israel-kurd_5

‫پ‪.‬ئایل زیسه‌ر‪ :‬سه‌رکرده‌کانی‬ ‫ئیسرائیل سه‌قامگیریی‬ ‫کوردستان ب ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی‬ ‫ئیسرائیل ده‌زانن ‪28‬‬

‫نهێنیی خۆشه‌ویستیی ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد و هاخامه‌کان‬

‫بیرمەندانی ئیسرائیل یارمەتیدانی ئیسرائیل‬ ‫بۆ سەربوخۆیی كوردستان بە سوودی هەردووال‬ ‫دەزانن‬ ‫‪11‬‬

‫‪18‬‬

‫ده‌رکردنی‬ ‫جووله‌که‌کان‬ ‫ل ‌ه عێراق‬ ‫مه‌زنترین‬ ‫خیانه‌ت بوو‬

‫‪22‬‬

‫هاوواڵتیانی‬ ‫ئیسرائیل‬ ‫هاوسۆزییان‬ ‫بۆ کورده‌کان‬ ‫دووبار ‌ه‬ ‫کرده‌وه‌‬

‫‪27‬‬

‫ستافی ئێمه‌ هه‌ڵگری پێناسی تایبه‌تن‪ ،‬ئه‌و که‌سانه‌ی له‌ کوردستاندا به‌بێ پێناسی گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬کورد کار بکه‌ن‪ ،‬هیچ په‌یوه‌ندییه‌کیان به‌ ئێمه‌وه‌ نییه‌‪.‬‬

‫مانگنامه‌یه‌کی سیاسییه گرینگی ب ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی کورد و ئیسرائیل ده‌دات‬

‫خاوه‌ن ئیمتیاز‪:‬‬ ‫داود باغستانی‬ ‫سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬ ‫مه‌ولوود ئافه‌ند‬

‫‪+964 750 405 2788‬‬ ‫‪1‬‬

‫هاوکارانی ئه‌م ژماره‌یه‌‪:‬‬ ‫دینۆ دانیال‪/‬ئیسرائیل‬ ‫به‌شیر سه‌بری بۆتانی‪/‬ئیسرائیل‬ ‫شێرزاد عه‌بدوڵاڵ قۆریتانی‬ ‫بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬ ‫بارزان ئیبراهیم‬ ‫مه‌عیر موشه‌‬ ‫كۆژین ئه‌حمه‌د‬ ‫فه‌خره‌ددین حیسام موکری‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫دیزاینه‌ر‪:‬‬ ‫شێرکۆ ئومێد‬ ‫وێب ماسته‌ر‪:‬‬ ‫بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬ ‫ماڵپه‌ڕ‪:‬‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬ ‫ئیمه‌یل‪:‬‬ ‫‪israelkurd@gmail.com‬‬ ‫نرخ‪ 2000 :‬دینار‬

‫ژه‌نەڕاڵی خانەنشێنكراو ئەلیعایزەر جیفری بۆ ئیسرائیل‪-‬كورد دەدوێت‪:‬‬

‫بارزانی سێ جار بوو بە ژه‌نەراڵ‪ ،‬جارێك لە مهاباد‪ ،‬جارێك‬ ‫لە كۆلێژی ئەركانی سوپا لە رووسیا و جارێك لە ئیسرائیل‬ ‫هەڤپەیڤین‪ :‬دینۆ دانیاڵ‪/‬ئیسرائیل‬

‫گەورە ژنەڕاڵی خانەنیشینكراوی مۆساد (ئەلیعایزەر جیفری) كە لە ناو كوردەكاندا بە (جەیزی‪-‬غازی) ناسراوە‪،‬‬ ‫لە چاوپێكەوتنیكی تایبەتی گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»دا باس لە كۆمەلێك خاڵی گرینگ و پەیوەندییەكان‬ ‫كورد و ئیسرائیل لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلول و هەروەها دوای شۆڕش دەكات‪ ،‬ئەلیعایزەر كە ئێستا لە‬ ‫ماڵەكەی خۆی خەرێكی نووسینی بیرەوەرییەكانی سەردەمی شۆڕشی ئەیلول و ئەو سااڵنەی ‌ه كە لەگەڵ‬ ‫پێشمەرگەكان لە چیاكانی كوردستان بوو و پەیوەندییەكی زۆر نزیكی لەگەڵ مەال مەستەفادا هەبوو‪ ،‬زۆر‬ ‫سەرسامی كەسایەتی مەال مستەفای بارزانی بوو‪ .‬ئەلیعایزەر كتێبی بیرەوەرییەكانی خۆی بە ناوی (من‬ ‫کوردم) کە لە سەر شۆڕشی کوردی تا نسکۆی شۆڕشی ئەیلول ساڵی ‪ 1975‬نووسیوە‪ ،‬ئەو كتێبەش لەسەر‬ ‫ئەركی ستافی گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد وەرگێڕدراوەتە سەر زەمانی كوردی و لە داهاتوویەكی نزیكدا لە‬ ‫كوردستان چاپ دەكرێت‪.‬‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪2‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەلیعایزەر (جێزی‪-‬غازی) کێیە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬لە كاتی لەدایكبوونمدا ناوم (ئەلیعایزەر جیفری)‬ ‫بوو‪ ،‬هەموو هاوڕێكانم بەم ناوە دەمناسن‪ ،‬بەاڵم كاتی منداڵیم كە لە‬ ‫(تەبەرییە) لە قوتابخانە بووم‪ ،‬هاوڕێیەكی دیكەشم ناوی ئەلیعایزەر‬ ‫بوو‪ ،‬هاوڕێكانمان بۆ جیاكردنەوەمان منیان بە (جێزی) و ئەویشیان‬ ‫بە (لێسكی) بانگ دەكرد‪ .‬كاتێك كە لە مۆساد دەستم بەكار كرد‪،‬‬ ‫دەبووایە ناوێكی نهێنی بۆ خۆم هەڵبژێرم‪ ،‬منیش (جێزی)م هەڵبژارد‪.‬‬ ‫كاتێك لە كوردستان بووم‪ ،‬بە كاك غازی بانگیان دەكردم‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪:‬غازی ناوێکی عەرەبییە‪ ،‬بۆ ئەو ناوەت هەڵبژارد؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬ئێمە بەرەچەڵەك لە عەرەب نزیكین و كارەكانمان لەگەڵ‬ ‫ئەوانە‪ ،‬بۆ ئەوەی نەناسرێمەوە وهیچ كەس نەزانێ كێم ئەو ناوەم‬ ‫هەڵبژارد‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬چ كەس یان الیەنێك تۆی وەك نێردراوی ئیسرائیل‬ ‫بۆ كوردستان دانا‪ ،‬خۆت ویستت یان دەوڵەتی ئیسرائیل تۆی نارد؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬سەرەتا دەبێ ئەوە بڵێم كە شتێك بە ناوی ئارەزووی‬ ‫خۆت بوونی نییە‪ ،‬ئەمە وەك فەرمانی سەربازییە و دەبێ بەجێی‬ ‫بگەیەنی‪ ،‬تەنیا دەتوانی هەندێك پرسیار بكەی‪ ،‬لە راستیدا پێم خۆش‬ ‫بوو بۆ كوردستان بنێردرێم و لەو ئەركەمدا بەخت یاوەرم بوو‪ .‬باوكم‬ ‫كورد بوو و خەڵكی كوردستان عێراق بوو‪ ،‬دایكیشم مارۆكی (مەغریبی)‬ ‫بوو‪ ،‬من و زۆربەی هاوڕێكانم لە مۆساد چاوەڕوانی ئەو رۆژەمان دەكرد‬ ‫كە بێین بۆ كوردستان‪ .‬لە ئەنجامیشدا هاتین و من بووم بە سەرۆكی‬ ‫شاندی ئیسرائیل لە كوردستان‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬شاندی ئیسرائیل چەند ساڵ لە كوردستان مایەوە و‬ ‫تا كەی تۆ سەرۆكی ئەو شاندە بووی؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬شاندی ئیسرائیل ماوەی ‪ 1‬ساڵ لە كوردستان مایەوە‬ ‫و لەم ماوەیەدا زۆر شتی بۆ كورد كرد‪ ،‬لە دابینكردنی چەك و‬ ‫تەقەمەنی و پارە و لە رێگەی ئیسرائیلەوە توانرا دەنگی كورد بە جیهان‬ ‫بگەیەندرێت‪ ،‬بەتایبەتی ئەمریكا و ئەوروپا‪ .‬من بەهاری (‪ )1974‬لە‬ ‫كوردستان دەستبەكار بووم و تا نسكۆی شۆڕش مامەوە و ئەوەی لە‬ ‫دەستم هات كردم‪ .‬من وەك نەوەیەكی كورد‪ ،‬كوردم زۆر خۆش دەوێت‪.‬‬ ‫نەتەوەی كورد زۆر ئازا و چاونەترسن‪ ،‬هەندێك شتیان وەك ئازایەتی و‬ ‫چاونەترسی لە جوولەكە نزیكە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫”‬

‫ئێمە خزمی نزیكی كوردین‪،‬‬ ‫هەمیشە بە ئاشتیانە پێكەوە ژیاوین و‬ ‫هیچ ناخۆشییەكمان لە نێواندا نییە‬ ‫مه‌ال مسته‌فا بارزانی دوو ساڵ به‌رله‌ نسکۆ‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە مۆساددا گەیشتیتەچ پلە و ئاستێك ؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬سەرەتا بۆ پلە كارمان نەدەكرد‪ ،‬وەك فەرمانبەری‬ ‫شارستانیی حكوومەت بووین‪ ،‬بەاڵم لە دواییدا بۆ هەر كەسێك بە‬ ‫گوێرەی توانا و ئازایەتییەكەی پلەیەكیان دانا‪ .‬من پلەی (تات ئەلوف)‬ ‫م لە سوپای ئیسرائیلدا وەرگرت كە دەبیتە ژنەڕاڵی پلە یەك و تا ئەو‬ ‫كاتەی خانەنشین كرام هەر بەو پلەیە مامەوە‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەو كاتەی تۆ لە كوردستان بووی چەند جار‬ ‫بارزانیت بینی؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬من هەفتەی دوو جار چاوم بە بارزانی دەكەوت و لە‬ ‫بارەی شەڕەوە راوێژ و گفتوگۆمان دەكرد و لە بارەی یارمەتی ئیسرائیل‬ ‫بۆ كورد لە هەموو شتێك ئاگادارم دەكردەوە‪ .‬هەر شتێك لە بارەی‬ ‫مەسەلەی كوردەوە بۆ من هاتبا‪ ،‬دەبوایە بارزانی لێ ئاگادار بكەمەوە‬ ‫تا ئەویش بیر و ڕای خۆی لە بارەیەوە دەرببڕێت‪ .‬هەروەها هەموو‬ ‫رۆژێك چاوم بە مەسعود بارزانی و ئیدریس بارزانی‪ ،‬عەبدولوەهاب‬ ‫ئەتروشی‪ ،‬سامی عەبدولڕەحمان و دكتۆر مەحمود عوسمان و برادەرانی‬ ‫سەركردایەتی دەكەوت و بیر و رامان دەگۆڕییەوە‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بۆچی ویستت لە كوردستان بیت نەك واڵتێكی‬ ‫دیكە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬لە مۆساد بۆمان نەبوو بە دڵی خۆمان هەڵبژێرین كە‬ ‫بۆ چ واڵتێك دەچین‪ ،‬هەندێ جار دەچووین بۆ واڵتێك كە دژی بووین‬ ‫و دەچووین بۆ ماڵەكانیان كە پێیان خۆش نەبوو بمانبینن‪ .‬تۆ نامەی‬ ‫ئەوان دەخوێنییەوە و گوێ لە قسەكانیان دەگریت بێ ئەوەی مۆڵەتیان‬ ‫لێ وەربگریت‪ .‬هەندێك جار تووشی دەسەاڵتی دیكتاتۆر و كۆنەپەرست‬ ‫دەبیت‪ ،‬بەهەر حاڵ چارێكی دیكەت نییە و دەبێ كار بكەی‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەموومان پێمانخۆش بوو لە كوردستان كار بكەین‪ ،‬چونكە دەمانزانی‬ ‫نەتەوەیەكی زوڵملێكراوە و لە ژێر دەستی داگیركەردایە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫ئه‌لیعه‌یزه‌ر ل ‌ه کاتی هاویشتنی مووشه‌کی دژ‌ه فڕۆکه‌دا‬ ‫ئه‌لیعه‌یزه‌ر و ئیدریس بارزانی ل ‌ه نزیک تۆپێکی ئیسرائیلی‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬تۆ لە بەكارهێنانی مووشەكی دژە فڕۆكە و دژە‬ ‫تانكدا یارمەتی پێشمەرگەت داوە‪ ،‬تەنانەت جارێكیان مووشەكێكت‬ ‫هاویشتووەتە فڕۆكەیەكی عێراقی‪ ،‬ئەوە تا چەند راستە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬من تەنیا وەك وەرگێڕ لەگەڵ راهێنەرەكان بووم و لە‬ ‫نێو كۆرسەكاندا بووم‪ ،‬منیش وەك پێشمەرگەكان فێر بووم مووشەك‬ ‫بهاوێم و هەموو ئاواتم ئەوە بوو فڕۆكەیەكی عێراقی لە كوردستان بخەمە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬جارێكیان فڕۆكەیەك هات و منیش مووشەكێكم بۆ هەڵدا‪،‬‬ ‫بەاڵم بەری نەكەوت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬كاتێك لە كوردستان بووی تا چ ناوچەیەك چووی‪،‬‬ ‫توانیت لە گەلی عەلی بەگ بپەڕیتەوە و بگەیتە خەلیفان و هەریر‬ ‫و شەقاڵوە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬تا گەلی چووم‪ ،‬بەاڵم بەر لەوەی بگەینە گەلی لە رێگەی‬ ‫باپشتیان و بارزانەوە چووم بۆ بادینان‪ ،‬هەروەها چووم بۆ بێتواتە لە‬ ‫الی رانیە‪ ،‬بەاڵم هیچ جارێك نەم توانی لە گەلییەوە بەرەو خەلیفان و‬

‫شەقاڵوە بپەڕمەوە‪ ،‬چونكە فەرمان وا بوو و مەترسیدار بوو‪ .‬لە‬ ‫گەلی بەو الوە دەسەاڵتی دوژمن لە هی پێشمەرگە زیاتر بوو‪.‬‬ ‫كاری من شەڕ نەبوو‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬جارێكیان هەندێك تانكی دوژمن هاتبوون بۆ دۆڵی‬ ‫رەواندز و تۆش پێشمەرگەكانت هان دەدا بەرگری بكەن‪ ،‬ئەم هاندانە‬ ‫چ دەستكەوتێكی هەبوو؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪( :‬غازی ئەتروشی) كە خزمێكی نزیكی عەبدولوەهاب‬ ‫ئەتروشییە و كاتی خۆی لە سوپای عێراقدا دەرەجەدار بوو لەوێ‬ ‫بوو‪ .‬ئەوان ترسێكی زۆریان لێ نیشتبوو‪ ،‬نەیاندەزانی چۆن لەگەڵ‬ ‫تانكەكان شەڕ بكەن‪ ،‬ئەوان چەكی دژەتانكیان لە جۆری ئار‪.‬پێ‪.‬جی‬ ‫و مووشەكی ئیسرائیلیی (ستینگەر) پێ بوو كە رووسییە و ئیسرائیل‬ ‫هەندێك دەستكاری كردبوو‪ .‬من هانم دان و پێم گوتن كە چارەیان‬ ‫نییە و دەبێ لە دژی دوژمن شەڕ بكەن ئەگەرنا دوژمن دەگاتە حاجی‬ ‫ئۆمەران‪ ،‬ئەوان لە چیاكاندا زۆر مەرد بوون‪ ،‬بەاڵم لە تانك دەترسان‬ ‫چونكە شەڕی دژە تانكیان نەكردبوو‪( .‬مالزم ئەنوەر مەجید سولتان)‬ ‫برادەرم بوو كە كاتی خۆی لە سوپای عێراق لە تۆپخانە بوو و رایكردبوو‬ ‫و هاتبووە نێو شۆڕش‪ .‬لەو شەڕەدا بە هۆی مووشەكی (ستینگەرە)وە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪4‬‬

‫ئه‌لیعه‌یزه‌ر ل ‌ه نزیک شاری هه‌رلێر‬

‫بارزانی لە سلێمانییەوە بەرەو بارزان و بەشداریكردنی‬ ‫لە كۆماری مهاباددا تا چوونی بۆ سۆڤیەت و هاتنەوەی‪،‬‬ ‫هەموویم لە برادەرانی سەركردایەتی وەرگرت و لە‬ ‫كۆتاییشدا لە كتێبەكەمدا نووسیمەوە‪.‬‬

‫سەركەوتنی بەدەست هێنا چونكە ئەو مووشەكە لە رێگەی كۆنتڕۆڵەوە‬ ‫بەرەو تانكەكان ئاراستە دەكرێت و ئەگەر تانكەكەش جوواڵ بەری‬ ‫دەكەوێت‪ .‬ئەو مووشەكە بووە هۆی سەرلێشێوانی دوژمن‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بۆچی دەتگوت كە جارێكی دیكە داوای (گۆری)‬ ‫بكەنەوە بۆ كوردستان؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪( :‬گۆری) وەك راوێژكارێكی سەربازی لەگەڵ من كاری‬ ‫دەكرد و شارەزاییەكی زیاتری لەبارەی هەڵمەتی سوپا و كاری تەكنیكی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم لەوێ هەمیشەیی نەبوو‪ .‬من دەمویست وەك كەسێكی‬ ‫هەمیشەیی وەك راوێژكارێك لەوێ بێت و بۆ داڕشتنی پالنی شەڕ‬ ‫یارمەتی پێشمەرگەكان بدات‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬شاندی ئیسرائیل لە كوردستان چەند كەس بوون؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬ئێمە ‪ 10‬كەس بووین‪ ،‬هەندێك وەك راهێنەری مووشەكی‬ ‫دژە تانك و دژە فڕۆكە و ئەوانی دیكەش رێنیشاندەری سەربازی و‬ ‫هەڵسوورێنەری كاروباری رۆژانەی شاندەكە بوون‪ ،‬چونكە ئێمە هەموو‬ ‫كات لەگەڵ پێشمەرگە بووین‪ .‬ئێمە لە نزیك ماڵی بارزانی بووین‪،‬‬ ‫سەرەتا رەشماڵێكمان بۆ هەڵدرابوو‪ ،‬دواتریش خانوومان بۆ دروست كرا‬ ‫و پاسەوانەكانمان‪ ،‬پاسەوانی بارزانی بوون‪ .‬ئەوەی بارزانی بڕوای پێی‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئێمەش باوەڕمان پێی دەكرد و هیچ ترسێكمان لەوێ نەبوو‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬وەك خۆت دەڵێی ساڵێك لە كوردستان بووی‪،‬‬ ‫مێژووی كورد و بارزانیت چۆن نووسیوە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬كاتی خۆی ئەو كەسانەی لە بارزانی نزیك بوون‪ ،‬هەر‬ ‫شتێكیان لەسەر شۆڕشی كورد و بارزانی ال بوایە لێم وەردەگرتن و وەك‬ ‫ئەرشیڤ الی خۆم هەڵم دەگرت و دەمخوێندەوە‪ .‬وای لێ هاتبوو ئەگەر‬ ‫كەسێك شتێكی لەسەر مێژووی كورد ویستبا‪ ،‬دەیانگوت بڕۆ بۆ الی‬ ‫كاك غازی‪ ،‬ئەو مێژووی هەموو كوردی الیە‪ .‬زانیارییەكانی رۆیشتنی‬

‫‪5‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە كاتی پەیمانە شوومەكەی‬ ‫جەزائیردا كە لە دژی كورد بوو‪ ،‬چ هەڵوێستێكتان‬ ‫هەبوو؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬ئێمە لە دژی ئەو پەیمانە بووین‪.‬‬ ‫لەكاتی مۆركردنی پەیماننامەكەدا‪ ،‬بارزانی لە تاران‬ ‫بوو‪ ،‬كوردەكان زۆر بەو پەیماننامەیە نیگەران بوون‪،‬‬ ‫هاتن بۆ الم و گوتیان چی بكەین؟ من گوتم كە ئێمە لە‬ ‫تاڵی و خۆشیدا لەگەڵ ئێوە بووینە‪ ،‬چ بڕیارێك بدەن‬ ‫ئێمەش پشتگیرییتان دەكەین‪ .‬دەڵێن شا نەیویست‬ ‫لەگەڵ سەددام تەوقە بكات‪ ،‬مەلیك حوسێن و سادات و بوتەفلیقە‬ ‫دەستی شایان گرت و بۆ الی سەددامیان هێنا و پێیان مۆر كرد‪ ،‬تەنیا‬ ‫سەددام دژی كورد نەبوو‪ ،‬بەڵكو واڵتانی عەرەبیش دەستیان لەم كارەدا‬ ‫هەبوو‪.‬‬

‫”‬

‫من لەو بڕوایەدام كاك مەسعود‬ ‫کتێبه‌که‌م بە هەند وەربگرێت و بزانێت‬ ‫كە ئەو كتێبە چەند بۆ قوتابیانی كورد‬ ‫لە هەموو كوردستان گرینگە‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بەرلە پەیمانی جەزائیر‪ ،‬بارزانی و شۆڕشی كورد‬ ‫وەزارەت و حكوومەتیان دامەزراندبوو‪ .‬خۆیان بڕیاری دامەزراندنیان‬ ‫دابوو یان دەستی دەرەكیشی لە پشتەوە بوو‪ ،‬بۆ نموونە وەك ئێوە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬كوردەكان لە هەندێك ناوچە ئۆتۆنۆمییان هەبوو و‬ ‫لەو ناوچانەشدا پێویستییان بە دەسەاڵت هەبوو‪ .‬ویستیان شتێكی‬ ‫وا دابمەزرێنن كە لەگەڵ مۆدێلی دەوڵەت بگونجێت تا نەڵێن كورد‬ ‫هیچ نازانێت و ناتوانن دەوڵەت بەڕێوە بەرن‪ ،‬بۆیە بڕیاریاندا وەزارەت‬ ‫دابمەزرێنن كە لە ناوچە ئۆتۆنۆمییەكانی كوردستان لێپرسراو بێت‪.‬‬ ‫ئێمەش گوتمان بڕیاری خۆتانە‪ ،‬بە باش و خراپ لەگەڵ ئێوەین‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئایا بارزانی بە تۆی گوت بۆ كێسینجێر ناهێنی‬ ‫بۆ الی ئێمە؟ ئێوە چۆن پردێكی پەیوەندیی نێوان كورد و ئەمریكا‬ ‫بوون؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬جارێك كە لە خزمەت بارزانیدا بووم‪ ،‬پێی گوتین بۆ‬ ‫كێسینجێر ناهێنی بۆ الی ئێمە؟ من گوتم ئەوە چۆن دەبێ سەرۆك؟‬ ‫بەاڵم ئێمە بە هۆی پەیوەندیی خۆمانەوە توانیمان ئەمریكییەكان وا لێ‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫بكەین سۆزێك بۆ كورد نیشان‬ ‫بدەن و سەركردە كوردەكان‬ ‫زۆربەیان لە ئێرانەوە دەهاتن‬ ‫بۆ ئیسرائیل و لە ئیسرائیلەوە‬ ‫بۆ ئەمریكا و ئەوروپا دەچوون‪.‬‬ ‫ئێمە پردێك بووین لە نێوان كورد‬ ‫و ئەمریكادا‪.‬‬

‫”‬

‫ئه‌لیعایزه‌ر و کۆمه‌ڵێک ل ‌ه هاوڕێکانی ل ‌ه چیاکانی کوردستان‬

‫هیوادارم گەلەكەی هەموو كات‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رووسیا چۆن‬ ‫پشتگیری لێ بكەن‪ ،‬چونكە دوای مه‌سعود دەیزانی پەیوەندیی كورد و‬ ‫ئیسرائیل پتەوە؟‬ ‫بارزانی كەسێكی دیكە نییە بتوانی‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬كاتی خۆی رادیۆی‬ ‫بەغدا باڵوی كردەوە كە ئەفسەرانی‬ ‫هەموو پارسەنگەكان رابگرێت‬ ‫ئیسرائیل لە كوردستانن و مەشق و‬ ‫راهێنان بە پێشمەرگەی كورد دەكەن و رووسیاش لەگەڵ عێراق پەیمانی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬تۆ بە چ پاسپۆرتێك و ناوێكەوە چووی بۆ ئێران؟ هەبوو و بە هۆی هەندێك زانیاریی خۆشیەوە كە لە بارەی كوردەوە‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬من بە ناوی خۆمەوە چووم بۆ ئێران و بە ناو و هەیبوو‪ ،‬باش ئاگاداری ئەم پەیوەندییە بوو‪ .‬دوای نسكۆی شۆڕشیش‬ ‫پاسپۆرتێكی دیكەوە دەچووم بۆ كوردستان‪ .‬ئێرانییەكان دەیانزانی و زۆر شت لە گۆڤار و رۆژنامەكانی ئیسرائیلدا باڵو كرایەوە و هەندێك‬ ‫لەم كردەوەیەدا هاوبەشمان بوون‪ .‬ئەوەی لەسەر سنووری كوردستان زانیاریی شاراوەیان ئاشكرا كرد كە نەزانرابوون‪ .‬من كتێبەكەم باڵو‬ ‫پشكنینی دەكرد كورد بوو و دەیناسیم و دەیزانی من ئەو كەسە نیم كردەوە و (مائیر عامیت)‪ ،‬سەرۆكی مۆساد‪ ،‬كە بەرلە دوو مانگ كۆچی‬ ‫كە بەو پاسپۆرتە دەپەڕمەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر سەالمەتیی ئێمە هیچ دەنگی دوایی كرد كتێبەكەی بە ناوی (رۆش بە رۆش) بە واتای سەر بە سەر‬ ‫نەدەكرد‪.‬‬ ‫باڵو ببووەوە‪ ،‬زۆر زانیاریی لەبارەی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل ئاشكرا‬ ‫كران‪( .‬مائیر عامیت) چەند جارێك هات بۆ كوردستان و جارێك هەموو‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بۆچی ئێرانییەكان لە سەرەتاوە نەیانویست پلەكانی ژنەڕاڵی خۆی بە بارزانی بەخشی‪ .‬بارزانی بوو بە سێ جار‬ ‫یارمەتی كورد بدەن؟‬ ‫ژنەڕاڵ‪ ،‬جارێك لە مهاباد‪ ،‬جارێك لە كۆلێژی ئەركانی سوپا لە رووسیا‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬ئێرانییەكان وایاندەزانی كە ئەو كێشەیەی بە هۆی كۆماری و جارێك لە ئیسرائیل‪.‬‬ ‫مهابادەوە دەستی پێكرد‪ ،‬هەمووی لە ژێر سەری بارزانیدایە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬جارێك بارزانی پێی گوتی كاك غازی ئەوە چییە‬ ‫ئەو دوانزە ساڵەی بارزانی لە رووسیا بوو‪ ،‬وای بۆ دەچوون كە بارزانی‬ ‫بووبێتە كۆمۆنیست و دژی رژێمی شا بێت و پێیان وا بوو كە ئەگەر كورد تۆ دەینووسی‪ ،‬ئایا هیچ سوودێكی بۆ ئێمە هەیە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬منیش گوتم سەرۆك رۆژێك دادێ یەكێك لەسەر شۆڕشی‬ ‫شتێك بەدەست بهێنێت‪ ،‬لە دژی ئەوان دەوەستێتەوە‪ .‬كۆمۆنیستەكانی‬ ‫سۆڤیەتیش هیچیان بۆ كورد نەكرد‪ ،‬ئەوان زیاتر خۆیان دابووە الی رژێمە كورد و تۆ و ئازایەتیی پێشمەرگە بنووسێ‪ ،‬ئەویش منم‪ .‬هەموو ئاواتم‬ ‫عەرەبییە تۆتالیتاریستەكان كە عێراقیش یەكێك لەوان بوو‪ .‬سۆڤیەت ئەوەیە ئەو كتێبە رۆژێك لە رۆژان ببێتە كتێبی فەرمیی مێژووی شۆڕشی‬ ‫بەرژەوەندیی لەگەڵ نەوت و زۆربەی دەوڵەتە عەرەبییەكان بوو نەك كورد لە قوتابخانەكانی هەموو كوردستاندا بخوێندری‪ .‬زۆر شتی تێدایە‬ ‫كە نەوەكانی ئێستای كورد لە بارەی ئازایەتیی كورد و بارزانی نەمرەوە‬ ‫لەگەڵ یەك دەوڵەت كە ئەویش دەوڵەتی جوولەكەی ئیسرائیل بوو‪.‬‬ ‫نایزانن‪ .‬من لەو بڕوایەدام كاك مەسعود ئەمە بە‬ ‫هەند وەربگرێت و بزانێت كە ئەو كتێبە چەند بۆ‬ ‫قوتابیانی كورد لە هەموو كوردستان گرینگە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ڕات سەبارەت بەو راپۆرتەی‬ ‫رۆژنامەی (معاریف)ی ئیسرائیلی كە ئەو‬ ‫راپرسییەی كوردستانی باڵو كردووەتەوە كە‬ ‫‪ %65‬پێیان باشە كورد و ئیسرائیل پەیوەندییان‬ ‫هەبێت چییە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬بەڵكو ‪ %87‬پێیان باشە‬ ‫پەیوەندیی ئاشكرا لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو پشكنینانەی لەسەر (‪ )DNA‬كراوە‪،‬‬ ‫دەركەوتووە كە كورد و جوولەكە زۆر لێك نزیكن‬ ‫و ئێمە خزمی نزیكی كوردین‪ .‬ئێمە هەمیشە بە‬ ‫ئاشتیانە پێكەوە ژیاوین و هیچ ناخۆشییەكمان لە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪6‬‬

‫”‬

‫“‬

‫ئیسرائیل دژی په‌یماننامه‌ شوومه‌که‌ی جه‌زائیر بوو‬

‫نێواندا نییە‪ .‬كوردەكانی ئێران و توركیاش دەزانن ئیسرائیل ماوەی ‪10‬‬ ‫ساڵ یارمەتی كوردی داوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بەر لە چەند مانگێك گۆڤارێك بە ناوی «ئیسرائیل‪-‬‬ ‫كورد» لە هەولێر دەرچوو‪ ،‬ڕات چییە لە سەر ئەم گۆڤارە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬زۆر پێی دڵخۆشم كە بە دەستپاكییەوە لەسەر ئیسرائیل‬ ‫دەنووسێت و راستییەكان بۆ نەتەوەكەی خۆی روون دەكاتەوە‪ .‬گۆڤارێكە‬ ‫لەوپەڕی پێشكەوتندایە‪ ،‬من زۆر پێی سەربەرزم‪ .‬من زۆر سەربەرزم بە‬ ‫سەرنووسەروخاوەن ئیمتیازی ئەم گۆڤارەوهەموو ئەوانەی لەگەڵیاندا کار‬ ‫دەکەن‪ ،‬بۆ هەموو شتێكیش ئامادەم یارمەتییان بدەم‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬هەڵبژاردنەوەی سەرۆك بارزانی بۆ سەركردایەتیی‬ ‫هەرێمی كوردستان بۆ چوار ساڵی ئایندە چۆن هەڵدەسەنگێنی؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬كاك مەسعود پیاوێكی ژیر و سیاسەتمەدارێكی كوردە‪،‬‬ ‫ماوەی ‪ 40‬ساڵ زیاترە دەیناسم‪ .‬پیاوێكی زۆر لێهاتووە و بۆ ئەمڕۆی‬ ‫كوردستان زۆر شیاوە‪ .‬هیوادارم گەلەكەی هەموو كات پشتگیری بكەن‪،‬‬ ‫چونكە دوای بارزانی كەسێكی دیكە نییە بتوانێ هەموو ئەو پارسەنگانە‬ ‫رابگرێت‪ .‬خۆم گوێم لە كاك مەسعود بوو كە لە وەاڵمی پرسیارێكدا لەمەڕ‬ ‫پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل گوتی‪ ،‬ئێمە پەیوەندیمان نییە بەاڵم باوكم‬ ‫هەیبوو‪ .‬بۆچی بۆ ئێمە شەرمە بەاڵم میسر و ئوردون و زۆربەی واڵتانی‬

‫عەرەبی بە ئاشكرا پەیوەندییان هەیە‪ ،‬تەنانەت فەلەستینییەكانیش‬ ‫هەیانە‪ .‬ئەگەر ئیسرائیل لە بەغدا باڵیۆزخانە بكاتەوە‪ ،‬ئێمەش لە‬ ‫هەولێر كۆنسولخانە دەكەینەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬دوا سەردانت بۆ كوردستان كەی كردووە؟ من وێنەی‬ ‫تۆم بینیوە كە دوای سااڵنی ‪90‬ەكان لە كوردستان بووی‪ ،‬ئەوە تا‬ ‫چەند راستە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬تا ساڵی ‪ 1975‬بە ئاشكرا لەوێ بووم‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەو‬ ‫شتەی تۆ باسی دەكەی هیچ لێدوانێك نادەم‪ ،‬چونكە ئامادە نیم نهێنی‬ ‫واڵت ئاشكرا بكەم و ئەوەش لەسەرم زۆر دەكەوێت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬دوا ئاواتت چییە؟‬ ‫ئەلیعایزەر‪ :‬ئاواتی من ئەوەیە ئیسرائیل لە هەولێر كۆنسولخانە‬ ‫بكاتەوە و من كۆنسولی یەكەم بم‪ .‬کاک دینۆ تۆش وەک وەرگێرو‬ ‫راوێژکارێک لە گەڵم دابیت‪،‬سوپاسی هە موو الیەک دەکەم و هێوادارم كە‬ ‫گەلێ كوردیش دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی دابمەزرێنی و هەرسەركەوتوو‬ ‫و شاد بەن‪.‬‬ ‫کاک غازی زۆر سوپاست دەکەم بۆ ئەو كاتەی بەمنت بەخشی و هەر‬ ‫تەمەندڕیژ بن‪.‬‬

‫ئه‌لیعا‌یزه‌ر و هاوکارمان دینۆ دانیال‬

‫‪7‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪:‬‬

‫یەكێتی نیشتمانیی كوردستان كار و چاالكییەكانی لە ناو‬ ‫عێراقدایە و حیزبێكی عێراقییە‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین‪ :‬شێرزاد عەبدوڵاڵ قۆریتانی‬

‫زۆربەی سیاسەتمەداران و چاودێرانی سیاسیی پێیان‬ ‫وایە سەركردایەتیی كورد و سەركردە ئیسرائیلییەكان‬ ‫لە رۆژانی خەباتی رزگاریخوازی گەلی‬ ‫كورددا پەیوەندییەكی سیاسی و سەربازیی‬ ‫بەهێزیان هەبووە‪ .‬گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد‬ ‫سەبارەت بەم پەیوەندیانە دیمانەیەكی‬ ‫لەگەڵ سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬لێپسراوی‬ ‫نووسینگەی پەیوەندییە گشتییەكانی‬ ‫یەكێتی نیشتمانیی كوردستان ساز‬ ‫كرد‪:‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئێوە وەك بەرپرسی گشتیی پەیوەندییەكانی‬ ‫یەكێتی نیشتمانیی كوردستان تا چ ئاستێك پەیوەندیتان لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتی هەیە؟ ئەگەریش نیتانە چۆن لە داهاتووی ئەو پەیوەندییە‬ ‫دەڕوانن؟‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬یەكێتی نیشتمانیی كوردستان كار و‬ ‫چاالكییەكانی لە ناو عێراقدایە و حیزبێكی عێراقییە‪ ،‬عێراق وەكو‬ ‫دەوڵەت پەیوەندیی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل نییە‪ ،‬بەو شێوەیەش‬ ‫یەكێتی نیشتمانی هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل نییە‪،‬‬ ‫ئەو پەیوەندییانە‪ ،‬بە دروستبوون یان نەبوونی پەیوەندیی عێراق و‬ ‫ئیسرائیلەوە بەندن و هەر كاتێك عێراق لە ئیسرائیل كۆنسولخانەی‬ ‫كردەوە و ئیسرائیل كونسولخانەی لە عێراق كردەوە‪ ،‬ئەو كاتە حیزبە‬ ‫عێراقییەكانیش لەگەڵ حیزبە ئیسرائیلییەكان پەیوەندی دروست‬ ‫دەكەن‪ ،‬چونكە ئەو بابەتە تەنها پەیوەندیی بە دوو واڵتەوە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو پەیوەندیی بە كێشەیەكی نێوان عەرەب و ئیسرائیلەوە هەیە‬

‫و كێشەیەكی كۆنە‪ .‬ئێمە پشتیوانیی لە رێگەچارەیەك دەكەین كە‬ ‫خێری هەردوو الیەنی فەلەستینی و ئیسرائیلی تێدا بێت‪ .‬ئەو دوو‬ ‫واڵتە ماوەیەكی زۆر ببوون بە سەرەنێزەی زلهێزەكان لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬پەیوەندییەكانی دەوڵەتی ئیسرائیل لەگەڵ‬ ‫جیهانی عەرەبی و ئیسالمیدا لە پەرسەندندان‪ ،‬ئێمەی كورد تا چەند‬ ‫دەتۆانین لە دەرەوی ئەو پەیوەندی و هاوكێشانە بین؟‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬ئێمەی كورد لە رووی پەیوەندیی فەرمییەوە‬ ‫بەو دەوڵەتانەوە وابەستەین كە تێیاندا دەژین‪ ،‬بەتایبەتی لە كوردستانی‬ ‫عێراق‪ ،‬ئێمە گرێدراوی دەوڵەت و پەرلەمان و سەركردایەتیی سیاسین‪.‬‬ ‫تا سەركردایەتیی سیاسیی و پەرلەمانی عێراق بڕیاری دامەزراندنی‬ ‫پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل نەدەن‪ ،‬ئێمە ناتوانین ئەو پەیوەندییە‬ ‫دروست بكەین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪8‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە رابردوودا شۆرشی رزگاریخوازی كورد پەیوەندی باشی‬ ‫لەگەڵ دەوڵەت و گەلی ئیسرائیل هەبووە‪ ،‬لە ئێستادا ئەو پەیوەندییانە‬ ‫لە چ ئاستێكدان؟‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬من پێم وا نییە ئەو پەیوەندییە لە نێوان‬ ‫بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كوردستان و ئیسرائیلدا هەبووبێت‪ ،‬كاتی‬ ‫شۆڕشی ئەیلولیش پەیوەندییەك تەنیا لەسەر ئاستێكی نزمدا هەبووە‪ ،‬ئەو‬ ‫كات سیاسەتی لەناوبردنی كورد هەبووە‪ ،‬كوردیش زۆر جار سوودی لە‬ ‫هەندێك ناكۆكیی نێوان دەوڵەتان وەرگرتووە‪ ،‬ئەگەرنا ئەو پەیوەندییانە‬ ‫هیچ كات الیەنێكی فەرمییان وەرنەگرتووە‪ .‬رۆژێك لەرۆژان نە لە‬ ‫چوارچێوەی دانیشتنەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان و نە رێكخراوەكانی سەربە‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكان و دامەزراوە نێونەتەوەییەكانی دیكەدا‪ ،‬ئیسرائیل‬ ‫هەڵوێستێكی بەرامبەر مەسەلەی كورد وەرنەگرتووە كە لە دەستنیشانكردنی‬ ‫پێگە و دوارۆژی كورددا روون و ئاشكرا بێت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بەپێی راپرسییەكان‪%71 ،‬ی خەڵكی كوردستان لەگەڵ‬ ‫ئەوەدان كە پەیوەندیمان لەگەڵ میللەت و دەوڵەتی ئیسرائیل هەبێت‪،‬‬

‫ئێوە وەك یەكێتی‪ ،‬حكوومەت و پەرلەمان تا چ رادەیەك ئەو خواستەی‬ ‫خەڵكی رەچاو دەكەن؟‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬من پێم وا نییە ئەو جۆرە راپرسییانە بە راستی‬ ‫لە نێو خەڵكدا كرابن‪ ،‬هەڵبەتە ناشڵێم كە خەڵكی كورد وا بیر ناكەنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشێكی زۆری ئەو بیركردنەوانە‪ ،‬كاردانەوەی كردارەكانی رژێمەكانی‬ ‫پێشووی عێراقە كە هەموو شتێكی قەدەغەكراویان لە دژی خەڵك بەكار‬ ‫دەهێنا و لە ناوەڕۆكی پەیوەندییەكە ناگەن‪ .‬ئەم ئامارەی جەنابت باسی‬ ‫دەكەی‪ ،‬كاردانەوەیە لە دژی ئەو سیاسەتانەی لە دژی كورد گیراونەتە بەر‪،‬‬ ‫نەك ئەنجامی بیركردنەوەیەكی قوڵ و ستراتیژیی سیاسی یان جوگرافیای‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬وەك سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬ئیسرائیل و پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیلدا الی تۆ چی دەگەیەنیت؟‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬من ئێستاكە بە كارێكی نادروستی لێ تێ دەگەم‪،‬‬ ‫چونكە ئێمە بەشێك لە عێراقین‪ .‬ئەو كاتەی ئااڵی ئیسرائیل لە بەغدا و هی‬ ‫عێراقیش لە ئیسرائیل هەڵدرا و بە فەرمی باڵیۆزخانەیان كردەوە دەتوانین‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل دروست بكەین‪.‬‬

‫پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل بە كارێكی نادروست دەزانم‪ ،‬چونكە ئێمە بەشێك لە‬ ‫عێراقین‪ .‬ئەو كاتەی ئااڵی ئیسرائیل لە بەغدا و هی عێراقیش لە ئیسرائیل هەڵدرا و‬ ‫بە فەرمی باڵیۆزخانەیان كردەوە دەتوانین پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل دروست بكەین‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫ئێمە گرێدراوی دەوڵەت و پەرلەمان و سەركردایەتیی سیاسیی عێراقین‪ .‬تا‬ ‫سەركردایەتیی سیاسیی و پەرلەمانی عێراق بڕیاری دامەزراندنی پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل نەدەن‪ ،‬ئێمە ناتوانین ئەو پەیوەندییە دروست بكەین‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬هەندێك چاوەدێر و شرۆڤەكاری سیاسی پێان وایە‬ ‫تا هەردوو دەوڵەتی كوردی و ئیسرائیلی سەربەخۆ و ئازاد نەبن‪،‬‬ ‫مەحالە ئاشتی لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و جیهاندا بەرقەرار بێت‪،‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬زۆر لە بەرپرسانی ئێوە و حكوومەتی كوردستان‬ ‫رای بەرێزتان بۆ ئەم بۆچوونە چێیە؟‬ ‫دەڵێن كە رێگە نادەن ئاسمان و زەویی كوردستان لە دژی واڵتێكی‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬پێم وایە نەك لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬دراوسێ بەكار بهێنرێت‪ ،‬دەتوانی پێمان بڵێی میكانێزمی ئەو‬ ‫بەڵكو لە هەموودنیاش ئەو ناكۆكییانەی هەن ئەگەر بە باشی چارەسەر قەدەغەكردن و نەهێشتنە چۆن دەبێت؟‬ ‫نەكرێن و رەزامەندیی هەموو الیەنەكانی لەسەر نەبێت‪ ،‬كێشە و تەنگژە‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬ئەمە فۆرمولەیەكە لە یاسای نێودەوڵەتیدا لە‬ ‫هەر دەمێنێت‪ .‬ئەوەی پەیوەندیی بە قسەی جەنابتەوە هەیە‪ ،‬ئێمە رووی زمانەوانییەوە بەكار دەهێنرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە بە رێككەوتننامەوە‬ ‫وەك خەڵكی كوردستانی عێراق لە پەرلەمانی كوردستان بڕیارمان داوە بەندە و پەیوەندیی نێوان دەوڵەتان چ جۆرە پەیوەندییەك هەیە‪ .‬ئەگەر‬ ‫لە چوارچێوەی عێراقێكی یەكگرتوودا لە سایەی نیزامێكی فیدرالی پەیوەندییەكی ستراتیژیی سەربازیی ئەمنی لە نێوان عێراق و كوێت‬ ‫دیموكراتی پەرلەمانیدا بمێنین‪ ،‬بۆیە هەموو ئەو هەنگاوانەی كورد لە هەبێت و عێراق لە كاتی پێویستدا بەرگری لە كوێت دەكات‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫عێراق دەیانهاوێت‪ ،‬دەبێ لە ژێر سایەی دەستووری عێراقدا بن‪.‬‬ ‫عێراق مافی خۆیەتی رێگە لەوە بگرێت كە هێرش بكرێتە سەر كوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبێ هەبوونی ئەو پەیوەندییە‪ ،‬عێراق هیچ مولزەم نییە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە ئیسرائیل زیاتر لە ‪ 300‬هەزار كورد دەژێن‬ ‫كە رۆڵەی رەسەنی نەتەوەی ئێمەن‪ ،‬ئێوە چۆن دەتۆانن رایەل و‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬زۆر جار باس لەوەش دەكەن كە لۆبیی كوردی‬ ‫كاناڵ لەگەڵ ئەواندا دروست بكەن تا جارێكی تر بێنەوە سەر خاكی لەسەر ئاستی جیهان دروست بكرێت‪ ،‬باشە ئێمە ناتۆانین لە رێگەی‬ ‫نیشتیمانی خۆیان؟‬ ‫ئەو ‪ 300‬هەزار هاوواڵتییە كوردەی لە ئیسرائیل دەژین بەهێزترین‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬ئەوە مەسەلەیەكە لە پەرلەمانی عێراق و كاریگەرترین لۆبیی كوردی دروست بكەین‪ ،‬بە تایبەت لە ناو‬ ‫گفتوگۆی لەسەر كراوە‪ ،‬خەڵكێك لە كۆتایی چلەكاندا بە هۆی شەر و دەوڵەتێكی گرینگی وەك ئیسرائیلدا كە گەورەترین كارتێكردنی‬ ‫تەنگژەی نێوان عەرەب و ئیسرائیل لەالیەن عێراقەوە یان بە بەرەزامەندیی لەسەر ناوەندەكانی بڕیار لە جیهاندا هەیە؟‬ ‫خۆی ماڵ و حاڵی خۆی بەجێ هێشتووە و بەرەو ئیسرائیل رۆیشتووە‪،‬‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬ئێستاكەش من پێم وایە لە زۆربەی زۆری ئەو‬ ‫ئەمە مافێكی سروشتیی خۆیەتی‪ ،‬ئەگەر ئێمەش نەیكەین كۆمەڵگەی تۆمارگایانەی كاسێت و سیدی دەفرۆشن گۆرانی زۆر رەسەنی كوردی‬ ‫نێودەوڵەتی یان داگا و یاسا نێونەدەوڵەتییەكان ماف بەوانە دەدات هەیە كە لەالیەن تیپی مۆسیقا و گۆرانیی كوردی ناو ئیسرائیلەوە‬ ‫كە ماڵ و موڵكی خۆیان هەبێت‪ ،‬جگەلەوەش ئەوانە ئازادن بیانەوێ تۆمار كراوە‪ ،‬دڵنیام ئەوانەی ئێستاش ئینتیمایان هەیە و هەست بە‬ ‫لە كوێ بژین‪ ،‬بەاڵم ئەمە پێویستیی بە رێككەوتننامەیەك هەیە كە كوردبوونی خۆیان دەكەن‪ ،‬كوردن‪ ،‬جا هەر ئایینێكیان هەبێت و لە‬ ‫پەرلەمانی عێراق رەزامەندیی لەسەر بدات‪.‬‬ ‫هەر شوێنێك بژین‪ ،‬بەاڵم لە چ واڵتێك بن دەبێ یاسای واڵتەكەیان‬ ‫جێبەجێ بكەن‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەگەر دەوڵەتی ئیسرائیل بخۆازی پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ حكوومەتی كوردستان و گەڵی كوردستاندا هەبێت‪ ،‬یان ئەگەر‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬هیچ ئاسانكارییەك بۆ ئەو هاوواڵتییە كوردانەی‬ ‫لە داهاتوودا ئیسرائیل بیری لەوە كردەوە كە كۆنسولخانە لە هەولێر لە ئیسرائیل دەژین و رەگەزنامەی ئیسرائیلیان هەیە دەكرێت‬ ‫و شارەكانی كوردستاندا بكاتەوە‪ ،‬رای ئێوە وەك حكوومەتی كوردستان وەك ئەو هاوواڵتیانەی هەڵگری رەگەزنامەی واڵتانی دیكەن لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی كوردستان و عێراقدا دەنگ بدەن؟‬ ‫چی دەبێت؟‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬پێم وایە كارێكی نادروستە‪ ،‬ئێستا وەك‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬تا ئێستا نەبووە‪ ،‬بەاڵم بە بڕوای من ئەوە‬ ‫گوتم ئێمە بەشێك لە عێراقین و عێراق پێویستە وەك دەوڵەت ئەو لە داهاتوویەكی نزیكدا دەكرێت‪.‬‬ ‫پەیوەندییە بكاتەوە‪ ،‬پاشان بیر لەوە بكرێتەوە كۆنسلخانە لە موسڵ‬ ‫یان كەركوك یان لە هەولێر یان لە هەر شارێكی دیكە بكرێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪10‬‬

‫ئیسرائیل و عێراقی پاش سەدام حوسێن‬

‫بیرمەندانی ئیسرائیل یارمەتیدانی ئیسرائیل بۆ سەربوخۆیی‬ ‫كوردستان بە سوودی هەردووال دەزانن‬ ‫راپۆرت‪ :‬مەعیر موشە‬

‫دوابەدوای رووخانی رژێمی بەعسی عێراق‪ ،‬ئیسرائیل هەوڵی داوە لە عێراق و ناوچەكەدا‬ ‫شوێندەستی خزمەتگوزاری و پەرەپێدانی دیموكراسی دیار بێت‪ ،‬بەاڵم بە گوێرەی پێویست‬ ‫ئاواتەكانی نەهاتوونەتە دی‪ .‬لە ناوچەكەدا هەندێ بەربەست لەبەردەمی پڕۆژەكانی‬ ‫ئیسرائیل هەبوونە‪.‬‬ ‫مۆساد له‌ ده‌وروبه‌ر‬

‫زۆربەی كوردە‬ ‫تێگەیشتووەكان پێیان‬ ‫خۆشە پەیوەندیی كورد‬ ‫و ئیسرائیل بەهێز بێت‬ ‫لە بەر ئەوەی ئیسرائیل‬ ‫لە هەموو بوارێكەوە‬ ‫واڵتێكی پێشكەوتووە‬

‫دەرفەتی ئیسرائیل لە عێراقی نوێدا‪:‬‬ ‫ئاڵۆگۆڕی ناوچەیی لە عێراقدا بە سوودی ئیسرائیلە‪ ،‬هەرچەند‬ ‫تا ئێستا بەو ئامانجانەی دەیەوێت و پێویستن نەگەیشتووە‪ .‬ئەو‬ ‫دەرفەتانە بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ -1‬بەرجەستەكردنی رۆڵی ئەمریكا و بەریتانیا بۆ رێكخستنی‬ ‫ئاسایش لە ناوچەكەدا‪ ،‬لە نێوان واڵتانی ئاتالنتیكدا‪ ،‬ئەم دوو واڵتە‬ ‫بەتایبەتی ئەمریكا‪ ،‬پەیوەندییەكی نزیكی لەگەڵ ئیسرائیل هەیە‪ .‬بە‬ ‫سوودی ئیسرائیلە پێشوازیی لەم جۆرە هێزانە بكات‪ .‬واڵتانی ئەوروپی‬ ‫زیاتر لەم دوو واڵتە باس لە مەسەلەی عەرەب دەكەن و زیاتر رەخنە‬ ‫دەگرن‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ -2‬الوازكردنی بارودۆخی ستراتیژیی ئێران و سووریا‪ .‬هاوكات‬ ‫لەگەڵ رووخانی دەوڵەتێكی دژە ئیسرائیلی‪ ،‬دەوڵەتێكی ئاشتیخواز بە‬ ‫پاڵپشتیی ئەمریكا و بەریتانیا جێگیر كرا كە هەلومەرجی ستراتیژی‬ ‫ناوچەیی بە گوێرەی ویستی ئیسرائیل گۆڕا‪ .‬چونكە ئیسرائیل بە‬ ‫باشی دەتوانێت رووبەڕووی گرووپە تیروریستییەكان لە ناوچەكەدا‬ ‫ببێتەوە و دژبەرەكانی خۆی گۆشەگیر بكات‪ .‬لە بارودۆخێكی وەهادا‬ ‫ئەگەر سیناریۆی هێرشی سەربازیی دژی سووریا یان ئێران بێتە كایە‪،‬‬ ‫ئیسرائیل و ئەمریكا رووبەڕووی د وخێكی سنووردار دەبنەوە‪ .‬یەك لە‬ ‫كاریگەرییەكانی بارودۆخی ستراتیژیی نوێ‪ ،‬ئەوەیە كە دەوڵەتی سووریا‬ ‫لە بەرامبەر گوشاری دەوڵەتە رۆژئاواییەكاندا بە مەبەستی دەرچوونی‬ ‫هێزەكانی سووریا لە لوبنان پێداگری لە خۆ پیشان نەكا و بە خێرایی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫هێزەكانی خۆی لە خاكی لوبنان كێشایەوە كە ئەڵقەی پەیوەندیی‬ ‫ئێران و سووریایە لەگەڵ حیزبوڵاڵ و گرووپە شەڕییەكانی فەلەستینی‪.‬‬ ‫لەو ڕووەوە بە الوازكردنی بارودۆخی ستراتیژیی سووریا و ئێران لە‬ ‫ناوچەكەدا گرووپە شەڕكەرە فەلەستینییەكان گڕ و تینی خۆیانیان‬ ‫بە گوێرەی رابردوو لە دەست داوە و بە شێوەیەك لە شێوازەكان‬ ‫كەوتوونەتە گومانەوە بۆ درێژەدان بە هێرشە چەكدارییەكانیان‪.‬‬ ‫حیزبوڵاڵ سەرەڕای ئەو ئەو ئیمكاناتە بەرچاوەی لە بەر دەستیدایە‬ ‫هەوڵ دەدات لە دۆخی سەربازیی دوور بكەوێتەوە و وەك ئەكتەرێكی‬ ‫چاالكی سیاسی لە گۆڕەپانی سیاسیی لوبناندا دەربكەوێت‪ .‬هەڵبەت‬ ‫لە بارەی الوازبوونی بارودۆخی ستراتیژیی ئەم دوو واڵتە بەتایبەتی‬ ‫ئێران‪ ،‬ناكرێ بە تەواوی بە شێوەی یەك الیەنە دادوەری بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە بەدەستهێنانی دەسەاڵتی شێعەكان لە ناوچەكەدا بۆ ئێران بە‬ ‫هەلومەرجێكی ستراتیژی دەژمێردرێت‪ .‬لە حاڵێكدا شیعەكانی عێراق‬ ‫بە گوێرەی شیعەكانی ئێران بەرامبەر بە ئیسرائیل تۆزێ هێمنتر‬ ‫رووبەڕووی مەسەلەكە دەبنەوە‪ ،‬چونكە زۆربەی كوردە تێگەیشتووەكان‬ ‫پێیان خۆشە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل بەهێز بێت لە بەر ئەوەی‬ ‫ئیسرائیل لە هەموو بوارێكەوە واڵتێكی پێشكەوتووە‪ ،‬بەتایبەتی بواری‬ ‫كشتوكاڵ و پزیشكی و تەكنەلۆژیا و بواری ژینگەیی كە كورد زۆر‬ ‫پێویستیی بەم چەند بواری هەیە‪ .‬بۆیە عێراق ناتوانێت بە تەواوی‬ ‫بڕیار لە سەر كاروباری ئیسرائیل بدات‪.‬‬ ‫‪ -3‬لە دۆخێكی وەهادا كە ئیسرائیل لە ناوچەكەدا پاڵپشتی هەبێت‪،‬‬ ‫باشتر دەتوانێت نەوتی رۆژهەاڵتی ناوین بكڕێت و كۆمپانیا نەوتییەكانی‬ ‫بە گەرمی بخاتە گەڕ‪ .‬عێراق یەكێك لە بەرهەمهێنەرە گەورەكانی نەوتە‪.‬‬ ‫بە ئارامی ناوچە و ئاسایشی زیاتر و هەبوونی هێزی پاڵپشت بۆ ئیسرائیل‬ ‫لە ناوچەكەدا‪ ،‬ئیسرائیل باشتر دەتوانێت لە كەنداو نزیك ببێتەوە و‬ ‫دەستی بگاتە سەرچاوەكانی وزە‪ .‬یەكێك لە هەوڵەكانی ئیسرائیل‪ ،‬ورە‬ ‫بەرزكردنەوەی ئەو كوردانەیە كە دەیانەوێت وەك ئیسرائیل واڵتێكی‬ ‫سەربەخۆیان هەبێت‪ ،‬چونكە لە دۆخێكی سەربەخۆدا هیچ واڵتێكی‬ ‫دەوروبەر بۆی نییە پەالماری شاخ و گوندەكانی كوردستان بدات‪ .‬كە‬ ‫وا بوو ئێران و سووریا و توركیا لە رووی ستراتیژییەوە الواز دەبن‪.‬‬ ‫ئەگەر كوردستان سەربەخۆ بێت‪ ،‬ئیتر پێویست ناكات كوردەكان لە‬ ‫رێگەی عێراق یان واڵتانی مامەڵەچیی نەوتەوە‪ ،‬بەرهەم ینەوتی خۆی‬ ‫بە هەرزان بە دەرەوە بفرۆشێت‪ ،‬هەروا ئسرائیلیش خۆی ماندوو ناكات‬ ‫لە چەندین رێگەوە نەوتی ناوچەكەی دەست بكەوێت‪ .‬لە دۆخێكی‬ ‫سەربەخۆی وەهادا ئیسرائیل راستەوخۆ لە مووسڵەوە هێڵی گەیاندنی‬ ‫نەوت دەگەیەنێتە حەیفا و لە بەرنامەكانی خۆیان نزیك دەبنەوە‪ .‬بە‬ ‫گوێرەی قسەكانی جۆزێف پارتیسكی‪ ،‬وەزیری دامەزراوەی ژێرخانە‬ ‫نەوتەوەییەكانی ئیسرائیل‪ ،‬لە رۆژنامەی «هائارێتس»دا مانگی مارسی‬ ‫‪ 2004‬گوتی «هێڵێكی وا دەتوانێت هاوكات لەگەڵ بەتواناكردنی بەشی‬ ‫وزەی ئیسرائیل‪ ،‬گرێدراویی ئیسرائیل و پشتبەستنی بە نەوتی رووسیا‬ ‫كەمتر بكاتەوە»‪ .‬هەروەها ئەم هێڵەی باسمان كە لە كوردستانەوە‬ ‫ئەگەر بەرەو ئیسرائیل بڕوات لە واڵتی ئوردونەوە تێدەپەڕێت كە لە‬

‫ئەگەر كوردستان سەربەخۆ بێت‬ ‫پێویست ناكات نەوتەكەی لە‬ ‫رێگەی عێراق یان واڵتانی دیكەوە‬ ‫بە هەرزان بە دەرەوە بفرۆشێت‬ ‫بواری ئاسایشەوە بە سوودی ئیسرائیلە و پارێزراوە‪ .‬شیاوی باسە‬ ‫دەیەی ‪ 1940‬كاتێك بەریتانییەكان لە ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫بوون‪ ،‬پڕۆژەی گەیاندنی هێڵی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی‬ ‫بەندەری حەیفاوە بۆ دەریای ناوەڕاستیان لە خاكی سووریاوە جێبەجێ‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم هاوكات لەگەڵ سەربەخۆیی و پێكهاتنی واڵتی ئیسرائیل لە‬ ‫ساڵی ‪1948‬دا‪ ،‬ئەم هێڵە نەوتییە داخرا‪ .‬لە بارودۆخی ئێستادا ئەو‬ ‫هەلومەرجە ئامادەیە تا لە خاكی ئوردونەوە ئەو كارە بكرێت‪ .‬هەرچەند‬ ‫پێكهێنانی پڕۆژەیەكی لەم چەشنە لە بواری داراییەوە زۆر قورسە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەمان كاتدا دەسكەوتی زۆری بەدواوە دەبێت‪.‬‬ ‫‪ -4‬لەگەڵ بنیاتنانەوەی پڕۆژەی ئاوەدانیی عێراق‪ ،‬پشتیوانیی ماددیی‬ ‫واڵتی ئیسرائیل لە رێگەی ئەمریكا و بەریتانیاوە هاتووەتە ئارا‪ .‬ئەم‬ ‫دەسكەوتانە‪ ،‬تەنیا دەسكەوتی ماددی بە دواوە نییە‪ ،‬بەڵكو بە هاتنی‬ ‫تەكنەلۆژیای ئیسرائیل بۆ عێراق‪ ،‬عێراق گرێدراوی ئیسرائیل دەبێت‬ ‫و لە واڵتانی تر دوور دەكەوێتەوە و ئەوەش دۆستایەتییەكی زیاتر لە‬ ‫نێوانیاندا دروست دەكات و دەستی واڵتانی تیرۆر و تێكدەری دراوسێ‬ ‫لە ناوچەكەدا دەبڕێت‪ .‬هاوكاری ئابووری و تەكنەلۆژیا پێشەكییەكە‬ ‫بۆ هاوكاریی سیاسی‪ ،‬لە دۆخێكی وەهادا بەشداریكردنی بەرباڵوی‬ ‫ئیسرائیل بۆ ئاوەدانكردنەوەی عێراق هێمایەكی ئاشتیخوازانە بێت لە‬ ‫نێوان هەر دووالدا‪.‬‬ ‫‪ -5‬رێگەخۆشكردنی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان‪ :‬لە بواری‬ ‫ئابووری و سیاسییەوە ئەم ناوچەیە بۆ ئیسرائیل زۆر بەسوودە و بە‬ ‫سوودی كوردیش دەبێت‪ ،‬چونكە كورد ئیتر پشت بە واڵتانی دەوروبەر‬ ‫نابەستێت تا هێلكە و ماست و بنێشت لە واڵتانی دراوسێوە بۆی بێت‪.‬‬ ‫لە پەیوەندییەكی لەم شێوەیەدا‪ ،‬كورد دەبێتە خاوەن تەكنەلۆژیا‪،‬‬ ‫شوێنێك كە خاوەنی تەكنەلۆژیایا بێت‪ ،‬هەرگیز دەستی نیاز بۆ‬ ‫واڵتانی دەوروبەر درێژ ناكاتەوە و شانی بە الی ستراتیژی ئەواندا شل‬ ‫نابێت‪ .‬كوردەكان زیاتر لێكچوونیان لەگەڵ جوولەكەكاندا هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەرچەند كورد لە واڵتی خۆیدایە‪ ،‬بەاڵم لە هەمان كاتدا هەر لە واڵتی‬ ‫خۆیدا چەوساوەتەوە و تا ئێستاش هەر بندەستە‪ .‬كەواتە سەربەخۆیی‬ ‫خراپ نییە و باشە‪ .‬بۆ دەبێ لە راستییەكان هەڵبێین و بترسین‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫یەك جار دەژیت‪ .‬پەندێكی كوردی هەیە دەڵێت‪« :‬بڕۆ یان گاڵ دێت‬ ‫یان پەمۆ»‪ .‬هەرچەند رەنگە سیاسەتی كوردەكانی ئێستا سەربەخۆیی‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەاڵم ئیسرائیل و زۆربەی كوردەكان پێیان خۆشە ئەوە روو‬ ‫بدات‪ .‬كوردەكانی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەك سەیری پەیمانی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪12‬‬

‫لۆزان دەكەن كە مافی خۆیانە مافی چارەنووسیان هەبێت و بڕیار لە‬ ‫سەر چارەنووسی نەتەوەییان بدەن‪ .‬چونكە لە سەر بنەمای پەیمانی‬ ‫لۆزان كوردەكان دەبوایە پاش رووخانی ئەمپراتۆرییەتی عوسمانی ببنە‬ ‫خاوەنی دەوڵەتێك‪ ،‬بەاڵم مامەڵەی زلهێزانی سەر زەوی نەیهێشت‬ ‫بە مافی چارەنووسی خۆیان بگەن‪ .‬لە دۆخی ئێستادا بیرمەندان و‬ ‫هەڵكەوتووانی ئیسرائیل‪ ،‬یارمەتیدانی ئیسرائیل بۆ سەربەخۆبوونی‬ ‫كوردستان بە سوودی هەردووال دادەنێن كە بیرمەندان و هزرڤانانی‬ ‫كورد لە سەر ئەم باوەڕەن‪ ،‬بە دڵنیاییەوە بە سوودی كورد و كوردستان‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەم شێوەیەی گوتمان كورد لە پەیوەستبوونی بە واڵتانی‬ ‫بێسەروبن دوور دەخرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ -6‬الوازكردنی پان عەرەبیزم‪ :‬ئەمڕۆكە جیهانی عەرەب یەكگرتوویی‬ ‫خۆی لە دەست داوە‪ ،‬هاوكات لەگەڵ رووخانی سەددام‪ ،‬واڵتانی‬ ‫عەرەبی لە مەسەلەی نەتەوەگەرایی عەرەبی دوور كەوتنەوە‪ .‬چونكە‬

‫پێشتر دروشمی یەكگرتووییان دەدا‪ .‬هەروا زۆربەی واڵتانی عەرەبی‬ ‫پشتیان بە خۆیان بەستووە و خۆیان لە رێكخراوی یەكیەتیی عەرەب‬ ‫و لیژنەی هاوكاریی كەنداو دوور خستووەتەوە‪ .‬بە دووركەوتنەوەی‬ ‫واڵتانی عەرەبی لە عێراق‪ ،‬دەستی دوو واڵتی بەرەنگاری یەكتر‪ ،‬ئێران‬ ‫و ئیسرائیل ئاوەاڵ بووەتەوە و هەر یەك هەوڵ دەدات زیاتر كاریگەری‬ ‫لە سەر عێراق دابنێت‪.‬‬ ‫‪ -7‬نەخشەی رۆژهەاڵتی ناوینی گەورە‪ :‬بە هاتنی واڵتانی رۆژئاوایی‬ ‫بۆ ناوچەكە‪ ،‬چەندین بنەما بۆ دەسپێك دانراوە وەك‪ :‬دیموكراسی‬ ‫و ماڤی مرۆڤ و سكۆالریزم و بازرگانیی ئازاد‪ .‬ئەم نەخشەیە لە‬ ‫بنەمادا بۆ البردنی تیرۆر و نەهێشتنی توندوتیژی و بێ متمانەییە‬ ‫لە ناوچەكەدا‪ .‬یەك لەو بنەمایانە دابینكردنی ئاشتییە لە نێوان‬ ‫عەرەبەكان و ئیسرائیلدا‪ .‬واتە ئەو ئامانجەی ئیسرائیلییەكان هەر لە‬ ‫سەرەتای سەربەخۆییانەوە هەوڵیان بۆی داوە‪.‬‬

‫ته‌وقه‌ی سه‌رۆکی عێراق و وه‌زیری به‌رگریی ئیسرائیل که‌ هه‌رای نایه‌وه‌‬

‫‪13‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫مەریوان نەقشبه‌ندی‪:‬‬ ‫گۆڤاری ئیسرائیل كورد كار بۆ رەسەنایەتیی كورد دەكات‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین‪ :‬شێرزاد عەبدوڵاڵ قۆریتانی‬

‫”‬ ‫“‬

‫ئەو گۆڤارە هیچ هەرەشەیەك لەسەر‬ ‫ئەمنی قەومیی كورد دروست ناكات‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەوە ئاسایشی كورد پتەوتر‬ ‫دەكات‬

‫وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی‪ ،‬وەزارەتێكی چاالكە كە لە بواری ئازادیی ئایینیدا كار دكات‪.‬‬ ‫بە باشمان زانی دیمانەیەك لەگەڵ مەریوان نەقشبەندی‪ ،‬بەڕێوەبەری ڕاگەیاندن و گوتەبێژی‬ ‫ئەو وەزارەتە ساز بدەین‪:‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬جەنابت بەحوكمی ئەوەی خەڵكی شاری هەڵەبجەی‬ ‫دەربارەی كوردە جوولەكەكانی هەڵەبجە چی دەزانی؟‬ ‫مەریوان نەقشبەندی‪ :‬گەڕانەوەی جوولەكەكان لە كوردستانەوە‬ ‫بۆ ئیسرائیل‪ ،‬سەردەمێك بوو كە من هێشتا لەدایك نەببووم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باوكی رەحمەتیم بۆی گێڕاومەتەوە كە جوولەكەكان بەشێكی كاریگەر‬ ‫و هەستیار بوون لە هەڵەبجە‪ ،‬بە جۆرێك كە سەرچاوەی داهات و‬ ‫ژێرخانی ئابووریی ئەو سنوورە لە دەست ئەواندا بووە‪ .‬جوولەكەكانی‬ ‫كوردستان دوایین قافڵەی جوولەكەكانی عێراق بوون كە ئەو كاتەی‬ ‫گوشاریان بۆ هات و داوایان لێ كرا‪ ،‬لە هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی‬ ‫لە هەڵەبجە گەڕانەوە بۆ ئیسرائیل‪ .‬هیچ ناكۆكی و نێوانناخۆشییەك‬ ‫لەگەڵ جوولەكەكان نەبووە‪ ،‬ئێستاش گەڕەكێك لە ناو شاری هەڵەبجە‬ ‫ماوە بە ناوی گەڕەكی جوولەكەكان‪ .‬مێژووی بوونی جوولەكەكان‬

‫لە كوردستان‪ ،‬بۆ پێش ئیسالم و تەنانەت پێش مەسیحییەتیش‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬بۆیە من بوونی جوولەكە لە كوردستان‪ ،‬بە شتێكی‬ ‫غەریب نابینم‪ ،‬ئەو كاتەش كە لە كوردستان بوون‪ ،‬هەمیشە هۆكاری‬ ‫خێر بوونە‪ ،‬ئەوەندەی من لە باوباپیرانی خۆمەوە بیستوومە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬وەزارەتی ئەوقاف تا چەند مافی ئایینەكانی دیكە‬ ‫دەپارێزێت؟‬ ‫مەریوان نەقشبەندی‪ :‬بەپێی ئەو یاسایەی وەزارەتی ئەوقاف كاری‬ ‫پێ دەكات‪ ،‬هەموو ئایینەكانی كوردستان و هەموو مەزهەبەكان‪،‬‬ ‫بەقەدەر یەك مافی عیبادەتیان هەیە‪ ،‬مەبەستم لە ئازادیی‬ ‫ئایینییە‪ .‬ئێمە لە وەزارەتی ئەوقاف ئێستا بەڕێوەبەرایەتیی گشتی‬ ‫كاروباری مەسیحییەكانمان هەیە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی گشتیی كاروباری‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪14‬‬

‫«بە هیچ شێوەیەك هیچ مامۆستایه‌کی ئایینی داوای داخستنی ئه‌م گۆڤاره‌یان‬ ‫نه‌کردووه‌‪ ،‬چونكە ئه‌وان‪ ،‬فەرمانبەری وەزارەتی ئەوقافن‪ ،‬زۆر باش دەزانن‬ ‫وەزارەت بە چ ئاراستەیەك كار دەكات‪ ،‬ئێستا هەموو دەزانن ئێمە كار بۆ هەموو‬ ‫ئایینەكان دەكەین»‬ ‫ئێزیدییەكانمان هەیە‪ ،‬لەم رۆژانەشدا بەنیازین بەڕێوەبەرایەتییەك‬ ‫بۆ كاكەییەكان بكەینەوە‪ ،‬بۆیە پالنی گشتیی وەزارەت یان هێڵە‬ ‫گشتییەكانی وەزارەت‪ ،‬ئەوەیە ئایینەكان پێكەوە بژین و لە كوردستان‬ ‫هەموو كەسێك لە ئایینەكەی خۆیدا ئازاد بێت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬جەنابت وەك گوتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف و‬ ‫بەڕێوەبەری راگەیاندنی ئەو وەزارتە‪ ،‬رات سەبارەت بە دەرچوونی‬ ‫گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» چییە؟‬ ‫مەریوان نەقشبەندی‪ :‬زۆربەی ژمارەكانیم خوێندووەتەوە‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بڵێین ئەو گۆڤارە‪ ،‬باڵوكراوەیەكی نوێیە لە كوردستان‪ ،‬بابەتێك‬ ‫دەوروژێنێ یاخود سیاسەتێكی گرتووەتە بەر كە من وا دەزانم‬ ‫سیاسەتێكی دروستە و پێویستە خەڵكی كوردستان بزانن ئەو گۆڤارە‬ ‫كار بۆ رەسەنایەتیی كورد دەكات‪ ،‬كاتێك گرینگیی بە پەیوەندیی‬ ‫نێوان كورد و جوولە دەدات‪ ،‬ئەوە بەم مانایە نییە كە خەڵك‬ ‫هەندێك دەیانەوێت شڕۆڤەی بكەن گوایە مەبەست ئەوە بێت كە ئێمە‬ ‫هەرچی تەحالوفات و هەرچی بارودۆخی سیاسیمان هەیە هەمووی‬ ‫بەو پەیوەندییەی لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت بگۆڕینەوە‪ ،‬نەخێر هەندێك‬ ‫دەیانەوێ وای لێك بدەنەوە و وا گۆڤارەكە بخەنە بەرچاوی خوێنەران‪.‬‬ ‫لە راستیدا ئەوە بوارێكی رۆشنبیریی دەخاتە بەردەم خوێنەری كورد‪،‬‬ ‫دەیەوێ بە خەڵكی كوردستان بڵێ پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل و‬ ‫دۆستایەتیی لەگەڵ ئەو واڵتە كوفر نییە‪ ،‬بەڵكو زۆر ئاساییە كورد‬ ‫لەگەڵ هەموو ئایینەكانی دیكە دۆستایەتیی هەبێت‪ ،‬من دەستخۆشیتان‬ ‫لێ دەكەم كە ئەم گۆڤارە بەر چاوڕوونییەكی داوەتە خەڵك‪ ،‬دەتوانم‬ ‫بڵێم رێچكەیەكی شكاند كە پێشتر لە كوردستان نەبوو‪ .‬من پێشبینی‬ ‫ئەوە دەكەم لە داهاتوو خەڵكی دیكەش چاو لە ئێوە بكەن و بەو‬ ‫ئاراستەیەی ئێوەدا بڕۆن‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئایا دەرچوونی گۆڤارێكی وەك «ئیسرائیل‪-‬كورد»‬ ‫كێشەی ئەمنی قەومی دروست دەكات؟‬ ‫مەریوان نەقشبەندی‪ :‬هەرگیز دروستی ناكات‪ ،‬من نایشارمەوە لێرە و لەوێ‬ ‫خەڵكێك هەن كاری سیاسی دەكەن و ئامانجی سیاسییان لە پشتە و دەیانەوێت‬ ‫بە شێوەیەك خەڵك هان بدەن كە دژی ئیسرائیل یاخود ئەو گۆڤارەی ئێوە‬ ‫بوەستن‪ .‬من دڵنیام كە ئێوە بەشێكی باش لە هەڕەشە و گوشارەكانتان‬ ‫دەكەوێتە سەر‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئەو ئەزموونەی لە ناو هەموو ئایینەكاندا هەمە‪،‬‬ ‫هەست ناكەم ئەو گۆڤارە هیچ هەڕەشەیەك لەسەر ئەمنی قەومیی كورد دروست‬ ‫بكات‪ ،‬بە پێچەوانەوە من وا دەزانم ئاسایشی كورد پتەوتر دەكات نەك لەبەر‬ ‫ئەوەی پەیوەندیمان لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت‪ ،‬نەخێر بەڵكو ئێمە نەتەوەیەكین‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەژین و نەتەوەیەكی رەسەنین‪ ،‬بۆیە بوونی ئینتیمای‬ ‫هەندێك لە خەڵكی كوردستان بۆ ئایینی جوولەكە‪ ،‬شتێكی سروشتییە و‬ ‫ئاساییە لە كۆتاییدا بگاتە پەیوەندیی كوردستان و ئیسرائیل‪ ،‬ئەگەر باوباپیرم‬ ‫بۆیان نەگێڕابامەوە‪ ،‬مێژووی خۆم لەگەڵ جوولەكەكان نەدەزانی‪ .‬نازانم ئێمە‬ ‫بۆچی ئیسرائیلیان لێ كردووینەتە دێوەزمە‪ ،‬رەنگە ئەم گۆڤارە زۆر شتم بۆ‬ ‫روون بكاتەوە‪ ،‬بەڵگەش ئەوەیە كە زۆر جار چوومەتە بازاڕ ئەم گۆڤارە نەماوە‬ ‫و گوتوویانە هەموو ژمارەكانی فرۆشراوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬دەڵێن چەند مامۆستایەكی ئایینی داوایان لە وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف كردووە گوشار بخاتە سەر الیەنی پەیوەندیدار بۆ ئەوەی ئەم گۆڤارە‬ ‫دابخرێت‪ .‬ئەمە تا چەند راستە؟‬ ‫مەریوان نەقشبەندی‪ :‬بە هیچ شێوەیەك شتی وا نەبووە‪ ،‬من وەك گوتەبێژی‬ ‫وەزارەت جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە هیچ مامۆستایەكی ئایینی داوای‬ ‫ئەوەی نەكردووە‪ ،‬چونكە مامۆستای ئایینی بەپێی یاسا‪ ،‬فەرمانبەری وەزارەتی‬ ‫ئەوقافە‪ ،‬زۆر باش دەزانێت هێلە گشتییەكانی وەزارەت و یاساكانی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف چین و وەزارەتی ئەوقاف بە چ ئاراستەیەك كار دەكات‪ ،‬ئێستا هەموو‬ ‫دەزانن ئێمە كار بۆ هەموو ئایینەكان دەكەین‪.‬‬

‫«نازانم بۆچی ئیسرائیلیان لێ كردووینەتە دێوەزمە‪،‬‬ ‫رەنگە ئەم گۆڤارە زۆر شتم بۆ روون بكاتەوە»‬

‫‪15‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫لەسەر گۆڤاری ئیسرائیل كورد هەرەشە لە‬ ‫رۆژنامەفرۆشانی هەولێر كرا‬ ‫ئا ‪ :‬شێرزاد عەبدوڵاڵ قۆریتانی‬ ‫ده‌قی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ی ل ‌ه رۆژنامه‌فرۆشه‌کانی هه‌ولێر کراوه‌‬ ‫گروپێكی كە ناوی (ئیسالم‪-‬كورد)یان لە خۆیان ناوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫فرۆشتنی گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» هەڕەشەیان لە ڕۆژنامەفرۆشانی‬ ‫هەولێر كرد و داوایان كرد چی تر ئەو گۆڤارە نەفرۆشن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» چوارەمین ژمارەی كەوتووەتە بازاڕەوە‬ ‫و مۆڵەتی فەرمیی لە سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان پێ‬ ‫بەخشراوە و گۆڤارێكە زیاتر گرینگیی بە كێشەی كوردە جولەكەكان‬ ‫دەدات و داوای گەڕانەوەیان دەكات بۆ زێدی باب باپیرانیان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم هەڕەشانەی گرووپی ئیسالم‪-‬كورد‪ ،‬زیرەك كەمال‪،‬‬ ‫سكرتێری سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان‪ ،‬بۆ گۆڤارەكەمان‬ ‫دوا «ئێمە لە هەرێمی كوردستان یاسای رۆژنامەگەریمان هەیە‪ .‬ئەم‬ ‫سەندیكایە بە پاڵپشتیی رۆژنامەنووسان هاتووەتە ئاراوە و خەباتێكی‬ ‫مەدەنی و دیموكراتیكی هەیە‪ .‬هەر كەسێك تۆزقاڵێك بڕوای بە دیموكراسی‬ ‫و ئازادیی و یاسا هەبێت‪ ،‬ئەگەر شتێكی لەسەر رۆژنامەیەك هەبێت‪،‬‬

‫دەتوانێ پەنا بۆ دادگا بەرێ‪،‬‬ ‫بۆیە هەڕەشەكردن لە هەر‬ ‫رۆژنامەیەك و لە هەركەسێك‬ ‫بە هەر بیانوویەك بێت‪،‬‬ ‫دەچێتە خانەی تیرۆرەوە‪،‬‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریش‬ ‫ئەركی سەر شانی دام‬ ‫و دەزگاكانی حكوومەتی‬ ‫كوردستانە»‪.‬‬ ‫زیرەك كەمال هەروەها‬ ‫گوتی «تیرۆر هەر ئەوە نییە‬ ‫تۆ لە كوچە و كۆاڵنەكان‬ ‫خەڵكی بكوژی‪ ،‬بەڵكو بتەوێ‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫زیره‌ک که‌مال‬

‫‪16‬‬

‫دەمی خەڵكی ببەستیەوە‪،‬‬ ‫بتەوێ لەسەر رۆژنامە یان‬ ‫لەسەر نووسین یان لەسەر‬ ‫بابەتێكی هزری هەڕەشەی‬ ‫كوشتن لە خەڵكی بكەی»‪.‬‬ ‫هەروەها گوتی «خۆشتان‬ ‫دەزانن بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫هەڕەشەی كوشتن و تیرۆر‪،‬‬ ‫لە توانای حكوومەت و‬ ‫دامودەزگاكانی وەزارەتی‬ ‫هیوادارین‬ ‫ناوخۆدایە‪.‬‬ ‫ئه‌حمه‌د میره‌‬ ‫الیەنی پەیوەندیدارەكان ئەم‬ ‫مەسەلەیە بەجدی وەربگرن‪،‬‬ ‫ئێمەش وەك لیژنەی داكۆكیی لە ئازادیی رۆژنامەنووسی‪ ،‬پاڵپشتیی لە‬ ‫هەموو ئازادییەكی بیر و را و هەموو رۆژنامە و گۆڤارێك دەكەین كە‬ ‫خزمەتی رۆژنامەوانی و ئازادیی بیر و را بكات»‪.‬‬

‫لەو مەسەالنە بكەن ئەو دەستانە ئاشكرا بكەن كە ئێمە ئەزموونێكی‬ ‫تاڵمان لەو بوارانە هەیە‪ .‬لە مێژووی هاوچەرخی ئێمەدا دەیان نووسەر‬ ‫و رۆشنبیر و رۆژنامەنوس بوونەتە قوربانی‪ ،‬ئەگەر ئەو شەپۆلە رێگەی‬ ‫لێ نەگیرێت‪ ،‬رەنگە زەنگێكی مەترسیدار بێت و قوربانیی بەدواوە‬ ‫بێت»‬

‫شوان قەالدزەیی‪ ،‬گوتەبێژی بزووتنەوەی ئیسالمی‪ ،‬جەختی لەوە‬ ‫كردەوە كە گۆڤاری»ئیسرائیل‪-‬كورد» وەك باقی گۆڤارەكانی دیكە‬ ‫ئاسایە دەربچێت و ئەگەر هەر پێشێلكارییەك لەهەر گۆڤارێك یای‬ ‫رۆژنامەیەكدا روو بدات‪ ،‬دەبێ لە دادگا و لە رێگەیەكی یاساییەوە‬ ‫چارەسەر بكرێت»‪.‬‬ ‫هەروەها گوتی «ئەمرۆ ئازادییەك هەیە‪ ،‬ئەو ئازادییە رێگەی پێ‬ ‫بدرێ باشترە لەوەی قەدەغە بكرێ و سانسۆری بخرێتە سەر و بە‬ ‫شێوازێك لە شێوازەكان‬ ‫گوزارشت لەوە بكرێت كە‬ ‫ئازادیی رۆژنامەگەری و‬ ‫ئازادیی قەلەم لەكوردستان‬ ‫نییە‪ .‬لە هەمان كاتدا ئەگەر‬ ‫زیره‌ک که‌مال‪ :‬هەڕەشەكردن لە هەر‬ ‫ئەم گۆڤارە شتێكی تێدا‬ ‫رۆژنامەیەك و لە هەركەسێك بە هەر‬ ‫بێت كە لەگەڵ بارودۆخی‬ ‫بیانوویەك بێت‪ ،‬دەچێتە خانەی تیرۆرەوە‪،‬‬ ‫كوردستان نەگونجێت یان‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریش ئەركی سەر شانی سووكایەتیی بە بیرورای‬ ‫ئایینەكانی دیكە بكات‪،‬‬ ‫دام و دەزگاكانی حكوومەتی كوردستانە‬ ‫دەبێ لە رێگەی یاساییەوە‬ ‫ئەحمەد میرە‪ ،‬خاوەنی ئیمتیاز و سەرنووسەری گۆڤاری لڤین‪ ،‬بێت نەك رێگاە توندوتیژی‬ ‫عەبدوستار مەجید‬ ‫سەبارەت بەم هەڕەشانەی گرووپی بە ناو ئیسالم‪-‬كورد دژی گۆڤاری و هەڕەشە»‪.‬‬ ‫«ئیسرائیل‪-‬كورد» كردوویەتی گوتی «دیاردەیەكی زۆر زۆر مەترسیدارە‬ ‫و بەشێكە لەو تیرۆرە فكرییەی بە داخەوە لە كوردستان بەڕێوە دەچێت‬ ‫عەبدوستار مەجید‪ ،‬گوتەبێژی كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬بێ ئاگایی خۆی‬ ‫و رێگرییەكی سەرەكییە لە لە دەرچوونی ئەم گۆڤارە دەربڕی و تا ئێستا هیچ ژمارەیەكی ئەم‬ ‫بەرەدم خەڵكی رۆشنبیری گۆڤارەی نەبینیوە و گوتی «من تا ئێستا ئەم گۆڤارەم نەبینیوە‪،‬‬ ‫ئێمە و گوزارشت لە بیر بەاڵم ئێمە دژی ئەوەین بە توندوتیژی ئەوحالەتانە چارەسەر بكرێ‪،‬‬ ‫و بۆچوونی خۆیان بكەن‪ .‬هەڵبەتە من نازانم ئەم گۆڤارە چی تێدا بووە و لەبەرچی بووە‪ ،‬لە‬ ‫پێم وایە ئەوە دیاردەیە‪ ،‬هەمان كاتدا حكوومەت بەرپرسیارە لەوەی ئەو گۆڤارە سنوورەكانی‬ ‫یەكەكێك لەو دیاردە دانراوە بۆ ئازادیی رۆژنامەگەری كە نابێ هێرش بكرێتە سەر بیر و‬ ‫ترسناكانەیە دیارە ماوەیەكە باوەڕی خەڵك جا هەر بیر و باوەریەك بێت و لە الیەن هەر كەسێك‬ ‫بەرۆكی ناوەندی رۆشنبیریی بێت‪ ،‬ئەوە ئیدانە دەكرێت و بەپێی یاسا رەفتاری لەگەڵ دەكرێت‪،‬‬ ‫كوردی‬ ‫گرتووەتەوە بۆییە حكوومەت بەرپرسیارە لەم كاتەدا دەبێ سكااڵ لەم گۆڤارە بكرێ‬ ‫ئەركی‬ ‫و‬ ‫سەرەكیی و بەپێی یاسا لێپرسینەوەی لەگەڵدا بكرێت‪ .‬ئەگەر حكوومەت نەیكات‪،‬‬ ‫ر و و بە ڕ و و بو و نە و ە كە شی دیارە ئەو كاتە خەڵكێك خۆیان بەناچار دەبینن قبول نەكەن و هێرش‬ ‫دەكەوێتە سەر شانی بكرێتە سەر بیر و باوەڕی سەر خوا و پێغەمبەرەكەی كە خۆشی‬ ‫شوان قه‌اڵدزه‌یی‬ ‫كاربەدەستانی حكوومەت دەوێن یان هێرش بكرێتە سەر قورئان كە بە بەرنامە و پرۆگرامی‬ ‫بەتایبەتی دەزگاكانی ئاسایش و پۆلیس و دەبێ بە پەلە ئیجرائات خۆی دەزانێ»‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫نهێنیی خۆشەوێستیی ئەحمەدی نەژاد و هاخامەكان چێیە؟‬ ‫لێكۆلێنەوە لەسەر ئەم خۆشەوێستییە لە ئۆرشەلێم دەستی‬ ‫پێ كردووە‬ ‫ئا‪ :‬ئەلوەند شالۆم‬

‫ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ده‌ستی هاخامێک ده‌گوشێت‬

‫مەحموود ئەحمەدی نەژاد‪ ،‬سەرك‬ ‫كۆماری ئێران كە ڕەنگە بە‬ ‫ناسراوترین كەس لە دژی جوولەكە‬ ‫ناسرابێت و دان بە هۆلۆكۆستدا‬ ‫نانێت‪ ،‬گومانی زۆری لەسەرە كە‬ ‫لە بنچینەدا جوولەكە بێت‪.‬‬

‫ماڵباتی ئەحمەدی نەژاد پێش لەدایكبوونی مەحموودی كوڕیان‬ ‫ڕوویان لە ئایینی ئیسالم كردووە و ناسناویان لە «ساپوورچیان»ەوە‬ ‫كە بە زاراوەی جوولەكەكان بە واتای «خوریڕێسەكان» دێت‪ ،‬بۆ‬ ‫«ئەحمەدی نەژاد» گۆڕیوە‪ .‬بەو پێیەی بەشێكی زۆری ئەو عەشیرەیە‬ ‫سەرقاڵی چنین و پیشەی هەالجیی بوون‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەی «دەیلی تێلێگراف» نووسیویەتی «ئەم دەنگۆیەی دوای‬ ‫باڵوبوونەوەی وێنەی ناسنامەی مەحموود ئەحمەدی نەژاد دێت كە‬ ‫تێیدا ئاماژە بە گۆڕینی ناسناوی ساپوورچیان بۆ ئەحمەدی نەژاد‬ ‫دراوە»‪.‬‬ ‫بە گۆتەی رۆژنامەكە‪ ،‬ماڵباتی ساپوورچیان لە نەتەوەی «ئارادان»ەوە‬ ‫هاتوون و وەزارەتی ناوەخۆی ئێران ئەم ناسناوەی تەنیا بۆ ماڵباتانی‬ ‫سەر بەم نەتەوەیە تایبەت كردووە‪ .‬پسپۆڕان وای بۆ دەچن كە ڕەنگە‬ ‫دەستەواژە هەڕەشە ئامێزەكانی ئەحمەدی نەژاد بەرامبەر نەتەوەی‬ ‫جوولەكە‪ ،‬تەنیا بە مەبەستی شاردنەوە و پێماڵكردنی ڕابردووی و‬ ‫گۆڕینی ئایینی خۆی لە جوولەكەوە بۆ ئیسالم بێت‪.‬‬

‫عەلێ رەزا نووریزادە‪ ،‬سەرۆكی ناوەندی لێكۆڵینەوەكانی عەرەبی و‬ ‫ئێرانی‪ ،‬بەو ڕۆژنامەیەی ڕاگەیاندووە كە لە كاتی ‪63‬یەمی كۆبوونەوەی‬ ‫كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكاندا كە ساڵی رابردووبەڕێوە چوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ ژمارەیەك لە هاخامە جوولەكەكان لە ئەمریكا كۆ بووەتەوە و‬ ‫باسی لەوە كردووە كە ئەو لە بنچینەدا لە بنەماڵەیەكی جوولەكە‬ ‫لەدایك بووە‪.‬‬ ‫ئەحمەدی نەژاد روونیشی كردووەتەوە كە شتێكی سروشتییە هەر‬ ‫كەسێك ئایین و ڕەگەزی خۆی بگۆرێت و پاش ئەوەش دژایەتیی‬ ‫توندی ئایینی و ڕەگەزی پێشووی دەكات‪ .‬لەو ناوەندەشدا دژایەتیی‬ ‫توندی ئەحمەدی نەژاد بۆ جوولەكە و دەوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە كە مەحموود ئەحمەدی نەژاد بە هەموو شێوەیەك بنچینەی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆی بشارێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوە جاری یەكەم نییە كە باس لەوە دەكرێت سەرۆك كۆماری‬ ‫ئێران لە بنەڕەتدا جوولەكەیە‪ .‬جاری یەكەم ڕۆژنامەی «مەعاریف»ی‬ ‫ئیسرائیل ڕاپۆرتێكی تێر و تەسەلی لەو بارەیەوە باڵو كردەوە كە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪18‬‬

‫”‬

‫ئەحمەدی نەژاد هەوڵ دەدات لە ڕێگە‬ ‫سەركۆنەكردنی ئەم ئایینەوە پێگەی خۆی‬ ‫پتەوتر بكات و گومانەكان لەسەر ئەم‬ ‫دەنگۆیە كەم بكاتەوە‬

‫هەرایەكی زۆری لێ كەوتەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەكە باڵوی كردبووەوە‬ ‫«ئەحمەدی نەژاد هەوڵ دەدات لە ڕێگە سەركۆنەكردنی ئەم ئایینەوە‬ ‫پێگەی خۆی پتەوتر بكات و گومانەكان لەسەر ئەم دەنگۆیە كەم‬ ‫بكاتەوە»‪.‬‬ ‫پسپۆڕێكی جوولەكەی بە ڕەگەز ئێرانی كە نەیویستووە ناوی ئاشكرا‬ ‫بكرێت‪ ،‬لەم بارەیەوە ڕایگەیاند «پاشگری (چیان) لە كۆتایی وشەی‬ ‫(ساپوور) ئەوە دەسەلمێنیت كە ماڵباتی ئەحمەدی نەژاد لە بنەڕەتدا‬

‫جوولەكە بوونە و پێڕەوییان لە‬ ‫ئایینی جوولەكە كردووە»‪.‬‬ ‫هەر لە هەواڵەكەدا هاتووە «ئەوە یەكەم جار نییە دەنگۆی‬ ‫جوولەكەبوونی ئەحمەدی نەژاد باڵو دەبێتەوە»‪.‬‬ ‫جێی وەبیرهێنانەوەیە كە چوار ساڵ لەمەوبەر ڕۆژنامەی «گاردیەن»‬ ‫لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ نزیك و خزمانی ئەحمەی نەژاد باڵوی‬ ‫كردەوە كە ئەم ماڵباتە بە هۆی هەندێك هۆكاری ئایینی و ئابوورییەوە‬ ‫ناسناوی خۆیان لە (ساپوورچیان)ەوە بۆ (ئەحمەدی نەژاد) گۆڕیوە‪.‬‬

‫ژیاننامە‪:‬‬ ‫ئەحمەدی نەژاد ساڵی ‪ 1956‬لە شاری گەرمسار لە باكووری تاران لە دایك بووە و ساڵی ‪ 1975‬چووەتە تاران و بەكالۆریۆسی لە زانكۆی تاران‬ ‫وەرگرتووە و دوای ئەوەش ساڵی ‪ 1997‬بڕوانامەی دكتۆرای لە ئەندازیاری و نەخشەدانان وەرگرتووە‪ .‬بەر لەوەی بگاتە پۆستی پارێزگاری‬ ‫شاری تاران‪ ،‬كەسێكی نەناسراو بوو‪ ،‬دوای دەركەوتنی لە ڕێگەی جێبەجێكردنی كۆمەڵێك پڕۆژەی گەورەی خزمەتگوزاری لە تاران‪ ،‬توانی‬ ‫خۆی وەك كەسێكی ناسراو لە نێو باڵی موحافیزەكارەكاندا دەربخات و بۆ ماوەی دوو ساڵ لە پۆستی پارێزگاری شاری تاراندا مایەوە و توانی‬ ‫لە پڕۆسەی هەلبژاردنەكانی ساڵی ‪2005‬دا بەسەر سەرۆكی پێشووی ئێران‪ ،‬هاشمی رەفسنجانیدا سەر بكەوێت و ببێتە شەشەمین سەرۆك‬ ‫كۆماری ئێران و یەكەمین سەرۆكی بێ عەمامە‪ ،‬واتە لە پیاوانی ئایینیی ناوەندی قوم نەبوو‪ .‬لە هەلبژاردنەكانی حوزەیرانی ئەمساڵیشدا توانی‬ ‫و بۆ چوار ساڵی دیكە لە پۆستی سەرۆك كۆماریی ئێراندا بمێنیتەوە‪.‬‬

‫ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد سه‌ره‌ڕای ل ‌ه ئامێزگرتنی جووله‌که‌کان‪ ،‬دژایه‌تییان ده‌کات‬

‫‪19‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫لە ك‬ ‫ۆ‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫ڵ‬ ‫گ‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫سرائیلەوە‬

‫كوردە جوولەكەكانی موكریان سەمایان دەكرد و دەیانگوت‪:‬‬ ‫كوردستانێكی سەربەخۆ مافی نەتەوەی كوردە‬ ‫راپۆرتی‪ :‬بەشیر سەبری بۆتانی‪-‬ته‌لئه‌بیب‬ ‫ئێرێز كەلیمی ستران دەبێژێ و عەمرام شالۆم بلە مەھابادی ھەڵدەپەڕێ‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪20‬‬

‫گۆڤەندی شێخانی‬

‫من رۆژی پێنجشەممە رێكەوتی ‪ 2008/12/25‬چووم بۆ گوندی‬ ‫پەعمەی تەشاز بۆ سەردانی یانەیەكی كوردی كە بە عیبرانی پێی‬ ‫دەڵێن (بەیت عام) و واتاكەی بە كوردی (خانووی گشتی)یە‪ .‬زۆربەی‬ ‫خەڵكی ئەم گوندە موكریانین و یانەیەكی رێكوپێكیان ھەیە‪ .‬ئەم یانەیە‬ ‫بۆ كارە ھونەرییەكانی وەك ستران‪ ،‬گۆڤەند‪ ،‬موزیك‪ ،‬شانۆ و بابەتی‬ ‫دیكەی ‌ه و لەوێ هه‌موو پێنجشەممەیه‌ک ئاھەنگی كوردی دەگێڕدرێت‪.‬‬ ‫ئەو كاتەی من گەیشتمە بەر دەرگای یانەكە‪ ،‬دیار بوو دانشتنێك‬ ‫یان كۆبوونەوەیەك ھەبوو و دەوری ‪ 15‬ئەندام لەوێ ئامادە بوون‪ ،‬بۆ‬ ‫خۆیان قسەیان دەكرد و قاوە‪ ،‬چا و شەربەتیان دەخواردەوە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫بە دیتنی من لە خۆشیان ھەستان و بوو بە چەپڵەڕێزان و ھاواریان‬ ‫دەكرد (بژی كورد و كوردستان‪ ،‬بژی كوردستان و ئیسرائیل‪،)...‬‬ ‫ھەروەھا بەبێ موزیك دوو سترانیان گوت؛ وەك قومری سەر باڵم‬ ‫شینە و كرمانشان و ئەوان لە ھەمان كاتیشدا بە ھەڵگرتنی ئااڵی‬ ‫كوردستان و وێنەكانی مەال مستەفا بارزانی‪ ،‬كاك مەسعود بارزانی‬ ‫و كاك نێچیرڤان بارزانی بۆ من سەمایان دەكرد‪ .‬منیش بە كامێرای‬ ‫ڤیدیۆ فیلمی ئەوانەم گرت و لە بەر ئەو كاردانەوەیە فرمێسك لە‬ ‫چاوم دەباری و دیاردەیەكی ناخۆش ھاتەوە بیرم‪ ،‬ئەویش كەناڵە‬

‫‪21‬‬

‫كوردییەكان كە رێگه‌ بە كوردە جوولەكەكان نادەن ئەوانەش ھونەری‬ ‫خۆیان پێشكەش بكەن‪ ،‬یان دیتن و بیر و رای خۆیان ئاشكرا بكەن‪.‬‬ ‫پاشان سترانبێژ ئێرێز كەلیمی لە سەر ئامێری تەنبوور دەستی بە‬ ‫ستران كرد و بوو بە گۆڤەندی شێخانی‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا كۆمیتەی یانەكە بریاریان دا پێنجشەممەی رێكەوتی‬ ‫‪ 2009/1/1‬ئاھەنگێكی مەزن بۆ خاتری من ئامادە بكەن‪ ،‬ئەویش بۆ‬ ‫ئەوەی من كار‌ه ھونەرییه‌کانیان بە چاوی خۆم ببینم‪ ،‬بەاڵم مخابن‬ ‫شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە رێكەوتی ‪2008/12/27‬دا سەری ھەڵدا‬ ‫و سەرۆكایەتیی سەربازیی ئیسرائیلی بڕیاری دا كە ئاھەنگ گێڕان‬ ‫لە باشووری ئیسرائیل قەدەغە بكرێت‪ .‬ئیدی رەوش لە ئیسرائیل بە‬ ‫گشتی تێك چوو و پڕۆگرامی یانەكەش راوەستا‪ .‬بۆیە رووبێن شالۆم‬ ‫بلە مەھابادی بە ناوی یانەكە ھاتە الم بۆ گوندی ئێشبۆل و ئاوھای‬ ‫گۆت ”مخابن لەبەر شەڕەكە ئاھەنگەكەمان راوەستاند‪ .‬ئێمە كوردەكانی‬ ‫ئیسرائیل زۆر بە تاسەی كوردستانین و بە تایبەت كوردەكانی رۆژھەاڵتی‬ ‫كوردستان كە مافمان نییە سەردانی واڵتی خۆمان بكەین‪ ،‬ھەروەھا‬ ‫ھیوادارین رۆژێك لە رۆژان بە ئازادی و سەربەستییه‌و‌ه سەردانی‬ ‫كوردستانی خۆشەویست بكەین»‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫دەركردنی جوولەكەكان لە عێراق مەزنترین خیانەت بوو‬ ‫ئا‪ :‬بەشیر سەبری بۆتانی‪ ،‬ئیسرائیل‬

‫زەكی دینۆ (‪ ،)1993-1926‬خەڵكی گوندی ھیزا‪-‬ناوچەی بجیل ‪ -‬ئاكرێ‬

‫«جوولەكەكانی كوردستانە لە الیەن‬ ‫لە كوردستان لە الیەن حكوومەتی عێراقەوە و بە فەرمانی سەرۆك‬ ‫وەزیر نووری پاشا سه‌عید دەر كراین‪ ،‬كەچی لە راگەیاندنی جیھانیدا‬ ‫حكوومەتی عێراقەوە دەر كراون و بە‬ ‫دەبێژن ئەو كاتەی ئیسرائیل بوو بە دەوڵەت‪ ،‬كوردە جوولەكەكانیش‬ ‫ئارەزووی خۆیان نه‌چوون بۆ ئیسرائیل» وەك جوولەكەكانی دیكە چوون بۆ ئیسرائیل‪ .‬بە راستی ئەم قسەیە‬ ‫درۆیە و وا نییە‪ .‬فەرموو با ئەم دوو پاسپۆرتە وەك بەڵگە الت بمێنن و‬ ‫نیشانی راگەیاندنی كوردی و عەرەبی بدە‪ ،‬تا بەم راستییە باوەڕ بكەن‪.‬‬ ‫ھەر یەكەم رۆژ كە گەیشتمە ئیسرائیل‪ ،‬ئەویش كە پاییزی ‪ 1986‬تۆ بە عێراقییەكان بڵێ‪ ،‬دەركردنی جوولەكەكان لە عێراق مەزنترین‬ ‫بوو‪ ،‬من زەكی دینۆم بینی و ئاوھای بە من گوت ”من وەك مامێك خیانەت بوو»‪ .‬منیش دوو پاسپۆرتی زەكی دینۆ و خێزانەكەی حەلوە‬ ‫حەز دەكەم یارمەتی تۆ بدەم‪ ،‬ئەویش بۆ ئەوەی ویژدانم ئارام بێت‪ .‬دینۆم وەرگرت‪ ،‬تا رۆژێك باسی ئەم كێشەیە بۆ راگەیاندنی كوردی و‬ ‫تۆ داوای چی دەكەیت‪ ،‬من ئامادەم»‪ .‬منیش سوپاسی ئەو مامەم عەرەبی بكەم‪ .‬بەم ھەردوو پاسپۆرتەوه‌ بۆمان دیار دەكەوێت كە زەكی‬ ‫كرد و بە دەیان پرسیارم لێ پرسی و یەكێكیان ئەمە بوو؛ چۆن دینۆ و حەلوە دینۆ وەك ھەموو جوولەكەكانی دیک ‌ه لە عێراق دەركراون‬ ‫و بە چ شێوەیەك كوردە جوولەكەكان بڕیاریان دا ئەوها بێن بۆ و مافیان نییە بگەڕێنەوە ئەوێ‪ ،‬ھەروەھا ئامانجیان سەفەری قبرس‬ ‫ئیسرائیل؟ ئەویش لە بەرسڤدا ئاوھای گوت ”دەمەوێ بە كورتی بۆت نەبوو‪ ،‬وەك لە پاسپۆرتەكەدا بە زمانی عەرەبی ئاوھا نووسراوە‪:‬‬ ‫باس بكەم و وەك بەڵگە پیشانت بدەم كە ئێمەی كوردە جوولەكەكان‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪22‬‬

‫لە الپەڕەی چواری پاسپۆرتەكەدا بە زمانی عەرەبی ئاوھا‬ ‫نووسراوە‪:‬‬ ‫الممالك التي یجوز الدخول الیھا بھذا الجواز‬ ‫قبرێ فقط‬ ‫و لە الپەڕەی پێنجی پاسپۆرتەكەدا بە زمانی عەرەبی ئاوھا‬ ‫نووسراوە‪:‬‬ ‫الملحوظات‬ ‫ال یسمح لە بالعودة الی العراق‬

‫پاسپۆرتەكە؟» منیش گوتم «بە راستی من لە ساڵی ‪1986‬ه‌وە و‬ ‫تا ئێستا گەلێك جار لەگەڵ راگەیاندنی كوردی و عەرەبی دەربارەی‬ ‫پاسپۆرتەكە قسەم كردووە‪ ،‬كەچی تا ئێستا ھیچیان چاپ نەكردووە‪،‬‬ ‫ھەروەھا من چەند زانیاری و وێنەیەكم دەربارەی ئەم بابەتە رادەستیان‬ ‫كردووە‪ .‬ئێدی من بۆ باڵوكردنەوەی ئەم راستییە‪ ،‬لەم ماوەی دواییدا‬ ‫ئەم وتارەم رادەستی كۆڤاری «ئیسرائيل‪-‬كورد» كردووە‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫بابەتە بەشێكە لە مێژووی كوردە جوولەكەكانی كوردستانە كە ئەوانە‬ ‫لە الیەن حكوومەتی عێراقەوە دەر كراون و بە ئارەزووی خۆیان‬ ‫نه‌چوون بۆ ئیسرائیل‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫حەلوە دینۆ‪ ،‬كچی عەمران سورچی‪ ،‬گوندی ھیزا‬

‫پاشان زەكی دینۆ بە تووڕەییه‌وه‌ گۆتی ”ئەم نووری پاشا‪ ،‬عەمیلی‬ ‫بەریتانیا بوو‪ ،‬كوردێكی خائین‪ ،‬جاش و بێ ویژدان بوو‪ .‬ئەو گەلێك‬ ‫جار شەڕی كوردەكانی دەكرد‪ .‬نوورە جاش ھەر لەو رۆژەی عێراق‬ ‫بوو بە دەوڵەت و تا كوژرا‪ ،‬تەنیا بۆ جارێك خزمەتی گەلی عێراقی‬ ‫ھەژاری نەكرد‪ .‬ئەو رۆژەی ئەو خائینە لە الیەن عێراقییەكانەوە پارچە‬ ‫پارچە كرا‪ ،‬من لە ئیسرائیل ئەو قسەیەم گوتم؛ ئۆخەی ئەم دوژمنە‬ ‫تەواو بووە و ھیوادارم چارەنووسی ھەموو دوژمنەكانی گەلی عێراق‬ ‫ئاوھا بێت‪ .‬بە ڕاستی ئەو كەسانەی سەرۆكایەتی عێراقیان دەكرد و‬ ‫دوژمنایەتی كوردیان دەكرد‪ ،‬بێجگە لە سەددام حوسێن‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫نەماوە و ھیوادارم ئەویش نەمینێ»‪ .‬ئەم قسانەی زەكی دینۆ كۆن‬ ‫بوون و ئەو ساڵی ‪ 1993‬كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫ئەمساڵیش كە ساڵی ‪2009‬یە‪ ،‬دیسان چووم بۆ ئیسرائیل‪ ،‬ھەروەھا‬ ‫حەلوە دینۆم بینی‪ ،‬ئەویش ئاوھای لە من پرسی «ئایا لە راگەیاندنی‬ ‫كوردی و عەرەبیدا باسی كێشەكەمانت كردووە و بە تایبەت بابەتی‬

‫گەنجێكی زاخۆیی‪ :‬كارێكی زۆر رەوایە كوردیش‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندی هەبێت‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪/‬زاخۆ‬ ‫سەگڤان رەمۆ‪ ،‬بەرپرسی سەنتەری رۆشنبیری هێڤی لە زاخۆ‪ ،‬پێی باشە‬ ‫ئەگەر كورد پەیوەندیی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل هەبێت‪ ،‬هەوڵ بدات ئەو‬ ‫پەیوەندییەی بەهێزتر بكات‪ ،‬چونكە ئیسرائیل واڵتێكی بەهێزی ناوچەكەیە و‬ ‫پەیوەندیی لەگەڵ ئەو‪ ،‬سوودێكی زۆری هەیە‪.‬‬ ‫سەگڤان بۆ گۆڤاری “ئیسرائیل‪-‬كورد” گوتی “ئێمە نابێ لە دروستكردنی‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بترسی و تا ئەو جێیەی لە تواناماندایە هەوڵ بدەین‬ ‫پێشی بخەین‪ .‬بەرژەوەندی و سیاسەتی سەردەمیانە هەموو ئەوەیان دەوێت”‪.‬‬ ‫واڵتانی عەرەبی هەمیشە كورد (بەتایبەتی كوردی باشووری كوردستان) بە دۆست‬ ‫و الیەنگری ئیسرائیل دەزانن و كوردستان بە ئیسرائیلی دووەم هەڵدەسەنگێنن‬ ‫و دەڵێن ئیسرائیل لە كوردستان مەشقی سەربازی بە كورد دەكات‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫حاڵێكیشدایە كە ئااڵی ئیسرائیل هێشتا لە كوردستان هەڵنەكراوە كەچی لە‬ ‫چەند واڵتێكی خۆیان وەك قەتەر و میسر دەشەكێتەوە‪.‬‬ ‫راڤۆ شەریف‪ ،‬هاوواڵتییەكی زاخۆیە و دەڵێ “عەرەب خاوەنی ‪ 22‬واڵتن و‬ ‫زۆربەیان پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل هەیە و باڵیۆزەكانیان لە ئیسرائیلن‪،‬‬ ‫بەاڵم نازانم بۆچی ئەو پەیوەندییە بۆ كورد ناڕەوایە؟”‪.‬‬ ‫سەگڤان كە سەرنووسەری رۆژنامەی رەوشەنیشە گوتی “دراوسێكانمان بە هیچ‬ ‫شێوەیەك لە ئێمە رازی نین و چەندیش ئێمە زیاتر بەرەو سەربەخۆیی بچین‪،‬‬ ‫ئەوەندە زیاتر لە ئێمە نارازی دەبن”‪.‬‬ ‫بارزان مستەفا‪ ،‬قوتابی پەیمانگەی تەكنیكیی زاخۆیە و دەڵێ “هەر هەنگاوێك‬ ‫كە لە بەرژەوەندیی گەل و واڵتەكەماندا بێت و حكوومەتەكەمان بیهاوێت‪ ،‬بە‬ ‫هەنگاوێكی پیرۆزی دەزانم”‪ .‬ئەو قوتابییە بوونی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل‬ ‫بە كارێكی ئاسایی و رەوا دەزانێت و دەڵێ “ئەوان رەنگە هیچ منەتێكیان بە‬

‫ئێمە نەبێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە پێویستیمان پێیان هەیە‪ ،‬بۆیە وەك واڵتانی دیكەی‬ ‫دنیا و واڵتانی عەرەبیش دەبێ لە دوای بەرژەوەندیی خۆمان بگەڕێین”‪.‬‬ ‫بارزان هەروەها پێی وایە هەبوونی پەیوەندییەكی لەم چەشنە‪ ،‬هیچ كاریگەرییەكی‬ ‫لەسەر مەسەلەی ئایینی كورد نابێت و دەڵێ “ئەگەر لەگەڵ ئەوان پەیوەندیمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬هیچ كاریگەرییەكی لەسەر ئێمە نابێت‪ ،‬چونكە پەیوەندییەكی ئابووری‬ ‫و سیاسی دەبێت”‪.‬‬ ‫ئەو كەسانەی لەم راپۆرتەدا دژایەتیی ئەو پەیوەندییەیان كرد‪ ،‬ئەوانە بوون‬ ‫كە یەخسیری عەرەب و كولتووری عەرەبی لەسەر ئەون هەبوو‪ ،‬هەروەك‬ ‫كەسێكی ناسراوی زاخۆیی كە نەیویست ئاماژە بە ناوەكەی بدەین گوتی “برا‬ ‫عەرەبەكانمان لێمان تووڕە دەبن”‪.‬‬ ‫راڤۆ شەریف درێژە بە قسەكانی دەدات و دەڵێ “بەداخەوە بزووتنەوەی‬ ‫كوردی‪ ،‬گرینگییەكی زۆری بە ئازادیی فەلەستینییەكان داوە‪ ،‬ئەو كارەشی‬ ‫لەبەر هەستی ئیسالمیبوونی كردووە و هەستی نەتەوایەتیی لە الی كورد الواز‬ ‫كردووە‪ .‬هەروەها لە هەموو شۆڕش و بزاڤە رزگاریخوازە كوردییەكاندا‪ ،‬بە هۆی‬ ‫كارتێكردنی ئیسالمەوە‪ ،‬كورد هیچ گرینگییەكیان بە ئیسرائیل نەداوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هەندێكیشیان یارمەتیی فەلەستینییەكانیان داوە”‪.‬‬ ‫راڤۆ كە ‪ 16‬ساڵ لە دانیمارك و سوید ژیاوە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی بوونی‬ ‫پەیوەندییەكی لەم چەشنە بە پێویست و پیرۆز دەزانێت‪ ،‬هەروەها پێی باشە‬ ‫ئەو كوردە جوولەكانەی لە ئیسرائیل دەژین كە ژمارەیان زیاتر لە ‪ 200‬هەزار‬ ‫كەس دەبێت‪ ،‬رۆڵێكی بەرچاو لە لۆبیی كوردیدا بگێڕن و دەڵێ “ئەركی ئەوانە‬ ‫لە ئیسرائیل لۆبیی كوردی دروست بكەن و پەرە بە پێشخستنی پەیوەندییەكان‬ ‫بدەن”‪.‬‬

‫«لە هەموو شۆڕش و بزاڤە رزگاریخوازە كوردییەكاندا‪ ،‬بە هۆی كارتێكردنی ئیسالمەوە‪ ،‬كورد هیچ‬ ‫گرینگییەكی بە ئیسرائیل نەداوە‪ ،‬تەنانەت هەندێكیشیان یارمەتیی فەلەستینییەكانیان داوە»‬

‫بارزان مسته‌فا‬

‫راڤۆ شه‌ریف‬

‫سه‌گڤان ره‌مۆ‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪24‬‬

‫جوولەكەكانی كوردستان‬ ‫كولتوورێكی ئایینی و پڕمانا‬ ‫ئا‪ :‬كۆژین ئه‌حمه‌د‬ ‫کۆمه‌ڵێک وێنه‌ی دۆکیۆمێنتاریی کورده‌ جووله‌که‌کان‬ ‫نەریت و باوەڕی ئایینی‬ ‫ئاستی بەها ڕۆحانییەكان لە هەموو كۆمەڵگەیەكدا بە شێوەیەكی‬ ‫بەرفراوان بەندە لەسەر بەرجەستەبوونی دڵنیایی‪ ،‬دۆخی ئابووری‪،‬‬ ‫قەبارەی دانیشتووان و پەیوەندی و گەیاندن بۆ باشتر هەڤپەیڤین لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵگەكانی دیكەدا‪ .‬لە بارەی جوولەكەكانی كوردستانەوە تەواوی‬ ‫ئەم فاكتەرانە نەرێنی بوون‪ ،‬ژیان لە ناوچەكەدا قورس بوو‪ ،‬كۆچكردن‬ ‫لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی دیكە بەهۆی كارەساتە سروشتییەكانەوە‬ ‫(تاعون و الفاو) یاخود تێكدان و وێرانكردن بە دەستی سەرۆك‬ ‫هۆزەكان لە ناو پاشماوەیەكی كەمی دانیشتوواندا باو بوو‪ ،‬كۆمەڵگەی‬ ‫جوولەكەكان لە هەر هەرێمێك كە نیشتەجێ بوون‪ ،‬بەرەو بچوكبوونەوە‬ ‫دەچوون لە سەدان و هەزارانەوە بەرەو چەند خێزانێك‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫لە چەند كاتێكی كورتی بێ كێشەدا و لەگەڵ دەستەبەربوونی دڵنیایی‬ ‫لە ناو خێزانەكاندا‪ ،‬چەند ناوەندێكی فێربوون برەویان دەسەند‪ ،‬كوردە‬

‫‪25‬‬

‫جوولەكەكان وەك هەر كۆمەڵگەیەكی الدێیی دیكە‪ ،‬ئیمانداری بەهێز‬ ‫بوون و عەوداڵی دەستەبەركردنی زانیاری ورد بوون لەسەر ڕێساكانی‬ ‫جوولەكە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی زۆرینەیان توانای خوێندنی دوعاكانیان‬ ‫بە زمانی عیبری نەبوو‪ ،‬بەاڵم هەموو ئاگادار و خزمەتكاری پەرستگە‬ ‫بوون‪ ،‬نەك تەنیا ڕۆژانی شەممە و پشوو كە ڕۆژی خواپەرستییە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە ڕۆژەكانی دیكەی هەفتەشدا‪.‬‬ ‫هەموو جەژنەكانی جوولەكەكان گرینگییان پێ دەدرا و بە خۆشییەكی‬ ‫زۆرەوە دەگێڕدرا سەرەڕای سەرقاڵبوون بە كاری ڕۆتینی ڕۆژانەوە‪،‬‬ ‫بنەمای ڕەوشت و داب و نەریتەكانی جودایزم لە ڕێگەی زمانەوانییەوە‬ ‫نەوە لەدوای نەوە لە شێوەی پەند و وەعزی ئایینی لە پەرستگەكاندا‬ ‫دەگێڕدرانەوە‪ .‬ئەم وتارانە ڕۆڵێكی گرینگیان لە چاكسازیی ئایینی‬ ‫و نەتەوەییدا هەبوو بە تایبەتی لە كۆمەڵگەیەكی لێكدابڕاوی وەك‬ ‫كوردستان كە پەرتووك دەگمەن و ڕادەی نەخوێندەواریش زۆر بوو‪،‬‬ ‫ئەو پەندانە بریتی بوون لە چیرۆكە ئەفسانییەكان و كارەكانی باوك‬ ‫(یەكێك لە ڕەگەزەكانی ئادەمیزاد كە لە تەوراتدا ناوی هاتووە)‪،‬‬ ‫پادشا و قارەمانە میژووییەكان‪ ،‬پێغەمبەر و هاخامەكان و سۆفییەكان‬ ‫لەگەڵ ئایینخوازانی ئاسایی نێر و مێ‪ .‬تەواوی بابەتەكانیش لەگەڵ‬ ‫تایبەتمەندی بینەر و گوێگراندا هەڵدەبژێردران و خۆیان لە خۆیاندا‬ ‫دڵگیر بوون بە هۆی فێركردنی بنەماكانی خو و رەوشت‪ ،‬پەشیمانی‬ ‫لە ڕەفتاری خراپ و جێگیركردنی فیداكاری لە ئیمانی گەورەكاندا‪.‬‬ ‫ئاماژەدان بە موعجیزە ڕزگاركەرەكان‪ ،‬ئاسوودەیی زیاتریان بە‬ ‫كۆمەڵگەی جوولەكە دەبەخشی جگە لە ئارامگرتن لەسەر تەنگانە و‬ ‫ناخۆشییەكانی ژیانی ڕۆژانە و درێژەدانی هیوای قوربانیدان و هاتنی‬ ‫ئازادیبەخش‪.‬‬ ‫جوولەكەكان لە نەریتە هەمەجۆر و بابەتە ئایینییەكانیاندا پابەندبوونی‬ ‫خۆیان بۆ خاكی ئیسرائیل وەك خاكی بنەچە دەردەخست‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫دانانی ئەو ناوانەی لە تەوراتدا هەبوون بۆ چەند شوێنێكی كوردستان‪،‬‬ ‫وەك (ئێكرۆن) بۆ ناوەندی قەزای ئاكرێ و ناوزەندكردنی زاخۆ بە‬ ‫(قودسی كوردستان)*‬ ‫هەموو ئەو جولەكانەی كۆچی دواییان دەكرد‪ ،‬بە جۆرێك لە‬ ‫گۆڕدا دەنێژران كە روویان لە ئورشەلیم بێت لەبەر ئەوەی لە ڕۆژی‬ ‫زیندووبوونەوەدا بۆ گەیشتن بەوێ زیاتر هانیان بدات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫کوردێکی جووله‌که‌ دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ ئیسرائیل‬

‫لە نێوان كوردە جوولەكەكان و جوولەكەكانی ڕۆژهەاڵتی ناوین و‬ ‫باكووری ئەفریقیا لەگەڵ كۆمەڵگە ناجوولەكەكاندا‪ ،‬نەریتی هاوبەش‬ ‫هەبوون‪ ،‬وەك ڕێزگرتن و سەردانی ئەو گۆڕ و مەزارانەی بە شوێنی‬ ‫ناشتنی پیاوانی پیرۆز دادەنران‪.‬‬ ‫چارەسەركردنی نەخۆشی‬ ‫ژنانی نەزۆك و ئەوانەی خاوەن منداڵی ئیفلیج بوون‪ ،‬زۆر سەردانی‬ ‫ئەو مەزارانەیان دەكرد‪ .‬ئەوانەی سەردانی شوێنە پیرۆزەكانیان دەكرد‬ ‫لە پیاوانی ئایینی دەپاڕانەوە بۆ چاككبوونەوەیان لەو نەخۆشیانە‬ ‫دوعایان بۆ بكات‪ .‬لە الیەن سۆفییەكانی ناو پەرستگاكەشەوە نوشتەی‬ ‫هەمەجۆر ئامادە دەكران بۆ ساڕێژكردنی باری دەروونی السەنگ و‬ ‫گێڕانەوەی پەیوەندیی خۆشەویستی وەك ئەوەی ژنێك خۆشەویستیی‬ ‫خۆی لەالی مێردەكەی لەدەست دابێت‪.‬‬ ‫یەكێك لەو دەرمانە فۆلكلۆرییانەی هەبوو‪ ،‬خوێن دەرهینان لە پشت‬ ‫(كەڵەشاخ) بوو بە هۆی گوێزانێكی تیژەوە بۆ ئەوانەی خولیای بوون‬ ‫لەگەڵ ئامادەكردنی خواردنەوەی گیایی و كرێمی خۆماڵی‪.‬‬

‫هونەری زمانەوانی و كاری دەستی‬ ‫وەكو كۆمەڵگە الدێییەكانی دیكەی ئەو سەردەمە‪ ،‬هونەری‬ ‫جوولەكەكان كارامەیی و كرداری پێوە دیار بوو‪ ،‬وەك چنینی‬ ‫هەمەچەشن و فەرش‪ ،‬بەكارهێنانی خوری بۆ چنینی چەندین بابەتی‬ ‫جیاوازی وەك گۆرەوی‪ ،‬دەستكێش و كاڵو و دروستكردنی ملپێچ و زیاتر شەیدای بابەتەكە بكات‪ .‬چیرۆكخوێنەكان لە ڕێگەی ئاماژەكردن‪،‬‬ ‫گۆڕینی سیمای دەموچاو‪ ،‬دەنگگۆڕین و دروستكردنی كاریگەریی‬ ‫دەستەسڕی ئاوریشم‪.‬‬ ‫ئەو كەسانەشی توانای كڕینی جلوبەرگی تازەیان نەبوو‪ ،‬ئەوا دەنگیی وەك دەنگی پێی ئەسپ زیاتر زیندووییان بە بابەتەكان‬ ‫كەلوپەلە كۆنەكانیان بە شێوەیەكی سادە بە ڕەنگی پرشنگدار دەبەخشی‪.‬‬ ‫چیرۆكەكان لە ڕووی درێژی و ناوەڕۆكەوە هەمەڕەنگ بوون‪ ،‬هەر‬ ‫وەك شینی تۆخ (نیلی) و سوورێكی تێر ڕەنگ دەكرد بۆ بەخشینی‬ ‫ئادگارێكی نوێ‪ .‬چەند كەسێكی كەمیش زێڕنگر و زیوچی بوون‪ .‬لە سەركێشی پاڵەوانان و بەدبەختی و خۆشەویستی تراژیدیاوە بگرە‬ ‫لەكاتی بۆنە و فێستیڤالەكاندا خانمان زێڕ یاخود زیویان دەپۆشی هەتا خو و رەوشتی بەرز و بابەتە ڕۆحانییەكان و هەروەها گاڵتە و‬ ‫وەك لوتەوانە‪ ،‬گوارە‪ ،‬ملوانكە‪ ،‬بازنگ و خڕخاڵ‪ ،‬هەروەها چەند گەپ‪ ،‬هەڵە و چەوتی لەگەڵ چیرۆكە ئاسوودەبەخشەكان‪ .‬هەندێك‬ ‫زەنگوڵەیەكی وردیشیان پێوە بوو‪ .‬مندااڵنی بچوكیش ملوانكەی جار چیرۆكەكان بۆ ماوەی چەند شەوێكی زستان درێژ دەكرانەوە و‬ ‫هەمە چەشنی زیویان لەگەڵ چەند دەستەواژەیەكی عیبری و زەنگوڵە هەردەم چیرۆكخوان لەو خااڵنەدا دەوەستا كە گوێگر تووشی دوودڵی‬ ‫دەپۆشی بۆ پاراستنیان لە چاو و گیانی بەد‪ .‬لە كاتی بۆنەكاندا پیاوان بكات هەتا شەوی داهاتوو‪.‬‬ ‫جلوبەرگی لە خوری دروستكراوی فراوانیان لەبەر دەكرد لەگەڵ سەر‬ ‫گۆرانیش یەكێك لە شتە باوەكان بوو‬ ‫و سەربەستی درێژ و قایش و كێالنی خەنجەری لە زیو نەخشێنراو‬ ‫ژنان بە دەنگە خۆشەكانیانەوە لە كاتی الواندنەوەی مردوودا‬ ‫هەندێك لە پیاوانی پیریش دارجگەرەی لولە دریژی سەرنجڕاكیشیان‬ ‫دەناسران و هەموو ئەوانەی لەوێ بوون‪ ،‬تووشی گریانی بەكوڵ دەبوون‪.‬‬ ‫هەڵدەگرت‪.‬‬ ‫هەندیك لە ژنان و پیاوان لە چیرۆكخوانی و گۆرانیدا بەهرەیان بە زۆری‪ ،‬هەموان لە كاتی پیاسەكردن بە شەقامەكاندا یاخود لەكاتی‬ ‫هەبوو‪ .‬ویژە و فۆلكلۆرێكی دەوڵەمەند بەشێكن لە هەگبەی كوردە تەنیای لە چۆڵەوانیدا گۆرانییان دەچڕی‪ .‬بە گشتی گۆرانییەكان بەبێ‬ ‫جوولەكەكان‪ ،‬تەنانەت هەندێك لە باشترین چیرۆكخوانانی كورد ژەندنی ئامێری مۆسیقا بوون‪ ،‬جگە لە كاتی ئاهەنگ و بۆنەكانی‬ ‫جوولەكە بوون و لەالیەن هەوادارانی موسڵمان و جوولەكەوە داوا سەماكردندا نەبێت كە فلووتێكی دارین و تەپڵی مس لێ دەدران‪.‬‬ ‫*مەبەست لە قودسی كوردستان لەڕووی پێكەوە ژیانی جوولەكە و‬ ‫دەكران بۆ چیرۆكخواندن‪ .‬بابەتە گشتییەكانی چیرۆك لەالی گوێگران‬ ‫زانراو بوون‪ ،‬بەاڵم چیرۆكخوانی ڕاستەقینە ئەوە بوو كە گوێگرانی موسڵمانەوەیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪26‬‬

‫رای گشتیی ئیسرائیل «تورکیا هێرش دەکاتە سەر کوردەکان هیچ‬ ‫واڵتێکی ئیسالمی دەنگی لێوە نایه»‬ ‫نووسینی‪ :‬سوزان تارگیەین‬ ‫پێم باشە بەچەند دێڕێک ئاماژە بەم گوتانه‌ بدەم کە لە هەر یەک لە‬ ‫«جێروزالێم پۆست» و «هائارێتز»دا باڵو کراونەتەوە‪ ،‬ئەمەش لە دوای‬ ‫ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی تورکیا و ئیسرائیل ل ‌ه رای گشتیی ئیسرائیل‬ ‫له‌باره‌ی پەیوەندییەکانی خۆیان تورکەکان وەرگیراوە‪ ،‬لە راستیدا زۆر کەس‬ ‫لەو باوەڕەدا نین کە هاوواڵتیانی ئیسرائیل ئاگاداری بارۆدۆخی کوردانن‪،‬‬ ‫ئەوان وەک جوولەکە خۆیان بە دۆست و برای گەلی کورد دەزانن‪،‬‬ ‫چۆن دەڵێى دوو ڕوو لە زمانى تورکى بەم شێوەیە دەڵێى‪.‬‬ ‫ره‌خنه‌ی سەرۆک وەزیرانى تورکیا له‌سه‌ر هێرشه‌کانی سه‌ر غه‌ززه‌‪،‬‬ ‫نموونه‌یه‌کی دیکه‌ی دووڕوویى واڵتانى عەرەبى و ئیسالمییه‌‪ .‬کاتێک دەڵێ‬ ‫«ئانکارا دەبێ بڕیار بدات ‪»،‬‬ ‫هەموو جیهانیش به‌ وەحشیەتیى ئەوان (تورکیا) دەزانێ کاتێک هێرشی‬ ‫ئاسمانی ده‌که‌هن ‌ه سەر خاکى کوردان‪ .‬هیچ واڵتێکى عەرەبى تەنیا بە یەک‬ ‫وشەش هیچ رەخنەیەکیان لەو هەموو کوشتکار و وێرانکارییەى تورکیا‬ ‫دەرهەق بە گه‌لی کورد نه‌بوو‪ .‬جگەلەوە تورکەکان رێگه‌یان بە کورده‌کان‬ ‫نەدەدا ته‌نانه‌ت ناوى منداڵەکانیشیان بە کوردى بنێن‪ .‬لە هەوڵێکى رێکخراودا‬ ‫زیاتر لە سێ هه‌زار الدێى کورد خاپوور کران و زیاتر لە ‪ 370‬هه‌زار هاوواڵتى‬ ‫سڤیل کوژران و لە شوێنەکانى خویان دوور خرانەوە‪ .‬تا ئێستا لە هەموو‬ ‫مێژووی ئیسرائیلدا‪ ،‬ئەو جۆرە کارەساتە مرۆییەى دەرهەق بە عەربەکان‬ ‫نەکردووە و ته‌نانه‌ت هه‌وڵیشی نه‌داو‌ه بیکات‪.‬‬ ‫ئەردۆغان پێویستە لە جیاتى ئەوەى ئەو کەفوکوڵە ساختەیەى خۆى‬ ‫لە کارەکاى (ئێى دى ئێف) بۆ غەززە هەڵڕێژى و دایبمرکێنێتەوە‪ ،‬رووى‬

‫خۆى لەو تۆمەتە حەیابەر و دووڕوویانەیه‌ پاک بکاتەوە کە هێرش دەکەن ‌ه‬ ‫بۆ سەر کوردەکان‪.‬‬ ‫کینیپ جێروزالێم‬ ‫تورکەکان دەمارگیرى نەتەوایەتییان هەیە‪ .‬یه‌ک و نیو ئەرمەن لە ژن و‬ ‫منداڵ و پیاوه‌و‌ه لە ناو دەبەن و لە ماوە ‪ 50‬ساڵدا بێشومار نەتەوەکانی‬ ‫یونانى و کورد دەکوژن‪ ،‬خێوه‌تگه‌ى ژن و مندااڵنى کورد بۆردوومان دەکەن‪.‬‬ ‫لۆمەى ئێمەش دەکەن لەسەر منداڵەکانى غەززە‪ ،‬ئەمە ئەو پەڕى دووڕووییە‬ ‫و هیچ پەیوەندییەکى بە مافى مرۆڤه‌وه‌ نییە نە لە دوور و نە لە نزیکه‌وه‌‪،‬‬ ‫تەنیا خۆهەڵکێشان و رقدەربڕینە‪ .‬منیش دەڵێم ئێمە پشتگیرىی گۆنگرێسى‬ ‫ئەمریکا دەکەین بۆ ناساندنى کۆمەڵکوژیى ئەرمەنییەکان‪ .‬ئەمەش تەنیا بۆ‬ ‫ئەوەى چیتر بارى پڕچەک بۆ تورکیا نەچێت‪.‬‬ ‫جاک کوهین‪ ،‬ناتانیا‬ ‫تورکیا تۆ یان دەبێ لەگەڵ ئێمە بى یان پشتت بە گۆڕانکارییە نوێیەکانه‌و‌ه‬ ‫ببەستیت‪ .‬ئەگەر نا واڵتێکی وەک تورکیا لە مێژووی خۆیدا بۆ نەته‌وەکانی‬ ‫وەک ئەرمەنی و کورد و چه‌ندین نه‌ته‌وه‌ی دیکه‌ تا ئێستا بە هۆی ئەوەی زوڵم‬ ‫و زۆردارییان ده‌رهه‌ق کراوه‌ دەناڵێنن‪ .‬دیارە ئەردۆغان ئاگاداری فڕۆکەکانی‬ ‫نییە ک ‌ه رۆژانە گوندی کوردەکان وێران دەکه‌ن و ژن ومنداڵ دەکوژن‪ ،‬ئەمە‬ ‫پێی دەگوترێ دووڕوویی‪.‬‬ ‫وەرگێرانی‪ :‬بارزان ابراهیم‬

‫دایکانی ئاشتی پشتگیری له‌ ئۆجه‌الن ده‌که‌ن‬

‫هاوواڵتیانی‬ ‫ئیسرائیل سەبارەت‬ ‫بە پەیوەندییەکانیان‬ ‫لەگەڵ تورکیا‬ ‫هاوسۆزییان بۆ کورد‬ ‫دووبارە کردەوە‬

‫‪27‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫پڕۆفیسۆر ئایل زیسەر‪ :‬سەركردەكانی ئیسرائیل پێیان وای ‌ه‬ ‫كۆمەڵگه‌یەکی بەهێزی كوردی لە عێراق لە بەرژەوەندی ئیسرائیلدایە‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین‪ :‬ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫پرۆفیسسۆر ئایل زیسه‌ر‬

‫پڕۆفیسۆر ئایل زیسە‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫سەنتەری موشی دایان بۆ توێژینەوە‬ ‫لە سیاسەتەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و باكووری ئەفریقایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و بەڕێوەبەری بەشی مێژووی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و باكووری‬ ‫ئەفریقا لە زانكۆی تەلئەبیب لە‬ ‫ئیسرائیله‌ و شارەزاییەكی زۆر لە‬ ‫دۆسییه‌ی كورد لە عێراق هەیە‬ ‫و چەندین راپۆرتی دۆكیۆمێنتاری‬ ‫لەبارەی كوردەوە نووسیوە و‬ ‫چەندین كتێبیشی لەسەر كێشە‬ ‫نەتەوایەتییەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست نووسیوە‪.‬‬

‫پرۆفیسۆر ئایل زیسەر له‌باره‌ی بوونی په‌یوه‌ندیی نێوان کوردی‬ ‫عێراق و ئیسرائیل ده‌ڵێت «هیچ شتێك دەربارەی پەیوەندیی فەرمیی‬ ‫نێوان ئەو دووانە نازانم‪ ،‬رەنگە هەندێ پەیوەندیی ئابووری لە نێوان‬ ‫هاواڵتییە ئیسرائیلییەكاندا هەبێت و هەندێكیش وەك گەشتیار‬ ‫سەردانی ئیسرائیلیان كردووە‪ ،‬بەاڵم هیچ شتێك دەربارەی پەیوەندیی‬ ‫فەرمی نییە»‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات که‌ ئیسرائیل له‌ هه‌ڵسوکه‌وتیدا له‌گه‌ڵ‬ ‫مه‌سه‌له‌ی کورد ده‌بێ دڵی تورکیاش را بگرێت و ده‌ڵێت «حكوومەتی‬ ‫ئیسرائیل زۆر بە ئاگاوە هەڵسوكەوت بەرامبەر بەم مەسەلەیە دەكات‪،‬‬

‫ئەمەش بەهۆی ئەو هاوپەیمانییە ستراتیژییەی لەگەڵ توركیا هەیەتی‪،‬‬ ‫لە هەمان كاتیشدا ئیسرائیل پاڵپشتی لە سیاسەتی ئەمریكا دەكات‬ ‫دەربارەی كوردەكانی عێراق‪ ،‬لەبەر ئەوە سیاسەتەكە‪ ،‬سیاسەتێكی بە‬ ‫ئاگا و دوو دڵییەوه‌یه‌»‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی ئه‌و خۆشه‌ویستییه‌ی کورده‌کان سه‌ره‌ڕای موسڵمانبوونیانه‌وه‌‬ ‫بو گه‌لی ئیسرائیل هه‌یانه‌ ده‌ڵێ «هیچ هۆكارێك نییە بۆ توندڕەویی‬ ‫لەنێوان مسوڵمان و ئیسرائیلدا‪ .‬توركیا واڵتێكی موسڵمانە و هێشتا‬ ‫پەیوەندییەكی پتەوی لەگەڵ ئیسرائیل هەیە‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەگەر‬ ‫بەرژەوەندیی گشتی و هەروەها دوژمنی گشتی هەبوو (سەدام حوسێن)‪،‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪28‬‬

‫خۆشەویستییەكی زۆر بۆ كوردی‬ ‫له‌باره‌ی داهاتووی کورده ل ‌ه‬ ‫عێراق هەیە لە ئیسرائیل»‪.‬‬ ‫ئیسرائیل پاڵپشتی لە سیاسەتی ئەمریكا باکووری کوردستانیشه‌وه‌ گه‌تی‬ ‫ئایل زیسەر له‌باره‌ی‬ ‫«پارتی داد و گه‌شه‌پێدان لە‬ ‫بۆچوونی دەكات دەربارەی كوردەكانی عێراق‬ ‫سه‌رکرده‌کانی ئیسرائیل بۆ‬ ‫هەوڵدایە بۆ راكێشانی پاڵپشتی‬ ‫کورده‌کانی عێراق ده‌ڵێ «ئەوان‬ ‫كوردی بۆ الی خۆی بەوەی هەستی‬ ‫بڕوایان بەوەیە كە كۆمەڵگه‌یەكی بەهێز و ئارامی كوردی لە عێراق‪ ،‬لە نەرمی ئیسالمییان دەجووڵێنێت‪ ،‬بەاڵم دڵنیا نیم لەوەی ئەوان بتوانن‬ ‫بەرژەوەندی ئیسرائیلدایە‪ ،‬بەاڵم ئایا بە مانای سەربەخۆیی دێت‪ ،‬ئەوا بەو رێگه‌یە سەركەوتوو بن»‪.‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ كورد و ئەمریكا كە بڕیاری لەسەر بدات»‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی داهاتووی کورد له‌ ناوچه‌که‌شه‌وه‌ گوتی «ئەوە بۆ خودی‬ ‫له‌ وه‌اڵمی پرسیارێکماندا که‌ ئایا ئیسرائیل پێی باشە عێراق هەر بە کورده‌کان دەگەڕێتەوە كە بڕیاری له‌سه‌ر بدەن که‌ ئایا دەیانەوێت ببنە‬ ‫یەك واڵتی بمێنێتەوە یاخود پێی باشە پارچە پارچە بكرێت و ببێتە سەربەخۆ یان نا؟ هیچ الیەنێك ناتوانێت بڕیاریان بۆ بدات‪ .‬بۆ خۆیان‬ ‫سێ بەش؟ گوتی «ئەوە پرسیارێكی زەحمەتە‪ ،‬بەاڵم واڵتێكی ئارام و دەبێ بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆیان بدەن»‪.‬‬ ‫یەكگرتوو هەمیشە باشترە لەوەی كە پارچە پارچە كرابێت و بۆ ئەو‬ ‫له‌باره‌ی ئه‌گه‌ری ئاساییبوونه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی عێراق و ئیسرائیل‬ ‫ناوچەیە سەرچاوەی ناسەقامگیری بێت»‪.‬‬ ‫تا راده‌ی کردنه‌وه‌ی باڵیۆزخانه‌ گه‌تی «ئەوە روو دەدات‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫لەم دوایەدا ئەمریكا هەڵوێستی خۆی بەرامبەر ئێران نەرم كردووە‪ ،‬یەك حاڵەتدا ئەویش تەنیا ئەگەر پڕۆسەی ئاشتەوایی بەرەو پێشەوە‬ ‫له‌ باره‌ی ئه‌وه‌ی که‌ پرۆفیسۆر پێی وایە ئەو نەرمییە هەتا ئەو سنوورە رۆیشت»‪.‬‬ ‫بڕوات كە لە بەرامبەر بەرنامەی چەكی‬ ‫ناوەكیی ئێراندا دەست هەڵبگرێت و‬ ‫پەیوەندییەكانی واشنتن و تاران ئاسایی‬ ‫ببنه‌وه‌؟ ده‌ڵێ «نەخێر پێم وا نییە و‬ ‫بە بۆچوونی خۆم لە دوارۆژدا‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫لە رووی دیپلۆماتیک و سەربازییەوە‬ ‫دژی ئێران مل دەنێت»‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌باره‌ی کاریگه‌رییه‌کانی ئارامبوونه‌وه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کانی ئێران و ئه‌مریکاشه‌وه‌‬ ‫پێی وایه‌ «هیچ كاریگەرییەك نابینم‪.‬‬ ‫كوردەكانی عێراق بەوە بینراون كە‬ ‫هاوپەیمانی ئەمریكان»‪.‬‬ ‫ئایل زیسەر پێی وایه‌ «ئیسرائیل‬ ‫دەیەوێت ئەمریكا كرداری دیپلۆماتیكی‬ ‫و سەربازیی دژی ئێران ئێران ئەنجام‬ ‫بدات»‪.‬‬ ‫توركیا لەم ماوەی دوایەدا‪ ،‬بۆچوونی‬ ‫خۆی بەرامبەر ئیسرائیل توند كردووە‬ ‫و لە هەمان كاتیشدا بەرامبەر حەماس‬ ‫نەرم بووە‪ ،‬له‌ وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌دا که‌ ئایا ئیسرائیل بیر لەوە‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کانی ئیسرائیل له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا هه‌ندێک ئاڵۆزییان تێ‬ ‫دەكاتەوە كە لە توركیا دوور بكەوێتەوە و لە جێگه‌ی ئەویش كورد که‌وتووه‌‪ ،‬پرۆفیسۆر ئایل زیسه‌ر‪ ،‬مامۆستای زانکۆ و شاره‌زای‬ ‫وەك پتەوترین هاوپەیمانی لە ناوچەكە دابنێت؟ ئایل زیسەر گوتی دۆسییه‌ی کورد‪ ،‬له‌باره‌ی ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌وه‌ ده‌ڵێ «هێشتا هەندێ‬ ‫«هێشتا توركیا واڵتێكی بەهێزە‪ ،‬بۆ كوردەكانیش هەتا ئێستا ئاڵۆزی لەنێوان ئەو دوو حكوومەتەدا هەیە‪ ،‬بەاڵم لەو بڕوایەدام كە‬ ‫پرسیاری ئەوە لە ئارادایە كە ئایا ئەوان دەوڵەتێكی سەربەخۆیان ئەو هاوپەیمانییەتە لە داهاتوودا هەر بە پتەوی دەمێنێتەوە بەو‬ ‫دەبێت یان نا‪ ،‬بەاڵم ئیسرائیل دەیەوێت پەیوەندییەكی نەرمونیان و شێوەیەی كە لەكاتی بوشدا بوو»‪.‬‬ ‫هاوڕێیانەی لەگەڵ كوردەكانی عێراق هەبێت»‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫دێوه‌زمه‌یه‌ک ب ‌ه ناوی سوپای پاسداران‬ ‫پێکهاته‌ی ناوخۆیی‬

‫ئا‪ :‬بەهرام ئەحمەدی‬

‫سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی‪ ،‬ڕێكخراوێكی نیزامییە كە لە یەكەم ڕۆژەكانی پاش شۆڕشی ‪ ،1979‬بە‬ ‫فەرمانی سەید ڕۆحوڵاڵ خومەینی دامەزرا‪ .‬خومەینی ڕۆژی ‪2‬ی گوڵاڵنی ساڵی ‪1358‬ی هەتاوی (بەهاری ‪1979‬ی‬ ‫زایینی)‪ ،‬لە فەرمانێكیدا بۆ مەجلیسی شورای شۆڕشی ئیسالمی‪ ،‬بە شێوەی فەرمی دروستبوون و دامەزرانی ئەم‬ ‫ڕێكخراوەی ڕاگەیاند و شوورای شۆڕشیش بە دامەزراندنی شوورای فەرماندەیی سوپای پاسداران‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫گرینگی لە پێناو سازماندەیی ئەم ڕێكخراوەدا هەڵگرت‪ .‬ڕێكخراوێك كە لەو كاتەوە تا ئێستا وەك باڵی چەكداریی‬ ‫كۆماری ئیسالمیی چاوی لێ دەكرێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪30‬‬

‫هەرچەند بەرپرسیارێتیی سوپای پاسداران لە پێوەندیی لەگەڵ ڕادەی‬ ‫بەرپرسیارێتیی هێزە چەكدارەكانی دیكەی وڵاڵتدا بەپێی یاسای كۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬دیاریكراوە و تێیدا جەخت لەسەر هاوكاریی و هاوئاهەنگیی برایانەی‬ ‫نێوان ئەو هێزانە كراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا سوپای پاسداران هەر لە سەرەتاوە‬ ‫بوو بە ئەڵتەرناتیڤێك بۆ ئەرتەش و ئەمەش لەوەوە سەرچاوەی دەگرت كە‬ ‫بەرپرسانی رژێمی تازە بە دەسەاڵت گەیشتوو و لە سەرەوەی هەموویان خودی‬ ‫ئایەتوڵاڵ خومەینی‪ ،‬باوەڕ و متمانەیەكی ئەوتۆیان بە ئەرتەش نەبوو‪.‬‬ ‫پێش دامەزرانی سوپای پاسداران‪ ،‬سێ گرووپ بەم ناوەوە بوونیان هەبوو و‬ ‫لە چەند پێگەی جۆراوجۆردا كە بریتی بوون لە‪ :‬مقەڕی ساواك لە سەڵتەنەت‬ ‫‌ئاباد (پاسدارانی ئێستا)‪ ،‬پادگانی قەسری فیرووزە (ئێستا بنكەی هێزی‬ ‫ئاسمانیی ئەرتەشە) و هەروەها لە پادگانی لەویزان‌ چاالكییان بەڕێوە دەبرد كە‬ ‫بە فەرمانی خومەینی ئەم سێ گرووپە یەكیان گرت و مقەڕی سەرەكیی ئەوان‬ ‫كە لە شەقامی پاسداران هەڵكەوتبوو‪ ،‬وەك ستادی ناوەندیی سوپای پاسدارانی‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی دیاری كرا‪.‬‬ ‫یەكەمین فەرماندەی سوپای پاسداران پێش ئەوەی ببێتە ڕێكخراو‪ ،‬كەسێك‬ ‫بوو بەناوی جەواد مەنسووری كە یەكێك بوو لە ئەندامانی كۆنی حیزبی میللی‬ ‫ئیسالم و گرووپی جوندوڵاڵ پێش شۆڕشی ‪ .1979‬ئەو پاشان چووە وەزارەتی‬ ‫دەرەوە و بوو بە سەفیری ئێران لە وڵاڵتی چین‪ .‬پاش ئەو‪ ،‬عەباس ئاقا‬ ‫زەمانی‪ ،‬ناسراو بە (ئەبوو شەریف)‪ ،‬فەرماندەیی بەشی عەمەلیاتی سوپای‬ ‫كەوتە ئەستۆ‪ .‬ئەبوو شەریف پێش شۆڕش‪ ،‬یەكێك لە ئەندامان و دامەزرێنەرانی‬ ‫گرووپی جوندوڵاڵ بوو‪ .‬ئەو لە سااڵنی پێش شۆڕشدا بەردەوام سەردانی وڵاڵتانی‬ ‫ئیسالمی دەكرد و بە زۆریش دەچووە پاكستان و لەگەڵ ڕێبەرانی ئیسالمیدا‬ ‫پێوەندییەكی گەرمی هەبوو‪ .‬ئەو لە كاتی مانەوەی خومەینیدا لە شاری نەجەفی‬ ‫عێراق‪ ،‬سەردانی ناوبراوی كرد‪ .‬لە ڕۆژی یەكەمی گەڕانەوەی خومەینییەوە بۆ‬ ‫ئێران‪ ،‬ئەبوو شەریف بە هاوكاریی چەند كەسێكی دیكە و لەوانە موحسینی‬ ‫ڕەزایی‪ ،‬گرووپێكی بۆ پارێزگاریكردن لە خومەینی دامەزراند‪ .‬كاتێك ئەبوو‬ ‫شەریف بوو بە فەرمانداری عەمەلیاتی سوپا‪ ،‬رەزاییش كرا بە بەرپرسی بەشی‬ ‫ئیتالعات‪ .‬پاش ئەوەی نەیارانی ئەبوو شەریف بە خومەینییان وت كە ئەو و‬ ‫چەند كەسێكی دیكە ڕێبازیان لەگەڵ كۆماری ئیسالمیدا جیاوازە و لەوانەیە لە‬ ‫دژی نیزام دەست بدەنە كودەتا‪ ،‬سەرەتا ئەو لە فەرماندەیی بەشی عەمەلیاتی‬ ‫سوپا البرا و گواسترایەوە بۆ وەزارەتی دەرەوە و كرا بە سەفیری ئێران لە‬ ‫وڵاڵتی پاكستان‪ .‬ئەو لە سەردەمی مانەوەیدا لە پاكستان‪ ،‬لەگەڵ ڕێبەرانی‬ ‫گرووپەكانی ئەفغان پەیوەندی گرت و هاوكاری ئەوانی دەكرد لە خەبات دژی‬ ‫ڕژێمی كۆمۆنیستی ئەفغانستان‪ .‬ئەو پاش ماوەیەك بانگكرایەوە ئێران و كاتێك‬ ‫كە ئاگاداری ئەوە بوو دەیانەوێت بیگرن‪ ،‬هەاڵت و خۆی گەیاندەوە پاكستان و‬ ‫كەوتە ڕاهێنانی موجاهیدینی ئەفغان‪ .‬پاش ڕووخانی ڕژێمی كۆمۆنیستی‪ ،‬چووە‬ ‫ئەفغانستان و تا كاتی سەرهەڵدانی تاڵیبان لەوێ مایەوە و پاشان بۆجارێكی تر‬ ‫گەڕایەوە پاكستان‪ .‬ئەو ئێستاكە لە ماڵێكی چكۆلەدا لە كراچی لە پاكستان زۆر‬ ‫بە سەختی و لەو پەڕی بێ ئیمكاناتیدا ژیان بەسەر دەبات‪ .‬شیاوی باسە ئەبوو‬ ‫شەریف یەكێك لە الیەنگرانی ئایەتوڵاڵ حوسێنعەلی مونتەزیری بوو‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی سوپای پاسداران بە فەرمی و بە فەرمانی خومەینی بوو بە‬ ‫ڕێكخراوێكی نیزامی‪ ،‬موحسینی ڕەزایی وەك یەكەمین فەرماندەری ئەم ڕێكخراوە‬ ‫دیاری كرا‪ .‬رەزایی لەو كاتەدا تەمەنی ‪ 28‬ساڵ بوو‪ .‬سەرلەشكەر ڕەزایی كە‬ ‫ئێستا سكرتێری كۆڕی دیاریكردنی بەرژەوەندییەكانی نیزامە‪ ،‬بۆ ماوەی ‪ 18‬ساڵ‬

‫‪31‬‬

‫فەرماندەیی ئەم ڕێكخراوەی بە ئەستۆوە بوو‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی ‪1388‬ی هەتاویدا‬ ‫(‪1998‬ی زایینی)‪ ،‬دەستی لە كار كێشایەوە و جێگر یان قایمقامەكەی‪ ،‬واتە‬ ‫سەرلەشكەر یەحیا سەفەوی‪ ،‬ناسراو بە ڕەحیم سەفەوی‪ ،‬لە الیەن سەید عەلی‬ ‫خامنەییەوە وەك فەرماندەی گشتیی سوپای پاسداران دیاری كرا‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪10‬ی خەرمانانی ‪1386‬ی هەتاوی‪ ،‬قۆناخی بەرپرسیارێتیی سەفەویش‬ ‫كۆتایی هات و سەرتیپی پاسدار‪ ،‬محەممەد عەلی جەعفەری‪ ،‬فەرماندەی پێشووی‬ ‫هێزی زەمینیی سوپا‪ ،‬وەك فەرماندەی گشتیی ڕێكخراوەكە دیاری كرا و بەمەش‬ ‫دەرەجەكەی ئەو لە سەرتیپییەوە بۆ پلەی سەرلەشكەری بەرز كرایەوە‪.‬‬ ‫پێكهاتەی فەرماندەیی سوپای پاسداران بە شێوەیەكە كە فەرماندەی گشتیی‬ ‫دەسەاڵتی یەكەمە و پاش ئەویش جێگر یان قایمقامەكەی و پاشانیش ڕەئیسی‬ ‫ستادی هاوبەش دەبنە دەسەاڵتی دووهەم و سێهەم كە بە شێوەی ڕاستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ فەرماندەی گشتیی سوپا و فەرماندەرانی پێنج هێزەكەی سەر بە سوپای‬ ‫پاسداراندا لە پەیوەندیدان‪ .‬هەروەك گوتمان فەرماندەی گشتیی سوپای‬ ‫پاسداران لە الیەن ڕێبەری نیزامەوە دیاری دەكرێت‪ ،‬بەاڵم جێگر و فەرماندەی‬ ‫هێزەكان و ستادی هاوبەش بە پێشنیاری فەرماندەی گشتیی سوپا و بە تەئید‬ ‫و حوكمی رێبەر هەڵدەبژێردرێن‪.‬‬ ‫سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی دوو بەشی دیكەش بە ناوەكانی حەوزەی‬ ‫نوێنەرایەتیی وەلی فەقیهـ و سازمانی حیفازەتی ئیتالعات لەخۆ دەگرێت‪.‬‬ ‫حەوزەی نوێنەرایەتیی وەلی فەقیهـ‪ ،‬بە تەواوی سەربەخۆیە و بە شێوەی‬ ‫ڕاستەوخۆ پێوەندیی بە ڕێبەرەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم سازمانی حیفازەتی ئیتالعات‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا كە بە فەرمانی رێبەری كارەكانی ڕادەپەڕێنێت‪ ،‬لە هیندێك بواردا‬ ‫بە هەماهەنگی فەرماندەی سوپا چاالكییەكانی بەڕێوە دەبات‪ .‬بەرپرسی ئەم‬ ‫بەشە بە پێشنیاری فەرماندەی سوپا و بە حوكمی ڕاستەوخۆی رێبەری دیاری‬ ‫دەكرێت‪ .‬بەرپرسی سازمانی حەفازەتی ئیتالعات بەشێوەی ڕاستەوخۆ لەگەڵ‬ ‫رێبەر و دەفتەری رێبەریدا پێوەندیی هەیە و ڕاپۆرتی كار و چاالكییەكانی‬ ‫دەداتە ئەوان‪.‬‬ ‫سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی لە ‪ 5‬هێز بە بەرپرسایەتی جۆراوجۆرەوە‬ ‫پێك هاتووە كە بەم شێوەی خوارەوەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬هێزی زەمینی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی‪ :‬هێزی زەمینی‬ ‫كە پێكهێنەری سەرەكیی سوپای پاسداران بوو لە سەرەتای شۆڕش و‬ ‫هاتنەسەركاری كۆماری ئیسالمیدا‪ ،‬سەرەتا هێزێكی شپرزە و بێ دیسیپلین‬ ‫بوو‪ .‬ئەم هێزە لە دەستپێكی كار و چاالكییەكانیدا دەستی دایە سەركوتی‬ ‫شۆڕشگێڕانی كوردستان‪ ،‬بەلووچستان و توركمەنسەحرا‪ .‬پاش دەستپێكرانی‬ ‫شەڕی ئێران و عێراق‪ ،‬سوپای پاسداران بەشێكی زۆر لە هێزەكانی خۆی‬ ‫ڕەوانەی بەرەكانی شەڕ كرد و ئەوان هەر لە سەرەتاوە ڕۆڵێكی بەرچاویان‬ ‫لەو شەڕەدا گێڕا‪ ،‬بەاڵم سەرۆك كۆماری ئەو دەم‪ ،‬ئەبولحەسەنی بەنی سەدر‬ ‫كە فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانیش بوو‪ ،‬دژایەتیی ئەوانی دەكرد و‬ ‫نەیدەهێشت بە مەیلی خۆیان بجووڵێنەوە و تەنانەت ڕێگر بوو لەبەردەم ئەوەدا‬ ‫كە ئەوان لە ئیمكاناتێكی زۆری نیزامی بەهرەمەند بن‪ ( .‬بەنی‌سەدر فەرمانی‬ ‫بە ئەرتەش و ژاندارمێری دابوو بە هیچ شێوەیەك چەك و تەقەكەنی نەدەنە‬ ‫سوپای پاسداران)‪ .‬هەر بۆیە فەرماندەكانی سوپا زۆر جار گلەیی و گازندەكانی‬ ‫خۆیان دەبردە الی خومەینی‪ .‬پاش دەرچوونی بەنی سەدر لە ئێران‪ ،‬سوپای‬ ‫پاسداران مەیدانی بۆ ئاوەاڵ بوو و هێزی زەمینی كە لەو سەردەمەدا تاكە هێزی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫سوپا بوو‪ ،‬گەلێك پێشكەوتنی بە خۆیەوە بینی‪ .‬بەو حاڵەش ئەم هێزە هێشتا‬ ‫وەك هێزێكی میلیشیا چاوی لێ دەكرا‪ ،‬بەاڵم پاش ئەوەی توانی سازماندەییەكی‬ ‫نوێ لە خۆیدا پێك بهێنێت و وەك ئەرتەش بەسەر چەندین لەشكەر و تیپدا‬ ‫دابەش بێت و لە هەموو پارێزگا و ناوچەكاندا مقەڕ و پێگە بكاتەوە‪ ،‬ئینجا بە‬ ‫شێوەی فەرمی لە خەرمانانی ساڵی ‪1364‬ی هەتاویدا‪ ،‬بە فەرماندەیی یەحیا‬ ‫ڕەحیم سەفەوی تێكۆشانی خۆی دەست پێ كرد‪.‬‬ ‫فەرماندەرانی ئەم هێزە لە كاتی دامەزرانیەوە تا ئێستا بریتین لە‪:‬‬ ‫‪-1‬سەرلەشكەر یەحیا ڕەحیم سەفەوی ‪ 1364‬تا ‪1371‬ی هەتاوی‬ ‫‪-2‬سەرلەشكەر محەممەد عەلی جەعفەری ‪ 1371‬تا ‪1384‬ی هەتاوی‬ ‫‪-3‬سەرتیپ ئەحمەدی كازمی ‪1384‬ی هەتاوی‬ ‫‪-4‬سەرتیپ زاهیدی ‪ 1384‬تا ‪1387‬ی هەتاوی‬ ‫‪-5‬سەرتیپ محەممەد جەعفەر ئەسەدی ‪1387‬ی هەتاوی‬ ‫بەشێك لە تیپ و لەشكەرەكانی سەر بە هێزی زەمینی سوپای پاسداران بەم‬ ‫شێوەی خوارەوەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬لەشكەری میكانیزەی ‪27‬ی محەممەد ڕەسوولوڵاڵی تاران‬ ‫‪-2‬لەشكەری ‪10‬ی هێزی تایبەتی سەید شوهەدای كەرەج‬ ‫‪-3‬لەشكەری ‪17‬ی پیادەی عەلی بن ئەبی‌تالبی قوم‬ ‫‪-4‬لەشكەری ‪14‬ی ئیمام حسەینی ئیسفەهان‬ ‫‪-5‬لەشكەری ‪8‬ی «زرهی» نەجەفی ئەشرەفی ئیسفەهان‬ ‫‪-6‬لەشكری ‪19‬ی فەجری شیراز‬ ‫‪-7‬لەشكەری ‪7‬ی «زرهی» وەلی عەسری خووزستان‬ ‫‪-8‬لەشكری ‪41‬ی ساروڵاڵی كرمان‬ ‫‪-9‬لەشكری ‪110‬ی سەلمانی زاهیدان‬ ‫‪-10‬لەشكەری ‪5‬ی نەسری مەشهەد‬ ‫‪-11‬لەشكەری ‪25‬ی كەربەالی ساری‬ ‫‪-12‬لەشكەری ‪26‬ی قودسی ڕەشت‬ ‫‪-13‬لەشكەری ‪31‬ی عاشوورای تەبرێز‬ ‫‪-14‬لەشكەری ‪3‬ێی هێزی تایبەتی شەهیدانی ورمێ‬ ‫‪-15‬لەشكری ‪4‬ی پیادەی بەیتولموقەدەسی كرماشان‬ ‫‪-16‬تیپی ‪22‬ی بەیتولموقەدەسی سنە‬ ‫‪-17‬تیپی ‪2‬ی شەهید كازمی مەریوان‬ ‫‪-18‬تیپی ‪1‬ی ئەمیرەلموئمینینی ئیالم‬ ‫‪-19‬تیپی ‪57‬ی ئەبولفەزلی عەباسی ئیالم‬ ‫‪-20‬تیپی ‪18‬ی غەدیری یەزد‬ ‫‪-21‬تیپی ‪22‬ی قەمەری بەنی هاشمی شاری كورد‬ ‫‪ -2‬هێزی ئاسمانیی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی ئێران‪ :‬هێزی‬ ‫ئاسمانیی سوپاش بە شێوەی فەرمی لە كۆتاییەكانی ساڵی ‪1364‬ی هەتاویدا بە‬ ‫فەرماندەیی كەسێك بەناوی دكتۆر رەفان و بە چەند فڕۆكەیەكی چكۆلەوە لە‬ ‫سووچێكی فڕۆكەخانەی مێهرئابادی تاراندا كاری خۆی دەست پێ كرد‪ .‬پاشان‬ ‫بەرە بەرە پێی گرت و پێگە تایبەتییەكانی خۆی لە شارەكانی تاران‪ ،‬مەشهەد‬ ‫و شیراز و چەند شوێنێكی تردا كردەوە‪.‬‬

‫ئەم هێزە بەرەبەرە بە هێزبوون رۆیشت و پاش كۆتایی شەڕی ئێران و‬ ‫عێراقیش‪ ،‬بوارێكی زیاتری بۆ ڕەخسا تا زیاتر پێش بكەوێت و گەشە بكات‪.‬‬ ‫لەو كاتەوە تا ئێستا هێزی ئاسمانیی سوپای پاسداران گەلێك هەنگاوی بەرەو‬ ‫پێشەوەی ناوە‪.‬‬ ‫فەرماندەرانی ئەم هێزە لە كاتی دامەزرانیەوە تا ئێستا بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ -1‬دكتۆر رەفان‬ ‫‪ -2‬سەرتیپی خەلەبان قاڵیباف ‪ 1376‬تا ‪1384‬ی هەتاوی‬ ‫‪ -3‬سەرتیپ حاجی ئەحمەدی كازمی ‪ 1379‬تا ‪1384‬ی هەتاوی‬ ‫‪ -4‬سەرتیپ زاهیدی ‪1384‬ی هەتاوی‬ ‫‪ -5‬سەرتیپ سەالمی ‪1384‬ی هەتاوی تا ئێستا‬ ‫‪ -3‬هێزی دەریایی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی‪ :‬ئەم هێزە بە‬ ‫پێشنیاری موحسینی ڕەزایی و بە فەرمانی سەید رۆحوڵاڵ خومەینی و بە‬ ‫فەرماندەیی حەسەنی عەالیی لە ساڵی ‪1364‬ی هەتاویدا بە فەرمی دامەزرا و‬ ‫دەستی دایە چاالكی‪.‬‬ ‫ئەم هێزە زۆر بە خێرایی گەشەی كرد و كەڵكوەرگرتن لە قایەقگەلی خێرای‬ ‫كردە ستراتیژیی خۆی و بەشداری لە كۆمەڵێك عەمەلیاتی جۆراوجۆری وەك‬ ‫وەلفەجری ‪ 8‬و گرتنی ئیسكلەی «االمیە»دا كرد‪ .‬لە نێوان ئەم هێزە بە‬ ‫فەرماندەیی نادری مەهدەوی و هێزە ئەمریكییەكاندا‪ ،‬لە مانگی ڕەزبەری‬ ‫‪1366‬ی هەتاویدا تێكهەڵچوونێك هاتە ئاراوە‪ .‬هێزی دەریایی سوپای پاسداران‬ ‫بە دانانی دەیان بەلەمی گەشتیی خێرا لە كەنداوی فارس و تەنگەی هورموزدا‪،‬‬ ‫تەجروبەگەلێكی زۆری بەدەست هێنا و بەرەبەرە بوو بە هێزێكی شارەزا بە فەن‬ ‫و فنوونی نیزامیی سەر ئاو‪.‬‬ ‫ساڵی ‪1369‬ی هەتاوی عەلی شەمخانی بە فەرماندەیی هاوبەشی هێزی‬ ‫دەریایی سوپای پاسداران و ئەرتەش دیاری كراو و هەوڵیدا تا ئەو هێزانە زیاتر‬ ‫پێش بخات و تەیاریان بكات‪.‬لەو سەردەمەدا بوو كە كەرەستەگەلی جەنگیی‬ ‫وەك‪ :‬ژێر دەریایی كیلوكالس‪ ،‬قایەقگەلی خێرای هودۆنگ‪ ،‬مووشەكی دەریایی‬ ‫‪ 802 c‬و‪ ،701 c‬و مووشەكی كرمی ئەبریشەمی ‪ 10 fl‬و قایەقی تۆپداری خێراو‬ ‫‪ ..‬كەوتنە خزمەت هێزی دەریاییەوە‪ .‬لە سەردەمی فەرماندەیی یەحیای ڕەحیم‬ ‫سەفەویدا لە سوپای پاسداران و لە‌و قۆناغەدا كە هێزی دەریایی سوپا لە الیەن‬ ‫دەریادار سەفارییەوە فەرماندەیی دەكرا‪ ،‬ئەم هێزە بوو بە هێزێكی بەهێز و‬ ‫دەوڵەمەندو گەلێك هەنگاوی بەرەوپێشی نا لەسەرجەم بوارەكاندا‪.‬‬ ‫هێزی دەریایی سوپا لە بەهاری ‪1383‬ی هەتاوی و هەروەها لە بەهاری‬ ‫‪1386‬ی هەتاویدا بە فەرماندەیی ناخودا ئەبولقاسمی ئامانگاە‪ ،‬دووجار دەستیدایە‬ ‫دەستگیركردنی هێزە دەریاییەكانی بریتانیا لە لێوارەكانی ئەروەند‌ڕوودداو چەند‬ ‫جاریش لە زستانی‪ 1386‬و بەهاری‪1387‬دا بە كردەوەو بە نیزیكبوونەوە لە‬ ‫كەشتییە جەنگییەكانی ئەمەریكا‪ ،‬هەڕەشەی لێكردن و تەنانەت لە نێوان هێزە‬ ‫دەریاییەكانی هەردووڵاڵدا شەڕە قسە هاتە ئاراوە‪.‬‬ ‫هەروەها ڕۆژی ‪3‬ی خاكەلێوەی ‪1387‬ی هەتاوی‪ 8 ،‬مەلەوانی چەكداری‬ ‫بریتانی پاش دەرچوونیان لە ناوی كورنوواڵ و نزیكبوونەوەیان لە سنوورەكانی‬ ‫ئێران‪ ،‬لە الیەن هێزی دەریایی سوپای پاسدارانەوە گەمارۆ دران و دەستگیر‬ ‫كران‪.‬‬ ‫ستادی فەرماندەیی هێزی دەریایی سوپا لە سورخەحەساری تاران‪ ،‬ناوچەی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪32‬‬

‫یەكەمی بەندەرعەباس‪ ،‬ناوچەی دووهەمی بووشەهر‪ ،‬ناوچەی سێیەمی ماهشەهر‬ ‫و ناوچەی چوارەمی چالووس و پێگەكانی‌تریشی لە ئەروەندكەنار‪ ،‬عەسەلوویە‪،‬‬ ‫چابەهار‪ ،‬جەزیرەی خارك‪ ،‬الرەك و چەند شوێنێكی‌تر هەڵكەوتووە‪.‬‬ ‫ئەم هێزە هەنووكە خاوەنی زیاتر لە هەزار قایەقی خێرایە بە ناوەكانی‪:‬‬ ‫عاشوورا‪ ،‬تارق‪ ،‬زولجەناح و ‪ ،....‬هەنووكە دەریادار سەفاری فەرماندەی هێزی‬ ‫دەریایی سوپای پاسدارانەو دەریادار فەدەویش جێگری ناوبراوە‪ .‬هەروەها‬ ‫فەرماندەی ناوچەی یەكەمی بەندەرعەباس كە پێشكەوتووترین مقەڕی هێزی‬ ‫دەریایی سوپایە‪ ،‬بە ئەستۆی كەسێكەوەیە بەناوی دەریادار تەنگسیری‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫سوپای پاسداران ل ‌ه کاتی مه‌شقدا‬

‫‪ -4‬هێزی مقاومەتی بەسیجی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی‪ :‬بەسیج‬ ‫بە ڕێكخراوێك دەگوترێ كە یەكەمجار لە رێكەوتی ‪5‬ی سەرماوەزی ‪1358‬ی‬ ‫هەتاویدا‪ ،‬بە فەرمانی سەید ڕۆحوڵاڵی خومەینی دامەزراو پاش واژۆكرانی‬ ‫لە الیەن مەجلیسی شوورای ئیسالمییەوە‪ ،‬لە بەفرانباری ‪1359‬ی هەتاویدا‬ ‫ڕەسمییەتی پەیدا كرد و چووە ژێر سەیتەرەو چاودێری سوپای پاسدارانەوە‪.‬‬ ‫ئەم هێزە لە سەرەتای شەڕی ئێران و عێراقەوە‪ ،‬خۆی گەیاندە بەرەكانی‬ ‫شەڕو بە هەزاران كەسی لە ناوچە جۆراوجۆرەكانی ئێرانەوە ڕەوانەی جەبهەكانی‬ ‫شەڕ كرد‪ .‬بە گشتیی بەسیج رۆڵێكی كاریگەری گێڕا لە شەڕ دژی هێزە‬ ‫عێراقیەكاندا‪.‬‬ ‫هێزەكانی بەسیج لە سەرەتا دامەزرانی ڕێكخراوی سوپای پاسدارانەوە بوون‬ ‫بە بەشێك لەم ڕێكخراوەو تا كۆتایی بەرپرسایەتی ڕەحیم سەفەوی لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫كە بەشێك بوون لە سوپای پاسداران بەاڵم لە ڕاستیدا فەرماندەیی جیاوازیان‬ ‫هەبوو‪ .‬پاش هاتنەسەركاری سەردار محەممەد عەلی جەعفەری‪ ،‬بەرپرسایەتی‬ ‫و فەرماندەیی هێزەكانی بەسیج كەوتە ئەستۆی فەرماندەری گشتیی سوپا‪.‬‬ ‫تازەترین زانیارییەكان باس لەوە دەكەن كە لەم دواییانەدا واتە پاش هەڵبژاردنی‬ ‫خولی دەیەمی سەرۆك كۆماری و سەرهەڵدانی حەرەكەتی ناڕەزایەتی جەماوەری‬ ‫دژی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬بە پێشنیاری مەحموودی ئەحمەدی نژاد و بە فەرمانی‬ ‫سەید عەلی خامنەیی‪ ،‬موجتەبا خامنەیی وەك فەرماندەی نوێی هێزی بەیسج‬ ‫دیاری كراوە‪.‬‬ ‫بەسیج لە سەرانسەری وڵاڵتدا ‪ 11‬ملوێن ئەندامی هەیە كە نزیك بە‬ ‫ملوێنێكیان ئەندامی ئەكتیڤ و چاالكن و نیو ملوێنیشیان ئەندامی چاالكی‬ ‫زەخیرەن‪ .‬ئەندامانی بەسیج كە لە قوتابخانەگەلی ناوەندیدا دەخوێنن پێیان‬ ‫دەوترێ «پویندگان» و قوتابیە بەسیجەكانی قۆناغی دواناوەندیش پێیان‬ ‫دەوترێ «پیشگامان»‪.‬‬ ‫بەسیج بۆ بەربەرەكانی لەگەڵ هێرشی ئیحتیماڵی ئەمریكا یان هەر هێزێكی‬ ‫دەرەكی‌ تر بۆسەر ئێران‪ ،‬لە عەمەلیاتی خۆكۆژی كەڵك وەردەگرێت‪ .‬لە پاییزی‬ ‫ساڵی ‪1384‬ی هەتاویدا بەسیجییە خوێندكارەكانی زانكۆی شاهرود لە پارێزگای‬ ‫سمنان سەدان فۆرمی تایبەت بە كردەوەی خۆكوژییان بەنێو خوێندكاراندا باڵو‬ ‫كردەوە‪ .‬كارێكی لەو چەشنە لە بەشێكی زۆر لە زانكۆكانی ئێراندا بەڕێوە چوو‬ ‫و بە هەزاران كەس ناوی خۆیان تۆمار كرد بۆ ئەنجامدانی كردەوەی خۆكوژی و‬ ‫ئامادەیی خۆیانیان بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ داگیركەران راگەیاند‪.‬‬ ‫لە پارێزگای كوردستان و دیكەی ناوچە كوردییەكانی وڵاڵتی ئێراندا رژێم‬ ‫بە هەموو شێوەیەك هەوڵی داوە تا خەڵك بكاتە بەسیج و ئیمتیازاتێكی زۆری‬ ‫داناوە بۆ تەماع خستنە بەر خەڵكی بۆ ئەوەی ببن بە بەسیج‪ .‬ئامارەكان باس‬ ‫لەوە دەكەن كە لە پارێزگای كوردستاندا ‪ 80‬تا ‪ 100‬هەزار بەسیجی هەیە‪.‬‬

‫‪ -5‬سوپای قودسی سەر بە سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسالمی‪ :‬هێزی قودس‬ ‫یان سوپای قودس یەكێكە لە پێنج بەشە نیزامییەكەی سوپای پاسداران كە‬ ‫بەرپرسایەتی چاالكییەكانی دەرەوەی وڵاڵتی ئەم رێكخراوەی بە ئەستۆوەیە‪.‬‬ ‫هەنووكە كەسێك بەناوی قاسمی سولەیمانی فەرماندەیی ئەم هێزە دەكات‪.‬‬ ‫سوپای قودس لە سەرەتادا بۆ پشتیوانیكردن لە موعاریزەی دەوڵەتانی‬ ‫دەورووبەری ئێران بە تایبەت جەنگاوەرانی لوبنانی و فەلەستینی و بە‬ ‫مەبەستی رزگاركردنی قودس‪ ،‬دامەزرا‪ .‬پاشان بەرەبەرە ئەم هێزە گەشەی كردو‬ ‫مەسئولییەتی زیاتری كەوتە سەرشان كە تیرۆری نەیارانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە دەرەوەی وڵاڵت و بە گشتی بەڕێوەبردنی كار و چاالكی تیرۆریستی لە‬ ‫وڵاڵتانی‌تر‪ ،‬بەشێك بوو لەو مەسئولییەتە‪.‬‬ ‫پاش گەورەبوونەوەی ئەم سوپایە‪ ،‬بەشێكی زۆر لە ئەندامەكانی بە دامودەزگا‬ ‫حكوومییەكاندا باڵو بوونەوە و وەزارەتی دەرەوەش یەك لەو ناوەندانە بوو كە‬ ‫بەشێكی زۆر لە هێزەكانی سوپای قودسی لە بەشە جۆراوجۆرەكانی خۆیدا‬ ‫سازمان دا‪ .‬ئەوان بە زۆری كران بە كاردار و سەفیری ئێران لە وڵاڵتانی‬

‫جۆراوجۆر و ئەمەش ئەو مەجال و ئیمكانەی بۆ ڕەخساندن تا بەناوی كاری‬ ‫دیپلۆماسییەوە دەست بدەنە كۆكردنەوەی زانیاری و ئەنجامدانی كاری تیرۆریستی‬ ‫لە زۆر شوێنی جیهاندا‪.‬‬ ‫لە شەڕی یۆگۆسالڤیاداو بە پشتیوانی لە جەنگاوەرە موسڵمانەكانی بووسنیا‪،‬‬ ‫كۆماندۆكانی سوپای قودسی ئێران دەستان دایە ڕاهێنان و یارمەتیدانی ئەوان‪.‬‬ ‫هەمان كار لە لۆبنان و فەلەستین بۆ پشتیوانی لە جەنگاوەرانی ئەو دوو‬ ‫شوێنە بەڕێوە چوو و بەشێكی زۆر لە كارو چاالكییەكانی گرووپە فەلەستینی‬ ‫و لوبنانییەكان لە الیەن فەرماندەرانی سوپای قودسەوە سەرپەرشتی و‬ ‫چاودێری دەكران‪ .‬پاش ڕووخانی ڕژێمی سەدام حسەین و لە بەهاری ساڵی‬ ‫‪2003‬ی بەمالوە هێزی قودسی سەر بە سوپای پاسداران بە هەموو شێوەیەك‬ ‫تەداخولی كاروباری عێراقی كردووە و لە دژی هێزە هاوپەیمانەكان و بە هاوكاری‬ ‫موجاهیدینی عێراقی‪ ،‬گەلێك چاالكی بەڕێوە بردووە‪ .‬تا ئێستا ئەم سوپایە لە‬ ‫الیەن دەوڵەتی عێراقی و هێزە هاوپەیمانەكانەوە چەندین جار مەحكووم كراوە‬ ‫بەوەی كە دەست لە كاروباری نێوخۆی عێراق وەردەدات و چەك و تەقەمەنی‬ ‫دەگەیەنێتە گرووپە توندڕەوە ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫چاالكییە ئابوورییەكانی سوپای پاسداران‪ :‬سوپای پاسداران پاش كۆتایی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫شەڕی ئێران و عێراق‪ ،‬چاالكییە ئابوورییەكانی خۆی پەرەپێداو توانیی بە‬ ‫بەستنی گرێبەستی جۆراوجۆری ئیقتیسادی بە بەهای ملیاردها دۆالر‪ ،‬ببێتە‬ ‫مافیایەكی گەورەی ئیقتیسادی لە وڵاڵتی ئێراندا‪ .‬گرێبەستی چەند ملیارد‬ ‫دۆالریی كێشانی لوولەی گاز لە ناوچەی عەسەلوویەوە بۆ ناوچەی ئێرانشاری‬ ‫سیستان و بەلووچستان هەروەها بەڕێوەبردنی سەدان پرۆژەی‌تری لەو چەشەنە‬ ‫لە بوارگەلی جۆراوجۆری وەك‪ :‬درووستكردنی خانووبەرە‪ ،‬بەندئاو‪ ،‬رێگاوبان‪،‬‬ ‫فڕۆكەخانە‪ ،‬رێگای شەمەنەفەر و‪....‬بەبێ گەنگەشە و دانی ماڵیات بە دەوڵەت‪،‬‬ ‫بەشێكی ‌ترن لە كارو چاالكییەكانی سوپای پاسداران‪ .‬گرووپی موهەندیسی‬ ‫سوپا‪ ،‬توانیی گرێبەستی ‪ 2‬ملیارد دوڵاڵری پەرەپێدانی مەیدانی گازی خەلیجی‬ ‫فارس و گرێبەستی چەند ملیارد دۆالری كێشانی لولەی گازی ئێران – پاكستان‬ ‫و دەیان گرێبەستی‌تری لەو چەشنە بەبێ گەنگەشە بخاتە دەستی خۆی‪.‬‬ ‫تا ئێستا هیچ ڕاپۆرتێك لەسەر وەزعییەتی ماڵی و ئابووری و میزانی سەرمایە‬ ‫و داهات و داراییەكانی سوپای پاسداران نەدراوەتە دەرەوە و هەروەك پێشتریش‬ ‫وتمان ئەم هێزە هیچ جۆرە ماڵیاتێكیش ناداتە دەوڵەت‪ .‬مەحموودی ئەحمەدی‬

‫هێزی مقاومەتی بەسیج‬ ‫نژاد لە زستانی ساڵی ‪1382‬ی هەتاویدا كاتێك كە شارەداری تاران بوو‪ ،‬چەند‬ ‫گرێبەستێكی لەگەڵ سوپای پاسداراندا بەست بەبێ ئەوەی تەرح و بەرنامەكانی‬ ‫شارەداری بخاتە گەنگەشەوە‪.‬‬ ‫كێشانی لولەی گازی بەشی هەرەزۆری شارەكانی كوردستان لە چەندساڵی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬سپێردرابوو بە كومپانیایەكی سەر بە سوپای پاسداران‪ .‬هەروەها‬ ‫شەریكەیەكی‌تری سەر بە سوپای پاسداران ماوەیەكە خەریكی بەستنی بەنداوێكی‬ ‫گەورەیە لە باكووری رۆژهەاڵتی شاری مەریوان لەسەر جادەی سەقز–مەریوان‪.‬‬ ‫بە گشتی لەكاتی هاتنەسەركاری ئەحمەدی نژادەوە‪ ،‬كارو چاالكییە‬ ‫ئابووریەكانی سوپای پاسداران چەند بەرابەر بووەتەوە و هەنووكە ئەم رێكخراوە‬ ‫خاوەن زیاتر لە هه‌زار كۆمپانیای جۆراوجۆرە لە بوارگەلی ئاوەدانكردنەوە و‬ ‫بەرهەمهێنان و درووستكردنی رێگاوبان و بەنداو و زۆر بواری‌تردا‪.‬‬ ‫چاالكییە سیاسیەكانی سوپای پاسداران‪ :‬بە پێی یاسای بنەڕەتی كۆماری‬ ‫ئیسالمی و فەرمان و رێنوێنیەكانی ئایەتوڵاڵ خومەینی‪ ،‬سوپاییەكان تا كاتێك‬ ‫كە لە سوپای پاسداراندا بە كار و تێكۆشانەوە خەریك بن مافی هیچ جۆرە‬ ‫چاالكییەكی سیاسییان نیە‪ .‬خومەینی لە سەردەمی دەسەاڵتدارێتی خۆیدا هەوڵی‬ ‫زۆری دا بۆ ئەوەی نەهێڵێت سوپاییەكان وەك تاك و سوپای پاسداران وەك‬

‫رێكخراوێكی سیاسی تێكەاڵوی كاروباری سیاسی وڵاڵت بن‪ .‬ئەو تا كاتی مردنی‬ ‫پێداگر بوو لەسەر ئەو مەسەلەیە بەاڵم پاش مردنی ئەو و هاتنەسەركاری سەید‬ ‫عەلی خامنەیی‪ ،‬رێگه‌ بۆ سوپای پاسداران و ئەندامان و بەرپرسانی ئەم رێكخراوە‬ ‫ئاوەاڵ بوو تا زۆر بە ئاسانی تێكەاڵوی كاروباری سیاسی بن‪.‬‬ ‫مەهدی كەڕووبی و بەشێك لە ریفۆرمخوازەكان پاش هەڵبژاردنەكانی خولی‬ ‫نۆهەمی سەرۆك كۆماری لە ساڵی‪1384‬ی هەتاویدا‪ ،‬بەسیج و سوپای پاسدارانیان‬ ‫بەوە تۆمەتبار كرد كە بە قازانجی ئەحمەدی نژاد دەستیان خستووەتە نێو‬ ‫كاروباری هەڵبژاردنەوە و ئەمەش بە پێچەوانەی یاساو ئەرك و مەسئولییەتی‬ ‫ئەو هێزانە بوو‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی ئەحمەدی نژاد بوو بە سەرۆك كۆمار یان بەجۆرێكی‌تر كرا بە‬ ‫سەرۆك كۆمار‪ ،‬بەشێكی زۆری بەرپرسان و فەرماندەرانی سوپای هێنایە نێو‬ ‫تەنزیماتی دەوڵەتەوە‪ .‬بۆ نموونە ‪ 14‬پارێزگاری سوپایی‪ 8 ،‬وەزیری سوپایی و‬ ‫زیاتر لە ‪ 60‬لە ‪100‬ی سەفیرەكانی ئێرانیش لە وڵاڵتە جوراوجۆرەكان بوون بە‬ ‫ئەندامانی سوپای پاسداران‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی خولی دەیەمی سەرۆك كۆماریدا كە رۆژی ‪22‬ی جۆزەردانی‬ ‫‪1388‬ی هەتاوی واتە مانگ و نیوێك پێش ئێستا بەڕێوە چوو‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫بەسیج و سوپای پاسداران بە فەرمانی راستەوخۆی خامنەیی ڕێبەری نیزام و بە‬ ‫سەرپەرشتی ئاخوند موجتەبای كوڕی و هاوكاری و هەماهەنگی دامودەزگاكانی‬ ‫سەر بە دەوڵەت لەوانە وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬دەستیاندایە ساختەكارییەكی كەم‬ ‫وێنە بۆ ئەوەی ئەحمەدی نژاد بكەنەوە بە سەرۆك كۆمار‪ .‬ئەم ساختەكارییە لە‬ ‫ئاستێكدا بوو و بەجۆرێك بەڕێوە چوو كە ناوی كودیتایان لەسەر دانا‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی كە بەشێكی زۆری خەڵكی ئێران بە نیسبەت ئەم كودیتا و‬ ‫ساختەكارییەوە ناڕەزایەتی خۆیانیان دەربڕی و هاتنەسەر شەقام و نێو بازاڕ‪،‬‬ ‫ئەو دوو هێزەی كە رۆڵی سەرەكییان لە كودیتاكەدا گێڕابوو بە مەبەستی‬ ‫سەركوتی خەڵكی ناڕازی دەست بەكار بوون و بە شێوەیەكی زۆر نامرۆییانە‬ ‫كەوتنە لێدان و كوشتنی هاوڵاڵتییان‪.‬‬ ‫هەمووی ئەمانە نیشانەی ئەوەن كە هەنووكە سوپای پاسداران خاوەن رۆڵێكی‬ ‫گرینگە لە گۆڕەپانی سیاسی وڵاڵتداو تەنانەت دەتوانین بڵێین هێزی یەكەمە‬ ‫لەو گۆڕەپانەداو بە پێی خوێندنەوەو بۆچوونی هیندێك كەس و سەرچاوەش‬ ‫دەسەاڵتی ئەم هێزە لە دەسەاڵتی رێبەر و سەرۆك كۆمار زیاترە‪.‬‬ ‫ئەو دامودەزگا و ناوەندانەی كە لەژێر چاودێری سوپای پاسداراندان‬ ‫‪-1‬سوپای بەدر‬ ‫‪-2‬سوپای وەلی ئەمر‬ ‫‪-3‬سوپای حەفازەتی ئەنساری مەهدی‬ ‫‪-4‬هێزی تایبەتی بای وەحشەت‬ ‫‪ -5‬قەرارگای سازەندگی خاتەمی ئەنبیا‬ ‫‪-6‬یەكەی مووشەكی سوپای پاسداران‬ ‫‪-7‬یەكەكانی تایبەتی سابرین‬ ‫‪-8‬سوپای پاراستنی فڕۆكەوانی‬ ‫‪-9‬سوپای سەیدولشوهەدای پارێزگای تاران‬ ‫‪-10‬سوپای موحەمەد ڕەسولوڵاڵی تارانی گەورە‬ ‫‪-11‬قەرارگای ساروڵاڵ‬ ‫‪ -12‬موئەسیسەی ماڵی و ئیعتیباری میهر‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪34‬‬

‫ژیان لەگەڵ چەکی ئەتۆمیی ئێراندا‬ ‫نووسینی‪ :‬یاکۆڤ کاتاز‬

‫ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد له‌ یه‌کێک ل ‌ه بنکه‌ ئه‌تۆمییه‌کانیدا‬

‫بۆ خاتری وتووێژه‌کان‬ ‫با وای دابنێین سبەی‬ ‫ئێران ئاماده‌یی خۆی‬ ‫بۆ پەیوەستبوون‬ ‫بە بڕیارەکانی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫له‌مه‌ڕ پڕۆگرامی ناوه‌کیی‬ ‫خۆی ده‌رده‌بڕێت و‬ ‫ه‬ ‫راده‌گه‌یه‌نێت که‌ ئاماده‌ی ‌‬ ‫ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تیی‬ ‫وزه‌ی ئەتۆمی‬ ‫ه‬ ‫سه‌رپه‌رشتیاریی به‌رنام ‌‬ ‫ئه‌تۆمییه‌که‌ی بکات‪.‬‬ ‫کاتێک ئەمریکی و رووسی و ئەوروپییەکان پێشبینی ئەوە دەکەن ک ‌ه‬ ‫وتووێژەکان بە هۆی سەرکەوتنی دیپلۆماسیی روون و ئاشکرایان ببه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئیسرایل بۆ بڕیارێک جێ دەهێشترێت کە ئایا دەتوانێت زیندوو بێت و ژیان‬ ‫لەگەڵ ئێران وەک لێوارێکی مەرگ و واڵتی خاوه‌ن چەکی ئەتۆمیدا بەسەر‬ ‫بەرێت؟‬ ‫رۆژی دووشممەی رابردوو‪ ،‬وەزیری سێرجی الڤرۆڤ‪ ،‬دەرەوەی رووسیا‪،‬‬ ‫رایگه‌یاند کە رێککەوتنێک لە نێوان تاران و شەش دەوڵەتە بەهێزەکەی‬ ‫جیهان له‌ ئارادایه‌ دەربارەی رووسیا کە یۆرانیۆمی پیتێنراو بۆ ئێران بەرهەم‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫ئێران پێشتر شارەزایی له‌ چۆنیه‌تیی دروستکردنی چه‌کی ئه‌تۆمیدا هەبووە‪،‬‬ ‫هەروەها مه‌ودایه‌کی زۆریشی له‌ مووشه‌کی ئاراسته‌کراودا بڕیوه‌ و ئێستاش‬ ‫سه‌رقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمه‌‪.‬‬ ‫بە گوێرەی راپۆرتەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی‪ ،‬ئێران‬ ‫زیاتر لە تەنێک یۆرانیۆمی الواز یان ماددەیەک کە تا رادەیەک به‌ یۆرانیۆم‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندی هه‌بووه‌ کە توانیویه‌تی بۆ ‪ 25‬کیلۆگرام یۆرانیۆمی دەوڵەمەندی‬ ‫بپیتێنێت که‌ بۆ چه‌کی ئه‌تۆمی گونجاوه‌‪.‬‬ ‫پرسیارەکە ئەوەیە که‌ ئایا ئیسرائیل ده‌توانێت لەگەڵ ئه‌و بارودۆخەدا‬ ‫کە ئێران شارەزایی ته‌واو و هەموو ئه‌و کەلوپەالنه‌ی هەیە که‌ بۆ دروتکردنی‬ ‫چه‌کی ئه‌تۆمی پێویستن به‌اڵم به‌پێی ره‌وشی سیاسی بڕیاری به‌کارهێنان یان‬ ‫نه‌هێنانی ده‌دات‪ ،‬بژیت؟‬ ‫ئەمە هاوشێوەی بارودۆخی ژاپۆنه‌ کە بە خێرای توانی په‌ره‌ بە چەکی‬

‫‪35‬‬

‫ئەتۆمی بدات‪ ،‬بەاڵم له‌به‌ر چه‌ند هۆکارێک بڕیاری داوه‌ به‌کاری نه‌هێنیت‪.‬‬ ‫بە گوێرەی راپۆرتی ئیالن میزراشی‪ ،‬سەرۆکی پێشووی ئەنجوومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی‪ ،‬رۆژی دووشەمە رایگه‌یاند “بە هۆی کۆنتڕۆڵکردنی تەواو‬ ‫و سەرپەرشتیکردنی‪ ،‬لەوانەیە نەتوانێت لەگەڵیدا بژیت”‪.‬‬ ‫گومان ده‌کرێت کە ئێران ڕازی بێت که‌ هه‌موو ده‌رگاکانی به‌رنامه‌‬ ‫ئه‌تۆمییه‌که‌ی قوم به‌ رووی چاودێراندا بکاته‌وه‌ که‌ مانگی رابردوو دۆزرایه‌وه‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ دروستکردنی چاودێریی یاسایی رازییه‌‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی لەم شێوەیە دەبێ له‌ الیه‌ن ئیداره‌ی ئۆباماوه‌ ئه‌نجام‬ ‫بدرێت که‌ بێهیوایانه‌ چاوی بڕیوه‌ته‌ سه‌رکه‌وتنی دیپلۆماسی‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫لەسەرنەکەوتنی روونکردنەوەی به‌رنامه‌ی ئەتۆمیی کۆریای باکوور و هەروەها‬ ‫ئەو ئاستەنگانەی لە عێراق و ئەفغنستان تووشی بوو‪ ،‬بەاڵم هەروەک میزراشی‬ ‫دانی پێدا نا‪ ،‬تەنانەت لە ژێر ئەم لێکۆڵینەوەیه‌شدا گومان هەیە کە ئێران‬ ‫گەشەپێدانی به‌رنامه‌ ناوه‌کییه‌که‌ی رابگرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمە روو بدات‪ ،‬ئێمە هەمیشە دەبێ بە نیشانەی پرسیارەوە بژین‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکه‌وه‌ ئیسرائیل لەم هەفتەیەدا‪ ،‬وتاره‌کانی له‌ دژی ئێران‬ ‫نه‌رمتر کرده‌وه‌‪ .‬ئێهود باراک‪ ،‬وەزیری بەرگریی ئیسرائیل‪ ،‬گوتی “ئەمە‬ ‫هەبوونی هەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل ناوەستێنێت‪ ،‬بەاڵم جارێ کاته‌که‌ی زۆر‬ ‫هه‌ستیاره‌“‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬رۆژنامه‌ی جێروزالێم پۆست‬ ‫ئا‪ :‬بارزان ئیبراهیم‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫پێوەندیی كورد و جوولەكە‪ ،‬نەوای سەربەخۆیی كوردستانە‬

‫هاوار بازیان‬ ‫هۆكارەكانی هەستیاربوونی پێوەندیی كورد‬ ‫و جوولەكە و ڕوانینی واڵت و الیەنەكان بۆ‬ ‫ئەم بابەتە‪ ،‬پۆلین دەكرێنە سەر پێنج بەشی‬ ‫سەرەكی‪:‬‬

‫‪ -1‬ئەوانەی لە یەك كاتدا بەسەختی نەیاری كورد و جوولەكەن و بوونی هەر پێوەندییەكی كورد و جوولەكە لەگەڵ دونیای‬ ‫دەرەوەیان بە تاوان بۆ ئەم دوو نەتەوەیە لێكدەدەنەوە‪ .‬بۆ نموونە سووریا و كۆماری ئیسالمی ئێران‪.‬‬ ‫لە نێوان ئەم دوو واڵتە‪ ،‬سووریا خۆی بە پێشەوای ناسیۆنالیزمی عەرەبی دەزانێت و پێی وایە دواجار ئەوە ئایدیۆلۆژیای‬ ‫هەڵقواڵوی دەمیشق بەهانای عەرەبەكان دێت و لەم سۆنگەوە ناچارە ئیسرائیل بخاتە ڕێزی یەكەمی نەیارانی بۆ ئەوەی‬ ‫پاساوێكی دیپلۆماتیك بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبارەی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬كە خۆی بە پێشڕەوی ئیمپراتۆرییەتی ئیسالم لە جۆری شیعە دەزانێت و لەو بڕوایەدا كە‬ ‫دەتوانێت لە تارانەوە هێڵی گشتی دەربكات بۆ سیاسەتڤانانی لوبنان‪ ،‬فەڵەستین‪ ،‬مالیزیا و بۆسنا‪ .‬بێگومان‪ ،‬دژایەتیكردنی‬ ‫چڕی جوولەكە و بەتایبەت ئیسرائیڵ لەالیەن كۆماری ئیسالمی‪ ،‬یەكەم پێویستیییە بۆ سەرخستنی ئەم پرۆژە زەبەاڵحەی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫واتە نەیارانی یەكەمی پێوەندی كورد و جولەكە‪ ،‬هۆكاری ئایدیۆلۆژیك و ناسیۆنالیستی لەپشتە‪.‬‬ ‫‪ -2‬بەشێك لە واڵتانی عەرەبی كە نیمچە دۆستی كوردن و بەنهێنی پێوەندییان لەگەڵ جوولەكەشدا هەیە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫كوێت و ئوردن‪ .‬ئەم بەشە‪ ،‬پێیان وایە ڕاگرتنی پێوەندییەكانیان لەگەڵ كورد و جوولەكە لە ڕاددەی ئێستەی باشە و خۆیان‬ ‫بە سەركەوتوو دەزانن ئەگەر لەم ئاستە ڕای بگرن‪ .‬پێیان وایە‪ ،‬بوونی پێوەندی كورد لەگەڵ جوولەكە‪ ،‬دەبیتە مایەی‬ ‫قوورسبوونی ئەركی ئەوان لە هاوسەنگكردنی باری سیاسی كورد لە ناوچەكە و هیچ بەرژەوەندییەكی خۆیان لە بوونی ئەم‬ ‫پێوەندییەدا نابیننەوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬زۆربەی واڵتانی ئوروپی كە پێیان وایە كورد ناتوانێت بارێكی سەقامگیر و جێگەی متمانە بگێڕێت لە پێوەندییە‬ ‫دیپلۆماسییەكانیدا‪ .‬زۆربەی ئوروپییەكان‪ ،‬بە ڕوانینێكی ئابووری و بازرگانییەوە سەیری مەسەلەكان دەكەن‪ ،‬پێیان وایە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪36‬‬

‫”‬ ‫“‬ ‫نەیارانی یەكەمی پێوەندی كورد و‬ ‫جولەكە‪ ،‬هۆكاری ئایدیۆلۆژیك و‬ ‫ناسیۆنالیستی لەپشتە‬

‫پاڵپشتیكردن لە پێوەندییەكانی كورد – جوولەكە‪ ،‬بەرژەوەندییەكانیان لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بەتایبەت الی عەرەبەكانی‬ ‫كەنداو دەخاتە مەترسی و وایان پێ باشترە ئەم كێشەیە هەر لە چوارچێوەی خۆڕهەاڵتی ناڤیندا بمێنیتەوە‪ ،‬بۆیە بەگشتی لەو‬ ‫بارەوە بێ الیەنی هەڵدەبژێرن‪ .‬جگە لە بریتانیا كە دیدێكی زیاتر سیاسی و دووربینانەتری بۆ ڕووداوەكان هەیە و پێیوایە‪،‬‬ ‫بەهێزبوونی پێوەندی كورد و جوولەكە‪ ،‬لەوانەیە هەڕەشە لە پێگەی بریتانیا بكات لە ناوچەكە و باشووری عێراق كە باسی‬ ‫ئێستەی ئێمەیە‪.‬‬ ‫‪ -4‬بەاڵم ئەوانەی جوولەكە و دەوڵەتی ئیسرائیلیان تێكەڵ كردووە و پێیان وایە دۆستایەتیكردنی جوولەكە‪ ،‬واتە پاڵپشتیكردنی‬ ‫ئیسرایل و سەرجەم كردەوەكانییەتی‪ .‬توركیا نموونەی هەرە دیاری ئەم جۆرەیە‪ .‬كوورتكردنەوەی نەتەوەیەكی گەورە و بەهێزی‬ ‫مێژوویی وەك جوولەكە لە ناوچەیەكی جوگرافی بچووك وەك خاكی ئیسرایل‪ ،‬ئەگەر پشتكردن بێت لە مێژوو‪ ،‬ئەوە خۆدزینەوەشە‬ ‫لە سەلماندنی گەورەیی و هێزی ئەمڕۆی جوولەكە لە هەموو بوارەكانی سیاسی‪ ،‬ئابووری و سەربازی كە لە هەموو جیهاندا دەستی‬ ‫خستووە‪ .‬واڵتێكی وەك توركیا‪ ،‬زیاتر گرینگی بە بوونی پێوەندی خۆی دەدات لەگەڵ ئیسرائیل و تەنانەت بۆ بەپەرچدانەوەی‬ ‫چەكدارانی پ‪.‬ك‪.‬ك سوودی لە تەكنەلۆژیای سەربازی ئیسرائیل وەرگرتووە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر پێویست بكات‪ ،‬ئەنكەرە‬ ‫لەسەر حیسابی ئیسرائیڵ‪ ،‬دژایەتی جوولەكە دەكات‪ .‬بەاڵم وەك ئاماژەی پێكرا‪ ،‬جوولەكە و ئیسرائیل جیاوازییەكی زۆریان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ .5‬لە هەمووی گرینگتر‪ ،‬خودی كورد خۆیەتی‪ .‬كوردەكان زۆرجار شەرمیان كردووە باس بكەن لەوەی خەریكی چین و خوازیاری‬ ‫چین و لەوانەیە تووشی چی بن‪ .‬كورد پێیوایە‪ ،‬خۆپاراستن لە تێكەڵبوونی كورد بە دۆزی ئاڵۆزی عەرەب – ئیسرائیڵ‪ ،‬باشترە‬ ‫لەوەی باس لە بوونی پێوەندییەكی دیار و ئاشكرا بكات لەگەڵ جوولەكە‪ .‬واتە الی زۆرینەی كوردیش‪ ،‬جوولەكە واتە دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیلی تەمەن ‪ 60‬ساڵەیە‪ .‬كوردەكانی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەنیازن لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵدا بمێننەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫عێراقەی سەر بە هەرێمی عەرەبەكانە‪ .‬هەر بۆیە كورد تاڕاددیەكی زۆر ڕازییە بەوەی بابەتی پێوەندییەكانی كورد و جوولەكە وەك‬ ‫خۆی بمێنێتەوە و نەبوونی گوتارێكی ڕاشكاو و مێژوویی بۆ یەكالییكردنەوەی ئەم بابەتە‪ ،‬ڕێژەی هەستیاربوونی مەسەلەكەی‬ ‫زیاتریش كردووە‪ .‬ئەوەش بە مانای بایەخنەدانی كورد نییە بە جوولەكە‪ ،‬بەڵكوو خۆپاراستنە لە كێشە و ئاریشەی زیاتر كە‬ ‫لەوانەیە نەیارانی كورد وەك بیانو دژی كورد بیدۆزنەوە و بیكەن بە خاڵێكی سیاسی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەركی ئەمڕۆی كورد و جوولەكە چییە؟‬ ‫ڕێكخستنی بزاڤێك بۆ ئەوەی فۆبیای هەستیاری پێوەندییەكانی كورد و جوولەكە بشكێنێت و جاڕ بدات كە بۆچی سەرجەم‬ ‫واڵتانی عەرەبی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پێوەندییان بە جوولەكەوە هەبێت‪ ،‬بەاڵم بۆ كورد تاوانە؟‬ ‫بۆچی لەكاتێكدا فارسەكان پێوەندی كورد و جوولە‪ ،‬بە هێڵی سوورتر لە سوور دەزانن و بە تاوانێكی لە بەخشین نەهاتووی‬ ‫دادەنێن‪ ،‬بەاڵم لەناوخۆی ئێران گەورەترین خاوەن پشكی بۆرسەكان لەسەر پارە و دارایی جوولەكەكان دەسووڕێت و لە دەرەوەش‬ ‫ڕەگی ئابووری ئێرانە و تاران بێدەنگە و بەهۆی بەژەوەندییەكانی تا ڕاددەیەكی زۆر پاشگەز دەبێتەوە لە ناخی هەڵوێستەكانی‬ ‫تووندی بەرامبەر جوولەكە؟‬ ‫چونكە‪ ،‬پەرەگرتنی پێوەندییەكانی كورد و جوولەكە‪ ،‬دواجار دەبیتە مایەی پتەوبوونی كوردەكان لەسەر ئەو نیشتمانەی كە‬ ‫تەنیا جوولەكە پێیوایە كوردستانە و شوێنی دیرۆكی كوردە‪ .‬كوردەكان النی كەم لە جوولەكە فێر دەبن كە چۆن بەرگری بكەن‬ ‫لە خاك و واڵت و مێژوو و ڕێگەی سەرخۆبوون پیشانی كورد دەدەن‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫مێژووی پەیدابوونی جوولەكە لە قەزای خورماتوو‬

‫حەسەن بارام‬ ‫وەك ئـــەوەی مێژووی دوور ونزیك ئــامـــاژەی بۆ دەكــات‪،‬‬ ‫كوردستان النكە وپێگەیەكی گرینگ بــووە بۆبەرهەم هێنانی‬ ‫چەندین ژیـــاروشارستانی‪.‬‬

‫وەك ئەوەی مێژووی دوور و نزیك ئاماژەی پێ دەدات‪ ،‬كوردستان النكە و بۆ بەرهەمهێنانی چەندین شارستانی‬ ‫پێگەیەكی گرینگ بووە‪.‬‬ ‫ئەم ناوچەیە سەرباری گرینگی الیەنی ژیۆپۆلێتیك و ژیۆئابووری‪ ،‬هێڵێكی گرینگی بازرگانیش بووە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەمانە وایان كرد لە ڕابردوودا زۆر نەتەوە و خێڵ وئایین بە هەر چ شێوازیك بێت بۆ نیشتەجێبوون لە سەر ئەم‬ ‫خاكە پەل بهاوێن‪.‬‬ ‫بێگومان ملمالنێ توند و جەنگە خوێناوییەكانی داگیركەران لە مێژووی كۆن و نوێدا‪ ،‬گەواهی ئەو ڕاستییەن كە‬ ‫ئێستا تا ڕادەیەك ڕەنگدانەوەكەی گەلێك قورس لە سەر ناسنامەی كورد و كوردستان نیشتووە‪ ،‬هەر بۆیە ملمالنێ‬ ‫و ناكۆكییەكان‪ ،‬ناوە ناوە سەر هەڵدەدەنەوە و لە هەندێك ڕووشەوە تا هەنوكە بوونەتە خاڵی پێكدادان وملمالنی‬ ‫كە بێگومان تەنیا كورد باجەكەی داوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هاتنی جوولەكە بۆ باشووری كوردستان‪ ،‬بە پێچەوانەی ئەوانی ترەوە‪ ،‬هاتنێك نەبووە بۆ داگیركردنی‬ ‫كوردستان و ناوچەكە‪ .‬سەبارەت بە پەیدابوونی جوولەكە لە كوردستان عێراق دوو رای جیاواز هەن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لە سەردەمی (نەبوخزنەسر)ی شای كلدانی بابلی لە نێوان سااڵنی ‪597‬ی پێش زایین و ‪586‬ی پێش‬ ‫زایین بە دوو قۆناخی جیاواز جوولەكەی هێناوەتە بابل لە خوارووی عێراق (‪ ،)28‬دیارە هەندێك لە مێژوونوسان‬ ‫ئەم هەنگاوە بە یەكەم پەیدابوونی جوولەكە لە عێراقدا دادەنێن كە دیارە ئەو دەمە بەدیلیش هێنراونەتە ئەو‬ ‫جێگەیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪38‬‬

‫دووەم‪ :‬هەندیك لە مێژوونوسان پێیان وایە پێش ئەو ڕووداوەش ئاوەكە‪ ،‬بەشێكی دیكەی ماڵە جوولەكەكان دەكەوتە ناو بازاڕی‬ ‫جوولەكە لە ناوچەكەدا بوونیان هەبووە‪.‬‬ ‫ئاسنگەرەكانەوە‪ .‬وەك ئاشكراشە بەشی هەرە زۆری بازاڕی‬ ‫دیارە ڕای خودی جوولەكەكانیش هەر وایە و پێان وایە ئەوان شارەكەش هەر بە دەست ئەوانەوە بووە‪.‬‬ ‫لە مێژە لەم هەرێمەدا بوونیان هەبووە كە ئێستا بە عێراق ناوزەد‬ ‫دەكرێت‪ ،‬چونكە باڵوبوونەوەی جوولەكەكان تەنیا لە عێراق‬ ‫گەڕانەوەی جوولەكەكانی خورماتوو بۆ ئیسرائیل‬ ‫و كوردستان نەبووە‪ ،‬بەڵكو لە چەندین ناوچەی دیكەی دنیا‬ ‫دوای دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی ‪ ،1948‬ئیتر‬ ‫ئەوان بوونیان هەیە‪ .‬مەرجیش نییە مەبەستی ئەم باڵوبوونەوەیە لە زۆربەی واڵتانی جیهانەوە‪ ،‬جوولەكەكان پڕۆسەی گەڕانەوەیان‬ ‫داگیركاری و پەالماردانی ئەم گەل و ئەو خاك بێت‪ .‬بۆیە پێم وایە بۆ دەوڵەتی تازە دروستكراوی خۆیان دەست پێ كرد‪ ،‬لێرەوە‬ ‫بە هۆی چۆست و چاالكی و هۆشیارییانەوە‪ ،‬هەمیشە بە مەبەستی جووەكانی خورماتووش كەوتنە هەڵپەی گەڕانەوە‪ .‬بەاڵم بە دوو‬ ‫بژێویی ژیان لە بزاوتدا بوونە‪ ،‬ڕەنگە ئەم پەرتەوازییەیان هۆكاری ئاراستەدا‪:‬‬ ‫تریشی لە پشتەوە بێت‪.‬‬ ‫ئاراستەی یەكەم‪ :‬هەندیك لەجووەكان چاوەڕوانی ئەوەیان نەكرد‬ ‫بۆ نموونە مێژوونوس ئەحمەد سووسە پێی وایە یەكەم بە فەرمی و لە ڕێگەی حكوومەتەوە بگەڕێنەوە‪ ،‬بەڵكو پێشتر و‬ ‫پەیدابوونی جوولەكە لە كوردستان‪ ،‬بۆ سەردەمی دەسەاڵتداریی بە ڕێگەی قاچاخ كەوتنە خۆ‪ .‬ژمارەیەكیان لە ڕێگەی ئێران و‬ ‫ئاشورییەكان دەگەڕێتەوە كە هاوكاتی سەردەمی كلدانییەكان بووە توركیاوە بە قاچاخ گەڕانەوە‪ .‬بێگومان لێرەدا وەلی عەجەم كە‬ ‫لە سەردەمی نبو خز نەسردا كە نزیكەی ‪ 300‬ساڵ درێژەی هەبووە‪ ،‬خەڵكی شارەكە بوو‪ ،‬بە ماتۆڕ ژمارەیەكیانی بە قاچاخ گواستەوە‬ ‫لە نێوان سااڵنی ‪ 911‬تا ‪636‬ی پێش زایین (‪ .)29‬جا هەر چۆنێك بۆ سنووری ئێران و لەوێشەوە دیسان بە ڕێگەی قاچاخدا چوونەوە‬ ‫بێت‪ ،‬لە مێژە جوولەكە لە كوردستان بوونیان هەبووە‪ .‬ئەگەریش ئیسرائیل (‪.)30‬‬ ‫هەیە لە باشوورەوە بەرەو كوردستان هەڵكشابن كە دیارە هەرگیز‬ ‫ئاراستەی دووەم‪ :‬حكوومەتی ئەو كاتەی عێراق بە فەرمی و لە‬ ‫مێژوو وەكو داگیركەر و شەڕفرۆش باسیان ناكات‪ .‬بۆیەش دوای ڕێگەی واڵتی ئوردونەوە دەستی بە پڕۆسەی ناردنەوەیان كردبوو‪.‬‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬ئیدی هەموو جوولەكەكانی دیارە پاشماوەی سەروەت و سامانیان بە پارەیەكی كەم فرۆشراوە‬ ‫كوردستان گەڕانەوە واڵتی خۆیان‪.‬‬ ‫كورد و توركمانەكانی شارەكە و بڕێكیشی بە زۆر لە الیەن چەند‬ ‫جوولەكەكانی كوردستان‪ ،‬بە زۆری لە شارەكانی كەركووك‪ ،‬بنەماڵەیەكی توركمانەوە دەستی بە سەردا گیرا‪.‬‬ ‫كفری‪ ،‬خورماتووو و خانەقین و چەند شارێكی دیكە ژیاون‪.‬‬ ‫یەكێك لە خێزانە جوولەكەكانی سنووری خورماتوو هاتنە‬ ‫سەبارەت بە مێژووی نیشتەجێبوونی جوولەكەش لە شاری بوونە موسڵمان و پاشان ژنیكی كوردیشی لە عەشیرەتی زەنگەنە‬ ‫خورماتووو‪ ،‬بە ڕێكی مێژووەكەی نەزانراوە‪ ،‬پێ دەچێت پەیدابوونی خواست و ناوی خۆشی بۆ محەمەد سەلیم گۆڕی‪ ،‬ئێستا كوڕەكانی‬ ‫جوولەكە لە سنووری خورماتووو بۆ سەرەتای هاتنی جوولەكە لە خورماتوو نیشتەجێن و خۆیان بە كورد دەزانن‪.‬‬ ‫لە سەردەمی ئاشوورییەكاندا بگەڕێتەوە‪ .‬بە شیوەیەكی سەرەكی‬ ‫جوولەكەكانی خورماتوو لە چەقی شارەكەدا كە خانووەكانی‬ ‫ناوی هەندیك كەسایەتیی دیاری جوولەكە لە سنووری‬ ‫دەوروبەری بازاڕ و جۆگەی ئاوی پێدا تێدەپەڕی نیشتەجێ ببوون‪ .‬خورماتوو‬ ‫ژمارەی گشتیی جووەكانی خورماتوو تا ساڵی ‪ ،1950‬نزیكەی‬ ‫‪ -1‬نیسان جوولەكە‪ ،‬ریشسپیی جوەكانی خورماتوو بووە‬ ‫‪ 60‬خێزان بووە و هەمووشیان بە زمانی كوردیی ڕەوان قسەیان‬ ‫‪ -2‬عەبد‬ ‫كردووە ‪.‬دیارە پەیوەندیی پتەویان لەگەڵ كوردی سنووری‬ ‫‪ -3‬موراد‬ ‫شارەكەدا هەبووە‪ ،‬هەروەها هاتووچۆی دۆستایەتی وبازرگانیش لە‬ ‫‪ -4‬ئیبراهیم جوولەكە‬ ‫نێوان هەردووالدا هەبووە‪ ،‬بە تایبەتی بۆ ناوچەكانی داوی و بناری‬ ‫‪ -5‬ئیسحاق‬ ‫گل‪ .‬تا وای لێ هاتووە هەندێكیان لە گوندەكان نیشتەجێ ببن‪ ،‬بۆ‬ ‫‪ -6‬عەبد میران‬ ‫نموونە عەبد جوولەكە‪ ،‬ماڵی لە گوندی قەاڵ بووە لە ناوچەی داوی‬ ‫‪ -7‬ئالیاو‬ ‫و لە گوندەكەیان دووكانی هەبووە‪.‬‬ ‫‪ -8‬فەرەج جوولەكە‬ ‫یەكێك لە گەڕەكەكانی خورماتووش بەناوی گەڕەكی عەبد‬ ‫‪ -9‬میران‬ ‫میران بووە كە گەڕەكێكی تەواو جوولەكەنشین بووە و دەكەوتە‬ ‫‪ -10‬حەسقیل‬ ‫نزیك شوێنی ئێستای مزگەوتی گەورەی شارەكە لە نزیك جۆگەی‬ ‫‪ -11‬عەبدو‬

‫‪39‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫دیموكراسیی ئیسرائیل‬ ‫ئا‪ :‬فه‌خره‌دین حیسام موکری‬ ‫به‌شی دووه‌م‬ ‫ئیسرائیل تەنیا واڵتێكی رۆژهەاڵتی ناوەراست و زۆریەك لە‬ ‫ناوچەكانی دورو نزیكی جیهانە كە دیموكراسی راستەقینە تەیدا‬ ‫پەیادە كراوە و خەڵك ئازادانە روانگەكانی خۆیان دەردەبرن و‬ ‫دەنگ بە نوێنەرانی دڵخوازی خۆیان دەدەن‪ .‬دیموكراسی لە ئیسرائیل‬ ‫لەسەر بنەمای سێ دەسەاڵتی‪ ،‬یاسادانان (كەنێست(כנסת‪-‬‬ ‫مەجلیسی شورای نەتەوەیی)‪ ،‬بەرێوەبردن (دەوڵەت) و دادوەری‬ ‫بونیاد نراوە‪.‬‬ ‫ئۆرگانەكانی حكومی واڵتەكە بریتین لە‪ :‬سەرۆك‬ ‫كۆماری‪،‬كەنێست (په‌رله‌مان)‪ ،‬لێژنەی دەوڵەت و دەزگای دادوەری‬ ‫كە هەموو لەسەر بنەمای سەربەخۆیی سێ دەسەاڵتی بااڵ كار‬ ‫دەكەن‪ .‬لەو پێكهاتە سیاسیە دەوڵەت دەبێ دەنگی متمانە لە‬ ‫په‌رله‌مان وەربگرێ و سەربەخۆیی دەزگای دادوەریش بە پێی یاسا‬ ‫گەرەنتی كراوە‪.‬‬

‫سەرۆك كۆماری‬ ‫سەرۆك كۆماری ئەگەرچی دەسەاڵتێكی گرینگی نییە‪ ،‬بەاڵم لەسەرەوەی‬ ‫واڵتە و نمادی یەكیەتی و یەكپارچەیی نەتەوە دەژمێردرێ‪.‬‬ ‫بە زمانی عیبری بە سەرۆك كۆمار دەڵێن «ناسی» (נשיא) و ئەمەش‬ ‫هەمان ئەو نازناوەیە كە لە چاخی كۆندا بە سەرۆكی سهندرین (סנהדרין‪-‬‬ ‫بەرزترین ئۆرگانی یاسادانان و دادوەری قەومی جولەكە لە سەرزەوی‬ ‫ئیسرائیل) دەگوترا‪.‬‬ ‫سەرۆك كۆماری ئیسرائیل لە نێوان ئەو كەسایەتییانەدا دیاریدەكرێ‬ ‫كە ژیان خۆیان تەرخانی خزمەت بە واڵت و خەڵك كردووە و خاوەنی رێز‬ ‫و خۆشەویستییەكی زۆرن‪ .‬سەرۆك كۆماری ئێستای ئیسرائیل پرێزدێنت‬ ‫«موشە كتساو»یە (משה קצב) كە لەدایكبووی شاری «یەزد» ی‬ ‫ناوەندی ئێرانە و گەیشتن بەو پلەیە بۆتە شانازیی هەموو ئێرانییەكانی‬ ‫ئیسرائیل‪.‬‬ ‫سەرۆك كۆماری بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمان هەڵدەبژێردرێ‪ .‬لە رابردوودا‬

‫شیمۆن پرێس‪ ،‬سه‌رۆک کۆماری ئیسرائیل له‌گه‌ڵ هاخامێک‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪40‬‬

‫سەرۆك كۆماری دەیتوانی كە دوو خولی چوار ساڵە خزمەت بكات‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫پێی چاكسازییەك لە یاسای سەرۆك كۆماری ساڵی ‪ ،1998‬ماوەی خزمەتی‬ ‫سەرۆك كۆمار گۆرا بە یەك خولی ‪ 7‬ساڵەی لەسەر یەك‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی دەسەاڵتی سەرۆكی كۆماری تەنیا تەشریفاتییە‪ ،‬سەرۆك‬ ‫كۆماری بە سەرچاوەی یەكگرتوویی واڵت دەژمێردرێ و لەسەرەوەی‬ ‫هەرچەشنە ناكۆكییەكی سیاسی دایە و خۆی لە دەربرینی هرە بیرورایەك‬ ‫لەسەر ناكۆكییەكان دور رادەگرێ‪.‬‬ ‫بە پێی یاسای سەرۆك كۆماری‪ ،‬ئەرك و دەسەاڵـی سەرۆك كۆماری‬ ‫بەو شێوەیەیە‪ :‬كردنەوەی یەكەمین دانیشتنی هەر خولێكی كەنێست‪،‬‬ ‫دیاریكردنی یەكێك لە نوێنەرانی په‌رله‌مان بە ئامانجی پێكهێنانی كابینە‪،‬‬ ‫پەسەندكردنی دەستبەكاربوونی باڵیۆزەكان و نوێنەرانی سیاسی واڵتانی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬واژووكردنی یاساكان و ئەو پرۆژانەی كە لە په‌رله‌مان پەسەند‬ ‫دەكرێن‪ ،‬دیاریكرنی سەفیران و نوێنەرانی سیاسی ئیسرائیل لە واڵتانی دیكە‬ ‫و هەروەها دادوەران‪ ،‬سەرۆكی بانكی ناوەندی و كەسایەتییە گرینگییەكانی‬ ‫دیكە كە بە پێی پێشنیاری ئۆرگانەكانی پەیوەندییدار بە سەرۆك كۆماری‬ ‫دیاری دەكرێن‪ .‬ئەو هەروەها دەسەاڵتی لێبوردنی تاوانبارانیشی هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو كارەش بە پێی رێنماییەكانی وەزارەتی داد دەبێ‪ .‬جگە لەوە‬ ‫سەرۆك كۆمار بەرپرسی بەرێوەبردنی یەك زنجیرە ئەركی گشتی و و‬ ‫غەیری فەرمییە‪ ،‬وەكوو پێراگەیشتن بە سكااڵی هاواڵتیان‪ ،‬پشتوانیكردن لە‬ ‫چاالكی رێكخراوەكان‪ ،‬گروپەكانی كۆمەاڵیەتی و هاواڵتیان و هەوڵ دەدا بۆ‬ ‫بەرزكردنەی ئاستی ژیانی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی په‌رله‌مانی ئیسرائیل‬ ‫شێوەی هەڵبژاردنی ئیسرائیل‪ ،‬سەرانسەری‪ ،‬گشتی‪ ،‬راستەخۆ‪،‬‬ ‫یەكسان‪ ،‬نەهێنی و رێژەییە‪ .‬بەو مانایە كە هەموو كەسێک كە تەمەنی‬ ‫زیاتر لە ‪ 18‬ساڵە دەتوانێ دەنگ بدات‪ ،‬سەرانسەری واڵت بە یەكەیەكی‬ ‫دەنگدان دەژمێردرێ‪ ،‬هەموو دەنگێكی هاواڵتیان لەگەڵ یەكتر یەكسانە‪،‬‬ ‫دانانی دەنگەكانی لە ناو پاكەتێكدا بۆ ئەوەی هیچ كەسێك شایەتی‬ ‫دەنگەكە نەبێ و هەورەها هەر لیستێكی پارتەكان بە رادی ئەو رێژەیەی‬ ‫كە وەدەستی هێناوە‪ ،‬دەتوانێ نوێنەری خۆی لە په‌رله‌مان هەڵبژێرێ‪.‬‬ ‫خواستی خەڵك بۆ بەشداری لە هەڵبژاردنەكان زۆرە و زۆر جار رێژەی‬ ‫دەنگدەران دەگاتە ‪ 77‬تا ‪ .%90‬هەڵبژاردنی شارەوانییەكانیش هەموو‬ ‫كاتێك رێژەیەكی بااڵی دەنگدەرانی هەیە‪ .‬بۆ ئەوەی هاواڵتیانیش بتوانن‬ ‫كەڵك لەو مافە سیاسییەی خۆیان وەبگرن‪ ،‬رۆژی هەڵبژاردنەكان پشووی‬ ‫فەرمییە و ئەو كەشانیە كە شوێنەكەیان لە بنكەكانی دەنگدان دورن‬ ‫دەتوان بە خۆرایی كەڵك لە ئامرازەكانی هاتوچۆی گشتی وەربرگن و‬ ‫بگەنە شوێنی دەنگدان‪ .‬بنكەكانی دەنگدان شوێنیان دیاریكراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بۆ ئەو كەسانەی كە نەخۆشن‪ ،‬سەربازانی ناو سەربازخانە‪ ،‬مەلەوانەكانی‬ ‫ئیسرائیلی كە لە بەلەمەكانی ئیسرائیلیدا لە ژێرئااڵی ئەو واڵتە خزمەت‬ ‫دەكەن‪ ،‬دیپلۆماتەكانی ئیسرائیلی كە لە دەرەوەی واڵتن و تەنانەت بۆ‬ ‫ئەو كەسانەی كە لە بەندیخانەكاندان‪ ،‬سنوقی گەڕۆك دەچێ‪ .‬كۆمیتەی‬

‫‪41‬‬

‫نەتەوەیی هەڵبژاردنەكان بەرپرسی بەڕێوەبردنی دەنگدانێكی رێكوپێكە‬ ‫و لە هەر بنكەیەكی دیەنگدان كۆمیتەیەكی چاوەدێری هەیە و النی كەم‬ ‫نوێنەرانی ‪ 3‬پارت یان لیستی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬چاوەدێری شوێنەكە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫لە هەر خولێكی هەڵبژاردندا دەیان پارت و لیستی هەڵبژاردن بەشدارن‬ ‫و بەشێكی زۆری بیروڕاكانی سیاسی و روانگەكانی كۆمەاڵیەتی و ئابووری‬ ‫و دینی پێشكەش بە خەڵك دەكرێ‪ .‬جۆرێك رێكخراوە كە پارتەكانی و‬ ‫لیستەكانی هەڵبژاردن بە شێوەیەكی ئازاد رێكالم و روانگە و بۆچونی‬ ‫خۆیان دەرببرن‪.‬‬ ‫رادیۆكان و تەلەفزیۆنەكانی ئیسرائیل ئەركیانە كە چەند كاتژمێێك لە‬ ‫بەرنامەكانیان بە پێی یاسا و ئەو چوارچێوەیەی كە كۆمیتەی نەتەوەیی‬ ‫هەڵبژاردن دیاری دەكات‪ ،‬بە خۆرایی بخنە خزمەت پارتەكان و لیستەكانی‬ ‫هەڵبژاردن‪ .‬كاندیداكانی هەڵبژاردن بەرنامەكانی خۆیان لەگەڵ ناوی ئەو‬ ‫كەسانەی كە لە لیستەكەیاندایە‪ ،‬دەگەینە بەر ئاگایی خەڵك و هەوڵ‬ ‫دەدەن دەنگی ئەوان بۆ الی خۆیان رابكێشن‪.‬‬ ‫النی كەمی تەمەن بۆ هەر كاندیدایەكی هەڵبژاردنەكان‪ 21 ،‬ساڵە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەموو كەسێك تەنانەت ئەوانەی كە لە بەندیخانەدان و یان پێشتر‬ ‫مەحكووم كراون دەتوانن خۆیان كاندید بكەن‪ .‬بەاڵم هەر كاندیدایەك دەبێ‬ ‫النی كەم واژووی ‪ 2500‬كەس لە الیەنگرانی خۆی لەگەڵ فۆرمی داواكاری‬ ‫كاندیداتۆری پێشكەش بكات‪ .‬هەروەها هەر كاندیدێك دەبێ برێك پارەی‬ ‫دیاریكراو بۆ كۆی تێچووی پارەكان بخاتە بەر دەستی كۆمیتەی نەتەوەیی‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ .‬ئەگەر ئەو لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوت‪ ،‬پارەكەی بۆ‬ ‫دەگەرێتەوە و تەنانەت برێك پارە وەكوو یارمەتی بۆ ریكالمەكانی هەڵبژاردن‬ ‫بۆ دەگەرێتەوە‪ .‬وەكوو باسمان كرد هاواڵتیان نەك بە تاك بەڵكوو دەنگ‬ ‫بە پارت و لیستەكانی هەڵبژاردن دەدەن‪ .‬النی كەم دەنگەكان بۆ چوونە‬ ‫ناو په‌رله‌مان‪ ،‬وەدەستهێنانی ‪%1/5‬ی كۆی دەنگەكانە‪.‬‬ ‫ئەو پارتانەی لە خولی پێشووی كەنسێتدا بەشدار بوون‪ ،‬دەتوانن بە بێ‬ ‫هیچ كێشەیەك كاندید بن‪ .‬كوردسییەكانی په‌رله‌مان بە پێی ئەو ریژەیەی‬ ‫كە لیست یان پارتەكان وەدەستیان هێناوە دابەش دەبێ‪ .‬بەو پێیە كە‬ ‫زۆرجار دوای دابەشكردنی كورسیەكان‪ ،‬ژمارەیەك لە دەنگەكان دەمێننەوە‬ ‫(كە بۆ دابین كردنی كورسییەك ناتەواون) دەنگە زیادییەكان بە پێی‬ ‫رێژە بەسەر پارت و لیستەكانی هەڵبژاردن دابەش دەكرێن كە زۆرجاریش‬ ‫لەوانەیە یەك یان چەند حیزبێك خاوەنی كورسیەكی زیادی بكات‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەر دوو حیزب یان لیستێكی هەڵبژاردن دەتوانێ بەر لە هەڵبژاردن‬ ‫رێكەوتننامەیەك بۆ ئالوگۆری دەنگە زیادییەكانی خۆیان مۆر بكات‪.‬‬ ‫پارت و لیستەكانی هەڵبژاردن لە خەرج كردنی پارە بۆ چاالكییەكانی‬ ‫هەڵبژاردنەكان هەندێك چوارچێوەیان هەیە و ئەگەر لەو چوارچێوەیە‬ ‫دەربچن‪،‬رووبەرووی یاسا دەبنەوە‪ .‬تا ئێستا زۆرجار ئەوە هاتۆتە‬ ‫ئاراوە كە نوێنەرانی په‌رله‌مان و تەنانەت وەزیران و سەرۆك وەزیران‬ ‫بە زیادەخەرجكردنی تێچووی هەڵبژاردنەكانیان تاوانبار كراون و‬ ‫لێكۆڵینەوەیان لەگەڵدا كراوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫د‬ ‫ۆ‬ ‫س‬ ‫ییە‬

‫دۆستایەتیی كورد و جوولەكە‬ ‫ئا‪ :‬بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬

‫گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد لە چوارچێوەی زیاتر ناساندن‬ ‫و نزیكبوونەوە لە ژیانی كوردەكان لە ئۆرشەلیم‪،‬‬ ‫دۆسییەیەكی تایبەت بە «دۆستایەتیی كورد و‬ ‫جوولەكە» دەكاتەوە و لە هەر ژمارەی گۆڤارەكەماندا‪،‬‬ ‫هەوڵ ده‌ده‌ین لەگەڵ رۆشنبیر و سیاسەتڤان و نووسەر‬ ‫و هونەرمەندان و رۆژنامەنووسەكانی كوردی جوولەكە‬ ‫لە ئیسرائیل لەسەر تیڕۆانین و كولتووری جوولەکه‌‬ ‫و هەروەها بیروبۆچوونی نووسەر و رۆژنامەنووسان و‬ ‫سیاسەتڤانه‌ ئیسرائیلییه‌کان له‌مه‌ڕ دۆزی كورد لە‬ ‫هەر چوار پارچەی كوردستاندا بخاتە روو‪.‬‬ ‫گابار چییان‬

‫رۆژنامەنوس گابار چییان‪ :‬داخوازیی پەیوەندی لەگەڵ كوردێكی جوولەكە‪،‬‬ ‫وەك پەیوەندیی توركێكی توركیایە لەگەڵ توركێكی قەفقاز و بولگاریا‬ ‫رۆژنامەنووس و نووسەر‪ ،‬گابار چییان‪ ،‬ساڵی ‪ 1963‬لە «تۆڕا‬ ‫ئەودێنە» لەدایك بووە‪ .‬لە بنەڕەتدا خەڵكی «دارێ»یە‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪1988‬وە لە سوید دەژیت‪ .‬لە قۆناخی دامەزراندن و پێشخستنی‬ ‫‪( YRWK‬یەكیەتیی روناكبیریی واڵتپارێزیی كوردستان)‬ ‫دا بەشداری كردووە‪ .‬لە كونگرەی یەكەمی ‪YRWK‬دا لە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی ئەودا ئەركی وەرگرتووە‪ .‬لە ئەنیستیتوی كوردی‬ ‫لە ستۆكهۆڵم خەباتی كردووە‪ .‬بۆ دامەزراندنی «ئەنستیتیوی‬ ‫میزوبۆتامیا» لە سوید لەگەڵ رۆناكبیری ئاشووری و سریانی كاری‬ ‫كردووە‪ .‬ئەو ئەنیستیتویە ئیستا لەسەر زمان‪ ،‬هونەر و مێژووی‬ ‫سریانی كار دەكات‪ .‬بەڕێوەبەری گۆڤاری «شانو و سینەما» و‬ ‫«جیهانی راگەیاندن» و نوێنەری رۆژنامەی «‪»Yeni Ülke‬‬ ‫لە سوید باكووری ئەوروپایە بووە‪ .‬لە گۆڤاری «رەوشەن»دا‬ ‫كاری كردووە‪ .‬بابەتەكانی لە زۆر رۆژنامە و گۆڤاری كوردیدا باڵو‬ ‫بوونەتەوە‪ .‬ساڵی ‪ 1993‬خەاڵتی رۆژنامەنووسی «موسا عەنتەر»ی‬ ‫وەرگرتووە‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬ئێمە تۆ زیاتر وەك لێكۆڵەری ئاشووری سریانی‬ ‫دەناسین‪ ،‬ئێستاش لەسەر كوردی جوولەكە یان دۆستایەتیی كورد‬ ‫و جوولەكە‪ ،‬بۆ چی؟‬ ‫مرۆڤ دەتوانێ ئەو هەڵوێستە بە چەند هوكارەوە ببەستێتەوە‪:‬‬ ‫یەكەم؛ واڵتی ئیمە شوێنەوارێكی كۆن و دایكی زۆر كولتوورە‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆر لەو كولتوورانە ون بوونە‪ ،‬بەشێك لەوانیش تا ئەمڕۆمان‬ ‫هاتوون‪ .‬بەرلە هەموو شتێك ئەوە قبوڵكردنی شتی جیاوازی‬ ‫دروست كرد‪ ،‬رێز و ئیحترامی لە ناو یەكدا بەهێز كرد‪ .‬بەهێزبوونی‬ ‫جوولەكە لە رێگەی بازرگانی و نزیكایەتیی ئەوان لەالیەنی دین و‬ ‫هونەرییەوە بۆ پێشخستنی بازاڕ‪ ،‬زۆر سەرەنجڕاكیش بوو‪ .‬ئاشووری‬ ‫و سریانییەكان بە هونەر و دروستكردنی خانوو‪ ،‬زیو و ئاڵتون‬ ‫دەناسران‪ .‬ئەمڕۆ وا نین‪ ،‬دوای كۆچی ئەوان‪ ،‬رەوشەكە گۆڕا‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەی بەرهەمهێن بەرەو بەكارهێن دەڕوات‪ .‬ئەوان دەوڵەمەندیی‬ ‫كورتخایەنیان بۆ خۆیان كردووەتە ئامانج‪ .‬هونەری دروستكردنیان‬ ‫نەماوە‪ .‬ماردین و نسێبین‪ ،‬سەدان ساڵ مێژوویان هەیە‪ ،‬خانووی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪42‬‬

‫بێتۆن وەك شقارتە لەسەر یەك سوار بوونە و بەرز كراونەتەوە‪.‬‬ ‫زۆر بە راشكاوی هاتووەتە سەر زمان كە كورد‪ ،‬برایەتیی لەگەڵ‬ ‫زیو و ئاڵتون لە ئیستانبولەوە دێت‪ .‬ئەسلی و ساختە تێكەڵ بووە‪ .‬تورك‪ ،‬عەرەب و فارس دەوێت‪ .‬هەروەها دەیانەوێ پەیوەندییان‬ ‫واڵتی بندەست بوو و كوچبەری كولتوور و رەنگی جیاواز لە زۆر لەگەڵ برا كوردە جوولەكەكانیان بەهێز بكەن‪ .‬ناتوانین لە بانگەوازی‬ ‫الیەنەوە برینی بێ دەرمان لە جەستەیدا دروست بوو‪.‬‬ ‫دوسایەتیی كورد و جوولەكە پاشگەز ببینەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬چاره‌سه‌ر چییە؟‬ ‫خەباتی ئەوها ئاسانە‪ ،‬بەاڵم ریسكی زۆرە‪ .‬مرۆڤ دەبێ خراپ‬ ‫لێی تێبگات‪ .‬هەنگاوی ئەو جۆرە مرۆڤانە‪ ،‬دەتوانێ دژایەتیی‬ ‫ناسیۆنالیستی و دینپەرەستی دروست بكات‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ دەتوانێ‬ ‫زۆر شت بكات‪ .‬بۆ نموونە من ماڵی خۆم بار كردوو و نزیكەی ‪10‬‬ ‫ساڵ لە شارە گەورەكانی سریانییەكان نیشتەجێ بووم‪ .‬لەسەر‬ ‫كولتوور و دابونەریتی ئەوان لێكۆڵینەوەم كرد‪ .‬چوار كتێبی من‬ ‫چاپ كران‪ .‬لەگەڵ روناكبیرەكانی ئەوان و خۆمان‪ ،‬ئەنیستیتوی‬ ‫میزۆپۆتامیامان لە سوید دامەزراند‪ .‬ئەمڕۆ بە هەزاران بەڵگە‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬كاتێك وەك رۆژنامەنووسێك لەو پرسە دەڕوانی‬ ‫لەسەر مێژووی ناوچەكە لە ئەنستیتو هەیە‪ .‬ژمارەیك نووسینی رەوشەكە چۆن دەبینی؟‬ ‫ئیمە لەسەر برایەتیی هەر دوو نەتەوە باڵو كراوەتەوە‪ .‬ئیستا‬ ‫یەكەم؛ هیچ ئەو نییەتەم نییە كە لە نێو سیاسەتێكی باشدا‬ ‫بارودۆخەكەلە الیەنی دۆستانەی زیاتر بووە‪.‬‬ ‫جێگە بگرین‪ .‬رۆژنامەنووس‪ ،‬چاوی وردبینی خەڵكە‪ .‬لە هێز و‬ ‫رێكخراو زیاتر‪ ،‬بەرژەوەندیی گشتی لەبەر چاوە‪ .‬باشتر وایە لەسەر‬ ‫دووەم؛ هەندێك جار كوردەكان رەخنە لە سیاسەتی ئیسرائیل برایەتی قووڵتر بینەوە‪.‬‬ ‫دەگرن‪ .‬زۆر گرینكە ئێمە خۆمان لەو رەخنانەی لەسەر بنەمای‬ ‫دووەم؛ زمانی «‪ »Zarathustra News‬تەنیا كوردییە‪.‬‬ ‫گەلەكۆمە دروست كراون دوور بگرین‪ ،‬رێگە چارەی مەسەلەكان زمانی توركی‪ ،‬عەرەبی و فارسی بە بڕیاریك راگیراوە‪ .‬دوا‬ ‫ببینیەوە‪ ،‬ریگای دیالۆگ‪ ،‬دیتنەوەی رێگەی پەیوەندی و ریپۆرتاژەكان‪ ،‬پەیوەندیی خوێندكاران و كەسایەتییەكان بە ئێمەوە‪،‬‬ ‫قسەكردن‪.‬‬ ‫نیشان دەدات كە مرۆڤ دەتوانێت خەڵك بۆ خوێندنی كوردی‬ ‫رابكێشیت‪ .‬زمانێك بەهێزی رۆژنامەنووسی دەتوانێت ئەوەندەی‬ ‫سێیەم؛ ئێران و واڵتانی عەرەبی بە ئاشكرا یان شاراوە پەیوەندییان توركی‪ ،‬عەرەبی و فارسی لە ناو كورددا ئەركی هەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل هەیە‪ ،‬توركیا چاالكییان لەگەڵ دەكات‪ .‬توركیا‬ ‫سێیەم؛ هاوكاریی دەزگا راگەیاندنكارە كوردییەكان بۆ‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل ناتەبایە‪ .‬كاتێك كورد باسی پەیوەندیی لەگەڵ دروستكردنی ئاشتی و برایەتی لە ناوچەدا جێی دڵخۆشییە‪.‬‬ ‫جوولەكە و دەزگای جوولەكەی دیموكراتیك دەكات‪ ،‬رەوشەكە‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬پەیامی ئێوە بۆ كوردە جوولەكەكان چییە؟‬ ‫هەستیار دەبێت‪ .‬دەبێ تابۆ‪ ،‬تابۆیەك كە لە الیەن تورك‪ ،‬عەرەب‬ ‫و فارسەوە داندراوە‪ ،‬لەسەر ئێمە فەرز كراوە‪ .‬ئێمە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئێمە برای یەكین‪ .‬هۆكارەكانی دووركەوتنەوەمان زۆرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كراوەین‪ ،‬ئەوانە نابێ قبووڵ بكەین‪ ،‬قسە لەسەر هەموو شتەكان بە نەتەوە و نەژاد یەكین‪ .‬ئاواتی من ئەوەیە كە ئێمە دەست بە‬ ‫بكەین و بۆ خۆمان بڕیاری خۆمان بدەین‪.‬‬ ‫پەیوەندی بكەین‪ ،‬دانیشتنەكانمان زۆر بكەین‪ .‬من لە چاوەڕوانی‬ ‫لە ئیسرائیل ‪ 150‬تا ‪ 200‬هەزار كوردی جوولەكە یان كوردستانی ئەو رۆژەدام كە خۆشك و برای جوولەكەی خۆم لە باوەش بگرم‪.‬‬ ‫هەن‪ .‬داخوازیی پەیوەندی لەگەڵ كوردێكی جوولەكە‪ ،‬وەك ئێمە پێكەوە لەسەر خاكی واڵتەكەمان دووبارە فرەكولتووری‬ ‫پەیوەندیی توركێكی توركیایە لەگەڵ توركێكی قەفقاز و بولگاریا بژێنینەوە‪ .‬من بە دڵ و گیان ساڵوی خۆم پێشكەشی كوردە‬ ‫جوولەكەكان دەكەم‪.‬‬ ‫یان بریتانیا‪.‬‬ ‫چوارەم؛ زوڵمی موسڵمانەكان لەسەر كوردەكان و جوولەكەكان‬ ‫جێگەی باسە‪ .‬رێژەیەكی زۆری تورك‪ ،‬عەرەب و فارسەكان‬ ‫موسڵمانن‪ .‬كوردیش ژمارەیەكی زۆری موسڵمانن‪ .‬زۆر گرینگە‬ ‫زوڵمی موسڵمانەكان لەسەر كوردەكان كۆتایی بێت‪ .‬مەرجەكانی‬ ‫ئاشتی و برایەتیی لە ناوچەكەدا پێك بێت‪ .‬ئەو زۆڵمە دەبێ لەسەر‬ ‫كورد نەمێنێت‪ .‬واڵتانی موسڵمان و رێكخراوە ئیسالمییەكان دەبێ‬ ‫كار لەسەر ئەو مەسەلەیە بكەن‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫دۆستایەتی شەرم و ترسی ناوێت‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‬ ‫گەلۆ دۆستایەتی خەسڵەتێكی دێرین و رەسەنی نەتەوەیی ئێمەیە‪ ،‬لە دێر زەمانەوە كورد بە دۆستایەتی ناسراوە‬ ‫و ناوبانگی دەركردوە‪ ،‬هەمیشە كورد دەستی دۆستایەتی درێژ كردووە‪ ،‬بۆ بەرامبەرو چوار دەورەكەی تا ئەو ئاستەی‬ ‫كورد زۆربەی جاران زەرەرمەند بووە‪ ،‬چونكە نەیتوانیوە بەرژەوەندی خۆی مسۆگەر یان دابین بكات لە ڕێگەی ئەو‬ ‫دۆستایەتیەوە هەمیشە الیەنی یەكەم كە بەرژەوەندییەكانی لەدەست دابێت یان كەوتبێتە بەرمەترسی و هەرەشەوی‬ ‫جدییەوە ئێمەی كورد بووین‪ ،‬چونكە فەلسەفەی دۆستایەتی نازانین لە رووی زانستیەوە و لە هونەری دۆستایەتی و‬ ‫پەیوەندییەكاندا كۆڵەوارین‪ ،‬ئەوە لە سیاسەتی نێودەولەتی و هاوكێشە ئالۆزەكانیدا ئێستا دارە دارەمانە و تازە خەرێكە‬ ‫دەكەوێنە سەرپێ و لێرەو لەوێیەوە دەستمان دەگیرێت‪ ،‬ئێمەی كورد بەو پەڕی دڵسۆزییەكی نەشارەزاوە دۆستایەتی‬ ‫بنیاد دەنێن‪.‬‬ ‫بۆیە هەمیشە الیەنی بەرامبەر یان زەرەری لێ داوین‪.‬یان بەجێ هێشتووین بەتەنیا‪ ،‬چونكە ئێمە نەمانزانیوە مامەڵە‬ ‫لە تەك ئەو دۆستایەتیەدا بكەین‪ ،‬یان تا گەیشتین بە ئامانجە گرنگ و ستراتیژەییەكانمان بیپارێزین‪ ،‬چونكە هەمیشە‬ ‫بە ترس و شەرمەوە رووبەڕووی ئەو دۆستایەتیە دەبێنەوە یان بە دڵەڕاوكی گومانەوە رۆژگاری لەگەڵدا بەسەر دەبەین‪،‬‬ ‫چونكە زۆربەی جار بەهۆی هەڵەی كوشەندەی خۆمانەوە خەرێك بووە نەك ئەو دۆستایەتیە‪ ،‬بەڵكو نەتەوەكەشمان‬ ‫دووچاری نوشوستیو و بەرەو فەنا بوون بەرین‪ ،‬وەك پەیوەندی كورد و ئاتاتورك‪ ،‬پەیوەندی شۆرشی كورد و ئەمریكا‪،‬‬ ‫پەیوەندی كورد و یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو و گەڵیك پەیوەندی و هاوكێشەی تری لەم شێوانە‪ .‬لەبەر ئەوەی ئەو‬ ‫پەیوەندییانە هەمیشە هاوسەنگ نەبوون و ئێمەش الیەنی شەرمن و الواز و ترسەنۆك بووین تێدا‪ ،‬بۆیە نەماتوانیوە‬ ‫ئەو پەیوەندییە بۆ خۆمان و بەرژەوەندی خۆمان بەكار بهێنین‪ ،‬بۆ نموونە ئەگەر ئاوڕدانەوەیەكی خێرا بدەینەوە لە‬ ‫شۆرشی ئەیلول دەبینین كە سەركردایەتی شۆرشی كورد بە گشتی و شەخسی بارزانی نەمر بە تایبەتی پەیوەندی‬ ‫توندوتۆلیان لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل دروست كردبوو‪ ،‬لە هەموو روویەكی سیاسی و سەربازی و داراییەوە‪ ،‬ئەگەر چێ‬ ‫هەندێك لەو پەیوەندییانە سنووردار بوون‪ ،‬بەاڵم پەیوەندیە سەربازی و سیخۆرییەكان وەك ئاستی پەیوەندی نێوان دوو‬ ‫دەوڵەت وابوون‪ ،‬بەاڵم هەمیشەش لە ژێر ناوی هەڕەشەو شەرم و ترسدا سەركردایەتی شۆرشی كورد لە ئاشكرابوونی‬ ‫ئەو پەیوەندییانە دەترساو دەیشاردەوە‪ ،‬كەچی لە هەمان كاتدا دەیان واڵتی عەرەبی و ئیسالمی پەیوەندی چاالك و‬ ‫هەمە الیەنەو هەمە بواریان هەبووە لە گەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل و نەشیان شاردۆتەوە و بگەرە رۆژ بەرۆژیش گەشە و‬ ‫فراوانبوونیان بەو پەیوەندییانە دەدا‪.‬‬ ‫كەچی ئێمەی كورد هەمیشە هەروەك خۆمان بیر دەكەینەوە و ناگۆڕدرێن‪ ،‬لەبەر ئەوەی ناوێرین بە ئاشكرا بلێین لەم‬ ‫ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستەدا ئەگەر تاكە گەڵ و دەوڵەتێك هەبێت بەرژەوەندی لەگەڵ ئێمەی كورددا یەك بگرێتەوە‪،‬‬ ‫تەنیا دەوڵەت و گەڵی ئیسرائیلە‪ ،‬كەچی مەخابن تا ئێستا نەك ئێمە لەو راستییە نەگەیشتووین بەڵكو لە رێگه‌ی‬ ‫هەندێك خەڵكی نەزانەوە كە لە سیاسەت تێ ناگەن و دەیانەوێت ئێمە هەر كۆێلەو ژێر دەستەی گەالن تورك و فارس‬ ‫و عەرەب و ئایدۆلۆژیای ئیسالمی سیاسی بین‪ ،‬كەواتە نەوەی نۆی كورد دەبێت ستراتیژیی نۆی بۆ خۆی رەنگڕێژ بكات‬ ‫و سەر لە نۆی بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی كورددا بچێتەوە و پالن و نەخشەی نۆی دابڕێژێت و خۆی لە هزری‬ ‫پاشڤەڕۆ و تەقلیدی سیاسەتڤانانی كورد رزگار بكات!‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 5‬تشرینی یه‌که‌می ‪2009‬‬

‫‪44‬‬