دةكات و دةيكِرآء بؤى دةن�رََي�َي��ت��ةوة ،ئةمة َ دل��س��ؤزىء خةخمؤرى ئةم هاوِريَيانة دةردةخ���ات كة لةناوشار ضؤن بةدواى داواكاريةكى بضوكى ثيَشمةرطةكامنان دةكةوتن تاكو ثةيدايان دةكردو بةئةمانةتةوة دةيانطةياندةوة دةستمان ،جيَبةجيَكردنى هةر داواكاريةكمان ه��ةروا ئاسان نةبوو ،ضةندين جاريرت ك��ارى زؤر ل��ةوان��ة ط��ةورةت��ري��ان بؤمان ئ��ةجن��ام��داوةو ه��ةر لةثيَناو ئيش و كارةكانى ئيَمةدا ذيانيان دةكةوتة مةترسيةوة. ئ��ةم ه��اوِرَي��ي��ان��ة ه����ةردةم ب���ةدواى ئيش و كارةكامنانةوة ب��وون ض لةناوضةكانى خؤيان يان لةشارةكانى ديكةى كوردستان ،دةضوون ث�َي��داوي��س��ت��ي��ةك��امن��ان��ي��ان جيَبةجيَدةكردن، ه��ةر ب��ةه��ؤى ئ��ةم ج��مءج� َ �والن��ةوةب��وو لةاليةن دام����ودةزط����اك����ان����ى ب����ةع����س����ةوةو ل���ةرَي���ط���اى سيخورةكانيانةوة ه��ةردةم ضاوى دوذمنانيان ذمارة - 33ئاياري 2010
51
لةسةربوو ،هةركاتيَك ثيَشمةرطةكامنان روويان دةك��ردة ضوارقوِرنةو دةضوونة ىَ مال(مام رفيق َ هةرماليَكى ديكةى هاوِريَيانى مام نةجم) يان رَي��ك��خ��س��ت��ن��ةك��ان ب���ؤ ب��ةي��ان��ي��ةك��ةى لةاليةن بةعسيةكانةوة ئ��ةوط��ةِرةك��ة دةثشكندرا ،ئةم منوونةيش ئةوة دةردةخ��ات كة ئةم هاوِريَيانة بةبى ئ��ةوةى هةست بةمةترسى دوذم��ن بكةن َ بؤسةر خؤيان و خانةوادةكانيان ك��ة لةذيَر بةبى ئ��ةوةى َ سل ضاوةديَريى دوذمندا ب��وونَ ، ل���ةو م��ةت��رس��ي��ة ب��ك��ةن��ةوة ،ذي��ان��ي��ان ب����ةردةوام ل��ةم��ةت��رس��ي��داب��وو ،ل���ةط� َ ��ةل ئ���ةم ئةركانةشدا راسثاردةكانى سةركردايةتيان ثيَماندةطةياندو بةثيَضةوانةشةوة داواك��اري��ةك��ان��ى ئيَمةشيان بةبى كةم و كورتى دةطةياندة جيَطاى خؤى، َ ئ��ال� رََي�ةدا ن��اوى ه��ةن��دآ ل��ةو ه��اوِرَي��ي��ان��ة دةبةم كة سةربةريَكخستنةكانى ضوارقوِرنة ب��وون و هاوكارى مةفرةزةكامنان بوون و بةثشتيوانى ئةم تيَكؤشةرانة دةمانتوانى لةرؤذانى ثارتيزانيدا درَي��ذة بةذيانى ثيَشمةرطايةتى بدةين ،وةك: هاوِرىَعارف بةرثرسى ريَكخستنة نهيَنيةكانى ناوضةى بتويَن ،مام رةفيقى مام نةجم و جةوهةرى ك����وِرى ،دان��ي��ش��ت��وى ط��ون��دى (ق����وِرة ب����ةرازةى ناوضةى بتويَن) كةدةوريَكى بةرضاويان هةبوو لة راثةِراندنى ئيش و كارةكامناندا تةنانةت َ مالةكةيان ك��ردب��ووة شويَنى حةشارطايةكى نهيَنى ب��ؤم��ان ،ه����اوِرى خ���در ط��ؤم��ان��ى لةناو ريَكخستنةكاندا بةهاوِرى (رةجندةر) ناسرابوو، يةكيَك بوو لة َ هةلسوِراوانى رشيَكخستنةكان، زؤر ب���ةئ���ازاي���ان���ةوة ب��ةدةن��ط��م��ان��ةوة دةه����ات، بةبى َ سلكردنةوة، كارةكامناننى ِرادةث��ةِران��دَ ، سةملانديشى لةو ماوةيةى ئيشوكارةكامنانى ج �َي��ب��ةج �َي��دةك��رد ل���ةم ث��يَ��ن��اوةش��دا دووج����ار دةس��ت��ط�يرك��را ل��ةالي��ةن ئ��ةم��ن��ةوة ،م��ارف��ى براى خ��در طؤمانى ،حسني ماخوبزانانى ،شةهيد مامؤستا ئةمني و حةمةِرةشى ب��راى ،براميى ئةبوبةكرى مي َ َوذى ،خواليَخؤشبوو ئةمحةدى َ حاجى ن���ادر ،م��ام قامسى حاجى ق��ةالي��ى كة (ئامر سرية) ب��وو ،م��ةول��ودى شيَخ حممد كة بة(هاوار) ناسرابوو ،دانيشتوى طوندى َ قزلوو،
52
ذمارة - 33ئاياري 2010
رةسوىل مةال َ خالؤزاى شةهيد عةلي حاجى نادر، ئيسماعيل بابةكر ،خدر كويخَ ا ئيسماعيل ،مام جومعةى قةسرؤك ،كويخَ ا براميى َ كالوسوران، وةك��و كورديَكى َ دلسؤزو دؤستيَكى نزيكمان هاوكارميانى دةكرد ،مام مةجيد كة لةناوضةكة شوان بوو ،وةك كةسيَكى شيوعى هاوكارميانى دةكرد ،مام حاجى مستةفا دانيشتوى طوندى (خ��ةل��ي��ف��ة)ى بتويَن وةك���و كةسيَكى َ دلسؤزو نيشتمانثةروةر هاوكارى دةكردين ،كاك هةمزة دانيشتوى طوندى(سارتك)ى ىَ دؤل سةركةثكان ك��ة (ئ��ام��ر س��ري��ة) ب���وو دؤس��ت �َي��ك��ى نزيكمان ب��وو ،حةسةن حةمةدةمني ع� َ �ةوال وَي��ردى براى َ ه��اورى ع��ارف ،بةكر ش��ةم ،ئةمحد م��ام عزيز (ع��ال��ي��ق��ةي��ى) ،ح��ةس��ةن��ى ئ��ام��ةس��وور ،رةفيقى ئامةسوور ،دانيشتوى ئةوكاتى(حاجى ئاوا) خةلكى طوندى َ ب��وون كة لةبنةِرةتدا َ (قزلوو) ى بةرى كؤية بوون .هاوِر َي رةفيقى ئامةسوور ه��ةرك��ات�َي��ك ثيَويستمان ب��ةج��ل��وب��ةرط ببواية كةخؤى ب��ةرط��درووب��وو ،بؤمانى دابيندةكرد، َ عةوالى مي َ َوذي، ئةمحةدى خةليفة ،حةمةى مام م��ام��ؤس��ت��ا ج��ةم��ي��ل م��ةت��ى م��وس��ا دانيشتوى َ هاورى ئاوارة لةكؤية ،عبداهلل طوندى(هةرمؤتة) رةشيد دانيشتوى طةِرةكى ئيسكانى كؤية، مام مستةفا رةشيد تؤثزاوةيى كؤية ،هةورةها ضةندين تيَكؤشةرى دي��ك��ةى ريَكخستنةكان ل��ةرؤذان��ى ثارتيزانيدا ه��اوك��اري��ان كردووين ض وةك��و ريَكخسنت ي��ان دؤس��ت ي��ان كورديَكى َ دلسؤز دةستى هاوكاريان بؤمان دريَذ كردووةو ضةندين جاريرت هاوكارميان كراوة لةناو كؤيةو طوندى هةرمؤتة ،ريَكخستنةكان كاريان بؤمان كردووة ،ناوى ئةو هاوِريَيانةى كؤيةو طوندى ه��ةرم��ؤت��ةم��ان دةس��ت��ن �ةك �ةوت ض��ون��ك��ة ئ���ةوان ثةيوةنديان بةشةهيد (مالزم شيرَ زاد)ةوة هةبوو، لةو سةردةمةشدا هةريةكيَك لةفةرماندةكامنان ثةيوةندى دةكرد بةو كةسانةوة كةهاوكارييان دةكردين. َ هةندى لةو هاوِرييَانةى كة ناويامن هيَناوة لةو سةردةمةدا ضةكدارى رذيَم بوون تةنانةت بةرثرسياريَتيان ه��ةب��ووة ل��ةن��او فةوجةكانى
رَ جوامي ،ئةبوزةهرا ،شاآلو ناوزةنط ،1989 /لةراستةوة :مام
رذيمَ ����دا ،ي��ةك�َي��ك ل��ةو كةسايةتيانة (ئةمحةد حاجى نادر)لةفةوجى (ئةنوةربةطى بيَتواتة) ث��ل��ةى (ئ��ام��ر س��ري��ة) ه��ةب��وو ،كةسايةتيةكى ن���اوض���ةك���ةو ل��ةب��ن��ةم� َ �ال��ةي��ةك��ى ش��ي��وع��ى بوو وةك َ ق��ةالي��ةك واب���وو ب��ؤم��ان ك��ة ه��ةر كاتيَك ثيَويستيمان ثيَبواية بةدةنطمانةوة دةهات و داواك��اري��ةك��امن��ان��ى جيَبةجيَى دةك���رد ،مام قاسم حاجى َ قةاليى بةهةمان شيَوة ضةكدارى رذَي��م بوو بة ثلةى (ئامر سرية) ،رةس��وىل مةال َ خالؤزاى شةهيد (عةلي حاجى نادر) كةئةويش ضةكدارى رذيَم بوو يةكيَك بوو لةهاوكارامنان، مام مستةفا رشيد تؤثزاوةيى كؤية ضةكدارى رذيَم بوو بةثلةى (ئامر سرية) لةفةوجى (قاسم ئاغا)ى كؤية ،ئةم بةِريَزة هاوكاريةكانى ىَ رؤل دةط�َي�ا (م��ام مستةفا رةش��ي��د) بوو ب��ةرض��اوى رَِ كةرؤذيَك ثيَش ئ��ةوةى فةوجةكةى قاسم ئاغا بيَتة سةرمان لةضياى كؤسرةت دةضيَتة الى ه��اوِرآ خدر طؤمانى و ئ��اط��ادارى دةكاتةوةو زانيارى ثيَدةداو ثي َ َدةليت هاوِريَيانى كؤسرةت ئاطادار بكةرةوة كة(قاسم ئاغا) بةنيازة بضيَتة
سةريان ،قاسم ئاغا نةيدةهيَشت (مام مستةفا رةشيد) خؤى و سريةكةى بةشدارى شةِرةكة ب��ك��ات ضونكة بةشيوعى دةزان����ى ب��ؤ ئةوةى ئ��اط��ادار نةبيَت لةئيشء كارةكانىء ئيَمةش ئاطادار نةكاتةوة ،ضونكة مام مستةفا ثةيوةندى بةريَكخستنةكانى ئيَمةوة ه��ةب��ووَ ، ب��ةالم مام م��س��ت��ةف��ا رش��ي��د ه��ةرض��ؤن �َي��ك ب���ووة ئ���ةو نياز خراثيةى قاسم ئاغاو دام ودةزطا سيخوِريةكانى بةعسى دةست كةوتبووَ ، دلسؤزى و خةخمؤرى َ هاورى خؤى نواندبوو خؤى طةياندبووة الى خدر طؤمانىء زانياريةكةى ثيَدابوو ،هةركاتيَك ه���اوِرَي���ي���ان دةي��ان��وي��س��ت ث��ةي��وةن��دى بكةن ب��ةم� ىَ �دول�لآ رةش��ي��د) لةكؤية َ �ال(ع��ةب� َ مالةكةيان لةثةِرى شاربوو ،لةثشتةوة دةرطايةكى بضوكيان ه��ةب��وو جةرةسيَكيان بؤ دان��ا ب��وو هةركاتيَك ثيَشمةرطةكان دةض���وون ثيَويستى نةدةكرد لي دةدا ىَ لةدةرطا َ مال مام بدرى جةرةسيَكيان َ َ عةبدولآلرشيد تيَدةطةيشنت كةثيَشمةرطةكانن و ئ��ةو ج��ةرةس��ةش ب��ؤ ئةومةبةستة دانرابوو َ طلؤثيَكى سووريان دانابوو بؤئاطادار كردنةوة، ذمارة - 33ئاياري 2010
53
ضونكة زؤرجار بؤسةى جاش لةودةوروثشتة دادةنرا ئةم دانانى َ طلؤثة نيشانةى ئةوةبوو كة هةركاتيَك بؤسةى دوذمن يا هةستيان بةبوونى ج��اش ب��ك��رداي��ة ب��ةش��ةو َ طلؤثة سوورةكةيان دادةط���ي��رس������ان ،ك����ةوات����ا ث��يَ��وي��س��ت ناكات ثيَشمةرطةكان س��ةردان بكةن يالةم ريَطايةوة بيَنة ناوشار .ئةمةى ليرَ ة باسى دةكةم ضةند هاوكاريةكى بضوكى ئةوبةِريَزانةبوو بطرة ضةندين جاريرت هاوكارى طةورةتريان كردووين ،ثيَويستة َ بةرؤل و هاوكاريكردنى بةردةوامى ئاماذة بدةم حيزبى دميوكراتى ك��وردس��ت��انء رابةرايةتى َي�ان بةتايبةتى ب��ةِرَي��ز كاك(جةليل ش��ؤرش��ط� رَِ َ كؤمةلةى ئ�يران ،شايانى باسة ئةم ط��ادان��ى)و حيزبة بةريَزانة زؤر هاوكارى ثيَشمةرطةكانى حيزبى شيوعىءاليةنةكانيرتيان دةكرد ئةويش ل��ة هةستيَكى َ دل��س��ؤزى و نيشتمانثةروةرى و ك��وردان��ةوةب��وو ك��ة بةهانامانةوة دةه��ات��ن و ببوونة ثشت و ث��ةن��ام��ان .ه��ةرض��ةن��دة باسى ىَ رؤل ئ��ةم ه��اورَي��ي��ان��ة بكةين لةضوارضيَوةى ِريَكخستنةكانى ضوارقوِرنة هةركةمة سةرةِراى ئ��ةوةى تووشى م��ان��دووب��وون و ناخؤشى زؤر دةبوون لةمثيَناوةشدا تووشى مةترسى طيانى و ىَ مال دةبوون لةاليةن دوذمنةوة ،ئاماذةيةك كة ئةم هاوِريَيانة تووشى دةبن لةبةروارى (/3/6 )1989كةواتا َ رؤذي دواى شةِرةكةى كؤسرةت ِرذيمَ ى بةعس ( )27كةسيان لةناوشارءضكةى ضوارقوِرنة دةستطري ك��رد ،دووان لةوطرياوانة (خ��در طؤمانىء رةمحانى حاجى ن��ادر) وةكو شيوعي دةستطريدةكريَن ئةوانيرت لةثاش ضةند كاتذميرَ يَك ئازاد دةكريَن َ بةالم (خدر طؤمانى) ث���اش ئ�����ازارو ئ��ةش��ك��ةجن��ةي��ةك��ى زؤرل���ةث���اش سى رؤذ ئ��ازاد دةك� َ �ري هةر لةم كاتةدا (خدر َ ط��ؤم��ان��ى) نامةيةكى ل��ةالي��ةن م��ام ج��وام�ير و مالزم كةرميةوة بةزمانى عةرةبى ثيَدةطات، يةكةجمارة نامةى بةعةرةبى بؤ بنيرَ َ درى لةاليةن ه��اوِرَي��ي��ان��ةوة ،ئةمةش ب��ؤى دةبيَتة طرفتيَكء ه� َ �ةل��وَي��س��ت��ةي��ةك دةك����ات ل��ةن��ام��ةك��ة ،نةوةكو فيَ َليَك بيَت ،كة نامةكةش بةعةربى نوسرابوو ب��ةوه��ؤي��ةوة ب��وو كةسيرت ن��ةب��ووة ل��ةط� َ �ةل مام
54
ذمارة - 33ئاياري 2010
جواميرَ كةخويَندةواربيَت بؤية ناضاردةبن مالزم كةريم بينوسيَت و ئةويش بةزمانى عةرةبى دةينووسيَت ،هةروةها خدر طؤمانيش عةرةبى ناشتوانى ن��ازان �َي��ت ك��ةن��ام��ةك��ة خب��وَي��ن�َي��ت��ةوة َ ثيشانى كةسى ب���دات ل��ةط� ًَ �ةل خيَزانةكةيدا �ي ضةند وشةيةك دادةنيشن هةر ضؤنيَك دةب� َ ليَكدةدةنةوة ليَى تيَدةطةن كةمام جواميرَ داواى ه� َ �ةوال ثرسينى هاوِريَيانى كؤسرةت دةكات لة(خدر طؤمانى) مام جواميرَ يش بةئاطا نيية َ بؤدلنيايى لةدةستطري كردنى(خدر طؤمانى) نامةكةش ىَ دل بةوة خؤش دةبيَت كة لة نوسينى نامةكةدا ناوة نهيَنيةكةى(خدر طؤمانى) بةكار دةه �َي��ن��ن ،ل��ةث��اش م��اوةي��ةك��ي�تر دووب���ارة(خ���در طؤمانى) دةستطري دةكريَتةوةو رةوانةى ئةمنى سليَمانى دةك��رَي��ت ،ئ���ازارو ئةشكةجنةيةكى زؤرى دةدةن و ئازايانة بةرامبةر جةالدةكانى بةعس دان بةهيضدا نانيَت .لةئةمنى سليَمانى َ لةطةل(هةريَم) ِروو بةِروويان دةكةنةوة(هةريَم) ����ةوى ىَ ي���ش ئ���ةوةن���دى ب���اش دةب���َي���ت ل� َ نكؤل دةك��ات لةناسينى(خدر طؤمانى) .لةكاتيَكدا (خ��در ط��ؤم��ان��ى)دةي��ةوَي��ت لة ن��او بةندخيانةى َ لةطةل(هةريَم) قسةبكات بةمةبةستى سليَماني ئامؤذطارى كردن كة هةر يةكةيان لةذووريَكى تاكة كةسيدا دةب��ن ،ب� َ ثي �ةالم ناويَريَت هيضى َ َبليَت ،بةِريَكةوت لةذووريَكى تاكة كةسى كة َ بةهاورى بةرامبةر بةذوورةكةى دةبيَت ضاوى َ (ثؤال) دةكةويَت َ دةليَت بةهةريَم َبل َى نامةكةت بؤ نةطةياندووةتة دةست هاوِريَيان؟ هةريَم هةر َ هاورى َ ثؤالوة َ َ بةباوكى(هةالَلة) دةليَت لةِريطاى َبلى هاوِريَيانى فةرماندةكامنان َ لةوى نةبوون، وةالم��دةدات��ةوة ب� َ (ه��ةرَي��م) بةمشيَوةية َ �ةالم لةم َ وةالم���ةش���دا نابيَتة جيَطةى ب���اوةِرم���ان ،خدر طؤمانى َ دةل َيِراستةوتوومة نامةكة تايبةتة بةمام جواميرَ و مالزم كةريم َ بةالم ئةوةى لةنامةكةدا نووسراوة بةدةميش بة(هةريَم) وتراوة كةدوذمن بةنيازن هيرَ ش بكةنة سةرتان. ضؤن مةفرةزةكامنان دواى شة ِرى كؤسرةت ثةرتةوازةبوون؟ ���ى ل����������ةدواى ش�������ةرى ك�����ؤس�����رةت ه����ةرس� َ
م���ةف���رةزةك���ةم���ان ب���وون���ة ض��ةن��د بةشيَكةوةو ث��ةي��وةن��دمي��ان ب��ةي��ةك��ةوة ث��ض �ِراب��وو ،تةنانةت ثةيوةندميان بة ِريَكخستنةكانيشةوة نةمابوو، ئ���ةو ض����وار ث �َي��ش��م��ةرط��ةي��ةى ب��ةئ��ي��ش و كار ليَمان دوورك��ةوت��ب��وون��ةوة بةهؤى شةِرةكةوة نةيانتوانى ثةيوةندميان ثيَوةبكةنةوة هةرئةو رؤذة بؤ بةيانيةكةى ،ريَكةوتى ()1989 /3 /5 وات���ا رؤذى ش���ةِرةك���ة م���ام ج��وام� رََي� لةشاخى َ ق�����ةالوة ب����ةدوورب��ي�ن س���ةي���رى ضياى ح��اج��ى �ى ج��اش و كؤثتةرو ك��ؤس��رةت دةك���ات دةب��ي��ن� َ دةنطى تةقةو ئاربيجى لةسةر كؤسرةت بةدى دةكات ،دةطةِريَتةوة الى هاوِريَكانى كةخةريكى ن��اخن��واردن��ى بةيانى دةب���ن ثيَيانِرادةطةيَنى كةهاوِريَكامنان لةكؤسرةت توشى شةِر بوون، سى لةدواى طيرَِانةوةى قسةكانى(مام جواميرَ ) َ ثيَشمةطةكةى ت��ر ِروودةك���ةن���ة م��ام جواميرَ و ثرسيارى َىل دةكةن :ضؤن دةزانى هاوريَكامنان َ َ َياندةليَت ل��ةوةالم��دا ثي ت��ووش��ى ش��ةِر ب���وون؟ ل��ةب��ةي��ان��ي��ةوة ب���ةدوورب�ي�ن ض��اوةدَي��ري��ى ىَ دؤل ىَ مجوجؤل هيَزةكانى خةلةكان دةكةم بةالمةوة دوذم��ن ئاسايي ن��ةب��وون ،بةوهؤيةوة ضاويَكم بةضياى كؤسرةتدا طيرَِا بينيم جاش و كؤثتةرو ئاربيجي و طويم لةدةنطى تةقةبوو ،لةدواى ئ����ةوةى َ دل��ن��ي��ادةب��ن ك��ة ل��ةك��ؤس��رةت تووشى شةِربووين هةر ثيَشمةرطةيةكيان بةجؤريَك راى َ هةواليَكيان خؤيان دةردةبِرنء ضيبكةن وضؤن لةسةر ئيَمة دةس��ت ب��ك� َ �ةوي ،بةباشى دةزانن ِرووبكةنة طوندى هةرمؤتة تا ثةيوةندى بكةن بةريَكخستنةكانى (كؤيةو ض��وار قورنةوة)وة، َ َ دةستبكةوى، هةواليَكى شةِرةكةيان بؤئةوةى خؤيان ئ��ام��ادة دةك��ةن تا لةشويَنى مةبةست نزيكببنةوة بةهؤي شةِرةكةوة ناتوانن بطةِريَنةوة بؤ المان و بةهيض جؤريَك ئاسان و دروستنية ب��ط��ةِرَي��ن��ةوة ك��ؤس��رةت واب���ِري���اردةدةن لةثاش ثةيوةنديكردن بة ريَكخستنةكانةوة بضنةوة بنكةكانى باواجى ل� َ �ةوى ض��اوةِروان�بن ،دةزانن هةر ثيَشمةرطةيةكمان دةرباز ببيَت ِروودةكاتة بنكةكانى دةش��ت��ى ك��ؤي��ةو ب��اواج��ى ،ئةوةبوو ل��ةدواى ِراطؤِرينةوة ناضاردةبن ِروو لةدةشتى
كؤية بكةن بؤ رؤذى ( )1989/3/5لةروبارى َ �ةوداالن خؤيان حةشاردةدةن كؤيةو طوندى ع� لةثِريَكدا لةكاتذميرَ ()8ى بةيانيدا كةسيَكيان ثةيدادةبى بةناوى( حمةمةد حاجى زاهري ) َىل َ ى شةوطري ،يةكةجمار ضاوى بةثيَشمةرطةكان ���ةوى خ��ؤى ط�َي��ل��دةك��ات ،ب� َ دةك� َ ��ةالم هاوِريَيان ب��ان��ط��ى دةك��ةن��ة الى خ��ؤي��ان ط��ل��ى دةدةن����ةوة ض��ةن��د ه��اوِريَ��ي��ةك ث�َي��ي��ان ب���اش دةب �َي��ت تاكو ئيَوارة الي��ان مبيَنيَتةوةو ثرسيارى َىل دةكةن َ خةلكى كويَيةو ناوى ضية ،نابراو لةسةرةتادا خ���ؤى واث��ي��ش��ان��دةدات ك��ةه��ات��ووة سةردانى بيَستانةكةيان ب��ك��ات واخ��ؤش��ي ثيشانداوة بى ئاطاو طيَلة هةقى بةسةر هيضةوة كةسيَكى زؤر َ نيية تةنانةت لةثيَشمةرطةكان ناثرسيَت ئيَوة ض كارةن و ليرَ ة ض دةكةنَ ، ىَ بؤحال بةالم لةراستيدا خ��ؤى كةسيَكى زؤر وري��اب��ووة بةرووخسارو ��ى ج��ل و ب��ةرط و خ��ؤح��ةش��اردان��ةك��ةي��ان دةزان� َ ثيَشمةرطةن ،بري ل��ةوةدةك��ات��ةوة ض��ؤن فيَ َليَك ب��دؤزَي��ت��ةوة تا كاتذميرَ ()1ى ث��اش نيَوةرؤى َ دةخافليَنى لةهةليَك دةطةِريَت ئةو ِرؤذة خؤى تا خؤى لةدةست ثيَشمةرطةكان دةربازبكات داواي���ان َىل دةك��ات ريَطاى ثيَبدةن سةردانى دةتوانى بيَستانةكةى ب��ك��ات ،ل��ةم رَي��ط��اي��ةوة َ ثى ناضيَت ثيَشمةرطةكان فريو بداتء ئةوةندةى َ َ بةهةلةداوان دةضيَتة خؤى ليَيان دةشاريَتةوةو الى دام��ودةزط��ا ئةمنية بةعسيةكانى كؤيةو مةفرةزة خاسةكانى ناوضةكة ئاطاداردةكاتةوة كةضوار ثيَشمةرطةى حيزبى شيوعى لةطوندى َ ������ةوداالن خ���ؤي���ان ح����ةش����ارداوة ،بةرثرسة ع� بةعسيةكانى ك��ؤي��ةش ب �ِري��اردةدةن هيَزيَكى طةورةى جاشء سةرباز ئامادةدةكةن و بةرةو جيَطاى ثيَشمةرطةكان ديَن ،كاتيَك لةكاتذميرَ ى ()3ى ثاش نيَوةِرؤدا يةكيَك لةثيَشمةرطةكان ىََ (ه�َِي�ة) ضى بةسةر هاتووة لةم دةل بزانن ئةو رَ س��ةي��رك��ردن��ةدا دةب��ن هيَزيَكى زؤر ل��ةج��اش و سةرباز بةرةو ِرووي��ان ديَن ثيَشمةرطةكانيش ب��ةث��ةل��ة ك��ةم �َي��ك ل��ةج �َي��ط��اك��ةى خ��ؤي��ان دوور دةكةونةوة بةنيازى ئةوةى لةسةرووى خؤيان َ هةندى بةردى طةورة هةبوو بؤ ئةوةى لةثةناى ذمارة - 33ئاياري 2010
55
بةردةكان دامبةزريَن و خؤيان ئامادةبكةن بؤ ِرووبةِرووبوونةوة ،هاوار هاوارى جاش دةست ثى دةكات و طةِران و ثشكنينى ناو روبارةكةو َ دةوروب���ةرى طوندةكة دةط��ةِرَي��ن و هيض بةدى ن��اك��ةن و ج��اش��ةك��ان ِروودةك���ةن���ة( حمةمةدى حاجى زاهري)و ثيَى َ دةلينَ كوانى ثيَشمةرطةكان بؤ درؤت ل��ةط� َ �ةل ك��ردي��ن ،خؤ جنؤكة نةبوون خ���ؤي���ان ب���زرب���ك���ةن ن���اوب���راوي���ش هةرضةندة َ سويَنديان بؤدةخوات َ لةطةل دةليَت :ئا ئةليرَ ة هةرضوار ثيَشمةرطةكة دانيشتبووم َ بةالم نازامن َ بؤ َ دةمةقالةيةى نيَوان ناو كوى ِرؤيشتوون ئةم براو وجاشةكان بؤخودى ثيَشمةرطةكان َ طوى بيستى دةب��ن ،ئةم ض��وار ثيَشمةرطةية خؤيان ئامادة دةكةن بؤشةِريَكى مان و نةمان ،ذيانيان دةكةويَتة مةترسيةوة ،ضاوةِروانى ئةوة دةبن هاكا ت��ووش��ى ش��ةِر ب��وون و ب��ةت��ةم��اى خؤيان نابن و ب��ةردةوام دةستيان لةسةر ثةلةثيتكةى تفةنطةكانيان دةبيَت بةشيَوةيةكى ضوار طؤشة دادةم��ةزرَي��ن لةثيَضيَكى ناو َ دؤلةكةدا خؤيان حةشار دابوو ئامادة باشيان وةرطرتبوو بِريار وابوو دان بةخؤياندا بطرن تا تةواو نزيك نةبنةوة تةقة نةكةن كةجاشةكان نزيك ئةو ثيَضة دةبنةوة كة ثيَشمةرطةكانى ليَية خؤشبةختانة لةئاستى بينينى ثيَشمةرطةكان كويَر دةب��ن و كةسيان بةدى ناكةن كةتةنها ( )10مةتريان دةميَنيَت بطةنة س��ةر ثيَشمةرطةكان دةط��ةِرَي��ن��ة دواوة، ليرَ ةدا خؤِراطرى ئةم ضوار ثيَشمةرطة ثارتيزانة كةضون توانيان بةسةر خؤياندا دةردةكةويَت َ َ زال بنب و ض��اوةِروان��ى دوا ساتةكانى دةست ثيَكردنى شةِردةبنَ ، بةالم دانبةخؤدا طرتنيان زياتر طيانيان لةو مةترسيةى ضاوةِروانيان بوو دةيانثاريَزيَت وِرزطارياندةكات ،ئةوةبوو لةداوى ئةم تاوانبارو خؤفرؤشة رزطارياندةبيَت ،ئةم هيرَِة ئةوةندةى نةمابوو ئةم ضوار ثيَشمةرطة ماندوو نةناسة بكاتة ثاروويةكى ضةورو دةرخواردى َ َ لةطةل بانطى ضلكاو خؤرةكانى بةعسى بدات. مةغريبدا روودةكةنة طوندى هةرمؤتةو خؤيان دةكةن ىَ بةمال(مامؤستا جةميل)دا كة يةكيَك بوو لةوئةندامانةى ريَكخستنةكان و هاوكارميانى
56
ذمارة - 33ئاياري 2010
هةرموتةدا دةك���ردو لةسنورى كؤيةو طوندى َ ىَ رؤل ديارو بةرضاوى هةبوو لةراثةِراندنى ئيش و كارةكامناندا ،كة كاتيَك مام جواميرَ و مالزم كةريم و دوو هاوِريَكةيرت لةبةردةم دةرطاكةيان دةوةس�ت�ن هيَشتا جاشةكان لةناو طوندةكةو ئةو دةوروب���ةرة دةط���ةِران كة مامؤستا جةميل ض��اوى ثيَياندةكةويَت ب��ةالي��ةوة سةيردةبيَت و َ هةلويَستةيةك دةك��ات لةئاستيان ،سةرةتا ثيَشمةرطةكان ناناسيَت و باوةِريان ثيَناكات، َ َياندةليَت ئيَوة كينَ ؟ ئةمانيش ئةو نهيَنيةى ثي لةنيَوانياندا دةبيَت دةيدركيَنن و ئةوجا ريَطةى َ هةرلةوى مامؤستا ضوونة ذوورةوةيان ثيَدةدات، �دةل�َي��ت دوَي��ن��ى ه� مَ جةميل ث�َي��ي��ان� َ ثي ��ةوال���ان َ طةيشتووة هةمووتان لةضياى كؤسرةت شةهيد ب���وون ،ئةمانيش َ دةل�َي�نَ راس��ت��ة هاوِريَيامنان تووشى ش��ةِرب��وون ب� َ �ةالم ئيَمة ل� َ �ةوى نةبووين َ كى ماوة! و كى شةهيدبووةو َ هةواليان نازانني َ ثيَشمةرطةكان َ دةل�َي�نَ ه��ات��ووي��ن ب��زان�ين ئيَوة ضي دةزان��ن دةرب���ارةى هاوريَكامنان لةضياى كؤسرةت. مامؤستا جةميل دةليَت :ئةوةى راستى بيَت لةسةرضاوةى باوةِر ثيَكراوةوة هيضم نةبيستوة َ هةوال وا َ َ بالوكراوةتةوة بةالم لة دةم جاشةكانةوة ئةو ثيَشمةرطانةى ضياى كؤسرةت هةموويان ك��وذراون ،لةناو كوذراوةكاندا(كامةران موراد) َ هةوالة ئةوةندةيرت هاوِريَيان ناسراوةتةوة ،ئةم ن���ارةح���ةت���دةك���ات دةك���ةون���ة ن��ام��ةن��وس�ين بؤ َ تاهةواليَكيان ريَكخستنةكانى ض��وارق��وِرن��ة َ كى شةهيدبووة، دةست كى ماوةو َ بكةوى بزانن َ نامةى دووةم لةريَطةى هاوريَيانى ضوارقوِرنةوة دةربارةى شةِرةكةى كؤسرةت بؤ سةركردايةتى َ هةوالةكةيان ثيرَِادةطةيةنن ،مالزم دةنوسن و كةرمييش نامةيةك دةنوسيَت بؤ (مالزم شوان بكر)كة بةرثرسى َ مةلبةندى هةوليرَ بوو ئةوكات ناوبراو لةناو شارى هةوليرَ بوو خؤى حةشار داب��وو ،سةرثةرشتى م��ةف��رةزة ثارتيزانةكانى دةك�����رد ل��ةن��ام��ةك��ةدا ش����ةِرةك����ةى كؤسرةتى ثيرَ ادةطةيةنن ،مامؤستا جةميل دووبارة جةخت دةكاتةوةو بةثيَشمةرطةكان َ دةليَت :لة كاتذميرَ ى
()3ى ث��اش ن��ي��وةِرؤوة هيَزيَكى زؤر ل��ةم ناوة هاتوضؤدةكات وةك��و ئ��ةوةى َبليَيى هةستيان ب��ةش��ت�َي��ك ك��ردب �َي��ت ئ���ةى ئ��ةوه��ةم��وو ج���اش و س��ةرب��ازان��ةت��ان نةبينيوة؟ ثيَشمةرطةكانيش ل� َ دةل�َي�نَ :ن��ةك ئيَستاكة َ �ةوةالم��دا َ بةلكو ضةند كاتذميرَ يَك ثيَش ئيَستاكة بةدوى ئيَمةدا دةطةِريَن و بةريَكةوت نةمانيان دؤزيوةتةوةو ِرزطارمان ب��ووة ،دؤستةكةمان َ دةليَيت كةواتا هةستيان بةبوونى ئيَوة ك��ردووة بؤية بةثةرؤشةوة ئةم ن��اوةي��ان ط���ةم���اروَداوة ،ثيَشمةرطةكان دةلينَ : ثياو ضاكيَك ب��ةن��اوى(حم��ةم��ةد حاجى زاهري) خةبةرى ليَداوين و ئةوةندةى نةمابوو مبانداتة دةست ئةم جاش و سةربازانةى تؤ دةيانبينى. لةثاش ثشوويةكى كورت و َ هةلطرتنى خواردن روودةك��ةن��ة ضياى باواجى بؤ كؤنة بنكةكان لةوى بةدؤستةكةمان َ َ دةلينَ هةر ثيَشمةرطةيةكى ئيَمة هاتةالتان ِرةوانةى شويَنى ديارى كراوى بكةن ،هاوِريَكامنان ئةوة دةزانن هةركةسيَكمان دةرب�������ازى ب��ب �َي��ت ِروو ل���ةب���اواج���ى دةك����ات، ه��اوِرَي��ي��ان دةض���ن ل� َ ��ةوى ض���اوةِروان���ى دةكةن كى روو لةباواجى دةك��ات ل��ةدواى دوو بزانن َ ِرؤذ (خةسرةوو ك��وردة)ل��ةِرؤذى شةِرةكةوة بة ناشارةزايى ليَماندابِرابوون ِرؤذى 1989/3/6 ل��ةش��اخ��ى(ه��ةي��ب��ةت س���ول���ت���ان)دةِرؤن بةديوى ك��ؤي��ةدا ل��ةن�َي��و داروب�����ارى طوندى(فةقيَيان) ب��ةرَي��ك��ةوت ت��ووش��ى ي��ةك��دةب��ن ،ث��اش ئةوةى ج���اش ب��ؤ ن��اوض��ةك��ة دةردةض�����ن و ل��ةوَي��ش لة دةوروب���ةرى نيوةِرؤ بةوماندويَتى و برسيَتى ��ى فيشةكى و ب��ري��ن��دارى خ��ةس��رةو لةبةر وب� َ برسيَتى شؤِر دةبنةوة بؤ ناو باخة هةنارةكان بؤ ئةوةى ضةند هةناريَكيان دةست بكةويَت و برسيَتى ئ��ةورؤذةى ثيَبةِر َي بكةن ،ئةوةندةى ثيَناضيَت طويَيان لةهاوارهاوارى جاش دةبيَت وجاشةكانيش بة دييان دةك��ةن ،تووشى شةِر َ دةب��ن لة ط� َ كؤمةلة جاشة خؤفرؤشانة �ةل ئ��ةو ل��ةم ِرووب��ةرووب��وون��ةوةي��ةدا بةكالشينكؤفيَكء دةمانضةيةك دةتوانن بةرطرى لةخؤيان بكةن لةثاش شةِريَكى نيوكاتذميرَ ى توانيان خؤيان �ى زي��ان دةب��ن ،جاشةكان زؤر دةرب��ازب��ك��ةن و ب� َ
بةدووياندا دةطةِريَنَ ، بةالم ناتوانن بياندؤزنةوة. بؤرؤذى 1989/3/7ثةيوةندى دةكةنةوة بةمام �ي هاوِريَكةيرت لةبنكةى باواجى، ج��وام�رََي�و س� َ ئيَمةش كة ( )9ثيَشمةرطة مابووين لةشةِرةكةى كؤسرةت ِرزطارمان ببوو. ضؤن دووبارة خؤمان ِر َيكخستةوةو مَ هةوةلاندا ثةيوةندى بةشارةوة بكةينةوة؟ ب����ؤ ِرؤذى دواى ش������ةِرةك������ةى ضياى كؤسرةت ،لةثشتى طوندى شيوةشان خؤمان حةشاردابوو ،ذمارةمان( )9ثيَشمةرطةبووين كة مابووينةوة ،دوو هاوِريمَ ان لةِرؤذى شةِرةكةوة ليَماندابِرابوون ئةوانيش(خةسرةو و كوردة) بوون كة َ هةواليامنان نةدةزانى ،كاتيَك لةثشتى ط��ون��دى شيوةشان ل��ة ئامادةباشيدابووين و نةتوانى خؤمان ريَكخستةوة بؤئةوةى دوذمن َ ثى بطةيةنيَت و نةكا بؤ جارى دووةم زيامنان َ َ دةست بة كي َ لةطةل َومالكردنى ناوضةكة بكات ئ��ةوةش��دا ه��اوِرَي��ك��امن ل��ة ه� ىَ ��ةول ئ���ةوةدا بوون جيَطاى طوجناو بدؤزنةوة (منى) تيَدابشارنةوة ضونكة رؤذى ثيَشرت بريندار بووم. هةرئةوِرؤذة كؤبوونةوةيةكمانكرد ،بؤئةوةى خ��ؤم��ان ِرَي��ك��ب��خ��ةي��ن��ةوةو كةموكورتيةكانى خؤمان خستة ثيَشضاوو بؤدووبارةنةبوونةوةى َ هةلةكامنان ،بِرياردرا ضى بكةين و ضؤن بتوانني لة بنارى كؤسرةت دريَذة بةكارةكامنان بدةين، بؤشةوةكةىِ ،ريَكةوتى َ 1989/3/6 هةلكةوت و كامةران موراد لة نزيك طوندى خدران ضةند شوانيَك هةبوون ضوون بؤسةردانيان بةمةبةستى ثي نةمابوو ثةيداكردنى(نان) ضونكة خواردمنان َ نةمشاندةتوانى ِروو بكةينة جيَطاكانى خؤمان، ب��ؤش��ةوى دوات���ر ه���ةردوو ه����اوِر َي َ (هةلكةوت و َ دلشاد) ض��وون بؤ طوندى قةسرؤك الى مام َ هةوالثرسينى ئةو دوو هاوِريَيةى جومعة بؤ كة ليَماندابِرابوون ،ئيَمةش توشى ناِرةحةتى و ماندووبونيَكى زؤر هاتبووين و برسيَيت تةنطى ثي َ هةلضنبووين ،ثاش طةِرانةوةيان لةطوندى َ ق���ةس���رؤك ه���اوِرَي���ي���ان ن��ةي��ان��ت��وان��ى ب���وو هيض هةواليَكى هاوِريَيان بزاننَ ، بةالم بِريَك خواردن ذمارة - 33ئاياري 2010
57
حةمة رةشاش
َ لةطةل خؤيان هيَنابوو ،ثاشان و ثيَداويستييان بِريارماندا كةضيرتثيَويست ناكات لةكؤسرةتدا وةك���و ث�َي��ش��وت��ر ذم�����ارةى ثيَشمةرطةكامنان ىَ مجوجؤل زؤرم��ان هةبيَت وخؤمان زؤربيَت و خبةينة ب��ةرض��او و بنكةى جيَطريمان هةبيَت لةبةرئةوةى وةرزى زستان و سةرما كؤتايى ثيَهاتبوو ،ضووبووينة ناو وةرزى بةهارةوة، يةكيَكيرت ل��ة ب �ِري��ارةك��امن��ان كةمكردنةوةى ذمارةى مةفرةزةكامنان بوو لةناوضةكة بؤئةوةى َ لةطةل بتوانني دريَ��ذة بةكارةكامنان بدةين و ئ��ةوةش��دا ناوضةكةش ض� َ �ؤل نةكةين ،ضونكة دوذم��ن هةر لة ه� ىَ �ةول ئةوةدابوو جيَطاوِريَطاي ترمان ب��دؤزَي��ت��ةوة .يةكيَكيرت لةطرفتةكامنان ئةوةبوو نةماندةتوانى وةكو ثيَويست خواردن ب��ؤ ث �َي��ش��م��ةرط��ةك��ان داب��ي��ن��ب��ك��ةي��ن ،ئةوةيش طرفتبوو بؤ كةمكردنةوةى ذمارةمان كة ِرووبة
58
ذمارة - 33ئاياري 2010
رووى دةب��ووي��ن��ةوة ،ئ��ةوة ب��وو ث��اش دووِرؤذ لةدواى بِريارةكة مةفرةزةيةكى ثيَنج كةسيمان �َي�زاد ،محةِرةشاش، ثيَكهاتبوو ل��ة(م�لازم ش� رَ دل��ش��ادو ش� َ ك��ام��ةرانَ ، ��االو) ب���ةرةو بنكةكانى َ َ لةطةل هاوِريَيانى بنةباوى بِرؤن تاكو باواجى و ديكةماندا يةكبطرنةوة .بة م�لازم شيرَ زادمان ِراطةياند كة تاوةكو(َ )1989/3/ 16 (هةلكةوت و ضاالك) نةطةِرانةوة التان ئةوة هيَشتا (ئاسؤو دكتؤر هؤشةنط) ِرةوانةى ناوشار نةكراون ،هةر لةجيَطاى خؤمان ماوين ،ئةوةبوو نهيَنيةكمان لة سى جار فيكةليَدان نيَوان خؤماندا دانا ،ئةويش َ بوو ئةوجا خؤمان لةيةكرت ئاشكرا دةكةين ئةو �ى ه��اوِرَي��ي��ةى كة بةديارمنةوة مابوونةوة، س� َ َ (هةلكةوت و دكتؤر هؤشةنط و ضاالك)بوون ،هةر ىَ لةهةول بةردةوامدا بوون ضؤن بتوانن ثةيوةندى بكةن بة شارةوة تا بةهانامانةوة بينَ ،لة يةكةم ىَ هةول هاوِريَكامن دا شةوى1989 /3 /8هاوِر َي (ض���االك) بةتةنها ض��ووب��ؤك��ةن��ارى دةرياضةكة َ بكةوى تاكو ضاوى بةهاوريَيانى ريخَ ستنةكان و بة هانامانةوة بينَ و ئامادةكارميان بؤ بكةن، ك��ة ئ��ةوان��ي��ش ثيَشرت ب���ةش���ةوان دةه��ات��ن بؤ ِراوةم��اس��ى لةويشةوة هةموو ج� َ �ارى ضاومان ثيَيان دةكةوت و هةر بةم شيَوةية بؤ ِراييكردنى ئيشوكارةكامنان ثةيوةندميان ثيَوةدةكردن، َ ب��ةالم بةهؤى ش��ةِرةك��ةى ك��ؤس��رةت��ةوة ضةند ِر َ ؤذى بوو نةدةهاتن ضونكة لةاليةن دوذمنةوة ناوضةكة بةطشتى كةوتبووة ذيَر ضاوديَرييةكى توندةوة. خؤبةدةستةوةدانى(هةريَم) ئةوةندةيرت ترسى الى هاوِرييانى شار دروستكردبوو ،وةزعةكةى َ ئ� َ هةولةماندا ��ال���ؤزت���رك���ردب���وو ،ك���ةوات���ة ل���ةم بةبى ئوميَدى سةركةوتوو ن��ةب��ووي��ن(،ض��االك) َ و ماندووبوونيَكى زؤرةوة ط��ةِراي��ةوة المان، َ خؤرهةالتن ضونكة هةر لةئيَوارةوة تابةيانى ل��ةض��اوةِروان��ي��دا ب��وو ،بؤ ش��ةوى دوات��ر وات��ا لة هةوليَكيرتى َ َ (هةلكةوت و ض��االك)دا ضوونةوة ك��ةن��ارى دةري��اض��ةك��ة ت��اض��اوي��ان بةهاوِريانى ��ةوىَ ، ن���اوش���ارى ض���وارق���وِرن���ة ب���ك� َ ب����ةالم زؤر ضاوةِروانيان كردبوو كةس لة(بةلةمةوانةكان)
نةهاتبوون و تووشى كةسيان نابن ،ثاشان َ َ هةولبدات (هةلكةوت)بري لةوةدةكاتةوة ضؤن ض����االك ل����ةروب����ارى ق���ةم���ت���ةران ك���ة لةكلكةى دةري��اض��ةك��ةداي��ة بثةِريَنيَتةوة ،ب� َ ��ةالم بةهؤى زؤرى ئاوةكةوة (ضاالك)نةيتوانيبوو لةروبارةكة َ هةلكةوت زؤر َ بداتَ ، لةطةل ضاالك هةوليدابوو ضةندجاريَك خؤى تانيوةى روبارةكة ضووبوو ب��ؤ ئ���ةوةى ض���االك ه��ان��ب��دات ب� َ ��ةالم َ هةولةكةى َ لةهةوليَكيرتى �ى س��وود ب��وو، ئةجمارةشيان ب� َ ضاالك شةويَكيرت توانيبووى لةِريَطةى (مامؤستا ئ��ةم�ين)ةوة نامةيةك بؤ(ئةمحد حاجى ن��ادر ) ب��ن� رََي�َي��ت ،كاتيَك نامةكة طةيشبووة جيَطاى مةبةست ناوبراو ئامادةيى خؤى نيشاندابوو بيَت بةهانامانةوة ،بؤ دانانى مةوعدةكة تةنها خؤى رؤذةك��ةى دةستنيشانكردبوو كةى ديَت بة دووماندا ،ضونكة هاتنيشى ئةوةندة ئاسان نةبوو ،دةبوو ئامادة باشييةكى باشى بؤبكات. ك��ةوات��ة ك��ةمس��ان ن��ةم��ان��دةزان��ى ك��ةى دَي���ت و ئيَمةش ل��ةض��اوةِروان��ي��داب��ووي��ن ،كاتيَك ضاالك رياطةياندين هاتةوة بة ِرووي��ةك��ى خؤشةوة ثَي ِ ل��ةم رؤذان���ةدا بة سةيارةيةك ض��ةك��دارةوة ديَن بةدوومانداَ ، بةالم نازامن ض رؤذيَك ديَن ،منيش ثرسيارى ئ��ةو كةسةم ك��رد كيَية؟ وت��ى براى شةهيديَكى خؤمانةو كةسيَكى باوةِر ثيَكراوةو ض���ةك���دارى رذيمَ �����ة ،ل��ةك��ات �َي��ك��دا خ���واردمن���ان َ َنةمابوو(هةلكةوت و ض��االك)ض��وون لةكؤنة ثي بنكةكةمان ئةو خواردنانةى كةحةشارمان دابوون لةناو نةضووبوون هةنديَكيان بهيَنن وةكو(قوتوى طؤشت ،شري ،ثةنريو برنج) بةم شيَوةية دريَذةمان بة ذيانى ِرؤذانةماندةداو سودمان لةوخواردنانة وةردةط��رت ،زؤرجاريش ئاطرمان نةدةكردةوة نةوةكو ل��ةدورةوة دووك� ىَ �ةل ئاطرةكةمان بةدى َ بكرى و ببيَتة ه��ؤى ئاشكرا ب��وومن��ان ،قوتوة طؤشت و شريمان ه��ةر بة س��اردى دةخ���واردو برجنةكةش تةنها ئ��اوةك��ةمي��ان دةخ����واردةوة، ن��ةم��ان��دةه�َي��ش��ت دةم��ب��ك�َي��ش�َي��ت داماندةطرت ئ��ةوةن��دة وري��اب��ووي��ن َ سلمان لة هةموو شتيَك لي حةشاردابوو دةكردةوة ،ئةو شويَنةى خؤمان َ زؤرب���اش ن��ةب��وو ،ه� َ �ةل��ك��ةوت كةوتةطةِرانيَكى
زؤر ،ت���وان���ى ل���ةودةوروب���ةرةج���َي���ط���اي���ةك���ى لةباروطوجناوبدؤزيَتةوة ،بؤئةوةى خؤمانى تيادا ىَ مجوجؤل خؤمان كةمبكةينةوة، بشارينةوةو ئةوةندة هاتوضؤنةكةين لةبةر ئ��ةوةى دوذمن ب��ة ه��ةم��وو ش �َي��وةي��ةك ب���ةدوام���ان���دا دةط�����ةِران ب��ؤئ��ةوةى ريَطاو جيَطايرتمان ئاشكرابكةن لة ِريَطاى ضةند َ خةلكيَكى خؤفرؤشةوة هاتبوونة ناوضةكة بةبيانووى ئةوةى شوانن ،دةيانويست خؤيان ليَمان نزيك بكةنةوة بؤئةوةى زانيارى دةرب��ارةم��ان ب��زان��ن .ئ��ةو ض��وار ثيَشمةرطةيةى لةمةفرةزةكامنان دابِرا بووين ،ذيانى رؤذانةمان لةكونة ئةشكةوتيَكى ثشت طوندى شيوةشان دةبردةسةرو ضاوةِروانى ئةوةمان دةكرد كةى ديَن بة دوماندا. دؤزي���ن���ةوةى ئ��ةو ك��ون��ة ئ��ةش��ك��ةوت��ة لةقةد ش��اخ��ةك��ة ه��ةرض��ةن��دة س��ةرك��ةوت��ن و دابةزين ئاسان نةبوو ب� َ �ةالم جيَطايةكى زؤر سةختبوو شويَنيَكى زؤر باش و ش��اراوة ب��وو ،مةترسى زؤركةمبوو ،ئ��ةو كونة ئةشكةوتة مةطةر هةر َ خةلكى ناوضةكةو راوض��ى ش��ارةزاى بووناية، ئةو ئةطةرةش زؤر كةمبوو ،ئةو كونة ئةشكةوتة ه��ةر ن��ةب��ووة جيَطاى خ��ؤش��اردن��ةوةم��ان َ بةلكو بووة بنكةيةكى تةندروستى بؤ مةفرةزةكامنان. يةكةجمار هةرمن برينداربووم ،دكتؤر هؤشةنط وةكو ئةوةى ِرؤذان��ة لة بنكةيةكى تةندروستى ئ��اس��اي��ى دةوام���ب���ك���ات ئ����اوا َ هةلسوكةوتى َ جارى سةردانى دةكردم دةك��ردِ ،رؤذان��ة ضةند و ض��ارةس��ةرو دةرم��ان��ى برينةكةمى دةك���ردو ن��ان و خ��واردن��ى ذةمةكانى ب��ؤم داب�ين دةكرد، شايانى باسة دكتؤرةكةمان هةرضةندة كؤليَذى ثزيشكى تةواونةكردبوو ،ب� َ �ةالم بؤئيَمةو ئةو ِرؤذطارة دكتؤريَكى كارامةو َىل هاتووبوو ،وةكو ه��ةر دكتؤريَكي تر لةبنكةيةكى تةندروستى كاربكات س���ةردان و ضاوديَريى نةخؤشةكان ب��ك��ات ب��ةوش �َي��وةي��ة رةف���ت���ارى دةك�����ردو ذيان و ط��وزةرامن��ان��ى ب���ةِرَي���وة دةب����رد ،س����ةرةِراى هةموو ناخؤشى و سةختى ذيامنان و كةم و كورتيةكامنان و كةمى خ��واردن و داودةرمان، َ لةدلةِراوكيَدا دةذياين ،دكتؤر(هؤشةنط) زؤر ذمارة - 33ئاياري 2010
59
بةخةمةوةبوو ،زؤريش بةمنةوة ماندو دةبوو، رؤذان����ة س���ةردامن���ى دةك�����رد ،زؤر بةجوانى َ هةول ضاوديَرميى دةك��رد ،تالةذياندا مبيَنم، وماندوبوونةكانى دكتؤر هؤشةنطم لةبةرضاو ون نابيَت ،هةركاتيَك باسى ذيانى ثارتيزانى بكريَت دكتؤر هؤشةنطم ديَتةوة ياد. رؤذان��������ى س���ةخ���ت���ى ذي����ان����ى ث���ارت���ي���زان���ى دَي���ن���ةوةي���ادمِ ،رةم����زي دك��ت��ؤرَي��ك��ى ثارتيزان ديَتةوة بةرضاوم ،دكتؤر هؤشةنط لة هةمووكات و ساتيَكى ذيامندا ِرةمزي دكتؤريَكى ثارتيزان دةن��وَي��ن �َي��ت و خ���ؤِراط���رى رؤذة سةختةكان دةبةخشيَتة ثيَشمةرطة ثارتيزانةكانى حيزبى شيوعي .لةثاش دابينكردنى جيَطاو ِريَطاو دوورخستنةوةمان لةمةترسيةكان ،لة َ هةوليَكى ت��رم��ان ب��ؤ ثةيوةنديكردن ب��ة دؤستيَكمانةوة ب��ووي��ن ب��ة ن���اوى(م���ام م��ةج��ي��د) ك��ةش��وان بوو، ثةيوةندميان بة كةسيرتةوة نةمابوو ،تةنانةت بةمةفرةزةكانيرتمانةوة ،ماوةى ضةند َ رؤذى بوو دابِرابووين ،ثيَويستمان بةدابني كردنى دةرمان و خ���واردن ه��ةب��وو ،ل��ةو م��اوةي��ةى دابِرابووين ه���ةر ئ���ةو ن��ام��ةي��ةى ش��ةه��ي��د ض���االك ِرةوان����ةى كردبوو ئةويش هيَشتا بة تةواوةتى ئةجنامى دةرنةكةوتبوو. ثاش َ هةوليَكى زؤرى هاوريَكامن و ضةندينجار ِرؤيشنت و هاتوو ضؤيان توانيان لة نزيك طوندى (مي َ َوذى) ،ثةيوةندى بة(مام مةجيد)ةوة بكةن. ئةو دؤستةمان جيَطاى باوةِرومتمانة بوو ،هةر بى دريَغى كردن لةسةرتاوة وةكو ريَكخستنةكان َ هاوكارى باشى دةكردين. ل��������ةش��������ةوى 1989/ 3/16-15ه������ةردوو ه��اوِر َى(ض��االك و دكتؤر هؤشةنط ) سةردانى م���ام م��ةج��ي��د دةك����ةن ،دوو ش��وان��ى ت��ر ل� َ ��ةوى دةب���ن ب��ة ن��اوةك��ان��ى(ج��وم��ع��ة ح��ةوَي��ز ئيرباهيم دانيشتوى طوندى ثيَبازؤك) و (س���ةردار مام ع��ةب��اس دان��ي��ش��ت��وى ط��ون��دى ت��ي��م��ارؤك) ،دوو شوانةكة لة كاتى طفتوطؤدا توانيبويان(ضاالك) لةخشتةبةرن و بزانن ضييان ثيَويستةو كاتى َ َياندةليَت طةِرانةوةيان كةى دةبيَت(ضاالك)ثي سبةى شةو دةطةِريَينةوة بؤ التان ،واتة شةوى
60
ذمارة - 33ئاياري 2010
1989/3/18شوانةكانيش ل��ةوةت�َي��دةط��ةن و ضاالك َ بةلًَينى طةِرانةوةيان ثيَدةدات و بؤشةوى دوات��ر دةط��ةرَي��ت��ةوة الي��ان و َ هةلبةتة كاريَكى ت��اي��ب��ةت��ى ل��ةط� َ �ةل م���ام م��ةج��ي��د دا ه��ةي��ة ،دوو شوانةكةيرت ل��ةم خ� َ �ال��ةوة بةهةليدةزانن زياتر خؤيان بؤنزيككردنةوة ئامادةدةكةن و واخؤيان ن��ي��ش��ان��دةدةن ك���ةوا َ دل��س��ؤزى ثيَشمةرطةن و هةندى بةشان و ب� ىَ �ال ثيَشمةرطةدا َ هةلدةدةن و ق��س��ةوت��ن ب��ة دوذم����ن ب���ؤئ���ةوةى هاوِريَيان متمانةيان ثيَبكةن و طومانيان ليَنةكةن ،ضونكة شوانيَكيان بة ناوى (جومعة حةويَز ئيرباهيم)وة هةر لةهاوينى 1988وة لة نزيك طوندى ئاليقان َ هةندى ثارةى توشى(حةمة ِرةش��اش)دةب�َي��ت، ثيَدابوو بؤهيَنانى ضةندثيَداويستيةكَ ، بةالم كاتى(حةمةِرةشاش) ط��ةِراي��ةوة بؤالمان ،وتى َ شوانيَكم دؤزي��وةت��ةوةو ثيَمِراطةياندوة ضةند ثيَداويستيةكمان بؤبهيَنن ،ئيَمة ِريَطامان نةدا بِرواتةوة الى شوانةكة ،هةرلةوكاتةوة دةيةويَت خ��ؤى ليَمان نزيكبكاتةوة ،ئ��ام��ادةي��ى خؤى نيشاندابوو كةهةر ثيَداويستيةكمان هةبيَت بؤمان داب�ين بكات ،ب� َ �ةالم ئ��ةو ج��ارةي��ان ىَ هةول نزيكبوونةوةكةى سودى نابيَت. بؤ جاريَكيرت هةمان ش��وان لة نزيك طوندى َل قاضى(كاريَك) لة َ شيوةشان بة في َ ئاذةلةكانى َنى و بة جيَى دةهيَليَت بؤئةوةى خؤى دةشكي َ بتوانيَت لةوِريَطايةوة جيَطاى ئيَمة بدؤزيَتةوة، ئيَمةش هةر ضوارمان لةثشت طوندى شيوةشان لةئةشكةوتةكةدا خؤمان حةشار دابوو ،ضاومان ليَبوو كةدوور كةوتةوة بؤ شةوةكةى َ هةلكةوت و ض���االك ضوون(طيسكة ق��اض شكاوةكة)يان بةبى ئةوةى بتوانيَت بةدييان بكات ،بؤية هيَنا َ نةيتوانى ل��ةم ه� َ �ةول��ةش��ي��دا سةركةوتووبيَت، َ هةندى ه��ةر ل��ةوس��ةردان��ةي��ان��دا(ض��االك) داواى خواردنيان َىل دةكات ئةوانيش َ دةلينَ بةسةرضاو َبةجى هةر ئيشيَكى ئيَوة بةئيَمة بكريَت بؤتان جي َ دةكةينَ ، بةالم شوانةكان دووبارةيان َىل دةكةنةوة كة بطةِريَنةوة بؤاليان بؤ ئةوةى شتةكانيان بؤ بهيَنن( ،ضاالك)يش َ دةليَت لةوادةى دياريكراوى خومان دةطةِريَينةوة التان بةم جؤرة شوانةكان
لةهاتنةوةي ثيَشمةرطةكان َ دلنيادةبن و دةتوانن مةوعيديَكى ت��ةواو بةدةست بهيَنن ،لةيةكةم ِرؤذةوة مام مةجيد هاوِرييانى ئاطاداركردبوو كة ئةم دوو شوانة جيَطاى باوةِرو متمانة نني، ب� َ �ةالم ه��اوِرَي��ي��ان زؤر ط� َ �وى بؤ ئ��ةم بؤضوونةى دؤستةكةمان ن��اط��رن ،ئ��ةوةى ِراستيبيَت ئةم َ هةوالنةى ضاالك و نزيكبوونةوةى لة شوانةكان لةثيَناوى ئ��ةوةداب��وو كةشوانةكان هةست بة ثةيوةنديى ن�َي��وان ئيَمةو م��ام مةجيد نةكةن َ هةندى هةر بؤية رووى تيَيان كردبوو ،داواى خ���واردن���ى ل�َي��ي��ان��ك��ردب��وو ب���ؤئ���ةوةى بتوانيَت ضةواشةيان بكات ،ضاالك واخؤى ثيشان دابوو كةسةردانةكةيان كاريَكى بةِريَكةوت بووةو هيض مةبةستيَكى بةدواوة نيية َ بةلكو سةردانةكةمان ب��ؤ الى ه��ةم��ووت��ان��ة ،ب� َ ���ةالم ب�يرك��ردن��ةوى ئةم دوو ش���وان���ة خ���ؤف���رؤش���ة زؤر بةهيَزتربوو ل��ةب�يرك��ردن��ةوةك��ةى ه��اوِرَي��ي��ان ،ب��ؤي��ة بةيانى خؤيان دةطةيةننة الى ثياوكوذةكانى بةعس، ثيَيان ِرادةطةيةنن كة دوو ثيَشمةرطةى حيزبى شيوعيان ئاشكرا كردووة ،ئةمشةو سةردانيان كردوين ،داواى خواردنيان ليَكردووين ،ئيَمة دوات��ر ئ��ةم ه� َ �ةواالن��ةم��ان لة رَي��ط��اى دؤستيَكى نزيكمانةوة دةس��ت ك���ةوت ،دامودةزطاكانى بةعس زؤر ب��ةث��ةرؤش��ةوة ب��ةرةوث�يرى ئ��ةم دوو شوانةدةضن و طويَيان ليَدةطرن ،ثياوكوذةكانى بةعس زؤر تةئكيد ل��ةش��وان��ةك��ان دةكةنةوةو َياندةلينَ ئيَوة َ َ دلنيان لةوةى ئةو ثيَشمةرطانة ثي ل��ةو م��ةوع��ي��دةى ل��ة ن�َي��وان��ت��ان��دا ريَكةوتوون دةط��ةِرَي��ن��ةوة الت��ان؟ ،شوانةكانيش هاتنةوةى دةل �َي�نَ :ىََ ثيَشمةرطةكان ِرا دةط��ةي��ةن��ن و َ بةل دَي��ن��ةوة ،دووب��ارة(ج��وم��ع��ة ح��ةوَي��ز) لةبةردةم دةليَت :من َ بةعسيةكاندا َ دلنيام ديَنةوة ،ضونكة بى خواردنن و برينداريشيان واهةستم كردووة َ هةية زؤر ثيَويستييان بةهاوكاريكردن هةية، طالتة جاِريةوة َ شوانةكان بة َ دةلينَ شيوعيةكان زؤر ل���ةم���ةوع���ي���ددان���ان(م���ول���ت���ةزي���م)ن بؤية ئوميَدمان زؤرة لةكاتى دياريكراوى خؤياندا ل���ةش���ةوى1989/3/18دا دةط��ةِرَي��ن��ةوة بؤالمان بؤبردنى ئةو خواردنانةى داوايان ليَمانكردووة،
َ لةطةل دام��ودةزط��ا سيخوِريةكانى بةمشيَوةية بةعس ِرَي��ك��دةك��ةون و دةك��ةون��ة ه� ىَ �ةول ئةوةى ض��ؤن دذى ئ��ةم دوو ثيَشمةرطةية ثالنةكةيان دابِريَذن. بؤ ئةم مةبةستة هيَزيَكى خؤفرؤش لةمةفرةزة خاسةكانى ناوضةكة ئامادة دةكةن كة ثيَكهاتووة لة س��ةدان َ ضلكاوخؤرى بةعسيةكان بؤئةوةى تاوانيَكيرت بنينَ بةناوضةوانى ميَذوةوةو زياتر َ لةزبلدانى م �َي��ذودا ِروو رةش�تر بكةن، خؤيان ل��ةه��ةم��وو س���ةردةم و زةم��ان�َي��ك��دا خؤفرؤشان وةك��وم��ي��ك��رؤب ل���ةئ���اوى ل �َي��خ��ن��دا مةلةوانى دةك����ةن ك��ة ئ���ةم ج���ؤرة خ� َ �ةل��ك��ان��ة مشةخؤرن وناتوانن لةسةرثيَى خؤيان راوةس�ت�ن ،تةنها بةو ث��ارووة ثيسةى كةلةاليةن ئاغا كانيانةوة ثيَيان دةدرَي��ت دةذي��ن ،بؤية ئةجمؤرة كةسانة ئةوكارانةيانكردبوو بةثيشة تابؤيان بكراية لةناوشار ثياوةكانى رذيمَ ��ي��ان بةكةسوكارى ثيَشمةرطة ئاشنادةكردو ئةزيةتى كةسوكارى لي سةندنى ثارةو ثيَشمةرطةياندةدا لةطرتن و َ بيَبةشكردنيان لة هةموو مافيَكى نيشتمانى َ هاوالتيةك ،ئةمةش تةنها بؤ وةرطرتنى وةكو ب �ِرَي��ك ث���ارة ي��ان ئافةرينيَكى ئ��اغ��اك��ةي��ان كة ثياوةكانى بةعس و سةركردةكانى بةعسبوون، هةرضةندة ئ��ةوان خؤيان باش دةيانزانى ضى دةك��ةن وئةوانيان تةنها وةكوسةطى ثاسةوان راطرتبوو بؤ ريَطة ثيَشاندان .ئ��ةوةى كة خؤ فرؤشةكانيش برييان ليَنةدةكردةوة داهاتووبوو كة ئايا ئةم سيناريؤية هةروا بةردةوام دةبيَت، ك��ورد واتةنى(دنيا ه��ةر ئاوها رون��اك دةبيَت) بؤية بؤتيكةى ئاغاكانيان كةوتبوونة ويَزةى ثيَشمةرطة طيانبازو ماندونةناسةكانى ئةم نيشتمانة كةِرؤلَةى هةرة َ دلسؤزى ئةم طةلة ستةم ديدةية ب��وون ،خائينانيش تةنها بةشويَنثيَى ثيَشمةرطةدا دةط��ةِران بؤ ئ��ةوةى الى بةعسية خوشةويستنب، ئةنفالضى و خويَن ِرَي��ذةك��ان َ شانازييان بةوةوة دةكرد كة بة زانياريةكانيان ثيَشمةرطةيان بة شةهيد كردن داوة. (ماويةتى) ذمارة - 33ئاياري 2010
61
ضمكيَك لةبريةوةريةكامن جةالل عةلي ئةمحةد بةشى دووةم و كؤتايي لةمانطي1982/2دا هيَزيَكي ط����ةورة لةسةركردايةتيةوة ه�������ات�������ن�������ةش�������ارب�������اذَي�������ر ه����اوريَ����ي����ان(ب����ةه����ادي����ن ن����وري ومةالعةلي)يان لةطةالبوو ،برييت بوون ل��� ة بةتاليؤني11ي س�����ةرك�����رداي�����ةت�����ي وب���ةت���ال���ي���ؤن���ي7ي ه��������������ةورام��������������ان وب���ةت���ال���ي���ؤن���ي9ي س��ل�َي��م��ان��ي بةتةما ب������ووي������ن ب��������ةرةو ق���������ةرةداغ ب���رؤي���ن ب�����ؤ ض���االك���ي���ةك���ي دي��������اري��������ك��������راو، ب����ةف����رَي����ك����ي زؤر ب��اري��ب��وو ،نزيكةي ي���ةك م��ةت��ر ئةبوو، ل����ةوك����ات����ةدا دايكم و ث������ورم و ك���ؤدي���اي ش���وك���ري ل���ةالم���ان بوون لةبزةينيان ،منيش لة َ طةل ض��وار ثيَشمةرطةدا داي��ك��م و ئةوامن بردةوة بةرةو سليَماني ط��ةي��امن��ان��ن��ة ق��رط��ة ،لةويَوة هاوِر َي حةمة قرطةيي بردنيةوة ش طةِراينةوة سليَماني ،ئيَمة ش��ارب��اذَي��ر ،ل� ةِرَي��ط��ة لةبةيين
62
ذمارة - 33ئاياري 2010
قرطةو وَي�َ�ل��ةدةردا خةريك بوو لةسةرمادا رةق ببمةوة ،رؤذي دوايي بةرةوقةرةداغ دةرضووين لةريَطة لةخوار خةراجيانةوة
تراكتؤرةكةمان وةرط���ةرا ،من كةومتة ذيَرهةموانةوة خةريك ب����وو خب��ن��ك �َي��م ،ب���ةه���ةرح� َ ��ال طةيشتينة ن��اوض��ةي قةرةداغ
ل���ةط���ون���دةك���ان���ي بةلةكجاِر وت���ةك���ي���ة وك����ؤش����ك داب�����ةش ب��ووي��ن .ب��رادةران��ي يةكيةتي وا هةستيانكردبوو بؤ ليَداني ئ��ةوان ئ��ةو هيَزةمان بردبيَتة ئ� َ �����ةوي ،ب��ؤي��ة م���ام رؤستةم هةموو هيَزةكاني خؤيانى ل ة سيَوسيَنان كؤكردبؤوة، من و هاوِر َي جةوهةريان دي����اري����ك����رد كةبضني ب���ؤالي م��ام رؤستةم و تيَيبطةيَنني كة م���ةب���ةس�ت�ي ئيَمة ئةوةنية ،لةقةرداغ نزيكبوينةوة ،ثاش ضةند ئيستيتالعيَك و دان����������ان����������ي م����ةف����رةزةي����ةك����ي ب����ةك����ار و بةهيَز رؤذي 1982/2/11 بؤسةيةكي ضاكمان ل�����ةس�����ةر رَي����ط����ةي ق�������ةرةداغ زةي���ؤم���ةر دان������اي������ةوة ب���� ؤ دوو ئؤتومبيلي سةربازي كة خواردنيان لةسةربازطةي ق���ةرةداغ���ةوة ب��ؤ رةبايةكاني زةي��ؤم��ةر ئ��ةب��رد ،كةوتنةبةر رةمح����ةت����ي ض���ةك���ةك���امن���ان، ئةوانةي تيايدا بوون كوذران وب��ري��ن��دارب��وون ،كة ذمارةيان لةبيست س��ةرب��از زياتر بوو،
َ هةندي ل �ةب��ةر رةب��اي��ةك��ان و سةربازي بريندار كةتةقةيان ئةكرد نةمانتواني ضةكةكامنان دةس������ت ب�����ك� َ ����ةوي ،كؤثتةر ه����ات ،ث��اش��ةك��ش��ةم��ان ك���رد، تةنها ه� َ �اوري تؤفيق فةحتوال ب���ري���ن���دارب���وو .ئ���ةو ضاالكية م���ةزن���ة س���ةداي���ةك���ي يةكجار طةورةي لةناوضةكةدا هةبوو ، بؤ يةكيةتي و مام رؤستةميش ِروون ب��ؤوة مةبةستمان ضي بووة. َ رؤذي ث�������اش ض�����ةن�����د ئيَمة ط��ةِراي��ن��ةوة شارباذيَر. مالةكةمان بردة باراو ،كةمالي براشم ف�يراري كردبوو لة َ طةل ث��ةخ��ش��ان و م��ن� َ �دال��ةك��ان��ي ل ة باراو الي ئيَمة بوون ،بةردةوام ضاالكيمان هةبوو ،زؤربةي ل ة سليَماني بوو. ك��ةرت�َي��ك��ي سةركردايةتي يةكيةتي هاتبوونة شارباذيَر، ه��اوِر َي ك��اوة ئامري كةرتةكة ب�����وو ك����ة ئ��يَ��س��ت��ا ل���ةوالت���ي ئ� مَ ��ةل���ان���ي���اي���ة ،ريَككةوتني ض���االك���ي���ةك���ي ه����اوب����ةش ل ة س��ل �َي��م��ان��ي ئ���ةجن���ام بدةين، بةرةوشار دةرضووين لةنزيك شار ضةند ثيَشمةرطةيةكمان جلةكاني خؤيان طؤِري ،بةجلي ق���وةخ���اس���ةو ة كةدةستمان كةوتبوو ،هاوِر َي كاوة زؤر الي سةيربوو ،وش��ةي نهيَين ئةو ش��ةوة(ئ��اس��ؤ)ب��وو ،مةبةسيت ئيَمة لةجل طؤِرينةكة ويستمان �ي ل �ةث��ي��اوةك��ان��ي بةعس ي��ةك� َ َ لةمال بطرين ب��ةالم بةداخةوة ن��ةب��وو ،ب����ةدواي كةسانيرتدا ض��ةن��د شويَنيَكيرت طةِراين،
ك��ةمس��ان دةس��ت��ن��ةك��ةوت ئيرت طةِراينةوة. ل����ةو م����اوةي����ةدا ه���ةن� َ ��دي ل�����ةث�����ي�����اوان�����ي ب���ةع���س���م���ان ب�����ةض�����ةك�����ةك�����ان�����ي�����ان�����ةوة ه���َي���ن���ان���ة دةرةوة ،ث���اش ل���َي���ك���ؤالي���ن���ةوةوس���زادان���ي���ان ئ�������ازاد م�����ان ك�������ردن .يةكي بةناوي(واحيدة لوتة) كةثياوي م�لازم موحسني ب��وو ه��ات بؤ ئةوةي الي ئيَمة ضةك َ هةل َ بطري و َ ت بيب بةثيَشمةرطة دةركةو ك���ةن�رََي�دراوة ب��ؤ كوشتين من ي���ان ه��ةر ك��ادرَي��ك��ي�تر ،ثاش ليَكؤلينةوة خؤشي دان��ي بة كارةكةي دا نا ،بةديلي ناردمان بؤ سةركردايةتي ،زؤرج��ار لة س��ةر داواي ريَكخراوةكاني حيزب ئةضووينة شار بؤ هيَنانة دةرةوةي هاوريَياني خواروي َي���اق .ل���ةي���ادي ن������ةورؤزدا ئ �� رَ ض����االك����ي ج�������ؤراو ج���ؤرم���ان ي ئ���ةجن���ام���دةدا ،ب��ؤي��ة ش���ةو 1982/3/19-18مةفرةزةيةك بةريَكةوتني ب��ةرةو سليَماني، بؤضاالكيةك ،ئيَوارة طةيشتينة ديَي ويَ َلةدةر ،ويستمان ناني َواري لة َ ئي َ وي خبؤين ،هاوِر َي زاهري قرطةيي هاتةالم و داواي ليَكردم كةئيزني بدةم بِرواتة خ��وارةوة ،ثيَش دةرضوومنان ب��ؤ سليَماني ل� ة ق�ِرط��ة ضاوي َ َ بكةوي ،منيش بةمندالةكاني رازي ن��ةب��ووم ب����ِروات ،بةالم ب�ةداخ��ةوة بة قسةي نةكردم. ل �ةك��ات��ي ق���س���ةك���ردمن لةطةال زاه�يردا تةزبيحيَكي قةزواني ب��ة دةس��ت��ةوة ب��وو لةدةستيم سةندو هةتا ئيَستاش هةرالم
ماوة ،يادطاريةكي زؤر ثريؤزة ل��ة ط� َ ���ةل دوو ثيَشمةرطةدا بةختياروئاوات ب���ةرةو قرطة ضوون ثاش نيوكاتذميرَ لةالي ق���رط���ةوة ري���زيَ���ك تةقةكرا، هةستمكرد ك��ة تةقة لةزاهري كرا .نامنان ئةخوارد تةواومان �َي�ا م����ةف����رةزةي����ة ك ن����ةك����ردخ� رَ لة َ طةل ه��اوِر َي عةتا بةِراكردن ضوون بةرةو تةقةكة ،ئيَمةش ه���ةم���وو ل��ق �ةك��ةم��ان ضووينة خ������وارةوة ،ئ��ةوس��ا زانيمان جاش دةوري قرطةي طرتووة ، ت��ةق��ة دةستيثيَكرد لةبةيين ئيَمةو جاشةكاندا نةمانزاني زاه�ير شةهيدبووة ،شةويَكي زؤر ت��اري��ك ب����وو ،شةِريَكي َ ضةندجاري دةستةو يةخةبوو، جاشةكامنان لة َ دي دةركردبوو تادةمةو بةياني شةِر بةردةوام ب��وو ،ناضاربووين ثاشةكشة بكةين بةرةو ويَالةدةرو ئةوديو ط��ةِراي��ن��ةوة ئةشكةوتةرةش، ل�������ة َ وي س���������ةرداري حاجي َ ق���ادر ل �ةط��ةل ب��اوك��ي ه��ات بؤ ث �َي��ش��م��ةرط��اي��ةت��ي ،بةياني طةِراينةوة عازةبان زؤر ماندو بووين .من و ضةند هاوريَيةك ضاوديَري ريَطةكةمان ئةكرد بؤ َ بةيين طةِرانةوةي زاهري ،ثاش كةسي دةركةوت كة نزيك بؤوة َ باوكي زاهري بوو رةنط برسكاو وم��ان��دو ل�َي��ي ن��زي��ك بوومةوة ث���رس���ي���اري زاه��ي��رم ليَكرد، ب��ةدةم هةناسة َ هةلكيَشانةوة وت������ي زاه��ي�رش����ةه����ي����دب����وو. ئ���ةوة ن��اخ��ؤش�تري��ن ك���امت بوو ل��ةذي��امن��دا مَ دل ث��ِرب��وو بةالم ل �ةب��ةر ك��اك��ةح��ةم��ةو براكاني ذمارة - 33ئاياري 2010
63
ش��ةه��ي��د دامن بةخؤماطرت، باسي بؤكردين كة ضؤن ثيَش وةخت جاشةكان لةدةوري َ دي سةنطةريان ليَداوة ،زاهرييش ض����ؤن ك���ةوت���ؤت���ة ب����ةر دةم���ي تفةنطةكانيان و شةهيديان كردووة .بةراسيت هةتا هاتين باوكي شةهيد بِروامان نةئةكرد ئاوا بةئاساني شةهيد َ بكري، ضونكة زاهري ثيَشمةرطةيةكي زؤر ئ�����������ازاو وري�������اب�������وو، شةهيدبووني زاه�ير زيانيَكي طةورةبوو بؤ لقةكةمان و حيزب و خيَزانةكةيء طةلةكةمان. شةهيد ثياويَكي ئازاو زيرةك و ماندوو نةناسبوو ،سياسي وك��ؤم��ةالي��ةت��ي وقسةخؤش بوو ،ضووبووة َ دلي هاوِريَيان وخ� َ �ةل��ك��ي ن��اوض��ةك��ةوة .جطة سي ل �ةش��ةه��ي��د دوو ب�����راو َ ئ��ام��ؤزاي و ه��ةن� َ �دي قرطةيي ثيَشمةرطةبوون لةلقةكةماندا. ثاشان لةدةمي ه���اوِر َي فاخر ك��وِري شةهيد زاه�يرم بيست كةكاتي م��ةف��رةزة خاصةكان َ هاتونةتة ن� َ �اودي هاتوضؤيان قةدةغةكردووة ،باوكي شةهيد َ مندالي حاجي حمةمةد دوو ب���ةن���اوي ح���ةي���وان���داري���ي���ةوة ن��اردب��ووة دةرةوةي ديَكة بؤ ئ���ةوةي خ��ةب��ةر بةثيَشمةرطة بدةن كةديَكة دوذم�ني تياية ، َ دوومندالةكة زاه�يري��ان بيين ب��وو ،ثيَيان وتبوو لةناوديَدا تانكو جةيشي تياية ،بؤئةوةي َ �����اودي. ��ي ون���ةي���ةت���ة ن� ب�ت�رس� َ ل �ةراس��ت��ي��دا ت��ةن��ه��ا مةفرةزة خاصة خ��ؤي��ان حةشاردابوو لةناو دَي��ك��ةدا .زاه�ير كة ئةمة
64
ذمارة - 33ئاياري 2010
ئ��ةب��ي��س��ت�َي��ت وابريئةكاتةوة كة ئةمانة هاتوون بؤ طرتين خيَزانةكةي .بةراكردن بةرةو َ ناودي ئةِروات بةختيارو ئاواتي َ �ي كةنزيك ��ي ،ك��ات� َ ل�ةط��ةال دةب� َ ئةبيَتةوة نةتانك و نةسةيارة َ نابيين ،ديَتةخوارةوة بؤ ناو َ دي ك��ة دوذم���ن ض��اوي��ان ثيَي َ ئةكةوي ئةيدةنة بة دةسِريَذي ض��ةك��ةك��ان��ي��ان و شةهيدي ئةكةن. هةر لةو ماوةيةدا بةكاريَك ضوومة ناو ش��اري سليَماني، ئيَوارةيةك ضوومة َ مالي ثورم ب���ؤ ئ�����ةوةي ض����اوم ب���ة بةيان �ةوي لة َ و م��ن� َ �دال��ةك��ان ب��ك� َ طةل ئ���ةن���وةري ث����ورم كةميَكمان خ����واردةوة ،كاتذميرَ يانزةي ش��ةو ومت ئ���ةرؤم ب��ؤ اليةكي ت��ر ،ضوومة دةرةوة بؤ َ مالي حاجي ناجي بةرامبةر َ مالي خؤمان ،الي ئ��ةوان ب��ووم زؤر جيَطةي بِرواي من بوون ثاش ضةند كاتذميرَ َي ،نيوةي شةو غةل َ دةنطي سةيارةو َ بةغةلب الي ماالي ئيَمة و ثورم ثةيدا بوو ،ديار بوو ئاطاداري رذيَم كرابوو كة من ل�ةو طةِرةكةم، م��ن��ي��ش ي���ةك���س���ةر ض���ووم���ة حةوشةكةيان زؤر طةورةبوو خؤم لةبةيين ضةند بةرميليَكدا حةشاردا ،ثاش طةِراني َ مالي ئيَمةو ثورم ،هاتنة سةر َ مالي َ هةوالي منيان حاجي ناجي، ثرسي ،ئةوان وتيان نةمانديوة ذورةك��������ان ط�������ةِران ب���ةدوام���ا ه��ي��ض��ي��ان ن����ةدي .ئ���ةو شةوة سةيراني كضي حاجي لةخوا ث��اِرا ب �ؤوة كة طورضيلةيةكي
مةولودي ثيَغةمبةر بيَت ،كاك ج��ةالل لةمالي ئةواندا هيضي لي نةيةت ،طةِرامةوة دةرةوةي َ ش����ار .ب�������ةردةوام ب���ووي���ن ل ة ضاالكي كردن ل ة ناوضةكةدا. ضؤن ضاو َيكم لةدةست دا؟ ل�����ةم�����ان�����ط�����ي1982/5دا ب��ةت��ال��ي��ون داواي����ان ليَكردين ك���ةحم���اوي���ل���ةك���ةي ع���ةرب���ةت ب���ت���ةق���َي���ن���ي���ن���ةوة ،دي����ارب����وو مةبةستيان ك��ارَي��ك��ي تربوو لةناوضةي َ هةلةجبة ،ئيَمةش ض��وار ثيَشمةرطةمان ن��ارد بؤ ت��ةق��ان��دن��ةوةي حماويلةكة، (ئةبوعوال) يان لة َ طةل بوو زؤر ش���ارةزا ب��وو ل ة تةقينةوة ،بؤ بةياني ط��ةِران��ةوة كارةكةيان َبةجي نةكردبوو ،بؤية هةر جي َ ئةو رؤذة عةسر من و ئةبوعوالو ش�رََي�زادو دالشاد بة ريَكةوتني بةرةو عةربةت ل ة خةراجيانةوة م���ن و ئ��ةب��وع��وال ض���ووي���ن بؤ َي���زادو الي حم��اوي��ل �ةك��ة ،ش � رَ َ دل��ش��ا د م��ان��ةوة لةخةراجيان بؤ ثةيداكردني تراكتؤر يان س��ةي��ارة ب��ؤ ط��ةِران��ةوةم��ان بؤ شار باذيَر ،ثيَش ئةوةي بضينة جيَطةكة لةشويَين كةمينةكاني رؤذ كة لةسةر جادة دايان ئةنا مينيَكم دانا بؤ ئةو سةربازانةي ك��ة ب����ةرؤذ ك��ةم��ي��ن��ن ،ثاشان ضوينة ذيَر حماويلةكة()TNT م���ان ل �ةع��ةم��ودةك��ان بةست، ت��ةن��ه��ا واي�����ةري س���اردوط���ةرم مابوو بيبةستني ،هةردووكمان َ ثالكةوتبووين ،بة ئةبوعوالم وت ب����ِرؤ خ����ؤم واي���ةرةك���ان ئةبةستم ئةويش داواي ليَكردم
لة ِراستةوة :ئازاد ،ئارام عةىل ،شاهؤ ،عومةر حامد ،ئاوات ،جةالل عةىل و كامةران .دانيشتووةكان :رَ هيش قادر وشةهيد سريوان
كة من ب�ِرؤم و ئةو وايةرةكان �ةس�تي ،وي��س��ت��م َ َ هةلسم ئ��ةب� برؤم لةثِريَكدا ()TNTيةكة ب��ة س��ةرم��دا ت��ةق��ي��ةوة ،كةومت م��اوةي��ةك ئ��اط��ام ل��ةخ��ؤم نةما كةهؤشم هاتةوة ضاوم لةهيض نةبوو هةموو طيامن لةخويندا ب��وو ،وةزع��م زؤر خ��راث بوو، ه����ةر ل������ة َ وي ض�����اوي راستم لةدةست دابوو ،بةتةماي خؤم نةبووم كة مبيَنم ،دياربوو كة هةستابووم واي���ةري ط��ةرم و سارد لةيةكيان داب��وو ،ببووة هؤي تةقينةوةكة ،كةهةستام دةس��ت��م ب��ةر ئ��ةب��وع��وال كةوت طرمت دي��ار بوو ئةويش طويَي ل�ةه��ي��ض ن��ةب��وو ،ه���ةر ضؤنيَك ب��وو ب��ردم��ي��ةوة بؤخةراجيان ب��رادةران��ي�تر هةستيانكردبوو كة كاريَكي خ��راث روي���داوة، بةثريمانةوة هاتن ،بردميانة
ن��او َ دي ،خةلكي خةراجيان ل��يَ��م��ان ك���ؤب���ون���ةوة زؤري�����ان ثيَناخؤشبوو ،سةيارةيةكيان ئامادةكرد بؤ طواستنةوةمان ب��ؤ َ وةالن�����ة ،م���اوةي���ةك ئاطام ل���ةخ���ؤم ن���ةب���وو ،طةيشتينة َ وةالن��ة كاتيَك هؤشم كردةوة دك��ت��ؤر ئيرباهيم ضارةسةري َ هةندي ئةكردم ،ثاش ئ��ةوةي كةمي داو ودةرم��امن وةرط��رت َ ب����اش ب�����ووم ،رؤذي دواي����ي م��ن��ي��ان ب���رد ب��ؤط��ون��دي ويَ َلة َ لةمالي ه� َ �اوري شةهاب بووم، خ����ؤي و خ���َي���زان���ةك���ةي زؤر خ��زم��ةت��ي��ان ك�����ردم جيَطةي سوثاسة ،هةموو هاوريَيانيرت َ هاوري زؤريان ثيَناخؤشبوو، عومةرحاميد نامةيةكي بةناوي منةوة نوسي بؤكةمالي برام ك��ة ل���ةب���اراو ب���وو ،ك��ة كةمال نامةكةي دي بوو وتبووي ئةم
نامةية دةست وخةتي جةالل نيية ،ل��ةو ك��ات��ةدا دايكيشم ل���ة َ وي ب��وو ،ب��ؤ ئ���ةوةي بةيان و دايكم نةزانن ضي رويداوة هةرخؤي طةيشتة الم ل ة ويَ َلة ، ئ��ةوس��ا زان���ي ب��ري��ن��دار بووم، طةِرامةوة باراو دايكم و بةيان منيان بيين ك��ة لةسةيارةكة داب��ةزي��م س��ةروم��ل��م هةمووي ثيَضراوة تيَكضوونَ ، خةلكي باراو زؤربةيان هاتنةالم زؤريان ثيَناخؤشبوو ،ك��اك مستةفا ضاوِرةش كة بيسيت هاتةالم و َ دايين تا سنوري سةيارةكةي ئ� رََي�ان ،من و كةمال و هاوِر َي ئ����ارام ب����ةرةو سةركردايةتي ب�����ةرَي�����ك�����ةوت��ي��ن ،ب���ةض���ةن���د َ رؤذي ط��ةي��ش��ت��ي��ن��ة نؤكان، ب����ارةط����اي(م.س) ل���ة َ وي بوو، لة َ وي خستميانة ذيَر عيالجةوة ، ث��اش ض��ةن��د َ رؤذي ك��ةم��ال و ذمارة - 33ئاياري 2010
65
ئ��ارام ط��ةِران��ةوة بؤ شارباذيَر، م� َ ��ال���ي م���ةالع���ةل���ي لةنؤكان ب���وو ،ض��ةن��د ج� َ ��اري ثةرخيان خ����واردن����ي ئ���ةك���رد ئةينارد ب��ةدوام��ا ،لةو م��اوةي��ةدا ضةند َ َ هاوري(عةزيزحمةمةد) جاري س��ةردان��ي ك���ردم ،جاريَكيان ب���ةرَي���ز م���ام ج���ةالل هاتبووة الي ه�����اوِر َي ع��ةزي��ز ئةويش ل����ةط� َ َ �������اوري ع����ةزي����زدا ���ةل ه� سةردانيكردم .م��اوةي ضةند ��ي ل���ةن���ؤك���ان م���ام���ةوة م���ان���ط� َ ب �َي��س��ودب��وو ،ث��اش��ان ه� َ ��اوري ع��ةزي��ز داواي لةدكتؤرةكان كرد كة ضاوةريَي ضني بؤضي رةوانةي ئيرَ اني ناكةن .ئةوسا ب �ِري��اري��ان��دا مب��ن� رََي�ن بؤئيرَ ان ودةرةوةي َ والت ،كةطةيشتمة ت�������اران ب���ردم���ي���ان���ة ئوتيَل فريدةوسي ،ثاش ضةندرؤذيَك ب��ردم��ي��ان��ة الي دكتؤريَكي ت������ودة ،ث����اش ف���ةح���س وتي ض��اوي راستت لةدةستداوة، ض����اوي ض��ةث��ي��ش��ت بريندارة ثيَويسيت ب��ة نةشتةر طةري ودةرةوة ه��ةي��ة ،ئيرت حيزب �ةل َ ل��ةت��اران ل �ةط� َ خالةحاجي ب��ؤم كةوتنة معامةلة كردن، ب��ؤئ��ةوةي رةوان����ةي سوريةم بكةن ،ب��ةِراس�تي َ خالةحاجي يادى بةخيرَ زؤر يارمةتي دام، سورية(شام) بةطةيشتنمة ه����اورَي����ي����ان ب���ردم���ي���ان���ة الي ليَذنةيةكي ثزيشكي سؤظيةتي ك����ة ل�������ة َ وي ب�������وون ،وت���ي���ان ئةبيَت بضيَت بؤ سؤظيةت بؤ معالةجنة ،ب��ؤ ئ��ةو مةبةستة حيزب كةوتنة دروستكردني ثةساثؤرتي يةمةني ،ناردني
66
ذمارة - 33ئاياري 2010
راث��ؤرت��ي ثزيشكيي سوريةو ل�َي��ذن��ة سؤظيةتيةكة ب��ؤ زؤر لةوالتة ئيشترياكيةكان ،لةثيَش هةموويانةوةهةنطارياوةالميان داي���ةوة ،لةسةرةتاي1983دا ن���اردم���ي���ان���ة ه���ةن���ط���اري���ا ،كة ط���ةي���ش���ت���م���ة(ث���وداث���َي���س���ت) ب���ردي���امن���ة نةخؤشخانةي ن���اوةن���دي ،ل���ةوم���اوةي���ةدا كة ه���اوِر َي ط��ؤران هةلةجبةيي و م��ةمح��ود ك��ةم��ال بيستبويان ثيَشمةرطةيةكي كورد هاتوتة هةنطاريا ب��ؤض��ارةس��ةر هاتنة الم زؤريارمةتيان دام ،زؤربةي رؤذةكاني شةمةو يةك شةمة دةرئ���ةض���وم ب���ؤالي���ان ي���ان بؤ الي هاوريَيانيرت ،دكتؤرةكان ك��ةوت��ن��ة ض���ارةس���ةرك���ردمن بة باشي ،ثاش دوو نةشتةرطةري داواي�����ان ل �َي��ك��ردم ك��ة ئةبيَت ض����اوي راس���ت���ت دةربةيَنني ض���ون���ك���ة م�����ان�����ةوةي زي���ان���ي ئ��ةب��يَ��ت ب���ؤ ض�����اوي ضةثت، منيش رةزام��ةن��دي��م نيشاندا، مانطي طةِرامةوة ثاش ضةند َ سورية. َ ومندالةكامن زؤر بريي بةيان ئ��ةك��رد ،ك��ةط��ةِرام��ةوة سورية ش�������ةِري ث��ش��ت��ئ��اش��ان ت����ازة روي��داب��وو ،ه���اوِر َي ع��ةزي��ز ل ة س��وري��ة ب��وو ،كؤبونةوةيةكي ب���ةه���اوريَ���ي���ان���ي ش�����ام ك���رد ب��ةم��ةب��ةس�تي ن���اردن���ةوةي���ان ب��ؤ ك��وردس��ت��ان ،ي��ةك��ةم كةس م��ن دةس��ت��م ه� َ ب�ري ومت من ��ةل� ِ ئ��ام��ادةم ب��ؤ ط��ةِران��ةوة بةيةك ضاوةوة ،ثاش ضةند رؤذيَكيرت هاوِريَيانيرت ط��ةِران��ةوة ،وةكو تؤفيقي حاجي و موستةفاي
دةروَي���������ش ،...،ناردينيانة ق���ام���ي���ش���ل���ي الي ه���������اوِر َي ئةبومةمحود(جةالل دةباغ)، رؤذي لة َ ماوةي ضةند َ وي بووين نز يكة ي 5 0ثيَشمة ر طة ية ك دةب������ووي������ن ئ����ام����ادةك����راي����ن بؤضوونة ناوةوةي كوردستان، هةموو ضةكدار كراين لةطةل ضةكي زي���ادةش ،بةيارمةتي هاوريَياني مةفرةزةي(ريَطا) ك �ةه��ةم��ووي��ان ثيَشمةرطةي ئ�����ازاو ب���ة ج����ةرط ب�����وون ،ل ة اليةن حيزبةوة دياريكرابوون ب��ؤ ب��ردن��ي ه��اورَي��ي��ان��ي تازة و ض�����ة ك ب����ؤ ك����وردس����ت����ان، ه��ةن��دَي��ك��ي��ان ع����ةرةب ب���وون، ل �ةو50ث �َي��ش��م��ةرط��ةي��ة ثارتي و ش��ؤس��ي��ال��ي��س�تي تيَدابوو لةناوةراسيت مانطي1983/6 دا ب��ة س��ةي��ارة ل � ة قاميشلي َ ك��ةوت��ي��ن��ةري ب���ؤ سةر ي����ةوة سنور ،ضوينة طونديَك نزيك بةثي خاثور ،ئ�َي��وارة ل�ةوَي��وة َ ضوينة سةر ئاوةكة ،بةضوثي ط�����ةورة ث���ةِري���ن���ةوة ئ���ةوب���ةر، ويستمان هةرئةوشةوة بطةينة ضياي(بَيخيرَ ) لةثشيت زاخؤ ب����ةآلم ل �ةن��زي��ك ئؤردوطايةك ضةند هاوريَيةك ثةكيانكةوت، نةيانتواني لةوة زياتر بِرؤن، ئ��ةوان��ة ب���وون ك��ة ل � ة دةرةوة هاتبوونةوة ،يةكةجماريان بوو بةثي بِرؤن ،ثيَشمةرطةكاني تر َ بةردةوام بوون لةرؤشنت ،من و تؤفيق و موستةفا ماينةوة ل���ة َ ط���ةل ث���ةك���ك���ةوت���ووةك���ان، خ����ؤم����ان ل����ةن����او زةل����ك����او و ضِرةيةكدا حةشاردابوو ،ثاش ن���ي���وةرؤ ب���وو ضوارجةيشي
ن��اش��ةع�بي ه��ات��ن��ة نزيكمان، خؤمان دةرنةخست و خؤمان ش�������اردةوة ،ب���ةس���ةر ئيَمةدا ت �َي��ث��ةِري��ن ك��ةوت��ن��ة بةردةمي ض��ةن��د ث �َي��ش��م��ةرط��ةي��ةك��ي تر لةسةرو ئيَمةوة بوون ،تةقةيان ل �َي��ك��ردن دوان���ي���ان ط���ةِران���ةوة ب�������ؤالي ئ���َي���م���ة ب���ةه���ةرح���ال ئةوانيش نةطةرانةوة جيَطةي خؤيان ،تةقة دةس�تي ثيَكرد لي لةهةر ض���وارالوة تةقةمان َ ئةكرا ،باش ئةوة بوو زؤربةي ه��اورَي��ي��ان طةيشتبونة شاخ و دام����ةزرا ب���وون ،مةسافةي ئ �َي��م �ةو ش���اخ ي���ان هاوريَيان ثي، كاتذميرَ َي زياتر ب��وو بة َ ل ة شويَين خؤمان دةرضوين ب���ةرةو ش���اخ ،خ��ؤش ل���ةوةدا ب��وو ئ��ةوان��ةي ثةكيان كةوت بوو ثيَش ئيَمة طةيشتنة شاخ، ضونكة ت��رس ه��ةب��وو ،بة دةم شةِرةوة من و تؤفيق و مستةفا ب��ةث��ةل��ة ث��روس��ك��ة طةيشتينة بناري شاخ لة ناو قةبرسانيَك دام����ةزراي����ن����ةوة .ب���ة دةيةها سةيارةي سةربازي جةيش و جةيشي شةعبيان ئةهيَنا بؤ شةرةكة ،ثاشان كؤثتةر هات و ش��ةِرةك��ة ط��ةرم ب��وو هيرَ شي ط����ةورة ب��ؤ س���ةر ئ�َي��م��ةب��وو بؤ طرتنمان ،ب��ةالم زياتر ل ة 25 س���ةرب���ازو ج���اش ك������وذران و َ هةندي ضةك بريندار ب��وون و و ه���ةوي���ةي جاشايةتيمان دةست كةوت ،لة الي ئيَمةش ثيَشمةرطةيةكي ثارتي شةهيد ب���وو ب���ةر س���اروخ���ي كؤثتةر كةوت ،دةمةو ئي َ َواري كؤثتةر ش���اخ���ةك���ان���ي���ان س����وت����ان بة
1979جةالل عةىل
سةرماندا. ئ��������ةو ج�����ان�����ت�����اي�����ةي كة ل�ةه��ةن��ط��اري��اوة هيَنا بومةوة ثارةو ثةساثؤرت وكاميرَ ايةك و ويَنةي سةفةرةكةمي تيابوو ه���ةم���ووي س���وت���او ه��ي��ض��م بؤ دةرن����ةض����وو ،ش����ةوي بةسةر ه���ات ثيَويستة خ��ؤم��ان لةو ن��اوض��ةي��ة دةرب����از ك��ةي��ن .ئةو ناوضةيةمان بةجيَهيَشت ،دوور كةوتينةوة ،زؤرماندوبرسيمان ب������وو ،ط��ةي��ش��ت��ي��ن��ة بنكةي بةدينان ه��اوِر َي ئةبو جؤزيَف (ت���ؤم���ات���ؤم���اس) بةرثرسي ئ� َ �ةوي بوو ثاش ثشوو دانيَك ثيَشمةرطة تازةكان و مةفرةزةي ريَطا ل��ة َ وي م��ان��ةوة ،ئيَمةش نزيكةي 15ثيَشمةرطةبووين ط�����ةراي�����ن�����ةوة ب������ؤس������ؤران، لةريَطةماندا طةيشتينة الي
هاوريَيان لةنزيك ثشتاشان، ه �َي��زَي��ك��ي زؤر ب����وون م�ل�ازم خدر و ئةمحةد جبوري لة َ وي بوون ،هاوريَكاني هةوليرَ اليان م��ان��ةوة ،تةنها م��ن و تؤفيق ومستةفا طةراينةوة هةورامان، ل ة ريَطةي ئيرَ انةوة بة وةرةقةي َ كةرةجال و ي طةيشتينة ثارت س��ورَي��ن ،ل�ةب��ةر ش��ةري نيوان ئيَمة و يةكيةتي نةمانتواني بةو ناوضانةدا برؤين كة ئةواني تيابوون .زؤربةي هاوريَياني هةورامان و سليَماني وقةرةداغ َ كةرةجال و سوريَن وطةرميان لة بوون ،زؤريان ثيَخؤش بوو كة ئيَمة طةراينةوة ،ناردم بةدواي بةيان و دايكم و َ مندالةكامندا، هةر كةبيستيان خيرَ ا طةيشتنة الم ،بةيان و دايكم و شوكري َ َ هةندي مندالةكان و و ثورم و ذمارة - 33ئاياري 2010
67
خزم بوون ،كة ضاويان بة من كةوت زؤر طريان ئةوسا زانيان كةضاوي راستم لةدةست داوة، ماوةيةك الم مانةوة ،شوكري و ثورم و خزمان طةرانةوة ،دواي َ رؤذي زؤر ل��ةخ��زم و ض��ةن��د برادةران ئةهاتن بؤ الم ،بةيان و داي��ك��م و ئ��اس��ؤ و ئ��اك��ؤ الم َ كةرةجال مانةوة ،هاوين بوو لة ذورَي���ك���ي ب��ض��وك��م ضاككرد، هةموو َ رؤذي لةاليةن رذيمَ ةوة بؤردومان ئةكراين ،لةماوةي ضةند سالي ثيَشمةرطايةتيمدا ي عةرةمبان ضةند هاوريَيةك َ ل���ةط���ةل ب����وو ل����ةط����ةل ريَ����زم ب���ؤي���ان:ه���اورَي���ي���ان ئةمحةد ع��ةرةب و ئةبورةزاو ئةبوعوال و دك��ت��ؤر براهيم و سةليم و َ هةندي كضيشمان هةنديَكي تر، لة َ طةل بوو وةكو لينا و سؤزان و هودا. ث��امش��اوةي��ةك هاوريَياني س��ةرك��رداي��ةت��ي ن���اردي���ان بة دوام����ا ض��ووم��ة الي���ان ثيَيان ومت ئ���ةم���ان� َ ��ةوي ب��ت نيرَ ينة سورية بؤ يارمةتيداني هاوِر َي ئ��ةب��وم��ةمح��ود(ج��ةالل دةب���اغ) ل �ةق��ام��ي��ش��ل��ي،ث �َي��م ناخؤش ب����وو ل���ةب���ةر ئ�����ةوةي م����اوةي ض��ةن��د س� َ �ال�َي��ك��ة ثيَشمةرطةم و لةشاخم ناتوامن لةغةرييب بذيم ومت وةالمتان ئةدةمةوة، َ كةرةجال ئاطاداري طةرامةوة بةيان و دايكمم ك��رد زؤريان ثي ناخؤش بوو ،جاريَكي تر َ طةرامةوة سةركردايةتي و بة بةبي َ مندالةكامن برادةرامن وت َ ناضم بؤهيض شوي َ َين ،ئةوةبوو هاوريَياني(م.س) ئاطاداريان
68
ذمارة - 33ئاياري 2010
طةل َ كردم كةلة َ مندالةكان بضمة تاران ،مانطي 1983/9بةرةو تاران دةرضوين لة َ َ هاوري طةل ئةبوعةلي(حسينَ مةرجان) ،كة طةيشتينة تاران ضوينةئوتيَل فريةدوسي زؤر ثاك و خاويَن بوو. ه���اورَي���ي���ان���ي ريَكخراوي تاران هاتنةالمانء يارمةتيان بؤهيَناين ،هةموو هةفتةيةك ئةهاتنة الم���انَ ، خالةحاجي ب��ةرث��رس��ي ئ���ةو ئ��وت�َي��ل� ة بوو ب����ةن����اوي شؤسياليستةوة ط��ي�راب����وو ،زؤر يارمةتيان داي�����ن ،م��ن��دال��ةك��ان زؤري����ان ثيَخؤش ب��وو ،ب��ؤ دةركردني ل��ي��س��ةث��اس وك���ِري�ن�ي بليت نزيكةي شةش مانط ل ة تاران ماينةوة ،لةو ماوةيةدا ضةند هاوريَيةك ل ة طةرانةوةيان بؤ كوردستان ئةهاتنة المان وةك و ئ��ةمح��ةدج��ب��وري ،مةالعةلي، ب��ةه��ادي��ن ن����وري ،دةرويَ����ش، نازةنني ،ئةستيرَ ة ،سةيد باقي، ش �َي��خ رةس� َ ����ول و هةنديَكي ت��ر ك��ةن��اوي��امن ل�ةب�ير نةماوة، رؤذي َ َ خالة حاجي وتي وةرة بضني ب��ؤ فرؤكةخانةي تاران َ هةندي كةلوثةل هاتووة هي ئيَوةية كةضووين و وةرمان طرت دوو جانتاي طةورة بوو، ب��ردم��ان��ةوة ل��ةذورةك��ةي ئيَمة لةئوتيَلةكة ه��اورَي��ي��ان هاتن ب���ردي���ان بؤسةركردايةتي، ثاشان زانيم ئيَستطةي حيزب بوو ،ليسةثامسان بؤدةرضوو ب���ةي���ارم���ةت���ي خالةحاجي، ه��اورَي��ي��ان بليتيان بؤكرين، لةسةرةتاي1984دةرضووين
َ ورؤذي بؤ سورية (شام)،شةو لةفرؤكةخانةي شام ماينةوة ، هةتا هاوريَياني حيزب هاتن دةري���ان ك��ردي��ن ،ث��اش ضةند َ رؤذي بةرةو قاميشلي ضووين بؤ وةرطرتين ئةركةكةم ،لة َ وي َ هاوري ئةبومةمحود ثيَشوازي ل�َي��ك��ردي��ن ،ل �ةب��ةر ه��ةن� َ �دي هؤ كارةكةم وةرنةطرت ،طةرامةو ة شام ،لة َ وي لةجيَطةيةكي باش، لةتازةترين ط���ةرة ك خانويان ب��ؤط��رت�ين ،م��ن� َ �دال��ةك��ان خرانة ق��وت��اخب��ان��ة ،خ��ؤش��م ب���وم بة بةرثرسي ئةو ثيَشمةرطانةي ئةهاتن بؤ ضارةسةركردن ،ئيرت من موضة و جيَطةو بردنيان بؤ َ هةندي ثيَداويسيت دكتؤر و �ي ئةكردن، ت���رم ب��ؤ ج �َي��ب��ةج� َ ث �َي��م��ان خ���ؤش ب���وو هةرضي ه��اوريَ��ي��ان لةكوردستانةوة َ هةوالي بهتناية ئةمبينني طةرمي كوردستان و هاوريَيامن بةرؤذانة ئةبيست ،لةوماوةيةدا ئةم هاوريَيانة هاتنة َ ئةوي:مام س������االح ،ش���ةه���ي���دج���ةوه���ةر، مامؤستا ق��ادر ،عةبةي مامة، ح���ةم���ةس���ةع���ي���دق���ةرةداغ���ي، م��س��ت��ةف��ا ،ح��س�َي�نَ م���ةرج���ان، مامؤستا رزط����ارو سةوسةن و زؤري تر كة ناوةكامن لةبري نةماوة ،ماوةيةكي زؤر لة َ وي ب��ووي��ن ،ل �ةو م��اوةي��ةدا زياتر طةل َ لة َ مالي ئةمحةد جبوري وج����ةالل����ي ح���اج���ي حسينَ ء ه� َ ��اوري ك��ةري��م و ثةخشان و َ هةندي خيَزاني تر ثةيوةندميان ه���ةب���وو ،ن��زي��ك��ةي دوو َ سال ل���ةش���ام م���اي���ن���ةوة ،ج���ارَي���ك َ كةهةول ئةدةن ئاطاداركراين
ئاسؤ وئاكؤ بنيرَ ن بؤ سؤظيةت ب��ؤ ئيظانؤظا ل �ةط� َ َ هةندي �ةل َ مندالي ت��ردا ،بةيان دةسيت كرد بةطريان و رازي نةبوو بؤية وازي���ان هيَنا ،ه� َ ��اوري عةزيز َ زووزوو ئةهاتةالمان بؤمالةوة، ���ي ح�������ةزي ل����ةه����ةرخ����واردن� َ بكرداية داواي ئةكردوبةيان ب��ؤي ئ��ام��ادة ئ��ةك��رد ،جاريَك ثيَي وت�ين ه� َ ��ةول ئ���ةدةم بتان ��ي ،زؤري نةبرد ن� رََي�م ب��ؤ والت� َ ئاطاداري كرين كة بةخيَزانةوة خ�����ؤم�����ان ئ�����ام�����ادة بكةين بؤهةنطاريا لة َ وي زةمالةتان بؤ دةرضووة .ثاش ئامادةكردني ثيَداويستيةكاني سةفةر ،مرؤظ ثيَويستة بةوةفا بيَت بؤ هةر روداويَ��ك بةئامانةتةوة باسي ب��ك��ات ئ����ةوةي ح��ي��زب كردي لة َ طةل ئيَمةدا زؤر ط��ةورة بوو بةهةموو شيَوةيةك يارمةتيان ئ���ةداي���ن ج �َي��ط��ةي سوثاسن ه��ةر ل�ةئ� رََي�ان و س��وري��ةش دا، دي��ارة حيزبيش بةوةفاية بؤ َ هاوري تيَكؤشةرةكاني ،ئيَمة ئ����ةوةي ك��ردوم��ان��ة بؤحيزب ون��ي��ش��ت��ي��م��ان��ةك��ةم��ان واجيب س���ةرش���امن���ان ب������ووة،وةك���و َ َكؤشةري هةرطيز بؤ ياداشت تي دانةوةمان ئةوةمان نةكردووة ب��ةالم حيزب كةمتةرخةمييان لة َ طةلدا نةكردووين. ضومنان بؤهةنطاريا: لةكؤتايي س��ال��ي 1985 دا دةرض���وي���ن ب���ؤ هةنطاريا بؤ(بؤداثست) كةضووينة َ ئةوي ناردينيان بؤ ش� َ �اري نزيكةي ضوار كاتذميرَ ل ة بؤداثستةوة دوور بوو ناوي (ئؤرؤشهازة)
ب��وو دوان����زة ه��اورَي��ي حيزب ل������ة َ وي ب������وون ،ض���ومن���ان بؤ ئ� َ ��ةوي تةنها بؤ تةواوكردني خويندني زمان بوو ،شاريَكي بضوك و جوان بوو َ خةلكةكةي زؤرب�������اش ب�����وون ل���ةط� مَ ��ةل���ان نزيكةي هةشت مانط ماينةوة، دراوس �َي��ي��ةك��ي هةنطارميان هةبوو ناوي(ضؤثيكةنيين ) ب���وو زؤر ي��ارم��ةت��ي ئةداين، زؤر جار ئاسؤ و ئاكؤي ئةبرد بةمالو ب��ةوالدا بؤ الديَيةكاني دةوروبةري شار. ه����ةر ل�����ة َ وي م���ن و بةيان سي زؤرب����ةي ب��ةي��ان��ي��ان دوو َ كاتذميرَ لةدةواجنيَك كارمان ئ���ةك���رد ،ب���ةث���ارةي���ةك���ي كةم مريشكمان بارئةكرد. لةهةنطاريا ضؤن ذيامنان بردة سةر: ث����اش خ���وَي���ن���دن���ي زم���ان ط�����ةراي�����ن�����ةوة ب����ؤداث����س����ت، َ مندالةكان ضوونة قوتاخبانةي عةرةبي(لييب) ،بةيان ضووة قوتاخبانةي برين ثيَضي(معاون طيب) ،هةرضةندة بةيان زؤري نةخويندبوو الي خؤمان تةنها ل � ة ث��ؤل��ي ش��ةش��ي سةرةتايي ب�����وو ،م��ن��ي��ش دةورةي����ةك����ي كؤمثيتةرم بؤ دةرض��وو بةالم ب��ة ه��ؤي ض��اوم��ةوة نةمتواني خبويَنم . بؤداثست يةكيَكة لةشارة ه���ةرةج���وان���ةك���ان���ي جيهان، بةراسيت شاريَكي زؤر جوانة، ل �ةو م��اوةي��ة دا ت���ةواو مَ دلان خؤش بوو هيض كيَشةيةكمان ن��ةب��وو تةنها دوري ك��ةس و كارمان نةبيَت.
ج����ار ج����ار ك����اك ك���ةري���م و حاجي كةمال كة دوو بازرطان بوون لةسليَمانيةوة شتيان بؤ ئةهيَناين جيَطةي سوثاسن. ل�����ةو م������اوةي������ةدا ل����ة زؤر شويَندا كارمان ئةكرد وةكو ضيَشتخانةي يوناني ،عةرةبي، هةنطاري ،دةواجن ،مةزرةعة، البردني بةفري سةرجادةكان و ثاك كردنةوةيان وشويَين تر تةنها بؤئةوةي ذيامنان باشرت بيَت ،ضونكة ئ��ةو موضةيةي ل��ةم�يري وةرم���ان ئ��ةط��رت كةم بوو بةشي ذياني خيَزانيَكي نةئةكرد ،ب��ةالم بةشيَوةيةكي ط��ش�تي مَ دل�����ان خ����ؤش ب���وو، خؤمشان رابوارد. دووج���ار رَي��زان��ي خوشكي َي���دي و ب���ةي���ان و ع���ةت���اي م�� رَ َ مندالةكاني ل� ة دانيماركةوة ه��ات��ن ب��ؤ الم���ان و يارمةتيان داين. َ كؤمةلةي ماوةيةك بةرثرسي خويَندكاراني كوردستان بووم، لةسالي1986دا ،ضومة(براط) ثايتةخيت (ضيكؤ سلؤظاكيا) ب����ؤب����ةش����داري لةكؤنطرةي َ ك����ؤم����ةل����ةدا ،ل�������ة َ وي ض����اوم ب��ةه��ةن� َ �دي ب�����رادةري ديَرينم كةوت وةكو :شؤرش ،سامان، كاك كةرميي حسامي ،حسينَ ، سةعيد ،ك��اوة و بةريَز غةني بلوريان و زؤري تر .هةر لةو سالةدا بةيان لة َ طةل برادةران ضوو بؤ مَ َ فيستيظالي ئةلانيا بؤ ئاشيت ،زؤري ثيَخؤش بوو. ئ��ةن��دام��ي ريَكخراوةكاني ح��ي��زب ب����ووم لةهةنطاريا، لةيادةكاني حيزب دا ضاالكي ذمارة - 33ئاياري 2010
69
َ هاوري كورديشمان ئ��ةك��رد، ك����وردةك����ان وةك�����و :ط����ؤران، م����ةمح����ود ،ك�������اوة ،ك���ةري���م، ج����ةالل ،م��ن وب���ةي���ان ،ئاسؤ، ئاكؤ و ه��ةن� َ �دي ه��اورَي��ي تر . هةروةها يادي نةورؤزيشمان ئةكردةوة. ج���ارَي���ك ل���ةس���ال���ي1987دا بوو هاوريَيان عةزيز حمةمةد وك�����ةري�����م ئ����ةمح����ةد هاتنة هةنطاريا كؤبونةوةيةكيان بة هاوريَياني هةنطاريا كرد ،لةو هةركةسي كؤبونةوةيةدا وتيان َ ئ���ةي���ةوَي���ت ب��ض �َي��ت��ة والتاني رؤذئ��اوا بابِروا ئيَمةش ريَطة ن��اط��ري��ن دي���ار ب��وو ب��ة تةماي روخاندني ب��ةم زوان���ةي رذيَم نةبوون. ه��ةر ل�ةو م��اوةي �ةدا خةلكي ك��ورد زؤرل�ةس��وري�ةوة ئةهاتن ب���ؤ ئ�����ةوةي ل���ةوَي���وة دةرض���ن ب��ؤ والت���ان���ي رؤذئ������اوا ،ئيَمة زؤر ي���ارم���ةمت���ان ئ�����ةدان بؤ دةرك����ردن����ي����ان ،وةك�����و :كاك ئ�����ةك�����رةم ،خ������در ،ف����ةره����اد، خةجي و جومعة ،تاريق ،ثورة َ خيَزانةكانيان و هةنديَكي تر. لة1988/3/16دا كارةساتة دل���ت���ةزيَ���ن���ةك���ةي ه� َ َ ��ةل���ةجب���ة رووي������دا ك���ة رذيمَ ������ي فاشي ئ� رََي�اق بةضةكي كيمياوي لة شارةكةي دا ،نزيكةي 5000 بي تاواني شةهيد كرد ،لةناو َ َ هةندي خزمي شةهيدةكان دا ئيَمةي تيا بوو ،كارةساتيَكي زؤرط��ةورة و دالتةزيَن بوو بؤ هةموومان. ه����ةر ل����ةو م����اوةي����ةدا بوو مَ هةولان ئةدا بؤ والتيَك بِرؤين،
70
ذمارة - 33ئاياري 2010
ك���اوةي ف��ةت��اح ب�َي��س��اران��ي ل ة لةندةن زؤر َ هةولي دا كة بضين ة ئةويَ ، َ بةالم ريَزاني خوشكي ب����ةي����ان ك����ة ئ����ةم����ةي بيست لي كردي بة فةرتةنة ،هاواري َ َ هةلساو داواي��ك��رد كة بضينة دانيمارك الي ئ��ةوان ،ضونكة ل���ة َ وي بةتةنها ب���وو ،ئيَمةش لةبةر ريَزان بريارمان دا بضينة دانيمارك. َ بةيان ساليَكي خويَندني مابوو بؤية نةمان ويست وازي ليَبهي َ َين ،بؤية بريارمان دا ئةو مبيَنيَتةوة ،لة 1988 /4/24دا عةتاي َ بةسي بلييت ئاوةلزاوام َ فرؤكةوة بؤ(من و ئاسؤ و ئاكؤ) هاتة هةنطاريا ،هةرضةند ة تازة نةشتةر طةري رخيؤلة كويَرةي بؤكرا بوو ،ئةو ضاكةيةم هةرطيز بريناضي ،لةو ماوةيةدا ئاكؤ لة َ ل �ةي��اري ك��ردن��ا ق��اض��ي شكا، ه��ةف��ت��ةي��ةك س���ةف���ةرةك���ةم���ان دواكةوت ،سواري شةمةندةفةر ب����ووي����ن ب����ؤ (ب����ؤخ����ارس����ت) ث����اي����ت����ةخ��ت�ي(رؤم����ان����ي����ا)، ������ةوي ل�������ة َ ش� َ وي م���اي���ن���ةوة ، رؤذي1988/5/2ب���������ة فِرؤكة طة يشتينة ( كؤ ثنها طن ) ثايتةخيت دان��ي��م��ارك ،لةناو ف���رؤك���ةخ���ان���ةي كؤثنهاطن ل�َي��ك� َ �ؤل��ي��ن��ةوةي��ةك��ي كورمتان ل � ة ط� َ ��ةل ك���را ،ث��اش��ان براينة مَ (ساندهؤل ) ذوريَكمان كةمثي وةرط����رت ث���اش ض��ةن��د َ رؤذي برام بؤ لي َ َكؤلينةوةي كؤتايي، ميسريةك وةرط� رََي�م ب��وو ،وتي ع��ةرةب��ي ئ��ةزان��ي ،ومت َ بةل َي، لي َ َكؤلينةوةكة تةنها بيست خ��ول �ةك��ي خ��اي��ان��د ،لةكاتي
ل�َي��ك� َ �ؤل��ي��ن��ةوةك��ةدا ثرسياري بةيانيان كرد ،ومت ضؤتةوة بؤ َ هةلةجبة بؤ الي كةسوكاري. ل �ةوم��اوةي �ةدا ن��اوي َ هةلةجبة زؤر طةورةو ثريؤزبوو ،ضونكة تازة كارةساتةك ة روويدا بوو، هةركاتي ويسيت بيَت وتيان َ ئاطادارمان بكةرةوة. ل �ةوك��ات �ةدا ئيَمة لةكةمثا لي بوون: بووين ئةم برادةرانةي َ ئ��ازادب��اث�ير ،ئ��ةك��رةم ،فةرهاد، خ���در ل��ة َ ط��ةل خيَزانةكانيان دا،ك���ات���ي خ��ؤمش��ان ثيَكةوة ئةبردةسةر. ث���اش ب��ي��س��ت و دوو رؤذ م��ايف ثةنابةرميان وةرط���رت و بردينيانة خانوي كاتي لة َ طةل ��ي مانط خ �َي��زان��ي ت�����ردا ،س� َ ماينةوة. ثاشان لةقوتاخبانةي زمان دةستم بةخويندن كردو ئاسؤ وئ���اك���ؤش ب��ةث �َي��ي تةمةنيان خ����ران����ة ث���ؤل���ي خ����ؤي����ان لة قوتاخبانةي دانيماركي. ث��اش م��اوةي��ةك خ��ان��وم بؤ دةرض�����وو ،ت����ةواو ن� َ ��وي بوو، ضوينة ن��اوي ،دةستمان كرد َ ناومال، بةكِريين كةلوثةلي رَي��زان��ي��ش��م ل �ةط� َ �ةل ب���وو ،هةر ضةندة قةرزيَكي زؤريشم بؤي كرد بوو. بةيان لةهةنطاريا بةردةوام ئ����ةخي����وي����ن����د ،ب�����ؤ س�����ةري س� َ �ال��ي 1989س��ةف��ةرم��ان كرد بؤ الي ،م��اوةي دة رؤذ لة َ وي مندالةكان زؤر َ َ دليان بووين ثيَي خؤش بوو. �ي مانط لة دواي ث��اش س� َ وةرطرتين ئيقامةكةم بةيانيش
1981جةالل عةىل شارباذير
ئ��ي��ق��ام��ةي وةرط������رت ،بؤيان ناردة سةفارةتي دانيماركي ل ة هةنطاريا لةمانطي 1989/7دا بةيان خويَندنةكةي تةواوكردو ي وةرط�������رت و ش���ةه���ادةك���ة هاتة دان��ي��م��ارك ،ب�ةي��ةك شاد بووينةوة ،خيَزانةكةمان يةكي ط��رت��ةوة ،ذي��امن��ان ب��ة خؤشي بةردةوام بوو. ب���ةي���ان���ي���ش دةس���ت���ي���ك���رد بةخويَندني فيرَ بووني زماني دانيماركي ،ماوةيةكي كةمي خ���اي���ان���د زؤر زي������رةك ب���وو، شةهادة هةنطاريةكةي طؤِري بة دانيماركي. ل���ةك���وردس���ت���ان���دا ئاشت ب��وون��ةوة طشيت ب��وو لةبةيين هةموو هيَزة كوردستانيةكان، بةرةيةكيكوردستانيثيَكهات، بووة مايةي خَ دلؤشي هةموو
الي����ةك ،ل � ة دان��ي��م��ارك لةسةر َ هاوري(ئةبوسةرباز) داواي ليَذنةي بةرةي كوردستانيمان دروستكرد ،لة َ طةل حيزبةكاني ن��او ب��ةرة ضةند ضاالكيةكمان ك��رد وةك���و خؤثيشان دان و ئاهةنطء ث��ارة كؤكردنةوة و َ هةندي شيت تر. ث������اش م����اوةي����ةك����ي ك���ةم ب��ةي��ان دةس�ت�ي ك��رد ب��ة ئيش ل ة خةستةخانة ي��ةك .منيش ضةند دةورةيةكم بؤ دةرضوو ب���ةردةوام ب��ووم ل�ةو دةوران���ة، ل �ةس� َ �ال��ي1990دا دةستم كرد بةكاركردن لةضيَشتخانةيةك كة خاوةنةكةي ب��رادةرم بوو، ك��وردي توركيا ب��وو بة ناوي نايل ،ماوةي هةشت ساال كارم كرد. ل����ةس� َ ���ال����ي1990دا ئ� رََي�اق
ش �َي��ت��ان��ة ث���ةالم���اري كويَيت داو داط�يري ك��رد ،ئةمريكا و نةتةوةيةكطرتوةكان داوايان بي ليَكرد دةرض�َي��ت لةكويَت َ س��ود ب��وو ،ه��ةر ل�ةو ماوةيةدا دايكم و ثةخشان و َ مندالةكاني ه��ات��ن ب��ؤه��ةن��ط��اري��ا ،ئيَمةش ض��ووي��ن��ة ئ� َ ����ةوي ب��ؤ بينيين ئ�����ةوان ،ث���اش ض��ةن��د َ رؤذي ئةنوةر ،ذيان ،بةكر ،تاريق و خيَزانةكانيان طةيشتنة َ ئةوي ئةمانة ث���ورزاي منن و ب��را و خوشكي ثةخشاني براذمنن، مانطي م��ان��ةوة المان م���اوةي َ ثي خؤش بوو بة زؤر دالي��ان َ تايبةت دايكم يةكةجماربوو دةرةوةي كوردستان ببينن، ل����ةدوارؤذدا كةطةرانةوة وتي ئيرت ضاوم ثيَتان ناكةويَتةوة هةر واش بوو . ذمارة - 33ئاياري 2010
71
لة سةرتاي1991دا شةري دووي كةنداو بةرثا بوو بةيين ئ��ةم��ري��ك��او هاوثةميانةكاني َي���اق زؤري نةخاياندو و ئ� رَ ئيرَ اقيان بةسةرشؤري لةكويَت دةرث����ةران����د ،ئ��ي�تر ش��ي�رازةي هيَزةكاني ئ� رََي�اق��ي تيَكضوو، ئ��ةوةب��وو ل������ةرؤذي1991/3/5 دا َ كلثةي راثةرين لةرانيةوة دةرض���وو هةموو كوردستاني ط��رت��ةوة ه��ةروةه��ا لةخواروي ئيرَ اقيش راثةرين بوو ،هةموو ش���ارةك���ان���ي ك���وردس���ت���ان بة كةركوكيشةوة ل ة ثياواني رذيَم ث��اك ك��ران��ةوة ،ب��ةالم لةخوارو بةو شيَوةية نةبوو. ب�����ة رؤذان������������ة ئ����اط����ام����ان لةروداوةكان بوو زؤر خَ دلؤش بووين ،ثاش ماوةيةكي كورت رذَي���م ث��ةالم��اري كوردستاني داي���ةوة ،زي��ات��ر ل���ةدوو مليون ك��ورد ئ��اوارةي ئ� رََي�ان وتوركيا َ سةرماوسؤلةبوو رذيَم ب��وون، ه��ةم��وو ش��ارةك��ان��ي طرتةوة، دايكم وشوكري خوشكم و َ مالي ثورم و َ مالي لةعلي و عومسان و ه���ةم���وو خ���زم���ان ئ�����اوارةي ي ئيَمة ئيرَ ان بوون ئيرت وةزع تيَكضوو زؤر خ���راث بووين، بة رؤذان��ة تةلةفومنان لة َ طةل ئةكردن ،دايكم لة َ وي نةخؤش َ هةندي كةوت ،لةشاري سةقز خزمي ب��امش��ان ه��ةب��وون زؤر يارمةتيان دا بوون. رؤذي1991/5/25داي������ك������م كؤضي دواي��ي كردبوو ،رؤذي دوايي بةياني زوو بوو باجي مريةمي مامة حةمة شةريفم تةلةفوني ك��رد لةسويدةوة،
72
ذمارة - 33ئاياري 2010
ثاش َ سالو بة بةياني وت كة ي كردووة. دايكم كؤضي دواي م��ن��ي��ش ه��ةس��ت��م ث �َي��ك��رد و ب��ي��س��ت��م ،ل �ةوك��ات��ةدا هةموو ذياني دايكمم ئةهاتةوة بةر ض�����اوم ،زؤر ط���ري���ام ضونكة نةمتواني ضةند َ رؤذي خزمةتي ب��ك��ةم ،ه��ةت��ا م���اوم ق����ةرزاري دايكمم ،ضونكة باش لةبريمة ك��ةض��ؤن ئ�َي��م��ةي بةخيَوكرد، ضةند بةيان و ئاسؤ وئاكؤي خ��ؤش ئ��ةوي��س��ت ،ثةيوةندي ل�ةط� َ �ةل ب��ةي��ان زؤر ب��اش بوو، بريناضي، ئ����ةوةم ه��ةرط��ي��ز لة َ ب� َ �����ةالم مَ ش خؤشة دل ب������ةوة َ كة َ جؤري رؤذي لةرؤذان بةهيض َ دل��ي دايكمم ن��ةرةجن��ان دووة و ئ����ازارم ن�����ةداوة ،هةروةها ش���وك���ري خ��وش��ك��ي��ش��م .ئيرت ه��ةم��وو خ��زم��ان و برادةراني دةرةوة هاتنة الم بؤ َ دل نةوايي كردمن. ل�����ةوم�����اوةي�����ةدا طفتوطؤ لةنيَوان بةرةو رذيمَ دا دةسيت ثيَكرد ،سةركردةكوردةكان ض��وون��ة ب��ةغ��داد ب��ؤ ضارةسةر ك��ردن��ي كيَشةكة ،ئةمريكاو َ والتاني ئةوروثا زؤنةيةكيان دروس���ت���ك���رد ن�����اوي زؤن����ةي 36بوو كة ئ� رََي�اق بؤي نةبوو ي ت�َي��دا بةكار ه�َي��زي س��ةرب��از ب���ه���َي� َ ن�ي ،ب���ؤي���ة ئ����اوارةك����ان ط��ةِران��ةوة كوردستان ،سةفةر بؤ كوردستان دةسيت ثيَكرد، ب��ةي��ان ،ن��ةس��ري��ن ،بيَستون، خَ دلوازخان يةكةم وةجبة بوون سةفةريان كرد بؤ كوردستان، هيَشتا س��ةرب��ازي ئ� رََي�اق��ي ل ة مانطي سةيتةرةكان دا مابوون، َ
مانةوة ثاشان طةرانةوة. منيش لةريَطةي سوريةوة رؤذي 1991/10/5طةرامةوة ك���وردس���ت���ان ك���ة ل���ة خاثور ثةرينةوة ئةوبةر مَ دل ثر بوو، ط���ري���امن ئ���ةه���ات ب���ؤ ئ����ةوةي زياتر ل ة سيانزة َ سالة ئاوا بة س��ةرب��ةس�تي نةهاتوومةتةوة ك��وردس��ت��ان ل �ةو س��ةف��ةرةم دا ���اوري ط����ؤرامن ل �ةط� َ ه� َ �ةل بوو، طةيشتينة ش��ةق�لاوة ضووينة َ شةوي بارةطاي(م.س)حيزب، م��اي��ن��ةوة ب��ؤ ب��ةي��ان��ي لة َ طةل ���اوري ئ��ةب��و س��ةرب��از ب� َ ه� َ ��ةري ك���ةوت�ي�ن ب�����ةرةو سليَماني، ضوينة ران��ي��ة الي هاوريَيان شةويَكيش ل���ة َ وي ماينةوة، رؤذي دواي����ي طةيشتينةوة سليَماني ،لةثيَشةوة ضوينة ب����ارةط����اي ح���ي���زب ،ه���ةن� َ ��دي ل���ةه� َ ��اوري دَي��ري��ن��ةك��امن بيين وةك��و ئيسماعيل ديكتاريف، َ هاوري ع��ةت��ا ،عومةرحاميد، ح��ةم��ةرةش��ي��د ق����ةرةداغ����ي و هاوريَياني تر. هيض َ ماليَك ش��ارةزا نةبووم ج��ط��ة ل � ة م� َ �ال��ي ث���ورم زياتر، بةهؤي ئةوانةوة َ مالي شوكري و لةعليم دؤزي�����ةوة ،ضوومة الي���ان زؤري����ان ث �َي��خ��ؤش بوو ضاوم بةهةموو خزمان كةوت، زؤر خ����ؤش ب����وو ب���ؤ منيش ماوةيةكي زؤر بوو دوور بووم ل ة كةسوكارم و هاوريَيامن ،هةر َ لةطةل شوكري، لةو ماوةيةدا ع��ومس��ان ،ع���ادل ،رؤذط����ار دا س���ةردان���ي م�����ةزاري دايكمم ك���رد ل��ةس��ةق��ز و طؤِرةكةمان َ هةلبةست وليَمان نوسي ،لة
طةرانةوةماندا توشي ئازاري ط��ورض��ي��ل� ة ه���امت ،وةزع����م زؤر خ�����راث ب����وو ب����ةو ئ�������ازارةوة طةراينةو ة سليَماني و لةويَش َ رؤذي لةخةستةخانة ض��ةن��د كةومت. َ هاوري كةريم هاتة سليَماني، كؤريَكي بةست َ خةلكيَكي زؤر ب���ةش���داري ت��ي��ا ك���رد ،سةري س� َ �ال��ي 1992/1991حيزب ئاهةنطيَكي طيرَ ا بةبؤنةي ئازاد بووني زيندانة سياسيةكاني حيزب كةماوةيةكي كورت بوو ط��ةراب��ون��ةوة ،ل �ةو ئاهةنطةدا َ َ هاوري، هةندي دياري درا بة يةكي بووم لةوانة. منيش َ رؤذي دوايي من و ئوميَدى خوشكةزام و عومساني براي ب��ةي��ان و خ�َي��زان��ةك��ةي بةرةو زاخؤ دةرضوين ،لةو سةفةرةدا ك���اك ش��ةوك��ةت��ي م���ةال وكاك ئازادمان لة َ طةل بوون ،بةفريَكي زؤر ب��اري ب��وو رَي��ط��ةي دةؤك زاخؤ طريا بوو هةر ضؤنيَك بوو بة َ ثالناني سةيارة طةيشتينة دهؤك ،شةو لةدهؤك ماينةوة جيَطة نةبوو تيادا خبةوين، ث��ي��اوةك��ان لةضاخيانةيةكدا خ�����ةوت��ي��ن ،س���ؤن���ي���اي ذن���ي ع���ومس���ان وش����ةمي����اي كضي ل����ةم� َ ���ي خ����ةوت����ن ،رؤذي ���ال� َ دواي ب���ةرَي���ك���ةوت�ي�ن ب����ةرةو خ��اث��ور ث��ةري��ن��ةوة بؤسورية، طةيشتينة قاميشلي ،شاريَكي كوردي سنورة ،رؤذي دوايي ب��ةش��ةم��ةن��دةف��ةر ب����ةرةو شام وي ل ة َ سةفةرمان كرد ،لة َ طةل كاك شةوكةت و ئازاد خانومان طرت .
بةهةر شيَوةيةك بوو ئوميَدم ل�ةط� َ �ةل خ��ؤم ب��ردة دانيمارك، ب� َ �ةالم عومسان وخيَزانةكةي لة َ وي مانةوة ،منيش طةرامةوة دانيمارك ،ئوميَد خؤي تةسليم ك��رد لةكةمثابوو ثاشان مايف ث���ةن���اب���ةري وةرط������رت ،ب���ةالم ع����ومس����ان و خ���َي���زان���ةك���ةي َ جاري ض��ون��ة مؤسكؤ،ضةند َ هةولياندا بؤ دةرض���ون بةالم ���ي س����ود ب����وو ،ثارةيةكي ب� َ زؤريشيان فةوتا ،ناضاربووم خ���ؤم ل �ةم��ان��ط��ي 1992/9دا ض���وم���ة م���ؤس���ك���ؤ ،سؤنياو ش��ةمي��او ش��ارؤك��ة لةمؤسكؤ ل �ةداي��ك ب��وو ب��وو دةرمكردن بؤ دانيمارك زؤر بةنارةحةت، ث�������اش�������ان ع����ومس����ان����ي����ش ه����ات ،ئ���ةوان���ي���ش لةمانطي 1993/5دا م��ايف ثةنابةريان وةرط�����رت .ل���ةس� َ ��ال���ي1992دا كةمالي ب���رام و خيَزانةكةي طةيشتنة دانيمارك لةريَطةي نةتةوةيةكطرتوةكانةوة ،هةر لةسةرةتاي هاتنم بؤدانيمارك هاوريَياني حيزب كةم بوون، لة َ طةل ضةند هاوريَيةك دا كاري حيزبيمان ئةكرد ،هةتا وردة وردة ه��اورَي��ي��ان زي��اد بوون، ئةوسا ريَكخراوي دانيمارك دروس���ت���ب���وو م��ن��ي��ش بوومة ئةندامي ليَذنةي دانيمارك و بةرثرسي بةشي كوردي ،لة َ طةل رَي��ك��خ��راوة كوردستانيكاندا ئةندامي ب��ةرةي كوردستاني ب��ووم ،لة دواي راثةرينةكةي كوردستانةوة ريَطةكرايةوة بؤ س��ةردان ،هةموو َ سال َي ضةند ج� َ ���اري س��ةف��ةرم ئ���ةك���ردةوة،
زؤربةي كاتةكامن ل ة سليَماني كاري حيزبي يان كؤمةاليةتي ي��ان لةثةيوةنديةكاندا كارم كردووة ،لةرؤذي1993/6/30 دا ل����ة ك���ؤن���ط���رةي حيزبي شيوعي ئ�رََي�اق دا بةتيَكراي دةن���ط ه���ةريمَ ���ي كوردستان ب��������ووة ح����ي����زب����ي شيوعي ك���وردس���ت���ان���ي ،ئ �َي��م��ةش ل ة دانيمارك ريَكخراوي(حشك) م��ان دروس���ت ك��رد ،م��ن بومة يةكةم بةرثرسي ريَكخراوةكة، ئيرت بةناوي حيزبي شيوعي كوردستانةوة كارمان دةكرد، لةهاويين س� َ �ال��ي1993دا هةر ضوارمان :بةيان ،ئاسؤ ،ئاكؤو م���ن ب���ؤ ي��ةك��ةجم��ار ثيَكةوة بةسةيارة سةفةرمان كرد بؤ كوردستان ،زؤر خؤش بوو، لةسليَماني دووج���ار ضوينة ئ��ةمح��ةدئ��اوا ب��ؤ س��ةي��ران لة َ طةل هةموو خزمانا خؤمشان رابوارد . بةداخةوة لة َ سالي 1994 دا شةري ناوخؤ دروست بوو ل �ةن �َي��وا ن ي��ةك��ي��ةت��ي وثارتي و ه����ةن� َ ���دي ح��ي��زب��ي تريش بةشداريان تياكرد ،ئةم شةرة ب��ةردةوام بوو تا َ سالي1997 َ بةهةولي حيزب و بةتايبةت َ �������اوري ع���ةزي���ز حم���ةم���ةد، ه� ش��ةرةك��ة وةس��ت��ا ،ريَكةوتين واشنتؤنيش ب��ةدواي��دا هات، زؤرم��ان ثيَخؤش بوو ضونكة ئاواتي جةماوةري كوردستان بوو. لةو جارانةي كة ئةطةرامةوة َ جاري ب��ؤ ك��وردس��ت��ان ض��ةن��د ض��او ثيَكةوتين تةلةفيزيون ذمارة - 33ئاياري 2010
73
و راديويَم ك��ردووة دةربارةي وةزع��ي كوردستان و دةرةوة َ دواوم ،ل���ة َ كؤمةلةي ط���ةل ثيَشمةرطة ديَرينةكاني حيزب كارم كردووة .بةيان بةردةوام بوو لةكاركردن لةخةستةخانةو جيَطاي ت��ردا ،ضونكة بةهيض ش �َي��وةي��ةك ب��ةت� َ �ال��ةي ثيَباش ن����ةب����وو ،م��ن��ي��ش ب�������ةردةوام بووم لةئيش كردن ،زؤربةي خزمامنان طةيشتنة دانيمارك وةك����� و ئ����ةك����رةم ،بيَستون، شادية ،كؤديا ،تانيا ،عادل، س��ةرط��ول ،عومسان ،لةعلي هةنديَكي تر. ل� ة س� َ �ال��ي 1995دا بةيان دووطيان بوو بة شارا لةهةمان ك��ات��دا لةخةستةخانةيةكي كؤثنهاطن ك���اري دةك���رد كة ن��زي��ك��ةي ي���ةك كاتذميرَ ونيو لة مَ مالانةوة دوورب���وو رؤذي واش هةبوو خةفةري شةو بوو، رؤذي 1995/6/1شاراخان ض��اوي بةدنيا هَ هةليَنا ،زؤر مَ دلان ثيَي خؤش بوو ،كضيَكي زؤر جوان و هيَمن بوو ،زؤرمان خؤش ئةويست. س� َ ��ال���ي دواي�����ي ب���ةي���ان بة ت���ةن���ه���ا س����ةف����ةري ك�����رد بؤ ك��وردس��ت��ان ،ش���ارا الي من م��اب��وو ،داي��ك��ي وةزع���ي زؤر خراث بوو لة سليَماني بريي ش�����اراي ئ���ةك���رد .لةكؤتايي ما نطي 1 9 9 6 /4بة يا ر مة تي َ مندالي سي خزميَك لةعلي و َ طةيشتنة توركيا ل ة ئةستةمبولَ بوون ،ثاش ضةند َ رؤذي من و ئاكؤ ضووينة َ ئةوي يارمةتيمان دان تاطةيشتنة دانيمارك ،ثاش
74
ذمارة - 33ئاياري 2010
ضةندمانطي مايف ثةنابةرييان َ وةرطرت ،لةمانطي1997/7دا كاك حمةمةدي رَم�َي�دي لةعلي َ مندالةكاني طةيشتنة و باقي ئيرَ ة ،وةزعيان باش بوو. ث���اش س� َ ��ي ثةيوةندي ��ال� َ خ���ؤش���ةوي���س�ت�ي ل���ةن���يَ���وان ئ��اس��ؤوش��ن��ؤ دا دروستبوو ك���ةث���ورزاي ي��ةك��ن ،ئةوةبوو رؤذي 2001/2/10ذياني ه��اوس��ةري��ت��ي��ان ثيَكهيَنا، ئ�َي��س��ت��ا ك��وريَ��ك��ي جوانيان هةيةو ناوي ئةلةندة .لةرؤذي هاتوةتة 2005/5/15دا دنياوة ،لةرؤذي 2009/5/25 سيلؤنة كةكضيَكي زؤر جوانة هاتة دنياوة. ث���اش م��اوةي��ةك��ي كورت لةسةرةتاي ساالي 2003دا ثرؤسةي ئازادي ئيرَ اق دةسيت ث���َي���ك���رد ،ب���ة سةرؤكايةتي ئةمريكا،رذيمَ ي فاشي بةغداد ل����ةن����اوض����وو ،بةماوةيةكي ك��ورت ،دواي نةماني سةدام هةموو طةالني ئيرَ اق بةطشيت وطةلي كوردستان بة تايبةتي مَ �������ةزول و رزط�����اري�����ان ب�����وو ل� َ داثلؤسني ،هةر ضةندة توندو تيذي ثةيدا بوو لةناو ئيرَ اقدا بة كوردستانيشةوة ،ئيرت من زوو زوو ئةطةرامةوة زؤريش ئةمامةوة. لةمانطي2007/5بةشداري ك��ؤن��ط��رةي ه��ةش�تي حيزبي شيوعي ئيرَ اقيم كرد ل ة بةغداد، لةهةمان َ سالدا بةشداري يةكةم َ كؤمةلةي ثيَشمةرطة كؤنطرةي ديَرينةكاني كوردستامن كرد ل ة سليَماني ،لةوكؤنطرةيةدا
َ َ هاوري و ثيَشمةرطةي كؤمةل َي ديَرينم بيين ،هةرلةوكؤنطرةية دا ئ����ةجن����وم����ةن����ي ب� َ ������االي َ تازةهةلبذيَرا. لةماوةي ئةم ضةند َ سالةي كة ل ة دةرةوةم ضةند جاريَك َ خةالتي ريَزليَنامن وةرطرتووة ل����ةالي����ةن(ح����ش����ك و ح��ش��ع) ـ���ـ���ـ���ةوة ،ل���ةس����ال����ي2009دا َ َ كؤمةلةي خةالتي ريَزليَناني ث �َي��ش��م��ةرط��ة ديَرينةكاني ك���وردس���ت���امن ل����ةالي����ةن كاك ك��ؤس��رةت��ةوة وةرط���رت لة َ طةل َزياندا. خةالتي بةري ��ي ب��يَ��ط��وم��ان ه��ي��ض م���رؤظ� َ �ي َ ثالثشيت و يارمةتي ب �ةب� َ ك��ةس�َي��ك��ي ن���او خيَزانةكةي �ي ذي��ان��ي حيزبي يان ن��ات��وان� َ تيَكؤشان َ هةلبذي َ َري بةتايبةت طةر دريَذخايةن بيَت ،ئةوةي زؤر َ ثالثشيت من بوو دايكم و ش��وك��ري خ��وش��ك��م ب���وون، هةتا بةيان بوو بةهاوسةرم، ئةوسا ئةو بةراسيت َ ثالثشيت س��ةرةك��ي��م ب���وو ،ضونكة زؤر تيَكؤشةر هةبوون ئةِروخان، خ��ؤي��ان ت��ةس��ل��ي��م ئ���ةك���ردةوة ب������ةرذَي������م ل�����ةس�����ةر داواي خيَزانةكةي يان فشاري ئةوان، َ رؤذي ل���ةرؤذان ب���ةالم ب��ةي��ان ن���ةداواي ل�َي��ك��ردم ،نةزةخيت ل���َي���ك���ردم ب���ؤ ئةومةبةستة ب����ةث����َي����ض����ةوان����ةوة ل����ةط� مَ ���ةل دةستيكرد بةحيزبايةتي و تيَكؤشان ،ه��ة ر ل��ةو رؤذةوة بووة هاوسةرم ،بووة هاوريَي ح���ي���زب ه���ةت���ا لةهةنطاريا دةرض��ووي��ن ب���ةرةو دانيمارك ئةندامي ضاالكي حيزب بوو.
ثةيوةندييةكاني كوردي ئيَزدي لةميَذويي ش َو ِرشي تازةى كورد دا خةالت س َين َو ش َيخاني ��ومس���ان م���ةه���م���ةد خ����در ئ� َ ئاغا لة داي��ك ب��ووي سالي َ لةبنةمالةيةكي (،)1920 خانةدان و ماقولي ئاغاى هوزةكاني كوردي ئيَزيدية، َ ئاكةجني دةظةرةي شيَخانة، ��ورش���ط�رََي�ة ئيَستا ئ���ةم ش� َ لةذياندا م��اوة ،يةكيَكة لة سياسيية ناسراوةكاني ك�����ورد ل���ة دةظ�����ةرةك�����ةدا، ت��ةم��ةن��ى ط��ةش��ت��ؤت��ة ()91 س��ال ،تا ئةمرؤ هوشيارو ����وي�����ة ،تةنها ل�����ةس�����ةرخ� َ ئاريشةي ضاوانى هةية. مام مةهمةد خدر يةكيَكة شورشطيرَ اني سةرةتا، لة َ ل��ةس��ال��ي 1926دةس�ت�ي ب��ةخ��وي��ن��دن��ى سةرةتايي ك������ردووة لةقوتاخبانةي ش �َي��خ��ان ،ن��اوةن��دي��ش��ى لة َ موسل تةواوكردووة، شاري ل���ة دواي خ��ويَ��ن��دن وةك فةرمانبةر لة فةرمانطةي َ موسل (أحوال شخصية)ى دامةزراوة.
م�����ةه�����م�����ةدخ�����در ه����ةر ل��ةس��االن��ي سييةكانةوة ث��ةي��وةن��دي بةِريزةكانى رَي��ك��خ��س��ت��ن��ةوة ك����ردووة، ئةمةش ِريَطا خؤشكةر بووة بؤ فراوان وفراوانرتبوونى ثةيوةندييةكاني بةتايبةت ل��ةط��ةأل سياسةمتةدارانى ىَ لةسال()1959 كورد ،دواتر بووة بة بةرثرسي يةكةم لة ل �َي��ذن��ةي حم���ةل���ي(ث.د.ك) لةشيَخان. م� َ �ال��ةك��ةى بؤتة جيَطاى ح���ةوان���ةى شؤِرشطيرَ ان، زؤر ل���ةو ب���ةرَي���زان���ةى لة برييدا م��اون وةك :عومةر دةبابة ،ئيرباهيم ئةمحةد، س����الحَ ي��وس��ف��ي ،جةميل ِرؤذبةيانى...،هتد. مام مةهمةد خدر َ دةليَت: لةكونطرةي من بةشداربوم َ ضوارةمي(ث.د.ك) لة بةغدا روذي 1960/5/5 ك��ة ل��ة َ ل���ة ش���ةق���ام���ي س���ةع���دون، ل�����ة ب�������ارةط�������اي ث����ارت����ى
ط��رَي��درا ،ه��ةر ضةندة لةو كونطرةيةدا بارزاني نةمر َ ئ��ام��ادة ن��ةب��وو ب��ةآلم خاتو (ن����اه����دة ع���ةب���دول���س���ةالم) ��ون���ط���رة رَي����ط����ةى ن������ةدا ك� َ ��وى بكات، ئ��ي��ش��وك��اري خ� َ تاكوميتةيةكى ثيَكهيَنا، َ نيرَ درانةوةبؤ كوردستان تا خويان بارزاني نةمر لةطةل َ كونطرةكةوة ،لةطةأل بهيَننة َ ئ��ام��ادةب��وون��ي ئ��ةو هةموو نويَنةراني لقةكاني حيزبي و ريَ��ك��خ��راوةك��ان دةست بةكاربوون،لة 1960 /5 /5 ت��������ا 1960/5/10كوتايي ��ون���ط���رة ه�����ات ،لةم ب���ة ك� َ كونطرةيةدا بارزاني نةمر َ ����ةروك�����ي ث���ارت���ي وةك س� َ دمي���وك���رات���ي كوردستان َ هةلبذيَردرا ،من و بةِريَز مام جةالل َ تالةباني لة(ليَذنةي شةكاوي) ثيَكةوة كارمان دةكرد. ئيرت ث��اش ئ��ةوةى كورد بارودوخي سياسي لةطةل َ ذمارة - 33ئاياري 2010
75
مهمد خدر و عةلي شةنطالي وحجي عةلي عومسان
َ دةسةالتداري بةغدا رذيمَ ي ت �َي��ك��ض��وو م��ن و ضةندين َي�ي ت���ري كورد ش� َ ��وِرش���ط�رَِ لةوانة ساحل يوسفي ومةال خةليل مشةخيت خوا ليَيان كومةلةكى تر خوش بيَتَ ، َ ل��ةالي��ةن حكومةتةوة نةيف بو شاري ناسريية، كراين َ ط����ون����دي(ض����ب����اي����ش) لة دةظ��ةري (شةترة)َ ، وةىل لة 12ئةيلولي 1961دةستطري بو بةندخيانة، ك��رام ،ب��رام َ روذى روذة ي��ةك��ةم َ ئ���ةو َ دةستثيَكردني دواي بو ش� َ�ورش��ي ئةيلول ب��ووَ ، ��ي س���ال حوكم م����اوةي س� َ درام. ه��ةروةه��ا ىََ دةل :ل��ة ناو
76
ذمارة - 33ئاياري 2010
س��ج��ن��ةك��ةدا ب��ة ئاطاداري ك��وم��ي��ت��ةي (ث.د.ك) لة َ م��وس��ل ك����اري ريخَ ستين ح��زب��ي��م��ان دةستثيَكرد، بةالم بةداخةوة ِر َ ايةلةكان ئاشكرا بوون ،درام��ةوة بة بو دادطا ،هةر لة ناو سجن َ م��اوةي ض��وار سالي ديكة حوكم درام ،هةر لةسجين م��وس� َ �ل دا ف���ازل مرياني، ع��ةل��ي ش��ةن��ط��ال��ي لةطةل مندا بوون. عةلي سنجاري َ دةليَت لة ه��ةم��وان زياتر مةهمةد خ�������دري�������ان دةب�����������رد بؤ دائ��ي��رةي ئ��ةم��ن ،ئ���ةوةش ��و زي��ات��ر ثيَداضوونةوة ب� َ ب��وو ،ط� َ �ةىل ئ��ازاري��ان دةدا،
ضةندينجار لةناو بةتانيدا د ة يا نهيَنا ية و ة ( ئيد ا ر ة ي دوودأل س����������ج����������ن) ل�������ةوةرط�������رت�������ن�������ةوةى، لةوةدةترسان كة مردبيَت ،ي���ا ث����اش ك��ةم �َي��ك��ى تر مبريَت. مام مةهمةد َ �ي :لةو دةل� َ م�����اوةدا ( )13ط���ةن���ج لة ب��راو ب��رازا وخزمى نزيكم ثةيوةندييان بةِريزةكاني ثيَشمةرطةوة كردبووَ ، وةىل م��ن ل��ة س� َ �ال��ي ( )1971وة ط��ةرام��ةوة جيطةي لةدايك خوم وهةم طةرامةوة بووني َ بو سةرئيشي فةرمانبةريم َ (اح��������وال ش���خ���ص���ي���ة) لة شيَخان.
كوميتةي شيَخان دواتر َ دامةزريَندرايةوة ،من بووم كوميتةية، بة ئةندامي ئةو َ ئينجا لةساالني(74و)75 ئ��يَ��م��ةش ب���ةه���ةم���وو خزم و ك�����ةس و خ����َي����زان����ةوة ث�������ةي�������وةن�������دمي�������ان ب���ة ����ورش�����ةوة ك�����ردَ ، وةىل ش� َ ل���ةث���اش طريَبةستةكةي ج����ةزائ��ي�ر ئ���اخ���ر دةزان�����ن حالي ش� َ�ورش ضي ثيَهات ئيَمةش طةراينةوة ب� َ�و بن دةسيت دوذم��ن .ئيرت ئيَمة بو ثيَكةوة تةرحيلكراين َ وبو كومةلطةي (م��ةه��ةت) َ َ م��اوةي ضوار مانط لة َ وي مامةوة و رذيمَ ي روخاوي ب���ةع���س ول����ةط����ةل ك���ورو ب��رازاك��امن نةفييان كردين بوشاري بابل ،لة طوندةكي َ بو ماوةي بي خانو َ بي ئاو َ َ سي مانط دايان ناين ،ئيرت َ دواى ئةو ماوةية ريَطةيان بة ئيَمة دا كة بيَينةوة ناو سةنتةري شاري بابل ،هةمو مولك و مَ َ مالان(منقولة و غ�يرم��ن��ق��ول��ة) ب���ة برياري رذيمَ �����ي روخ�����او دةستى ب����ةس����ةردا ط��ي��را ،كةضى لةدواى ثرؤسةى ئازاديش ئ����ةو ب����ِري����ارة وةك خؤى ماوةتةوة ،هيَشتا هيضيان بؤ نةطةِراندوينةتةوة.
ل����ةس����ال����ي 1980رذَي����م ب��ة ت��ؤث��زى طواستينيةوة َي����)، ب�������ؤش�������اري(ه�������ةول�� رَ نةيانهيَشت بطةِريَينةوة َ لةوي ب��ؤ ش �َي��خ��ان ،ئ��ي��دى ل���ةط���ةل ب�����راو ب����رازاك����امن ىَ سةرقال كاري ئ��ازاد بووم ت���ا س�����ال�����ي ،1991ئينجا بةشدارى ِراثةِرينى ثريؤزى ط��ةىل ك��وردس��ت��امن��ان كرد، دوات���ري���ش ك��ةوت��ي��ن��ة ناو كؤِرةوة سةرتا سةريةكةى طةىل كوردستان ،طةشتينة َ كؤمةلطةى(زيَوة) لةئيرَ ان ب����ؤ م�������اوةى دوو مانط َ لةوى ماينةوة ،ئيجا دواتر طةِراينةوة بؤ هةوليرَ .بةالم ب����ةداخ����ةوة ل���ة ك������ؤِرةودا ك���ورَي���ك���ي ط��ةجن��م��ان بةو سةرماو ماندووبوونة زؤر نةخوش كةوت، بة قورسى َ تا دوو مانط لة هةوليرَ يش ن�����ةت�����وان�����را ض�����ارةس�����ةر بكريَت ،ئيرت خوا حافيزي ل��ةم��ن ول��ةئ �َي��وة ك���رد ،خوا َيخو شبيَت. لي َ ج��يَ��ط��اى ئ���ام���اذةي���ة لة س����االن����ي 91ت����ا 2003 ثةيوةندييةكاني من لةطةل س����ةرك����ردةك����ان����ي ك����ورد بةهيَزتر بوو ،لة 2003دا ب���ةه���ةم���و ت����وان����او هيَزي َ بنةمالةكةيةوة كةسو كارو
بةشداربوون لة ئازادكردنى ع���ي��راق و ك����وردس����ت����ان، جاريَكي دي َ مالةكةيان بوو شورشطيرَ ان بةميواخنانةي َ ل��ة ش�َي��خ��ان ك��ة ل��ة هةموو الي�����ان�����ة س���ي���اس���ي���ةك���ان سةردانيان كردووة. مةهمةد خدر لةيادى ماوة كةجاريَك خواليَخؤشبوو ب��راي��م ئ��ةمح��ةد ل��ة سالي ( )60 - 59بة سةردانيَك ه��ات��ب��ووة ش �َي��خ��ان ،لةالى ئةوان ميوان دةبيَت ،شةو ب��ةخ��ؤش��ى ب���ةس���ةردةب���ةن َ بةالم كةبةيانى َ هةلدةسنت دةبينن كة بزنيَك كراسةكةى ج����ووة وكرتاندويةتى، ئ��ي�تر م��ام��ؤس��ت��ا ثيشانى ئ����ام����ادةب����وان����ى دةدات، ه����ةم����وو دةس������ت ئ���ةك���ةن ب���ةث���َي���ك���ةن�ي�ن ،م���ةه���م���ةد ىََ دةل خةمت خ����دري����ش ن��ةب �َي��ت ،ك��راس �َي��ك��ى تازة دةك���ِرَي���ت ،ب��ؤ مامؤستاى دةهيَنن .جيَطاى ئاماذةية مةال خةليل مشةختيش لة خويدا ئاماذةى ب�يرةوةري َ ثيَداوة. ه���ةم���و ه���ي���واوئ���اوات���ي م��ةه��م��ةد خ��در ئ��ةوةي��ة كة سةرخبو ميللةتي ك���ورد َ ب���ذي ،ئ� ىََ ���ةل ك����ةزؤر طةش روذة. بينة بةم َ ذمارة - 33ئاياري 2010
77
مَ رذيى ِروخاوى بةعس و ر َيوشو َينة موخابةراتييةكانى لة كوردستاندا مةال ر َيباز رذيمَ ���������ى ِروخ�����������اوى ب����ةع����س ل�������ةدواى راث�����ةري�����ن�����ى1991وة ب���ؤ دروستكردنى سيخوِرو جاسوسةكانى لة كوردستاندا. ئ���ةم رَي��وش��وَي��ن��ة م��وخ��اب��ةرات��ي��ي��ان��ةى الى خ������وارةوةى دةط���رت���ةب���ةر ه��ةت��ا بتوانيَت زان��ي��ارى ك��ؤب��ك��ات��ةوةو ك���ارى ويَرانكارى بكات ،ريَوشويَنة موخابةراتييةكانيش بةم شيَوةية بوون: ي����ةك����ةم :رةوان����ةك����ردن����ى جاسوسى ئ����ام����ادةك����راو ب����ةن����اوى راك�������ردن لةناو ريزةكانى رذيمَ ���ةوة :ئ��ةم ج��ؤرة جاسوسة سةرةتا لة فيرَ طةيةكى تايبةتدا بؤ كارى سيخوِرى ئامادة دةك��ران و دوات��ر بةناوى راك��ردن لةناوريزةكانى رذيمَ ��ةوة رةوانةى ك��وردس��ت��ان دةك����ران ،ئ��ةم شيَوازةيةكيَك بوولةشيَوازةسةرةكيةكانى رذيَم منونةش قسةكانى عةقيدى موخابرات ( كازم حسني حمةمةد ئةحلوتة) كةهيَ َلى ثةيوةندى نيَوان رذيَم و طروثى تريؤريستى( ئةنسار ئيسالم) ب��وو ،ناوبراو لةضاوثيَكةوتنى ذم��ارة()41 ى21ى ئ��������ازارى2003ى ت��اي��م دا وتى: (ل��ةب��ارةط��اى ئةجنومةنى ب��اآل لةسليَماني دةستم بةكاركرد ،ثاش َ ساليَك كار كردن لةنيَو ئةوطروثةدا بةتةواوى ولةسةدا سةد متمانةى بةرثرسةكانيامن بة دةستهيَنا، ث��اش ئ���ةوةى خ� َ �ةل��ك��ي��ان ن���اردة ب��ةس��رة تا ل��ةب��ارةى ك��ةس��وك��ارةك��ةم و م��ن بثرسن ، دانى. ن��او و ناونيشانى ئاشكراى خؤمم َ بينيان من لةخزمةتى سةربازى ،لةدةست
78
ذمارة - 33ئاياري 2010
حكومةتيش رام ك���ردووةو بةغيابى حوكم دراوم، ئةمةش تاكتيكى موخابرات بوو ضونكة خيَزانةكةم نةياندةزانى لةكوردستامن .موخابرات باوكم و برا َ طةورةكةميان طرت و لي َ لةطةلكردن. َكؤلينةوةيان ئ��ةم��ةش ب��ةث�َي��ى نةخشةيةكى داِرَي������ذراو ب���وو .تا كةسوكارةكةم و دراوسيَكامن وابزانن كةحكومةت ب��ةدوام��ةوةي��ة ،تةنانةت ه��ةن� َ �دى زيندانيمان ئازاد َ كردوفِراند بؤئةوةى سيناريؤيةكة بؤخةلةتاندنى ب��ةرث��رس��ةك��ان��ى ئ��ةجن��وم��ةن��ى ب���اآل دامانِرشتبوو، َ سةربطرى) ،ئةمة منونةيةكى جاسوسى ئامادةكراو بوو كةرذيمَ ى بةعس بةناوى سةربازى هةآلتووةوة رةوان���ةى كوردستانى ئ��ازادى ك���ردووة .ئ��ةم جؤرة كارانةش لةبةِريَوبةرايةتى موخابرات لةاليةن هةردوو شوعبةى (مكافحة التجسس ،اخلدمة السرية) وة
كراون. دووةم :تةجنيدكردنى جاسوس لةوكةسانةى كةثيَش راثةِرين لةدةزطا ئةمنى و حيزبيةكانى رذيَ���م ل��ة ك��وردس��ت��ان ك��اري��ان ك����ردووة .دواى راثةِرينيش لة دةزطاكانى حكومةتى هةريَم يان حيزب و اليةنةكانيرت كاريان دةك��رد .ئةمةش طرنطييةكى زؤرى بؤ كارى جاسوسى بؤ رذيمَ ى بةعس ه��ةب��وو .ل� رََي�ةوة ئ��ةو ثرسيارة دروست دةب �َي��ت ئ��اي��ا تةجنيد ك��ردن��ى ج��اس��وس ضؤن دةكريَت؟ َ بؤ وةآلمى ئةم ثرسيارة دةليَني تةجنيدكردن بةم قؤناغةى الى خوارةوةدا تيَدةثةِريَت: • طةران بؤ دؤزينةوةى سةرضاوةكة. • دةس���ت نيشانكردنى ذينطةكة ،واتا ديارى كردنى جؤرى كةسايةتييةكةى. • زانينى خوِرةوشتى خيَزانى سةرضاوةكة َ كؤنرتؤلكردنى بةمةبةستى كار كردنى بؤ زياتر زياتر. • دياريكردنى جؤرو شويَنى كارةكةى. • زانينى كاتى دواى كاركردنى. • دؤزينةوةى ئارةزووةكانى. • دؤزينةوةى َ خالة الوازةكانى. س �َي��ه��ةم :ب��ةه��ؤى ح��ي��زب وريَكخراوةكانى َ بةرهةلستكارى عيرَ اقييةوة بةوانةى كوردستان بةبى ئةوةى بةخؤيان بزانن يشةوة كة زؤربةيان َ َ ن�َي�دراوى رذيمَ ��ى بةعسيان تيَدا بوو خةلكى رَ بةدلنياييةوة َ كة بؤ رذيَم كاريان دةكردَ . دةليَم م��وخ��اب��رات��ى ع� رََي�اق��ى ل��ةم��ةش��دا ك���ارى طةورةى ك���ردووة توانيويةتى ش��وَي��ن ثيَى خ��ؤى لةناو هةموو اليةنةكاندا بكاتةوة. ض�����وارةم :ب��ةه��ؤى ج��اس��وس��ى دووس�����ةرةوة كة بريتية ل��ةو كةسةى كةلةيةك كاتدا ك��ار بؤ هةردوو بةرامبةرى دذ بةيةك دةكات بةآلم زياتر بؤ ب��ةرذةوةن��دى دوذم��ن ك��ار دةك��ات كة ثيَشرت تةجنيدى ك����ردووة .ب���ةآلم م��ةت��رس��ي دارترين جاسوسى دوو سةرة ئةم جاسوسةية كةلةاليةن دةزطاى دوذمنةوة ثاش ئاشكرا بوونى تةجنيد ئةبى بؤضى كرابى ليرَ ةوة ئةو ثرسيارة دروست َ َ دةس��ةآلت��ى ب��ةع��س ج��اس��وس��ى دووس�����ةرةى لة
كوردستان بةكار دةهيَنا ؟ وةآلمةكةشى ئةوةية: -1بؤ ئاشكرا ك��ردن و ناسينى كةسانى دةزطا ئةمنيةكانى كوردستان. -2ب��ؤ زان�ي�ن و ئ��اش��ك��راك��ردن��ى شيَوازى كاركردنى دةزطا ئةمنيةكانى كوردستان. -3ب��ؤ زان��ي��ن��ى م����ةرام و ئ��ام��اجن��ى دةزط���ا ئةمنيةكانى كوردستان و خؤ ئامادةكردن بؤ بةرثةرضدانةوةيان. -4بؤ ئاشكراكردنى سةرضاوةكانى دةزطا ئةمنيةكانى كوردستان لة ريزةكانى بةعسدا. -5ب��ؤ زان�ي�ن و ئ��اش��ك��راك��ردن��ى ثةناطةو بارةطاو ئؤتؤمبيلى بةرثرس و كارمةندةكانى دةزطا ئةمنيةكانى كوردستان بةمةبةستى ليَدان و ويَرانكردنيان. يرؤدان��ى ك��ات و ت��وان��او هيَزى -6ب��ؤ ب��ةف� ِ دةزط����ا ئ��ةم��ن��ي��ةك��ان��ى ك��وردس��ت��ان ئ��ةوي��ش بة بى ض��ةواش��ةك��ردن��ي��ان ب��ة زان��ي��ارى ن��اراس��ت و َ بايةخ. ب�����ةآلم ئ����ةى ج��اس��وس��ى دوو س�����ةرة ضؤن دةناسريَتةوة جاسووسى دوو سةرة بةهؤى ئةم سيفاتانةى الى خوارةوة دةناسريَتةوة: -1زياد لة ثيَويست لة خؤبايى دةبيَت. -2طؤرانى بارى ذيانى بةشيَوةيةك خةرجى لة داهاتى زياترة. -3داواكردنى ئةو شتانةى كةثيَشرت رةتى ك��ردون��ةت��ةوة وةك(تةسجيل-كاميرَ ا-رميوت َ كؤنرتؤل ....هتد). -4ثشت َ طوى خستنى ئةمنييةتى خؤى. -5ط��وَي��ن��ةدان ب��ة م��ةوع��ي��دو هيَنانةوةى بيانووى ناراست. بى -6هيَنانى زانيارى ناراست يا زانيارى َ َ كةلك. -7زؤربةى كات لة باريَكى دةروونى خراث و دوو َ دليدا دةذي. ثيَنجةم :بةهؤى دروستكردنى كؤمثانياو نوسينطةى ب� َ �ةل �َي��ن��دةراي��ةت��ي��ي��ةوة كةلةاليةن دةزط���اك���ان���ى م��وخ��اب��رات و ئ��ةم��ن��ى رذيمَ ����ةوة دروستدةكران و بةمةبةستى ك��ارى جاسوسى ذمارة - 33ئاياري 2010
79
رةوان����ةى ك��وردس��ت��ان دةك����ران ،من��ون��ةش ئةو ك��ؤم��ث��ان��ي��اي��ة ب���وو ك���ة س� ىَ ���ال 2002بةناوى َ هةلكةندنى بريى ئريتيوازييةوة لةبةغداوة بؤ ضةمضةمال هاتن .سةرةتا بةناوى َ َ هةلكةندنى بريى ئريتيوازييةوة هاتبوون ب��ةآلم لة ذَي��ر ئةو ثةردةيةدا كارى سيخوِرييان دةكرد. ش�����ةش�����ةم :ب����ةه����ؤى رَي�����ك�����خ�����راوة ب���ةن���او خيرَ خوازييةكانةوةَ : هةلبةتة ئةو ريَكخراوانةى كةلةناو رذيمَ ��ةوة بةناوى كارى خيرَ خوازييةوة ِرويان لة كوردستان دةكرد َ خةلكى تايبةتيان تيَدا ضيَنرا بوو كة تايبةت بوون بةكارى جاسوسى، منونةش مانطى سوورى عيرَ اقيية. حةوتةم :بةهؤى ذنى بةدِرةوشتةوة :ئةمةشيان ثيَويست بة َ بةلطة ناكات ضونكة لةو شيَوة ذنانة زؤر بوون كة كارى جاسوسييان بؤ رذيَم دةكرد كة رذيمَ يش بة شيَوةيةكى بةر ف��راوان بؤ ئةو مةبةستة بةكارى دةهيَنان زؤرب��ةى زؤريشيان جاسوسى دوو س��ةرة ب��وون ب��ةآلم زياتر بةالى رذيمَ ى بةعسدا دةشكانةوة. هةشتةم :بةهؤى ريَكخراوةكانى سةر بة(u ) nةوة بةتايبةت ب �ِري��ارى ن��ةوت ب��ةرام��ب��ةر بة خ��ؤراك بؤ ئةو مةبةستةش لة كةركوك لةاليةن عةميد(هانى غيث خ��ط��اب)ى م��دي��رى ئةمنى ك��ةرك��وك و (اب��و ع��ط��اب)ى مديرى موخابراتى كةركوكةوة ك��ار بؤ ئ��ةوة دةك��را كة جاسوسى تايبةت لةناو ئةو ريَكخراوانةدا دروست بكةن بةتايبةت لةناو وةرطيرَ كارةكانيدا. نؤهةم :بةهؤى حيزب و ريَكخراوة نةيارةكانى حكومةتى هةريمَ ى كوردستانةوة كة ريَكخستنى نهيَنييان لةكوردستاندا هةية ل��ةوان��ة طروثى َ ،كؤمةلةى ت�يرؤري��س��ت��ى ئ��ةن��س��ارى ئ��ي��س�لام خةباتطيرَ انى شؤِرشى َ نوى ،حيزبى كؤمةنيستى ك��ؤرَي��ك��ارى ع� رََي�اق+رَي��ك��خ��راوى ئاطرى سوورو ضةند ريَكخراويَكى تر كة ئةمانة سةرضاوةى كارى جاسوسى بوون بؤ رذيمَ ى بةعس. دةي�����ةم :ب��ةه��ؤى ي��ان��ة رؤشنبرييةكانةوة: ل� رََي�ةدا زياتر مةبةستمان لةو يانانةية كة سةر َ َزةبةرهةلستكارة عةرةبةعيرَ اقيةكان بوون بةهي َ لةخةلكى طومانليَكراوى رذيَم .ئةوانة كةثِربوون
80
ذمارة - 33ئاياري 2010
ثيَش ثرؤسةى ئ��ازادى ع� رََي�اق لة كوردستاندا دةذيان رذيمَ ى بةعسيش لة ناوياندا كارى وردى كرد بوو َ لي تةجنيد كردبوون. خةلكى زؤرى َ ب��ةم��ةرام��ى ك����ارى ج��اس��وس��ى ك����ردن بةكارى دةهيَنان .بؤ منوونةش (املنتدة الثقافة العراقية) َ خةلكى زؤرى تيَدا ضيَنرا بوو. ي���ان���زةه���ةم :ب���ةه���ؤى ثةيوةندييةكانةوة: ثةيوةنديةكانيش وةك هاتنى ئةو بِرة نةوت وطاز وائيل و بةنزين وغازةى بؤ كوردستان و مةسةلةى س��ةدةك��ان��ى دوك���ان و دةرب��ةن��د خي��ان و ضةند كاريَكى تر .هاتنى سوتةمةنيش بؤ كوردستان لةاليةن نةقيبيَكى موخابراتةوة لة بةِريَوبةرايةتى موخابراتى ك��ةرك��وك��ةوة بةناوى(نةقيب ئةبو ياسر) راستةوخؤ سةرثةرشتى دةك��را ئةوةش بةمةبةستى كارى جاسوسى كردن بوو بؤ رذيمَ ى بةعس. دوان���زةه���ةم :ب��ةه��ؤى رةوان��ةك��ردن��ى وةفدى ب��ازرط��ان��ى و ئ��ةدةب��ى و وةرزش����ى و زانستى ي���ةوة ،ب� َ �ةل��ط��ةش قسةيةكى م��وش�ير مستةفاى ىَ َ هةوالدا كؤمةل ئيسالميية كة لةهةفتةنامةى ب�لآو ك���راوةت���ةوة .ن��اوب��راو ىََ دةل راف��ع تكريتى ب� َ �ال��ي��ؤزى بةعس لةتوركيا ثيَى وت�ين بةناوى َ لةطةل دةك��ةم .ه��ةر لةو بازرطانييةوة قسةتان بوارةدا دةتوانني منونةيةكى تر خبةينة روو ئةو منونةيةش قسةكانى مالزمى موخابراتى عيرَ اقى حةيدةر عةباس ئةلشةمةري ية كة لةناوطروثى تريؤريستى ئةنسارى ئيسالمدا بة عبدالرمحن ئةلشةمةرى ناسراو بوو ناوبراو لةضاوثيَكةوتنى ذم��ارة()42ى)5( ،ى نيسانى2003ى رؤذنامةى تاميدا َ دةليَت( :موخابراتى عيرَ اقى ثارةى دةنارد بؤ ضةند شانةيةكى نهيَنى سةر بةثشتيوانانى ئيسالم لةهةوليرَ كة لةذيَر ثةردةى كارى بازرطانيدا خ��ؤي��ان ح���ةش���ارداوة ،ئ��ةوش��ان��ة نهيَنيانةش ثارةكةيان دةنارد بؤ ثشتيوانان) ئةمةش ئةوة دةردةخ���ات كةلةاليةن رذيمَ ��ى بةعسةوة بوارى بازرطانى بؤ ثةردةثؤشكردنى كارى جاسوسى بةكار هيَنراوة هةروةها َ بةلطةيةكى تر قسةكانى عةقيدى موخابةرات كازم حسينَ حممد ئةحلوتة كة هيَ َلى ثةيوةندى نيَوان موخابراتى عيرَ اقى
و طروثى تريؤريستى ئةنسارى ئيسالم بوو. ن��اوب��راو لةضاوثيَكةوتنى ذم������ارة()41ى21ى ئ����ازارى2003ى رؤذن��ام��ةى تاميدا َ دةل�َي��ت :من خؤم كة لةسليَمانى ب��ووم َ ئةلقةى ثةيوةنديى ن �َي��وان م��ن و م��وخ��اب��ةرات ل��ةب��ةغ��دا ياريكةرى ديَرين رةحيم كةريم بوو كة لة ساآلنى حةفتادا َ لةطةل فةالح حةسةن و دةستةيةكدا ياريكةرى بةرطرى بوو َ لةهةلبذاردةى عيرَ اقدا .رةحيم كةريم َ لةطةل تيثى يؤهان لةسليَمانى طريَبةستيَكى هةبوو لة بةغداوة بة رةزامةندى عودةى سةدام ح��س�َي�نَ ه��ات��ب��وو ،ل��ةه��ةم��ان ك��ات��ي��ش��دا َ ئةلقةى ثةيوةنديى ن�َي��وان من و موخابرات ب��وو .هةر زانيارييةكى بةثةلةم دةسبكةوتاية بة ئاسانى دةيطةياندة بةغداو جيَطةى طومانيش نةبوو). لةم منونةيةشدا مةبةستمان ئةوةية كة رذيمَ ى بةعس وةرزش���ى ل��ة ب���وارى ك��ارى جاسوسيدا بةكار هيَناوة. سيانزةهةم :بةهؤى ريَكخراوة ئيسالمى و رؤشنبريى و هونةرى و حةوزة عيلميةكانةوة: بؤ ئةمةش منونةى زيندوو لةبةردةستان .بؤ منونة ئةوانةى كة بةناوى هونةرى فليمسازى سينةماييةوة ثيَش ِروخ��ان��ى رذيمَ ���ى بةعس لةبةغداوة هاتن بؤ سليَمانى كة بريتى بوون لة: -1ليلى حممد كريم عواد. -2جواد الشكرضى. -3عبداخلالق املختار. -4فالح زكى(املخرج). س��ةرةت��ا ل��ة سليَمانى وت��ي��ان ئ��ةو فليمةى ك��ةس��ازى دةك��ةي��ن ب��ؤ وَي��ن��ةط��رت��ن��ى بةشيَكى هاتوين بؤ سليَمانى كةناوى فليمةكةش (حب بني بغداد والسليمانية)ية .ئةم ناوةش تةنيا بؤ َ خةلةتاندنى دةسةآلتى سياسى طةلةكةمان بوو دواى ئةوةى كة بةدةس و ديارى طران بةهاوة طةرانةوة بؤ بةغداد ناوةكةيان كرد بة (املالذ... امن مسلسل املخابراتى). لة سليَمانيش ويَنةى ئاآلى بةعسيان لةسةر ئ� َ �ةل��ق��ةى ث��ةجن��ةى ب��وك و زاواي����ةك طرتبوو كة خؤيان ئ��ةو َ ئةلقةيةيان هيَنابوو كردبوويانة ثةجنةى ئةو بووك وزاواية ،تةنها بة مةبةستى
ويَنةطرتن ،ئةمةش بؤ ئةوةى واى نيشان بدةن كة طواية َ خةلكى سليَمانى دواى راثةِرينيش ت��ةن��ه��ا دةس���ةآلت���ى ب��ةع��س��ي��ان دةوَي������ت ،هةر لةسليَمانى ،بةتايبةت طةِرابوون بؤ ويَنةطرتنى شويَنة بيَخزمةتةكان .ه��ةروةه��ا لةبةشيَكى ترى فليمةكةياندا ئةوةيان دروستكرد بوو كة طواية كورد هةمووى دزةو لة ناوضةكانى ذيَر دةس��ةآلت��ى ب��ةع��س��ةوة ئؤتؤمبيل دةدزن و بؤ كوردستانى ديَنن و رةوانةى ئيرَ انى دةكةن. خويَنةرانى هيَذا: ئةو سيازدة َ خالةى كة خستمانة ِروو ئةوة ئ��ةو رَي��وش��وَي��ن��ان��ة ب���وون ك��ة رذيمَ ���ى روخ���اوى بةعس ثيَش روخانى و دواى راثةِرينى1991 لة كوردستاندا دةيطرتنةبةر بؤ دروست كردنى س��ي��خ��وِر وج��اس��وس��ةك��ان��ى ل��ةه��ةم��ان كاتيشدا بةمةبةستى كاركردنيان بةرنامةيةكى وردو كاراى بؤ داِرشتبوون ضونكة جاسوسى ئامادةكراو و تةجنيدكردنى جاسوس ل��ةو كةسانةى كة ثيَش راثةِرين لة دةزطا ئةمنى و حيزبييةكانى رذيَم لة كوردستان كاريان كردووة يا حيزب و ريَكخراوةكانى ئؤثؤزسيؤنى عيرَ اقى بةوانةى كوردستانيشةوة يا كؤمثانياو نووسينطةى َ بةليَنداريةتى يا رَي��ك��خ��راوة خ� رََي�خ��وازةك��ان و ريَكخراوةكانى سةر بة unيا حيزب و ريَكخراوة ئيسالمى و روناكبريى و هونةرى و ئةدةبى و حةوزةى عيلمى يا وةفدى بازرطانى و وةرزشى و زانستى و خةدةمى يا ثةيوةندى حيزبى و حوكمى وئ��ي��دارى ي��اس��ةرض��اوةى دوو سةرةى طومان ليَكراو يا مونتدةى بةناو روناكبريى ي��ا ذن���ى ب���ةدِرةوش���ت ك��ة ب��ازرط��ان��ى بةلةشى خ��ؤي��ةوة دةك���ات و ك���ارى ج��اس��وس��ى دةكات يا ح��زب و رَي��ك��خ��راوة نةيارةكانى حكومةتى هةريمَ ى كوردستان سةرضاوةو بنةماى سوود ليَوةرطرتنى طرنط ب��وون ك��ةرذيمَ ��ى ِروخاوى بةعسىلةناوضوو بةمةبةستى بةكارهيَنانيان لة ب��وارى ك��ارى جاسوسيداو خستبونية طةِر ب��ؤ ك��ؤك��ردن��ةوةى زان��ي��ارى و تةخريبكارى لة كوردستانى ئازاد دا ،بة وردى و ذيرانة بةكارى دةهيَنان. ذمارة - 33ئاياري 2010
81
َ َ ئةم نووسينة لةذمارة ()8ي هاويين َ كؤمةلةى رةجندةرانى كؤمةلة ،كةئؤرطانى سالي 1980ي طؤظاري كوردستان–عياق بووة بآلوكراوةتةوة ،لةنوسينطةى راطةياندنى ضاثخانةى شةهيد ئيرباهيم عةزؤ لةشاخ رَ َ ضاثكراوة .نوسينى (ضةك هةلطرتن وث َيشمةرطايةتى) ئ َيستاش نرخ و بةهاى خؤى ماوة ،بؤية بآلومانكردةوة. طؤظارى ضيا
ضةك َ هةلطرتن و ثيَشمةرطايةتى ه��ةم��وو دةس���ت دان���ة ض���ةك و ياخيبون و راثةرينيَك شؤرش ن��ي��ة .ه��ةم��وو ض��ةك��دارو ضةك ب��ةدةس��ت و ش���ةِرك���ةرو ثياو كوذيَكيش ثيَشمةرطة نية. ه����������ةروةك����������و ش��������ؤرش هةلومةرجى خؤى ثيَويستةو َ بطوترى ب���ؤ ئ������ةوةى ث���َي���ى ئةبى ضةند مةرجيَكى شؤِرش َ بى، ئةبى تيَيدا َ تايبةتى هةية َ ه��ةر ب��ةو ج��ؤرة ثيَشمةرطةش ضةند مةرجيَكى دياريكراو بى بؤ ئةوةى ئةبى تيَيدا َ هةية َ ل���ةج���ةردةو و رَي���ط���رو ضةتة جياى بكاتةوة. ه������ةن� َ �����دى ج�������ار دةس�����ت دان�������ة ض������ةك و ي���اخ���ي���ب���ون روداوَي��ك��ى كؤنةثةرستانةية
82
ذمارة - 33ئاياري 2010
بؤ ثاراستنى ق��ازاجن��ى ضينة َ كؤمةل ض��ةوس�َي��ن��ةرةوةك��ان��ى و دامركاندنةوةى طِر َ وكلثةى ش���ؤرش���ط�رََي�ان���ةى كؤمةآلنى خ� َ �ةل��ك ،ه��ةن� َ �دى ضةكداريش َ لةكؤمةل ياخيبوون و مَ زول و لةخةلك ئ��ةك��ةن و َ َ خةلك زؤر ئةِروتيَنةوة. ك��وردس��ت��ان س���ةر زةمينى ديَرينةى شةِرو شؤِروشؤرش و راثةرين وخةباتى ضةكدار، س�����ةر زةم���ي���ن���ى ض����ةك����دارى خؤبةخت كةرو ثيَشمةرطايةتى هةردوو منونةكةى بةخؤيةوة ديوة .هةم شؤرشى راستةقينة و ه�����ةم ي���اخ���ي���ب���ون���ى كؤنة ثةرستانة ،هةم ثيَشمةرطةى طيان بازو هةم ثياو كوذ.
شؤرش كةباآلترين شيَوةى ت��ةق��ي��ن��ةوةى ناكؤكيةكانى َ ن����اوك����ؤم����ةل����ة ب����ةش����َي����وةى ضةكدار ،ئةو بزوتنةوة مةزنة كةجةماوةرى رةجندةرى َ خةلك بةرثاى ئةكةن بؤ َ هةلتةكاندنى ك��ؤم� ىَ �ةل ك��ؤن و دامةزراندنى َ كؤمةليَكى َ نوى ،طويَزانةوةى َ كؤمةل لة قؤناغيَكى نزمةوة ب���ؤق���ؤن���اغ���َي���ك���ى ب�����ةرزت�����ر، بؤطؤرينى ب��ارى ثيَشكةوتن وط��ةش��ان��ةوةوخ��ةم��ل��ي��ن��دا بؤ ط���ؤري���ن���ى ثةيوةنديةكانى بةرهةمهيَنان لةبارى ريَطرتنى ط��ةش��ةك��ردن و ثيَشكةوتنى ه �َي��زة ب��ةره��ةم��ه�َي��ن��ةك��ان ،هةر ثيَشمةرطةكانيش ب���ؤي���ة �ى ب��ةو ثيَية بةرزوباآلبن ئ��ةب� َ
ل���ةك���ات���َي���ك���ا ي���اخ���ي���ب���ون و ج�������وآلن�������ةوةى ض�����ةك�����دارى ه��ةن �ديجَ ��ار ب��ؤ هيَشتنةوةى ب���ارى دواك���ةوت���وى ك��ؤم� َ �ةل و ت��ةط��ةرةدان��ة لةطةشةكردنى هيَزة بةرهةمهيَنةكان و هةر ئةبى ب��ؤي��ة ض��ةك��دارةك��ان��ي��ش َ بةو ثيَية نةوى بن. م �َي��ذووى ميلةتانى دنيا، ه���ةروةه���ا م���َي���ذوى نةتةوةى ك��وردي��ش ض��ةن��دي��ن منونةى شؤرشى راستةقينةو شؤرشى ضةواشة خةبات و راثةرينى ض������ةك������دارو ي����اخ����ى ب������ون و ه� َ ��ةل���ط���ةران���ةوةى ض���ةك���دارى تيَداية. ن���ةت���ةوةى ك����ورد يةكيَكة لةنةتةوة ه��ةرة زؤر ليَكراو و ضةوساوةكانى دنيا ،كة بيَبةش كراوة لةبضوكرتين وسادةترين مافة دميوكراتى و مرؤظايةتى و نةتةوايةتيةكانى ،نةك هةر رةن��ج و كاروماندوبونى ،نةك هةر سامان و سةروةتى ،نةك ه��ةر فةرهةنط و راب���وردوو و شارستانيَتى ت���اآلن ك���راوة، �دى ج��ار ك� َ َ بةلكو ه��ةن� َ �ةل��ك لة ناوةكةى ومافةكانيشى لة زؤر ليَكران و ضةوسانةوةكةشى وةرطرياوة بؤ زياتر روتاندنةوةو ئازاردان ولةناوبردنى. َ مةلبةندى ك���وردس���ت���ان م����َي����ذوي����ن����ى ش�������ةِروش�������ؤِر، ئ��ي��ن��ج��اش��ةِروش��ؤِرى ناوخؤى م�يروع��ةش�يرةت��ةك��ان��ى ك���ورد، شةِروشؤِرى نيَوان دانيشتوانى ك���وردس���ت���ان وداط�ي�رك���ةران���ى
ب�َي��ط��ان��ة .م �َي��ذوى رؤذهةآلتى ن���اوةراس���ت ل��ة زؤر كؤنةوة روداوى ث���ةالم���ارى بيَطانة و خ��ؤراط��رت��ن��ى دانيشتوانى َ بةرهةلستيكردنى كوردستان و َ خةلكةكة ق����ارةم����ان����ان����ةى ئةطيرَِيَتةوة. مَ زول وزؤرى بيَطانةو ض��ةوس �َي��ن��ةرةك��ان��ى ناوخؤ، ه��������ةذارى و ض���ةرم���ةس���ةرى خ� َ �ةل��ك��ةك��ةى ،ل��ة الي���ةك���ةوة، ئ������ازاردان������ى ن���ةت���ةواي���ةت���ى و ب���َي���ب���ةش ب���ون���ى لةمافة
ن���ةت���ةوةي���ى ولةسةربةستى بةكارهيَنانى مافى بِرياِردانى ض��ارةن��وس لةاليةكى ترةوة، ضةوسانةوةى ضينايةتى ناو ىَ كؤمةل فرة ضينى كوردستان هةميشة زةمينةيةكى خؤش و لةبار ب��وون بؤ طةشةكردن و ك��ام� َ�ل ب��وون��ى هةلومةرجى بابةتى– م����ادى ش����ؤرش و راث��ةري��ن��ى ك��ؤم��ةآلن��ى َ خةلك دذى مَ زول و زؤرو ضةوسانةوة، بةآلم هيَندى جار َ كامل نةبون و ط��ةش��ةن��ةك��ردن��ى تةواوةتى ذمارة - 33ئاياري 2010
83
ه��ةل��وم��ةرج��ى خ��ؤي��ى شؤرش بةتايبةتى ل��ةِروى هؤشيارى س���ي���اس���ى – ضينايةتى– ن��اس��ي��ن��ى دؤس����ت و دوذم����ن، ضاك دياريكردنى ئاماجنةكان وسرتاتيج و ريَبازى شؤرش، ج��ؤرى ريَكخسنت ،سةرةراى َ خةلك �ى وَي��ن��ةى ئامادةيى ب� َ بؤ ضةك َ هةلطرتن و راثةرين و فيداكارى ياخود شؤرشةكةى ب����ةرةو ش��ك��ان ولةناوضوون بردووة ،ياخود سةركردايةتى ش��ؤرش��ةك��ة ،ش��ؤرش��ةك��ةى لة رَي���ب���ازى راس���ت و دروستى خؤى الداوة و بةرةو َ هةلديَرى وا بردويةتى كة قازاجنى خؤى و زةرةرى زؤرى كؤمةآلنى َ خةلكى تيَدا بوة. َ خ����ةل����ك����ى ك����وردس����ت����ان ل���ةئ���ام���اجن���ى مَ زول و زؤرى بيَطانةو ناوخؤدا بةتةجروبةى تايبةتى خؤيان طةيشتونةتة ئةو ئاماجنةى كة مَ زول و زؤرو زةب���رو زةن��ط��ى داط�ي�رك���ةران و زؤرداران ب��ة بةكارهيَنانى َ ضارةسةرئةكرى، زةبروزةنط ك�����ة دةس������ةآلت������ى سياسى هةل ىََ لةلولةى تفةنطةوة َ دةقول ئةبى و بؤدةسةآلتى زؤرداران َ دةس��ت بدةنة ض��ةك و بةضةك ث���ارَي���زط���ارى ل��ةن��ي��ش��ت��م��ان و شةرةفى خؤيان و نةتةوةكةيان بكةن ،هةر ئةمةشة تةليسمى ���ى ويَنةيةى ئ����ةو ئ��ةش��ق��ة ب� َ ك��ة ك���ورد ه��ةي��ةت��ى بةرامبةر ب��ة ض���ةك ل��ةض��او ميللةتانى دراوسيَيدا .لةشؤرشى نويَى
84
ذمارة - 33ئاياري 2010
طةلةكةماندا ،بةضاكرتين شيَوة م��ةس��ةل��ةى ض��ةك ه� َ �ةل��ط��رت��ن و ثيَشمةرطايةتى راستةقينة َ دةرئةكةوى. دوذم��ن بة هةموو ريَطةيةك ئةيويست ضةك لةناو َ خةلكدا نةهيَ َل َى و هةمووى كؤ بكاتةوةو ��ى ض���ةك بهيَ خ� َ َليَتةوة �ةل��ك ب� َ ضونكة ه��ةب��ون��ى ض��ةك لةناو خ� َ �ةل��ك��دا ه��ةم��ي��ش��ة مةترسى ئ����ةوةى َىل ئ��ةك��را ك��ة رؤذَي���ك ل��ة رؤذان ك��ؤم��ةآلن��ى َ خةلك دذى دةس��ةآلت��ى زؤرداران����ةى حكومةت بةكار بهيَننةوة... س������ةرةراى ه���ةم���وو ث��ي�لان و تةطبريى دوذمن ،سةرةراى لة سيَدارةدانى ذمارةيةكى زؤرى َ خةلكى ل��ةس��ةر شاردنةوةى ض��ةك س���ةرةراى دياريكردنى خ��ةالت ب��ؤ ئ��ةوان��ةى ضةكيان َ لةطةل ت��ةس��ل��ي��م ئ���ةك���ردةوة، ئ���ةوةش���دا ه���ةن� َ ��دى ضةكيان َ ه��ةر ش����اردةوةو ه��ةل��ط��رت وة هةريةكةيان لة ثةنايةك و لة كونيَكا بة جؤريَك حةشاردا. س���ي���اس���ةت���ى درن�����دان�����ةى دوذم���ن ب��ؤ تةفروتوناكردنى ن���ةت���ةوةى ك���ورد ئ���ةو مَ زول و زؤرةى ىَ بال فاشيستى بةعسى دةسةآلتدار كة مةستى بادةى سةركةوتنى خؤى و شكاندنى س����ةرك����رداي����ةت����ى خائينى ب��ةرزان��ى ب��وو ه��ةم كؤمةآلنى َ َ هةندى خةلكى واى َىل كرد لة جيَطة ب��ؤ دي��ف��اع ل��ة خ� َ �ةل��ك و م� َ ��ال و ش��ةرةف��ى خ��ؤي��ان خؤ بة خؤرابثةرن وةك��و دةستةو
بى هيض هاندان و تاقمى قاضاغ َ بةرنامةيةكى سياسى مل بدةنة بةر ش��اخ .هةم ريَكخراوةكان و ب� َ ��ال���ةك���ان���ى ى.ن.ك .كة ك��ةوت��ن��ة خ��ةب��ات��ى سياسى و سازدانى كؤمةآلنى َ خةلك بة َ لي َ هةلسةنطاندن َكؤلينةوةو و ت��ةج��روب��ة ط��ةي��ش��ت��ن��ة ئةو ئ��ةجن��ام��ةى ك��ة رَي��ك��خ��س�تن و س���ازدان���ى ك��ؤم��ةآلن��ى َ خةلك بةبى و خ��ةب��ات��ى س��ي��اس��ى َ هةبونى ثشتيوانيَكى ضةكدار لة هةلومةرجى نا بةرامبةرى ه�َي��زةك��ان��ى دوذم���ن و ط��ةل و تريؤرو كوشت و برو ثةالمارى حزبى فاشيستى دةسةآلتدار ك����ارَي����ك����ى ن����ةط����وجن����اوو لة جيَبةجيَكردنى نةهاتووة. ئ�����ةو ك����ات����ةى ك���ؤم���ةآلن���ى خ� َ �ةل��ك��ى ك��وردس��ت��ان ل��ة ذيَر سةخرتين ط��وش��ارى َ دةول���ةت و ث��ةالم��ارى درن��دان��ةى حزبى ف���اش���ي���س���ت���ى دةس������ةآلت������دار خ��ةري��ك��ى خ���ؤس���ازدان و خؤ كؤكردنةوة ب��وون ،حكومةتى َي���اق ك���ة بةريَكةوتنيَكى ع� رَ دةول���ةت���َي���ك���ى ب��ض��وك لةطةلَ َ ئ��ي��م��ث��رل��ي��ازم��ى ئ��ةم��ري��ك��ى و َ ل��ةط��ةل ش���اى ئ�رََي�ان���دا توانى ب��ؤى ط��ةورةت��ري��ن بزوتنةوةى ضةكدار لة رؤذهةالتدا بشكيَنن ل��ة ثيَشدا ئ��ةوةن��دة مةست و سةر خؤش بو باوةرى نةئةكرد كة جاريَكى تر ك��وردو هيَزة شؤرشطيرَ ةكانى تواناو تينى جةنطاوةرانة و زاتى دةسةآلتة دةسدانة ضةكيان تيَدا مابيَت.
َ ضاوةرى كردن بةثيَضةوانةوة و ثيَشبينى هةموو ضاوديَرة بيَطانةكانةوة بة ثيضضةوانةى ثيَش بينى حزبى فاشيستى دةس���ةآلت���دارةوة ،كؤمةآلنى خ� َ ��ةل���ك���ى ك���وردس���ت���ان ثاش طالن و نوضدان َ هةلسايةوةو ك��ةوت��ةوة خ��ؤى ،ريَكخسنت ل��ةم الو ل���ةوال س��از دراي����ةوة، دةستةى ضةكدار ثيَكهاتةوةو ك��ةوت��ةوة ط���ةران و ض��االك��ى ، رؤذ بة رؤذ باسكى بزوتنةوةكة ئ��ةس��ت��وت��ر ئ��ةب��و ،هيَزةكانى زي��ادى ئةكردَ ، خةلكى ضةكة شاردراوةكانيان دةرئةهيَناو ب���ة ط���ةرم���ى ثيَشوازييةكى ئ��ةوت��ؤي��ان ل��ة ثيَكهيَنانةوةى ه�َي��زى ض��ةك��دارى ثيَشمةرطة ئ���ةك���رد ك���ة ل���ة س���ن���ورى ئةو نةخشةو ثالنةش دةرض��و كة بؤى دانرابوو. ثالن و نةخشة و ليَكدانةوة و خةيالةكانى دوذمنانى طةىل ك��ورد،ض هى كؤنة ثةرستانى ك��ورد ض هى كؤنة ثةرستانى ناوضةكةو ض هى ئيمثرياليزم هةمووى ثوض دةرضوو ،ضونكة ئ��ةوان كاتى خؤى ريَكةوتنى ج���ةزائ�ي�رى ش���ا – ص����دام ى 1975ي��ان وةك و بةشيَك لة ثالنيَكى زىل ئيمثرياليستى سازدرابوو بؤ دامركاندنةوةى ئ���اط���ردان���ةك���ان���ى ش�����ؤرش لة رؤذه�����ةآلت�����ى ن����اوةراس����ت����دا، ئاطردانى كوردستانى عيرَ اق ث��اش كوذانةوةيةكى وةختى ن��وى َ س��ةر ل��ة َ كلثةى سةندو
َ هةلطريسايةوة بؤية ئةوانيش ك��ةوت��ن��ةوة خ��ؤ ب��ؤ لةباوةش طرتن و دةس��ت بةسةراطرتن و ئينجا تيَكدان و روخاندن و شكاندنى . ئ���ي���م���ث���ري���ال���ي���زم و كؤنة ثةرستى بة ضاكى ئةهمةيةتى مةسةلةى ك��ورد دةرك ئةكةن ل��ة رؤذه���ةآلت���ى ناوةراستدا، وة ئ��ةه��م��ي��ةت��ى ث����ةت����رؤىل و سرتاتيجى و بازارى ووآلتانى رؤذه��ةآلت ئةزانن بة تايبةتى ثاش دةرثةراندنيان لة هيندو ضني .هةروا بة ئاسانى مةيدان َ ضؤل ناكةن بؤ تيَكؤشةران و ش��ؤرش��ط� رََي�ان��ى راستةقينة و َ ناهيلن كوردستان بةو هةموو طرنطيةوة كة هةيةتى هةروا ب��ة ئاسانى بكةويَتة دةست ئةوان. َ ل��ة ث��اش هةلطريسانةوةى شؤرشى كوردستانى عيرَ اق، شؤرشى ضةواشة و ئاغاكانى ك��ةوت��ن��ةوة دان��ان��ى نةخشةو ثالنى جيا جيا بؤ بةرةنطارى شؤرش لة مةيدانى جيا جيادا، ج���ا ي��ةك �َي��ك ل���ةو مةيدانانة م��ةي��دان��ى ض���ةك ه� َ �ةل��ط��رت��ن و ث �َي��ش��م��ةرط��اي��ةت��ى ي���ةك���ة لة ك���وردس���ت���ان دا ئةهميةتى ت��اي��ب��ةت��ى ه��ةي��ة .ثيَشمةرطة ل���ةن���او ك�����وردا حورمةتيَكى ت���اي���ب���ةت���ى ه����ةي����ة ،ضونكة ث�َي��ش��م��ةرط��ة ب���ةو تيَكؤشةرة سياسية َ ئ��ةل�َي�نَ ك��ة دةستى داوةت��ة ضةك و خةبات ئةكات ب��ؤ ئ���ةوةى ب��ة رَي��ط��ةى زةبرو
زةنطى شؤرشطيرَ انة كؤتاى بة مَ َنى كة بةسةر زول و زؤرة بهي َ طةلةكةيةوةيةتى ،ثيَشمةرطة ه����ةر ك���اب���راي���ةك���ى ض���ةك���دار ن��ي��ة .ب� َ �ةل��ك��و خةباتكةريَكى سياسية ،دةستى داوةتة ضةك ب��ؤ بةديهيَنانى ئاماجنيَكى سياسى كة بةريَطةى ناضةكدار ��ى ن���اك� َ ��ري. ���ى ب���ةج� َ ب����ؤى ج� َ ش��ؤرش��ي��ش خ���ؤى ل��ة خؤيدا بزوتنةوةيةكى سياسية هيض َ ناكرى بزوتنةوةيةكى ضةكدار ل��ة سياسةت جيا بكريَتةوة ثى بزانى يان نةزانى ضونكة َ ثةيرةوى ريَبازيَكى سياسى، سياسةتيَكى دياريكراو ئةكات ئيرت ثيَشكةوتنخوازانة يان بى ضةكداريش كؤنةثةرستانة َ بى، ك���ة ئ���ةط���ةر ث �َي��ش��م��ةرط��ة َ خ��ةب��ات��ك��ةرَي��ك��ى سياسيةو خ��زم��ةت��ك��ارى ط��ةل��ة و ئةطةر نةبى خةباتكةرى سياسيش َ َ وا ثيَشمةرطة نيةو ه���ةول و تةقةالكةى يا خزمةتى قازاجنى ش��ةخ��س��ى خ����ؤى ئ���ةك���ات يا خزمةتى سياسةتيَكى كؤنة ثةرستانةى دوذم��ن بة َ خةلك ئ���ةك���ات ،ي��ا ئ��ةض �َي��ت��ة َ قالبى جةردةيى وضةتةيى و ريَطرى و خؤ سةثاندن بةسةر َ خةلكدا. لة كوردستاندا ش��ةرو شؤرى ن��اوخ��ؤ ت��اآلن ك��ردن��ى يةكرتى َ هةندى ج��ار دروس��ت بونى و دةس���ت���ةو ت��اق��م��ى ض���ةك���دارى جةردة كة رةنطى دوذمنايةتى دةس��ةآلت��ى َ دةول����ةت و هيَزو داو دةزط��اك��ان��ى ب��ة خؤيةوة ذمارة - 33ئاياري 2010
85
طرتوة لة كؤنةوة هةبوو ،بةآلم ل��ة راستيدا ئةمانة خةريكى راوو رووت و ت��اآلن كردنى و ئ��ازاردان��ى َ خةلك ب��ون و هؤى ش��ةخ��س��ى ،دوذمنايةتى، خ���وَي���ن ،دزى ،ج���ةردةي���ى، راووروت س���ةرك���َي���ش���ى ... ث� ىَ ��ال ث �َي��وة ن���اون ب���ةرةو ضةك َ هةلطرتن و ياخى بون .ئةمانة زؤر ل��ة م�َي��ذة ل��ة كوردستاندا ري��س��وا ب��ون و ب��ةو ن���اوةوة بة دروستكردنى دةستةو تاقمى ل��ةم بابةتة شؤرشى ضةواشة ناتوانيَت شؤرش لةناو بةريَت بةناوى شؤرشى برزينى لةبةر ئةوةى ضةندين شيَوة و ريَطةى َ َنى بؤ زراندنى نوى بةكار ئةهي َ ن���اوى ش���ؤرش و ثيَشمةرطة هةلطرتن لة َ و ضةك َ ثال ريَطة كؤنةكاندا. كاتى خ��ؤى دوذم���ن ثشتى ئةبةست بة هيَزة سوثاييةكانى خؤى (جةيش ،ثؤليس ،ئةمن ،ئ��ي��س��ت��خ��ب��ارات) ث��اش��ان بة ت��ةج��روب��ة ب��ؤى دةرك����ةوت كة ئ��ةم��ان��ة ب��ةس ن�ين و ئةتوانى س���ود ل���ة خ� َ �ةل��ك��ى ناوضةكة وةربطرى بة تايبةتى ئةتوانى دوذم����ن����اي����ةت����ى خ���َي� َ��ل���ك���ى و َ َ هةندى بنةمالةيى و خائينى ج����ارو ل��ة ه���ةن� َ ��دى ن��اوض��ة دا ئةمانة ئةيانتوانى زةرةرى زل لة ش��ؤرش ب��دةن ،بة تايبةتى ئةطةر دوذمنايةتى عةشريةتى لة ناوضةكةدا بوايةو هةستى ن���ةت���ةواي���ةت���ى و هوشيارى سياسى َ خةلكى ناوضةكة نزم
86
ذمارة - 33ئاياري 2010
بواية. ئةم هيَزة غةيرة نيزاميانة ك��ة َ دةول����ةت ب��ةن��اوى سوارةو س���������وارةى ص����ةالح����ةدي����ن و خ��ال��ي��د ب���ن وةل���ي���د وة ن���اوى ئةبردن َ خةلك بةناوى جاشةوة ه��ةر زوو زوو ل��ةن��او َ خةلكدا ري��س��وا و س��وك و سةليم بون و ب��ة ض���اوى ن��زم�تري��ن خائنة وة سةير ئ��ةك��ران و نرخيَكى س���ي���اس���ى ي����ا ك���ؤم���ةآلي���ةت���ى ت��ةن��ان��ةت جةنطيشيان نةما. دوذمنانى شؤرشى كوردستان ئيَستا بةتةنيا هةر بةو ضةكة ذةن���ط���اوى و ك��ؤن��ان��ة ش���ةرى ث �َي��ش��م��ةرط��ة ن����اك����ةن ،هيَزة ض��ةك��دارةك��ان��ى ه���ةر بةناوى جةيش و ثؤليس و جاسوس و ج��اش��ةوة رَي���ك ن��اخ��ات ،لة ث� َ �ال ئ��ةم��ان��ةدا ضةندين ناوى نويَى تر وةك حةرةس حدود و جةيشى شةعبيش داهيَناوة. بةآلم ديسانةوة ئةمانةش بةس نني بؤ شكاندنى ثيَشمةرطة و لةناوبردنى بؤية ضةندين ريَطة و شيَوةى نويَى طرتؤتة بةر ، َ بتوانى هةندى جار كة رةنطة َ ب��ةو ريَطايانة زةرةرى زل لة شؤرش بدةن. دوذم������������ن ض��������ؤن ن������اوى ي��ةك�َي��ت��ي��ي��ةك��ان��ى قوتابيان، ئ���اف���رةت���ان ،مامؤستايان ك��وردس��ت��ان��ةوة ه� َ ���ةول ئ���ةدرا راب��������ردوى ت���َي���ك���ؤش���ةران���ة و خةباتكةرانةى ئةم ريَكخراوة �ى و دمي��وك��رات��ي��ان��ة ب��ش�َي��وَي��ن� َ ب��ي��ك��ات��ة دةس���ك���ةالى خ���ؤى و
ئابروى ببات و سوك و سةليمى ب��ك��ات ل���ةالى خ� َ �ةل��ك ه��ةر بةو جؤرة بةثيَى ثيالن و نةخشةى َ ئةيةوى ناوى شؤرش نهيَنيش َنى . و ثيَشمةرطة بزري َ دوذم���ن ئ��ةي� َ �ةوى ش���ؤرش ، كة ثريؤزترين شيَوةى خةباتى ت �َي��ك��ؤش��ةران��ى ط���ةل���ة ،لةبةر ض��اوى َ بى نرخ خةلك سوك و َ ب��ك��ات .وة ثيَشمةرطةش،كة منونةى مرؤظى لة خؤبوردوى َ مال و طيان بةختكةرة ،لةبةر ض��اوى َ خةلك بةدناو بكات... دوذم��ن ه��ةر ب��ةوة ه� ىَ �ةول سوك كردنى شؤرش و بةدناوكردنى ث��يَ��ش��م��ةرط��ة ن������ادات ك���ة بة رادي����وو دةزط��اك��ان��ى رةمسى ث��ةالم��ارى ب��دات ،با بةجةيش و جاش هيرَ شى بهيَنيَتة سةر �ةل��ك��و ه� َ ،ب� َ ��ةول ئ���ةدا بةناوى ش���ؤرش و ثيَشمةرطة وة لة ن��اوس��ةن��ط��ةرةك��ان��ى خؤيةوة ث��ةالم��ارى ب���دات و ثيالنى َىل بطيرَ َى... دوذم����ن ه���ةر ل��ة سةرةتاى دةستثيَكردنةوةى شؤرشةوة ه� ىَ �����ةول داوة ب���ة ك����ؤم� َ ���ةل و دان����ة ك��ةس��ان��ى خ���ؤف���رؤش و نيشتمانفرؤش بنيرَ يتة ناو ريزةكانى هيَزى ثيَشمةرطةى ك��وردس��ت��ان��ةوة ،ب��ؤ ئ���ةوةى لة َ ثال شؤرشدا دذى شؤرش كار بكةن ،بة ن��اوى ثيَشمةرطةوة دذى ث��يَ��ش��م��ةرط��ة ضاالكى بنويَنن ،وةلةناوخؤيةوة طةنة بكةن و زةرةرى ليَبدةن. دوذمن َ هةوليَكى زؤرى داوة
ب��ؤ ك�ِري��ن��ى ك��ةس��ان��ى بةزيوو رووخ�����او ن���زم ب���ؤ ئ�����ةوةى لة ش��ؤرش��ي��ان ب��ك��ات��ةوة بضنةوة ث� َ ��ال ح��ك��وم��ةت .ي��اخ��ود هةر ل��ة ري��زةك��ان��ى ثيَشمةرطةدا بيان هيَ َليَتةوةو فةرمانةكانى بةجى بكات. جى َ ثى َ خؤيانى َ دوذم����ن ه� َ �ةول��ي��ان داوة لة رَي��ط��ةى ن���اردن و راسثاردنى نؤكةرانى خ��ؤي��ان��ةوة ،ي��ان لة َ بةكرى طرتنى ريَطةى كِرين و َ هةندى كةسةوة دةستةو تاقمى ض��ةك��دار ب��ةن��او ثيَشمةرطةوة ل��ة ن��اوض��ةك��ان��ى دياريكراوا دروس�������ت ب���ك���ةن و بكةونة ضاالكى نا ثيَشمةرطانة ياخود ل��ةن��او ري��زى ثيَشمةرطةدا بة ثارةو َ بةلينَ و تةماع و تاقميَك بطرن و هانى بدةن كة بةناوى زةكات ،سةرانة ،جةزا ،ثارةى تفةنط ،ي��ارم��ةت��ى ....ث��ارة بة زؤر ل��ة خ� َ �ةل��ك بسيَنن .دارو فةالقة بؤ جوتياران و َ خةلكى �ى ت���اوان داب��ن�َي�نَ و ئازاريان ب� َ بدةن بةدخويى و بةدرةوشتى َ لةطةل دانيشتوان بةدرةفتارى ب����ك����ةن و دةس����ت����درَي����ذي����ان ب��ك��ةن��ة س���ةر .ئ�����اذاوة لةناو ث�َي��ش��م��ةرط��ةداب��ن�َي��ن��ةوةو بيان ك����ةن ب���ة ط���ذ ي����ةك����دا .ورةى َ بى خةلك بروخيَنن و طيانى َ بروايى و بةدطومان و تيَكدانى ريزةكانى َ خةلك و ثشيَوى بآلو بكةنةوة و درؤو دةلةسة بكةن و بوختان بةدةم ثيَشمةرطة و ل�َي��ث��رس��راوةك��ان��ي��ان��ةوة بكةن. ئ����ةط����ةر ب���ت���وان���ن ن���اوض���ةك���ة
ل�����ةروى ب��ل�آوب����ون����ةوةى بريو �َي�ان����ةو ب����������اوةِرى ش����ؤِرش����ط� رَ ريَكخستنىة َ خةلكى و ضاالكى ثيَشمةرطانةدا خب��ةن بةناوى ئةوة كة طواية سنورى ناوضةى ئ����ةوان����ة .دةنطوباسةكانى شؤرش كؤبكةنةوة و بيدةنةوة ب��ة دوذم�����ن .ل��ة هةلومةرجى ل��ةب��ارةو ط��وجن��اودا دةس��ت لة ت��اق��م�َي��ك ث�َي��ش��م��ةرط��ة ياخود فةرماندةيةكى بوةشيَنن و بة َ كؤمةل تةسليمى دوذمن ببنةوة. ضةك كة لةناو َ خةلكيدا بةكةمى دةس��ت ئ��ةك� َ �ةوى ،كؤبكةنةوة و تةسليمى دوذم��ن��ى بكةن. َ ه���ةول ئ���ةدات ل��ة ناو دوذم���ن ريزةكانى ثيَشمةرطةدا ،ئةم جؤرة ضةكدارانة ثةيدا بكات. وة ه���ةن� َ ��دى ج���ار ض���ةك���دارى لةم بابةتةش ثةيدا كردووةو بةناوى ثيَشمةرطةوة ماوةيةك ض���االك���ى ن���ا ثيَشمةرطانةى ثى نواندون و زةرةرى زىل َىل َ داون لة ثيَشمةرطة و شؤرش و كؤمةآلنى َ خةلك. ب�����ةآلم ك���ؤم���ةآلن���ى خ� َ ��ةل���ك، ب��ةه��ةس��ت��ى شؤرشطيرَ انةى خ������ؤى ،ه�����ةر زوو ئةمانة ئةناسيَتةوة. ثيَشمةرطة ،ئةو تيَكؤشةرة سياسيةى كة لة طيان و ىَ مال َ ئ��ةب��ورى و ل��ة ثيَناوى خ��ؤى ق��ازاجن��ى ط��ةل و دةسكةوتى رةجن��دةران دا دةستى داوةتة ضةك و جطة لة خزمةتى طةل و بةديهيَنانى ئاماجنةكانى ئةو و ثاراستنى دةسكةوتةكانى
،ه��ي��ض م��ةب��ةس��ت �َي��ك��ى ترى نية ....ثيَشمةرطة ئةو مرؤظة هوشيارة خ��اوةن بريوباوةرى جطة لة ثشتيوانى ط��ةل هيض سةرمايةيةكى ت��رى نية .لة ري���زةك���ان���ى ط���ةل���ةوة هاتوةو ث��ش��ت ئ��ةس��ت��ور ب��ة ط���ةل و لة �ى و ث �َي��ن��اوى ط��ةل��دا ئ��ةج��ةن��ط� َ َ بةبى طومان ثيَشمةرطة ئةمرىَ ، جياوازة لةو ضةك َ هةلطرانةى دوذم��ن راى س��ث��اردون ياخود ض��ةك بةدةستنانةى خزمةتى دوذمنانى كوردو شؤرشةكةى ئةكةن ،يان لةو ضةتةو جةردة و خ��ؤف��رؤش��ان��ةى دةستيان لةطةل دوذمن تي َ َ َكةل كردوة و جى بة ئامؤذطارييةكانى ئةو َ جى ئةكةن.... َ ئ���ةوةن���دة ج���ي���اوازة بةقةد جياوازى فريشتة لة شةيتان. ث���َي���ش���م���ةرط���ة فريشتةى ه�َي��ن��ان��ى م����ذدةى ئ�����ازادى ،و سةربةزى و وةكيةكى و ئاشتى و ئاسودةيية. ضةك بة دةستى خؤفرؤش و كؤنةثةرست ،شةيتانى ئاذاوة نانةوة و نؤكةرايةتى و ديلى و طيَضةلة. َ كؤمةلة َ كؤمةلةى ئؤرطانى ناوةندى عياق رةجندةرانى كوردستان رَ ذمارة ( )8ى هاوينى 1980 نوسينطةى راط��ةي��ان��دن��ى ضاثخانةى شةهيد ئيرباهيم عةزؤ، عياق كوردستانى رَ ذمارة - 33ئاياري 2010
87
رةهبةرسةيدبرايم دةل َيى :سلة بؤيةين ىَ سال 1986مةفرةزةيةكى ثيَشمةرطة و ثيَشمةرطةكانى م��ةك��ت��ةب��ى ع���ةس���ك���ةرى لة بةهادينى حةليم و ئةنوةرى ح��ةالو بةكرى عةبةى عةبان و س��������ةردارى ق���ال���ة ب����ةراز دةض���ن���ة خ��ؤش��ن��اوةت��ى الى ك��اك ك��ؤس��رةت ،ليَثرسراوى َ مةلبةدنى ه��ةول� رََي� ب��وو ،بة بةهادين حةليم َ دةليَت :ئةو ناوانانة لةسةر سةرى دةضن. ب��ةه��ادي��ن ح��ةل��ي��م َ دةل���َي���ت: مَ فيولانة س��ةر سةرين بةآلم
ئ��ةو ن��اوان��ةى ئ �َي��وة ،عةوال ب���ؤر ،ح��ةم��ة س���وور و صالح تى ش��ي��ن��ة ،ئ����ةو رةن���ط���ان���ة َ دةليَى َ ناطةين َ سلة بؤيةين!! -2نوورة نوور شيَخ صديقى ضومخاخ لة ط��ووط ب��وو م� َ �ال و بارةطاى
88
ذمارة - 33ئاياري 2010
ل��ةس��ةر س��ن��وور ل��ة طوندى ه���ةرزن���ة ب�����وو ،روب���ارَي���ك���ى دريَ���ذ ب���ةرةو ىَ دؤل سةفرةو زةروون ،ج���ي���اك���ردن���ةوةى سنورى ع� رََي�اق و ئ� رََي�ان بوو، ئةو طوندة ،برازايةكى شيَخ صديق فيشة فيشى جطةرة مالةكةش ىَ كيَشانى بووَ ، مال ثيَشمةرطة دي���وارو ب��ن ميض نايلؤن و مشةما بوو ،لةبةر ثةجنةرةش بارووت بوو لةبةر ثةجنةرةكةدا دانرا بوو ،شيَخ صديق ضؤمخاخ بة برازاكةى دةليَتَ : َ رؤلة ئةو ثةجنةرة ثِر لة باروت و تةقينةوةية ئاطات ��ى .س��ؤت��ؤ جطةرةكةى َىل ب� َ ف �ِر َى ن��ةدةى ،ئاطر دةطريَت ب���رازاك���ةى َ دةل���َي���ت :قابيلة نةزامن و ئاطام ليَيةتى .شيَخ ص���دي���ق ب���ة ق���س���ةو باسان دةخ��اف�َ�ل �َي��ت ،ش �َي��خ صديق ب��ةرةض� َ �ةل��ةك شيَخ ومشايةخ
و ن��وران��ى َ خةلكى طوندةكة لةبةر شيَخايةتى ريَزى زؤرى دةط������رن ،ل���ة ث���ِر ب���رازاك���ةى قونضكة جطةرةكة فِر َى دةداتة ب���ةر ث��ةجن��ةرةك��ة ،ذوورةك����ة ط���ِر دةط���رَي���ت و دةسوتيَت بة ه��ةزار ح� َ �ال شيَخ صديق َ مندالةكان ق��وت��ار دةب��ن و و دةردةث���ةِرن لةناو ذوورةكة. ذنيَك ئةو طِرة سةوزو جوانة دةبينيَت س�لآوات َىل دةداو روو لة ئامسان خوا دةكات ه�����اوار دةك�����ات ىَ م����ال شيَخ صديق نوورى َىل َ َ دةسيت، هةل شيَخ صديق دين و ئيمانى دةليَت َ َنىَ ، مال و مَ حال نامي َ دةس���وت���َي���ت ن�����وورى ض���ى ! ض��او ئ��ةو َ خةلكة عةنتيكةت نةديوة ، َ نةشثلتةى ن��ةن��وورةى َىل َىل! م� َ ���ال����ة ش����َي����خ ص���دي���ق���ةو
دةسووتى! َ تا برا كوذة بكةن ساوةرتان دةرخوارد دةدةين لة ساآلنى 1984 -1981 شةِرى برا كوذى توندو تيذو خويَناوى ب��وو ،س� ىَ �ال 1982 ثؤليَك ثيَشمةرطة لة طوندى ض����وة دةب�����ن .ه����ةر س����اوارة شلةيان دةرخ����وارد دةدةن، شلة ساوةريش بة تؤزيَك َ خوى و ئاويَكة طةرم بة خيرَ اىة بة �ى دةطةيى ضاوتروكانيَك ث� َ و ل �َي��دةن��را ثيَشمةرطةكان َ دةلينَ َ َ ناكرى لة جياتى ئةرى س����اوةر ش��ت�َي��ك��ى ديكةمان ب��ؤ َىل ب��ن�َي�نَ ،ك��اب��راى خاوةن مال و خؤشناو َ َ دةليَت :قوِر بةسةرتان تا ئيَوة شةِرى برا ك��وذى بكةن ه��ةر ساوةرتان دةرخ��وارد دةدةي��ن بة فةردة س����اوةرم ب��ؤ دان����اون ئةوجا كةيفى خؤتانة!! بريو باوة ِر ئازادة!: مام غةفور سةرتيثى86ى َي��� ب�����وو، دةش�����ت�����ى ه������ةول�� رَ س��������ال1987س��������ةرب��������ازى راك�����ردوو زؤر ه��ات��ن��ة دةرو ب��وون��ة ث �َي��ش��م��ةرط��ة ناويان ل �َي��ن��اب��وون (ب���ن زط زةرد) هيَندة زؤر ب��وون ،م��ام عةىل
لةو تيثة كاديرى شؤِرشطيرَ ان ت�َي�و ث���ِر َ قةلةو زةالم �َي��ك��ى رَ �ى لة ب����وو ،ئ���ةوس���ا م��ل��م�لان� َ َ كؤمةلةو شؤِرشطيرَ ان نيَوان بى زط هةبوو ،هةنديَك لةو َ زةردان���ة بوونة ريَكخسنت و شؤرشطيرَ ان ! لة َ مةلبةندةوة ئاطادارى مام غةفوور دةكةن ئةو ثيَشمةرطة تازانة بكاتة ك���ؤم� َ ��ةل���ة ،م����ام غةفوريش ك�����ؤب�����ون�����ةوة ب�����ة ه����ةم����وو ث �َي��ش��م��ةرط��ةك��ان دةك���ات���ن و َ دةي� َ كؤمةلة. ��ةوى بيانكاتة تيثةكةى نزيكةى 700كةس دةب���وو م��ام غ��ةف��وور دةست بة قسان دةكاتن و َ دةليَت: دةم� َ ��ةوى رَي��ب��ازى يةكيَتيان ب��ؤ روون ب��ك��ةم��ةوة ،خؤى َ يةكيَتى دوو َ ة(كؤمةلةو بال ش���ؤِرش���ط� رََي�ان) ب�ي�رو ب����اوةِر َ كؤمةلةم ،كاك ئازادة بةس من َ كؤمةلةية ،كاك ن��ةوش�يروان َ كؤمةلةية ئةمانةش كؤسرةت ل��ةن��او خ� َ �ةل��ك خؤشةويست ب���وون ك��ةي��ف��ى خ��ؤت��ان��ة بريو ب����اوةِر ئ����ازادة ب���ةآلم ئةوةى ورط زل و سةلك ئةستوورة شؤِرشطيرَ انة وةك د .فوئاد و مامؤستا ضةتؤوو مام عةىل ئ��ةم��ان��ةش ب��ةراس��ت��ى َ قةلةو بوون ئيرت بؤ خؤتان ئازادن و ريَكخستنيَكيان َ هةلبذيَرن!!.
بةراستى مةردى تاقيم كرديةوة! بارةطاو بنكةى ثيَشمةرطة ل���ة ط���ون���دى ( )دةب���َي���ت، ب�َي��وةذن�َي��ك ل��ةو ط��ون��دة نانى بؤ دةك��ردن بيَوةذن تا َبليَى ج����وان و ش���ؤخ و ش��ةن��ط و ت���ةِرو ن����ازدار ب���وو .كةنانى دةك�������رد ل����ةب����ةر ئ���اط���ر ئ���ةو رووم��ةت��ة ط��ةش و سورانةى وردة ئ�����ارةق�����ةى دةك�����رد وةك زَي���ر دةبريسكايةوة. ض��اوج��وان و ب��رؤ وةك مانط و ثرض زةردو روخسار سثى و س�����اف ،دةب�����وو يةكيَك رؤذان���ة بضوبا نانى بهيَنابا ثيَشمةرطةيةك (ك.د.م ).قولة ليَثرسراويش بوو ،هةميشة رؤذانة دةضوو نانى بؤ بارةطا ل��ةب��ةر خ��ات��رى ئ��ةو بيَوةذنة ن�����ازدارة دةه �َي��ن��اي��ةوة ئيرت رؤذيَك بيَوةذن لةبةر نانكردن دةبيَت و قاضى لي َ َهةلكرد بوو وردة ئارد لةسةر قاضة خِرو سثييةكةى دميةنيَكى هيَندة ��ى ب��ةخ��ش��ى بوو، ج��وان��ى ث� َ جوانيةكةى هيَندة سةرةنج راك�َي��ش��ةر ب��وو ،ك��اب��راى نان ه �َي��ن��ةر ب���ةو ج��وان��ي��ة ئاطر دةطريَت بؤية داواى ماضيَكى َىل دةك�����ات ،بيَوةذنةكةش ن��اي��ك��ات��ة ن���ام���ةردى سةلكة ب���زووت���َي���ك ئ���اط���راوى ل���ة بن ذمارة - 33ئاياري 2010
89
��ى و بؤى س���اج دةردةه���َي���ن� َ َ دةستى ليَى بدات ،كابرا هةل َ زةندةقى دةضيَت و دةزانيَت �ةل��ك��ى ن��ي��ة ب��ؤي��ة َ ك� َ دةليَت: خ��وش��ك��م ت��اق��ي��م ك���ردي���ةوة، بةراستى مةردى ،بةشةرةفى ،رووس��ورى ئافةرين سةرت ب��ةرز ك��ردي��ن��ةوة!! ئةشهةدو بيال مةردى!. ئ َيمة شؤ ِرش َيكى دميوكراتني ثاش تيَكضونةوةى طفتوطؤ ىَ سال 1985ئةوانةى لة خؤيان دةت��رس��ان ض��وون��ةوة باوةش رذَي�����م ،ج���اش ب����وون ب���ةر َىل بووردن كةوتبوون هةموويان كةفيليان هةبوو لة طةرميان. ثاش طةرانةوةيان بؤ ناو رذيَم تيثى 51ى طةرميان بارةطاى لة طوندى زةردة ليكاو بوو لة طةرميان وةك ليَثرسينةوة كةفيلةكانيان طريان ،لة ضةند ذورَي����ك����ى ب���ض���وك و تةسك خ��زَي��ن��دران ،ط�يراوةك��ان واتة كةفيلى ج��اش��ةك��ان زؤربةى خ� َ �ةل��ك��ى ش���ارو خويَندةوار ب������وون! ي����ةك ل����ةو كةفيلة ط��ي��راوان�����ة م���ام���ؤس���ت���اي���ةك ب������وو ،ل����ةن����او ط��ي��راوةك�����ان دةيكاتة ه��ةراو بةنارةوايى ب��اس دةك���ات ن��اض��ار داواى ليَثرسراويَك دةكةن .كة ئةوة
90
ذمارة - 33ئاياري 2010
ح� َ �ال نية تيَيدان! لة بارةطا نةجم بيَستانةيى فةرماندةى كةرتى تيثى 51ى طةرميان بوو دةضيَتة الي��ان مامؤستا ط�ي�راوةك���ة دةس���ت ب��ة قسان دةك����ات����ن و َ دةل����يَ����ت :قةت بةرةواى نازامن ئيَمة لةو ذورة تةسكة بطرن و ئةمة غةدرة. ن��اه��ةق��ي��ة ب���ؤي���ة ئ �َي��م��ة مان دةطرين .نان ناخؤين تاوةكو ئ�����ازادم�����ان ن����ةك����ةن .نةجم بؤستانةيى َ دةل �َي��ت :ةئيَمة ش��ؤِرش �َي��ك��ى دميوكراتني، رَي��ط��ات��ان َىل ناطرين كةيفى خؤتانة هةفتةيةك مانطيَك نان نةخؤن ثياو نية بة زؤر ��ى ،ئ �َي��م��ة ئةو ن��ان��ت��ان ب���دات� َ ثى دةدةي��ن نانتان هةقةتان َ نادةينى!!. بة زؤر َ ئةوة خؤم َ ىل دةشاريةوة! سليَمان مسكؤ فةتاح ث.م. ب���وو ل��ة تيثى 90باوةجى ل���ة ط���ون���دى ط��رن��ك دةب����ن و ل��ة ن��اوض��ةى خؤشناوةتى، ن��ؤرة ئيَشكطرى دةب�َي��ت ،لة ث �َي��ش��م��ةرط��اي��ةت��ى هةميشة ئيَشكطرى لة جيَيةكى َبلندو َ زال و ديارة ،سليَمان مسكؤ ف��ةت��اح ئيَشكطر دةب �َي��ت بة دوور بني ضاوديَرى دةكاتن ، هةيوانى دةبينى ذنيَكى لةبةر َ َ
ياثراخ دةثيَضيَتةوة ،خةنى دةب�َي��ت ،ضونكة لة ناوضةى خ���ؤش���ن���اوةت���ى س����اوةري����ان زؤر َىل دةن��ا .سليَمانيش لة س��اوةر ب�َي��زار ب��ووة.خ��ؤى َىل خ��ؤش دةك���او ىََ دةل نيوةرؤ لةو َ مالة نان دةخؤم ،ئةركى ئ�َي��ش��ك��ط��رى ت����ةواو دةبيَت َ مالةكة دةدؤزيَتةوة ،هةردوو �ى و دةس��ت��ى ل�َي��ك دةخ��ش�َي��ن� َ خَ ��ى ئ��ةو نيوةرؤ دل���ؤش دةب� َ ساوةر ناخواو ياثراخ عافيَت دةكا! دةضيَتة َ مالةكة بةخيرَ ه �َي��ن��ان��ى دةك������ةن ،ي���اث���راخ ل���ةس���ةر س��ي��ن��ى رؤ دةك����ةن دةب��ي��ن��ى ياثراخ س��ل �َي��م��ان َ ل��ة ج��ي��ان��ى ب��رن��ج ب��ة ساوةر ل�َي��ن��راوة ،رَي��ك دةم و ضاوى َ دةطريى! دةبى و طةدةى طرذ َ ريَك تفةنطةكةى سوار دةكا لة ياثراخةكة ،كابراى خاوةن َ مال مشةوةش دةبيَت ،كوِرة كاكى ثيَشمةرطة ضيية؟ بؤ فيشةك لةبةر تفةنط دةنيَى ،سليَمان روو لة ياثراخةكة دةكات و َ دةليَت :ئةرة خؤم َىل دةشاريةوة سةطباب ،توخوا ياثراخ بة ساوةر بووة!!. ئةوة ضاوةشة بيكوذن حةياتان دةبةن ل�����ة ط������ةرم������ةى ش�������ةِرى ن��اوخ��ؤ (م��ام��ؤس��ت��ا مةجيد
شةقالوةيى كة بة كةمانضةوة ب��ووة ثيَشمةرطة لة ريَطا لة َ دؤل����ة رةق���ة ت��ووش��ى سةيد كاكة دةبيَت كةمانضة لةناو ك���ي���ف وا دةزان��������ن ضةكة ك��ةض��ى كةمانضة ب���وو! ليَى َ ك���وى؟ ئةوسا دةث��رس��ن ب��ؤ سةيد كاكة ئةندامى م .س ح��زب��ى سؤسياليست بوو. ليَثرسراوى ثيَشمةرطة بوو ، مامؤستا مةجيد شةقالوةيى َ كؤمةلة س��ةر بةريَكخستنى بوو لةناو ى.ن.ك .ئةوكاتيش ش������ةِرى س��ؤش��ي��ال��ي��س��ت و ي��ةك �َي��ت��ى ت��ون��دو ت��ي��ذ بوو، ي����ةك ل���ة ليَثرسراوةكانى س��ؤش��ي��ال��ي��س��ت َ دةل���َي���ت :با بيكوذين ئةوة جةاللية سةيد كاكة ىََ دةل :ضي دةكوذن ئةوة ضاوةشة،بة قورئان بيكوذن حةيامان دةبةن!! ضيية ئيرَ ة عةرةبستانة: م�����ام ئ�����ةمح�����ةدى دادى تيَكؤشةريَكى كؤن و ناسراو ل��ة زم��ان��ى ح��زب��ى دارك����ةرو ه��ي��داو ث��ارت��ى و ب� ىَ �ال م.س. َ ل���ةط���ةل ب����وو ب���ةس���اآل ضوو ب��وو بؤية رَي���زى َىل دةطرياو َ قبول قسةشى بكرداية ليَى دةك��را س� ىَ �ال 1981ى.ن.ك. ببووة هيَزى ثشتيوان ئةوسا ئيستطةش زةمينةى بؤخؤش
دةكرد ،بة زجنريةو وتار بآلو دةكرايةوة ،مةسةلةى كورد ي���ةك م��ةس��ةل��ةي��ة ي���ان ضةند مةسةلةيةكة! مام ئةمحةدة ه��ةم��ي��ش��ة ط���وَي���ى ل���ة رادي���ؤ دةط��رت ،لةثِر لةبةر دةرطاى ب�����ارةط�����اى ح���زب���ى شوعى �َي�اق����ى ك����ة ث�����ِر شيوعى ع� رَ عةرةب بوو دةنطى دةدةن بة عةرةبى :قف ،منوانت ،وين راي���ح هويتك؟ م��ام ئةمحةد ب��ؤ خ���ؤى ت����وِرة ب���وو ضةند جنيَو دةدا ،ىََ دةل :سةطباب ،قةحبةباب لة ثشت ضياى حةمرين دنطت داوم ،ضيية ئيرَ ة عةرةبستانة!!. كوردستان ئابورى هاوبةشة: َ داوى هةر مام ئةمحةدى خةبات و سياسةتى كردووة بة ريَطاى خؤى ماندوو بووة بة كوردايةتى ،وةرز نةبووة ن���ةب���ةزي���وة ب��ؤي��ة ق��س��ةى َىل َ قبول دةك��را لةاليةن هةموو حزبةكانةوة ،س� ىَ �ال 1979 ح��زب��ى ش��وع��ى ه��ات��ن��ة شاخ و ض��ةك��ي��ان ه� َ �ةل��ط��رت دذى ب��ةع��س! بالوكراوةيةكيان بآلوكردبؤوة لةو بآلوكراوةية ن�����وس�����را ب�������وو ،ط����واي����ة ناتوانى كوردستانى ط��ةورة َ ب��ب��ى ب���ة َ دةول�������ةت ضونكة َ
ئ��اب��ورى ه��اوب��ةش��ي��ان نية!! مام ئةمحةد بةو نوسينة طِر دةط���رَي���ت .ئ��ةو دةم هةموو ح��زب��ةك��ان ب��ارةط��اي��ان نزيك ي��ةك ب��وو ن��او ن��را ب��وو ىَ دؤل ئ��ةح��زاب ،لة خ �ِر َى نيرَ زةنط سةر سنور باريكة رووباريَك س��ن��ورى ئ�رََي�ان ع� رََي�اق��ى جيا ك���ردب���ؤوة ت��اب��ل��ؤي��ةك��ى وةك طاشة بةرديَك بؤ كؤنكريَت دان������را ب����وو ب���ة نيشانةى س��ن��وور م��ام ئ��ةمح��ةد َ لةوى رادةوةس������ت������ى ،ج����ا ئ���ةو َ س���ةردةم���ة ل� َ ���ةوى كاروانى ق��اض��اخ��ض��ي��ان ل���ة ئ� رََي�ان���ةوة دةهاتة ع� رََي�اق ،لة عيرَ اقةوة دةهاتة ئ�رََي�ان جؤرةها كاآلو شتومةك دةهيَنراو دةبردرا. م����ام ئ���ةمح���ةد ه����ةن� َ ���دى لة هاوِريَيانى حسع رادةطريَت َ دةليَت ئةو كاروانانة ضيان ك��وى وة ب��ؤ َ َ كوى ثيَية؟ ل��ة دَي����ن و دةض�����ن؟ ئةوانيش دةل ��َي���نَ ب� ىََ َ �����ةل ئ����ةو ب���اران���ة ل���ةس���ةردةش���ت���ةوة دةضنة َ �ةآلدزى لة عيرَ اقةوة دةضنة ق� ئيرَ ان بة ثيَضةوانةشةوة .مام ئ��ةمح��ةد ب��ة ح��زب��ى شوعى َ دةليَت :ئةى ئابورى هاوبةش ضيية؟ ئةوة ئابورى هاوبةشة .بؤخؤتان هةر َبلينَ كةيفى خؤتانة كوردستان ئابورى هاوبةشة!!. ذمارة - 33ئاياري 2010
91
ش َيخ بابؤ
92
-1زان����اك����ان����ى ب�����وارى بيَؤلؤذياى ن� َ �وى ل��ة زانكؤى ه����ارظ����اردَي����ى ئ��ةم��ري��ك��ى لة ت���وَي���ذي���ن���ةوةي���ةك���دا بؤيان دةرك����ةوت����ووة خ����ةون بينني دةب�َي��ت��ة ه��ؤى بةرزبونةوةى ئ��اس��ت��ى زان��س��ت��ى ،زؤري���ش ه� َ ���ةول دراوة ل��ة ماناكانى ��ى ب���ط���ةن ،زانايان خ����ةون ت� َ كةميَكيان ليَى دواون! هةستة لة خةو ئةى الوى كورد تى بكؤشة بةدةستو برد َ خةو زةرةرتانة!
-3ت��ويَ��ذةرى ئةمريكى ب��ةن��اوى(ب��ي��ج��ام�ين هايدين) لةزانكؤى دورهام لةناوضةى ب�����اك�����ورى ك���ارؤل���ي���ن���ا ب���ؤى دةركةوتووة :ثياوان ناتوانن تةماشاى روخسارى ئافرةتى جوان نةكةن! بةتةماشاكردنى ئ��اف��رةت��ى ج���وان ب��ؤ ميَشكى ث���ي���اوان ب����ةس����وودة! ،ب���ةآلم ت��ةم��اش��اك��ردن��ى ئ���اف���رةت بؤ ثياوى قؤز ،هيض ضاالكيةكى وةك ثياوان تيَدا روو نادات: ش �َي��ت��ى ك�����ردم ض����اوةك����ةت، ناوةكةت!
-2ل����������ة ن�������وَي���ت���ري�������ن ت����وَي����ذي����ن����ةوةدا ل����ة ب�����ارةى طفتوطؤى هةردوو رةطةزى نيرَ و �ى لة ب��ارةى قسةكردنةوة، م� َ رؤذن��ام��ةى (بيلدى مَ ئةلانى) رايطةياندووة :رؤذانة ئافرةت 20هةزار وشة قسة دةكات، بةآلم ثياو حةوت هةزار وشة ،هؤكارى زؤر طوتنى ئافرةت دةط���ةرَي���ت���ةوة ب��ؤ ئ����ةوةى كة م���ؤخ���ى ئ����اف����رةت ل����ة %11 موولولةى دةروون���ى زياترة بى لة بةرامبةر ثياوان!كاتى َ َ دةنطى وةآلمة.
-4لة لي َ َكؤلينةوةيةكى ن�����ويَ�����دا ئ����اش����ك����را ب������ووة، لةباينجاندا ي��ةك�َي��ك لةمادة دذة ئؤكسيدةكانى تيَداية كة ثاريَزطارى لة خانةكانى م��ؤخ دةك���ات ل��ة ئ� َ �ال��ؤز بوون و ه��ةوك��ردن دةمانثاريَزيَت، ب��اي��ن��ج��ان بةسةرضاوةيةكى ط����رن����ط دادةن��������ريَ��������ت! بؤ ي��ارم��ةت��ي��دان��ى نةهيَشتنى ق��ةب��زى ،ه��ةوك��ردن��ى قؤلؤن، ماية س�يرى ،مةترسيةكانى ن��ةخ��ؤش��ى َ دل ،ضونكة ثِرة ل��ة ظيتامني Bو سةرجةم ك��ان��زاك��ان��ى َىل كؤبؤتةوة،
ذمارة - 33ئاياري 2010
ه������ةروةه������ا ث���ؤت���اس���ي���ؤم���ى ناوباينجان كار لةسةر ئةوة دةكات خؤيَى ناو خويَن ريَك دةخاتةوة. جان .جان باينجان دةرمانة دةرمان -5ل����������ة ئ������ةجن������ام������ى تويَذينةوةيةكى نويَدا ئةوة دةرك�������ةوت�������ووة خ����واردن����ى سيَو ب��ةر ل��ة دةستثيَكردنى ن��ان خ����واردن ،دةب�َي��ت��ة هؤى دابةزاندنى كيَشى لةش . شةكرة سيَوة شةكرة سيَو بة سيَويَك دةكةى بذيَو -6ل���ة م��ان��ط��ى ئ����ادارى س� ىَ ����ال 2010ط���ةورةت���ري���ن خ��ؤن��ي��ش��ان��دان��ى ئ���ةدةب���ى بة ىَ ظيستظال لؤس ك���ردن���ةوةى ئةجنلؤس بؤ كتيَب سازكرا، َ ظيستظالةدا 130هةزار ل��ةو ك��ةس ئ��ام��ادةى ب��وون ويَراى 400ن����وس����ةر ل����ةوان����ةش رؤماننوسى ناودارى جيهانى َي���م�����ان ورك) خ���اوةن���ى (ه� رَ بةرةواترين كتيَب لة جيهاندا، َ ظيستظالةدا ئاميرَ يَكى ل��ةو ن���وَي���ى ئ��ةل��ةك�ترؤن��ى خراية روو كة طةورةترين عةمبارى
كتيَبة ل��ة ج��ي��ه��ان��دا تواناى ع���ةم���ب���ار ك���ردن���ى ه������ةزاران كتيَبى هةية بؤية فرؤشتنى كتيَبى ئةلةكرتؤنى ئةمرؤ كة ب��ازارى طةرمة هةر ئةو َ سالة بايى 133مليؤن دؤالر لةو كتيَبانة فرؤشراوة!! ،ئةى بؤ َ دةلينَ :سةد قائيمة وقةسيدة كةس نايكِر َي بة َ ثوىل. -7دك������ت������ؤر (ث����ي����ت����ةر ش���ظ���ارت���س )ى ث��س��ث��ؤر لة ضارةكردنى نةخؤشى شةكرة ل����ة زان����ك����ؤى (دري���������زدن)ى زانكؤيى لة مَ ئةلانيا طووتى: ن��ةخ��ؤش��ى وةك ث��ةت��اي��ةك لة جيهاندا بآلوبؤتةوة ،زانايان ث �َي��ي��ان واي����ة ك����ةوا %70ى توشبوانى ج� َ �ةل��ت��ةى ميَشك ه���ؤك���ارةك���ةى توشبوونيان ب�����ةن�����ةخ�����ؤش�����ى ش�����ةك�����رة دةط���ةرَي���ت���ةوة ،ل��ة مَ ئةلانيا نزيكةى نؤ مليؤن كةس بةو َ دةناليَنن رةنطة نةخؤشيةوة ذم������ارةى ت���وش���ب���وان بطاتة 14م��ل��ي��ؤن ك�����ةس .ثةكوو مَ ئةلانيةكان ضةند شريين و شةكرن. -8زان������������ي������������اري������������ة وةدةس��ت��ه��ات��وةك��ان��ى تايبةت ب���ة ط��ال��ي��س��ةك��ة هينديةكان َ سةهؤل دةيسلةميَنن ك���ةوا و ئ���او ل���ةس���ةر م��ان��ط هةية ���ى ض��ةن��د ك��ان��ى و ئ��اخ��ؤ دةب� َ َ س���ةرض���اوةى ئ��او س��ةه��ؤل و شةختةو دةري���او روب���ارى َىل بووبيَت .سةيرة ئيشى خوا؟.
-9ث�������ةمي�������ان�������ط�������اى ن��ةخ��ؤش��ي��ةك��ان��ى ث�َي��س��ت ،لة رؤم���ا ج���ؤرة ضارةسةريةكى نوى و خيرَ اى بؤ قذ َ َ هةلوةرينى سةر ئامادة بكات لة ماوةى ت��ةن��ه��ا 40خ��ول��ةك��دا دةست دةك���ات ب��ة ضارةسةركردنى ئ����ةم ط���رف���ت���ةو ه����ةر هةمان ثةميانطا بووة بةيةكةم دةزطا كة َ مؤلةتى فةرمى ثيَدرا بؤ بةكارهيَنانى ئةم ضارةسةرية بةشيَوةيةكى ئاسايى .كة ت��ي��ش��ك��ى خ��س��ت��ب��ووة سةر ىَ رؤل ط���رن���ط���ى ثيتاندنى ث�لازم��او ثليَتةكانى خويَن و ه��اوب��ةش��ي��ان ل��ة ثرؤسةى دووب�����ارة روان���دن���ةوةى موو لةلةش بةشيَوةيةكى طشتى و ك��ل��ةى س��ةر ب��ة تايبةتى ، َ كةضةل و سةر روتاوة كةوابى َ َنى . نامي َ -10ث���ةمي���ان���ط���اي���ةك���ى ئةمريكى لي َ َكؤلينةوةيةكى ل��ةس��ةر ب �ِري��اردان��ى دروست ئةجنامداوة طةيشتونةتة ئةو ئةجنامةى كة دةستشؤرينى ب���ةر ل��ة ب���ِري���اردان ئةجنامى دروس��ت بةدةستةوة دةدات. ث���َي���ى واي�����ة خ������اوةن ب���ِري���ار دةس���ت���ةك���ان���ى ب���ش���ؤرَي���ت و ئ����ةو ك���ات���ة ب����ِري����ار ب�����دات!! دةس��ت شوشتنة ي��ان ميَشك ثاكردنةوةية ئةوة. -11ب���رؤك���ى طرينبيرَ ط 17س� َ ��ال���ة ل���ة طةشةكردن وةس��ت��اوة ،ط���ةورة نةبووة، ه �َي��ش��ت��ا ب�����اآلو ل����ةش����والرى
منداآلنةية! ب��ةه��زرو جةستة يةك َ سالةية! ،زاناكان ثيَيان واية دةطةنة ضارةسةريَك بؤ ثري بوون تيَطةيشتنى لة ثري بوون ،خؤشة مرؤظ لة طةجنى بوةستى هةر لةسةر تاقةت و َ بى!. شنط َ -12خانة مةزادى سويسرا ئاشكرا يكرد ك��ة سةعاتيَك ل��ة خ��ان��ةك��ةي��ان ب��ة نرخيَكى خ���ةي� ىَ ��ال ف���رؤش���راوة ك��ة 67 َ سال لةمةوبةر دروستكراوة. ئ��������ةو س����ةع����ات����ة(ث����ات����ي����ك ف��ل��ي��ث)ـ��ـ��ة ب���ةض���وارم���ل���ي���ؤن ي�����ؤرؤ زي���ات���ر ف����رؤش����راوة. َ لةئالتوونى زةرد سةعاتةكة دروستكراوة! لة ىَ سال 1943 ثى سةعاتيَكى وا شاريَكى َ ئاوةدان دةكريَتةوة. -13ب�������������ةث�������������يَ�������������ى لي َ َكؤلينةوةيةكى مةيدانى ن� َ ��وى ك��ة رؤذن���ام���ةى دةيلى مةيل بآلوكراوةتةوة بةشيَكى زؤرى بةريتانيةكان خوازيارن كؤض بكةن و وآلتةكةى خؤيان بةجى بهيَ َلن لةبةر طرانى و َ بيَكارى و ذيانى سةخت ئةدى ئةو بةريتانيانة ئةطةر َ خةلكى ث��اك��س��ت��ان و ئةفغانستان بوناية!! بؤ َ كوى دةضوون. -14ذنيَكى ئةمريكى لة دواى بةريَكردنى َ 105 سال لة تةمةنى خةون و ئاواتيَكى ثالةوانى َ هاتة دى و بووة َ كؤل نةدان لة ضريؤكى راستةقينة فلؤرةنس وا لنيرَ ة ذنيَكى 105 ذمارة - 33ئاياري 2010
93
َ سالة ،يةكيَك لة زانكؤكانى ئةمريكا وةرط�ي�را ب��ؤ ئةوةى ب �ِروان��ام��ةى زان��ك��ؤ بةدةست ب��ه �َي��ن �َي��ت!وال��ن� رََي� ل��ة مانطى ئ��اب��دا تةمةنى دةط��ات��ة 106 َ سال و دانيشتووى وياليةتى َ دةيةوى ظيرَ جيناية ،ئةو ذنة �ى ،دونيا ث��اش��ة رؤذى ه��ةب� َ بةهيواو ئاوات خوراوة. -15ط��ؤظ��ارى (ريستوران م������ةط������ةزَي������ن)ى ل���ةن���دةن���ى ض����َي����ش����ت����خ����ان����ةى ن����ؤم����اى دان���ي���م���ارك���ى ب����ة باشرتين َ ئةمسال 2010 ضيَشتخانةى دةس����ت ن��ي��ش��ان ك����ردو رينة ري���دش���ب���ى دانيماركيشى ب��ةب��اش�تري��ن ضيَشتليَنةرى ىَ س������ال 2010 ج���ي���ه���ان ب����ؤ َ دةبى بزانى هةلبذيَردرا ئاخؤ َ م���اش و س����اوةر ش��ل��ةو ثآلو س����اوةرو دؤغ����ةوا و ق���وِراوو ىَ قبوول �ى! ي��ان ي��اث��راخ ب��زان� َ �ى ، س��ل�َي��م��ان��ى و ق���ةل َىل ب��ن� َ ثى ئ��ةوج��ا ك���ورد ئ��ي��ع�تراف��ى َ دةكات . -16ب����ةن����اوب����ان����ط��ت�ري����ن ج��وت��ي��ارى (ض��ان��دن��ى توتنى ض��رووت��ى) ى كوبا ،م��رد كة ب��ةث��ادش��اى توتنى ضرووت ن���اوب���ان���ط���ى دةرك������ردب������وو، ئةليخاندرؤ رؤثانيا خاوةنى ط��ةورةت��ري��ن توتنى ضرووت بوو ،لة تةمةنى 91ىَ سال مرد ىَ كةنال تةلةفزيؤنى ()2010 ك��وب��ا ب��ل�آوى ك�����ردةوة كةوا ث���ادش���اى ت��وت��ن��ى ض����رووت ك��ؤض��ى دواي���ى ك���رد .توتنى
94
ذمارة - 33ئاياري 2010
ض����رووت ك��ة ن����اوى (هاضا) بوو طرانبةهاترين توتن بوو، ناوبانطى لة جيهان بآلوبؤتةوة ب����ؤي����ة ب����ؤ ك����ؤض����ى دواي�����ى (ض���رووت)ة كة دايطريسيَنني لةطةل دوو ىَ َ كةل ضرووت غةم تي َ َكةل بكةن. -17ئ���ي���د ب���ؤل���ز ك���ؤث���رة وةزيرى كارو خانةنشينى ية لة حكومةتى طؤردن براون لة كاتى َىل خوِرينى ئؤتؤمبيل ب��ة م��وب��اي��ل ق��س��ةى ك����ردوة، ثؤليسى هاتوضؤ سزاى داوة بة 60ثاوةند جةنابى وةزير بةبى توِرةبون و طنحاندن و َ ىَ قبوول كردووة، ئةمالو ئةو ال خال لة َ سى َ مؤلةتى َىل خوِرينى َ س �ِراوةت��ةوة ،بةراستى ياسا سةروةرة. -18ل�����ة وآلت�������ى تونس هةفتانة 13تةن طؤشتى َ طوى دريَذ دةفرؤشريَت بؤ خواردن ضونكة نرخةكةى هةرزانة، ه���ةم���وو خ �َي��زان �َي��ك طؤشتى ثى ناكِردريَت، م��ةِرو ماآلتى َ بةثيَى ئاماريَكى فةرمى 123 ه���ةزار ط��وَي��درَي��ذ ل��ة تونسدا هةية ،رؤذانة لة ذيَر ضاوديَرى ث��زي��ش��ك��دا س��ةر دةب���ِردرَي���ن، نرخى يةك كيلؤ طؤشتى كةر بة 3دؤالرة بةآلم طؤشتى مةِر بة 10دؤالرة .جا وةرة بيَزت نةيةتةوة ،ل��ةزةت لة طؤشت بكة!. -19لة طونديَكى هةريمَ ى طوسكانياى ئيتاليا لة خؤوة
َ كةلةشيرَ يَك بووة بة مريشك، ضريؤكى ئةو َ كةلة رَش�َي�ة لةو كاتةوة دةستى ثيَكردووة كة ريَويةك هاوِريَى مريشكةكانى خ����واردوة تةنها ماوةتةوة، ئ��ي�تر ئ��ةم��ي��ش ل���ة قوقاندن ك���ةوت���ووة ،ك��ةوت��ؤت��ة هيَلكة نةبى �ى ثياويش َ ك��ردن .دةب� َ بةذن لةترسان. -20رؤذان�������������ة ل����ةس����ةر َ مامةلةى كِرين و زةوي��ي��ةوة فرؤشتنى ه��ةس��ارةى مانط دةك���ِرَي���ت و كِريارةكانيش لة زي��اد ب��وون��دان ،ضيكةكان زؤرترين موشتةرى و كريارى زةوى لةسةر مانط و تائيَستا 20هةزار ضيكى لةسةر مانط زةوي���ان ك �ِري��وة ،ه��ةروةه��ا لة سلؤظاكياش 5ه��ةزار كةس زةويان كِريوة ،ئةو زةويانةش لة رَي��ى سةفارةتى مانط وة م��ام� َ �ةل��ةى ث�َي��وة دةك��رَي��ت كة َ دةولةتة ت��اي��ب��ةت��ة ب���ةو دوو ب��ارةط��اك��ةش��ى ل��ة (ثراط)ــة، دةب���ى مةسئولةكانى ئ��اخ��ؤ َ ئ�رََي�ة ل��ةس��ةر م��ان��ط زةوييان نةكِر َ ييب!!. -21وةك ه� َ ���ةول����َي����ك����ى خ� رََي�خ��وازى بؤ ئ��ةو سةربازة بةريتانيانةى بريندار بوونة ل��ة ئةفغانستان ،هاوسةرو ه�������������اوِر َى س�����ةرب�����ازةك�����ان ث��رؤذةي��ةك��ى خ�رََي� خوازيان لة هةموو جيهان ئةجنامدا، ث�����رؤذةك�����ةش ب��ري��ت��ي��ي��ة لة كؤثيكردنى ويَنةى خؤيان بة رووتوقووتى لةسةر َ سالنامةو دابةشكردنى بةسةر سةربازة
بريندارةكانى ئةفغانستاندا! تا ئيَستا ثةجنا ذن بةشدارى تيَدا كردووة ،هاوسةرةكانيان رةزامةنديان لةسةر دةربِريوة، ثرؤذةكةش 30هةزار يؤرؤى قازانج ليَكردووةَ : وةلآل بابة كاسبى ضاكة!! -22ذن����ة س���ع���ودي���ةك كة ب��ةريَ��وب��ةرى خويَندنطايةك ب��وة لة سعودية .م��اوةى ()5 َ سالة خةريكة بةرثرسان قايل بكات ،كة خؤى ئؤتؤمبيل َىل خب��وِرَي��ت ب���ةآلم سةركةوتوو نةبوو بةثيَى ياساى سعودية ذن�����ان ب���ؤي���ان ن��ي��ة بةتةنيا ئؤتؤمبيل ليَبخوِرن ،دةبيَت َ �ى ،جا شؤفيرَ يَكيان لةطةل ب� َ ئ���ةو ذن���ة ب �ِري��اري��دا ب��ة َ طوى دريَذ هاتوضؤى دةوام بكات. ديسان رَي��ط��رى ل��ةب��ةردةم دا هةية ،تةماشاى ئةو بةراوردة لة ماوةى دوو مانطدا لة ىَ سال 2030- 2010ذن لة سليَمانى َ مؤلةتى شؤفيرَ يان بةدةست هيَناوة ،باذؤ دةشتة. -23ذن����َي����ك����ى س���ع���ودى ت�����ةم�����ةن 33س� َ �������ال ،ك����ارى بازرطانى ية لة ريكالمةكانى طؤظارةكانى سعودية بآلوى ك������ردؤت������ةوة ،ب���ان���ط���ةوازى ك���ردووة ،ط��ةر بيَتو ثياويَك بةشيَوةى (مسيار) بيخوازيَت و بيهيَنيَت يةك مليؤن و330 ������ى، ه������ةزار دؤالرى دةدات� َ ب����ةآلم ذن���ة ه���ةن� َ ��دى مةرجى ه��ةي��ة ،م� رََي�دةك��ةى ثيَشووى رةزي���ل وم� َ ��ال ث��ةرس��ت بووة،
مةرجةكانى ثاش ئاشنابوون وليَك طةيشنت دةدركيَنيَت!! َ َ خبوازى ثياوى ئةو ذنة هةر ث������ارووى دةك����ةوت����ة رؤن����ى، بةخواى ضةورة!!. -24م�����ةزن�����دة دةك� َ �������رى ثى لةجامى جيهانى تؤثى َ ذمارةى هاندةرانى وآلتان لة باشورى ئةفريقا بطاتة 350 ه���ةزار ك��ةس ،رَي��و ش��وَي��ن بؤ خ���ؤث���اراس�ت�ن ل���ة ئ���اي���دز ،لة ثى ج��ام��ى ج��ي��ه��ان��ى ت��ؤث��ى َ 2010دا ي��ةك مليار كؤندؤم بة خؤرايى دابةش دةكريَت، ضونكة لةو والتةدا 5،7مليؤن تووشبووى بة ئايدز تيَداية، سةرؤكى شارةوانى كيث تاون َ َ نامانةوى شارةكةمان دةليَت: وةك ش�����ارى لةشفِرؤشى ىَ خ��ةي��ال ميوانةكامناندا ل��ة مب �َي��ن �َي��ت��ةوة!!ن��ي��ازي��ان واية ضل ه��ةزار سوزانى لة كاتى ي��اري��ةك��ان��دا روو بكةنة ئةو وآلتة .ثياوةكان بةكةيفةوة بؤ َ طؤل كردن ئامادةن!!. -25رَي�����ك�����خ�����راوَي�����ك�����ى م������اف������ث������ةروةرى ي���ةم���ةن���ى ئاشكرايكرد كضيَكى تةمةنى 13س� َ ���االن ل��ة ب���اك���ورى ئةو وآلتة لة برى ذن بة ذن دراوة بة ثياويَكى َ كامل و لة يةكةم ش����ةوى ب��ةي��ةك طةيشتنيدا ل��ةط� َ �ةل م�رََي�دةك���ةى ل��ة كاتى ج���ووت ب��وون��دا ك��ؤ ئةندامى زاو زَي�����ى ت���ووش���ى خويَن ب���ةرب���وون ب����وو ،دوات�����ر بةو ه��ؤي��ةوة م���ردووة ،ن��او نراوة
بووكى مةرط رؤذى يةكةم بة بووكى ضووة ثةردةوة ،دواتر خراية ناو طؤرةوة .ئةوةش : شةهيدى سيَكسة!. -26زان��ا ضينيةكان سةر ىَ قال دؤزينةوةى داهيَنانيَكن ك���ة ب����ةو ه���ؤي���ةوة دةت���وان���ن ئ���ةو خ��ان��ان��ة ب��وةس��ت�َي��ن��ن كة ب��ةرث��رس��ن ل���ة ق� َ ��ةل���ةو ب���وون ل��ةن��او ك��رؤم��ؤس��ؤم��ى ذم���ارة ()16ى مرؤظدان .ئةوخانةية ه���ؤك���ارى ب���ن���ةرةت���ى ق� َ ��ةل���ةو ب��وون��ة ،ئ���ةو لي َ َكؤلينةوةية خزمةتيَكى طةورة ثيَشكةش دةكات.كةوابى بة مرؤظايةتى َ َ َنى، خةلكى قورس و طران نامي َ هةموو ثووت و الواز دةبن!!. -27ئ��������اف��������رةت��������يَ��������ك ب���ةن���اوى(زه���ان���ج رؤماجنى) خةلكى ضني تةمةن َ 101 َ سال لةاليةكى نيَوضةوانى قؤضى َىل ِرواوة ،ج��ارَي��ك��ى ديكة بِريتيةوة ،ئةو ذنة قؤضدارة َ خةلك تةماشاى زؤر دةكاتن. بؤضى قؤض؟ بيسميال!!. -28دادط��اي��ةك��ى ذاثؤنى ل���ةت���ؤك���ي���وى ثايتةختدا، ث������ي������اوَي������ك������ى ذاث������ؤن������ى ت��ةم��ةن63س� َ �ى تاوان �ال ب��ةب� َ َ دواى17سال دةركرد ،ضونكة بى ت��اوان دةرضوو، زيندانى َ ديارة دادطايةكى سةحراوى ك��راوة ،ئاخر ث��اش َ 17 سال تةمةن لة زيندان ،ئةو فةرمانة ض دادو دادط�����او ويذدانيَك بووة. ذمارة - 33ئاياري 2010
95
ئ ة ل ب و ومي ض اي
96
ذمارة - 33ئاياري 2010
/1985ساالر ،نةناسراو ،مسكؤ ،نايف ،فةرةيدون.
َ كؤمةل َيك لة ث َيشمةرطةكانى حيزبي سؤسياليستى كوردستان
ذمارة - 33ئاياري 2010
97
كونةمشكىَ ،1983لقى ثشدةرى حيزبى شيوعى
/1987سةيارةى بةتاليؤنى 15ى قةرةداغي حيزبى شيوعى.
98
ذمارة - 33ئاياري 2010
كؤلةكا /1986 ،حةميد عةسكةرى ،سةالم ،كاروان
ىَ َ زةل /1980دانيشتوةكان ،لة راستةوة :حاجى ش َيخةروانى ،حاجى رةفيق تؤفيق مسةزريان ،ثشتيوان مام هةمزةى ثةنري فرؤش ،رةهبةر سةيد برايم ،وةستاوةكان ،لةراستةوة :هيوادؤشكة ،ئارام هةوليرَ ى(شاكر) ،دكتؤرخدر مةال مةعسوم ،ئازاد كةرميى وةستا وةهابى ذمارة - 33ئاياري 2010
99
ىَ دؤل مساقووىل /1985شةهيد بةكرعةزيز ئةمحةد ئاغا ،دلزار حةمةدةمني( ،مامة دلة) ،ئةسوةد حةمةد كؤلوةزير
-1985ئوم َيد عيسا ،كاروان ،شةهيد هةذار كؤري،مامؤستا فةرهاد كاواني.
100
ذمارة - 33ئاياري 2010