israel-kurd_3

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫گۆڤاری ئیسرائیل_كورد‬ ‫مەوداكانی ئازادی رادەربرین لە‬ ‫كوردستان زیارتر دەكات‬

‫‪48‬‬

‫په‌یوه‌ندییه‌کانی كورد و ئیسرائیل له‌ نێوان ئینکارکردنی کورد و دانپێدانانی ئیسرائیلدا‪2......................‬‬ ‫یەكێك لە هاوپەیمانە ستراتیژییەكەكانی داهاتووی ئیسرائیل كورد دەبێت‪7..........................................‬‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان لە بەرنامەی داهاتووی ئیسرائیلدا‪11..................................................................‬‬ ‫کێن ئه‌وانه‌ی له‌ کوردستان دژایه‌تی ئیسرائیل ده‌که‌ن؟‪12......................................................................‬‬ ‫سااڵنی سەربەخۆیی ئیسرائیل‪13............................................................................................................‬‬ ‫ڕۆڵی لۆبیی ئیسرائیل لە هاوپەیمانی ستراتیژیی ئەمریكا و ئیسرائیلدا‪19...............................................‬‬ ‫زاخۆ باژێری پێكەوەژیانی جوولەكە و موسڵمانەكان بوو‪23....................................................................‬‬ ‫پەیوەندیی هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل هیچ كێشەیەك دروست دەكات؟‪25.......................................‬‬ ‫ئیسرائیل و ئەگەری سەرلەنوێ پێناسكردنی پەیوەندییەكان‪27..............................................................‬‬ ‫رەوەندی کوردە جوولەکەکان لە واڵتی ئیسرائیل‪32................................................................................‬‬ ‫هەڵویستی سەركردایەتی ئیسرائیل سەبارەت بە سەرهەڵدانی گەڵی ئێران‪34..........................................‬‬ ‫هاتنی فەلەستینییەكان یەكەم وێستگەی گواستنەوەی بیری توندڕه‌وی ئیسالمیی عەرەبی‪36.................‬‬ ‫ئیسرائیل داڕێژەری نەخشەی سەركەوتنی كورد بووە‪38........................................................................‬‬ ‫ئێران لە نێوان گەمەی ئەمریكا و ئیسرائیلدا‪41......................................................................................‬‬ ‫دۆسییه‌‪ :‬دۆستایه‌تی کورد و جووله‌که‌‪43...............................................................................................‬‬ ‫دەوڵەتی نوێی ئیسرائیل و سیاسەتی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی‪45.............................................................‬‬ ‫ره‌نگدانه‌وه‌ی ئیسرائیل‪-‬کورد له‌ میدیاکانی جیهاندا‪47............................................................................‬‬ ‫گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد مەوداكانی ئازادی رادەربرین لە كوردستان زیارتر دەكات‪48..............................‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬ ‫مانگنامه‌یه‌کی سیاسییه‌‬ ‫گرینگی ب ‌ه په‌یوه‌ندی‬ ‫کورد و ئیسرائیل ده‌دات‬

‫خاوه‌ن ئیمتیاز‪:‬‬ ‫داود باغستانی‬ ‫سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬ ‫مه‌ولوود ئافه‌ند‬ ‫هاوکارانی ئه‌م ژماره‌یه‌‪:‬‬ ‫عه‌لی ئه‌کبه‌ر مه‌جیدی‬ ‫بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬ ‫ئه‌لوه‌ند شالۆم‬ ‫زه‌رده‌شت عه‌بدوڵاڵ قادر‬ ‫دیزاینه‌ر‪:‬‬ ‫شێرکۆ ئومێد‬ ‫وێب ماسته‌ر‪:‬‬ ‫بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬

‫‪32‬‬

‫رەوەندی‬ ‫کوردە‬ ‫جوولەکەکان‬ ‫لە واڵتی‬ ‫ئیسرائیل‬

‫ستافی ئێمه‌ هه‌ڵگری پێناسی تایبه‌تن‪ ،‬ئه‌و که‌سانه‌ی له‌ کوردستاندا به‌بێ‬ ‫‪2009‬ه‌ن‪ ،‬هیچ په‌یوه‌ندییه‌کیان به‌ ئێمه‌وه‌ نییه‌‪.‬‬ ‫ئابی کار بک‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬ ‫پێناسی گۆڤاری‬ ‫ژماره‌ ‪- 3‬‬

‫‪1‬‬

‫ماڵپه‌ڕ‪:‬‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬ ‫ئیمه‌یل‪:‬‬ ‫‪israelkurd@gmail.com‬‬ ‫ژماره‌ی ته‌له‌فۆن‪:‬‬ ‫‪+964 750 405 2788‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫په‌یوه‌ندییه‌کانی كورد و ئیسرائیل له‌ نێوان‬ ‫ئینکارکردنی کورد و دانپێدانانی ئیسرائیلدا‬ ‫ڕاپۆرتی‪ :‬هۆشەنگ ئۆسی‬

‫ناسێونالێستە عەرەبەكان‪ ،‬بوونی هەر دەوڵەتێكی كوردی بە «ئیسرائیلی دووەم» ناو دەبەن‪ ،‬لە كاتێكدا ئەوان بێ وچان هەوڵ دەدەن لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل ئاشت ببنەوە و لە ڕێگەی دانوستانی نهێنی‪ ،‬یا خود ئاشكراوە بگەنە ڕێككەوتنی ئاشتی لەگەڵ ئەم قەوارە عیبرییەدا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەوە دەگەیەنێت كە ئەو ڕق و قینەی لە ئاست دەوڵەتێكی كوردیدا كە ئێستا بوونی نییە هەیانە‪ ،‬زۆر لە ڕق و قێنیان بەرامبەر دەوڵەتی‬ ‫عیبریدا كە ئێستا بوونی هەیە و واقیعە‪ ،‬گەورەترە‪ .‬لە ڕاستیدا ئەو ڕفتارە‪ ،‬پارادۆكسێكی زۆر بێشەرمانە و كەموێنەیە لە مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ كەمینەكاندا‪.‬‬

‫کاتی دروستبوونی په‌یوه‌ندیی ب ‌ه ئاشکرا هاتووه‌‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫‪2‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫زۆر جار نوخبەی سیاسی و ڕۆشنبیری‬ ‫خۆی بگەیەنێتە چیاكانی كوردستان و‬ ‫كورد تا ئێستا نەیتوانیوە‬ ‫عەرەب پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل‪ ،‬ڕۆڵی‬ ‫لەگەڵ كوردی باشوور پەیوەندی دروست‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل و‬ ‫ئیسرائیل لە باشووری كوردستان‪ ،‬ئێستا و‬ ‫بكات‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ ماڵباتی بارزانیدا‪،‬‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬مەترسی ئەو پەیوەندییە لەسەر تەنانەت ئەمریكاش بە شێوەیەك بەاڵم بەڵێندەری ڕاستەوخۆی پەیوەندیی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی عەرەب‪ ،‬گەرمكردن‬ ‫كورد و ئیسرائیل‪( ،‬ئەمیر كامەران‬ ‫كۆنتڕۆڵ بكات كە دەرەنجامی‬ ‫و هاندانی شەقامی عەرەبی بە ئاراستەی‬ ‫بەدرخان) بوو كە یەكێك لە گەورە پیاوانی‬ ‫هەر‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫بۆی‬ ‫باشی‬ ‫سیاسیی‬ ‫دوژمنایەتیی و بەخائینزانینی كورددا‬ ‫خانەوادەی بەدەرخانە‪ .‬بەدرخان بە نهێنی‬ ‫دەوروژینن‪ .‬لە سات و كاتی ناوهێنانی كاتێکیش ئیسرائیل و ئەمریكا بگەنە لەگەڵ (شیمۆن پیرس)‪ ،‬جیگری وەزیری‬ ‫بەرگریی ئەو كات‪ ،‬لە سەرەتای شەستەكان‬ ‫پەیوەندی كورد و ئیسرائیلدا‪ ،‬الیەنی ڕێككەوتن لەگەڵ ئێران و سووریا و‬ ‫كوردیش وەك كارەبا گرتبێتی دەلەرزێت‪.‬‬ ‫كۆ بووەتەوە‪( .‬ئیسحاق بن حۆرین)‪،‬‬ ‫زۆر بە توندی هەموو جۆرە پەیوەندییەك عێراقدا كە لە بنەڕەتدا هاوپەیمانی نووسەر و رۆژنامەنووس‪ ،‬لە بابەتێكیدا‬ ‫بە دەوڵەتی «عیبری» و هەر ڕۆڵێكی ئەو‬ ‫كە لە ‪ 1987/9/11‬پاشكۆی ڕۆژنامەی‬ ‫توركیان‪ ،‬كورد دەبێتە قوربانی‪.‬‬ ‫دەوڵەتەش لە كوردستان رەت دەكاتەوە‪ ،‬بە‬ ‫«مەعاریف» بالو كراوەتەوە‪ ،‬ئاماژەی بە‬ ‫هەموو شێوەیەك هەوڵ دەدن بیسەلمێنن‬ ‫پەیوەندیی بەهێزی (مەال مستەفا بارزانی)‬ ‫كە پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل بوونی نییە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل‪ ،‬هەر لە گەیشتنی بە‬ ‫وا تێدەگەن بە شاردنەوە و بێدەنگیكردن‬ ‫فڕۆكەخانەی لەدد لە ساڵی ‪ 1968‬تا‬ ‫یان ڕەتكردنەوەی ئەو پەیوەندییە‬ ‫كۆچكردنی بە نەخۆشی شێرپەنجە لە ساڵی‬ ‫زیاتر لە الیەن دەوڵەتە عەرەبییەكان و‬ ‫‪ 1979‬لە ئەمریكا داوە‪( .‬موناحیم بێگنیش)‬ ‫نوخبەكانیانەوە دانیان پێدا دەنرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لە ساڵی (‪ )1980‬بە ڕاشكاوی ڕایگەیاند‪:‬‬ ‫هەر كوردێكیش هەوڵی دا تێشك بخاتە سەر‬ ‫«ئیسرائیل لە ‪ 1965‬تا ‪ ،1975‬پشتیوانیی لە‬ ‫ئەو پەیوەندییە‪ ،‬ئەوا لە الیەن هەندێك حزب‬ ‫(مەال مستەفای بارزانی) كردووە‪ ،‬چەند جار‬ ‫و نوخبەی ڕۆشنبیری كوردییەوە‪ ،‬خراپترین‬ ‫لە كاتی سەردانە دووبارەكانیدا بۆ ئیسرائیل‪،‬‬ ‫تۆمەتیان بۆ هەڵدەبەسترێت‪ .‬كەمترینیان‬ ‫لەگەڵ (گۆلدا مائیر) و (موشێ دایان) و‬ ‫لە قەڵەمدانی بە خائین و خزمەتكاری‬ ‫(ئیگال ئالۆن) كۆبوونەوەی كردووە»‪.‬‬ ‫دەوڵەتانی دەوروبەرە‪ .‬بە هەڵدانەوەی ئەو‬ ‫مۆساد بە هاوكاری لەگەڵ ساواك‪ ،‬ڕۆڵێان‬ ‫دۆسێیە و قسەلێكردنی لە الیەن كوردەوە‬ ‫لە دروستكردنی دەزگای هەواڵگری كورد‬ ‫كێشەیەكی پڕ لە مەترسییە‪ ،‬ئەوەی لەو بابەتەدا زیاتر دەخۆازین «پاراستن» بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانیدا بینیوە‪ .‬ئەو دەزگایەی‬ ‫باسی بكەین بە پاساو و بێمانا ڕەتكردنەوەی پەیوەندیی نێوان كورد لە رفاندنی فڕۆكەوانی عێراقی (مونیر ڕۆفا) بۆ ئیسرائیل لەسەر پشتی‬ ‫و ئیسرائیلە‪ .‬لە كاتێكدا زۆربەی دەوڵەتە عەرەبییەكان ئامادەیی فڕۆكەیەكی «مێگ ‪ »21‬هاوكاری مۆسادی كرد‪.‬‬ ‫خۆیان بۆ ئاشتیی لەگەڵ ئیسرائیلدا ڕادەگەیەنن و دەستپێشخەریی‬ ‫وەزیرێكی ئیسرائیلی بە ناوی (رایە لۆفا ئەلیاف) ساڵی (‪)1996‬‬ ‫ئاشتییانەی یەك لە دوای یەكی ئەو واڵتانە بۆ نزیكبوونەوە لە واڵتی گەیشتە چیاكانی كوردستان بۆ ئەوەی دیارییەك پێشكەش بە كورد‬ ‫ئیسرائیل شتێكی زۆر ئاشكرایە و هەندێك لەو دەوڵەتە عەرەبییانە بكات‪ ،‬دیارییەكەشی نەخۆشخانەیەكی مەیدانی بوو‪( .‬مەحمود‬ ‫هاوكات لەگەڵ خاوەنی كێشەی سەرەكی نەتەوەی عەرەب كە (گەلی عوسمان) كە ئەو كات ڕاوێژكار و پزشكی (مەال مستەفا بارزانی) بوو‪،‬‬ ‫فەلەستین)ە‪ ،‬گەیشتوونەتە ڕێككەوتنی ئاشتی لەگەڵ دەوڵەتی عیبری‪ .‬لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی (شەرقولئەوسەت) سەبارەت بە‬ ‫هەندێك لەو دەوڵەتانەش لە چاوەڕوانیی موعجیزەیەكدان بیانگەیەنێتە پەیوەندیی ئیسرائیل و كورد‪ ،‬ناوی ئەو نەخۆشخانەیەی ئاشكرا كرد‪،‬‬ ‫تەلئەبیب‪.‬‬ ‫لە هەمان ساڵدا ئەفسەرە ئیسرائیلییەكان‪ ،‬لە شەڕی هێزی پێشمەرگە‬ ‫لەگەڵ سوپای بەعس لە چیای هندرێن‪ ،‬یارمەتی هێزە كوردییەكانیان‬ ‫پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل‪:‬‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫بە ئاوڕدانەوەیەك لە مێژووی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل‪،‬‬ ‫لە كاتی شەڕی حوزەیرانیش لە ساڵی ‪ 1967‬یارمەتیەكانی ئیسرائیل‬ ‫دەبینین نێردراوی ئاژانسی جوولەكە (ڕۆفێن شیلۆ) لە ژێر ناوی بۆ كورد زیادی كرد‪ .‬كاناڵی پەیوەندییەكانیش لە نێوان هەردووك الدا‪،‬‬ ‫كاری رۆژنامەنووسیدا لە بەغدا چاالك بووە‪ .‬شیلۆ ساڵی ‪ 1931‬توانی (یەعقوب نەمرودی) بوو كە كۆنسوڵی سەربازیی ئیسرائیلی ئەو كات‬

‫‪3‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫لە تاران بوو‪ .‬رۆژنامەنووسێكی ئەمریكی بە ناوی (جام ئەندرسۆن)‬ ‫نووسیویەتی‪« :‬نوێنەرێكی نهێنیی ئیسرائیل‪ ،‬هەر لە ناوەڕاستی‬ ‫شەستەكانەوە مانگانە بە چیاكانی باشووری عێراقدا ئاودیو دەبوو‬ ‫بۆ ئەوەی بڕە پارەی ‪ 50‬هەزار دۆالری ئیسرائیلی بداتە دەست مەال‬ ‫مستەفا بارزانی‪».‬‬ ‫ئیسرائیل لە ڕێگەی ئێرانەوە چەكی دژە تانك و فڕۆكەی دەدایە‬ ‫كورد‬ ‫لە سااڵنی شەستەكانیشدا ئیسرائیل لە ڕێگەی ئێرانەوە چەكی‬ ‫پێشكەوتووی وەک چەكی دژە تانك و فڕۆكەی دەدایە كوردی عێراق‬ ‫و ڕاهێنەری سەربازیی ئیسرائیلی بۆ دەناردن‪ .‬هەروەها جەنگاوەرانی‬

‫ساڵی ‪ 1966‬مه‌حموود عوسمان و ئابراهام تیدمۆر‬

‫كوردیش لە ئیسرائیل ڕاهێنانی سەربازییان پێ كراوە‪ .‬گوایە پێشەنگی‬ ‫سەردانەكانی سەرانی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ ئیسرائیل سەرۆكی‬ ‫نووسینگەی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‪( ،‬ئیبراهیم ئەحمەد)‬ ‫بووە‪ .‬پاشان (مەال مستەفا بارزانی) بە‌یاوەری (مەحمود عوسمان)‪،‬‬ ‫دوای ئەوەش (مەسعود بارزانی)‪( ،‬سامی عەبدوڵەحمان)‪( ،‬ئازاد‬ ‫بەرواری) و (جەالل تاڵەبانی) لە سااڵنی دواییدا سەردانی ئیسرائیلیان‬ ‫کردووە‪ .‬شایانی گوتنیشە كە تاڵەبانی لە دوای جیابوونەوەی لە‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان لە ساڵی ‪1966‬دا نامیلكەیەكی دەركرد و‬ ‫ڕەخنەی لە پەیوەندیی (مستەفا بارزانی) بە ئیسرائیلەوە گرت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پاشان خۆی بۆ دروستكردنی پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل وەخۆی‬

‫كەوت‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەستپێکردنی شەڕی ئۆكتۆبەری ساڵی ‪ 1973‬ئیسرائیلییەكان‬ ‫هانی كوردی عێراقیان دا كە هێرشێكی سەربازی فراوان بكەنە سەر‬ ‫سوپای عێراق‪ ،‬بەاڵم (هێنری كیسنجەر)‪ ،‬وەزیری دەرەوەی ئەو كاتی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬ئامۆژگاری كوردەكانی كرد کە ئەم كارە نەكەن‪ ،‬ئاگاداریشی‬ ‫كردنەوە كە تووشی شکستێکی زۆر قورس دەبنەوە ئەگەر ئەو هێرشە‬ ‫ئەنجام بدەن‪ .‬ئەو كات كوردەكان بە قسەی كیسێنجەریان كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو ئامۆژگارییەی كیسێنجەر فڕ و فێڵ بوو‪ .‬ئەمریكییەكان ئەو كات‬ ‫نەیاندەویست هێزی سەربازیی كورد لە قەبارەی خۆی گەورەتر ببێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەمریكییەكان ئاگاداری بێهێزی و بێتوانایی سوپای عێراق‬ ‫بوون‪ ،‬دەشیانزانی كە ئەو سوپایە بەرامبەر هیچ هێرشێكی كورد خۆی‬ ‫ڕاناگرێت‪ ،‬لەوانەشە كوردەكان بگەنە بەغدا‪ .‬ئەو‬ ‫كاتەش هاوكێشەكان لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ‬ ‫ئەمریكییەكان تێكەڵ و ئاڵۆز دەبوون‪.‬‬ ‫داڕمانی خەونەكانی ئیسرائیل و كورد‬ ‫ئەكادیمیسیەنێكی‬ ‫نەكیدمۆن)‪،‬‬ ‫(شلۆمۆ‬ ‫ئیسرائیلییە‪ ،‬لە بەشی لێكۆڵینەوە لە (ئیدیعۆت‬ ‫ئەحرانۆت)‪ ،‬بە خستنەڕووی وردەكاریی زیاتر‪،‬‬ ‫بەهاوپێچكردنی وێنە و دۆكیومێنت لە كتێبەكەیدا‬ ‫«مۆساد لە عێراق و دەوڵەتە دراوسێكان و‬ ‫ڕمانی خەونەكانی ئیسرائیل و كورد»‪ ،‬باسی لە‬ ‫پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل كردووە‪ .‬نووسەر‬ ‫لە زانیارییەكاندا پشت بە دیدارەكانی پیاوانی‬ ‫مۆساد دەبەستێت‪ ،‬ئەوانەی ئەركی سەرپەرشتیی‬ ‫چاالكییەكانی كوردستانیان لەسەر شان بووە‪،‬‬ ‫هەروەها پشت بە دۆكومێنتی نهێنی‪ ،‬ڕاپۆرتی‬ ‫ڕاگەیاندن‪ ،‬ئەرشیفی تایبەت و گشتی و یادەوەری‬ ‫و چەند نامەیەكی ڕاوێژكارانی ئیسرائیلی لەكاتی‬ ‫مانەوەیان لە كوردستاندا دەبەستێت‪ .‬كتێبەكە ‪31‬‬ ‫بەشە‪ ،‬هەموو ئەو ڕووداو و زانیارییانە لەخۆ دەگرێت‬ ‫كە تایبەتن بە بزاڤی كورد‪ ،‬بەتایبەتیش پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫بە سەركردایەتی (مستەفا بارزانی) و پەیوەندییان بە ئیسرائیلەوە‪.‬‬ ‫نووسەر قسە لە ڕێككەوتننامەی جەزائیر دەكات كە ئاداری ‪ 1975‬لە‬ ‫نێوان شای ئێران و ڕژێمی عێراقدا بەسترا‪ ،‬بەپێی ئەو ڕێككەوتنە‪،‬‬ ‫شای ئێران وازی لە پشتیوانی كورد هێنا بەرامبەر وازهێنانی عێراق‬ ‫لە زێی عەرەب بۆ ئێران‪ .‬نووسەر ئەو ڕێككەوتننامەیە بە‌و فریشتەیە‬ ‫دادەنێت كە دوای ‪ 12‬ساڵ لە پەیوەندی و هاوكارییەكی چڕ و پڕ‪،‬‬ ‫ڕوحی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیلی كێشا‪ .‬لەو ماوەیەدا (مەال‬ ‫مستەفا) بە هاوكاریی ئەو ڕاوێژكارە ئیسرائیلییانەی بە درێژایی ئەو‬ ‫سااڵنە لێی جیا نەدەبوونەوە و لە سەربازگەكەی دوور نەدەكەوتنەوە‪،‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫‪4‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫‌جڵەوكێشی هەڵگەڕانەوەی لەدژی حكومەتەكانی عێراقی بوو‪ .‬نووسەر‬ ‫باسی لەو هەواڵنە كردووە كە بۆ كوشتنی (مەال مستەفا) دراون‪،‬‬ ‫لەوانەش ڕووداوی ڕۆژی ‪29‬ی ئەیلولی ‪ 1971‬لە ناوچەی حاجی‬ ‫ئۆمەران كە ‪ 7‬پیاوی ئایینی مینڕێژکراو لە بەغداوە نێردرابوون بۆ‬ ‫بارەگای مستەفا بارزانی کە گوایە نامەیەكی سەركردایەتیی عێراقیان‬ ‫سەبارەت بە ڕێككەوتنی ‪11‬ی ئازاری ‪ 1970‬پێیە‪ .‬نووسەر دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەو كاتە دوو كەسی مۆسادی ئیسرائیلی لەگەڵ مەال مستەفا بوون‪،‬‬ ‫ئەوانیش (تەسفیز میر) و (ناحوم ئەدمونی) بوون»‪.‬‬ ‫هەروەها (سەالح خرسان)‪ ،‬نووسەر و لێكۆڵەری عێراقی‪،‬‬ ‫لە كتێبەكەیدا‪( :‬ڕەوتە سیاسییەكان لە كوردستانی عێراق‬ ‫(خوێندنەوەیەك بۆ دۆسییەی بزاڤ و پارتە كوردییەكان لە عێراق‬ ‫(‪ )2001 – 1946‬دەزگای (بەالغ) بۆ چاپ‬ ‫و پەخش و باڵوكردنەوە‪ ،‬چاپی یەكەم ‪2001‬‬ ‫بەیروت)‪ ،‬لە پاژێكی تەواودا لە ژێر ناونیشانی‬ ‫«پەیوەندیی لەگەڵ دەوڵەتی عیبریدا»‪،‬‬ ‫باس لە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەكات‬ ‫و دەڵێت‪« :‬پەیوەندیی شۆڕشی كورد بە‬ ‫ئیسرائیلەوە‪ ،‬پەیوەندییەكی تاکەکەسیی‬ ‫نەبووە و پەیوەندیی سەرتاپای بزووتنەوەیەک‬ ‫بووە‪ .‬مەکتەبی سیاسیش ئۆباڵی ئەو‬ ‫پەیوەندییە لە ئەستۆ دەگرێت» (الپەڕە ‪.)55‬‬ ‫(خرسان) باس لە بەشێك لە نامەیەك دەكات‬ ‫كە (مەال مستەفا) بۆ ئیسرائیلی ناردووە و‬ ‫تێیدا‪« :‬زۆر الیەن بەڵێنیان پێ داین چەكمان‬ ‫بدەنێ‪ ،‬بەاڵم نەیانکرد‪ ،‬كەچی ئیسرائیل‬ ‫بەڵێنی دا و بەڵێنەكەشی بەجێ گەیاند»‬ ‫(الپەڕە ‪ .)158‬هەروەها جەخت لە سەر ڕۆڵی‬ ‫مۆساد لە دروستكردنی دەزگای هەواڵگری‬ ‫كورد «پاراستن»دا دەكاتەوە‪ ،‬ئاماژەش بەوە‬ ‫دەدات كە سەرۆكی ئەو دەزگایە‪( ،‬مەسعود‬ ‫بارزانی)‪ ،‬چەندین خولی ڕاهێنانی لە كوردستان‬ ‫و ئیسرائیل بینیوە» (الپەڕە ‪.)160‬‬ ‫ئەو نووسەرە باسی ئەوە دەكات كە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل‬ ‫ئەو کاتە الی ڕژێمی عێراقی پێشوو ئاشكرا بوو كە ژمارەیەك لە گەورە‬ ‫بەرپرسی شۆڕشی كورد و پارتی دیموكراتی كوردستان پەیوەندییان بە‬ ‫حكومەتی عێراقەوە كرد‌‪ ،‬لەوانەش (عوبێدوڵاڵ بارزانی)‪ ،‬كوڕی (مەال‬ ‫مستەفا بارزانی)‪( .‬عوبێدوڵاڵ) بە (محەمەد حەسەنێن هەیكەلی)‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەنووسی میسری‪ ،‬گوتووە‪« :‬ئەو ئیسرائیلییانەی یاوەری‬ ‫بەردەوامی باوكم بوون‪ ،‬بە ئامێرێكی بێ تەل و بەشێوەیەكی بەردەوام‬ ‫پەیوەندیبان بە ئیسرائیلەوە دەكرد و كاری سیخوڕییان لە عێراقدا‬ ‫ئەنجام دەدا» (الپەڕە ‪.)160‬‬

‫‪5‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ڕۆڵی هەواڵگری و ئابووریی ئیسرائیل لە عێراقدا‬ ‫لەم دواییانەشدا ژمارەیەك ڕاپۆرتی ڕۆژنامەوانی ئاماژەیان بە ڕۆڵی‬ ‫هەوڵگری و ئابووری ئیسرائیلی لە عێراق بە گشتی و لە كوردستان‬ ‫بەتایبەتی كردووە‪ .‬لە كاتێكدا الیەنە كوردییەكان بەتەواوی ئەو‬ ‫ڕاپۆرتانە بەدرۆ دەخەنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر عێراق و كوردستانەكەشی‬ ‫بووبێنە گۆڕەپانێكی كراوە بۆ دەزگای هەواڵگری ئەمریكی‪ ،‬بەریتانی‪،‬‬ ‫ڕوسی‪ ،‬توركی‪ ،‬ئێرانی‪ ،‬سووری و دەزگا عەرەبییەكان‪ ،‬ئایا مۆساد‬ ‫هەروا دوورەپەرێز دەوەستێت؟ بەتایبەتیش كە كوردستانی عێراق‬ ‫بەسەر دوو دەوڵەتدا دەڕوانێت کە لەگەڵ ئیسرائیل لە شەڕدان‪،‬‬ ‫ئەوانیش سووریا و ئێرانن؟‬

‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬ئیسرائیل بەپێی ڕێككەوتنێکی ئەمنی لەگەڵ‬ ‫تورکیادا هەر لە سەرەتای هەشتاكانەوە تا ئێستا لە دژایەتیكردنی‬ ‫كورد و تەڤگەری ئازایخوازی كوردی لە توركیادا بەشداری كردووە‪.‬‬ ‫بەیاننامە و ڕاگەیاندنەكانی ئەو دواییەی پارتی كرێكارانی كوردستان و‬ ‫(عەبدوڵاڵ ئۆجەالن)‪ ،‬ئاماژە بە ڕۆڵی کارا و كاریگەری ئیسرائیـل لە‬ ‫هێرشی ڕۆژی ‪2008/2/20‬ی توركیا بۆسەر بنکەکانی پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان لە باکووری عێراق دەدەن‪ ،‬هەروەها هێرشە ئاسمانییەكان‬ ‫و پاكماڵكردنەكانی سەربازانی تورك لە باشووری ڕۆژهەاڵتی توركیا‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لە بەكارهێنانی فڕۆكەی هیرۆنی سیخوڕی ئیسرائیلی لەالیەن‬ ‫توركیاوە بۆ هەمان مەبەست‪ .‬دژایەتیكردنی كوردی توركیا بەتایبەتیش‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫لەالیەن ئیسرائیلەوە بۆ‬ ‫ژمارەیەك هۆكار دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫گرینگترینیان ئەوەیە کە‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان‪،‬‬ ‫شان‬ ‫چەپە‪،‬‬ ‫پارتێكی‬ ‫بەشانی بزاڤی فەڵەستینی‬ ‫لە دژی شەڕی ئیسرائیل بۆ‬ ‫باشووری لوبنان لە ساڵی‬ ‫‪1982‬دا وەستان‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫‪ 11‬كەس لە ئەندامانی پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان كوژران‪،‬‬ ‫وێڕای ئەو پەیوەندییەی ئەو‬ ‫حیزبە لەگەڵ ڕژێمی سووریا‬ ‫و ئێران تا ساڵی ‪1998‬‬ ‫هەیبوو‪ ،‬واتە تا دەرچوونی‬ ‫(عەبدوڵاڵ ئۆجەالن)‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬لە دیمەشق لە دەرەنجامی ڕێككەوتنننامەی ئەمنیی ئەدەنەی‬ ‫‌نێوان سووریا و توركیا و ژمارەیەك هۆكاری تر كە لێرەدا بواری‬ ‫باسكردنیان نییە‪ ،‬هەموو ئەو هۆكارانە (ئۆجەالن) و حیزبەكەیان‬ ‫خستە خانەی دوژمنانی ئیسرائیل و ئەمریكا‪ .‬لە‌ژێر ڕۆشنایی هەموو‬ ‫ئەوەی لەپێشەوە گوترا‪ ،‬پەیوەندی ئیسرائیل و كورد‪ ،‬لە ئاستی‬ ‫پەیوەندییەكی هەواڵگری‪ ،‬قۆزتنەوەی هەل و سوودوەرگرتندا ماوەتەوە‬ ‫و نەگەیشتووەتە چوارچێوی سیاسی و شەراکەت‪ ،‬تا وا بكات عەرەب‬ ‫لێی بترسن‪ .‬كارێكی حاشاهەڵنەگریشە كە پەیوەندیی لەو شێوەیە لە‬ ‫پێناوی چاوی ڕەشی خەڵكی كوردستان نەبووە‪ ،‬بۆیە دەبێ بپرسین‬ ‫ئاخۆ كورد لە بەرامبەر خزمەتەكانیدا بە ئیسرائیل تا ڕۆژی ئەمڕۆمان‬ ‫هیچی دەست كەوتووە؟‬ ‫كورد و ئەزموونێكی دۆڕاو لە دیپلۆماسی‬ ‫كورد تا ئێستا نەیتوانیوە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل و تەنانەت‬

‫لەگەڵ ئەمریكاش بە شێوەیەك‬ ‫كۆنتڕۆڵ بكات كە دەرەنجامی‬ ‫سیاسی باشی بۆی هەبێت‪.‬‬ ‫هەر كاتێکیش ئیسرائیل و‬ ‫ئەمریكا بگەنە ڕێككەوتن و‬ ‫پەیمانبەستن لەگەڵ ئێران‬ ‫و سووریا و عێراقدا كە لە‬ ‫بنەڕەتدا هاوپەیمانی توركیان‪،‬‬ ‫ئەوا كورد دەبێتە قوربانی‪.‬‬ ‫بۆیە دوای دانپێدانانێكی‬ ‫ڕاشكاوانە بەم پەیوەندییانەدا‬ ‫و هەڵدانەوە و لێکدانەوەی‬ ‫زیان و قازانجەكانی كورد لەم‬ ‫پەیوەندییانە‪ ،‬دەبێ بە دوای‬ ‫وەاڵمێك بۆ ئەو كێشەیەدا‬ ‫بگەڕێین‪.‬‬ ‫بە كورتی كوردستانی عێراق‬ ‫و ئەو ئۆتۆنۆمییەی بۆ کوردەکان وەدەست هاتووە‪ ،‬لە دەستكەوتەكانی‬ ‫پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل نییە‪ ،‬وەک عەرەب لێی تێگەیشتوون‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەمان كاتدا داوا لە كورد ناكرێت لە‌پەیوەندییەكانیدا لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل لە عەرەب عەرەبتر بێت‪ ،‬لە كاتێكدا كورد تا ئێستا جگە لە‬ ‫پەڕاوێزخران‪ ،‬وەالوەنران‪ ،‬ستەم‪ ،‬مافخوران و هەروەها شەڕی پاكتاوی‬ ‫ڕەگەزیی سوور و سپی‪ ،‬زیاتر هیچی لە حكومەتە عەرەبییەكانی‬ ‫عێراق و سووریای دەست نەكەوتووە‪ .‬بۆیە پێویستە كورد سروشتی‬ ‫پەیوەندیی خۆی لەگەڵ دەوڵەتی عیبری بۆ ڕای گشتی ئاشكرا بكات‪،‬‬ ‫پێداچوونەوەیەکی ڕەخنەییانە بۆ ئەو پەیوەندییانە بكات‪ ،‬وەک هەوڵێك‬ ‫بۆ دەرهێنانییان لە چوارچێوەی بەرژەوەندی تەکالیەنەی ئیسرائیل بۆ‬ ‫پەیوەندییەکی بەرژەوەندی دووالیەنە‪ ،‬هەروەكو عەرەب و توركەکان‬ ‫دەیكەن و بەر لەوانیش فارسەكان كردوویانە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫‪6‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫سەرۆكی حیزبی كادیما «تسیپی لیڤنی» بۆ گۆڤاری ئیسرائیل_كورد دەدوێت‬

‫یەكێك لە هاوپەیمانە ستراتیژییەكەكانی‬ ‫داهاتووی ئیسرائیل كورد دەبێت‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیسرائیل‪-‬كورد‬

‫لە چاوپێكەوتنێكی تایبەت بە گۆڤاری «ئیسرائیل_كورد»دا‪ ،‬خاتوو‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ ،‬سەرۆكی حیزبی كادیما‪ ،‬باس لە رەوەشی ئیستای‬ ‫ئێران لە دوای پرۆسەی هەلبژاردنەكان دەكات وهەروەها جەختی لە‬ ‫سەر ئەوەش كردەوە كە واڵتی ئیسرائیل هیچ ناكۆكیەكیان بەرامبەر‬ ‫بە میللەت و واڵتانی تر نییە‪ .‬بە پێچەوانەوە جوولەكەكان بەردەوام‬ ‫سەیری پەیوەندی مێژوویی خۆیانو دەكەن‪( .‬تسیپی لیڤنی) هەروەها‬ ‫سەبارەت بە رەوەشی كورد لە واڵمی پرسیارەیكدا دەڵی‪ ،‬ئیسرائیل‬

‫‪7‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫هەمیشە پالپشتی لە مافی گەلێ كورد كردوە و رەنگە لە داهاتوودا‬ ‫یەكێك لە هاوپەیمانە ستراتێژییەكانی واڵتی ئیسرائیل كورد بێ‪،‬‬ ‫ئەوەش بێگومان شتێكی زۆر مەحاڵ نییە و هەر نەتەوە و واڵتێك‬ ‫ئازادە لە دروستكردنی پەیوەندی دیپلۆماسی و سیاسی‪ ،‬كە كوردیش‬ ‫لەو چوارچێوەیەدایە‪ ،‬بە پێچەوانەوی كۆمەڵێك واڵتی دەوروبەر كە‬ ‫خەرێكی چەوساندنەوە و پێشلكردنی مافی نەتەوەكانی ترن‪ ،‬ئەو‬ ‫پەیوەندییە بۆ كوردەكان رەوەا نابێنن‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫«گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد بە دڵنیاییەوە یەكێكە لە كاناڵەكانی پەیوەندی و دۆستایەتی لە نێوان‬ ‫نەوتەوەی كورد و ئیسرائیل»‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬كورد‪ :‬رات سەبارەت بە دەرچوونی گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬‬ ‫كورد» لە كوردستان چییە؟‬

‫لەگەڵ كوردەكاندا بمێنێتەوەو زیاتر پەرە بسێنێت‪ .‬ئەوەش لە داهاتووی‬ ‫نزیكدا روونتر دەبێتەوە كە كورد و جوولەكە دوو نەتەوەن كە زیارتر‬ ‫دەتوانن لە یەكتر نزیك بن‪ .‬ئەوەش بۆ ئێمە جیگای دەڵخۆشییە كە لە‬ ‫كوردستان دەزگایەكی ڕاگەیاندن هەبی بۆ زیارتر گرنگدان بە پەیوەندی‬ ‫كورد و ئیسرائیل‪.‬‬

‫تسیپی لیڤنی‪ :‬من زۆر خوشحاڵم‪ ،‬دەبینم نەتەوەیەك كە سااڵنێكی‬ ‫زۆرە ئاوارەیەو واڵتەكی لە چوار الوە دەستی بە سەردا گیراوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئیسرائیل_كورد‪ :‬زۆرجار باس لە پەیوەندی كورد و ئیسرائیل‬ ‫بۆوەتە خاوەن هەرێمیكی سیاسی نیمچە سەربەخۆ‪ ،‬دڵنیام ئەگەر‬ ‫بتوانن هاوپەیمانی لەگەڵ واڵتانی پێشكەوتوخوازو پیشەسازیدا دروست دەكریت لە ناوەندەكانی راگەیاندندا‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا بە شێوەیەكی‬ ‫بكەن زۆر پێش دەكەون‪ .‬گۆڤارە «ئیسرائیل‪ -‬كورد» بە دڵنیاییەوە فەرمی لە الیەن ئیسرائیل و كوردەوە باسی لە نەكراوە‪ ،‬ئێوە هۆكاری‬ ‫یەكێكە لە كاناڵەكانی پەیوەندی و دۆستایەتی لە نێوان نەوتەوەی ئەمە بۆ چی دەگەرێنەوە؟‬ ‫كوردو ئیسرائیل‪ .‬لە واڵتی خۆماندا (ئیسرائیل) ڕیژەیەكی زۆر كوردی‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ :‬لێرەدا دەبی بگەرێنەوە بۆ كۆمەڵێك فاكتۆری‬ ‫جوولەكە دەژینو مافی ئەوەیان هەیە بتوانن بگەڕێنەوە بۆ كوردستان‬ ‫لەوێ بژین یان بە شێوەیەكی ئازاد بتوانن بەرگری لە ماف وكولتوور دەرەكی و ناوخۆیی كە رۆڵ دەبینن لەسەر ئاشكرا بوونی ئەو‬ ‫و ژیانی خۆیان بكەن‪ ،‬ئەوە رایەكی شەخسیەو ئارەزووی مرۆڤەكانە پەیوەندییە‪ ،‬رەنگە بۆ واڵتی ئیسرائیل زۆر كێشە دروست نەكات‪،‬‬ ‫لە كوێ حەزیان لی بوو دەتوانن لەو شۆنەدا بژین‪ ،‬مادام تەمەنێكیش ئەگەر بخۆازی بە شێوەیەكی فەرمی باس لەو پەیوەندییە بكات‪،‬‬ ‫لە شارەكانی كوردستاندا ژیاون‪ .‬ئێمەش پێمان خۆشە پەیوەندیمان لە چوارچێوەی دیپلۆماسی و ئابووری‪ ،‬وەك چۆن لەگەڵ كۆمەڵێك‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫‪8‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫دەوڵەتی عەرەبی ئەو پەیوەندییە هەیە‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫ئاشكرا‪ ،‬بەاڵم كورد بە دەریژایی مێژوو تا ئێستا نەبۆتە‬ ‫خاوەن كیانیكی سەربەخۆ كە بتوانی بەهەموو شێوەیەك‬ ‫بەرگری لە مانەوەو پاراستنی دەستكەوتەكانی بكات و لە‬ ‫ئاستی پەیوەندیش لەگەڵ واڵتاندا خاوەن هێز نییە‪ ،‬لە‬ ‫ناوخۆشی چەندین كیشە وناكۆكی هەیە‪ ،‬بەاڵم لە دوای‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنەوە كە ئێمەش بەوەردی چاوەدێریمان‬ ‫دەكرد‪ ،‬دەتۆانین باس لەوەی بكەین كە كوردەكان بە‬ ‫گشتی ئەو هێزەیان هەیە بتوانن ببنە خاوەنی واڵتێكی‬ ‫ئازاد و دیموكرات‪.‬‬ ‫ئیسرائیل – كورد‪ :‬ئایا ئەگەری لێدانی ئێران لە‬ ‫الیەن ئیسرائیلەوە لە ئارادا هەیە؟‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ :‬لەمبارەوە مەسەلەكە دەڕواتە چوارچێوەی‬ ‫ئەمنی‪ ،‬بۆیە لەمبارەوە لێدوانێكی تایبەتم نیە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬كورد‪ :‬ئێران لە دوای هەڵبژاردنەوە‬ ‫كەوتۆتە ناو قەیرانێكی گەورەوە‪ ،‬ئێوە ئەم رەوەشە چۆن‬ ‫لێكدەدەنەوە؟‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ :‬ئەو قۆناغەی كە ئێستا ئێران پێدا‬ ‫دەرباز دەبێت‪ ،‬لە زۆر الیەنەوە پەیوەیستە لێكدانەوەی‬ ‫بۆ بكرێت‪ ،‬بە تایبەتی كە لە دوای پرۆسەی هەڵبژاردنەوە‬ ‫ئێران كەوتۆتە ناو كۆمەڵێك كێشەی ناوخۆیەوە‬ ‫وموحافیزەكارەكان و گۆران خۆازەكانیش یەكتر قەبوول‬ ‫ئەو كەسانەش باوەڕیان بە بەهای هاوبەشو لێتێگەیشتنن‪ ،‬دەبێ بتوانن‬ ‫ناكەن و دووبارە هەڵبژاردنەوەی (مەحموود ئەحمەدی نەژاد) نێشانیدا‬ ‫ناكۆكییەكان چارەسەر بكەن‪ ،‬بەاڵم هەندێجار بیر لەوە دەكەمەوە كە‬ ‫كە ئێران هیچ كات گرنگی بە دیموكراسی و بریاری خەڵك نەداوە لە‬ ‫هەندێ كەس نایانەوێت ئێمە لە هارمۆنیو ئاشتی لە گەڵ كەسانی‬ ‫سەر سەندوقەكانی دەنگدان‪ ،‬سەرەرای تەواویی ناكۆكییەكان كۆماری‬ ‫تردا بژین‪ .‬دەبێ سەبارەت بەویش بدوینو كاتێك من دەڵێم دیالۆگ‬ ‫ئیسالمی ئێران ناتۆانی لە سەر سیاسەتی ئێستای كە هەرەشە لە‬ ‫لەم بارەوە پێویستە‪ ،‬مەبەستم بە تەنیا حكوومەتەكان نین بەڵكو‬ ‫تێكدانی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەكە و كۆمەڵگای جیهانی دەكات‬ ‫خەڵكیشە‪ ،‬نەتەوەكان‪ ،‬كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیو جیهانیش دەتوانن ئەو‬ ‫بەردەوام بێت‪ .‬دەبی ئەمریكا وكۆمەڵگای نیودەوڵەتی سنووریك بۆ‬ ‫كارە گرنگە ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫ئێران دابنێ‪ .‬هەرچەندە ئەمریكا و واڵتانی ئەوروپایی جەخت لەسەر‬ ‫چارەسەری كێشەی ئێران بە رێگای دیالۆگ دەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم بەردەوام‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬كورد‪ :‬ئێوە وەك بەرپرسێكی بااڵی ئیسرائیل‪ ،‬بە سەر‬ ‫بوونی ئێران لەسەر سیاسەتی ئێستای دەرگاكانی دیالۆگ داداخات‪ .‬بە‬ ‫رەوتی جیهاندا زاڵنو لە پێكهاتەی ئەوەدا رۆڵێكی گرنگتان هەیە‪.‬‬ ‫دڵنیاییەوە من لە سەر ئەو باوەڕەم كاتێك باس لە پەیوەندی نێوان‬ ‫لیژنەی ئاسایش چەندین بڕیاری دژی گەمارۆدانی ئێران دەركردووە‪،‬‬ ‫نەتەوەكانو خەڵك دەكەین‪ .‬خاڵە هاوبەشە مێژووییەكانو ئەو لێكچوونانە‬ ‫بەاڵم سەرانی ئێران گوێ بە خواستە نێودەوڵەتیەكان نادەن‪ .‬؟ ڕێگا‬ ‫نابێ لە بیر بكەین‪ ،‬ئێمە مرۆڤگەلێكین بە بەهای هاوبەش‪ .‬تەنانەت‬ ‫چارەسەری گونجاو چییە؟‬ ‫ئەگەر خاڵی هاوبەشیش لە ئارادا نەبووبێت‪ -‬هێشتا دەكرێ ئومێدێك‬ ‫بە داهاتوویەكی هاوبەش هەبێت‪ ،‬بەختەوەری هاوبەشو لێتێگەیشتنی‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ :‬بارودۆخی نێودەوڵەتی ئێران بەندە بە بڕیارەكانی‬ ‫هاوبەش گفتوگۆ بكەین‪ .‬هەڵبەت دەبێ باس لە دژواریەكانیش بكەینو‬ ‫خودی رژێمی ئێران‪ .‬تا كاتێك ئێران درێژە بە بەرنامی پیتاندنی‬

‫‪9‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫یۆرانیۆم بدات‪ ،‬ئەویش بە پێچەوانەی لیژنەی ئاسایشی نێودەوڵەتی و تا‬ ‫كاتێك كە بەرنامە ئەتۆمیەكانی بۆ بەدەستهێنانی چەكی كۆمەڵكووژی‬ ‫درێژە پێبدات‪ ،‬چونكە هەرگیز بۆ ئێران سوودی نیە‪ ،‬دیارە حكوومەتی‬ ‫ئێران خۆی بەرەو قەیران بردووە‪ ،‬خۆی خستووەتە هەلومەرجێكەوە‪،‬‬ ‫كە بووەتە هەڕەشەیەك لەسەر ناوچەكە‪ .‬بۆیە ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫ئێران گریدراوە بە سیاسەتەكانی رژێمی ئێران‪ .‬لەوپەڕی خەمۆكیدا هەر‬ ‫ئێستاكەش شێوازەكانی سیاسەت كردنی حكومەتی ئێران ناڕاستە‪.‬‬ ‫ئەوانە بڕیارە نێوەدوڵەتیەكانو خواستە جیهانیەكان رەتدەكەنەوە‪ .‬بە‬ ‫راشكاوی دەڵێن گوێ بە خواستە نێودەوڵەتیەكان نادەینو درێژە بە‬ ‫پیاندنی یۆرانیۆم دەدەین‪ .‬ئێمە هیوادارین میللەتی ئێران تێبگات‬ ‫كە ئەم شێوازانە كاریگەریی زۆر خراپ لە سەر ژیانیان دادەنێت‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نایەوێت ژیانی ئێرانیەكان تێكبچێت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫بەر ئەوەی كە بەربەست بخرێتە بەر بڕیارەكانی تری حكومەتی ئێران‪،‬‬ ‫چارەیەكی تر نەماوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬كورد‪ :‬ئێوە زۆر جار پەیوەندیتان هەبووە لەگەڵ سەران‬ ‫و رێبەرانی ئەمریكا‪ ،‬كەسی یەكەمی ئەڵمانیا و رێژەیەكی تر لە‬ ‫رێبەرانی جیهانی‪ .‬باس لە سەر ئەوەیە كە یەكێتی ئەوروپا یان‬ ‫واڵتە سەربەخۆكانی تر گەمارۆی ئێران بدەن‪ .‬چۆن بەرپرسانی‬ ‫تاران ناچار بكرێن كە خواستە نێودەوڵەتییه‌کان جێبەجێ بكەن؟‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ :‬بەداخەوە ناكرێ بەرامبەر بە حكومەتێك كارێك بكرێت‬ ‫كە هیچ كاریگەریەكی لە سەر خەڵكی ئەو واڵتە نەبووبێت‪ .‬ئێستا لە‬ ‫كۆمەڵگەی جیهانیدا‪ ،‬لە یەك تێگەیشتنو رێكەوتنی بیروڕایەكی زیاتر‬ ‫لە ئارادایە‪ .‬دژی ئەو كەسانەی كە دەڵێن‪ :‬ناكۆكی نێوان فەلەستینو‬ ‫ئیسرائیل دەبێتە هۆی بنیاتگەرایی لە ناوچەكەدا‪ ،‬بەاڵم ئەو وێناكردنو‬ ‫بیركردنەوە مۆدێلی نەماوە‪ .‬خاوەنی وەها بیروڕایەك دەیەوێت نەفرەت‬ ‫دروست بكات‪ .‬دەبنە هۆی خراپ لە یەك تێگەیشتن‪ .‬ئەو كەسانەی‬ ‫ئەو روانگەیەیان خستووەتەڕوو‪ ،‬بە وردی لە ناكۆكی تێنەگەیشتوونو‬ ‫دركیان بە سەرچاوەكەی نەكردووە‪ .‬ئێستا ئیسرائیل و خەڵكی‬ ‫فەلەستینو رێبەرانی میانەڕۆی فەلەستینی‪ ،‬دەرەفەتێكی باشمان لە‬ ‫بەر دەستدایە‪ .‬بەرەو پێشچوونی ئاشتی لە ئاراستەی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫تری واڵتانی عەرەبو ئیسالمیو واڵتانی تری ناوچەكەیە‪ .‬ئیسرائیل بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی بیرۆكەی بوونی دوو میللەتی ئیسرائیلو فەلەستینی‬ ‫لە تەنیشت یەك بە ئاشتیەوە بژین پەسەند كردووە‪ ،‬بەاڵم دوژمنانی‬ ‫ئاشتی درێژە بە ئامانجی خۆیان دەدەن‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬كورد‪ :‬ئێوە وەك ژنێكی خوێندەوارو سەركەوتوو چ‬ ‫پەیامێكی تایبەتتان هەیە بۆ ئەو ژنانی كە بەشداری سیاسەت‬ ‫دەبن؟ ئێوە چوون بوو هاتنە ناو كاروباری سیاسەتەوە‪.‬؟‬ ‫تسیپی لیڤنی‪ :‬من باوەڕم بەم رەسەنایەتیە هەیە كە هەموویان‬

‫ئازادی هەڵبژاردنمان هەیە‪ .‬من خۆم هەڵمبژارد كە بڕۆمە ناو كاروباری‬ ‫سیاسی ئیسرائیل‪ ،‬هەست بە رەزامەندی دەكەم‪ .‬هەڵبەت من بە ژنانی‬ ‫تر ناڵێم كە ئەوانە دەبێ هەر بەم رێگایەدا بڕۆن‪ ،‬بەاڵم هیوادارم‬ ‫كە یەكەیەكەی ژنان مافی ئازادیان بۆ بڕیاردان هەبێت‪ ،‬لە بارەی‬ ‫ژیانی خۆیان‪ -‬بەو جۆرەی كە دەیانەوێت – هەروەها بتوانن ئاراستەی‬ ‫ژیانیان بە گوێرەی دڵی خۆیان و ئارەزووەكانیان بە دەست بێنن و‬ ‫چارەنووسیان بەو جۆرەی بە گونجاوی دەزانن بۆ ژیانی خۆیان دەست‬ ‫نیشانی بكەنو وا بژین‪ ،‬هەڵبژاردنەكانیان لە ژێر كاریگەری كەسانێكی‬ ‫تردا نەبێت‪ .‬هەرچەندە بارودۆخی ئیسرائیل سەبارەت بە واڵتانی تر لە‬ ‫بواری بەشداری ژنان لە كاروباری سیاسیدا زۆر جیاوازە و لە ئیسرائیل‬ ‫مافی ژن بە پێ یاسای بنەرەتی پارێزراوە و ڕیژەی بەشداری ژنانیش‬ ‫لە كاروباری سیاسی حكوومەت و بەریوەبردندا (‪ )%65‬كە ئەوەش‬ ‫نیشان لە دیموكراسی و مافی مرۆڤ و نەبوونی جیاوازی رەگەزی‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬سەبارەت بە هاتنی خۆم بۆ ناو كاروباری سیاسیەوە زیارتر‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ كاریگەری بنەماڵەكەم كە باوك و چەندین كەسی‬ ‫ترمان لە ناو پرۆسەی سیاسی دابوونە‪ ،‬هەر لەسەرەتای كۆچی‬ ‫جوولەكەكانەوە و لەگەڵ ڕیكخراوی ئاژانسی جوولەكە كاریان كردوە و‬ ‫ئەوەش زیارتر منی هاندەدا كە گرنگی بە كار سیاسی بدەم‪.‬‬

‫پرۆفایل‪:‬‬ ‫تسیپی لیڤنی‬ ‫ساڵی ‪ 1958‬لە تەلئەویو لە ئیسرائیل لەدایك بووە‬ ‫دووەم ژنە لە مێژووی ئیسرائیلدا لە دوای گۆلدان مائیر كە توانی‬ ‫پۆستی وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل وەربگرێ‬ ‫لە زانكۆی برایالن لە بەشی ماڤ خویندنی تەواوكردوە‬ ‫ئەندامی ئۆپەراسێۆنی تایبەت بووە لە بەشی هەواڵگری مۆساد‬ ‫لە هەڵبژاردنەكانی فۆریەی ‪ 2009‬حیزبی كادیما توانی ‪28‬كورسی‬ ‫بەدەست بینی‬ ‫تسیپی لیڤنی مرۆڤێكی رۆەكییە و نزیكی ‪ 16‬ساڵە گۆشت‬ ‫ناخۆات‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪10 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫سەربەخۆیی كوردستان لە بەرنامەی داهاتووی ئیسرائیلدا‬ ‫و‪ :‬د‪.‬سەروەر ساالر چوچانی‬

‫ڤیكتۆر شارپی‪ ،‬ڕۆژنامەنووسی بەناوبانگ‪ ،‬لە ڕۆژنامەی ‪ Arutz‬شالیت)دا ئاڵوگۆڕی پێ‬ ‫‪Sheva‬ی ئیسرایلیدا وتارێكی بە ناونیشانی «ئیسرائیل و نەهامەتییەكانی بكات‪ .‬نووسەری ئەم‬ ‫كورد» باڵو كردووەتەوە‪.‬‬ ‫وتارە دەڵێ‌ «دوای‬ ‫سەرەتا بە ڕەخنەگرتن لە ئیسرائیل دەست پێ دەكات كە بۆ كپكردنی پشتیوانیی ئیسرائیل‬ ‫تێكۆشانی كورد یارمەتی توركیای دا‪ .‬بەشێك لە نامەی هاوڕێیەكی بۆ كورد‪ ،‬ئەمەریكاش‬ ‫كوردیشی باڵو كردووەتەوە كە تێیدا دەڵێ «ڕاستە هەموو دنیا لەگەڵ هاتە ڕیزەوە‪ ،‬كەچی‬ ‫ساڵی‬ ‫توركە و دوژمنی كوردە‪ ،‬بەاڵم دەبوو ئیسرائیل لەوان جیا بووایە‪ ،‬چونكە ئەوكاتەی‬ ‫مێژووەوەكەی پڕە لە چەوسانەوە و مەترسیی لەناوچوون»‪.‬‬ ‫‪ 1975‬ئەمەریكا پشتی‬ ‫كاتێكیش سوپای توركیا بە هاوكاریی ئیسرائیل پەالماری كوردستانی كوردی بەردا‪ ،‬زۆریی‬ ‫دا‪ ،‬هەمان ئەو هاوڕێ‌ كوردە نامەیەكی دیكەی بۆ ڤیكتۆر شارپی ناردووە لە ئیسرائیل كرد واز‬ ‫و تێیدا گوتوویەتی «ئەو ماف و ئارگۆمێنتانەی ئیسرائیل بەرگرییان لێ لە پشتیوانیی كورد ڤیكتۆر شارپی*‬ ‫دەكات‪ ،‬هەمان ئەوانەن كە لە سیاسەتی دەرەوەیدا پێشێلیان دەكات»‪.‬‬ ‫بهێنێ‪‌».‬‬ ‫لە وتارەكەدا هەروەها هاتووە «دروستكردنی دەوڵەتی ئیسرائیل لەسەر‬ ‫ڤیكتۆر شارپی دەڵێ‌ «ئەرێ بۆ دەبێ ئیسرائیل پشتیوانیی دەوڵەتێكی‬ ‫خاكی مێژوویی باب و باپیرانی‪ ،‬هاوكات بوو لەگەڵ دابڕانی ئەو دەوڵەتە وەك توركیا بكات كە گەلێكی تەنیا و دابڕاوی وەك كورد دەچەوسێنێتەوە؟‬ ‫لە چەندین دراوسێی دوژمنی و تاكمانەوەی لە ناوچەكەدا‪ ،‬بەمەش كورد ئایا ئیسرائیلیش وەك ئەو دەوڵەتانە كار دەكات كە بەرژەوەندیی ئابووری‬ ‫و ئیسرائیل هەمان چارەنووسیان هەیە»‪ .‬نووسەرەكە دەڵێ‌«كورد و و سیاسی دەخەنە پێش ئەخالقەوە؟ ئایا ئیهۆد باراك‪ ،‬ئیهۆد ئۆلمێرت و‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬وەك ئەوە وان كە لە گەڕەكێكدا بن كە هەموو دراوسێكانیان تسیبی لیڤنی ئاگایان لە نەهامەتییەكانی كورد نییە؟‬ ‫دوژمنیان بن و پێویستییەكی بێ‌ چەند و چوونیان بە هاوڕێ‌ هەبێت»‪.‬‬ ‫بە گوێرەی وتارێكی (جێمس لویس)دا كە لە گۆڤاری (‪American‬‬ ‫هەروەها درێژە دەدات «ئیسرائیل نابێ‌ نەتەوەیەكی وەك كورد پشتگوێ‌ ‪ )Thinker‬بە ناونیشانی «ئایا ئیسرائیل بە تەنیا دەژی؟ نووسیویەتی‬ ‫بخات كە تەنیا داوای مافە زەوتكراوەكانی لە دروستكردنی دەوڵەتێكی «واڵتان هاوڕێی هەمیشەییان نییە‪ ،‬بەڵكو بەرژەوەندیی هەمیشەییان‬ ‫سەربەخۆ دەكات»‪.‬‬ ‫هەیە‪ .‬وێڕای ئاماژە بە ترسناكیی هاوڕێیەتیی الوازتری ئیدارەی ئۆباما بۆ‬ ‫ڤیكتۆر شارپی دەڵێ‌ «ئەو كاتەی تێكۆشانی ڕزگاریخوازی ئێستای ئیسرائیل (لە حاڵێكدا ئەمەریكا واز لە ئیسرائیل بهێنێ)‌‪ ،‬ئەوا ئورشەلیم‬ ‫كورد لە ‪ 1961‬دەستی پێ كرد‪ ،‬ئیسرائیل تاكە دەوڵەت بوو كە چاالكانە پێویستی بە هەڤاڵبەندێكی نوێ هەیە»‪.‬‬ ‫پشتیوانی لێ كرد‪ .‬مۆردەخای نیسان لە كتێبەكەیدا بە ناوی (كەمینەكانی‬ ‫ڤیكتۆر شارپی‪ ،‬رۆژنامەنووسی ئیسرائیلی لە وتارەكەیدا نووسیویەتی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست) دەڵێ‌ ساڵی ‪ 1966‬مستەفا بارزانی‪ ،‬ڕێبەری كورد‪« ،‬ئەگەر ئیدارەی ئۆباما بەم شێوەیە كە چاودێران لێی دەترسن مامەڵە‬ ‫بە ئاریێل لۆڤا ئیلیاڤی‪ ،‬نێردراوی ئیسرائیلی گوت «لە ڕاستیدا تەنیا تەنیا لەگەڵ ئیسرائیل بكات‪ ،‬ئیسرائیل دەبێ‌ هەڤاڵبەندییەكی دادوەرانە و‬ ‫جوولەكەكان ئاگایان لە كوردە»‪ .‬نیسان هەروەها دەڵێ‌ (مەناحم بیگن) ئەخالقیانە لەگەڵ گەلی كورد گرێ‌ بدات و یارمەتیی دروستكردنی دەوڵەتی‬ ‫ساڵی ‪ 1980‬گوتوویەتی كە لە سااڵنی ‪ 1965‬تا ‪ ،1975‬ئیسرائیل هەم داهاتووی سەربەخۆی كوردستان بدات»‪.‬‬ ‫بە چەك و هەم بە دابینكردنی ڕاوێژكارانی سەربازی‪ ،‬یارمەتی بەرگریی‬ ‫كوردی داوە»‪.‬‬ ‫*ڤیكتۆر شارپی‪ ،‬نووسەرێكی سەربەخۆیە و وتارەكانی لە سایت و ڕۆژنامە‬ ‫یەكێك لەو ڕاوێژكارانە (رحاڤام‬ ‫بەناوبانگە جیهانییەكانی وەك؛ فرۆنت‬ ‫زعڤی) بوو كە چەند ساڵێك لەمەوبەر‬ ‫پێیج ماگازین‪ ،‬تاون هۆڵ‪ ،‬وۆڵ ستریت‬ ‫لەالیەن عەرەبێكی فەلەستینییەوە تیرۆر‬ ‫جۆرناڵ‪ ،‬ئاوت پۆست‪ ،‬تێلێگرافی بریتانی‪،‬‬ ‫كرا و پێدەچێ‌ (ئێهود ئۆلمێرت) لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل ئالێرت‪ ،‬جویش ڕیڤیو و چەندین‬ ‫حەماس و لە بەرامبەر ئازادكردنی (گەلعاد‬ ‫رۆژنامەی دیكەدا باڵو دەبنەوە‪.‬‬

‫ئورشەلیم پێویستیی بە‬ ‫هەڤاڵبەندێكی نوێ هه‌یە‬

‫‪11‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫کێن ئه‌وانه‌ی ل ‌ه کوردستان دژایه‌تی ئیسرائیل‬ ‫ده‌که‌ن؟‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬كورد‬

‫پارتە ئیسالمییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان یارمەتی داراییان‬ ‫لە ئەنجومەنی سەركردایەتیی‬ ‫حیزبی بەعس وەرگرتووە‬ ‫لە بەڵگەنامەیەكی تایبەت و نهێنیی عیزەت‬ ‫دووری‪ ،‬جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی شۆڕشی‬ ‫عێراق‪ ،‬بە مەبەستی رەزامەندی لە سەر‬ ‫پێشنیازی ئەمینداری گشتی بە خەرجكردنی‬ ‫بڕی ‪ 425‬هەزار دۆالر نووسراوەكەی ئاراستەی‬ ‫سكرتێری حزبی بەعس و سەرۆك كۆماری عێراق‬ ‫(سەدام حوسێن) كردووە‪.‬‬ ‫بەپێی بەڵگەنامەكە‪ ،‬ئەو بڕه‌ پارەیەی‬ ‫رەزامەندی لەسەر دراوە بۆ یارمەتیدانی پارتە‬ ‫ئیسالمییەكانی هەرێمی كوردستان بەم شێوەیە‬ ‫خەرج كراوە‪:‬‬ ‫بڕی ‪ 250‬هەزار دۆالر بۆ كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫بڕی ‪ 150‬هەزار دۆالر بۆ بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫بڕی ‪ 25‬هەزار دۆالر بۆ یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫ئەو بەڵگەنامەیە كە رۆژنامەی ئەڤرۆ باڵوی‬ ‫كردووەتەوە‪ ،‬رێكەوتی ‪ ،2002/11/1‬واتە‬ ‫ساڵێك بەر لە شەڕی ئازادی‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫هاوكاریكردنی ئەو پارتە ئیسالمییانە دەرچووە‬ ‫و لە كۆتایی نووسراوەكەی‪ ،‬عیزەت دووری‬ ‫ئاماژەی بە پشتگیری لە خەرجكردنی ئەو بڕ‌ه‬ ‫پارەیە داوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪12 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫سااڵنی سەربەخۆیی ئیسرائیل‬ ‫ئاوەڕدانەوەیەك لە مێژووی سەربەخۆیی واڵتی ئیسرائیل‬ ‫ئا‪ :‬عەلی ئەكبەر مەجیدی‬ ‫پالنی دابەشكردنی خاكی ئیسرائیل‬ ‫كاتێك جوولەكەكانی ئیسرائیل لەوە تێگەیشتن حكوومەتی بەریتانیا‬ ‫هەرگیز رازی نیە‪ ،‬دەست لە سیاسەتی سنوورداركردنی جوولەكەكان‬ ‫هەڵبگرێت كە بەرەو واڵتی خۆیان نەڕۆن‪ ،‬بە ئاشكرا دژی حكومەتی‬ ‫بەریتانیا هەستان و رێكخراوی «خۆڕاگری نەتەوەییان» دامەزراند‪.‬‬ ‫سوپای بەریتانیاش بەرامبەر ئەم جوواڵنەوەیە هەستا بە تۆڵەسەندنەوە‬ ‫و زۆرێك لە جوولەكەكانی دەست بە سەر كرد و ئەو شوێن و گەڕەكانەی‬ ‫جوولەكەی لێ نیشتەجێ بوون كەوتنە بەر شااڵوی توند وتیژی سوپای‬

‫نه‌خشه‌ی سه‌ربه‌خۆیی ئیسرائیل‬

‫‪13‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫بەریتانیا‪ .‬هاوكات عەرەبە فەلەستینیەكان بە دۆخێكی نیگەرانی و‬ ‫تۆقین شایەتحاڵی شەپۆلی گەڕانەوەی نهێنی جوولەكەكان بوون بۆ‬ ‫خاكی خۆیان و هەوڵیان دەدا بە كاری توند وتیژی دژی جوولەكەكان‬ ‫بیانترسێنن تا رەنگە ئەم واڵتە بەجێ بهێڵن‪ .‬لەو سەردەمەدا هەر چەند‬ ‫جار عەرەبەكان هێرشیان دەكردە سەر جوولەكەكان و بە مەبەستی‬ ‫كوشتنیان هەوڵیان دەدا‪.‬‬ ‫دەوڵەتی بەریتانیا لە ساڵی (‪ ،)1947‬كاتێك كە «ئەتێلی» پۆستی‬ ‫سەرۆك وەزیرانی لە ئەستۆ بوو رایگەیاند‪ ،‬كە هەوڵ و تێكۆشانەكەی‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫بۆ ئاشتی لە نێوان عەرەب و جوولەكەكان روبەڕوی شكست بووەتەوە‬ ‫و درێژەدان بەم دۆخەش بەالیەوە تەحەمول ناكرێت و خوازیاری‬ ‫بردنە دەرەوەی هەموو سەربازەكانیەتی لەم واڵتە و كۆتایی هێنان بە‬ ‫داواكاریی لە سەر ئەم خاكە‪ .‬لە بەرواری (‪)29‬ی نۆڤەمبەری ساڵی‬ ‫(‪)1947‬ی ز لیژنەی گشتی رێكخراوی نێونەتەوەیی پالنی دابەشكردنی‬ ‫وێتی مێژوویی ئیسرائیلی بۆ دوو واڵتی عەرەبی و جوولەكە تۆمار كرد‬ ‫كە بە زۆرینەی دوو لە سەر سێ ی دەنگی گشتی بوو‪ .‬جوولەكەكان‬ ‫و عەرەبەكان هەردووكیان ناڕەزایەتی خۆیانیان بەرامبەر بەم پالنە‬ ‫دەربڕی و ئەوەیان بە كارێكی نایەكسانی دانا‪ .‬جوولەكەكان وتیان‬ ‫ئەو شوێنانەی بۆ ئەوان تایبەت كراوە لە بواری نیشتەجێبوونەوە‬ ‫لە یەكتر دوورن و پەرش و باڵو دەبنەوە لە حاڵێكدا جوولەكەكان‬ ‫دەیانویست لە تەنیشت یەكەوە بن چونكە پالنی دابەشكردنی زەوی‬ ‫شارۆچكەی جوولەكەكانی لە یەك دوور دەخستەوە كە وابێ ناتوانن‬ ‫وەك واڵتی راستەقینە سەربەخۆیی رابگەیەنن‪ .‬لە الیەكی دیكەشەوە‬ ‫عەرەبەكان هیچ بەهایەكیان بۆ جوولەكەكان نەدەدا و بڕوایان وابوو كە‬ ‫سەرانسەری ئەم واڵتە دەبێ لە ژێر ركێفی ئەوان دا بێت‪.‬‬ ‫سەرباری هەموو ئەمانەش جوولەكەكان بە رێبەرایەتی ئاژانسی‬ ‫جوولەكە (הסוכנות היהודית ‪ -‬سنخووت) پالنی دابەشكردنی‬ ‫واڵتی باوكی پەسەند كرد و بڕیاری رێكخراوی نێونەتەوەییان قبوڵ‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم رێبەرانی واڵتی عەرەب سیاسەتی ئاشتی هەڵنەگریان‬ ‫دەست پێكرد و ئەم پالنەیان بە شێلگیرانە رەد كردەوە و ئەو‬ ‫ناوچانەی جوولەكەی لێ نیشتەجێ بوون هێرشیان دەكردنە سەر و‬ ‫رایانگەیاند كە جوولەكەكان دەخەنە دەریا و سەرانسەری ئەم واڵتە‬ ‫داگیر دەكەن‪.‬‬ ‫لەو دەمانەی كە سەربازە بەریتانیەكان وردە وردە لەم واڵتە‬ ‫دەكشانەوە‪ ،‬هێرشی عەرەب و كوشتن و بڕین دژی جوولەكەكان بە‬ ‫رادەیەكی زۆر چووە سەرەوە‪ ،‬بەاڵم جوولەكەكان بە ئازایەتی بەرگریان‬ ‫لە خۆیان كرد و هێرشی عەرەبەكانیان راوەستاند و لە بەرواری ‪14‬ی‬ ‫مانگی مەی ساڵی ‪1948‬ی سەربەخۆیی واڵتی ئیسرائیل راگەیەندرا‪.‬‬

‫بەرامبەر واڵتی باوكیان وەفادار مانەوە و بە هیوای گەڕانەوەیان بۆ‬ ‫ئەوێ و بەدەستهێنانی سەربەخۆیی دوبارە رۆژێ چەند جار دۆعایان‬ ‫دەخوێندەوە‪ .‬بە پێی ئەم پەیوەندییە مێژووییە‪ ،‬جوولەكەكان هەوڵیان‬ ‫دا لە ماوەی چەندین سەدە بە بەردەوامی بگەڕێنەوە بۆ واڵتی باوكیان‬ ‫و دیسانەوە حكومەتی جوولەكە پێكبهێنن‪ .‬لەم سااڵنەی دوایی دا‬ ‫كۆچی بەكۆمەڵی جووەكان دەستی پێكرد‪ .‬جوولەكەكان بیابانەكانیان‬ ‫كردە شوێنی كشت و كاڵ‪ ،‬زمانی عبری‪ -‬یان زیندوو كردەوە‪ ،‬شار‬ ‫و دێهاتی زۆریان بینا كرد و كۆمەڵگەیەكی تێكەرشەریان بنیات نا‬ ‫كە بەردەوام لە گەشەسەندن دا بوو كە ژیانێكی ئابوری و كلتۆری‬ ‫تایبەتی هەیە‪ .‬لە رۆژی (‪)29‬ی نۆڤەمبەری ساڵی (‪)1947‬ی ز لیژنەی‬ ‫گشتی رێكخراوی نێودەوڵەتی پالنێكی دانا كە تیایدا دامەزراندنی‬ ‫واڵتێكی جوولەكەی سەربەخۆ لەم واڵتە مێژووییەی ئیسرائیل پێشبینی‬ ‫كراوە‪ .‬رێكخراوی نێودەوڵەتی بانگهێشتی دانیشتوانی ئەم واڵتەی كرد‬ ‫تا هەوڵی پێویست بۆ جێبەجێكردنی ئەم پالنە جێبەجێ بكەن‪.‬‬ ‫لەوڕەوە «ئەندامانی لیژنەی نەتەوەیی» كە بە نوێنەرایەتی لە الیەن‬ ‫نەتەوەی جوولەكە و بزووتنەوەی سیۆنیزمی جیهانی لەم كۆبوونەوە‬ ‫فەرمییەدا كۆببوونەوە لە سەر بەڵگەكان بۆ مافی مێژوویی و سروشتی‬ ‫نەتەوەی جوولەكە و لە سەر بنەمای بڕیاری لیژنەی گشتی رێكخراوی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬پێكهاتنی واڵتی جوولەكە لەم واڵتە مێژووییەی ئیسرائیل‬ ‫راگەیاند و ئەمەش بە ناوی واڵتی ئیسرائیل رایانگەیاند‪.‬‬

‫راگەیاندنی سەربەخۆیی ئیسرائیل‬ ‫لە بەرواری (‪)14‬ی مانگی (مەی) ساڵی (‪ )1948‬لە تەالری‬ ‫نوێنەرانی میللەت لە شاری تەلئەبیب‪« ،‬داڤید بن گوریۆن» رێبەری‬ ‫كۆمەڵگەی جوولەكەكان كە بۆ واڵتی باوكیان گەڕابوونەوە و ژیانێكی‬ ‫نوێیان دەست پێكرد‪ ،‬سەربەخۆیی واڵتی ئیسرائیلیان راگەیاند و‬ ‫بەیاننامەی سەربەخۆییان بە دەنگی بەرز و پتەو خوێندنەوە‪ .‬لەم‬ ‫بەیاننامەیەدا هاتووە‪ »:‬لە واڵتی ئیسرائیل دا نەتەوەی جوولەكە‬ ‫پێكهات‪ ،‬لەوێ ناسنامەی ورەیی و ئاینی و نەتەوەیی خۆی بە دەست‬ ‫هێنا و فەرهەنگێكی پێكهێنا كە لە سەر بنەمای بەهای نەتەوەیی و‬ ‫جیهانی بینا كراوە‪ ،‬لەم والتەشدا بوو كە جوولەكەكان كتێبی نەمری‬ ‫تەوراتیان بۆ جیهانیەكان خستەڕوو‪ .‬نەتەوەی جوولەكە پاش ئەوەی‬ ‫لە واڵتی پیرۆز دەركران‪ ،‬بە هەموو واڵتاندا باڵوەیان كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاواره‌ جووله‌که‌کانی کورد ل ‌ه کوردستان‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪14 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫شەڕی سەربەخۆیی ئیسرائیل‬ ‫لە مانگی نۆڤەمبەری ساڵی (‪)1947‬ی ز كە پالنی دابەشكردنی واڵتی‬ ‫مێژوویی ئیسرائیل لە نێوان دوو واڵتی عەرەب و جوولەكەدا راگەیەنرا‪،‬‬ ‫عەرەبەكان كە وتبوویان پەیماننامەی رێكخراوی نێودەوڵەتیان دڕیوە و‬ ‫فڕێیان داوە‪ ،‬دژایەتی و دەستێوەردانیان بۆ سەر شارە و گوندەكانی‬ ‫جوولەكەنشین دەست پێكرد و توند وتیژی و كوشتن و بڕین لە‬ ‫چوارچێوەیەكی بەرباڵودا درێژەی هەبوو‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵگەی جوولەكە لە‬ ‫واڵتی ئیسرائیل هاوكات لەگەڵ بەرگری لە خۆیان و دوورخستنەوەی‬ ‫هێرشی دوژمن‪ ،‬درێژەیان بە تێكۆشان دا بۆ ئامادەكاری و راگەیاندنی‬ ‫سەربەخۆیی ئیسرائیل و بنیاتنانی واڵتی نوێی ئیسرائیل‪ .‬واڵتانی‬ ‫بەهێزی عەرەبی ئەوكات‪ ،‬بۆ جێبەجێ نەكردنی پەیماننامەی رێكخراوی‬ ‫نێونەتەوەیی و نابوت كردنی ئەو ئیسرائیلەی كە هێشتا سەقامگیر‬ ‫نەبووە‪ ،‬دانیشتوانی ئەم ناوچەیەیان دایە بەر پەالمار و هێرشی‬ ‫بەردەوام و دژی ئەوان شەڕیان راگەیاند‪ .‬سوپای میسر‪ ،‬عێراق‪،‬‬ ‫لوبنان‪ ،‬سوریا و ئوردون و چەند یەكەیەك لە واڵتی سعۆدیە لە هەموو‬ ‫سووچێكەوە دانیشتوانی جوولەكەیان دایە بە هێرش و پەالمار‪.‬‬ ‫جوولەكەكان كەرەسەی شەڕی وەها بەرچاویان نەبوو بۆ بەرگری‬ ‫لە خۆیان‪ ،‬چەكی قورسیان تەنها چەند تۆپخانەیەك بوو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫یەك فڕۆكە یان تانكیان نەبوو‪ ،‬بەاڵم جوولەكەكان بە ورەی بەرز‬ ‫دەیانزانی لە گیان و ماڵ و واڵتەكەیان بەرگری دەكەن‪ .‬ئەوانە بە‬

‫کوشتاری جووله‌که‌کان‬

‫‪15‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫دەستی بەتاڵ توانیان پەالماری رێك وپێكی عەرەب و هێزی كۆماندۆ‬ ‫دوور بخەنەوە‪« .‬كیبووتس»ەكان واتە «دێهاتە هاوبەشەكان» كە لە‬ ‫ناوچەی دوور و سنووردا بوون بە پتەوترین گروپی خۆڕاگری و بەرگری‬ ‫دەژمێردران‪ .‬ئەوانە لە بارودۆخێكی زۆر دژواردا رووبەڕووی سوپای‬ ‫رێكوپێك بوونەوە و نەیاندەهێشت بەرەو دێهات و شارە ناوەندییەكانی‬ ‫ئیسرائیل نزیك ببنەوە‪ .‬شەڕی سەربەخۆیی ئیسرائیل كە نزیكەی‬ ‫یەك ساڵی خایاند‪ ،‬كاتێك كۆتایی پێ هات كە عەرەبەكان نه‌ک هه‌ر‬ ‫نەیانتوانی تەنانەت یەك بست لەو خاكە داگیر بکه‌ن که‌ لەسەر بنەمای‬ ‫پالنی رێكخراوی نێودەوڵەتی بە واڵتی جوولەكە تایبەت كرابوو‪ ،‬بگر‌ه‬ ‫بەشێكی زۆر لەو خاكەی بۆ خۆیان ته‌رخان کرابوو‪ ،‬كەوتە ژێر ركێفی‬ ‫ئیسرائیلیەوه‌‪.‬‬ ‫لە ئۆرشەلیم شەڕەكە زۆر قورس و نایەكسان بوو‪ .‬جوولەكەكان‬ ‫لەم شەڕەدا شكستیان هێنا و لە مانگی (مەی)ی ساڵی (‪)1948‬ی ز‬ ‫ناچار بوون خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم بسپێرنە دەستی سوپای ئوردون‪.‬‬ ‫ناوچە دانیشتوانی جوولەكەی ئەم بەشەی ئۆرشەلیم كەوتنە ژێر ركێفی‬ ‫ئوردونیەكان و شاری ئۆرشەلیمیان كردە دوو بەش‪ ،‬ئیسرائیلیەكان‬ ‫كە رۆژئاوای ئۆرشەلیمیان بە دەست بوو پەیوەندییان لەگەڵ «كەتەل‬ ‫هەمعراوی» (כותל המערבי ‪ -‬دیواری نەدەبە) و گەڕەكی‬ ‫جوولەكەنشینی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم و زانكۆی عبری ئۆرشەلیم پچڕا‬ ‫و بێبەش بوون‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫لە دەستدانی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم و شوێنە پیرۆزەكانی برینێكی لە‬ ‫دڵی نەتەوەی جوولەكە بەجێهێشت كە پاش شەڕی شەش رۆژەی ساڵی‬ ‫(‪ )1967‬و ئازادی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم برینەكەیان تیمار كرا‪.‬‬ ‫لە درێژەی یەك ساڵ شەڕی خوێناوی بۆ چەندین جار ئاگربەستی‬ ‫كورت ماوە راگەیەنرا‪ .‬شەڕەكە بە شێوازی فەرمی لە جنێڤەری ساڵی‬ ‫(‪)1949‬ی ز كۆتایی پێهات ئەوەش كاتێك بوو كە سنوور ئەم والتە‬ ‫بە گوێرەی پالنی دابەشكردن لە پەیماننامەی رێكخراوی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫چەند هەزار كیلۆمەتری دووجا پەرەی سەندبوو‪ ،‬واتە شوێنی زۆریان بە‬ ‫دەستهێنا‪ .‬پاشماوەی ئەو زەویانەی كە بە پێی رێكخراوی نێودەوڵەتی‬ ‫سااڵنی سەرەتای سەربەخۆیی‬ ‫بۆ واڵتی عەرەبی تایبەت كرابوو‪ ،‬لە ژێر ركێفی واڵتانی عەرەبی دراوسێ‬ ‫بە راگەیاندنی سەربەخۆیی و بنیاتنانی فەرمی واڵتی ئیسرائیل‬ ‫دا بوو‪ .‬كەناری رۆژئاوای رووباری ئوردون كەوتە ژێر دەستی واڵتی سەرەڕای ئەوە كە هێشتا شەڕ درێژەی هەبوو‪ ،‬شەپۆلی كۆچی‬ ‫ئوردون و میسر بە سەر كەنارەی غەزەدا زاڵ بوو‪ ،‬ئەوسا بنیاتنانی جوولەكەكان بەرەو واڵتی باوكیان دەستی پێكرد‪ .‬لە ماوەی سێ‬ ‫واڵتی عەرەبی سەربەخۆ هەڵوەشایەوە‪ .‬لێرەدا واڵتانی عەرەبی ساڵی سەرتادا بە هۆی هاتنی دەیان هەزار كەسی كۆچكردووی جوو‬ ‫بەرامبەر بە فەلەستینیەكان خیانەتیان كرد چونكە دەیاندەتوانی لە سەرانسەری جیهان‪ ،‬رێژەی جووەكانی واڵتی ئیسرائیل دوو ئەوەندە‬ ‫ئەو زەویانەیان بدەنەوە و پاڵپشتیان بكەن بۆ سەربەخۆییان لەو چووە سەرەوە و بووە (‪ )1/4‬ملیۆن كەس‪ .‬رێژەیەكی بەرچاو لەم‬ ‫بەشەدا كە رێكخراوی نێودەوڵەتی لە پالنەكەدا دەست نیشانی كردبوو‪ .‬كۆچبەرانە ئەو جووانە بوون كە لە شەڕی جیهانی دووهەم و كارەساتی‬ ‫بەاڵم واڵتە عەرەبیەكان ئەو بەشە عەرەبییەیان داگیر كرد‪ .‬لە نیوەی «شوئا» (שואה– هولۆكوست‪ -‬كارەساتی كوشتنی جوولەكەكان‬ ‫دووهەمی ساڵی (‪)1949‬ی ز واڵتانی میسر‪ ،‬لوبنان‪ ،‬ئوردون و سوریا لە شەڕی دووهەمی جیهانی) رزگاریان ببوو و لە ئوردۆگا كاتیەكانی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل پەیمانی ئاگربەستیان واژۆ كرد‪.‬‬ ‫واڵتی ئەڵمانیا و نەمسا و ئیتالیا نیشتەجێ ببوون‪ .‬بە راگەیاندنی‬ ‫لەو مانگانەی سوپای عەرەب بەرامبەر بە ئیسرائیل لە شەڕدا بوون سەربەخۆیی‪ ،‬چەندین واڵتی عەرەبی دەستیان كرد بە ئازار و ئەزیەتی‬ ‫و دەیانویست خەڵكی ئەم واڵتە لەناو بەرن یان بیانخەنە دەریا‪ ،‬چەند جوولەكەكانی ناوخۆی واڵتی خۆیان‪ ،‬لەم نێوانەشدا عێراق بڕیاری‬ ‫سەد هەزار كەسی فەلەستینی لەم واڵتە ماڵ و‬ ‫دەركردنی هەموو جووەكانی دەركرد و ئیسرائیل‬ ‫حاڵی خۆیانیان بەجێهێشت و پەنایان بۆ واڵتانی‬ ‫ئەوانی لە ئامێز گرت‪ .‬زۆربەی جووەكانی واڵتانی‬ ‫عەرەبی برد‪ ،‬وایاندەزانی پاش شەڕێكی كورت‬ ‫لیبیا و یەمەن كە لەو واڵتە وەدەرنرابوون بەرەو‬ ‫ماوە و نابوتكردنی ئیسرائیلیەكان دەتوانن بە‬ ‫ئیسرائیل بەڕێكەوتن‪ .‬هەروەها رێژەیەكی زۆر لە‬ ‫سەركەوتوانە بگەڕێنەوە بۆ ئەم واڵتە‪.‬‬ ‫جووەكانی رۆمانیا‪ ،‬بوڵغاریا‪ ،‬هەنگاریا و توركیا‬ ‫«حاج ئەمین حسێنی» موفتی ئۆرشەلیم و‬ ‫بەرەو ئیسرائیل بەڕێكەوتن‪.‬‬ ‫سەرانی سوپای میسر بەڵێنیان بە عەرەبەكان‬ ‫بەپێچەوانەی ئەو كۆچبەرانەی كە پێش‬ ‫دابوو كە لە ماوەی دوو هەفتەدا ئیسرائیلیەكان‬ ‫سەربەخۆیی هاتبوونە ئیسرائیل و خاوەن‬ ‫لە دەریادا نوقمیان دەكەن‪ .‬رێبەرانی كۆمەڵگەی‬ ‫شەڕی سەربەخۆیی ئیسرائیل پیشەی كارامە و خوێندنەوە بوون‪ ،‬زۆربەی‬ ‫عەرەبی بەڵێنیان بە عەرەبە فەلەستینیەكان كە نزیكەی یەك ساڵی خایاند‪ ،‬ئەو كۆچبەرانەی كە بە راگەیاندنی سەربەخۆیی‬ ‫دابوو ماڵ و دێهاتەكانیان بەجێبهێڵن تا واڵتانی‬ ‫لە واڵتانی ناوبراو بەرەو ئیسرائیل رۆیشتن تا‬ ‫كاتێك كۆتایی پێ هات‬ ‫عەرەبی خێراتر بتوانن بەرەو پێش بڕۆن و زوو‬ ‫رادەیەك بە دەستی بەتاڵ روویان لەو واڵتە كرد‪،‬‬ ‫كە عەرەبەكان نه‌ک هه‌ر‬ ‫بە زوو ئیسرائیلیەكان لەناو بەرن‪ .‬مەبەست‬ ‫واڵتی تازە بنیات نراوی ئیسرائیل بە ئابوری و‬ ‫نەیانتوانی تەنانەت یەك‬ ‫لەم فەرمانە ئەوە بوو كە لە نێوان ئاگربەست‬ ‫داهاتێكی الواز بە باشی نەیدەتوانی كارەكانیان‬ ‫و شەڕدا زیانێك بەر عەرەبەكان نەكەوێت‪ .‬لە بست لەو خاكە داگیر بکه‌ن ک ‌‬ ‫ه جێبەجێ بكات‪.‬‬ ‫هەندێ بواری دەگمەن دا سوپای ئیسرائیل لەسەر بنەمای پالنی رێكخراوی‬ ‫لەو كاتەدا ئەو عەرەبانەی لە راگەیاندنی‬ ‫ناچار كرا فەرمانی چۆڵكردنی دێهاتەكانی نێودەوڵەتی بە واڵتی جوولەكە سەربەخۆیی ئیسرائیل تووڕە ببوون‪ ،‬لە هەندێ‬ ‫عەرەب نیشن بدات‪ ،‬بەاڵم زۆربەی عەرەبەكانی تایبەت كرابوو‪ ،‬بگر ‌ه بەشێكی واڵت وەك مەراكیش‪ ،‬لیبیا‪ ،‬سوریا‪ ،‬میسر و‬ ‫زۆر لەو خاكەی بۆ خۆیان‬ ‫تر بە ئارەزووی خۆیان و بە دوای بانگهێشتی‬ ‫عێراق پەالماری جووەكانیان دا كە بووە هۆی‬ ‫كۆمەڵگەی عەرەب دا بڕیاریان دا ماڵەكانیان‬ ‫وەدەرنانی بە كۆمەڵی سەدان هەزار كەس‬ ‫ته‌رخان کرابوو‪ ،‬كەوتە ژێر‬ ‫بەجێبهێڵن‪.‬‬ ‫لەوانە‪ ،‬سەرەڕای هەموو بێ توانایی ئابوری‪،‬‬ ‫ركێفی ئیسرائیلیەوه‌‪.‬‬ ‫لە كاتی پەیمانی ئاگربەست دا رێژەی ئەو عەرەبانەی لە خاكی‬ ‫ئیسرائیل دا مابوونەوە بریتی بوو لە (‪ )160‬هەزار كەسی پێگەیشتوو‬ ‫كە ئیسرائیل بێ جیاوازی بە هاواڵتی ناسینی و ناسنامەی ئیسرائیلی‬ ‫پێدان‪ .‬لە ماوەی (‪ )50‬ساڵی یەكەمی سەربەخۆیی ئیسرائیل‪ ،‬رێژەی‬ ‫عەرەبەكانی ئیسرائیلی زیاتر لە یەك ملیۆن كەس بوو‪ ،‬ئێستا رێژەی‬ ‫عەرەبەكانی ئیسرائیل لە سەرووی یەك ملیۆن و دوو سەد هەزار‬ ‫كەسە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪16 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫ئیسرائیل لە سەر ئەركی نەتەوەیی و ئاینی خۆیان دەیزانی دەبێ زوو‬ ‫بە زوو ئەوانە داڵدە بدات و ژیانی باشیان بۆ دابین بكات‪ .‬لەو كاتانەدا‬ ‫كە توركیا و ئێران دوو واڵتی ئیسالمی بوون‪ ،‬بەاڵم بە بوونی دوو‬ ‫حكومەتی ناوەندی بەهێز نەیاندەهێشت ئازاری جوولەكەكان بدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە مانگی مارسی ساڵی (‪)1950‬ی لە كوردستانی ئێران دا بە‬ ‫هۆی ناكۆكییەك كە خرایە نێوان خەڵكەكە (‪ )12‬كەس كوژران‪.‬‬ ‫پاش راگەیاندنی سەربەخۆیی‪ ،‬جووەكانی كوردستانی ئێران و‬ ‫ناوچەكانی تری ئێران بڕیاریان دا بگەڕێنەوە بۆ ئیسرائیل‪ .‬هەزاران‬ ‫كەس لە جوولەكەكانی شارە جۆراوجۆرەكانی ئێران مەبەستی كۆچیان‬ ‫هەبوو‪ .‬دەوڵەتی ئێران دەرفەتی بۆ جووەكانی ئێران رەخساند‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ ئیسرائیل‪ ،‬هەروەها هەلی بۆ جووەكانی عێراق رەخساند‬ ‫كە بە هۆی ئازار و ئەزیەت پەنایان بۆ ئێران هێنابوو لە رێگای‬ ‫تارانەوە بەرەو ئیسرائیل‬ ‫دەگوازرانەوە‪.‬‬ ‫گروپی كۆچبەری زۆر كە‬ ‫بۆ ئیسرائیل تازە بنیات‬ ‫نراو هاتبوون‪ ،‬پێویستیان‬ ‫بە خانوو‪ ،‬جل وبەرگ‪،‬‬ ‫پزیشك‪ ،‬كارو خوێندن‬ ‫هەبوو‪ .‬نەتەوەی ئیسرائیل‬ ‫لە الیەكەوە بەرامبەر بەو‬ ‫عەرەبانەی هێرشیان دەكردنە‬ ‫سەر شەڕیان دەكرد‪ ،‬لە‬ ‫الیەكی تر بۆ سەرنجڕاكێشان‬ ‫و نێشتەجێكردنی كۆچبەران‬ ‫و دابینكردنی پێداویستیان‬ ‫ئاژانسی جووله‌ک ‌ه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئاواره‌کانیان‬ ‫لە هەوڵدا بوون و هاوكات‬ ‫خەڵكی واڵتەكە فیداكارانە و بە گیانفیدایی سەرقاڵی بنیات و‬ ‫دامەزراوەكانی واڵتەكەیان بوون كە پێویستیان پێبوو‪ ،‬رێكخراو و‬ ‫دامەزراوە و كارگە كە بۆ واڵتێكی مۆدێرن پێویست بوو دابینیان كرد‪.‬‬ ‫چونكە لەو دەمانەدا ئیسرائیل پاشكەوتی پێویستی لە بەر دەستدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬دەوڵەت ناچار بوو شێوازی جیرەبەندی و كوبن بۆ خۆراك‬ ‫دروست بكات‪ .‬ئەم كارە بۆ ماوەی پێنج ساڵ درێژەی هەبوو تا لە‬ ‫ساڵی (‪)1954‬ی ز شێوازی بازاڕی ئازاد بووە باو‪.‬‬ ‫لە سااڵنی نێوان (‪ )1950‬بۆ (‪)1960‬ی زاینی ئیسرائیل پێویستیەكی‬ ‫خێرای هەبوو بۆ نیشتەجێكردنی كۆچبەرانی تازە كە لە واڵتانی‬ ‫ترەوە هاتبوون‪ ،‬هەروەها بواری ئاسایشی واڵتەكەیان وای دەویست‬ ‫كە زۆربەی خەڵكەكان لە چەند شاری گەورەدا كۆ نەبنەوە‪ ،‬لەم‬ ‫بوارەدا باڵوەكردنیان بۆ سەرانسەر واڵت پێویستیەكی ستراتیژی بوو‪،‬‬ ‫ئیسرائیل دەستی كرد بە دامەزراندنی شارۆچكەی تازە بنیات نراو كە‬ ‫ناوی «شارۆچكەی تازە گەشەسەندوو» (עיירות פיתוח)ی لێنرا‪،‬‬ ‫لە بواری ستانداری بینا و ئیمكاناتی كار وئاسایشەوە لە ئاستی زۆر‬

‫‪17‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫بەرزدا نەبوو‪.‬‬ ‫هەموو ئەم شارۆچكانە لە پەراوێزی شارە گەورەكان یان لە شوێنە‬ ‫دوورە دەستەكان بنیات نرا لە حاڵێكدا هەندێ لەوانە سەركەوتوانە‬ ‫بوو هەندێكی تر دۆخێكی وەها بەرچاویان نەبوو‪ .‬لەو چەند دەیەدا‬ ‫كە ئاوەدانی و كاری بیناكردن لە ئیسرائیل چوارچێوەیەكی بەرباڵوی‬ ‫هەبوو‪ ،‬سەدان «كیبووتس» (קיבוץ‪ -‬ئاوەدان كردنەوەی هاوبەش)‬ ‫و «مووشاو» (מושב – ئاوەدان كردنەوەی هەرەوەزی) لە شوێنە‬ ‫دوورە دەستەكانی واڵت و لە سەر سنوورەكان بنیات نرا كە زۆرینە‬ ‫كاری كشت و كاڵیان دەكرد و ئەوەش بووە هۆی پێشكەوتنێكی زۆر و‬ ‫بەرچاوی كشت وكاڵیی ئیسرائیل‪ .‬لەوڕوەوە ئیسرائیل توانی لە ماوەی‬ ‫پێج ساڵ ئازووقە و پاشكەوتی سەدان هەزار كۆچبەری تازە هاتوو‬ ‫و بۆ ئیسرائیل و سەدان هەزار كەسی كۆنتر لە شارە و دێهاتەكاندا‬ ‫دابین بكات‪ .‬هەروەها لەو‬ ‫ماوەیەدا توانی هەناردەی‬ ‫خۆراك بۆ دەرەوە دەست‬ ‫پێبكات‪ .‬لە كۆتایی سااڵنی‬ ‫(‪)1950‬ی ز شەپۆڵی كۆچی‬ ‫جووەكان لە واڵتانی هەنگاریا‬ ‫و مەجارستان و میسر دەستی‬ ‫پێكرد‪.‬‬ ‫سااڵنی دەیەی س‪1960‬‬ ‫هەرچەند لە سااڵنی‬ ‫(‪)1960‬ی ز ژیان لە‬ ‫ئیسرائیل دا بە دژواری تێپەڕ‬ ‫دەبوو و خەڵك هەوڵیان بۆ‬ ‫بژێوی رۆژانەی ژیان دەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم پێداگری و شێلگیری بەردەوامیان بووە هۆی پێشكەوتنی ئابوری‬ ‫واڵت و دابینكردنی چینی مامناوەندی كە زوو بە زوو پێگەیەكی پتەوی‬ ‫دۆزیەوە‪ .‬بە چوونە سەرەوەی ئاستی ژیان‪ ،‬خەڵك دەستیان بە گەشت‬ ‫و سەیران كرد و وەرزشە جۆراوجۆرەكان بووە باو لە ناو خەڵك دا‪،‬‬ ‫مۆسیقا و شانۆ پەرەی سەند و ژیانی فەرهەنگی خەڵك زۆر دەوڵەمەند‬ ‫بووەوە‪ .‬پیشەی گەشتیاری لە ئیسرائیل بە خێرایی پەرەی سەند و‬ ‫ئیسرائیل هەموو ساڵێك خانەخوێتی لە سەدان هەزار گەشتیاری بیانی‬ ‫دەكرد و لە پاڵ ئەوەشدا خەڵكی ئیسرائیل لە ناوخۆی واڵت زۆر‬ ‫حەزیان لە گەشت و سەیران بوو‪.‬‬ ‫لە هەمان سەرەتاكانی سەربەخۆیی ئیسرائیل باڵوبوونەوە و چاپی‬ ‫گۆڤار و رۆژنامە لە واڵت دا بووە باو و بە سااڵنی دوایی دا پەرەی‬ ‫سەند‪ .‬رادیۆ لە ناو خەڵكدا خۆشەویستیەكی تایبەتی هەبوو و لە‬ ‫هەمان سااڵنی سەرەتایی دا كەناڵی تەلەفزیۆنی ئیسرائیل كرایەوە‪ .‬لە‬ ‫سااڵنی (‪ )1960‬بە دواوە ئیسرائیل لە بواری كشت و كاڵی بەشێكی‬ ‫زۆری بۆ خەڵك دابین دەكرد و هەر لەم بوارەشدا بوو بە نموونە بۆ‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫واڵتانی تر و ناوبانگی دەركرد لە شێوازی نوێ كشت و كاڵی دا‪.‬‬ ‫زۆربەی واڵتانی بەرەو پێشكەوتن ئیسرائیلیان بە نموونە بۆ خۆیان‬ ‫دانابوو و لێوەی شتی نوێ فێر دەبوون و چاوەڕێ یارمەتیان لەم‬ ‫واڵتە هەبوو‪ .‬لەوڕوەوە ئیسرائیل چەندین پسپۆڕی كشت و كاڵی و‬ ‫ئاوی بە خۆویست بۆ واڵتانی تری نارد تا یارمەتی واڵتانی جیهانی‬ ‫سێیەم بدەن بۆ بردنە سەرەوەی ئاستی بەرهەم و نەهێشتنی برسیەتی‬ ‫كە بە شێوازی فێركاری نوێ دانرابوو‪ .‬واڵتی ئێران لەمدەمانەدا كە‬ ‫بەرەو پێشكەوتنی خێرا هەنگاوی هەڵێنابوو و بەرەو مۆدێرنیزەبوون‬ ‫دەرۆیشت داوای لە ئیسرائیل كرد یارمەتیی بدات‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫ئیسرائیل سەدان پسپۆڕی روانەی ئێران كرد و هەزاران گەنجی ئێرانی‬ ‫بۆ فێربوونی بەشە جیاجیاكان روانەی ئیسرائیل كران‪.‬‬ ‫لەو سااڵنەدا ئیسرائیل دەیبینی كە واڵتانی دراوسێی خۆی كە‬ ‫هەموویان عەرەبن سەرقاڵی كڕینی چەك و كەرەسەی سەربازین لە‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت و واڵتانی كومۆنیستی و خۆیان لەم رێگایەوە ئامادە‬ ‫دەكەن‪ .‬لە دۆخێكی وەهادا ئیسرائیل ناچار بوو خۆی دەست بكات‬ ‫بە نەخشەدانان و دروستكردنی چەكی مۆدێرن‪ .‬پسپۆڕانی ئیسرائیل‬ ‫لەم بوارەدا نوێگەرییان كرد‪ ،‬بەاڵم بە گشتی ئیسرائیل دەیزانی‬ ‫ئەمبارەكانی خۆی لەگەڵ ئەمباری ئەم واڵتە عەرەبیانەدا كە خەریكن‬ ‫بەرە بەرە لە چەك و كەرەسە پڕی دەكەن پێوانە ناكرێت‪ .‬لەمڕەوە‬ ‫هەوڵ بۆ دیپلۆماسییەكی بەرباڵو درا تا ئیسرائیل بتوانێ كەرەسەی‬ ‫پێویست لە ویالیەتە یەكگرتووەكان و واڵتانی ئەوروپی بكڕێت و لەم‬ ‫بوارەدا هەندێ دەسكەوتی هەبێت‪.‬‬ ‫هێرشی عەرەبەكان بۆ سەر ئیسرائیل‬ ‫لە سااڵنی دەیەی (‪ )60‬لەو دەمانەی كە ئیسرائیل پێداگرانە هەوڵی‬ ‫دەدا پێشكەوتنی ئابوری و پیشەسازی و زانستی و كلتۆری بە دەست‬ ‫بێنێت و شەپۆلی كۆچبەران لە ئامێز بگرێت و ئەوانەی تازە هاتوون لە‬ ‫كۆمەڵگەی خۆیدا سەرنجی رابكێشێت‪ ،‬وروژانی واڵتانی عەرەبی دژی‬ ‫ئیسرائیل توندتر بووەوە و كاری تیروریستی لە سنووری واڵتانی سوریا‬ ‫و ئوردون و میسر لە خاكی ئەم واڵتەدا بەرباڵوتر بووەوە‪ .‬لە لووتكەی‬ ‫ئەم وروژانەدا بوو لە مانگی مەی (‪)1967‬ی ز بە فەرمانی «جەمال‬ ‫عەبدوناسر» سەرۆك كۆماری میسر‪ ،‬هێزە سەربازیەكانی میسر بە‬ ‫شكاندنی پەیمانی ئاگربەست لەگەڵ ئیسرائیل بەرەی كێشا بەرەو‬ ‫بیابانی «سینا» داوای لە هێزە پێویستیەكانی رێكخراوی نێودەوڵەتی‬

‫كرد كە لەم سنوورەدا سەقامگیر بوون تاكو ئەوێ بەجێ بهێڵن‪ .‬ئەم‬ ‫هێزانە بە خێرایی لە نیوەدوورگەی سینا چوونە دەرەوە و سوپای‬ ‫میسر لە هێڵی سنووری لەگەڵ ئیسرائیل هەر لە بیابانی سینا تا‬ ‫كەناری غەزە ئامادەیی سەربازی راگەیاند‪.‬‬ ‫ئیسرائیل كە هەستی بە مەترسی شەڕ دەكرد بانگهێشتی هێزە‬ ‫پاشكەوتیەكانی خۆی كرد‪ .‬میسر بە فەرمانی «عەبدوناسر» رایگەیاند‬ ‫كە تەنگەی «تیران» دابخرێت كە شوێنگەی تێپەڕبوونی كەشتیە‬ ‫ئیسرائیلەكان بوو لە بەندەری «عەقەبە» بۆ دەریای سوور‪ ،‬لەمڕوەوە‬ ‫بەندەری «ئیالت» لە باشووری ئیسرائیل داخرا‪ .‬جەمال عەبدوناسر لە‬ ‫پەرلەمانی لیژنەی نەتەوەیی میسر قسەیەكی كرد كە ئاگری لێدەباری‪:‬‬ ‫مەسەلە لە سەر ئەوە نیە كە بەندەری ئیالت دابخرێت یان نا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پرسیارەكەمان ئەمەیە چۆن دەتوانین واڵتی ئیسرائیل بۆ هەمیشە‬ ‫لەناو بەرین‪».‬‬ ‫سوپای سوریاش بە السایی كردنەوەی میسر‪ ،‬یەكە سەربازیەكانی‬ ‫بردە بەرزاییەكانی گواڵن كە بە سەر بەشێكی زۆری باكووری ئیسرائیل‬ ‫دایە و لەوێ ئامادەیی سەربازی راگەیاند‪ .‬لەو كاتەشدا ئوردون لەگەڵ‬ ‫میسردا پەیمانێكی بەرگری واژۆ كرد‪ .‬واڵتانی سعۆدیە و ئەلجەزیرە و‬ ‫كوێت رایانگەیاند كە چەندین یەكەی سەربازی خۆیان دەدەن میسر بۆ‬ ‫پاڵپشتی‪ .‬لە بەرامبەر دۆخێكی وەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی توانای‬ ‫ئەوەی نەبوو روبەڕوی دەستڕێژی سەربازی ئەم واڵتانە ببێتەوە یان‬ ‫لەوانەشە حەزی نەدەكرد هیچ پەرچدانەوەیەك بداتەوە‪ ،‬بۆیە دەبوایە‬ ‫ئیسرائیل زوو بە زوو چارەیەكی بۆ خۆی بدۆزیبایەوە‪.‬‬ ‫لە رۆژی چوارەمی مانگی جووەنی ساڵی (‪)1967‬ی ز پەرلەمانی‬ ‫ئیسرائیل بڕیارێكی چارەنووسی دەركرد كە بەو هۆیە بۆ بەرگری لە‬ ‫خۆی دەبێ هێرشێكی لەناكاو دەست پێبكات‪ .‬قەرار وابوو هێرشەكەی‬ ‫ئیسرائیل لە كازیوەی رۆژی پێنجەمی مانگی جووەن دەست پێبكات‪.‬‬ ‫هێزی ئاسمانی ئیسرائیل لە قافا لە ماوەی چەند كاتژمێر هێزی‬ ‫ئاسمانی سوپای میسر و سوریا و ئوردونی داماڵی و خاپووری كرد و‬ ‫لە هەمان رۆژانی سەرتاوە سەلمێندرا كە سەركەوتن بۆ ئیسرائیلە‪.‬‬ ‫شەش رۆژ پاش شەڕەكە ‪10‬ی مانگی جووەن‪ ،‬سوپای سێ واڵتی‬ ‫عەرەبی بە تەواوی داماڵدڕا‪ .‬لە ماوەی شەش رۆژدا ئیسرائیل توانی‬ ‫خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم لە دەستی ئوردون دەربێنێت‪ ،‬هەم سەرانسەری‬ ‫باریكەی رووباری ئوردون و بەرزاییەكانی گواڵن و غەزە و نیوەدوورگەی‬ ‫سینا (كە سێ ئەوەندەی خاكی ئیسرائیل)ە بە سەریدا زاڵ بێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪18 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫ڕۆڵی لۆبیی ئیسرائیل لە هاوپەیمانیی ستراتیژیی ئەمریكا و ئیسرائیلدا‬

‫كورد خەون بە دروستكردنی لۆبیەوە دەبینێت‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬زەردەشت عەبدوڵاڵ قادر‬

‫لۆبی ئیسرائیل له‌ ئه‌مریکا‬

‫دانیشتنی سااڵنەی لۆبیی ئیسرائیل لە ئەمریكا (ئایپاك ‪ )AIPAC‬بە‬ ‫بەشداری زۆرینەی بەرپرسانی سیاسی ئەمریكا لەم واڵتەدا بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫ئەمەش بە هۆكاری نزیكیی ئەمریكا و ئیسرائیل دادەندرێت‪ ،‬واتە هەندێك‬ ‫لە چاوەدێرانی سیاسی لەو بڕوایەدان كە هۆكاری نزیكیی ئیسرائیل و‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬بەهێزیی لۆبیی جوولەكە لە ئەمریكایە‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫لە شەڕی نێوان ئیسرائیل و حیزبولالی لۆبناندا‪ ،‬دەوڵەتی ئەمریكا خەڵكی ئیسرائیل دابەش بكرێت‪ ،‬هەر تاكێكی ئیسرائیلی (‪)500‬‬ ‫رازی نەبوو لە سەر داوای ئاگربەست كە لە الیەن نەتەوە یەكگرتووەكان دۆالری بە دەست دەهێنێت‪.‬‬ ‫بریاری لە سەر درابوو‪ ،‬بەرپرسانی ئەمریكا لە سەر ئەو بروایە بوون كە‬ ‫ئاگربەستی بە پەڵە ئەگەر نەبێتە هۆی وەستانی هێرشەكانی حیزبولال‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەمانەش ئەمریكا هاوپەیمانی سەرەكی ئیسرائیلە‬ ‫هیچ ئاكامێكی ئه‌رێنی نییە‪ .‬هەندێك لە تۆیژەرەكان لە سەر ئەو لە پانتایی نێودەوڵەتیدا‪ ،‬چەندین بریاری نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫بروایەن‪ ،‬كە ئەم سیاسەتەی ئەمریكا لە واقیعدا دەگەرێتەوە بۆ هیزی سەبارەت بە رەخنە گرتن یان تاوانبار كردنی ئیسرائیل لە رێگای‬ ‫لۆبی یان ئەو رێكخراوە ئەكتیڤانەی الیەنگری ئیسرائیل لە ناوخۆی ئەمریكاوە‪ ،‬ڤیتۆ كراوە‪ .‬لە شەڕی ساڵی ‪ 2006‬كە لە نێوان ئیسرائیل‬ ‫ئەمریكا چااڵكییان هەیە‪.‬‬ ‫و حیزبولال رووی دا‪ ،‬ئەمریكا ئامادەنەبوو داواكاری بۆ گۆشار خستنە‬ ‫سەر ئیسرائیل لە پێناو ئاگر بەستی بە پەڵە لە لۆبنان پەسەند‬ ‫لۆبیی ئیسرائیل‬ ‫بكات‪ ،‬ئەمەش ڕاستەوخۆ نیشاندەری سەركەوتنی لۆبیی ئیسرائیلە لە‬ ‫ناوخۆی ئەمریكا كە توانیویەتی تا ئەو ڕادەیە كاریگەر بێت لە سەر‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا‪.‬‬ ‫سەرەنجی سەرەكی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراست ئەوە بووە كە بۆ بە دەست هێنانی نەوت لە ناوچەكەدا‬ ‫كێشەیەك نەیێتە ئاراوە‪ .‬سەرەرای ئەوەش ئەمریكا هیچ كاتێك‬ ‫لە پێناو پاراستنی ئاسایش ئیسرائیل لەگەڵ هیچ واڵتێك بە شەر‬ ‫نەهاتووە‪ ،‬هەرچەندە یەكێك لە گرنگترین ستراتیژییەكانی ئەمریكا‬ ‫هەموو كاتێك پاراستنی ئاسایش ئیسرائیل بووە‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی‬ ‫(‪ )1991‬دەبینین ئەمریكا بۆ بەرگری كردنی كوێت و سعودیا هەستا‬ ‫بە شەر دژی عێراق‪.‬‬ ‫هەر دوو دەوڵەت (ئیسرائیل و ئەمریكا) دەڵین‪ :‬ئەم نزیكییە‪،‬‬ ‫دەرئەنجامی هاوبەشی بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەمریكایە‪ ،‬چۆنكە‬ ‫هەر دوو واڵت بە خەبات دژ بە تیرۆری نێونەتەوەیی سەرقالن‪ ،‬جا‬ ‫ئەم تیرۆریزمە وەك قاعیدە خۆی نیشان بدات یان وەك مووشەكەكانی‬ ‫حیزبوولالی لۆبنان دەركەون كە ژیانی هاواڵتیانی ئیسرائیلی دەخەنە‬ ‫مەترسییەوە‪.‬‬ ‫بەالم هەندێك لە لێكۆڵەران لەگەڵ ئەوەی كە هاوبەشی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی دوو واڵت رەد ناكەنەوە‪ ،‬بەاڵم پێیانوایە كە هۆی‬ ‫نزیكی ئەم دوو واڵتە دەگەرێتەوە بۆ بە هێزی لۆبی یان رێكخراوە گەڵی‬ ‫پەیوەندیدار بە بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل لە ئەمریكا‪.‬‬

‫لۆبی ئەو هێزەیە كە لە دەرەوەی سنووری واڵتێك دروست دەبێت‬ ‫و بەرگری لە ئاسایشی نەتەوەیی واڵتی مەبەست دەكات‪ ،‬دروست‬ ‫بوونی لۆبییەكی ئیسرائیلی لە ناوخۆی ئیسرائیل هیچ ئاكامێكی لێ‬ ‫ناكەوێتەوە‪ ،‬بەالم‪ ،‬ئەو لۆبییە كاتێك مانای دەبێت و دەتوانێت چاالك‬ ‫بێت كە لە دەرەوەی سنووری واڵتەكەی خۆی پێك بێت و چااڵكی‬ ‫هەبێت لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی واڵتی خۆیدا‪.‬‬ ‫چاالكی لۆبیی ئیسرائیلی لە ئەمریكا بەو شێوەیە كاریگەری خۆی‬ ‫نواندووە كە ئەمریكا سااڵنە نزیكەی سێ میلیارد دۆالر وەك یارمەتی‬ ‫بێ گەرانەوە بدەداتە ئیسرائیل‪ ،‬ئەگەر ئەم پارەیە بە سەر تەواوی‬

‫ئاكامی هاوپەیمانی‬ ‫ئەگەر بە شێوەیەكی راستەقینە چاو لەو بابەتە هەستیارەی نێوان ئەو‬ ‫دوو زڵهێزە بكەین‪ ،‬دەبینین ئەمریكا زیاتر بە هۆی بوونی هاوپەیمانیی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل‪ ،‬كێشە تیرۆریزمی نێونەتەوەیی بۆ زەق بووتەوە‪ .‬بە‬ ‫جۆرێك لە ئاكامی بوونی ئیسرائیل لە بیت المقدس و پالپشتی ئەمریكا‬ ‫لە ئیسرائیل دەبینین‪ ،‬ئەمە وا لە گروپە تیرۆریستیەكان بە تایبەت‬ ‫قاعیدە كردوە كە هەڵوێستی توندیان دژ بە كردەوەكانی ئەمریكا‬ ‫بەگشتی هەبێت‪.‬‬ ‫لە بەرامبەر دا ئیسرائیل وەك هاوپەیمانێكی وەفادار و باش بۆ‬ ‫ئەمریكا نایێتە هەژمار لە چوارچێوەی پەیوەندییەكانیان‪ ،‬دەسەاڵتدارانی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪20 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫ئیسرائیلی زۆر كات هەندێك لە داواكارییەكانی ئەمریكایان جێبەجێ ئەم لۆبییە لە كاپتان هیلی واشینگتۆن دی سییە‪ .‬ئەم لۆبییە چەندین‬ ‫نەكردووە‪ ،‬یەكێك لە داواكارییەكان كە جێبەجێ نەكرا بریتی بوو لە بەشی گرنگ وەك یاسادانان‪ ،‬سیاسەتی دەرەوە‪ ،‬كاروباری سیاسی‪،‬‬ ‫دوای ئەمریكا لە ئیسرائیل بۆ ئەوەی كە تیرۆری ئامانجدار دژ بە ڕاگەیاندن‪ ،‬گەشەپێدان و‪...‬هتد لە خۆ دەگرێت‪.‬‬ ‫رێبەرانی فەلەستینی ئەنجام نەدات‪ .‬هەروەها دەبێت ئاماژە بدەین كە‬ ‫ئیسرائیل تەنیا واڵتێكە كە كردەوەی سیخۆری دژ بە ئەمریكا ئەنجام‬ ‫بیروڕاكان سەبارەت بە لۆبیی ئیسرائیل‬ ‫دەدات‪ .‬نموونەی ئەم مەسەلەیەش یەكێك لە بەرپرسانی گرنگی‬ ‫نیویۆرك تایمز ئەم رێكخراوەیە وەك كاریگەرترین رێكخراوە لە‬ ‫پێنتاگۆن بە ناوی الری فرانكلین بوو كە هێندێك زانیاری دیاریكراوی پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و ئەمریكا ناوزەد دەكات‪ .‬هەروەها‬ ‫بە دیپلۆماتێكی ئیسرائیلی دا‪.‬‬ ‫(شیمۆن پێرس) سەبارەت بەم رێكخراوەیە دەڵێت‪ « :‬ئێمە پێویستیمان‬ ‫بە ئایپاك هەیە وەك گەورەترین پردی پەیوەندی نێوان جەماوەری‬ ‫ئایپاك ‪AIPAC‬‬ ‫ئیسرائیل و ئەمریكا‪».‬‬ ‫حەشیمەتی جوولەكەكانی ئەمریكا دەگاتە نزیكەی شه‌ش میلیۆن‬ ‫جان مرشایمێر مامۆستا لە زانكۆی شیكاگۆ سەبارەت بەم لۆبییە‬ ‫كەس كە كەمتر لە ‪ %2‬حەشیمەتی ئەمریكا پێك دێنن‪ ،‬بەاڵم دەڵێت‪ « :‬لە راستیدا ئایپاك لە نێوان ‪ 250‬هەتا ‪ 300‬دەنگی لە‬ ‫سەرەرای ئەمەش جوولەكەكان لە ئەمریكا توانیویانە بە پێكهێنانی ئەنجۆمەنی نوێنەرانی كۆنگریسی ئەمریكادا هەیە‪ ،‬واتە (ئایپاك)‬ ‫رێكخراوەی گرنگ و دۆزینەوەی كەنالی پەیوەندی تەواوكەر لە نێوان دەتوانێت سوود لە دەنگی پاڵپشتی زیاتر لە نیوەی ئەندامانی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی هەردوو ال‪ ،‬ببن بە یەكێك لە بەهێزترین گروپی ئەنجۆمەنی نوێنەران وەرگرێت‪ ،‬لە ئەنجۆمەنی دووەمی كۆنگرێسیش‬ ‫كاریگەر لە سەر سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەتی ئەمریكا‪.‬‬ ‫واتە سێنا‪ ،‬دیسان كەش و هەواكە زۆر جیاواز نییە‪ .‬لێرە دا ئێوە‬ ‫جوولەكەكان لە ئەمریكا نزیكەی (‪ )281‬ریكخراو و نزیكەی لۆبییەك دەبینین كە دەتوانێت سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە پێناو‬ ‫(‪ )250‬یەكێتی ناوچەییان هەیە‪ ،‬گرنگترین و گەورەترین رێكخراوی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل بێنێتە ژێر كاریگەری خۆی‪.‬‬ ‫جوولەكە كە كاریگەری بە سەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دا هەیە ئەم بارودۆخەش بە سوودی بەرژەوەندییە ستراتیژیكەكانی ئەمریكا‬ ‫و بە دایكی هەموو رێكخراوە جوولەكەكانی ناو ئەمریكاش ناسراوە‪ ،‬نییە‪ .‬من وەاڵمی ئەو پرسیارە دەدەمەوە بەوانەی كە پرسیاری ئەوە‬ ‫بریتییە لە (كۆمیتەی كاروباری گشتی ئەمریكا و ئیسرائیل) ناسراو دەكەن كە بۆ ئەمریكا لە رۆژهەاڵتی ناوەراست هیندە تووشی گرفتە؟‬ ‫بە(‪ ،)AIPAC‬لە ساڵی (‪)1950‬دا دامەزراوە‪ ،‬كە ئامانجی سەرەكیی دەڵێم یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی كارتێكەری ئەو لۆبییەیە لە‬ ‫بریتییە لە خەبات لە پێناو پەسەند بوونی ئەو‬ ‫سیاسەتەكانی ئەمریكا‪».‬‬ ‫یاسایانە كە بەرگری لە ئیسرائیل دەكەن لە‬ ‫(جان مرشایمێر) و یەكێك لە هاوكارەكانی بە‬ ‫كۆنگرێسی ئەمریكا‪ .‬ئەمە دروشمی فەرمی‬ ‫ناوی (ئیستیڤن والت) كە مامۆستایە لە زانكۆی‬ ‫ئەو رێكخراوە و رێكخراوە گەلی جوولەكەی‬ ‫هاروارد‪ ،‬ئەم بیرۆكەیان بەگشتی لە چوارچێوەی‬ ‫دیكەی ناو ئەمریكایە‪ .‬بە گشتی ئەم لۆبیانە‬ ‫بابەتێك باڵو كردەوە‪ ،‬دواتر رەخنەی زۆر لەم‬ ‫ئامانجی سەرەكییان ئەوەیە كە بتوانن توانای‬ ‫بابەتە گیرا و پاش ئەمەش بابەتی ئیسرائیل‬ ‫كارتێكەریان هەبێت لە ناو شوێنەكانی دەسەاڵت‬ ‫و لۆبییە ئیسرائیلییەكان لە ئەمریكا بوو‪ ،‬بە‬ ‫لە ئەمریكا‪ .‬جا ئەو شوێنە كۆنگرێس بێت یان‬ ‫یەكێك لە گرنگترین بابەتەكان لە زانكۆ و‬ ‫كۆشكی سپی یان پنتاگۆن و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ڕاگەیاندنەكانی ئەمریكا و رەنگدانەوەی زۆری لە‬ ‫ئەم لۆبییە بە بەرپرسی هەماهەنگی و‬ ‫سەر ڕاس گشتی ئەو واڵـە هەبوو‪.‬‬ ‫پرۆگرام دانان بۆ تەواوی لۆبییەكانی دیكەی‬ ‫رێبەرانی ئەمریكا و ئیسرائیل لە سەر ئەو‬ ‫ناو ئەمریكا دادەندرێت و هەروەها بەرپرسی‬ ‫بروایەن كە نزیكی ئەو دوو واڵتە لە ئاكامی‬ ‫ئیسرائیل‪،‬‬ ‫لۆبیی‬ ‫سەرەكی كۆكردنەوەی یارمەتی بۆ ئیسرائیلە كە‬ ‫هابەشی بەرژەوەندییەكانیانە‪ .‬چۆنكە هەردوو‬ ‫لە رێگای پەیوەندی لەگەڵ( ‪ ) 60‬یەكێتی دیكە‬ ‫ال گیرۆدەی تیرۆریزمی نێونەتەوەیینە و هەوڵی‬ ‫ئەمریكای ناچار‬ ‫توانیویەتی كانالی نوێ و تازە دروست بكات‬ ‫نەهێشتنی ئەم دیاردەیە لە جیهاندا دەدەن‪.‬‬ ‫سێ‬ ‫سااڵنە‬ ‫كردووە‬ ‫بۆ ئەوەی ئیسرائیل كاریگەری هەبێ بە سەر‬ ‫یەكێك لەو رەخنەگرانە‪( ،‬جف ووینترۆب)‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا‪.‬‬ ‫مامۆستای زانكۆی پنسیلوانییایە كە دەڵیت‪:‬‬ ‫میلیارد دۆالر وەك‬ ‫ئەم كۆمیتەیە خاوەن نووسینگە و ئۆفیسی‬ ‫«جێگای سەرەنجە لەگەڵ ئەوەی كە ئەمریكا‬ ‫ناوچەییە لە تەواوی ویاڵیەتەكانی ئەمریكا و یارمەتی بێ گەڕانەوە هیچ كات بۆ ئاسایشی ئیسرائیل شەڕی‬ ‫نەكردووە‪ ،‬بەاڵم لە پێناو پاراستنی ئاسایش‬ ‫هەروەها لە ئۆرشەڵیم‪ .‬نوسینگەی سەرەكی بدەداتە ئیسرائیل‬

‫‪21‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫واڵتە عەرەبییەكان چەندین جار شەڕی كردووە‪ ،‬نموونەش شەڕی (‪)1991‬‬ ‫و (‪ )2003‬دژ بە عێراق‪ .‬هەروەها نابێت لە بیر بكەین كە ئەمریكا‬ ‫سااڵنە (‪ 2‬میلیارد دۆالر) یارمەتی دەداتە میسر‪ ،‬ئەگەر ئەم یارمەتییە‬ ‫و یارمەتییەكانی دیكەی ئەمریكا بە واڵتە عەرەبییەكان لە بەر چاو بگرین‬ ‫بۆمان روون دەبێتەوە كە كۆی ئەو یارمەتییانە لەو یارمەتییەی كە ئەمریكا‬ ‫دەداتە ئیسرائیل زیاترە‪.‬‬ ‫بەاڵم (جان مرشایمێر) لە وەاڵمدا وای بۆ دەچێت كە ئەو پارەیەی كە‬ ‫بە میسر و هێندێك لە واڵتە عەرەبییەكان دەدەرێت لە الیەن ئەمریكاوە‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا زیاتر بو هاندانی ئەوانە بۆ پاڵپشتی‬ ‫كردن لە ئیسرائیل و بەردەوام بوونیان لە‬ ‫سەر رەوتی پەیوەندی لەگەڵ ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫لە كۆتایی دا دەتوانین بڵین تەنیا لۆبیی‬ ‫ئیسرائیلی نییە كە لە سەر سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی و هەتا سیاسەتی ناوخۆیی‬ ‫ئەمریكا كاریگەرە‪ .‬بە هەمان شێوە كە‬ ‫لۆبیی ئیسرائیل توانای بەرچاوی لە‬ ‫كاریگەری خستنە سەر كۆنگرێس و كۆشكی‬ ‫سپی هەیە‪ ،‬لە بەرامبەر دا هێندێك لۆبی‬ ‫عەرەبیش وەك لۆبی نەوت بۆ وێنە خاوەن‬ ‫كاریگەرییەكی بەرچاون‪ .‬بەاڵم دەبێت‬ ‫ئاماژە بەم راستییەش بدەین كە لە ئاستی‬ ‫سیاسەتی دەرەوە كاریگەرییەكەیان ناگاتە‬ ‫كاریگەری لۆبی جوولەكە‪ ،‬ئەمەش لەم‬ ‫وتەی گری سیك بە جوانی دەردەكەوێت‬ ‫كە دەلێت‪ « :‬ناكرێت لە پانتایی سیاسەتی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬لۆبی نەوت لەگەڵ لۆبیی ئیسرائیلی‬ ‫براورد بكەین‪».‬‬ ‫بۆیە لۆبیی ئیسرائیلی لە ئەمریكا‪ ،‬بە‬ ‫كاریگەری دانان سەر سیاسەتەكانی ئەو‬ ‫زڵهێزە تاڕادەیەكی بەرچاو توانیویەتی‬ ‫بگاتە ئەو ئامانجانەی كە لە چوارچێوەی‬ ‫بەرگری كردن لە واڵتی ئیسرائیل هەیبووە‪ .‬ئەو كاریگەرییانە بەو شێوەیە‬ ‫دەركەوتوونە كە ئەمریكا لە سیاسەتەكانی خۆی لە پانتایی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراستدا‪ ،‬زیاتر لەوی رەچاوی بەرژەوەندییەكانی خۆی و اڵتانی ناوچەكە‬ ‫بكات‪ ،‬بایەخێكی زیاتری داوە بە بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل و هەوڵێكی‬ ‫زۆر داوە بۆ پاراستنی ئاسایشی ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫واتە بوونی (‪ 6‬میلیۆن )جوولەكە لە ئیسرائیل كە رێژەیەكی زۆر كەمە‬ ‫بە براورد لەگەل حەشیمەتی (‪ )300‬میلیۆنی ئەمریكا‪ ،‬توانیویەتی وەها‬ ‫رەوتی پشنیار و بریارەكانی كۆنگرێس لە پێناو بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل‬ ‫بەرەوپێش بەرێت كە دەرئەنجامەكەی لەوانەیە كێشە و گیروگرفتی زیاتر‬ ‫هاوشێوەی تیرۆریزمی نێونەتەوەیی بۆ ئەمریكا لێ بكەوێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪22 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫زاخۆ باژێری پێكەوەژیانی‬ ‫جوولەكە و موسڵمانەكان بوو‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪/‬زاخۆ‬

‫مام یوسف یەكیك لە دۆست و هەڤاڵە‬ ‫زۆر نزیكەكانی جوولەكەكانی زاخۆ بوو‪ ،‬لەم‬ ‫چاوپێكەوتنەی «ئیسرائیل‪-‬كورد»دا‪ ،‬باسی‬ ‫بیرەوەرییەكانی خۆی لەگەڵ جوولەكەكانی زاخۆ‬ ‫و هەروەها باسی چەند بابەتی پیوەست بە ژیانی‬ ‫جوولەكەكان دەكات‪.‬‬ ‫مام یوسف لە چایخانەیەكی گچكە و كۆن‬ ‫لەگەڵ هەڤاڵە بەتەمەنەكانی خوی دانیشتبوو‪،‬‬ ‫جارجار باسی بیرەوەرییەكانی كۆن و گەنجایەتیی‬ ‫خۆی دەكرد‪ ،‬جاری واش هەبوو باسی بارودۆخی‬ ‫ناوخۆیی كوردستانی دەكرد‪ ،‬هەر كەسەو‬ ‫قسەیەكی دەكرد‪ ،‬لەو قسانەدا ریپۆرتەری»‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد»‪ ،‬مام یوسفی لە نێو ئەو قسە و‬ ‫باسە هێنایە دەرەوە و لە شوێنێكی بێدەنگدا ئەو‬ ‫ریپۆرتاژەی لەگەڵ ساز كرد‪.‬‬ ‫(یوسف عەلی حەسەن) كە بە یوسفی ماسیگر‬ ‫بەناوبانگە‪ ،‬لە كۆنەوە لە شاری زاخۆ دەژی‪،‬‬ ‫هەروەك خۆی باسی كرد‪ ،‬لە سەردەمی دەوڵەتی‬ ‫عوسمانیدا‪ ،‬باب و مامی‪ ،‬لە ناوچەی كەڵەكەوە‬ ‫هاتوون و لە زاخۆ نیشتەجێ بوونە و لە ساڵی‬ ‫‪1942‬ەوە ماسیگرە‪ ،‬بەو كارەی لە نێو خەڵكی‬ ‫زاخۆ و جوولەكە كۆنەكانی زاخۆدا دەناسرێتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هاوڕێ نزیكە جوولەكەكانیەوە‬ ‫ئاماژەی بەوە دا كە زۆربەی هاوڕێكانی جوولەكە‬ ‫بوون و گوتی‪« :‬زۆربەی جوولەكەكان هاوڕێی من‬ ‫بوون‪ ،‬هاوڕێیەتی لەگەڵ جوولەكە زۆر خۆش بوو‪،‬‬ ‫من زۆر حەزم لێ دەكردن‪ ،‬ئەوان مرۆڤی باش‬ ‫بوون‪ ،‬من هیچ ناخۆشییەكم لە ئەوان نەدیت»‪.‬‬ ‫تیكەاڵویی خۆی و خەڵكی زاخۆی لەگەڵ‬ ‫جوولەكەكان بە باشی هەڵسەنگاند «من زۆر‬ ‫تیكەاڵوی جوولەكەكانی زاخۆ بووم‪ ،‬من چ زەرە و‬ ‫زیانێكم لە ئەوان نەدیت»‪.‬‬ ‫مام یوسف بەردەوام بوو «لەبەر ئەوەی من‬ ‫یوسف عه‌لی که‌ به‌ ناچاری له‌ شه‌ڕی دژی جووله‌که‌دا به‌شداری کردووه‌‬

‫‪23‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫زۆر تێكەڵی ژیانی ئەوان‬ ‫بووم‪ ،‬ئێمە زۆر جاران لە‬ ‫الی پردی دەالل (پردێكی‬ ‫كۆنە كە مێژووەكەی بۆ‬ ‫زیاتر لە دوو هەزار ساڵ‬ ‫دەگەڕێتەوە) هەتا بەیانی‬ ‫لەگەڵ یەك دەبووین و‬ ‫لەگەڵ یەك دەنووستین‪،‬‬ ‫ئیمە ماسیمان دەگرت و‬ ‫زۆر باوەڕمان بە یەكتر‬ ‫هەبوو‪ ،‬بۆ خۆشی و‬ ‫ناخۆشی لە الی یەكتری‬ ‫بووین»‪.‬‬ ‫سابار‬ ‫یونا‬ ‫جوولەكەیەكی زاخۆیە لە‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ بیره‌وه‌رییه‌کانی کۆن ل ‌ه زاخۆ‬ ‫كتیبی (بەهەشتی بابی‬ ‫من)دا باسی ئەوە دەكات كە پەیوەندیی جوولەكەكان‪ ،‬لەگەڵ موسڵمانەكان‬ ‫باشتر بووە تا مەسیحییەكان‪ ،‬مام یوسفیش ئەوەی پشتڕاست كردەوە‬ ‫«پەیوەندییەكی زۆر بەهێز بوو‪ ،‬هیچ كات كەس نەیدەگوت ئەوە جوولەكەیە‬ ‫یان مەسیحییە‪ ،‬یان ئەرمەنییە‪ ،‬ئیمە وەك برا پێكەوە ژیانمان دەكرد و هەر‬ ‫یەكەش لەسەر دینی خۆی بوو»‪.‬‬ ‫هەر لە كۆنەوە زاخۆ یەكیك لەو شارانە بووە كە خاوەنی كولتوور و‬ ‫دینێكی زۆر بووە‪ ،‬سەعید حاجی سدیق كە كتێبێكی لەمەڕ مێژووی زاخۆ‬ ‫نووسیوە‪ ،‬لە كتێبەكەیدا باسی لە هاتنی ئەرمەنی بۆ زاخۆ كردووە كە‬ ‫خەڵكی زاخۆ ئەو كاتە پێشوازیی گەرمیان لە ئەوان كردووە و لەبەر ترسی‬ ‫عوسمانییەكان‪ ،‬زۆر لە ئەوان بوون بە موسڵمان‪ ،‬بۆ ئەوان روون بوو كە‬ ‫ئەوە شارێكە كە تێیدا هیچ جیاوازییەك لە نێوان نەتەوە و ئایینەكاندا‬ ‫نییە‪ ،‬لەبەر ئەوەش بێ ترس گەڕانەوە سەر دینی خۆیان»‪.‬‬ ‫مام یوسف باسی لە ئیش و كاری جوولەكەكان كرد «ئەوان لە هەموو‬ ‫كارێكدا شارەزا و بەتوانا بوون‪ ،‬ئەوان زیاتر خەریكی كاری بازرگانی بوون‪،‬‬ ‫دوو كەس سواری كەر یان ئێستر دەبوون و بە نێو گۆندەكاندا دەگەڕان‬ ‫و شەكر‪ ،‬چا‪ ،‬دەرزی و شتی دیكەیان دەفروشت‪ ،‬هەروەها زۆر جار ئەم‬ ‫كەسانە كە پێیان دەگوترا (عەتاریات) لەالیەن گۆندییەكانەوە تووشی‬ ‫ڕیگری دەبوون»‪.‬‬ ‫مام یوسف‪ ،‬تەمەنی لە ‪ 80‬ساڵی زیاترە‪ ،‬لەسەرەخۆ و سوحبەتچییە‪.‬‬ ‫ئەو ماڵی جوولەكەكانی زاخۆی لە گەڕەكی جوولەكەكان‪ ،‬یەك بە یەك بە‬ ‫ریپۆرتەری «ئیسرائیل‪ -‬كورد» نیشان دەدا كە هێشتا لەبیری نەكردبوون‪.‬‬ ‫ئەو ئێستا لەو گەڕەكە نیشتەجێیە‪ .‬مام یوسف ماڵی گەورەی جوولەكەكانی‬ ‫زاخۆ و شوێنی نوێژی ئەوانی نیشانی ئێمە دا‪ ،‬هەر چەندە زۆربەیان كاول‬ ‫كرابوون و لە جێیان خانووی نوێ دروست كرابوون‪.‬‬ ‫دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی ‪ ،1948‬ئیدی جوولەكەكان‬ ‫كوردستانیان بەرەو واڵتی خۆیان بەجێ هێشت و لە هەموو الیەكی جیهان‬

‫بەرەو نیشتمانی خۆیان‬ ‫گەڕانەوە ‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان‪،‬‬ ‫كوردەكان لە ئیسرائیل‬ ‫‪ 35‬گوند و شارێكیان بە‬ ‫ناوی (كەستەل) هەیە‬ ‫كە ژمارەیان ‪ 205‬هەزار‬ ‫كەسە‪.‬‬ ‫زاخۆ‬ ‫جوولەكەكانی‬ ‫لە ئیسرائیل‪ ،‬ئاستێكی‬ ‫بەرزیان بە دەست هێناوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە سیمانتوڤ‬ ‫ئەرەهام‪ ،‬بەرپرسی كاری‬ ‫رۆشنبیریی ئیسرائیل بووە‪،‬‬ ‫(وەرد شیلۆ) نوسەرێكی بە‬ ‫ناو بانگە و یونا تسەیار‪ ،‬لە‬ ‫زانكۆ پرۆفیسورە و وانە دەڵێتەوە و چەندین نموونەی دیكەش‪.‬‬ ‫لەو چایخانە بچووك و گەڕۆكەدا كە لە شوێنێكی كۆنی زاخۆیە و زۆربەی‬ ‫كات پیرەمیردە كۆنەكانی زاخۆ لێی كۆ دەبنەوە دانیشتبووم‪ ،‬خەرێكی‬ ‫خواردنەوەی چا بووم‪ ،‬پیرەمێردەكان باسیان لەوە دەكرد كە زۆر جار‬ ‫لەگەڵ جوولەكەكانی ئەو شارە لەو چایخانەیە چایان خواردووەتەوە‪.‬‬ ‫مام یوسف ئاشكرای كرد كە بەپێی توانای خۆی لە گواستنەوەی‬ ‫جوولەكەكاندا بۆ واڵتی خۆیان بەشدار بووە‪.‬‬ ‫ئەو گوتی‪« :‬لە نێوان سااڵنی ‪ 1950‬تا ‪ ،1951‬ئەو كات جوولەكەی زاخۆ‬ ‫بەرەو واڵتی خۆیان كۆچیان كردووە و بە گرووپ لە زاخۆ بەرەو موسڵ‬ ‫وەڕێ كەوتوون‪ ،‬هەموو جاران من لەگەڵ ئەوان دەچووم‪ ،‬نەك وەك شوفێر‬ ‫یان لەبەر بەرژەوەندیی ماددی‪ ،‬نەخێر تەنیا لەبەر ئەوەی ئەوان هاوڕێی من‬ ‫بوون‪ ،‬تا كەس گرفتیان بۆ دروست نەكات‪ ،‬لەبەر ئەوەی زۆر جار مندااڵن‬ ‫ئەوانیان بەردەباران دەكرد»‪.‬‬ ‫هەروەها باسی لە بەشداریی خۆی لە شەڕی ساڵی ‪1948‬دا كرد كە لە‬ ‫دژی ئیسرائیل بوو «من ئەو كات سەربازی دەوڵەتی عێراق بووم‪ ،‬گوتیان‬ ‫جوولەكە زۆرداری لە موسڵمان دەكەن و دەبێ بچێن ئەوان رزگار بكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم من باوەڕم بەو قسانە نەبوو‪ ،‬ئێمەیان بە زۆری بۆ ئەوی برد»‪.‬‬ ‫مام یوسف درێژەی بە قسەكانی دا «ئێمە وەك سەربازی كورد لە نێو‬ ‫سوپای عێراقدا لە هەموویان زیرەكتر و بەرەحمتر بووین‪ ،‬ئەو كاتەی ئێمە‬ ‫یەكێكمان دەگرت‪ ،‬نەماندەهێشت كەس ئازاری بدات»‪.‬‬ ‫مام یوسف باسی لە كاتی گەڕانەوەی بۆ زاخۆ كرد «دوای ئەوەی‬ ‫گەڕامەوە‪ ،‬جوولەكەكانی زاخۆ هاتنە الم و گوتیان باسی ئیسرائیلمان بۆ‬ ‫بكە با بزانین چۆنە‪ ،‬منیش بۆم باس كردن و ئەوانیش زۆر پێی كەیفخۆش‬ ‫بوون»‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪24 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫پەیوەندیی هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل هیچ كێشەیەك‬ ‫دروست دەكات؟‬ ‫وەرگێڕانی ‪ :‬هەژار واحد‬ ‫لەماوەی خوێندنەوەمدا بۆ مەسەلەی كورد‪ ،‬زۆر جار بینیومە‬ ‫شۆڕشەكانی كوردو سەركردەكانیان بەیاخیبوونی خێڵەكی و‬ ‫دووركەوتنەوە لەپەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان وەسفكراوەن و بەردەوامیش‬ ‫بەبەكرێگیراوی بەریتانیاو ئەمریكا و ئێران و ئیسرائیل و یەكێتی‬ ‫سۆڤیەتی پێشوو تۆمەتبار كراوەن‪ ،‬زۆربەی دیپلۆمات و بەكرێگیراوانی‬ ‫ئەو و اڵتانەش كە كوردیان دابەشكردووە‪ ،‬گەمارۆی ڕاگەیاندنیان‬ ‫خستۆتە سەر گەیاندنی ڕوداوەكانی كوردستان‪ ،‬زۆر جاریش پەیامنێری‬ ‫ڕۆژنامەو گۆڤارەكان خۆیان خستۆتە مەترسیەوە تابچنە كوردستان بۆ‬ ‫ئەوەی لەنزیكەوە ئاگاداری ڕوداوەكان بن‪.‬‬ ‫پارێزەر (جەرجیس فەتحوڵاڵ) لەپەراوێزی وەرگێڕانی كتێبەكەی‬ ‫(دەیڤد ئادامسن) (الحرب الكردیە وانشقاق ‪ )64‬لەالپەرە (‪)7‬دا‬ ‫دەڵێت‪ :‬كەسێك نامەیەكی بۆ سەركردەی بزوتنەوەی كوردی نووسی‬ ‫بوو‪ ،‬تیایدا ئاماژە كرابوو بەبانگهێشی ژمارەیەك لەڕۆژنامەنووسان‬ ‫بۆ یەكێك لەبەناوبانگترین ئۆتێلەكانی شاری (نیویۆرك)ی ئەمریكاو‬ ‫سەرفكردنی پارەیەكی زۆر بۆیان بەمەبەستی چەواشەكردنیان‬ ‫لەبەرامبەر كێشەی كورد‪.‬‬ ‫بەڵێ بۆ ناسینی كێشەی كورد لەو كاتەدا پێویست بوو سەرجەم‬ ‫ڕووداوەكان وەك خۆی بگاتە حكوومەت و و اڵتان و گەالنی جیهان‬ ‫تا دەستی یارمەتی و هاوكاریان بۆ درێژ بكەن‪،‬من لەسەر كەشتیەكی‬ ‫عێراقی كارم دەكردو هەركاتێك ڕووبەڕووی زریانێكی بەهێز بووباینەوە‪،‬‬ ‫لەو كاتەدا ئامادەبووین یارمەتی هەموو الیەن و كەسێك قبوڵ بكەین‬ ‫ئەگەر ئەو یارمەتیە لەالیەن ئەمریكا یان ڕوسیا یان ئیسرائیل یان‬ ‫حەبەشەوە بێت‪ ،‬كوردیش بەهەمان شێوە لەكەشتیەكدایەو پێویستی‬ ‫بەدەستی یارمەتیە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی‪ ،‬بەرژەوەندی گەلی‬ ‫كوردیش لەوەدایە كە كەشتیەكەیان بگاتە كەنارەكانی ئاسایش و‬ ‫ئارامی‪ ،‬ئیتر بۆچی لەمامەڵەی كورد لەگەڵ بەرامبەرەكانیدا بترسین‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەمەش وەك ئەوە وایە كە بەرگری لەوتاری ئایدۆلۆژی‬ ‫عەرەب بكەین و لەگەڵ ئەوەشدا كورد بە بەكرێگیراوی ئەمریكاو‬ ‫ئیسرائیل وەسف دەكرێت‪ ،‬لەكاتێكدا شۆڕشەكانی كورد لەهەوڵدا بوون‬ ‫بۆ كردنەوەی كەناڵەكانی پەیوەندی لەسەر ئاستی ناوخۆیی و عەرەبی‬ ‫و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی‪ ،‬كەچی بەبەكرێگیراو وەسف دەكرا‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو تۆمەتانەشدا سەركردایەتی كورد كاری دەكرد بۆ البردنی‬ ‫ئەو گەمارۆ ڕاگەیاندنەی كە لەسەری بوو‪ ،‬هەروەها البردنی ئەو كۆت و‬ ‫بەندانەی لەسەر پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكانی هەبوو‪ ،‬هەوڵیشیان دەدا‬ ‫پەیوەندیان هەبێت لەگەڵ و اڵتانی عەرەبی و ئێران و توركیاو ئیسرایل و‬

‫‪25‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئەمریكا و بەریتانیا و‬ ‫فەرەنساو یەكێتی‬ ‫سۆڤیەتی پێشوو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی دەستی‬ ‫یارمەتیان بۆ درێژ‬ ‫بكەن و هاوكاریان‬ ‫بكەن بۆ دەرچوون‬ ‫لەنەهامەتیەكانیان‪.‬‬ ‫مەسعود بارزانی‬ ‫لە بەرگی سێیەمی‬ ‫كتێبی‬ ‫(البارزانی حەبیب تومی‬ ‫التحرریە‬ ‫والحركە‬ ‫الكردیە) لەالپەرە ‪380‬دا باسی پەیوەندی شۆڕشی ئەیلول دەكات‪،‬‬ ‫لەگەڵ و اڵتانی عەرەبی و ئیسرائیلداو دەڵێت «وەفدێكی كوردستان‬ ‫بەسەرۆكایەتی (ئیبراهیم ئەحمەد) و بەهاوڕێیەتی (عومەر دەبابە)‬ ‫و (عەزیز شەمزینی ) لەڕێگەی ئێرانەوە بەرەو ئیسرائیل بەریكەوتن‬ ‫بۆ ئەوەی رازییان بكەن كە یارمەتی شۆڕش بدەن‪ ،‬لەمانگی ئایاری‬ ‫(‪( )1965‬دەیڤد كەمحی ) بەنوێنەرایەتی حكومەتی ئیسرائیل گەیشتە‬ ‫كوردستان و دەستی كرد بەڕێكەوتن لەگەڵ شۆڕشدا‪ ،‬دوای ئەوە‬ ‫ئیسرائیل بەشێوەیەكی دیاریكراو یارمەتیەكانی بۆ شۆڕشی كورد‬ ‫دەست پێكرد كە دەیتوانی زیاتریشی بكات‪ ،‬بە اڵم نەیكرد بۆ ئەوەی‬ ‫جەنگ لەكوردستاندا كۆتایی پێ نەیت‪ ،‬چونكە وادەكات حكومەتی‬ ‫عێراق بەكوردەوە سەرقاڵ بێت و نەتوانێت یارمەتی دانیشتوانی‬ ‫فەڵەستین بدات لەدژی ئیسرائیل‪.‬لەڕاستیدا جولەكەكان پەیوەندیەكی‬ ‫مێژووییان لەگەڵ كوردستانی عێراقدا هەبووە و تاچلەكانی سەدەی‬ ‫ڕابردوو نیشتەجێی ئەو شوێنە بوون و بەخەڵكی ڕەسەنی ناوچەكە‬ ‫دەژمێردران‪.‬‬ ‫بەبیرم دێت لەكۆتایی چلەكانی سەدەی ڕابردوودا كۆمەڵێك جولەكە‬ ‫لەناوچەی (قوش) نیشتەجێ بوون و بەشێكی زۆری دانیشتوانی‬ ‫ناوچەكەیان پێكدەهێنا‪ ،‬تەنانەت شارۆچكەی (سندور) پێشتر گوندێكی‬ ‫جولەكەنشین بوو‪ ،‬زۆرێكی تریشیان بۆ زیارەتكردنی مەرقەدی (نەبی‬ ‫ناحوم) سەردانی (قوش)یان دەكرد‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەی (شەرقولئەوسەت)ی لەندەنی پرسیارێكان ئاراستەی‬ ‫(نێچیرڤان بارزانی) كرد‪ ،‬كە ئایا تا چەند ئەو هەوااڵنە ڕاستن كە باس‬ ‫لەوە دەكەن كۆمپانیاكانی ئیسرائیل بەناوی خوازراوەوە لەكوردستان‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫كاردەكەن؟ ئەویش لەوە اڵمدا بەڕاشكاوی گوتی «حكومەتی هەرێمی تێیدا وتوێژ لەسەر چەندین بابەت دەكەن‪.‬‬ ‫دەبینین و اڵتانی وەك هندستان و چین و توركیاو هەندێ لەو‬ ‫كوردستان هیچ كاتێك دوژمنایەتی ئیسرائیلی نەركردووە و نایكاتە‬ ‫دوژمن و بەرهەڵستكاری خۆی‪ ،‬بەڵكو دەمانەوێت پەیوەندیەكانمان اڵتانی ئەفریقاو ئاسیا پەیوەندی پتەویان لەبواری ئابووری و سیاسی‬ ‫لەگەڵ تەواوی و اڵتانی جیهاندا پتەو بكەین‪ ،‬پەیوەندیشمان لەگەڵ و سەربازیدا لەگەڵ ئیسرایل هەیە‪ ،‬ئیتر بۆچی شەرمەزاریە بۆ هەرێمی‬ ‫حكومەتی (تەلئەبیب)دا وەك ئەو پەیوەندیانەیە كە له‌گه‌ڵ و اڵتانی كوردستان ئەو جۆرە پەیوەندیەی لەگەڵ ئیسرایلدا هەبێت؟ چ‬ ‫كێشەیەك لەوەدایە كە عێراق كۆتایی بەجەنگ بهێنێت لەگەڵ ئیسرائیل‬ ‫دیكەدا هەمانە»‪.‬‬ ‫سەربازگەی ئارامگری و بەرگیریكردنی عەرەبی هەمیشە ئامادەی و پەیوەندیەكانی لەگەڵیدا پتەو بكات و ببێتە نمونەیەكیش بۆ و اڵتانی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی هەر هەوڵ و بیرۆكەیەك بووە كە بەنیازبووبێت دیكەی عەرەبی؟‬ ‫لێرەدا من نەبوومەتە پارێزەری ئیسرائیل و بەرگری لێناكەم لەوەی‬ ‫بچووكترین هێڵی پەیوەندی لەگەل ئیسرائیلدا دروست بكات‪ ،‬سەرۆك‬ ‫كۆماری تونس (حەبیب بوڕەقیبە) لەناوەڕاستی شەستەكانی سەدەی كە چی دەكات بەرامبەر مافی هاو اڵتیانی فەڵەستین‪ ،‬بەڵكو من‬ ‫ڕابردوودا یەكەم كەس بوو بیرۆكەی گفتوگۆی لەگەڵ ئیسرائیل بەرگری لەگفتوگۆو لێك تێگەیشتن دەكەم لەنێوان حكومەت و گەالنی‬ ‫ناوچەكەدا‪ ،‬بۆ ئەوەی ببێتە‬ ‫خستەڕوو بۆ كۆتاییهێنان‬ ‫بنمایەك بۆ بەرقەراركردنی‬ ‫بەجەنگ و ناكۆكیەكان‪ ،‬بە‬ ‫«حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫ئاسایشی ناوچەكە كە جەنگ‬ ‫اڵم ڕووبەڕووی هێرشێكی‬ ‫وێرانی كردووە‪.‬‬ ‫دڵڕەقانەی ڕاگەیاندنی عەرەبی‬ ‫هیچ كاتێك دوژمنایەتی ئیسرائیلی‬ ‫هەرێمی كوردستان و‬ ‫بووەوەو ئەو بیرۆكەیەیان‬ ‫و‬ ‫دوژمن‬ ‫نایكاتە‬ ‫و‬ ‫نەركردووە‬ ‫عێراقیش مافێكی سروشتی‬ ‫بەسازش لەگەڵ دوژمن و‬ ‫شێوەیەكی‬ ‫بە‬ ‫خیانەتی نیشتمانی وەسفكرد‪ ،‬بەرهەڵستكاری خۆی‪ ،‬بەڵكو دەمانەوێت خۆیانە‬ ‫گشتی پەیوەندییان لەگەڵ‬ ‫دوای تێپەڕبوونی (‪ )20‬ساڵ‬ ‫اڵتانی‬ ‫و‬ ‫تەواوی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫پەیوەندیەكانمان‬ ‫ئیسرائیلدا هەبێت‪ ،‬كە ئەوەش‬ ‫(ئەنوەر سادات) سەردانی‬ ‫لەبەرژەوەندی عێراق كۆتایی‬ ‫ئیسرایلی كرد بۆ ئەنجامدانی جیهاندا پتەو بكەین‪ ،‬پەیوەندیشمان‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ لێپرسراوانی‬ ‫وەك‬ ‫(تەلئەبیب)دا‬ ‫حكومەتی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ئاشكراشە كە ڕێگەچارەی‬ ‫ئەو و اڵتەدا بۆ كشانەوەی‬ ‫چارەسەری‬ ‫بۆ‬ ‫ئاشتی‬ ‫هێزەكانیان لەخاكی میسر‪ ،‬ئەو پەیوەندیانەیە كە له‌گه‌ڵ و اڵتانی‬ ‫كێشەكان‪ ،‬وتوێژو تێگەیشتنە‬ ‫حكومەتی ئوردنیش بۆ‬ ‫دیكەدا هەمانە»‬ ‫لەپێناو هێنانە كایەی بنمایەكی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫ئاشتی پتەو لەناوچەكەدا كە‬ ‫هەمان ڕێگەی گرتەبەر‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەو هەو اڵنەش لەالیەن ڕاگەیاندنی عەرەبیەوە بەنەشیاو وەسف دەكرا‪ ،‬ئەنجامەكەشی لەبەرژەوەندی هەموو الیەكدا دەبێت‪.‬‬ ‫كەچی ئێستا دەبینین بەئامادەبوونی گەورە لێپرسراوانی ئیسرائیل‬ ‫سەرچاوە‪ :‬پێگەی ئەلئەخبار‬ ‫لەپایتەختی و اڵتانی عەرەبی كۆ دەبنەوەو كۆنگرە ئەنجام دەدەن و‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪26 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫ئیسرائیل و ئەگەری سەرلەنوێ پێناسكردنی‬ ‫پەیوەندییەكان‬ ‫ئا‪ :‬دیاكۆ دوست پێندار‬

‫بێمتمانەیی ئیسرائیل لە سیاسەتی ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا سەبارەت‬ ‫بە ئێران‪ ،‬هێرشی سەربازیی یەكالیانە دەخاتە بەردەم دەوڵەتی ناتانیاهۆ‬

‫ئه‌ندازیارانی سیاسه‌تی ئیسرائیل له‌ به‌رده‌م کنێسێت‬

‫‪27‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫كاتێك ئوباما لە ئەمریكا دەسەاڵتی گرتە دەست و بە پێی سیاسەتی‬ ‫نۆی كۆشكی سپی‪ ،‬بە پێچەوانەی سەرۆك بوش ویستی سیاسەتێكی‬ ‫دوور لە شەڕ و پێكدادان بەڕێوەببات‪ ،‬گومانی ئەوە دەچوو كە بەرنامە‬ ‫ئاشتیخوازانەكانی دەوڵەتی تازە بتوانێ دۆخی رۆژهەاڵتی ناوین هێورتر‬ ‫بكاتەوە و نائارمییەكان كۆنترۆڵ بكات‪ .‬بەاڵم بە پێچەوانەی ئەمریكا‪ ،‬لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوین و لەو واڵتانەی كە زێدەخوازن و بەرنامەی نەهینی سیاسی‬ ‫و سەربازییان بۆ سەر واڵتانی تر هەیە‪ ،‬یا واڵتانێك كە مەترسی هێرش‬ ‫و هەڕەشەیان لەسەرە‪ ،‬دەوڵەت و كابینەی رادیكاڵ هاتنە سەر كار یا‬ ‫دەسەاڵتیان پاوانكرد وەك ئێران‪.‬‬ ‫چارەسەریی كێشەی فەلەستین‬ ‫ترافیكی دیپلۆماسی بۆ چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین و پرۆژەی‬ ‫سازكردنی واڵتێكی سەربەخۆ بە ناوی فەلەستین‪ ،‬لە كۆتاییەكانی دەسەاڵتی‬ ‫جۆرج بووش دەستی پێكرد و تا هەنووكەش بەردەوامە‪ .‬دەوڵەتی نوێ لە‬ ‫ئیسرائیل ئەگەرچی زۆر جار بەڵێنی شاراوە و ئاشكرای بە دەوڵەتی ئەمریكا‬ ‫و ئەوروپا داوە‪ ،‬بۆ رێگە پێدان بە دروستبوونی دەوڵەتی فەلەستین‪ ،‬بەاڵم زۆر‬ ‫جار هاوكێشەكان لە ناوچەكەدا جێگەی ئەو بەڵێنیانە لەق دەكەن‪ .‬ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان و هاتنەسەركاری» رادیكاڵ ــ میلیتاریستەكان» لە ئێران‪،‬‬ ‫بەرچاوترین رووداو بوو بۆ ئەوەی ئیسرائیل جاریكتر بە سیاسەتی خۆیدا‬ ‫بچێتەوە‪ ،‬سەبارەت بە بەرنامە تاكتیكیەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكەدا‪.‬‬

‫ئیسرائیل و ئەمریكا چۆن بەرەنگاری ئێران دەبنەوە‬ ‫دەوڵەتی ئوباما و دەوڵەوتی نوێی ئیسرائیل بە سەرۆكایەتی بنیامین‬ ‫ناتانیاهۆ كۆكن لەسەر ئەوەی كە بەرزفڕینەكانی ئێران لەمەڕ بەرنامەی‬ ‫ناوەكی هەڕەشە بۆ سەر جیهان مەترسیدارە‪ ،‬بەاڵم ناكۆكیشن لەسەر چ كات‬ ‫و چۆن رووبەڕووی ئەو هەڕەشە ببنەوە‪ .‬ئەمریكا وەك نەریتێك پێویستی‬ ‫بە هاوپەیمان هەیە تا چارەسەری مەسەلەكە بە هەر شێوەیەك بكات‬ ‫و بۆئەویش كاتی دەوێ‪ .‬بەاڵم مەسەلەی ئیسرائیل تەنیا مەسەلەیەكی‬ ‫دوژمنایەتی و بەرامبەریەك راوەستانی ئایدۆلۆژییە كە ئێران بەرەو ڕووی‬ ‫دەكاتەوە و ئەوان بە نیازن لە چارەسەر كردنی هەڕەشەكانی ئێران زەمەن‬ ‫كورت كەنەوە‪.‬‬ ‫خاڵیكی تر كە جێ گرژی و گۆڕینەوەی بیروڕا بووە‪ ،‬لە نێوان ئەمریكا‬ ‫و ئیسرائیل‪ ،‬بیناسازیی دەوڵەتی ئیسرائیلە لەو ناوچانەی فەلەستینیەكان‬ ‫ئیدیعای خاوەندارێتی دەكەن‪ .‬لە تازەترین لێدوان لە سەر ئەو بابەتە ئەمریكا‬ ‫داوای كرد ئیسرائیل دەست هەڵگرێ لە پەرەدان بەو پرۆسەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیسرائیل رەتی كردەوە‪ .‬ئەم پرۆژە نوێیە لە سەر دەستی سەرمایەدارێكی‬ ‫یەهودی ـ ئەمریكاییە‪ ،‬كە بڕیارە ( ‪ )20‬ئاپارتمانی نیشتەجێبوون لە ناوچەی‬ ‫«شێخ جراح» لە رۆژهەاڵتی ئۆرشەلیم دروستبكات‪ .‬ئەگەرچی (بنیامین‬ ‫ناتانیاهۆی) سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە كۆبوونەوەی كابینەكەیدا دووبارە‬ ‫جەختی لەسەر بەردەوامی بیناسازی كرد و بە مافی خۆیانی دەزانی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگە ئەم پرۆژەگەلە لە ئایندەی سیاسی فەلەستین و ئیسرائیلدا كە بەرەو‬ ‫ئاشتی دەڕوات بەربەست سازكات‪ ،‬چونكە فەلەستینیەكانیش لە داهاتووی‬

‫ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد له‌ هه‌ڕه‌شه‌کانی به‌رده‌وامه‌‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪28 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫واڵتەكەیاندا بەنیازن بەشی رۆژهەاڵتی ئۆرشەلیم وەك پاێتەخت هەڵبژێرن‪.‬‬ ‫ئیسرائیل متمانەی بە سیاسەتی ئەمریكا نییە‬ ‫لە مانگی رابردوو دەوڵەتی ئیسرائیل چەند جموجووڵێكی سەربازی لە‬ ‫ناوچەكە ئەنجامدا كە بەرپرسانی ئەمریكایی خستە ناو مەترسییەوە لە‬ ‫ئەگەری هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران‪ .‬ئیسرائیل لە دوای هاتنەسەركاری‬ ‫(باراك ئوباما) سەبارەت بە سیاسەتەكانی ئەمریكا لە هەمبەر ئێراندا‬ ‫بێمتمانە بووە‪ .‬ئەگەری هێرشی سەربازی ئیسرائیل بۆ سەر ئێرانیش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ پووچەڵكردنەوەی ئەو هەواڵنەی كە لە روانگەی ئیسرائیلەوە‬ ‫رێككەوتن لە تەك ئێرانە و چارەسەركردنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێرانی پێیە‪،‬‬ ‫بەاڵم نیگەرانی بۆ سەر ئیسرائیل كەم ناكاتەوە‪ .‬لەو چوارچێوەیەدا «دان‬ ‫مریدور» جێگری سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل سەرۆكی ئەمریكای لە هەمبەر‬ ‫سیاسەتەكانی سەبارەت بە ئێران خستەبەر رەخنە و گوتی‪ « :‬باشتر وایە‬ ‫رێگە بە ئێران نەدرێ لە سنوورێكی دیاریكراوی بە ئەتۆمیی بوون تێپەڕێ‪،‬‬ ‫تا ئەوەی كە بە پێی پێشنیاری ئەمریكا چەترێكی بەرگری بۆ ناوچەكە‬ ‫دروست بكرێ‪».‬جێ ئاماژە پێكردنە كە لە دواین لیدوانەكانی «هێالری‬ ‫كلینتۆن» وەزیری كاروباری دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی بەویش كرا كە‪،‬‬ ‫ئەمریكا دەتوانێ لە كردەوەیەكی سەربازی سنووردار دا هەوڵەكانی ئێران‬ ‫بۆ گەیشتن بە چەكی ئەتۆمی بێ ئاكام بكات‪.‬‬ ‫ئیسرائیل پێش ئەمریكا هێرش دەكاتە سەر ئێران‬

‫ئیسرائیل ئاماده‌ی وه‌اڵمدانه‌وه‌یه‌‬

‫‪29‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫لە مانگی رابردوودا دوو گەمی سەربازی ئیسرائیل لە كاناڵی «سوئێز»‬ ‫تێپەڕین و بەرەو دەریایی سوور كەوتنە ڕێ‪ .‬بە وتەی بەرپرسێكی كاناڵی‬ ‫سوئێز‪ ،‬ئەو گەمیانە بۆ بەشداریكردن لە مانۆڤرێكی هاوبەش لەتەك‬ ‫هێزەكانی ئەمریكا لەو دڕگەیە تێپەڕ بوونە‪ ،‬بەاڵم بەرپرسانی ئیسرائیلی‬ ‫هیچ روونكردنەوەیەكیان لە سەر ئەو لێدوانە نەداوە‪ .‬ئەگەرچی زۆرێك لە‬ ‫چاوەدێران لەو بڕوایەدان‪ ،‬كە تەنها وەك شانۆیەك بۆ هەڕەشە لە ئێران‬ ‫ئەنجام دراوە و ئیسرائیل پیشانیدا كە دەتوانێ لە كەمتر لە چەند رۆژدا‬ ‫بگاتە كەنداو و لە الیەكی دیكەشەوە ئاماژە بەوەیە كە نێوان ئیسرائیل و‬ ‫میسر بەرەو باشتر بوون دەڕوات بۆیە ڕێگەدرا بە تێپەڕبوونی ئەم گەمیە‬ ‫سەربازییانە دراوە‪ ،‬تەنانەت دیپلۆماتێكی ئیسرائیلی گوتی» كە واڵتەكەی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئەو واڵتە عەرەبیانەی كە ترسیان لە بەرنامەی ناوەكی ئێران لە‬ ‫ناوچەكە هەیە پەیوەندی پتەوتر دەكات و نموونەی میسری هێناوە‪ .‬بە پێی‬ ‫زانیارییەكانی رۆژنامەی «ئۆرشەلیم پۆست» لە ساڵی( ‪ )2005‬دا یەكەمین‬ ‫جارە كە ژێردەریاییەكانی ئیسرائیل لە دڕگەی سوئێز تێدەپەڕن‪( .‬ئیسرائیل‬ ‫خاوەنی سێ ژێردەریاییە كە توانایی هەڵگرتنی كاڵوەكی ئەتۆمییان هەیە)‪.‬‬ ‫ئەمە لە كاتێكدایە كە دە رۆژ دوای تێپەڕبوونی ژێردەریایی ناوبراو‪،‬‬ ‫گەمێكی سەبازیی تەیار بە سیستمی هاوێشتنی مووشەك بە ئامانجی‬ ‫دەریای سوور لە دڕگەی سوئێز تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی «یەدیعوت ئاحارنوت»ی ئیسرائیلی لە سەر زاری سەرچاوەیەكی‬ ‫ئاگاداری ئیسرائیل كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت گوتی‪ :‬جموجوڵەكانی‬ ‫ئیسرائیل لە دڕگەی سوئێز و دەریای سوور لەبەر ئەگەری هێرش بۆ‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫سەر ئێران بووە و ئیسرائیل دەیهەوێ بڵێت سەرجەم ئەو هەڕەشەگەلەی‬ ‫رووبەڕووی دەبنەوە لە ناو دەبات‪ .‬لە درێژەدا رۆژنامەی «ئاحارنوت» باس‬ ‫لەوەیش دەكات كە‪ ،‬بەلەمە تۆپ لەسوارەكانی «سار» كە پێشكەوتووترین‬ ‫بەلەمی شەڕكەری ئیسرائیل دەژمێردرێن بەرەو دەریای سوور كەوتوونەتە‬ ‫ڕێ‪.‬‬ ‫پێنتاگۆن لەو بڕوایە دایە هێرش یا هەر پەالمارێكی ئیسرائیل بۆ سەر‬ ‫بنكە ئەتۆمییەكانی ئێران یا شەڕ لە بەرامبەر ئەو رژێمەدا دەتوانێ ناوچەكە‬ ‫بهەژێنێ و تەنانەت بەرژەوەندی ئەمریكا و ئەمنییەتی هێزەكانیان لە‬ ‫ئەفغانستان و ئێراق دەخاتە مەترسیەوە و بۆیە رەزامەند نییە لەسەر‬ ‫هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران‪ .‬دیارە ئەمریكاش تەنیا چاوەڕوانی‬ ‫دەرفەتەكان دەكات‪ ،‬بەرپرسێكی پایەبەرزی پێنتاگۆن دەڵی‪ :‬سێ سێناریۆ‬ ‫هەیە بۆ ئەوەی كاریگەریی تەواو دانێ لەسەر رەوتی پیتاندنی یۆرانیۆم لە‬ ‫ئێران و ئەمریكاش بتوانێ تێیدا سەركەوێ بەتایبەت لە گەرماوگەرمی كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانی ئێراندا‪.‬‬ ‫سیناریۆەكان بۆ راگرتنی بەرنامەی ناوەكی ئێران‬ ‫سیناریۆی یەك‪ :‬رژێمی ئیسالمی ئێران بەرهەڵسەتكاران بە تەواوەتی‬ ‫سەركوت دەكات و كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بەوە تاوانبار دەكات كە‬ ‫دەستێوەردانی كاروباری ناوخۆیی ئێران دەكەن و لەم حاڵەتەدا سێناریۆی‬ ‫دیالۆگی سیاسی دژوارە‪.‬‬ ‫سێناریۆی دوو‪ :‬كاتێك كە ئێران هەست بەوە بكات‪ ،‬گەمارۆكانی‬ ‫كۆمەڵگای نیودەوڵەتی بۆتە هۆی داڕمانی ئابووری‪ ،‬كە ئەو جار بێ هەوێ‬ ‫بۆ چاككردنەوە و البردنی بۆ الی رۆژئاوا هەنگاو بنێ و لەو حاڵەتەدا‬ ‫پەیوەندی نێوان ئێران و رۆژئاوا بەرەو باشی دەڕوات‪.‬‬ ‫سێناریۆی سێهەم‪ :‬ئەو كاتەیە كە رەوەشی ناوخۆیی لە ئێران پێش‬ ‫بینی ناكرێ‪.‬‬ ‫بەاڵم سەرەڕای ئەو هەموو گومان و ئەگەرانەی لەسەر بەرنامەی ناوەكی‬ ‫ئێران هەیەلە راگەیاندنەكاندا‪ ،‬باس لەوە دەكرێت‪ ،‬كە تا شەش مانگی‬ ‫داهاتوو ئێران دەتوانی بۆمبی ئەتۆمی بەرهەم بهێنێت‪.‬‬ ‫بە وتەی كارناسانی «دەزگای هەواڵگری ئاڵمانیا» كە لە گۆڤاری‬ ‫«ئاشترن» باڵوكرایەوە‪ ،‬هاتووە كە ئێران تا شەش مانگی تر بۆمبی ناوەكی‬ ‫(بۆمبی یۆرانیۆمی) سازدەكات و تاقی دەكاتەوە‪ .‬ئەوان لەو بڕوایە دان‬ ‫ئێران لە هەوڵی دروستكردنی مووشەكی هەڵگری ئەو بۆمبەیە‪.‬‬ ‫كارناسانی ئاڵمانی كە زۆر بە وردی و راشكاوی باس لە بەرنامەی ناوەكی‬ ‫ئێران دەكەن‪ ،‬ئاماژەیان بەوە داوە كە تەنها لە بنكەی «نەتەنز» ‪ 7‬هەزار‬ ‫سانترۆیفیوژ دامەزراوە‪ ،‬كە لەو ژمارەیە (‪ )4920‬ئیش پێدەكرێن‪ .‬ئەم‬ ‫ژمارەیە دەتوانی (‪ )1300‬كیلوگرەم یۆرانیۆم زاق بكات‪ ،‬كە بۆ سازكردنی‬ ‫یەك یا دوو بۆمب گونجاوە‪ .‬بەاڵم ئێران مووشەكی شیاوی بۆ سواركردنی‬ ‫كاڵوە ئەتۆمییەكان كە ئەگەری سازبوونی هەیە لە بەردەست نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك بەش و پارچەی مووشەكێك كە بڕیارە بۆ سواركردنی كاڵوەی‬ ‫ئەتۆمی ساز بكرێ بە شێوەی نایاسایی لە ئاڵمان دابینكراوە‪.‬‬ ‫هاوكات محەمەد عەلی جەعفەری فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران‬

‫ئەو راپۆرتانەی رەت كردەوە كە باس لە تاقیكردنەوەی ئەتۆمی لە ئێران‬ ‫دەكەن‪« .‬محەمەد عەلی جەعفەری» لەم لێدوانەی دا راپۆرتی «دەزگای‬ ‫هەواڵگری ئاڵمانیا» مەبەستی بوو‪ ،‬كە ئەوانە بەشێكن لە شەڕی سارد‬ ‫لە دژی ئێران و ئەوان بە شوێن ئەو جۆرە تاقیكردنەوەگەلەدا نین‪ .‬لە‬ ‫سەر هەڕەشەكانی ئیسرائیل و ئەگەری هێرشی ئەو واڵتە بۆ سەر بنكە‬ ‫ئەتۆمییەكانی ئێران وتیشی‪ :‬ئەگەر ئیسرائیل هێرش بكاتە سەر ئێران‪ ،‬بنكە‬ ‫ئەتۆمییەكانی ئیسرائیل رووبەڕووی ژمارەیەكی زۆری مووشك دەبنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی بەرپرسانی حكوومەتی ئیسالمی ئێران هەوڵەكانی ئێران بۆ‬ ‫دروستكردنی بۆمبی ناوەكی رەت دەكەنەوە و تەنها خەجت لە سەر هەبوونی‬ ‫مووشەكی «شەهاب ـ ‪ »3‬دەكەن‪،‬بەاڵم ئیسرائیل سەرجەم قسەكانیان وەك‬ ‫نەهێنیكاری وەسف دەكات‪ ،‬ئیسرائیل بۆ راوەستاندنی رەوتی تەواوبوونی‬ ‫پرۆژەی مەترسیداری پیتاندنی یۆانیۆم لە ئێران زۆر رێگەی گرتۆتە بەر‪.‬‬ ‫یەك لەو رێگەگەلە بە «شەڕی كامپیوتر» ناوزەد دەكرێ‪ ،‬ئیسرائیل بەنیازە‬ ‫دزە بكاتە ناو كامپیوتری بەشە ئەمنییەكانی تایبەت بە بەرهەمهێنانی‬ ‫چەكی قورس‪ ،‬بەڵكو لەو كاناڵەوە بتوانێ زانیاری پێویست دەربارەی دۆخ‬ ‫و ئاستی پەرەسەندنی بەرنامەی ناوەكی بەدەست بێنێت و بتوانێ رێگەكانی‬ ‫هێرش بۆ سەر بنكە ئەتۆمییەكان بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم گەاڵڵەیە كە لە چوارچێوەی راپۆرتێكدا باڵوبۆتەوە لە سەر زاری‬ ‫شیكارێكی سیاسی ناوداری ئیسرائیلییەوە دەنووسێ‪ ،‬كە هێرش بۆ‬ ‫سەر تۆڕە كامپیوترییەكانی ئێران‪ ،‬تاكتیكێكی باشە بۆ شەڕی دژ بە‬ ‫هەڕەشەكانی ئێران‪ .‬ئەم تاكتیكە هۆكارێكی پربایەخە لە رووی كۆكردنەوەی‬ ‫زانیاری پێویست لە كاتی ئەنجامی هەر هێرشێكدا‪ .‬بەرپرسانی دەزگای‬ ‫هەواڵگری مۆسادی ئیسرائیل‪،‬بە پێی گەاڵڵەكە سەقاڵی ئیشكردنن لەسەر‬ ‫تۆڕی كامپیوتری ئێران و بە تەمان لە رێگەی گواستنەوەی ڤیروس بۆ‬ ‫كامپیوترەكانیان تووشی كێشەیان بكەن‪ .‬بە پێی وتەی یەكێك لە ئەندامانی‬ ‫پێشووی كابینەی سەربازی ـ سیاسی ئیسرائیل ئەوان بەو ئاكامە گەیشتوون‬ ‫كە بەرپرسانی ئێران سەبارەت بە دروستبوونی كێشە لە سیستمەكانیاندا‬ ‫هەستیارن و بۆیەش هەنگاوی یەكەمی ئەوان بەو پێیە داڕێژراوە‪.‬‬ ‫بە پێی زانیارییەكان لە كردەوەی سەربازی تەقاندنەوەی راكتۆرەكانی‬ ‫كۆریای باكوور لە خاكی سووریا ( بە پێی زانیاری سەرچاوە دەرەكییەكان‬ ‫لە مانگی سێپتامبر ساڵی (‪ )2007‬لە الیەن ئیسرائیلەوە هێرشی ئاسمانی‬ ‫كرایە سەربەشێك بە یارمەتی شەڕی كامپیوتری بووە و لە سەرچاوە‬ ‫ئاگادارەكانی ئیسرائیلەوە باسكراوە‪ ،‬كە رۆڵی سەرەكی هەبووە لەو كردەوە‬ ‫سەربازییەدا‪ .‬جێی ئاماژەیە ئەگەرچی واڵتی سووریا خاوەنی مۆدێرنترین‬ ‫سیستمی بەرەنگاری ئاسمانییە لە ناوچەكەدا‪ ،‬بەاڵم هیچ فڕۆكەكەیەكی‬ ‫شەڕكەریان بۆ بەرەنگاری نەفڕیوە و هیچ مووشەكەێك بۆ بەرگری‬ ‫نەهاوێژراوە‪.‬‬ ‫پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەوروپا‬ ‫سیاسەتی سازشكارانەی یەكێتی ئەوروپا و بە تایبەت واڵتانی دەسەاڵتداری‬ ‫ئەوروپایی لەمەڕ مەسەلەی ئەتۆمی ئێران و پێداگری لەسەر گفتوگۆ‪ ،‬هەمان‬ ‫روانگەی دوور بوونەوە لە ئەوروپای الی ئیسرائیل دروستكردووە‪ .‬ئەگەرچی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪30 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫زۆر جار گفتوگۆكانی یەكێتی ئەوروپا و ئێران دەگاتە بن بەست‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دووبارە یەكێتی ئەوروپا چرا سەوزی دووبارە دەسپێكردنەوەی دانیشتنەكان‬ ‫نیشانی ئێران دەدات‪ .‬هاوكات لە راپۆرتەكانی ئاژانسی وزەی ناوەكی باس‬ ‫لە بەردەوام بوونی بەرنامەی پیتاندنی یۆرانیۆم لە ئێران دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەكێتی ئەوروپا بڕیار و هەڵوێستیكی یەكالیی بەرامبەر مەسەلەی ئەتۆمیی‬ ‫ئێران نییە و دیدی بێمتمانەیی لەسەر سیاسەتەكانی ئوروپا بە نیسبەت‬ ‫ئێرانەوە دەبینرێ‪.‬‬ ‫لە تازەترین كێشە لە نێوان ئیسرائیل و یەكێتی ئەوروپادا‪« ،‬خاوێر‬ ‫سۆالنا» بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا ئاماژەی بە پێكهاتنی‬ ‫دەوڵەتی فەلەستین كرد و توڕەیی بەرپرسانی ئیسرائیلی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی وتەكانی سۆالنا لەو روانگەیەوە باس كرا‪ ،‬كە ئەگەر فەلەستین و‬ ‫ئیسرائیل لە كاتی دیاریكراودا نەگەنە ئەنجام‪ ،‬ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكان بە بڕیارێكی سەربەخۆ پێكهاتنی دەوڵەتی فەلەستینی بە‬ ‫فەرمی دەناسێت‪ .‬دوا بە دوای لێدوانەكەی سۆالنا « لیبرمان» وەزیری‬ ‫كاروباری دەرەوەی ئیسرائیل لە بەیاننامەیەكدا چەند دێرێكی بەرنامەی‬ ‫ئاشتەوایی وەبیرهێنایەوە كە دەڵێت تا كاتێك فەلەستین و ئیسرائیل لە‬ ‫سەر پرسە بنەماییەكان نەگەنە رێككەوتن‪ ،‬واڵتێكی سەربەخۆی فەلەستینی‬ ‫بە فەرمی ناناسرێ‪.‬‬ ‫بە شوێن بەرپەرچدانەوەی وەزیری كاروباری دەرەوەی ئیسرائیل‪ ،‬باڵوێزی‬ ‫ئەو واڵتە لە بێلژیك یش بەرپەرچی وتەی دوو كەس لە نوێنەرانی یەكێتی‬ ‫ئوروپای دایەوە كە وتبوویان بەشی ماڵی سازكردنی ئوردوگاكان لە ناوچە‬ ‫فەلەستینە نشینەكان لە الیەن ماڵیات دەرەكانی ئەوروپا دابین دەكرێ‪.‬‬ ‫یەكێتی ئەوروپا وەك دووهەمین بازاری بەرهەمەكانی ئیسرائیل دەناسرێ‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕیارە دیوانی بااڵی ئەوروپا لەسەر ئەو كااڵیانەی لە «كەرانەی‬ ‫باختەری رووباری ئوردۆن» بەرهەم دێت روونكردنەوە بدات‪ ،‬كە گوایە‬ ‫گۆمڕۆكی لەسەر دەبێ یا نا‪ .‬بەرهەمەكانی ئیسرائیل كە لەو ناوچەگەلەدا‬ ‫بەرهەم دێن مۆركی ئیسرائیلی پێوەیە لە كاتێكدا بەشێكی زۆری واڵتانی‬ ‫یەكێتی ئەوروپا ئەو ناوچەیە وەك بەشێك لە ئیسرائیل ناناسن‪.‬‬ ‫هەڵوێستی توندی « لیبێرمەن» وەزیری كاروباری دەرەكی‪ ،‬وای كردووە‬ ‫كە «نیكۆالی ساركۆزی» سەرۆككۆماری فەرانسە لە بێنیامین ناتانیاهۆ داوا‬ ‫بكات كە ناوبرا لە كابینەكەی وەدەرنێ و كەسێكی تر وەك «تیسپی لیۆنی»‬ ‫كە وەزیری دەرەكی دەوڵەتی پێشوو بووە لە باتی دانێ‪ .‬هاوكات «مەحمود‬ ‫عەباس»یش داوای كردووە كە لیبرمان وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لە سەر‬ ‫كار الببرێ‪ .‬لیبرمان و دەوڵەتی ئیسرائیل وەك دەستێوەردانێك لە كاروباری‬ ‫ناوخۆیی ئیسرائیل لەو وتەگەلە دەڕوانن و بەرپەرچیان داوەتەوە‪ ،‬لیبێرمەن‬ ‫لە وەاڵمی مەحمود عەباس دا دەڵێ‪« :‬مەحمود عەباس بۆ نوێنەرایەتی‬ ‫كردنی فەلەستینیەكان شیاو نییە و نوێنەری نیوەی فەلەستینیەكانە‪».‬بۆیە‬ ‫وا پێشبینی دەكرێ پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و یەكێتی ئوروپا لە داهاتوودا‬ ‫گرژی تێكەوی‪.‬‬ ‫پالنی هاوبەشی نێوان ئیسرائیل و ئەمریكا‬ ‫بە پێچەوانەی سیاسەتی ناروون و نادیاری ئەمریكا بەرامبەر ئێران و دوور‬

‫‪31‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫كەوتنەوە لە ئیسرائیل‪ ،‬بەاڵم هاوكات لەگەڵ ئەوەشدا هاوكاری سەربازی‬ ‫ئەمریكا و ئیسرائیل وەك خۆی بەردەوامە‪ .‬ترسی ئیسرائیل لە هەڕەشەكانی‬ ‫ئێران بە یارمەتی مووشەكی «شەهاب ـ ‪ »3‬بە ئەنجامی دەگەیەنێت‬ ‫لە سەردەمی جۆرج بوشدا «دژە مووشەكی ختس ‪ « Arrow -‬بۆ‬ ‫رووبەرووبوونەوە بەرامبەر ئەو مووشەكە بۆ ئیسرائیل سازكرا و دەوڵەتی‬ ‫ئوباما بڕیارە بۆ ماوەیەكی تر رادەستی ئیسرائیلی بكات‪.‬‬ ‫دژە مووشەكی «ختس» كە بەشێكی زۆری گەاڵڵە و بەرهەمهێنانی‬ ‫لە الیەن ئەمریكاوە ئەنجام دراوە‪ ،‬بەاڵم بە تەواوەتی لەالیەن ئەندازیار و‬ ‫پسپۆرانی سەربازی ئیسرائیل سازكراوە‪.‬‬ ‫دڵنیابوون لە كارامەبوونی دژە مووشەكی «ختس» بۆ دوایین جار لە‬ ‫ئەمریكا تاقی دەكرێتەوە‪ .‬قۆناغی كۆتایی تاقیكردنەوەی دژە مووشەكی‬ ‫ناوبراو لە ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و بە هاوێشتنی مووشەكی‬ ‫«ئێسكاد» كە مووشەكی شەهاب ـ ‪ 3‬نموونەی كۆپی كراوی ئەو مووشەكەیە‪،‬‬ ‫لە ئاوەكانی زەریای هێمن بە هاوكاری ئەرتەشی ئەمریكا ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫(دژە مووشەكی ختس) سەرجەم تاقیكردنەوەكانی سەركەوتووانە تێپەڕاندوە‬ ‫بەاڵم تاقیكردنەوەی كۆتایی بە هاوێشتنی چەند مووشەكی( ئێسكاد) لە‬ ‫یەك كاتدا ئەنجام دەدرێ تا زۆرترین لێكچوونی لە تەك هەلومەرجی شەڕ‬ ‫و رووبەڕووبوونەوە لە بەرامبەر شەهاب ـ‪ 3‬دا هەبێ‪ .‬بەر لەوە دوایین‬ ‫تاقیكردنەوەی دژە مووشەكی ختس بە ئەنجام بگات دەوڵەتی ئەمریكا‬ ‫رایگەیاند بەنیازە مۆدیل و جیلی نوێی دژە مووشەكی ختس لە داهاتوودا‬ ‫بەرهەم بێنێ كە بووە جێ رەزامەندی دەوڵەتی ئیسرائیل‪.‬‬ ‫مەترسییەكانی كۆماری ئیسالمی بۆ سەر ئیسرائیل زۆرتر لە پێشوو‬ ‫بەرجستە بۆتەوە‪ ،‬ئەوان بە میلیاردها دۆالریان سەرفی دروستكردنی‬ ‫مووشەكی دوورهاوێژ كردووە‪ .‬بە پێی سەرچاوەی دەزگا زانیارییەكان ئێران‬ ‫لە هەوڵی ئەوە دایە تا مووشەكیك بەرهەم بێنێت كە سنووری( ‪)10.000‬‬ ‫كیلومتر ببڕێ و كەنارەكانی رۆژهەاڵتی ئەمریكا بپێكێ‪ .‬دەوڵەتی جۆرج‬ ‫بووش بۆ دڵنیابوون لە مەترسییەكانی هەوڵە نوێكانی ئێران و نیگەرانی‬ ‫لە سەر «شەهاب ـ ‪ »3‬بە نیازبوو كە سیستەمێكی دژە مووشەكی لە‬ ‫واڵتانی پۆلۆنیا و كۆماری چێك دابمەزرێنێ‪ ،‬بەاڵم رووسیا رووبەڕووی‬ ‫بۆوە و مەبەستی سەرەكی لەو سیستەمە دژە مووشەكیە‪ ،‬خودی رووسیا‬ ‫ناوزەدكرد‪ .‬وێدەچێ ئوباما وەك دەوڵەتی پێشوو سوور نەبێ لەسەر ئەو‬ ‫سیستەمە دژە مووشەكییە و رەنگە بە مەرجی كەمكردنەوەی هاوكاری‬ ‫روسیا لەگەڵ ئێران لەتەك ئەو واڵتە رێكبكەوێ‪.‬‬ ‫بەاڵم بەدەر لە هاوكاری و هەوڵ بۆ پاراستنی ئیسرائیل لە رووی بەرگرییەوە‬ ‫بەرامبەر هێرشی مووشەكی ئێران‪ ،‬پێدەچێ ئیسرائیل دەبێ دەستپێشخەر‬ ‫بێت و یەكەمین گورزی شەڕی دوو الیەنە بوەشێنێت‪ ،‬چونكە بێمتمانە بووە‬ ‫لە سیاسەتە پێشگیرانەكانی یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا‪ .‬ئەمەش هۆكارێكە‬ ‫كە ئیسرائیل سەبارەت بە رابردوو سەربەخۆ تر بێ‪ ،‬لە رووی بڕیاردان بۆ‬ ‫هێرشكردنە سەر ئێران و ئەمریكاش ئەوەی لە لێدوانەكانیدا روون كردەوە‬ ‫كە ئەوان ناتوانن رێگە لە هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بگرن‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫رەوەندی کوردە جوولەکەکان لە واڵتی ئیسرائیل‬ ‫نەوەی نوێی كوردە جوولەكەكان‬ ‫زیاتر خۆیان وەک ئیسرائیلی پێناسە دەکەن تا کورد‬ ‫ئیسرائیل_كورد‪ :‬بنیامین مه‌حموود‬

‫جووله‌که‌ ل ‌ه کوردستان‬

‫جوولەکەکانی کوردستان لە سەردەمی پاشایەتی ئاشوورییەكاندا لە سەدەی‬ ‫شەشی پێش زایینەوە لە پرۆسەی راگواستنی جووله‌که‌کان بە ناوی «ترێب‬ ‫« بۆ کوردستان راگوێستراون‪ .‬گەڕیدە «رۆبی بنجامین» یەکەم گەڕیدە بووە‬ ‫کە لە سەدەی دوازدەهەم دا لە دەوروبەری ساڵی ‪1170‬ی زایینی سەردانی‬ ‫کوردستانی کردووە‪ ،‬ئاماژەی بە بوونی زیاتر لە ‪ 100‬جڤاتی جوولەکە نشین‬ ‫داوە کە تا ئەوکاتیش بە زمانی ئارامی دوواون‪ .‬دووهەم گەریدە پاش بنجامین‬ ‫لە ساڵی ‪ 1848‬سەردانی کوردستانی کردووە و ئەویش ئاماژەی بەوە کردووە‬ ‫کە جوولەکەکان سەرەرایی پاراستنی نەریتەکانیان کۆمەڵیک نەستوریش‬ ‫(ئاشورییەکانیش) کە ئەوانیش لەسەردەمی ئاشورییەکان راگواسترابوون‬ ‫خەرێکی بە جێهێنانی بەشێک لە داب و نەریتی جوولەکەکان بوون لە سەردەمی‬ ‫دەسەاڵتی (ئەبابین) کە لە ناوچەی کوردستان هەڵکەوتبوو‪ ،‬پاشی ئەبابین و‬ ‫لەگەڵ پاشاکەیان بە ناوی (مۆنتاز) و دایکی بە ناوی (هێلێنا) دا دەژیان و‬ ‫جوولەکەکانی لە ژێر دەسەاڵتی خۆیی پاراستبوو و شیمانەی ئەوە دەکرێت ئەو‬ ‫کۆمەڵە کوردەی کە ئەمرۆ ئایینی جووله‌که‌یان هەیە بنەوانی ئەو گروپە تازە‬ ‫باوەر هێنراوە «بن مەبەست نستووریەکەن»‪.‬‬ ‫لە سەدەکانی رابردوو دا‪ ،‬بارودۆخی ئابووری جوولەکەکانی کوردستان‬ ‫بە ڕێژەیەکی زۆر رەوشێکی ناجێگیر و دژواری بووە‪ .‬بە توندترین شێوە‬ ‫پەیوەندییەکانی ئەوان لەگەڵ جیهانی دەرەوە پچڕاوە‪ .‬ئەم هەلومەرجە جۆرێک‬ ‫لە بەرخۆدانی و باوەر بەخۆبوونی بۆ جوولەکەکان بە دواوە بووە‪ .‬شوێنی‬ ‫ژیانی جوولەکەکان زیاتر لە نێو شارەکەن دا بووە و بە بازەرگانی و پیشەی‬ ‫تایبەتەوە خەریک بوونە و ئەوانەی کە لە گوندەکایش دا ژیاون خەریکی‬ ‫کشتوکاڵ بوون‪ .‬ژیانی ئایینی جوولەکەکان زیاتر بە دەورەی پەرستگا و‬ ‫مەدرەسە ئایینیەکان دا چڕ ببووە‪ ،‬جوولەکەکان وەک نەستوورییەکانی ناوچەکە‬ ‫بە زمانی ئارامی قسەیان دەکرد‪ ،‬کە تێکەاڵوی زمانەکانی فارسی‪ ،‬کوردی‪،‬‬ ‫تورکی‪ ،‬عەربی ببوو‪ ،‬لە نووسێنشدا پێرەویان لە نووسینی ئارامی دەکرد‪ .‬کە‬ ‫ئەوان بۆخۆیان بە ناوی «تارگۆم « ناودێریان کردبوو و (تارگۆم )هەمان‬ ‫وەرگێردراوی ئارامی زمانی بابلیەکان بوو‪ .‬لە هەمان کاتیش دا عەڕەبەکان بە‬ ‫زمانی جوولەکەکانیان دەوت زمانی» جەبەلی» واتا زمانی چیاکان‪ .‬لە سەدەی‬ ‫(‪ )20‬دا کۆمەڵگا جوولەکە نشینەکانی‌ کوردستان زمانیان گوڕدرا بۆ عەڕەبی‪،‬‬ ‫چۆن زیاتر لە زمانی خۆیان نیزیک بوو‪ ،‬بەاڵم لە ناو چیاکان دا درێژەیان بە‬ ‫ئارامی قسەکردن دا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪32 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫گەرانەوە بۆ نیشتمانی دایك‬ ‫یەکەم گروپ لە ئاوارەکان لە سەدەی( ‪ )16‬دا بۆ واڵتی ئیسرائیل‬ ‫گەڕانەوە‪ ،‬بەاڵم رەوەندەکانی کورد لە سەرەتای» سەدەی بیستەم»‬ ‫واتا لە نێوان سااڵنی ‪ 1920‬و ‪ 1930‬بۆ ئیسرائیل گەڕانەوە بە‬ ‫شێوەیەک کە رێژەی کوردەکانی ئیسرائیل لە سااڵی ‪ 1948‬گەیشتە‬ ‫نزیکەی هەشت هەزار کەس و پاش دامەزراندنی دەوڵەت ئیسرائیل‬ ‫لە ساڵی ‪ 1948‬لە سااڵنی ‪ 1950‬و ‪ 1951‬کوردەکان لە واڵتانی‬ ‫ئێران‪ ،‬ئێراق وتورکیە بە لێشاو لە ناو هەڵمەتی «راخستنی فەرش»‬ ‫گەڕنەوە ئیسرائیل و لە زۆربەی شارو گوندەکانی ئیسرائیل نیشتەجێ‬ ‫بوون بەاڵم بەزۆری کوردەکان روویان کردە ناوچەکانی دەورووپشتی‬ ‫ئۆرشەلیم‪ .‬شایانی باسە کە کوردەکان بە نیسبەت نەتەوەکانی تری‬ ‫ئیسرائیل خاوەنی کەمترین پلەی خوێندەواری بوون‪ ،‬چونكە زۆربەیان‬ ‫لە کوردستان نەیانتوانیبوو بخوێنن و خەریکی کاری وەرزێری ببون‬ ‫و ئەوەش لە خۆیی دا ببوو بە هۆکاری ئەوەی کە لە سەرەتا دا‬ ‫کۆمەڵێک نووکتەی پێکەنینی بۆ کوردان ساز بکەن و ئەوان بە‬ ‫نەتەوەیەکی کولتوور نزم لە ناو خەڵک دا ناوبانگیان دەرکردبوو‪.‬‬ ‫رەوەندی كورد لە ئیسرائیل‬ ‫هەنووکە؛ زیاتر لە ‪ 150‬هەزار کورد لە ئیسرائیلدا دەژین کە‬ ‫شوێنی ژیانیان لە دەورووبەری ئۆرشەلیمە‪ .‬کوردەکان لە سەرەتاوە‬ ‫کولتووری خۆیان پاراست بوو و لە کوردستان دا ئەوان بە پرۆسەی‬ ‫سیکۆالریزاسیۆن دا تێ نەپەڕیبوون‪ ،‬بەاڵم ئەمرۆ بەشێکی زۆری الوە‬ ‫کوردەکان کەسانێکی خوێندەوار و سێکۆالرن ئەم گەنجانە ئەمرۆ‬

‫نه‌وه‌ی نوێی کورده‌ جووله‌که‌کان‬

‫‪33‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫زیاتر خۆیان وەک ئیسرائیلی پێناسە دەکەن تا وەک کورد و زۆربەی‬ ‫نەریتەکانی کوردەوارییان فەرامۆشکردووە‪ ،‬تەنانەت زمانەکەشیان‬ ‫وەک رابردوو ئیتر کوردی نییە و بە زمانی (عیبری) قسان دەکەن‪.‬‬ ‫‪ 50‬ساڵ پێش ئێستا زۆربەی گەنجە کوردەکان لە ناو جڤاكی خۆیاندا‬ ‫هاوسەرگیری و زەماوەندیان دەکرد‪ ،‬کەچی ئەمڕۆ زۆربەی گەنجە‬ ‫کوردەکان لە دەرەوەی جڤاتی خۆیان له‌گه‌ڵ ژنانی نەتەوەکانی تر‬ ‫ژیانی هاوبەش پێک دێنن و لە سااڵنی رابردوو دا کوردەکان لە واڵتی‬ ‫ئیسرائیل توانیویانە لە ناو دامەزراوەگشتیەکان و ئەرتەش دا بگەنە‬ ‫زۆر پلەی بەرز کە لە نێویان دا دەتوانین ئاماژە بە یەژاک مۆردیخایی‬ ‫وەزیری پێشووی بەرگری بکەین‪.‬‬ ‫ژیانی نەوەی نۆی كوردە جوولەكەكان لە ئیسرائیل‬ ‫نەریتێک کە ئێستا لە نێو زۆربەی گەنجە کوردەکانی ئیسرائیل‬ ‫ماوەتەوە جەژنی سەحەرانە (نەورۆز)ە و بەشێوەیەکی گشتی لە نێو‬ ‫هەموو کوردەکان دا زیاتر پارێزراوە‪ ،‬بەاڵم لە نێو کوردەکانیش دا زیاتر‬ ‫کوردەکانی ئێران بایەخی پێدەدەن‪ .‬جەژنی سەحەرانە بە کاتێک لە‬ ‫ساڵ دەوترێت کە بەهار دادێت و زستان جێگەی خۆیی لەگەڵ بەهاردا‬ ‫دەگۆڕێتەوە‪ .‬جەژنێکی تر کە لە نێو کوردەکان دا ماوەتەوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫حاڵی لە ناو چوون دایەو لە ناوەراستی هەفتەی بێدەنگی بەڕێوەدەچی‬ ‫کە کوردەکان لە تەواوی ئیسرائیل لە گوندێک دا بە دەوری یەکتردا‬ ‫کۆ دەبنەوە و بە درێژایی رۆژ کوردەکان خەریکی هەڵپەرین وگۆرانی‬ ‫وخواردنەو و ئامادەکردنی خواردنەکانی کوردی دەبن‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫هەڵویستی سەركردایەتیی ئیسرائیل‬ ‫سەبارەت بە سەرهەڵدانی گەڵی ئێران‬ ‫ئیسرائیل_كورد‪ :‬ئەلوەند شالۆم‬

‫لەگەڵ بەردەوامی بوونی ئالوزی لە ئێراندا لە دوای كۆتایی شانۆی‬ ‫هەلبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری‪ ،‬ئێران لە ناوخۆیدا شەڕیكی گەورو لە نێوان‬ ‫دووباڵی موحافیزەكار و گۆرانخۆازەكاندا دروست بوو‪ ،‬كە ئەوەیش لە زۆر‬ ‫الیەنەوە بۆشایی و ناكۆكییەكانی نێوان بەرپرسانی كۆماری ئیسالمی ئێرانی لە‬ ‫هەموو كاتێك زیاتر بۆ ڕای گشتی ئاشكرا كردو و سەر لە نۆیی ئێران دەستی‬ ‫بە پێشلكردنی مافی هاواڵتیان كرد و بەشێكی زۆری لە خۆپێشاندەرانی‬ ‫ئەم دووایی خستە نیو زێندانەكانەوە‪ .‬لە كاتیكدا كە بنەماڵەكان دەیان‬ ‫خۆشەویستی خۆیان لە هەڵمەتی سەركوتكەرانەی حكوومەت گیانیان لە‬ ‫دەستداوە‪ ،‬و سەدان خەڵكی برێندار لە تاران و شارەكانی دیكەی ئێران لە‬ ‫خانوكانی خۆیان یا لە خەستەخانە كەوتوون‪ ،‬سەرۆكی كۆماری ئێسرائیل‪،‬‬ ‫سەرۆك حكومەت و هەندیك لە وەزیرانی ئیسرائیل سەركوتكردنی بێ‬ ‫ویژدانانەی مەحەكوم كرد و پێداگریان كرد كە حكومەتی ئیسالمی ناتوانیت‬ ‫بۆ هەمووشە خەڵكیك كە ئازادیان دەوێت بێ دەنگ بكات‪.‬‬ ‫سەرۆك كۆماری ئیسرائیل شیمۆن پرێس» لە لێدوانیكدا سەبارەت بە‬ ‫گوتارەكانی ڕیبەری ئێران خامەنەیی كە دەلێ ئەوە‪ ،‬ئیسرائیل‪ ،‬ئەمریكا‪،‬‬

‫بریتانیا و هێزەكانی جیهان بوون كە خەڵكی ئێرانیان راكیشاوە بۆ سەر‬ ‫شەقامەكان سەرسورمانی خۆی نیشاندا و گوتی‪« :‬چۆن عەلی خامەنەیی‬ ‫شەرم ناكات كە دەڵێت ئیسرائیل و ئەمریكا لە پشت سەرهەڵدانە جەماوەریەكی‬ ‫ئێرانن»‪.‬‬ ‫بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆكی حكومەتی ئیسرائیل‪ ،‬سەرهەڵدانەكەی بە‬ ‫سەرهەڵدانێكی جەماوەری وەسف كرد و گوتی‪« :‬خەڵكی ئێران بۆ سەر‬ ‫شەقامەكان دەرون و لە فیشەكی حكوومەتی مەالكان هیچ ترسیكیان نییە و‬ ‫داوای مافی خۆیان دەكەن»‪.‬‬ ‫سەرۆك پرێس‪« :‬دونیا بۆ ئەو سەركوتانە نارەزایی نیشان دەدات»‬ ‫سەرۆك كۆماری ئیسرائیل لە دانیشتنی خۆی لەگەڵ سەرۆك كۆماری‬ ‫“مۆلداوی” و هەروەها لە كۆبوونەوەیەكی گەورەی نوێنەرانی سەرەكی‬ ‫«ئاژانسی جولەكە» (رێكخراوی جیهانی جولەكەكان بۆ یارمەتی دان بە‬ ‫ئیسرائیل) لە ئۆرشەلیم‪ ،‬بەشدار بوون‪ ،‬سەركوتەكانی حكوومەتی ئیسالمی‬ ‫ئێرانی مەحكووم كرد و داوای لە واڵتان و رێكخراوە جیهانیەكان كرد‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪34 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬ ‫كە پشتیوانی خۆیان لە خەباتی ئازادیخوازانەی گەڵی ئێران بكەن‪ .‬ئەو‬ ‫كۆبوونەوەیە بە بۆنەی هەشتاهەمین ساڵوەگەری بونیادنانی ئاژانسی جولەكە‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫سەرۆك كۆمار «شیمۆن پرێس»‪ ،‬لەسەرەتای قسەكانی خۆی لەم بارەیەوە‬ ‫گوتی‪« :‬ئەو بێر كردنەوەیە هەڵەیە كە شتیك ناگۆڕیت‪ .‬چ كەسیك سێ حەفتە‬ ‫لەمەوە پیش دەیتوانی بڵێت كە پێشیلكاری لە هەڵبژاردنەكانی ئێران دەبێتە‬ ‫ئەو سەرهەڵدانە جەماوەرییە؟ من لەو كەسانم كە نەمدەزانی ئەو روداوە چون‬ ‫تەواو دەبێت‪ .‬بەاڵم كیشەی گەورەی ئێران ئەوەیە دەسەاڵتدارەكانی گروپێك‬ ‫سەرۆكی سەفسەتەچین‪ .‬ئەوە ئەركی ئێرانیكانە كە لەگەڵ حكومەتیكی‬ ‫ئاوها مەترسیداردا رووبەروو ببنەوە‪ .‬ئیستاش ناتوانین بڵێن كە كامیان‬ ‫زۆتر كۆتاییان پێدی‪ :‬بەرنامی ناوەكی یان دەسەاڵتی حكوومەتی ئێستای‬ ‫ئێران!» سەرۆك كۆماری ئیسرائیل هەروەها گوتی‪« :‬هیوادارین كە حكومەتی‬ ‫ئێستا پیش پیتاندنی ئۆرانیوم لەناو بچێت»و بەردەوام بوو‪« :‬بە پێچەوانەی‬ ‫حكومەتی ئێران‪ ،‬ئیسرائیل ئاواتەخواز نییە ببیتە هۆی رۆخانی هیچ واڵتیك و‬ ‫نەمانی لەسەر جوگرافیای جیهان‪ ،‬ئیمە دەمانهەوی لەگەڵ هەموو هاوسیكانی‬ ‫مەنەشە ئەمیر‪« :‬قەیرانی ئابوری ستونی حكومەتی ئێرانی سست‬ ‫خۆمان لە ئاشتی و تەباییدا بژین و لەگەڵ هەموو واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوین كردووە»‬ ‫ژیانیكی بەسودمان هەبێت»‪.‬‬ ‫منەشە ئەمیر لە چەندین وتووێژی تەلەفزیۆنی و رادیویی كە بە زمانی‬ ‫سەرۆك پرێس لەهەمبەر قسەكانی عەلی خامەنەیی لە وتەكانی نوێژی جوراوجور لەگەڵ راگەیاندنەكانی نیونەتەوەیی ئەنجامی دابوو‪ ،‬باس لەوەی‬ ‫هەێنی شاری تاران‪ ،‬كە سەرهەڵدانی رەسەنی ئێرانێكانی بە دەرەوە گریدا كرد كە گرێدانەوەی سەرهەڵدانی رەسەنی خەڵكی ئێران بە هێزكانی دەرەوە‬ ‫بوو‪ ،‬گوتی‪« :‬قسەكانی ئەوم بیست وە لەسەر ئەو باوەرەم كە هەموو جیهان نیشانەی بیچارەیی حكومەتی ئێران لەبرامبەر سەرهەڵدانێكی ئاوا بێ وینەیە‬ ‫دەبێ هەرەشەكانی عەلی خامەنەییان سەبارەت بە خەڵكی ئێران لەبەر چاو كە دەسەلمێنیت رێژەیەكی زۆر لە خەڵكی ئێران لەو حكومەت بێزارن‪.‬‬ ‫بگرن كە گوتی‪ :‬ئەگەر بەردەوام بن لە سەرهەڵدان‪ ،‬خوین دەرژیت‪ .‬ئەوە چ‬ ‫منەشە ئەمیر لە قسەكانی لەگەڵ رادیۆی عەرەبی زمانی الشمش (كە لە‬ ‫پەیامێكە؟ ئەری ئەو شەرم ناكات بە خەڵكیكی خاوەن هەڵویست بڵێت كە باكووری ئیسرائیل وەشان دەكات) گوتی‪« :‬حكوومەت سەرەتا رایگەیاند‬ ‫ئیسرائیل و ئەمریكا كە خەڵكی ئێرانیان هان داوە بۆ سەر شەقامەكان كە كە ئەركدارەكانی مۆساد (بەشی پاراستنی دەرەوەی ئیسرائیل) ئەو هات و‬ ‫نارەزایەتی دەربڕن و گیانی خۆیان بخەنە مەترسییەوە؟ ئەوە لە درویەكی هوریایەیان ناوەتەوە‪ .‬دواتر گوتیان كە ئەمریكا ئەو ئاژاوی هەڵگیرساندووە‪.‬‬ ‫بێ ئەساس هیچ شتیكی دیكە نییە و تەنیا ئیهانە كردنی خەڵكی ئێران و دواتریش گریانداوە بە دەوڵەتی بریتانیا پاش ئەمانە گوتیان چەند كەسی لە‬ ‫ئارمانەكانیانە»‪.‬‬ ‫ئەندامەكانی موجاهیدینی خەلق ئێرانیان گرتووە»‪.‬‬ ‫بنیامین ناتانیاهوو لە ریپۆرتاژیكی لەگەڵ تەلەفزیۆنی «ان بی سی»‬ ‫مەنەشە ئەمیر لە وتوویژێكی كە لەگەڵ پیشكیشكاری رۆژنامەی ئەمریكایی‬ ‫ئەمریكایی گوتی‪« :‬رووی راستی حكومەتی ئێران ئاشكرا بوو‪ ،‬ئەو ئاشكرا «وال ئستریت جورناڵ» باس لەوەیش دەكات كە‪ ،‬ئەگەر مەحموود ئەحمەدی‬ ‫بوونەش بە شیوەیەكی سەرسورهینەر لە الیەن نارەزایەتیكانی نەترسانەی نەژاد بۆ جاری دووهەم سەرۆك كۆماری دەست پێ بكاتەوە‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫خەڵكی ئێران پێك هیندرا»‪ .‬سەرۆك حكومەتی ئیسرائیل هەروەها گوتی‪ :‬لە چارەسەر كردنی قەیرانی ئابوری ئێران توشی كیشەی زۆر بیتەوە كە‬ ‫«خەڵكی ئێران دەرژینە سەر شەقامەكان و لە بەرامبەر تەقەی فیشەك دەبیتە هۆی وەلەرزە كەوتنی ستونی حكومەتی ئیسالمی هەروەها ئاشكراشی‬ ‫رادەوەستن‪ .‬ناتانیاهۆ من وەك كەسیك بەراستی‬ ‫كرد كە ئیستا قەیرانی ئابوری دونیا نەگەیشتوتە‬ ‫باوەڕیم بە دیموكراسی هەیە‪ ،‬باوەرم هەیە كە‬ ‫زروەی كاردانەوەكانی خۆی بۆ سەر ئابوری ئێران وە‬ ‫نەبوونی خەڵك ساالری لە ئێران ئەمرۆ لە هەموو‬ ‫كیشەی قوڵتر لە رێگادایە‪.‬‬ ‫بوارەكانەوە زیاتر ئاشكرا بووە‪ ،‬باوەریشم وایە‬ ‫مەنەشە ئەمیر لە ریپورتاژیكی لەگەڵ رۆژنامەی‬ ‫پرێس‪:‬‬ ‫شیمۆن‬ ‫كە ئەو روداوە بە باشی بۆ جیهانی دیار كرد كە‬ ‫فەرنسی لۆمۆند‪ ،‬لەچوارچیوەی ئەو بابەتە گوتی‪:‬‬ ‫ناوەروكی راستی ئەو حكوومەتەی چییە»‪.‬‬ ‫«لە چوار ساڵ سەرۆك كۆماریتی ئەحمەدی نەژاد‪،‬‬ ‫ناتوانم دیاری بكەم‬ ‫پسپورانی سیاسی لە ئیسرائیل هەڵیانسەگاند‬ ‫خەرجی بنەماڵەیەكی بۆ سە قات زیادی كردووە و‬ ‫كە كامیان زۆتر‬ ‫كە ناتانیاهۆ و وەزیرەكانی كابینەكەی لەبارەی‬ ‫بەپێی سەرژمێریكان فەرمی‪ ،‬ئیستا بۆ مانگیگ بڕی‬ ‫روداوەكانی ئێران زۆر هەستیارانە جواڵونەتەوە‬ ‫‪ 941‬هەزار تمەن پیویستە كە دیار نییە كام بنەماڵە‬ ‫دێت؛‬ ‫پێ‬ ‫كۆتاییان‬ ‫و نایانهەوی بیانوی ئەوەی بە حكوومەتی ئێران‬ ‫لە ئێران بتوانید ئەو پارەیە لە رێگای رەوا بەدەست‬ ‫بدەن‪ ،‬كە سەرهەڵدانی راستەقینەی خەڵكی ئێران بەرنامی ناوەكی یان بێنیت‪.‬‬ ‫بە «پیالنگیری دەرەوە» وەسف دەكەن‪.‬‬ ‫بنەماڵەی هاشمی رەفسەنجانی لە مەترسی دان‪ ،‬لە راپۆرتەكاندا هاتبوو‬ ‫كە بۆ چەند كاتژمێریك فائیزە و مەهدی هاشمی رەفسنجانی گیرابوون كە‬ ‫ئەوە زۆر گرینگ نرخیندرا و دیار كەوت كە بوشایەتیكی لە ناو ناوەندی‬ ‫دەسهەاڵتی ئێراندا هەیە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی شەرقولئەوسەت لە ژمارەیەكی خۆیدا نووسیبووی كە عەلی‬ ‫ئەكبەری هاشمی لە تاران بۆ قوم هەاڵتووە و تێدەكوشیت لە رێگای دروست‬ ‫كردنی كموسیونیك تازە بێتە هۆی گۆڕانی لە یاسای بنكەیی حكومەت‪ .‬لەو‬ ‫راپۆرتەدا هاتووە كە دەشیت ئەحمەدی نەژاد بۆ پەرتەوازە كردنی خەباتی‬ ‫خەڵك ئێران و راكیشانی تورەیی خەڵك بۆ مونافسەی دژبەرەكانیان‪،‬‬ ‫بنەماڵەی هاشمی رەفسنجانیان وەكو خاڵ نیشانە گرتووە‪ ،‬بەاڵم خامەنەیی‬ ‫لە قەسەكانی نوێژی جومعەدا‪ ،‬رەفسنجانی لەم جورە كارانە بەدور زانییەوە‪.‬‬ ‫بە پێی ئەو راپۆرتە رەفسنجانی لە ترس و دڵەراوكیدا دەژیت و كۆمەڵیك‬ ‫ئیشی كردوە كە بپاریزریت‪.‬‬

‫دەسەاڵتی حكوومەتی‬ ‫ئێستای ئێران‬

‫‪35‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫هاتنی فەلەستینییەكان یەكەم وێستگەی گواستنەوەی بیری‬ ‫توندڕه‌وی ئیسالمیی عەرەبی‬ ‫مەترسیی ئاڵۆزكردنی شوناسی كوردی لە باشووری كوردستان لە ئارادایە‬ ‫راپۆرتی‪ :‬ئیسرائیل_كورد‬

‫دوای سەردانەكەی سەرۆكی فەڵەستین (مەحموود عەباس) لە ڕۆژی دووشەممە ڕێكەوتی ‪ 2009/4/13‬بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەنگۆی ئەوە باڵو بووەوە كە بەشێك لە ئاوارە فەڵەستینییەكان لە خاكی هەرێمی كوردستان نیشتەجێ‬ ‫دەكرێن‪ ،‬ئەوەی بەالی زۆرێك لە خەڵكی كوردستان‪ ،‬جێگەی هەڵوەست لەسەركردن و گرینگیپێدانە‪ ،‬مەسەلەیەكی زۆر‬ ‫هەستیارە كە ئەویش نیشتەجێكردن و هاوكاریكردنی ئەو ئاوارە فەڵەستینییانەیە لە خاكی هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬

‫ڕێكخراوی «ڕا» بۆ پرسە نەتەوەییەكان كە ڕێكخراوێكی‬ ‫ناسیۆنالیستییە و گرینگی بە پرسە نەتەوەییەكان دەدات‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی بڕیارێكی لەو شێوەیە ڕەت دەكاتەوە‪ ،‬بەرپرسی ڕێكخراوی‬ ‫ڕا» هێمن مەالزادە لە لێدوانێكدا بۆ گۆڤاری ئیسرائیل_كورد‬ ‫ڕایگەیاند»هاوكات بەدەستپێكردنی ڕێگەچارە مەدەنییەكان بەردەوام‬ ‫دەبن لە ناڕەزایی دەربڕین لە هاتنی ئاوارە فەڵەستینییەكان‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئێمە باش دەزانین قۆناخی ئێستای گەلی كورد پێویستی بە كرانەوە‬ ‫بە ڕووی دەرەوەدا هەیە‪ ،‬بەاڵم بەو شێوەیە نا كە هێشتا خودی خۆمان‬

‫لە هەرێم كۆمەڵێك قەیرانمان هەیە چارەسەر نەكراوە كەچی قەیرانی‬ ‫دیكەشمان بۆ دروست ببێت‪ ،‬سەرەڕای هەموو هۆكارە ناوخۆییەكانیش‪،‬‬ ‫بیست و یەك واڵتی عەرەبی لە ناوچەكەدا هەن بۆچی ئەو پەناهەندانە‬ ‫نابرێن بۆ ئەو واڵتانە؟‬ ‫بەرپرسی ڕێكخراوی ڕا بۆ پەرسە نەتەوەییەكان لە دەڕێژەی‬ ‫لێدوانەكیدا‪ ،‬چەند هۆكارێك بۆ ڕێگرتن لەو هەنگاوەی حكوومەتی‬ ‫هەرێم دەخاتەڕوو‪:‬‬ ‫لەسەر ئاستی سیاسی‪ ،‬كورد بەبێ ویستی خۆی دەچێتە نێو‬

‫سه‌ردانه‌که‌ی مه‌حموود عه‌باس بۆ نیشته‌جێکردنی فه‌له‌ستینییه‌کان ل ‌ه کوردستان بوو‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪36 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫هاوكێشەی (ئیسڕائیلی ـ عەرەبییەوە) لە كاتێكدا هەرگیز كورد‬ ‫پێوەندی بە كێشەیەكی لەو شێوەیە نییە كە زۆر ئەستەمە كورد تێیدا‬ ‫سوودمەند بێت‪.‬گەرەنتی نییە كە ئەو ئاوارە فەڵەستینییانە قەیرانی‬ ‫ئەمنی بۆ هەرێمی كوردستان دروست نەكەن‪ ،‬بیرمان نەچێت كە‬ ‫خێوەتگەی ئاوارەكانی فەڵەستین لە (نەهرولبارید) چۆن لە دەسەاڵتی‬ ‫لوبنانی یاخی بوون و شەڕێكی دوو مانگییان لەگەڵ هەڵگیرساندن و‬ ‫ژێرخانی ئابووری لوبنانیان خستە مەحەكەوە‪.‬‬ ‫كێشەی ناخۆیی‪ ،‬هەرێمی كوردستان بە قەیرانێكی نیشتەجێبوون و‬ ‫تا ڕاددەیەك ئابووری‪ ،‬ئاو‪ ،‬كارەبا‪ ،‬هەلی كار‪ ،‬خوێندن و پێداویستییە‬ ‫سەرەتاییەكانی ژیان تێپەڕ دەبێت بۆ نموونە لە ساڵی خوێندنی‬ ‫‪ 2008‬ـ ‪ 2009‬زیاتر لە دە هەزار قوتابی بێبەش بوون لە خوێندن لە‬ ‫زانكۆ و پەیمانگەكانی كوردستان‪ ،‬هەروەها بەپێی ڕاپۆرتی ڕێكخراوی‬ ‫تواناسازی الوان كە ڕۆژی ‪ 2009/4/4‬باڵو كرایەوە‪ ،‬ئێستا لە هەرێمی‬ ‫كوردستان زیاتر لە (یەك ملیۆن پێنجسەد و سیی و حەفت هەزار‬ ‫و چوارسەد و پەنجا) گەنج بێكارن كە سەدا هەشتاو حەفتی ڕێژەی‬ ‫كۆی گشتیی گەنجەكانی كوردستان پێك دەهێنن‪ ،‬هەر ئەم هۆكارانەش‬ ‫ڕێگربوون لەوەی دەسەاڵتی كوردستان بەپێی پێویست هاوكاری بە برا‬ ‫كوردەكانمان لە كەمپەكانی (كاوە‪ ،‬باریكە و مەخموور) بكات‪.‬‬ ‫گەرەنتی نییە كە ئەو كەمپەی بۆ ئاوارە فەڵەستینییەكان‬ ‫دەكرێتەوە نەبێتە وێستگەیەك بۆ گواستنەوەی بیری ئسوڵیی عەرەبی‬ ‫و باڵوبوونەوەی هزری توندوتیژی‪.‬گۆڕینی دیموگرافیای باشووری‬

‫‪37‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫كوردستان‪ ،‬چونكە ئەگەری ئەوە هەیە لە داهاتوویەكی دووردا‬ ‫جوگرافیای خەڵكی كوردستان بگۆڕن‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەمە هاتنی عەرەبە‬ ‫هاوردەكانە بۆ كەركووك كە ئێستا دووچاری قەیران بووینەتەوە‪.‬‬ ‫ئێمە بە نەنگی نازانین كە داوای ڕێگاگرتن لە هاتنی ئەو فەڵەستینییانە‬ ‫بكەین‪ ،‬لە كاتێكدا كە حكوومەتی عێراق بە نەنگی نازانێت داوا لە‬ ‫ڕێكخراوی موجاهیدینی خەڵقی ئێران بكات كە عێراق بەجێ بهێڵن‪.‬‬ ‫مەترسی ئاڵۆزكردنی شوناسی كوردی لە باشووری كوردستان‪.‬‬ ‫بەرپرسی ڕێكخراوی «ڕا»‪ ،‬لە كۆتاییدا باس لە هەوڵەكانی‬ ‫ڕێكخراوەكەیان دەكات بۆ بەدواداچوون لە سەر ئەو مەسەلە هەستیارە‬ ‫دەلێ‪ ،‬یاداشتنامەیەكمان پێشكش كرد بۆ هەرێەكە لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان و سەرۆكایەتی هەرێم و چەندین كەس لە ئەنام پەرلەمان و‬ ‫بەرپرسان گوتیان بۆ ئەو مەسەلەیە بەدواداچوونی جیدی دەكەین كە‬ ‫چێ تا ئێستا وەاڵمی یاداشتنامەكەی ئێمەیان نەداوەتەوە‪،‬لە الیەكی تر‬ ‫ئەو بێدەنگبوونە زیاتر هانمان دەدات‪ ،‬بۆ ئەوەی ئێمە وەك ڕێكخراوێكی‬ ‫نەتەوەیی بە ئەركی خۆمان هەڵبستین‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێمە باش دەزانین‬ ‫سەربردن بۆ كارێك كە خواستی جەماوەری لەگەڵدا نەبێت شەرعیەتی‬ ‫نابێت‪ ،‬هەروەها دەبێتە مایەی جیابوونەوەی ڕوانینی خەڵك و دەسەاڵت‬ ‫بۆ ڕووداوەكانی ناو كوردستان‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی ئێمە وەك ڕێكخراوی‬ ‫«ڕا» دەمانەوێت ڕەوشتێكی دیموكراسی وحەزی یەكترقبوڵكردن لە‬ ‫نێو كایەكانی كۆمەڵگەكەی خۆمان باڵو بكەینەوە‪ ،‬هاوكات دەزانین‬ ‫ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش لەالیەنی دەسەاڵتی كوردستانەوە‬ ‫ڕێگریان لێناكرێت بەڵكوو پشتگیریان لێ دەكرێت‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫ئیسرائیل داڕێژەری نەخشەی سەركەوتنی كورد بووە‬

‫مەسعوود بارزانی‪« :‬تاوان نییە ئەگەر پێوەندیی ئیسرائیل و كورد پتەو بێت»‬ ‫ئەلوەند شالۆم‪-‬ئیسرائیل‬

‫ئیسحاق موردخای‪ ،‬به‌رپرسێکی گه‌وره‌ی کورد ل ‌ه ئیسرائیل‬

‫بەپێی لێكۆڵینەوە سیاسییەكان دەسپێكی هێلی په‌یوه‌ندیی ئیسرائیل و كورد‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫مه‌ال مستەفا بارزانییەوە دەست پێدەكات و دواتریش ئەو هێلە دەگواسترێتەوە‬ ‫ئەمەریكا و لە ڕێگەی هەریەك لە دكتۆر (نەجەمەددین كەریم) و (قوباد تاڵەبانی)یه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئیسرائیل نەخشەی بەهێزكردنی پێوەندیی كوردی لەگەڵ ئەمەریكا داڕشتووە و لە نێو‬ ‫هەرێمی كوردستانیشەوە ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی موسادەوە یارمەتی پێشكەش بە پارتی‬ ‫و یەكێتی كردووە تا پێگەی كورد لە عێراقدا بەهێز بكات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪38 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫پێوەندیی ئیسرائیل و كورد‬ ‫دەسپێكی نەخشەی پێوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و كورد بۆ‬ ‫هەبوونی مێژوویەكی لێكدرا و دەگەڕێتەوە كە ئیسرائیلیەكان بەرلە‬ ‫چەند سەدەیەك پێش میالدی لە نێوان رووباری نیل و فورات ژیان‬ ‫و بەشێكیشیان لە شوێنێك نیشتەجێبوونە كە هەرێمی كوردستانی‬ ‫ئێستایە‪.‬‬ ‫ئەو پێوەندییە جیا لەوەی كە بە پێی هەندێ لێكۆڵەری ئیسرائیل و‬ ‫كوردەكان بە یەك نەتەوە دادەنێت‪ ،‬هێندەیش لە ڕووی ئایدۆلۆژییەوە‬ ‫تێڕوانینی ستراتیژیەتی هەردوو ال لە بارەی هەندێ دۆسیەی ڕۆژهەاڵتی‬

‫دكتۆر (نەجمەدین كەریم) كە ئێستا سەرۆكی ئەنستیتۆی كورد‬ ‫لە واشنتۆنە و پێشتریش لەگەڵ ( مەال مستەفا بارزانی) بووە و‬ ‫ئێستا لە پێنا و ستراتیژیەتی نەتەوەی كورد لە واشنتۆن كاردەكات‪.‬‬ ‫(نەجمەدین) لە ساڵی (‪ )1991‬لە الیەن وەزیری دەرەوەی ئەمەریكای‬ ‫ئەوكات ڕاستەوخۆ پێشوازی لێكرا و كرا بە سەرۆكی ئەنستیتۆی‬ ‫كوردی لە واشنتۆن و لەو ڕێگەیەوە پێوەندی نێوان ئیسرائیل و‬ ‫كورد لە ئەمەریكا هێلەكانی بۆ كێشرا‪ .‬لە ساڵی (‪ )1992‬دكتۆر‬ ‫(نەجمەدین) بە یارمەتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەشی كوردی‬ ‫ڕادیۆی دەنگی ئەمەریكای چاالك كرد‪.‬‬

‫ناوین یەك دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لەهەمان كاتیشدا وانەی لە زانكۆكانی ئەمەریكا لە بارەی دۆزی‬ ‫هەندێ لە لێكۆڵەرەسیاسییەكان پێوەندیی نێوان ئیسرائیل و كورد كورد دەگووتەوە‪.‬‬ ‫بۆ سەردەمی (مەال مستەفا بارزانی) دەگەڕێننەوە و بۆچوونیان وایە‪،‬‬ ‫دكتۆر (نەجممەدین كەریم) دوای (‪ )2002،2003‬بەشداری لە‬ ‫تا ئێستایش ئەو پێوەندییە بەردەوامی هەیە‪.‬‬ ‫كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی لەندەن و مەسیف كرد و لەساڵی ‪2003‬‬ ‫ئەندامی ئەو كۆنگرەیە بوو كە بە مەبەستی ڕووخانی ڕژێمی پێشووی‬ ‫پێوەندییەكان لە واشنتۆن‬ ‫عێڕاق دروستبوو و لە رووی چاالكییەوە موسادی ئیسرائیلی پالپشتی‬ ‫بەپێی هەندێ سەرچاوە‪ ،‬هەریەك لە (قوباد تاڵەبانی) و دكتۆر سەركیی كردووە‪.‬‬ ‫(نەجمەدین كەریم) پێوەندیی ڕاستەوخۆی نێوان ئیسرائیل و كوردەكانن‬ ‫كە هەردووكیان لە ئەمەریكا ڕەگەزنامەی ئەو واڵتەیان هەیە و لەوێ‬ ‫نەژادی كورد و ئیسرائیل‬ ‫پۆستی دیاریكراویان پێ دراوە‪.‬‬ ‫سەربەخۆی یەهودیەكان بۆ ساڵی ‪ 722‬پێش میالد دەگەڕێتەوە‬

‫‪39‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫كە لە نێوان ناوچەی دوورووبار (نیل و فورات) نیشتەجێبوون و‬ ‫بەشێكیشیان لە شوێنێك نیشتەجێبوون كە ئێستا پێی دەگوترێت‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫نەژادی كورد لە میدیاكانە و ئەو كاتیش ئەوان سۆزیان لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیلیەكانی ئەو ناوچەیە هەبووە‪ ،‬هەتا چەند پسپۆرێكی ئەڵمانی‬ ‫بۆچوونیان وایە كە ئەسلی ئیسرائیلیەكان كورد یەكە‪.‬‬ ‫بە پێی هەندێ لە زانیاری بەرپرسی موسادی ئیسرائیلی پێشوو‬ ‫لە ساڵی ( ‪) 1975_ 1963‬لە بارەگای (مەال مستەفا بارزانی)‬ ‫ڕاهێنانی بە هێزەكانی كوردی كردووە و چەكی دژ بە فرۆكەجەنگیەكان‬ ‫پێداوون‪.‬‬ ‫‪ 2009 /9 / 21‬لە ڕۆیترز ڕاپۆرتێك لەو بارەوە هەیە‪.‬‬

‫پرسیاری لە بارەی كورد و ئیسرائیل كرد‪( ،‬مەسعوود بارزانی) ئەوەی‬ ‫خستە ڕوو كە تاوان نییە ئەگەر بێت و پێوەندی نێوان ئیسرائیل و‬ ‫كورد پتەوبێت‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كە تەلەفزیۆنێكی ئیسرائیلی ئەوكات پەخشی وێنەیەكی‬ ‫گیراوی كرد كە لەنێوان (مستەفا بارزانی) و وەزیزی دەرەوەی‬ ‫ئیسرائیل (موشیە دیان) گیرابوو‪.‬‬

‫تەنیا مامەڵە كردن لەگەڵ كورد‬ ‫(سیمۆن هێرش) لە ئەفسەرێكی بااڵی موسادی ئیسرائیل زانیارێكی‬ ‫باڵو كردەوە‪ ،‬كە ئیسرائیل بەرەدوەام یارمەتی كوردەكانی عێڕاق‬ ‫دەدات‪ .‬بەپێی بەڕێوەبەری گشتی پێشوو لە وەزراەتی دەرەوەی‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬زانیاری ئەوەی راگەیاندووە كە ئیسرائیل بۆ ستراتیژیەتی‬ ‫مووساد لە كوردستان‬ ‫كیانی سەهیونی لە عێڕاق مامەلە لەگەڵ نەتەوەكانی دیكە دەكات‪،‬‬ ‫لە كۆتای پەنجاكان و سەرەتای شەستەكانەوە بە هەزاران موسادی نەوەك لەگەڵ عەرەب‪ ،‬لەنێو هەمووشیانەوە پشت بە كورد دەبەستێت‬ ‫ئیسرائیلی لە كوردستانی عێراق نیشتەجێبوونە و كاری نهێنیان بۆ و بە هاوپەیمانی خۆی دەزانێت‪ ،‬چونكە لە شەستەكانەوە ئیسرائیل‬ ‫ئیسرائیل ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫هاوپەیمانی كوردە و جولەكەكانی كوردیش چاالكن لە كیانی‬ ‫بەو پێیەش ئیسرائیل سەرچاوەی مەشق و پێدانی چەك بووە بە ئیسرائیلدا‪.‬‬ ‫كوردەكانەوە بووە‪.‬‬ ‫هەتا لە ساڵی شەستەكان پارتی دیموكراتی كوردستان پتەوترین‬ ‫ئەنیستیتۆی كورد لە واشنتۆن‬ ‫پێوەندی لەگەڵ موساد كردووە و هێزی پاراستنیان پێكهێناوە و‬ ‫لەبارەی ئەنستیتۆی كوردی لە واشنتۆن‪ ،‬لە ساڵی (‪)1996‬‬ ‫لە ساڵی (‪ )2004‬هەریەك لە (مەسعود بارزانی) سەرۆكی هەرێمی بەڕێوەبەری جێبەجێكاری تا( ‪(،) 2005‬مایك امیتای) بوو كە‬ ‫كوردستان و (جەالل تاڵەبانی) سەرۆك كۆماری عێراق پێوەندی كوری موریس امیتای جوولەكەیە و سەرۆكی پێشووی «ایباك» كە‬ ‫پتەویان لەگەڵ ئیسرائیل دەست پێكرد و لەیەكەمین دانیشتنیاند گەورەترین ڕێكخراوی گوشاری جوولەكەیە لە واشنتۆن‪ ،‬دواتر مایك لە‬ ‫لەگەڵ سەرۆكی ئیسرائیلی پێشوو (ئاریەل شارۆن) هێلی پێوەندی ‪ 2005‬بوو بە ڕاوێژكاری ئەو پەیمانگایە‪.‬‬ ‫تازەیان دامەزراند‪ .‬بەاڵم دوای جیابوونەوەی باڵی مەكتەب سیاسی‬ ‫لە هەمات كاتدا مایك جێگری سەرۆكی «ئەلجەنزایە» لە پەیمانی‬ ‫«جەالل تالەبانی» نامێلكەیەكی لە دژی ئەو پەیوەندییە بالوكردوە و جوولەكە بۆ كاروباری ئاساییشی نەتەوەی ئیسرائیل‪ ،‬هەردووكیان بۆ‬ ‫پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ ئێران دەرێژە پێدا و تا ئێستاش یەكێتی بەرژەوەندی ئیسرائیل لە واشنتۆن كاردەكەن‪ ،‬بەو پێیە دەركەوتووە كە‬ ‫نیشتمانی كوردستان هاوپەیمانێكی نزیكی ئێرانە‪.‬‬ ‫بەرژەوەندی كیانی ئیسرائیلی یەكسانە بە بەرژەوەندی كیانی كوردی‪.‬‬ ‫ڕاوێژكارێكی دیكەی لە ئەنیستیتۆی كوردی لەواشنتۆن ماكس‬ ‫گەردەلولی بیابان‬ ‫كامبلمانە كە ئیسرائیلیەو كە ئێستا سەرۆكی فەخری دەزگای ئۆرشەلیم‬ ‫لە كاتی هێرشی ئەمەریكا بۆ سەر عێڕاق كە بە ناوی «گەردەلوولی و حاكمی فەخری زانكۆی عبریە لە قودس‪،‬‬ ‫بیابان» ناسراوە‪ ،‬ڕێكخراوەكانی ئیسرائیل لە هەموو دنیا لە دژی‬ ‫ڕاوێژكارێكی دیكەی ئەو پەیمانگایە بەناوی لوری مایلروی یە و ئەو‬ ‫سەدام حوسێن بەرگریان لە كورد كرد‪.‬‬ ‫كەسە كەسایەتیكی دیاری پێوەندی نێوان كورد و ئیسرائیلە‪.‬‬ ‫دواتر ئیسرائیل یارمەتی زۆری كوردەكانی عێڕاقی دا و سەرۆكی‬ ‫هاوكات لێكۆلەری (ئەنترابرایزی) ئەمەریكییە كە ئەو دەزگایە‬ ‫ئەوكاتی ئیسرائیل لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا (جیمس بیكر) هزریەو ئەو كەسە ڕاوێژكاری كلینتۆن بووە لە (‪ )1992‬بۆ كاروباری‬ ‫نەخشەیەكی بەرگریكردنیان بۆ كورد كێشا‪.‬‬ ‫عێڕاق‪ .‬بەوپێیە ئیسرائیل لە هەموو قۆناغێكدا پاڵپشتی لە پاراستنی‬ ‫لە یەكەم سەردانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان (مەسعوود بارزانی) كیانی كوردی كردووە تا كورد بتوانێت دەستكەوتەكانی بەدەست‬ ‫بۆ كوێت كە لەساڵی (‪ )2006‬دەستی پێكرد‪ ،‬كاتێ ڕۆژنامەنووسێك بهێنێت و پارێزەری دەستكەوتەكانی كورد بووە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪40 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫پیاوانی سیاسیی ئەمریكا لە پشت فایلی ئێرانن لە ئیسرائێل‬

‫ئێران لە نێوان گەمەی ئەمریكا و ئیسرائیلدا‬ ‫ڕاپۆرتی‪ :‬بینیامین مه‌حموود‬

‫لە یەك كاتی دیاریكراودا‪ ،‬جورج میشێل‪ ،‬بەرپرسی كاروباری‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوه‌ڕاست ل ‌ه كوشكی سپێ له‌گه‌ڵ رپبێرت گه‌یتس‪ ،‬وەزیری‬ ‫بەرگریی ویالیەتە یەكگرتووكان و دێنیس راس‪ ،‬بەرپرسی فایلی ئێران‬ ‫لە كوشكی سپی بەروە ئیسرائیل وەڕێ كەوتن تا لە چوارچێوی پرسی‬ ‫ناوەكیی ئێران له‌گه‌ڵ ئیسرائیل گفتوگۆ بكەن‪.‬‬ ‫ئەل رۆژانە‪ ،‬رۆژهەاڵتی ناوه‌ڕاست بووه‌تە ترافێكی پیاوانی سیاسیی‬

‫ئێران له‌ به‌رده‌م مه‌ترسیدایه‌‬

‫‪41‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئەمریكا بە تایبەتی لە ئیسرائیل كە مولەتی میوانداری لە ئیسرائیل‬ ‫وەردەگرن‪ .‬لە هەمان كاتدا‪ ،‬جۆرج میشێل‪ ،‬بەرپرسی كاروباری‬ ‫رۆژهەاڵتی ناومڕاست ل ‌ه كوشكی سپی له‌گه‌ڵ رۆبێرت گه‌یتس‪،‬‬ ‫وەزیری بەرگری و دێنیس راس‪ ،‬بەرپرسی فایلی ئێران لە كوشكی‬ ‫سپی سەردانی ئیسرائیلیان كرد تا لە چوارچیوی پرسی ناوەكیی‬ ‫ئێراندا له‌گه‌ڵ ئیسرائیل گفتوگۆ بكەن‪ .‬هەرچەندە جۆرج میشێل‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫زۆربەی كاته‌کان لە هەوڵێ ئەوەدا بووم كەمتر خۆی تێكەڵ بە فایلی‬ ‫ئیران بكات و ئەم جارە بە شێوەیەكی نوێ باس لە سەفەرەكەی بۆ‬ ‫رۆژهەاڵت ناوین و ئیسرائیل دەكات‪ .‬لە الیەكی دیکه‌و‌ه ئاژانسەكانی‬ ‫هەواڵ بىویان كردوە ک ‌ه ئامانج لە سەفەرەكەی جۆرج میشێل ئەوەیە‬ ‫كە لە الیەك گوشار بەخاتە سەر ئیسرائیل و ئەو واڵتە ناچار بكات‬ ‫كە دەست لە دروستكردنی زیاتری شاروچكە جوولەكەنشینه‌كان لە‬ ‫ناوچەكانی فەلەستین هەڵبگریت و لە الیەكی دیكە هەڕەشەكانی دوا‬ ‫بە دوای یەكی دەوڵەتی ناتانیاهۆ لە دژی ئێران كەم كاتەوە‪.‬‬ ‫بێنیامین بن ئه‌لعزر‪ ،‬وەزیری پیشه‌سازیی ئیسرائیل لەبارەی‬ ‫ئەجندای سەفەری بەپرسانی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل لەم كاتەدا دەڵێ‪:‬‬ ‫«بارك ئۆباما‪ ،‬سەرۆك كۆماری ئەمریكا‪ ،‬هەوڵ ده‌دا جیهانێكی‬ ‫نوێ دروست بكات‪ ،‬ئەوە بە سوودی ئیسرائیلە كە جیگای خۆی‬ ‫لە سەر ئەو شەپۆالنە بگرێت»‪ .‬هەروەها دەڵێت‪« :‬ئەو رەخنانەی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬هیچ ئاستەنگێكی لەسەر پەیوەندیی ئیسرائیل و ئەمریكا‬ ‫دروست نەكردوە»‪ .‬بە بڕوای ئەو‪ ،‬سەفەری بەرپرسانی ئەمریكا‬ ‫لەم رۆژانی دوواییدا بۆ رۆژهەاڵتی ناوین‪ ،‬ئەو هەلەی بۆ دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیل رەخساندووە كە بەخۆداچوونەوەیەك بكات و بەرنامەكانی‬ ‫خۆی راست بكاتەوە‪ ،‬دیارە مەبەستی ئەلعزر فایلی ناوەكیی ئێران و‬ ‫راگرتنی شاروچكە جوولەكەكانە‪ ،‬نەک راستەوخۆ گرێدراوە بە ئاشتیی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوه‌ڕاست‪.‬‬ ‫لە دانیشتنەكانی رۆبێرت گه‌یتس له‌گه‌ڵ گەورە بەرپرسانی ئەمریكا‬ ‫مەسەلەی ئێران زیاتر قسەی لەسەر كرا‪ .‬گه‌یتس‪ ،‬پێش یەك هەفتە لە‬ ‫سەفەرەكەی بۆ ئیسرائیل رەسەمەن گوتی‪ ،‬كە ئامانجی لەو سەفەری‬ ‫بۆ ئیسرائیل تاوتوێكردنی فایلی ناوەكی ئێرانە له‌گه‌ڵ بەرپرسانی‬ ‫ئیسرائیل و هەروەها دێنیس راس‪ ،‬بەرپرسەی فایلی ئێران له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆی بۆ ئیسرائیل بردووە تا ئەویش هەواڵی زیاتر و باوەرپێكراوتر‬ ‫لەمه‌ڕ ئێران و هەروەها گۆڕانكارییەكانی نوێ ئێران لە بەر دەستی‬ ‫بەرپرسانی ئیسرائیلی دابنێت‪.‬‬ ‫ناكۆكیی ئیسرائیل و ئەمریكا لە سەر ئێران‬ ‫ناكۆكی ئیسرائیل و ئەمریكا لە سەر ئێران‬ ‫بەو سەفەرەی بە پێچەوانە وه‌رسووڕاوە‪.‬‬ ‫واشنگتۆن و ته‌لئه‌ویو پێش هاتنه‌ سه‌ر کاری‬ ‫بارك ئۆباما‪ ،‬هەڵویستی هاوبەشیان سەبارەت‬ ‫بە ئێران هەبوو‪ ،‬هەرچەند لەو كاتەشدا جورج‬ ‫بوش‪ ،‬سەرۆك كۆماری ئەو كاتەی ئەمریكا‪ ،‬دژی‬ ‫هێرشی سەربازی بۆسەر ئێران بوو‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫گۆڕانی دەوڵەتی ئەمریكا و ئیسرائیل هەر دووال‬

‫تا ئاستێكی لە هەڵوێستی هاوبەشی خۆیان لەبەرامبەر ئێران دوور‬ ‫كەوتنەوە‪ ،‬ئەو دوور كەوتنەوەیە بە سەفەری بەردەوامی بەرپرسانی‬ ‫ئەمریكا بۆ ئیسرائیل بە پێچەوانە وه‌رسووڕایەوە‪ ،‬دەوڵەتی رادیكاڵی‬ ‫ناتانیاهۆ دەڵێت كە به‌رنامەی ناوكی ئێران هەڕەشەیەكە بۆ مرۆڤایەتی‬ ‫و هه‌تا ئیستا زۆر جار ئاماژەی بەوەی كردووە كە ئەگەر پێویست‬ ‫بێت‪ ،‬بڕیار دەدات كە هێرش سەربازی بكاتە سەر بنكە ناوەكییه‌كانی‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫لێدوانه‌کانی ناتانیاهۆ لەم باریەوە كاتێك لەالیەن پسپۆرانەوە بە‬ ‫جددی هەڵسنگێندران كە جۆزێف بایدن‪ ،‬جێگری سەرۆكی ئەمریكا‬ ‫گوتی‪« :‬ئەگەر ئیسرائیل بیەوێ هێرش بكاتە سەر ئێران‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫هیچ ڕێگرییه‌ك ناكات و ئیسرائیل دەسه‌اڵتی خۆی هەیە و ئیمە‬ ‫دەستێوەردان ناكەین لە بڕیارەكانی ئەواندا‪ ،‬زۆربەی پسپۆڕانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬هەڵسەنگاندنی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكایان بە پێچەوانە‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاند و بە سیگنالێ سەوزی ئەمریكا بۆ ئیسرائیلیان ناوزەد‬ ‫كرد‪ ،‬لێرەدا ئیسرائیل بە خوشحالییەوە ئەو قسانەی قەبوول كرد‪.‬‬

‫گفتوگۆ یان هێرشی سەربازی‬ ‫هەرچەند هەر دووالیەن كۆكن لەسەر بڕیاری توندكردنی سزای زیارتر‬ ‫بۆ سەر ئێران‪ ،‬بەاڵم زۆربەی پسپۆریان پێیان وایە ئیسرائیل هێرشی‬ ‫سەربازی ناكاتە سەر بنكە ناوەكییه‌كانی ئێران‪ ،‬بە ڕای ئەوان ئەمریكا‬ ‫ئیستاش خاڵی سەربازیی وەك دوایین كارتی خۆی چاوی لێ دەكات و‬ ‫ڕای گشتی دەخەنە سەر لێدوانەكانی بارك ئۆباما كە ئیستاش دەڵێ‬ ‫ئەمریكا دژی كردەوەی سەربەخۆی ئیسرائیلە بەرامبەر بە ئێران چونكە‬ ‫لە بەرامبەردا ئەمریكا تووشی دەرئەنجامەكانی ئەو شەرە دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوان لە دواییدا دەگەنە ئەو ئەنجامەی كە ئەمریكا خوازیاری‬ ‫پیشكەوتنی گفتوگۆكانە بۆ دۆزێنەوەی ڕێگە چارەیەكی ئاشتیانە لە‬ ‫نیوان ئیسرائیل و فەلەستین و دەسپێكیك بۆ دانیشتنی سووریا و‬ ‫ئیسرائیل‪ .‬بۆیە سیاسەتی ئەم قۆناغەی ئۆباما لە‬ ‫الی ئیسرائیلییەكانه‌وه‌ بە سیاسەتی ئەسپەكەی‬ ‫تڕۆوا ناسراوە‪ ،‬پیشنیاری دانوستان له‌گه‌ڵ ئێرانە‬ ‫بۆ ئەوەی پێش لە هێرشی سەربازی ئیسرائیل‬ ‫بۆ سەر ئێران بگرت‪.‬‬ ‫بەم حاڵەشەوە دیالۆگی دووالیەنانەی ئەمریكا‬ ‫و ئیسرائیل لە ئۆرشەلیم زیارتر لە ژیر كاریگەری‬ ‫که‌شی سەربازیی ئیسرائیلدایە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫دیالۆگی ئەمریكا‬ ‫چەندین که‌شتی ژیرئاوی ئیسرائیل كە هەڵگری‬ ‫وئیسرائیل لە‬ ‫چەكی ئەتۆمین لە كەناڵی سوئیز تێپەر بوونە و‬ ‫بەرەو كەنداوی فارس لە رێدانە‪.‬‬ ‫ئۆرشەلیم زیارتر‬

‫لە ژێر كاریگەریی‬ ‫که‌شی سەربازیی‬ ‫ئیسرائیلدایە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪42 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫دۆسییە‬ ‫دۆستایەتیی كورد و جوولەكە‬ ‫گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد لە چوارچێوەی زیاتر ناساندن و‬ ‫نزیكبوونەوە لە ژیانی كوردەكان لە ئۆرشەلیم‪ ،‬دۆسییەیەكی تایبەت‬ ‫بە «دۆستایەتیی كورد و جوولەكە» دەكاتەوە و لە هەر ژمارەی‬ ‫گۆڤارەكەماندا‪ ،‬هەوڵ ده‌ده‌ین لەگەڵ رۆشنبیر و سیاسەتڤان و نووسەر‬ ‫و هونەرمەندان و رۆژنامەنووسەكانی كوردی جوولەكە لە ئیسرائیل‬ ‫لەسەر تیڕۆانین و كولتووری جوولەک ‌ه و هەروەها بیروبۆچوونی‬ ‫نووسەر و رۆژنامەنووسان و سیاسەتڤان ‌ه ئیسرائیلییه‌کان له‌مه‌ڕ‬ ‫دۆزی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستاندا بخاتە روو‪.‬‬ ‫هونەرمەند بەشیر سەبری بۆتانی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بەشیر بۆتانی كییە؟‬ ‫بۆتانی‪ :‬من لە دەشتی حەسینان هاتوومە دونیایە‪ ،‬ماڵی ئیمە‬ ‫لە زاخۆ‪ ،‬موسڵ و كەركوك بووە‪ ،‬راستە كە من كوری رۆشنبیر و‬ ‫خەباتكار «سەبری بۆتانی»مە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی من تەمەنمی‬ ‫خۆم لە كەركوك بەسەر برد ولەبەر ئەوەش خۆم بە كەركوكی‬ ‫دەزانم‪ .‬من مرۆڤیكی ئاساییم و كاتە بوشەكانم بە ئیشی هونەری و‬ ‫ئەدەبی پڕ دەكەمەوە‪ .‬نمونەش زۆرن‪ :‬من زۆر لە سەر ژیان‪ ،‬ئەدەب‬ ‫و هونەری جولەكەی كوردستان و عەربی فەلەستین و كوردی‬ ‫دەرەوەی واڵت دەنوسم‪.‬‬

‫ژیانی رۆژانەیان چ عادەت و تەقالیدیكیان گۆڕاوە؟ كلتوری كوردی‬ ‫لە چ الیەنیەكەوە كاریگەری لەسەر كردوون ؟‬ ‫بۆتانی‪ :‬كوردی جولەكە بە كوردی‪ ،‬ئارامی‪ ،‬عەرەبی و عیبریانی‬ ‫قسە دەكەن‪ .‬ئەوان بە گشتی لە پاییز جەژنی «كەپری شینان»‬ ‫پیروز دەكەن‪ ،‬ئەو فیستیوالیكی گەورە بە ناوی «سەهرانی»‬ ‫دەگێرن‪ .‬هەر وەها لە بەهاردا كوردەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان‬ ‫جەژنی بەهار پیرۆز دەكەن‪ ،‬یان ئەوەی ئێمە پەی دەڵێن نەورۆز‪.‬‬ ‫بە كورتی كەونەشۆپی ئەوان كوردییە‪ ،‬خواردنی ئەوان كوردییە‪،‬‬ ‫موزیكی ئەوان كوردییە‪ ،‬بەاڵم لە ئیسرائیل بكار بردنی هەر دوو‬ ‫زمانی كوردی و ئارامی ساڵ بە ساڵ كەمتر دەبێت‪ .‬راستە كە‬ ‫جولەكەی كوردستانی ساڵ بە ساڵ دینە ئیسرائیل و ژیانیكی‬ ‫نوێ دەست پێدەكەن‪ ،‬بەاڵم لە هەمان كاتدا كەونەشوپی خۆیان‬ ‫پاراستووە‪ ،‬وەك ژن هینان و شایی كوردی لە ئیسرائیل‪،‬هەر وەك‬ ‫پیشوو بە دەهۆڵ و زۆرنایەیە‪ ،‬بە شیوەیەكی نوێكراوە‪ ،‬هەروەها بۆ‬ ‫سونەت كردنی كورەكانیان هەر وەك پیشوو ئاهەنگ دەگێرن و بە‬ ‫كوردی گۆرانیان دەڵێن‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬پەیوەندی تو و جولەكەی كوردستانی لە‬ ‫ئیسرائیل لە الیەن هونەرییەوە هەیە‪ ،‬ژمارەی ئەوان لە ئیسرائیل‬ ‫چەندە؟‬ ‫بۆتانی ‪ :‬پەیوەندی من لە كوردی جولەكە زۆر بەهێزە‪ ،‬من‬ ‫جار جار بۆ چەند كاری هونەری خۆم دەچمەوە بۆ ئیسرائیل‪ ،‬بۆ‬ ‫تۆماركردنی سی دی‪ ،‬لە چەند ئاهنگی گچكە بەشدار دەبم‪ ،‬هونەری‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رێگەی بەهێز كردنی پەیوەندی دوستایەتی لە‬ ‫فەلكوری و میللی ئەوان كۆ دەكەمەوە‪ ،‬لە گەڵ ئەوان وتووێژ ساز‬ ‫دەكەم و‪....‬هتد‪ .‬لەبارەی ژمارەی ئەوان‪ 200 ،‬هه‌زار که‌س دەبن و نێوان جولەكەی كوردستانی چون دەتوانی پێك بێت؟ بۆ نمونە بۆ‬ ‫لە چەند جیگایان ژیان دەكەن‪ ،‬وەكو تیوەریە‪ ،‬حەفیفا‪ ،‬ئۆرشەلیم‪ ،‬دروست كردنی كۆمەڵەیەك «دوستایەتی كورد و جولەكە»تا چەند‬ ‫تەل ئەویو و بەرشیوا‪ .‬بە كورتی ئەوان باژێریكی گچكەیان بە ناوی مەجال هەیە؟‬ ‫بۆتانی‪ :‬بەراستی كاریكی ژێرانەیە ئەگەر مروڤ بتوانی‬ ‫«كەستل» (میوز تسیون) و (‪ )35‬گوندیان هەیە‪.‬‬ ‫كۆمەڵەیەكی ئەوها دروست بكات‪ .‬هەروەها من و چەند كۆمی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رۆانگەی ئەوان بۆ هونەری كوردی چونە؟ لە هونەری كوردی ئیسرائیل چەند ساڵە پیشنیاریكی وامان كردوە‪،‬‬

‫‪43‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫رۆشنبیرانی ئیسرائیل‬ ‫ئازادیی كوردستانیان دەوێ‬

‫دەبێ بواریك بدەن بە كوردی جولەكە‪ ،‬كە‬ ‫بتوانن ئەدەب و هونەری خۆیان لە راگەیاندنی‬ ‫كوردیدا پێشكیش بكەن‪.‬‬

‫ئەوان منیان ناردەوە بۆ كوردستان كە‬ ‫پەیوەندیكی ئەوها پەیدا بكەم‪ ،‬یان ئەوەی‬ ‫كاریكی ئەدەبی هونەری پێكەوە بكەین‪ .‬ئەو‬ ‫كات من لەگەڵ وەزیری رۆشنبیری حكوومەتی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬دوستایەتی لەگەڵ‬ ‫هەریمی كوردستان «فەلەكەدین كاكەیی‪:‬‬ ‫جولەكەی كوردستانی مەسەلەیەكی گرینگە‬ ‫قسەم كرد كە كاریكی هونەری ئەدەبی بۆ‬ ‫یان نا؟ بۆ چی؟‬ ‫دوستایەتی كورد و جولەكە و فەلەستین لە‬ ‫بۆتانی‪ :‬بەڵی زۆر گرینگە‪ .‬هەروەها بۆ ئەو‬ ‫هەرێمی كوردستان بكەین‪ .‬جیگای باسە كە‬ ‫بە جیدی ئەو شتەی هەڵسەنگاند‪ .‬من سپاسی بەرێز فەلەكەدین دوستایەتییە زۆر كار و خەبات دەكرێت‪ ،‬وەك كار و باری سیاسی‬ ‫كاكەیی دەكەم لەسەر قەبوول كردن و بە گەرمیی نزیكبوونەی لەو و بازرگانی و ئابوری و گشت و گوازری و ‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫مژارەدا‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬خەڵكی ئیسرائیل چون چاو لە كورد دەكەن و‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ڕۆڵی هونەر و ئەدەب لە سەر دوستایەتی كورد نرخاندنی ئەوان لەسەر كوردستان چییە؟‬ ‫بۆتانی‪ :‬بە راستی مرۆڤی ئاسایی لە ئیسرائیل بە چاویكی گەروە‬ ‫و جولەكە تا چەند دەرو دەبێنی؟‬ ‫بۆتانی‪ :‬گرنگی ئەدەب و هونەری زۆرە‪ ،‬ئەگەر ئێمە و ئیسرائیلیكان لە كورد و كوردستان دەڕوانن‪ .‬زۆربەی ئەوان ڕۆشنبیرن و بە وردی‬ ‫بتوانین پێكەوە كاری هونەری و ئەدەبی بكەین‪ ،‬بۆ خۆی كارێكی لەسەر كێشەی كورد و كوردستان رادەوەستن‪ .‬لەكۆتاییدا دەمهەوی‬ ‫ژێرانەیە و هەر دوو ال دەتوانین زیاتر الیەنی هونەری و ئەدەبی بڵێم رزگار بوونی كوردستان بۆ خۆی هیوای هەر رۆناكبیریكی‬ ‫خۆمان بە یەكتر بناسینین‪ .‬من هیوادارم كە راگەیاندنی كوردی ئیسرائلییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪44 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫دەوڵەتی نوێی ئیسرائیل و سیاسەتی‬ ‫كۆمەڵگای نێودەوڵەتی‬

‫تایبەت بە گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد‬

‫بە بنیانتانی دەوڵەتی نتانیاهۆ هەندێ حكوومەت و كەسایەتیەكان‬ ‫هەڵوێستی ناخۆشیان دەربڕی نەكا رەوتی ئاشتی رابوەستێت‪ .‬ئایا‬ ‫ئەوە «مونخێم بەگین» نەبوو كە رێخۆشكەر بوو بۆ پێكهێنانی ئاشتی‬ ‫لەگەڵ مسیر و پاشان بیابانی سینا‪-‬ی راسپاردە دەستی میسرییەكان‬ ‫كرد؟‬ ‫هەندێ لە حكومەتەكان بە ناوی دیموكراسی هەڵبژاردنی تەزویری‬ ‫بەڕێدەخەن‪ ،‬بەاڵم هەمان فەرمانڕەواكانی پێشۆ دەبنە براوە و درێژە‬ ‫بەو حكومەتە دەدەن كە خەڵك پاڵپشتیان لێناكات و بە بەردەوامی‬ ‫خەڵك سەركوت دەكەن‪ .‬زمانیان دەبڕن و دەمكوتیان دەكەن بۆ‬ ‫ئەوەی ناڕەزایەتی دەرنەبڕن‪ .‬ئەم دەوڵەتە نوێیەی ئێستا لە ئیسرائیلی‬ ‫دامەرزاوە‪ ،‬هەندێ ناكۆكی هەیە لەگەڵ دەوڵەتە پێشوەكانی ئەمریكادا‪.‬‬ ‫واتە سیاسەتێكی نوێ بەڕێوە دەبات و رێگایەكی جیاوازی لە خۆ‬ ‫گرتووە‪ .‬ئەمەش هێمای راستەقینەی نەتەوەیەكی زیندوو و چاالكە‬ ‫كە هەر چەند ساڵ جارێك رێگایەكی نوێ بەڕێوە دەبەن بە مەرجێك‬ ‫رێگای پێشو دەرەنجامی زۆر باشی لێ نەكەوتبێتەوە‪ .‬دەوڵەتی پێشۆی‬ ‫سەرۆك بۆش رۆیشت و كۆماریخوازەكان دەسەاڵتیان دایە حیزبێكی‬ ‫تر و دیمۆكراتەكان حكومەتیان گرتە دەست و ئێستا دەیانەوێ هەموو‬ ‫شتێك لە هەموو بوارێكەوە بگۆڕن‪ ،‬هەر لە سیاسەتی دەرەكییەوە‬ ‫بگرە هەتا رێگەچارەكانی ناوخۆیی‪.‬‬ ‫نتانیاهۆ هەموو كەس دەیناسێت و چەند ساڵ لەوەوبەر بۆ ماوەی‬ ‫یەك ساڵ و چەند مانگ سەرۆك وەیرانی ئیسرائیلی بوو‪ .‬لە پەیوەندی‬ ‫نێونەتەوەییدا الینگری ئاشتی و ئارامییە لەگەڵ هەموو نەتەوەكاندا‪.‬‬ ‫لە كارەباری ئاسایشی دا شێلگیرە و لە مەسەلەی ئابوری دا الینگری‬ ‫بازرگانی ئازادە و هاندەری داهێنانی تاكەكەسیە‪ .‬لە ئەمریكا‬ ‫خوێندنی تەواو كردووە و ئاراستەی سیاسەتەكانی هاوشێوەی رەوتی‬ ‫سیاسەتەكانی ئەمریكایە و ئەوەش بە هۆكاری پێشكەوتنی ئەمریكا‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫هەندێ چاوەدێری سیاسی و كاربەدەستانی سیاسی نیگەرانیان‬ ‫دەربڕی‪ ،‬نەكا دەوڵەتی نوێیی ئیسرائیلی لەگەڵ حكومەتە نوێیەكەی‬ ‫ئەمریكادا ناكۆكیان هەبێت لە سەر كاروباری رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫كێشەی ئەمریكا لەوەدایە ئەو دەوڵەتەی كە پێشتر پێداگر و شێلگیر بوو‬ ‫شوێنی خۆی داوەتە ئەو دەوڵەتەی كە بە دوای ئاشتی و دانوستاندنەوەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئیسرائیل دا ئەم رەوتە پێچەوانە بووە واتە ئەو دەوڵەتەی‬ ‫ئامادە بوو هەموو ئیمتیازێك بداتە فەلەستینیەكان و هەوڵیدەدا لەگەڵ‬

‫‪45‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫سوریادا بگاتە ئاشتی‪،‬‬ ‫شوێنی خۆی داوەتە‬ ‫دەوڵەتێك كە پێدانی‬ ‫ئیمتیازی یەك الیەنە‬ ‫بە هەڵە دادەنێت و‬ ‫لە سەر ئەو باوەڕەیە‬ ‫كە ئیسرائیلی هەر‬ ‫ئەو شتە دەداتە‬ ‫فەلەستینیەكان و‬ ‫كە‬ ‫سوریاییەكان‬ ‫ئەوان ئامادەن بیدەنە منەشە ئەمیر‪ -‬ئۆرشەلیم‬ ‫نەك‬ ‫ئیسرائیلی‬ ‫شتێك لە سەرووی ئەوە‪.‬‬ ‫وەزیری دەرەوەی ئیسرائیلی «لیبرمەن» رێبەری حزبی «ئیسرائیلی‬ ‫بیتینۆ» (ئیسرائیلی ماڵی ئێمەیە) پەرچدانەوەیەكی بۆمەلەرزە ئاسای‬ ‫لە گۆڕەپانی سیاسیدا هەبوو‪ .‬پەندێكی بە زمانی التینی وت كە‬ ‫دەربڕی رەوتێكی پێداگرانەیە لە پەیوەندی نێونەتەوەیی و گوتی‪:‬‬ ‫ئەگەر بە دوای ئاشتییەوەی‪ ،‬خۆت بۆ شەڕ ئامادە مەكە‪ .‬سەركەوتنی‬ ‫حزبی راستگەرا لە دوایین هەڵبژاردنەكانی ئیسرائیلی هێمای‬ ‫ئەوەیە رێژەیەكی زۆر لە خەڵكی ئیسرائیلی ناڕەزایین بەرامبەر بە‬ ‫سیاسەتەكانی پێشۆی ئیسرائیلی و خوازیاری ئاڵۆگۆڕن‪ .‬لە روانگەی‬ ‫ئەو خەڵكەوە‪ ،‬زۆربوونی تیرۆر لە الیەن فەلەستینیەكان و بەتایبەتی‬ ‫لە الیەن حەماس و گەیشتنی ئەو حزبە تیرۆریستیانە مەترسییە بۆ‬ ‫لەناوچوونی ئیسرائیلی‪ ،‬ئەوەش دەرەنجامی هەڵسوكەوتی نەرمی‬ ‫سیاسەتی ئیسرائیلیە بەرامبەر بەوان‪.‬‬ ‫بێگومان دەوڵەتی «ئوهۆد ئوڵمێرت» یەكێ بوو لە دەوڵەتە نەرمەكان‬ ‫لە مێژووی ئیسرائیلی‪ .‬لە كونفرانسی «ئاناپولیس» بەشداری كرد و‬ ‫لەگەڵ فەلەستینیەكاندا دانوستاندنی بەرباڵوی سەبارەت بە ئاشتی‬ ‫كرد و ئامادەبوو ئیمتیازێكی زۆریان پێ بدات‪.‬‬ ‫لە روانگەی نتانیاهۆ و لیبرمەن‪ -‬ەوە دەرەنجامی ئەم نەرمی‬ ‫نواندنەوە ئەوە بوو كە حزبواڵ لە باكوور و حەماس لە كەرتی غەزەوە‬ ‫دوو شەڕی پێشبینی نەكراو بە سەر ئیسرائیلیدا بسەپێنێت و بەو‬ ‫شەڕەش زەربەیەكی قورسی لێبدات‪ .‬هێشتا هەر دووال خۆیان بۆ‬ ‫شەڕێكی تر ئامادە دەكەن چونكە بەو جۆرەی دەبوایە ئیسرائیلی‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫حەماسی بكوتابا نەیكرد و ناتەواو مایەوە‪.‬‬ ‫نتانیاهۆ دەڵێت‪ :‬دەوڵەتی ئوڵمێرت دروشمی دوو واڵت بۆ دوو‬ ‫نەتەوەی قبوڵ كرد و ئامادە بوو دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستینی بە‬ ‫فەرمی بناسێت لە پاڵ دەوڵەتی ئیسرائیلی‪ ،‬بەاڵم دەرەنجامەكەی چی‬ ‫بوو؟ حەماس و جیهاد لە مۆشەك فڕێدان رانەوەستانەوە‪ ،‬سەربازی‬ ‫ئیسرائیلیان رفاند و بۆ ئازاد كردنی ئەو سەربازەش داوای شتێك‬ ‫دەكەن كە دیسانەوە بۆ ئیسرائیلی جێی مەترسییە و ئیسرائیلی‬ ‫بەرەو نابودی دەبات‪ .‬نەك هەر ئەمانە بەڵكو حكومەتی خۆبەڕێوبەری‬ ‫فەلەستینی داوا دەكات سێ ملیۆن فەلەستینی كە بە جیهاندا باڵوەیان‬ ‫كردووە چیان پێ خۆشە بیكەن تا ئیسرائیلی‬ ‫لە ناوخۆوە بەرەو نابودی بەرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر بەڵێن لە سەر ئەوەیە جوولەكەكان‬ ‫واڵتی خۆیانیان هەبێت و فەلەستینیەكان‬ ‫واڵتی خۆیانیان هەبێت‪ ،‬ئەی بۆچی دەیانەوێ‬ ‫نیوێك لە فەلەستینیەكان لە واڵتی ئیسرائیلیدا‬ ‫جێخۆش بكەن؟ ئایا رێكخراوی نێونەتەوەیی‬ ‫لە بڕیارنامەی ساڵی (‪ )1974‬دەنگی بەوە‬ ‫نەدا كە جوولەكەكان واڵتی سەربەخۆی‬ ‫خۆیانیان هەبووبێت و عەرەبەكانیش واڵتی‬ ‫سەربەخۆی خۆیانیان هەبێت‪ ،‬هەر كامەیان‬ ‫جیا لەوی تر‪( .‬لەو كاتەدا هێشتا وشەی‬ ‫فەلەستینی نەهاتبووە سەر زار و بە وشەی‬ ‫عەرەب بانگیان لێدەكرا نەك فەلەستینی)‪.‬‬ ‫ئەو شتەی نتانیاهۆ دەیەوێ بیداتە‬ ‫فەلەستینیەكان ئاشتی ئابورییە‪ .‬لە روانگەی‬ ‫ئەوەوە دەبێ سەرەتا مێشكی فەلەستینیەكان‬ ‫بەرامبەر بە چەمكی ئاشتی بكەیتەوە‪.‬‬ ‫تێیانی گەیاند كە ئیسرائیلیەكان دراوسێی‬ ‫ئەوانن‪ ،‬كەواتە دەبێ دەست لە تیرۆر هەڵگرن و توندوتیژی نەكەن و ئیسرائیلیان پێنەدا و لە بێبەری كران لە بەشداری لە هەڵبژاردنەكان و‬ ‫ناكۆكییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلی لە سەر مێزی دانوستاندن چارەسەر سەری نەگرت و ماڤی بەشداریكردن لە ئەندامەكانیان وەرگیراوەتەوە‪.‬‬ ‫بكەن‪ .‬ئەم ئامانجە كاتێك دەكرێت كە فەقر و بێكاری و دواكەوتوویی‬ ‫لیبرمەن‪ :‬دەبێ یاسایەك تۆماری بكرێت كە هەر كەسەو بە پێی‬ ‫لە كۆمەڵگەی فەلەستینی دا لە ناو بچێت‪.‬‬ ‫ئاستی وەفاداری خۆی بۆ نیشتمان لە ئیمتیازەكانی واڵت كەڵك‬ ‫لە ماوەی دەیان ساڵ كە رێبەرانی فەلەستینی لە بری ئەوەی وەربگرێت‪ .‬ئەگەر هەواڵتیەكی عەرەبی ئیسرائیلی بوونی هەیە كە ئااڵی‬ ‫هەوڵ بۆ ئاسایشیان بدەن و كارگە و شوێنی كاریان بۆ دابین بكەن ئەم واڵتە ئاگر دەدات و حاشا لە نەبوونی دەكات‪ ،‬نابێ بێبەری بكرێت‬ ‫و خوێندنگەیان بۆ بینا بكەن و بنكەی تەندروستیان بۆ دامەزرێنن‪ ،‬لە مافی هاواڵتیبوون و دەنگدان و وەرگرتنی ئیمتیاز بۆ منداڵەكانی‬ ‫میلەت خۆی وەك گۆشتی قوربانی داوەتە دەم تۆپ و تانكەوە‪ .‬و مافی خانەنشینی لە كاتی پیری و بیمەو ‪ ..‬هتد‪ .‬خاتوونێك لە‬ ‫رێبەرەكانیشیان ئەوانیان بەرەو تیرۆر و كوشتن بردووە‪.‬‬ ‫حزبی «بەلەد»ی پەرلەمانی ئیسرائیلیدایە و حاشا لە بوونی واڵتی‬ ‫لە روانگەی بیرۆكەیی «لیكود»ەوە ئەم ئازارە كاتێك چارەسەر ئیسرائیلی دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەندامی پەرلەمانی ئیسرائیلیە و هەفتەی‬ ‫دەبێت كە ئاستی ژیانی خەڵكی فەلەستین باشتر بكرێت و پیشە رابردوو وتی‪ :‬خوشحاڵە لە چەكی ناوەكی ئێران چونكە دەتوانێ‬ ‫بۆ خەڵك دابین بكرێت و تەندروستی و رۆشنبیری پێش بكەوێت و ئیسرائیلی كونترۆڵ بكات‪.‬‬ ‫ئاسایشی رێژەیی پێكبێت‪ .‬ئەودەمەیە ئیدی هەر مرۆڤێكی عاقڵ خۆی‬ ‫لە تیرۆر دوور دەخاتەوە و بەرەو ئاشتی و پێكەوەژیان دەڕوات‪.‬‬ ‫حكومەتی ئیسالمی ئێران و حزبواڵی لوبنان و سوریا و حەماس‬ ‫و گروپە تیرۆریستیە عەرەب و ئیسالمیەكان هەموویان هەوڵدەدەن‬ ‫«ئەڤیگدور لیبرمەن» بكەنە دێوزمەیەك‪ ،‬بۆیە ئەو دەنگۆیەیان‬ ‫باڵو كردووەتەوە كە وتوویەتی‪ :‬دەبێ هەموو عەرەبەكان بكوژرێن‬ ‫و رێبەرەكانیان لە سێدارە بدرێن و عەرەبی ئیسرائیلی دەربكرێن‪.‬‬ ‫ئەوانە درۆ دەكەن‪ .‬بۆ سەڵماندنی ئەمەش با نموونەی حیزبی»كهنا»‬ ‫بێنینەوە (حزبی كۆشك)‪ ،‬ئەم حزبە چونكە لە رابردوودا بیرۆكەی‬ ‫وابوو دەبێ عەرەبەكان بكوژرێن ئیجازەی بەشداری لە هەڵبژاردنەكانی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪46 2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬کورد میدیاکانی جیهانی‬ ‫سه‌رسام کرد‬

‫‪47‬‬

‫ژماره‌ ‪ - 3‬ئابی ‪2009‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد مەوداكانی ئازادی‬ ‫رادەربڕین لە كوردستان زیارتر دەكات‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‬

‫لە دوای باڵوبوونەوەی ڕێپۆرتاژێكی داود باغستانی‪ ،‬خاوەن ئیمتیازی‬ ‫گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد‪ ،‬لە ئاژانسی «فرانس پرێس»‪ ،‬كاناڵەكانی‬ ‫راگەیاندنی عەرەب‪ ،‬تورك‪ ،‬فارس و ئەوروپا باس لە گرینگیی چاپبوونی‬ ‫ئەو گۆڤارە دەكەن لە هەریمی كوردستاندا و بەهۆی ئەوەی داوای لە کوردە‬ ‫یەهوودییەکان کردووە کە ئیسرائیل بەجێ بێڵن و بێنەوە زێدی خۆیان‪،‬‬ ‫موسوڵمانە کۆنەپازێزەکانی تووڕە کردووە‪.‬‬ ‫ئەوە لە كاتێكدایە كە بەشێكی هەرە زۆری میدیای عەرەبی لە رۆانگەیەكی‬ ‫دژه‌ئیسرائیلەوە باسی ئەو گۆڤاریان كردووە‪ ،‬لە كاتێكدا میدیاكانی جیهان‬ ‫دەرچوونی گۆڤاری ئیسرائیل كورد بە بوونی ئازادیی رادەربڕین لە هەریمی‬ ‫كوردستان دەزانن و بە شێوەیەك كە ئازادیی چاپەمەنی لە باشووری‬ ‫كوردستان رۆژانە بەروە باشتربوون دەچێت و ئەو گوشار و هەرەشانەی بۆ فەلەستین لە میانەی ناوچەکانی سەوزدا هه‌یه‌‪ ،‬فەراهەم دەبێت‪.‬‬ ‫كە لە الیەن دەسەاڵتەوە دەخرایە سەر رۆژنامەنووسان‪ ،‬بەرەو كەمبوونەوە‬ ‫گەورەترین هۆکار لە پشت ئالۆزتربوونی کێشەی فەلەستین و ئیسرائیل‪،‬‬ ‫دەرۆات‪.‬‬ ‫بۆ ئەو کردارە ناعاداڵنەیه‌ی رژێمە عەرەبەکان لە دژی جووله‌که‌کان‬ ‫رۆژنامەی ئۆرشەلێم پۆست لە تازەترین ڕاپۆرتیدا باس لە ئازادیی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬چوونکە زیاتر لە یه‌ک و نیو ملیۆن جوولەكە لە بنه‌ڕه‌تدا لە‬ ‫راگەیاندن لە كوردستان دەكات و هەروەها ناوەندی ئۆرشەلیم بۆ کاروباری واڵتانی عەرەبییەوە هاتوونەتە ئیسرائیل‪.‬‬ ‫گشتی‪ ،‬بە ناوی زانیاریی ستراتیژیک بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ :‬باس لە چاپی‬ ‫ئەگەر جوولەکەكان ناچار بە کۆچ نەکرابان‪ ،‬بۆ فەلەستینییەکانیش‬ ‫گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬کورد» لە کوردستان دەكات‪ ،‬هەروەها لە بەشێكی تری ئەمە رووی نەدەدا‪ ،‬ئەگەر هەموو دەوڵەتانی عەرەب رووخسەتی گەڕانەوەی‬ ‫ڕاپۆرتەكەدا هاتووە‪ :‬ئەو گۆڤارە بە مەبەستی چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی جوولەکەکان بدەن و ئەوان لە سەالمەتی و پێدانەوەی زەوییەکانیان دڵنیا‬ ‫نێوان ئیسرائیل و فەلەستین بە جەختکردنەوە لە سەر گەڕاندنەوەی زیاتر لە بکەن‪ ،‬ئەو کات ئاوارە فەلەستینییەکان دەتوانن بگەڕێنە فەلەستین‪ ،‬چونکە‬ ‫‪ 150‬هه‌زار کوردی جووله‌که‌ بۆ کوردستانی عێراق ده‌رده‌چێت‪.‬‬ ‫ئیسرائیلیش ئەو کات پێویستیی بەم هەموو خاکە نابێت‪.‬‬ ‫زۆربەی عێراقییەکان سەریان لەو گۆڤار سوڕ ماوه‌ که‌ به‌ هەردوو زمانی‬ ‫باغستانی گوتی‪« :‬شتێک کە من داوام کردووە لە ناو دەستوورەدا رێزی‬ ‫كوردی و ئینگلیزی ده‌رده‌چێت‪ ،‬لە حاڵێکدا بەشێكی تر لە كانالەكانی لێ بگیرێت‪ ،‬ئەوەیە کە هەر هاواڵتییەکی عێراقی بتوانێ بۆ واڵتی خۆی‬ ‫ڕاگەیاندن بە نیشانەی گەشەکردنی ئازادیی چاپەمەنی لە كوردستانی بگه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬جوولەکەكانیش کە خەڵکی عێراق بوونە‪ ،‬رووبەرووی ناعەداڵەتی‬ ‫عێراقدا ناوەی دەبن‪.‬‬ ‫بوونەتەوە»‪.‬‬ ‫سەندیکای‬ ‫‌قیبی‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫عەونی‪،‬‬ ‫فەرهاد‬ ‫زمانی‬ ‫لە‬ ‫هۆلەندا»‬ ‫رادیۆی «جیهانی‬ ‫لە الیەكی دیکه‌وه‌ بەشێك لە كانالە عەرەبییه‌کان‪ ،‬چاپی گۆڤاری‬ ‫رۆژنامەنووسانی کوردستانه‌وه‌ باڵوی کردەوە‪« :‬لە ناو یاسای رۆژنامەنووسیی ئیسرائیل‪-‬كورد لە كوردستاندا وەك هەڕەشەیەك بۆ سەر یه‌کپارچه‌یی‬ ‫ئێمەدا ماف بە هەموو هاواڵتییەکی ئەندام لە سەندیکای رۆژنامەنووسان عێراق لێك داوەتەوە‪ .‬داود باغستانی بەو پەڕی بڕوا بەخۆبوونەوە باس‬ ‫دراوە کە لە ماوەی ‪ 24‬سه‌عاتدا گۆڤار یان رۆژنامە دەربكەن‪ .‬من داود لە بەردەوامیی پرۆژەی ئیسرائیل‪-‬كورد دەكات و دەڵێ‪« :‬پێش دەرچوونی‬ ‫باغستانی باش دەناسم کە کەسێکی بێالیەنە ‌و سەر بە هێچ گروپ یان گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد‪ ،‬دەوڵەتانی عەرەب هەر كوردیان به‌وه‌ تۆمه‌تبار‬ ‫پارتێکی سیاسی نییە»‪.‬‬ ‫ده‌کرد كە لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندییان هەیە‪ ،‬یان بەپێی بۆچوونی ئه‌وان‪،‬‬ ‫داود باغستانی ‪ 62‬ساڵی ته‌مه‌نه‌ و سەرۆکی پێشووی کۆمێسیۆنی مافی كوردستان‪ ،‬ئیسرائیلی دووەمە‪ ،‬ئێستاش ئەو پرۆژەیەی‪ ،‬ئێمە زیاتر لە‬ ‫مرۆڤی كوردستان و به‌رپرسی که‌ناڵی ته‌له‌ڤزیۆنی و که‌ناڵی ماف بووە‪ ،‬خزمەتی چارەسەرکردنی كێشەی ئیسرائیل و فەلەستیندایە و هیچ كەس‬ ‫خاوەن ئیمتیازی یەكەم گۆڤاری كوردی بە ناوی ئیسرائیل‪-‬کورد‪ ،‬باوەڕی و گروپێكیش ناتۆانێ لە چوارچێوەی ئازادی را دەربڕین و دیموكراسیدا‬ ‫بەوە هەیە کە ئەگەر کوردەکانی ئیسرائیل بێنەوە بۆ کوردستان ئەو‌ کاتە رێگه‌مان لێ بگرێت‪ ،‬ئێمەش مافی خۆمانە بتوانین بەرگری لە بیر و باوەڕی‬ ‫شوێنێکی باشتر و زیاتر بۆ ئەو فەلەستینییە ئاوارانەی کە ئارەزووی گەڕانەوە خۆمان بكەین»‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 3‬ئابی ‪48 2009‬‬