‫ ﯿ ن) ﯾ ن( ‪ ‬ه و ﯚ ز و ‬
‫ ڕ ‪١‬‬
‫ !ﯾ دا ﯿ ر‬
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
و ر ان و " د !د % رﯾ دا ﯿ ر
('ﯾ& ه ر ( ٢٠٠٧ %
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢
!ﯾ دا ﯿ ر
,ﯿ % % د (! -دن ﯚ و ر ان و ه و&ان ﯚ " د !د % %زا ،%/0ڕا( %/ر , %1ڕاد د ر '4رس و !ان و ژا ( ر '6 ،ازا ﯚ %1ر،% د ر د ر ( ،ر ( " ر ! " ر %و ,ﯚ و ﯚ" ،ﯚ 94 % : %زا ﯾ 1و " وان د %ﯚل 6ﯚ م :ﯚ ,دا & ن .م > %, , "( 9ﯿ ( ت ز ﯾ و ,ژ&1 9( " A % '6 !ا > &ﯾ Bڕ : C % 9:ﯿ! ﯿ 9ن ه &او و ('و( ( ر ڕ %Eﯿ Dو 9 Fن ر و > و ﯾ !( !/ ! 'و .واﯾ و وا 'و A %1 ،و د 9ﯾ&ان و دوو ﯿ -و ,ن ( ر %زا '4 -0ڕ د !م. ﯾ ر و و د ﯾ ( , ، رد & '6 %ر و , H & '6رز ﯚ( /ﯾ ن دا ! ' %:اIﯿ م & '6وو " % & '6 .ود م و & '6و " /0و " Jﯿ % ﯚ( /ﯾ ﯿ 4ت ( ,ر د ر !دوو و " /0ﯾK ,'6ﯿ ﯾ " .و :'6وﯾ/0ﯿ %ل و ﯿ 9/ﯿK " ! &راو و 'ا 'و Dو 91 ﯿ ن ﯿ& Bاو د (' /( %/و(ﯿ ﯿ ن !دوو و ' , .و(ﯿ %و " د !د " %م ره و " وا ! %دا '9 B ،اﯾ " ر ( ﯾ 6ﯚ :وﯾ ( 1/0ر و 'اﯾ و د (%/ ه 'ان " Dو ،داﯾ ﯿ 9ر !د ﯾ م 4 B ،ت " و 'ا ﯾ م د 'و وﯾ -0و " ر زووﯾ %ڵ و !> %دڵ H ﯾ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣
!ﯾ دا ﯿ ر
,ﯚ ﯾ %دا د وێ : و ر ان و " د !د " %م ره 'Oو 1 ش -ﯾ د %ه 'و " و :ﯚ 6ﯿ Dو :ﯚڕ وا ، ,و و ر ! و !1Q %Iاو و ڕ رزﯾ ن دا، 4ر ڕاو( /ن و ( ر رزا ر و رگ >'ون. رﯾ دا ﯿ ر ('ﯾ& ـ ه ر ٢٠٠٧
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯿ ن) ﯾ ن( >ﯿﯿ %> , ،و >Qﯚن Tه 'و ؟ ( , -ﯿ ن) ﯾ ن( ( ،ر " %و 'و و ر " ( 9ﯿﯿ ﯾ %1:ﯾ Fر زۆر م و 'Oو ﯿ ن : ,و رﯾ %1ه ور و ه , ،ر > و " 9دا زرﯾ' و !ﯾ Xﯾ ن د -و دﯾ رن. :ﯾ ( ، ( %ر م " و : , :و ر رﯾ&1ا دوو> و ( ر " 9د & ر ،Bد ٦٨٠٠ " ( T [ , " . !/داﯾ ﯿ 0 ) Milkway Galaxyﯿ %ڕ: Hﯿ! ( ،وا " و ڕ: Hﯿ!ﯾﯿ ﯚ ز ﯿ 9" %ﯾ & %اﯾ 6 ،و % Q ٤٠٠ﯿ رد " زا ورد و در %> . /:ﯿ %1 ر ( 9" %ﯾ ( ،ر Q ,ﯿ ردان ه : ) ' ن( د دات ه ر ﯾ «%0 » , Aﯾ ن د 'ا ( Bدان ر % : ,ڕ: Hﯿ!ﯾ 9" %ز !/و " (.B ! !/
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥
!ﯾ دا ﯿ ر
: »%0ن« >ﯿﯿ ؟ 1اﯾ !/( " ،%ن د ( 1ر ﯿﯿ %ﯚ H " ( 9ﯿQ .Bﯿﯚ ن و Qﯿ ردان " ( !/و ڕۆ %وردو در -:و ﯚ ز و د و 6ﯾ ! , ،%و ه' وﯾﯿ ن دا ﯚ 'و و و 0ﯿﯿ ﯿ ن T ه و , %0 .ز ' %رد دا » :ن« و » : 1:ن« ه 'و . ه ر " و ﯚر ( ,ر ﯾ&ا 'و %ﯚ % H "ﯿ 0ﯿ&ا" ،ﯿ 0ن ,ﯚ Hﯿ ﯿ و دوور ,ﯾ !/ژﯾ ون و و و وداﯾ %زۆرﯾ ﯿ ن ' ,ان دا 'و 0 ،ﯿﯿ ﯿ Kدوور ,ﯾ T !/ه 'ون و 'ا ﯿ ن ﯚ :ﯾﯿ %ﯾ Fر رﯾ Bو ر و داﯾ' !Hو . ﯚ :ﯾﯿ ' %ان 0ﯿﯿ ن " و & زن و ر ون ،دا دا 0ﯿﯿ ن Qﯿ ردان 1ﯾ و وﯾ دور 1Oﯚ % و , "ﯚ4ﯿ '( %1زن !, ،و ,و&ا و 'و و . در ( Dد ﯿ& /0ا ،ﯾ ر ﯿ %دور ﯿ 1( ,ﯚ 'ا ن و %ز & !د %ﯾ ﯿ %ﯿ ن، زا ﯾ !/( " %س 'ا ﯿ'ﯾ ودا ڕﯿ Q ٩ %ﯿ رد ( ' %ور ،ﯚ :ﯾ %دا > و B jو ':وار د &ا ه ( 1 -ن ،م " رێ " !6و ﯾ % " و ﯿ ن 'ﯿ ،و را > ,ه / دۆزاو و و و م و و . ,ﯚڕ ' ( %ور ﯚ :ﯾﯿ&ا " ،ر Qﯿ ردان , %0د /Iر !ۆ&Jا 'و(!او .ه ر ﯾ , A ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦
!ﯾ دا ﯿ ر
0ﯿ ﯿ Kد ﯾ ن Qﯿ رد 6ﯚر و " ( !/و رۆ ﯿ ن ,ه' و 6 %ﯚﯾ &ا داو .ز " ﯿ س» « ٤%ه 'و ﯿ !( %او ؛ !( %:او ﯿ ن ,رﯾ " %1 1و ﯚ ڕ ق دا و و ،هﯿn زرﯾ' ﯾ %ڕو & %ا د ! %: .-رﯾ%1 ﯿ ن " م ﯚ>'و ﯚ زا ﯾ ن 1و ،د د و ﯾ 6 %و ن ﯾ& 9 Eﯾﯿ %ﯾ Eت ,و ':دا Hﯿ! 'و 1( , -ﯚ ن 'ا Bﯿ&ا را " .Bو !( :او و و ،و )& (Matter Darkراو .
>ﯚ ﯿ ﯿ ( %ز 'و %ﯿ ن : ( ر ت >ﯚ ﯿ ﯿ ( %ز 'و %ﯿ نT, ، ﯚ>'و %ﯚن و 'ێ " ,را دا ه ن ،ه &1ﯿ ن ڕ Eز >ﯿ!ۆ " %ﯾﯿ %دا sڕ د Bو ڕوا H " ﯾ&ﯾ ,ﯿ!/( /0او و , T: .ﯿ! و ﯚ>'و ﯿ t Kزا %/0و !ﯾ ,ﯿ/0ﯿﯿ ن ه ﯾ و 6 ,ون و 6ﯾ ڵ دوورن. sڕ ش -زا -0د ( -/و ه وڵ د دات ڕ %زا -0دا ر و 'و(ﯿ و ( ر !د ﯿ ن و (!و -:اوت. :ﯾ " %ژ ﯾ ،زا!/ﯾ Bﯚ>'ون ( ر ت >ﯚ ﯿ ﯿ% >'Eو %ﯿ ن ،ﯿ! و ﯚ>'و ،(BingBang) %وا » 4ﯿ و زن« .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ>'و 4 %ﯿ و زن ,ه 'و ﯚ>'و ! % ( ر و 'و ! .ﯾ Eت ( رد ن ( رد % ﯿ %1ﯚ sﯿﯚ ر و ز -: %و 1ﯿ %ﯚ :ﯾ% " ( 9ن و (ﯿ %زا /0ﯿ " ( . !/ه ر ﯚﯾ ، ش %واﯾ ه ر> / , %ﯿ ﯿ Bو 4ﯿ!1د و و " ز 'و %زا %/0دا " ،-و د ڵ واx4ﯿﯿ ت ه و :ن و ه و ﯾ 9ن و را Eر .
!ﯾ » 9ﯿ «y yد !> :ﯾ % ,داﯾ'E1و %ﯿ %ﯾ ت " و ﯾ )Iﯚ ﯚن( ن &1اد در Bو وز ' 1و " م &1ادا د /د و! ) ،ۆ ﯚن ـ ﯚ !ۆن ـ " !/ ,ۆن( ن " ,ﯚ %د &ا Hﯿ! د " % " , .Bم ڕوودا دا ( ،هز ( ر %
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ % 1ﯾ ت 'ا د ( " .B /و ( هز ( ر ﯿﯿ !ﯾ/ﯿ: , B هز ر ،هز " !/ ,ﯾ %1و هز » ' Qر = و .«% ( ,ﯿ ﯿ % ,'6 Bدوا 4ﯿ و ز &ا ،ڕاد ر ﯾ /ﯚ ﯾ Q Aﯿ رد ' Qر )* |,ﯿB " .(Kelvinم ر ' & و ﯿ Dﯚ هﯚ 1و 'وت 'و ! )%ۆ ﯚن( و) ﯚ !ۆن( ن ,د روو " %ﯚ ن دا. ' ,وت 'و " %و دوو " زاﯾ ،و ' 96 ('و !/ﯾ %د ،وا هQﯿﯚم و ,ﯿ/ﯿﯚم ڕ 'ه 'ون. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ * |,ﯿ ' = KelvinBر 1ﯚ ر " ( !/ن و 4ﯿ و ه ور ﯾ %د ر د ه& ر .-ه ر ) |,ﯿ T(Bرا Eر د ڵ ﯾ 0, ( Q Aﯿ'س و ١/٨ I Qر ﯾ(١K=١S=١/٨F) .- م ﯿ وازﯾ' %ا %دوو 'ر ( 0,ﯿ'س و |,ﯿB ,داﯾ |, , ،ﯿ Bدا ﯾ ﯿ' ر () ,ﯿ !X ڕ ق( و د (( . & -ﯿ !Xڕ ق را Eر )- 0, ( Q (٢٧٣/١٥ﯿ'( . ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 4ﯚ %6دوا ! ٣٠٠ه زار ( ڵ دوا 4ﯿ و زن 'و ،ر ه Q ٣٠٠٠دا زﯾ' , .و Qر ﯾ دا 'ار " ڕ 06و )" !/ ,ۆن( ن '/ا , Bو ز و " %ﯚ &ا !H ن , .و ه ,دا " ،ﯚ % )ه ﯾ&رۆژ ن( و هQﯿﯚم و Aرا !ﯾ'( Bو % " ( !/ن د ور 6ﯚﯾ ن و ر ! 'و ،ه " /0ﯾK ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿﯚم !/( " ,ن دا % 6ﯿ T ه و Dو ڕو ﯿ& رﯾﯿ ن ه ﯾ . ( ر م و د و وز ﯾ ( %ﯿ »% /0ﯿ ن« ( ,ز 'و , ،ڕوودا 4 %ﯿ و ز &ا " ﯾ ﯿ ن 1و (/ﯚ و و 'ون و ﯿ ن 1و . ه ر %ﯚ>'و 4 %ﯿ و زن ،زﯾ١٥ T Qﯿ رد( ڵ , ،!/ د روو %ﯚ ﯾ !:' %او ه ور ﯾ ﯿ&ا > 4 6 96ﯿ و ﯾ " %و & هز &,در %( ( " ،-ﯚ '4 رس و '!:او ه 1 &ﯿ -و ه 'و 1م 'و ﯚڕ ' ( %1ور و ه ﯾ &ا و د و .
!ﯾ ل و 'E 4و !ژ و و " و 4ﯿ و ﯾ ( ر ردا ' %و !I %:و ' 'ون ه 'ون 1 ، ,درDاﯾQ %ﯿ ردان ( &ا 4 " , ،ر دوور ,ﯾ !/و , %, H ':ﯿ ﯿ 6 ،و د ر واز ن ': ڕ و ه ور !ﯾ %,ور و رم !, ،و ,وێ ، د ور و %1هز دا ﯚ 'و و و T,ه و و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ه زاران Qﯿﯚن ﯚ ه ور !ﯾ %,دوور ,ﯾ ،!/ ه رﯾ Aد ور و ر ﯾ &ا '6 %,'6اردۆ و و ڕﯿ %دﯾ رﯾ!1او ! ﯚ ر '6 .و و ڕان و ( Iر !د ﯾ ن %زم و د ('/ورI %1ﯿزﯾ %1و ( ,ر " ( ( %وز ڕا ن و ڕادان 'و . " و , ' 4ز د ( % ه ر ﯾ , Aﯚ & ا و Aز ( %1ر 6ﯚ ﯾ!و !1,او . ﯚ ن '6 % " ,و ' & و !6ا و% ، ﯾ ( ڕا !دن ,و &Q ،ﯿ رده ز ه و و &ﯾ ن 6 ,ﯚﯾ و ( ز داو ( ر م ز ن ,ژ! Iر %هز ر داﯾ1ﯿ &ا و و .هز و وز و و ه ر ز و " و & /ﯾ ﯿQ Kﯿﯚ ن ﯚ 'O و !/ﯾ ن Tه و , ،و sڕﯾ % Qﯿﯚ ن ( ڵ» !ژ« و» و« 'و و و 6 1ر ﯚپ و ﯚ ن " ،زا 1ﯾ ن زﯾ ! T,زﯾ Tﯚ و و T,ه ون و ( -6و (! -X 'ون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ر ' !ﯚ>'ون و !ﯾ ) 9ﯿ ،(y y Qﯿ ردان ( ڵ sڕﯾ' ه ( ر ﯾ Aﯚ ( ز 'و »% «Galaxyن , C ,م دا ڕ 06و و (!و -:د ( %/ T :ه ﯿ! Bدوو .م " م ( ر ﯾ و ' Hو و > & ه Qﯿ رد ( 6 %ﯾ &وو ،ڕوون ﯿﯿ .ه ر س د ! ﯿ " % ،Bم د ( Tsو " ( !/ % ڕاد ( ر ﯾ ﯚ ، «Galaxy»%ﯾ ن Tه وراز ! , " %وان داﯾ .
چ ڕ ز و ﯿ ﯾ Aﯚ " رێ !د %ﯚ>'و % 4ﯿ و زن ,د ( -داﯾ ؟ و 9 ' %ن&, 6 96 > % " , ،ا %1ه ور ﯾ , %د %ﯚ > و دا' ،ا 'و ر ﯾ " %و ڕ &1,ا و و :ﯚB ' , %1 ه 'و د و /و 1ﯚ !:' او و . ه ر و & , %ا ' !ا ،ڕاد ر Qﯿ رد Qﯾ% ﯚ هﯚ و دﯾ %د و وز ( .ﯚ4 %ﯿ و ش ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢
!ﯾ دا ﯿ ر
'و هﯚ ڕادان و 'وڕدا ! %ﯾ " 1زا ن ﯾ %ﯚڕ %ه ﯾ %ﯚ :ﯾ %دا. دوا sڕﯾ Q %ﯿ ردان ( ڵ 4 ,ﯿ و زن، :ﯚ ن ه /0ه /0ﯾ ': Kوار زﯾ ن ه ر و . " ( وار :ﯚ ن : ':ﯚ %ڕادﯾ'ﯾ , % دوو ر د ( /و د ( ر ز و و زا ﯾ % " ( !/س ,ﯿ ن :ر زان و د ﯾ ن (.B " ر> %ﯿ Tه وDﯾ %ﯾ ،%وا :ﯚ ڕادﯾ'ﯾﯿ ن) ،(Microwaveزۆر ز و Bو ،ه ر> & رزاﯾ : %ﯚ ﯿ ن ,ﯿ Tرزن ،م ': " !/ ,ۆ ﯿ (Electromagnetic)Tد ( ر ﯚ ز و .ﯾ !/: , Tﯾ H Bﯚ 4و 4 %ﯿ و زن ،ه ر " و :ﯚ ن ,ﯾ ن زا ﯾ ' %ار " ( ': %( !/ﯿ ن ه &ﯿ! -و 1,ﯚﯿ و ﯾ ن ( ,ر د !.- ﯾ Fر )،ﯚرج ﯚڤ( " (! " %( !/ﯾ %1ـ "ﯚ !اﯾ %ﯿ Tه وDﯾ0 %ﯿ دوور د ( /ن و :ﯚ %ڕادﯾ'ﯾ (Microwave)%دا !د.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣
!ﯾ دا ﯿ ر
دوور و و (ﯿ(%0 )% /0ﯾ ن ,ﯾ !/و، و 'و و ﯿ ن6 ،ﯚ 6 ,ﯚﯾ&ا ﯿ ﯾ , ر !د 4ﯿ و زن : .ﯾ % ( , ( % ١٩٢٠دا! " %1( !/( " ،ﯾ 1ﯾ %و )" دوﯾB ه' ( , ،(ر ﯿ Tه وDﯾ(%0 ) %ﯾ دوور د ( /ن 1, % 6ﯚﯿ و 6ﯚ در& Dا% " . 1,ﯚﯿ و د رﯾ -0jﯿ 1و !او ن ر( /ﯾ% :ﯚ ﯿ ن ﯿ & ! ,و ﯾ > و ڕوان د !ان. " دوﯾ Bه' ﯚ د ر وت ﯿ ن !6اﯾﯿ % ﯾ Fر زۆر ' & 6رﯾ ', %1ﯚه وﯾ , % /رﯾ A و ﯾ و 4 ،ر ﯿ ن د م د م ﯚ :ﯾﯿ&ا و د /و .
" ر "'/ 9ا ﯿI Bﯿ4 , T9Qﯿ و زن ه " م ( رد 6ﯚ & %ا د ژﯾ ( ،Bز 1ﯾB Iﯿ !6 " , 9Qﯚ ( ر و Oوا jﯾ ڕ ( ﯾ! 1ﯾ ،Bد ﯿ ﯿ Bﯾ %ﯾ Fر زۆر ن رﯾ Bو ' ( ور ،ر ر ,ﯾ !/زﯾ Tد /و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤
!ﯾ دا ﯿ ر
، و و و و
و Tدﯾ-؛ " ( !6ر د /و ﯚ 'O %1و %ﯾ Fر زۆر '4ر(!:' %او.
زا ﯾ ن ه وﯿ ن داو " و ه ',ر , ﯾ ر ﯿ% ه 'و ، T ز &ا 4ﯿ و 4ﯿ!1د و ﯾ ' %را ﯚر زﯾ &وو 1و .ﯚ " م ( , /د ز ﯾ 1 Aﯿ ن و ر ! 'و [ % " زا ن 4 % ,ﯿ و دا ﯿ ن د دات.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥
!ﯾ دا ﯿ ر
‫‪ ,‬د ز دا دوو > ‪)' 6 96‬ه ﯾ&رۆژ ن( !او دا‬ ‫د ﯾ ‪ !/‬و ‪4‬ﯿ و ‪ T‬د‪ .B ‬وز ‪4‬ﯿ و ‬ ‫د ‪ /‬هﯚ '‪‬ﯿ ‪ %‬ه ﯾ&رۆژ ‪! %‬او؛ ه و ﯿ‪ " K‬زا ‬ ‫ ‪  1‬ر " ﯚ ن !د و ﯚ د و و ‪ % " ,‬ﯿ ‪T‬‬ ‫ه و‪ D‬دا " زا !ﯾ ن ‪ ( ,‬ز د ‪.-‬‬ ‫ ﯿ ن) ﯾ ن( ‪ ‬ه و ﯚ ز و ‬
‫ ڕ ‪١٦‬‬
‫ !ﯾ دا ﯿ ر‬
ره " %م 4ﯿ!1د و ﯾ ( ر ت ( ر و د ( %1sﯿ ن ،ڕا(/ﯿﯿ : [ %ه ! د '.- >' 1ه 'و ر و ردا و ' %د ز ،و'Oو ه ن 4ﯿ و ز .Bﯚ و ، ﯿ Tه وDﯾ% " ﯚ ن ( ،ز 'و " %زا ! " ،زاد 'و %وز و ! %1,ﯾ.K
%ﯿ ن د - & > ؟ ﯚ زا ﯿ % %ﯿ ن' ،ﯾ& " /0ا 1 %ر ﯿ ن (! " ( ،Bو د م ( ﯾ %و ڕ !1اوﯾ ن ﯚ د ر & " .-!jا %زﯾ &وو ﯿ ن !ﯾ/ﯿ , B Qﯿﯚ ن ه ،(%0 ) ' ه ر ﯾ , Aوان Qﯿ رده 6ﯚرو " ( !/و ڕۆ Aو ورد رد و ه ور و Dز ، ه رو ه ﯚ :ﯾ %و (ﯿ > %ر و ' ﯾ ن ,ﯾB داه ﯾ !( ،او و و . ه ر> & " ، /0ﯾ ر ﯿ1( , %ﯚ ن > & : ) , Tن( ن دۆزراو و و ,ڕ %دوور و ڕ (9ﯿ ن ,ه Hﯿ!او ،م هﯚ دوور " وان و ز 'و %زا ! %/0ۆڤ( ،ﯿ ﯾ ن > ,ﯚر (ﯿ و! ،ێ ﯚر (ﯿ!-!/( E %/ B " ('/وراﯾ % : %ڕﯾ: Hﯿ! زﯾ% ( ٦٥٠٠ T 'رﯾﯿ .ﯿ! ) (! 4ڕ: Hﯿ! ' % ( ٢٥٠،٠٠٠ورﯾﯿ . وا ﯿ , Tه ر >! ﯾ &ا ٣٠٠ه زار ﯿQﯚ ! 6ﯿ!اﯾ %ر و ﯾ " ،%ر "!6 9اﯾ٣٠٠،٠٠٠ % ﯿQﯚ ! !> ,دا 'jازﯾ Bر ( Iر ( ﯾ! و ( ﯾ [ , Tم ( ر ﯚ " و ( ر 0ﯿﯿ 6ﯚ ن ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ر ﯿ & ﯾ' ،Bﯾ' % ( ٢٥٠،٠٠٠ /0ور I ( ,ر دا ﯿ " .Bر " م ڕ 4م و " ر ,ودا 'ان) (%0ﯾ ن دا د ر ﯿ ،Bڕ ( % 4دان Qﯿ رد ( ' %ورﯾ 9ن ,ڕ&ا د .- ' 9ن %ﯿ ن و %ﯚ !/ﯾ !/( " B ﯾ 0 , Tﯿﯿ ن زۆر ,ﯾ !/دوور .Bﯚ دۆزﯾ و ﯚ !/ﯾ !/( " Bردوو ﯿ' Kﯾ /0 د ( 9/ن ( ر ه 'و 0ﯿ ن ڕا Hت " ،ش هﯚ ر وﯾ %ﯿ ن و %و 'ر ﯿ %زا ! %/0ۆڤ، > ,د ( -دات .م ( ر ڕا " م ':ﯾ ، ! %, ':ﯾ Kه ن د !ێ %ﯿ! ﯿ % ه H 0ﯿ: .Bﯿ' ن " ر> %ﯚراو ﯚرن ،م 1ا ز & ﯾ %زﯾ Tﯾ !/د د د (.- > ': % :ن !ﯾ/ﯿ: , B ١ـ [ﯿ!1 0د % %ﯿ ن ,ڕ!6 %اﯾH %ﯚڕ % %0ﯾ و . ﯿ ن Q ,ﯿ ردان ' 1 %0و 0 .ﯿ ﯿ K Qﯿ ردان " &ام و Cو : Cﯿ! و داﯾ 6رﯾ %1ل و ﯚ ه وﯾ B/و ,رﯾ Aو و ڕا !دن و ڕۆﯾ B/و ﯚ>!1د H .Bﯚڕ و ڕێ 'ا ﯾ ﯿ ن %زم و ' 4و 9 %1ﯿ %1و Iﯿزﯾ1ﯿﯿ و ،هﯿ nد ( -و ر (' T/ا ﯿ ن , .-!H رﯾ A و ﯿ ﯿ Kﯚ s0ﯚڕا %زا " ( !/س ،و A ( T! Dواﯾ و د 'ا , Bڕ %ڕ و %ڕۆﯾ B/و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨
!ﯾ دا ﯿ ر
دوور و و 0ﯿﯿ ن ,ﯾ ،!/زۆر /:ن رن. ه رو %د زا ﯿ ،Bﯚ ز و " &ا %ه وﯾﯿ و ه وﯾ1 Kاﯾ % : , %ڕ H :ﯿ! دا Hﯾ ن ! 'و .ﯿ!ا %1زد ه زار Qﯿﯚن ( ڵ ، 9" !/ و ه' و ) !چ( و ر دراو و ،ودا 'ا " %و و ڕ: Hﯿ! ٣٥٠، Qﯿﯚن ( ' %ور 'و .ه' و و !او !6اﯾ٧٠٠٠ % ﯿQﯚ ! !> ,دا ڕ6 Hﯚ ! ﯚ ر و 9" , دوور و ﯚ و , .م ڕا !د دا ،د ل sڕﯾ %ه ر ﯾ Q Aﯿﯚن ( ڵ!6 ،اﯾ %ه ﯿ -0ﯿQﯚ ! , >! دا زﯾ د !دوو .دا ﯿ0 Bﯿﯿ , ! % و ه' و ) !چ( دا 6رﯾ %1ڕا !دن و دوور 'و و ﯾ ؛ د %زا ﯿ!6 Bاﯾ " %و دوو ه & !6اﯾ0 %ﯿ! ) %چ( 'و و ه د. " /0د ڕﯿ و ( ر " و ت و د 4ﯿ و زن ﯾ /ﯚ ( ر (ﯿ !Xز %و ﯾ A > ، t 96ﯚ %زن و '(!اور ﯿ Bه /و و ( ر ( ز 'و و ﯿ ' %1ێ ﯾ ڕ! Dاو . 1, %ﯚﯿ و زا ﯾ ن و [ﯿ!1 0د !6 %اﯾ %ڕ و % %0ﯾ ن , ،و ( رد و "ﯿ9ۆ ،زد Qﯿ رد ( ڵ sڕﯾ' .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩
!ﯾ دا ﯿ ر
٢ـ [ﯿ!1 0د % %ﯿ ن ,ڕ & '6 %و %ﯿ! !ﯾ !/( " Bن. ز % ه ر %: " (!/ا " و 1ﯾ ن)ه ﯾ&رۆژ ن( و )ه ,ﯿﯚم( ،ه " و ﯿ " Hم دوو د ﯾ !/( " ,دا ،- " ( !/ن " % & '( ,م دوو ز ،و ر و ﯿ Tو :ق ،وا )وز ( د د دار H T . " و و ددا ﯾ ن ﯚ ﯾﯿ ن ت F " ،ر د '4رس د ('و B و دواﯾ ش ر 'ت د Bو د !ن " . و وا ﯾ ﯾ !/( " %زن و ڕو ﯿ& ر ن " , !/وا . ! % " و ﯾ 1ﯚ & '6و %ﯿ ن ,ر د (%/ زا ﯾ !/( " %س داﯾ ،ﯚ ز و و yو 9:و " و '> Tو رد ( ر !دا ن Q ,ﯿﯚ ن ( ڵ !/ و " /0و 'و ( ر ز و : .ﯾ % " ژ ﯾ yو ﯚ ز و و ( ر % ه و " &ا % : %ڕ: Hﯿ! ـ ن. ه و " ر ه و ( %ر م (ﯿ% /0 ﯿ ،B %زۆر ژا !ﯾ' Kا .BE B 1, %ﯚﯿ و رد ( ر ردا دا و 'و ن و '9و %ه! او ،y ,ﯿ ن ' ,ان ١٤ه Q ١٦ﯿ رد ( ڵ دا ز & !او .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠
!ﯾ دا ﯿ ر
٣ـ [ﯿ!1 0د % %ﯿ ن ,ڕ & '6 %و " ﯾزۆ ﯚ " %ﯚ ن. ه & د ﯾ 6 Aو %ﯾ& 9 Eﯾ %ڕادﯾﯚ" ﯿ ـ ن. رادﯾﯚ" /ﯿ ( : > ﯿ Tد د د ر " ،و ﯿ , 1ر " !/ ,ﯾ1ﯿﯿ و د 'ا ( / ) ،( X, ")B ﯾ ن) ( .Bﯿ 6 X, " %1و %ر " !/ ,ﯾ1ﯿ(+)% ﯚز ﯿ ،ﯿ / %1ر " !/ ,ﯾ1ﯿ )%ــ( ﯿ Hﯿ و، ﯿ %1ر " !/ ,ﯾ %1ﯿﯿ و " ('/ر . ه ر د ﯾ 6 Aو " %و ﯾ& 9 Eﯾﯿ ،هﯚ ﯿ Tه وDﯾ %رد وام % ,م د /و " .و ت و ز 'E ( و و ﯿ' " ﯚ %ه ر ، 1/:و ) ﯿ' " %ﯚم( (!او . ه & " ﯚ Tزۆر ( H 4ﯿ! ﯿ Bو > ,ر 6ﯾ &ا " 'ﯚڕﯾ ن ( ر د -و هﯚ ﯿ Tه وDﯾ ،%د B " ﯚ ! %ﯾ .! %,ه ر ﯚﯾ " ﯚ ! %ﯾ ,ن , > & >! ﯾ Aه Qﯿ ردان ( ڵ ﯿ' ﯿ . زۆر " و '> Tو رد ,ز و دا ه ن 6 ،و % ﯾ Aﯾ ن > & > :د ڕادﯾﯚ" /ﯿ دارن؛ و A ﯾﯚرا ﯿﯚم ،ڕادﯾﯚم ،ﯚرﯾﯚم و ( /ﯿﯚم و. ... ﯾ دار !ﯾ " Bﯚم " ،ﯚ ) %ر ﯚ (١٤ %ﯾ ﯿ' د :ش ه زار( ڵ " .و وا ﯾ ﯾ دوا sڕﯾ ( ٦٠٠٠ %ڵ ) ،ر ﯚ (١٤ %ﯿ' د ت. ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ زا ﯿ I)% %ﯚ(ﯿ ( ﯿ &ارQ & > %1ﯿﯚن ( ڵ , ،!/ ڕ و ' %1Dز وﯾ&ا دۆزراو و ، " ﯚ %ر ﯚ , ١٤%رد '& Dا د & '6ر /و و " %و ' Dو ('I %ﯿ Qش دﯾ ر د !.- م ( ٦٠٠٠ %ڵ ﯚ & '6و % ﯿ ن ،ژ ر ﯾ T, %م و ﯾ . 6ه ر ﯚﯾ T ! ,و ر ! " , Bﯚ %ر ﯚ , ،١٤ %و " ﯚ Tو رد -!د 'ا Bﯿ' ﯿ ن6 ،ﯚ Q ,ﯿ رد ه ( ڵ %ﯿ ن زﯾT و . ( ,ر ز وﯾ&ا T,ر ( (!و %/:ه ن , ، 1ﯾ &ا " ﯚ %ن درDﯾﯿ ن &اﯾ ﯿ' ﯿ ن ( روو ﯾ Q Aﯿ رد ( ؛ ,وا ، و !/Hﯾ ﯿ ن !ﯾ/ﯿ: , B Aـ " ﯾزۆ ﯚ %ﯾﯚرا ﯿ' ، ٢٣٥ %ﯿ' %د ﯾ Q Aﯿ رد ( ڵ. Bـ " ﯾزۆ ﯚ %ﯾﯚرا ﯿﯚ ، ٢٣٨ %ﯿ' %د Q ٦/٥ﯿ رد ( ڵ. Cـ " ﯾزۆ ﯚ %ﯚرﯾﯚ ، ٢٣٢ %ﯿ' %د Q ٢٠ﯿ رد ( ڵ. Dـ " ﯾزۆ ﯚ ( %رﯾﯚ ، ١٣٢ %ﯿ' %د Q ٦٠ﯿ رد ( ڵ . د !ێ ﯾ ر ﯿ , %ه ر ﯾ , Aم " ﯚ ، ( ! Dﯾ %1ش و 9ﯚ & '6و % ﯿ ن دا ﯿ 1 Bﯾ.B
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٢
!ﯾ دا ﯿ ر
" %م ':ﯾ % ،ﯿ ن Q ١٥ﯿ رد ( ڵ ز & !او . ............................................. .............................. ..............
هﯚ >ﯿﯿ 0ﯿﯿ ن ,ر ﯾ Aو B؟ دوا 4ﯿ و زن و ( , ،ر % 1 0ﯿﯿ &ا D ،و ز و ورد " زا و ڕۆ Aو " ( % !/ه ر 0ﯿ ( , Aر " ( ( K %و ڕا ن و ڕا ن و ڕا ! & ' ،Bو ﯚڵ !اون. ڕا ! ﯿ & > , Kهز ( ر %ﯾ و رد !ن. هز ن !ﯾ/ﯿ: , B ١ـ هز و (Nuclear Force) % 'ا !ﯾ Bهز ر " .ﯾ ن ه ر " و هز ﯾ ﯚ !ۆن و !ۆ ﯚ ن ,و و " ﯚ &ا ڕاد ! -و ,و ﯾ' &ﯾﯿ دا " ﯚم ﯾ دار د " .- م هز د 'ا " زا ن :' ,ر (٠٦٤/٠)%1ﯚن) ( (Tonر ' ﯿ/ ( Tﯿ! !9 دا ر و ﯾ !/ڕ 1 Kت و ڕ %ه ﯿ ن , .-/( Eم " و هز Tرﯾ Hر د ، ودا 'ا %دوو " زا ن / ((٢/٥ ×١٠ -١٣) ,ﯿ! 9 !/ﯿ.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٣
!ﯾ دا ﯿ ر
٢ـ هز " !/ ,ۆ ﯿ(Electromagnetic Force) T " و هز ١٠٠ر ز و ز ! ,هز ر و ﯿﯿ .هز و !او د /هﯚ ﯾ' &ﯾ %ر " !/ ,ۆ ﯿ , %1و " %ﯚم دا و ( ،ر Fم ( ز 'و % ( " % 9/6ﯚ %ﯾ 0ر د .-هز و !او ه رو ه " ﯚ زﯾ 1ﯿ Kﯾ !/و د > ( - sو د /هﯚ ( ز 'و %ه 'و " و /:ﯚ ز و و ( ر م ﯿ ﯿ ن T ,ه 'و .م دوور 'و و " ﯚ 1 %ر " زا ن ,ﯾ ،!/هز " !/ ,ﯾ1ﯿ Kراﯾﯿ ز ! د ، -م و %هز و %ﯿﯿ ﯾ Fر ,ر !د 1و.- ٣ـ هز ر )(Force of Gravity ز و هز !ﯾ ﯿ و ١٠٣٨ر ,هز ر " !/ ,ﯾ %1ز ! 9" .د زا ﯿ Bﯚ ز و 6و % هز ر و(y ) ،ﯾ 6 Kو %ه ر " و هز ﯾ ز و ه ﯾ .%ز و هز ر 6ﯚ %4 y , د و و Hﯿ , Kﯚر 6ﯚﯾ&ا " م ر د ڵ ز و د ت .م ( ر ڕا هز ر 'ا y %و ز و ،هز! %1ﯾ ﯿ ن ' ,ان داﯾ ،هز ڕا !دن ,و & (!او y .د ور ز وﯾ&ا ه '( &ور -و ,ه ن ت دا هز ر ز و 6رﯾy 1 , ،- Xه ن [ ﯿ &ا ( , yﯾ هز ڕا !دن ,و & ،د ور ز و دا ه '( &وڕ -و 6ﯚ , هز ڕا ر ز و ت د دات " .م ز ' ,ان ه و و ﯚ " ( !/ڕۆ %ﯾ %دا رد وام ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٤
!ﯾ دا ﯿ ر
" ,را داﯾ ' , .ر %1ز &ا " ،م د ('/ور ' , ه ' ه 'و 0ﯿﯿ ن دا [ 9و ،هﯚ زم و زا 'ن و ﯿزا ( %ر م د 9( " % 1ﯿ Kه ر " و ﯾ . :ﯾ " %ژ ﯾ ،هز رﯾ % Kدوور و و دوو ﯾ 6و ن هز ,ﯾ ،!/ز ! د /و .
> B:و ﯚر :ن : " (! " %( !/ﯾ " ،%1دوﯾ Bه' Edwin ) %1 ( ،(Hubbleزۆر ( ر % 4دۆزﯾ Bو 1ﯿ Bو & '6و :ن 'و .
و !او ,ڕ1( , Hﯚ ١/٥ %و ! ٢/٥ﯾ% 9( " 6 :ﯿ - ' ) %وﯾ (B0و ( , ،ر ٦٠٠ 1, %0ﯚﯿ و !د " .دوﯾ Bهﯚ " و ٦٠٠ , :ر ﯿ Oو 1:و '> ,ار !و %ژﯾ!وو دا دا. ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٥
!ﯾ دا ﯿ ر
١ـ 0ﯿ %ه 1Qﯾ ٢ %ـ 0ﯿ %ر ٣ nـ 0ﯿ% 4'د ه /ﯚ4ﯿ' ٤ـ 0ﯿ %ڕT
١ـ 0ﯿﯿ )ه( 1Qﯾﯿ ن. 9( " 9ﯿ " %م > % : > : :ﯚ % E 'Iﯚ! " %ﯾ " %16 ،%1ڵ ه 1Qﯾﯿ ' .ور و :و%4 " م > 0 :ﯿﯿ ز رد د /ر> و .هﯚﯾ ﯾ % " ﯾ :و ' و " % !/( " %و > : 0ﯿ 'و/( %:ﯚپ و ڕاو ( /ن ه 'ون .ﯿ Tو :و %4ز رد 0ﯿ ه 1Qﯾﯿ ن ,و !/( " ('ورا و ( ر> و د ! , -ڕﯾز " ( !/ن در Dن دان .وا ه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿﯚم !/د ('و .B > & و0 , ﯿﯿ ه 1Qﯾﯿ ن% : > : ) (NGC٤٢٧٨ــ ) (NGC٤٤٠٦ــ ). (NGC٣١١٥
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٦
!ﯾ دا ﯿ ر
٢ـ % :ر n " م > 0 :ﯿﯿ ,د ورا & ور 6ﯚﯾ &ا 6و % > &ﯾ ' %: .B1( Bڕا( " %/و > 0 :ﯿ ، %/( [ ,ر زگ و ( ر /ﯿ &ا ﯚ Q4ﯾ %ور ه /ﯚ4ﯿ' . 1( %: 1ﯿ ن پ و ﯚز ﯾ ﯿﯿ , .م پ و ﯚز ﯿ ﯿﯿ دا را " ( !/ز ن 6رﯾ%1 ( ز 'و %: . Bه ر زۆر " (H % !/ﯿ! , ( 1ﯿ &ا " ،و " (!/ا ن ( وا و ز رن. > & و0 , ﯿ %ر NGC٣٠٣١ - NGC٤٥٩٤ : n – NGC٤٥٦٥- NGC٢٨١١
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٧
!ﯾ دا ﯿ ر
٣ـ % :ر 4' %Oد ه /ﯚ4ﯿ' %:ه /ﯚ4ﯿ' " م > 0 :ﯿﯿ %/( " ,و & دا " و & رز ﯚ و ،ز &ا و %1 '6 A " ( , A & '/ژ !واﯾ .ه و ت د ڵ ('وڕا %0 % د ور و & ﯾ&ا ،وا د /ر > و ( 1ن و Aڕڕ روا 6رﯾ %1ڕا .B %:و & % :ر %Oﯿ ن ه /ﯚ4ﯿ'T, ، ه 09و و ز ؛ ( 1ﯿ ﯿ ن ! T,او و " و ن. م و & % :ر ،nزۆر زن و ه 09و ﯿﯿ و ( 1ﯿ ﯿ ن زۆر !او و " وا ﯿ.B > & 0 , '9ﯿ %ر %Oﯿ ن ه /ﯚ4ﯿ':
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٨
!ﯾ دا ﯿ ر
٤ـ % :ڕ: T " 1م > 0 :ﯿﯿ ،ه' و ز % " ( !/ﯿ Tه و " % !/( " , . Dو > : 0ﯿﯿ دا ( ر> وﯾ %ﯾ Fر ز %ه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿﯚم ه ﯾ !/( " .ن دوو ز و !او د ('و B و ﯿ Tو وز ﯾ %زۆر د د د ر " % !/( " .و > 0 :ﯿﯿ ,ڕز م !/ﯾ !/( " %ن دان .ﯿ Tه و Dو (' & %رد وا ( %ر> و ز ﯿ ن ،ﯿ ن ( ر د ت و ر و !دن د ﯾ ن ت. ژ ر 0ﯿﯿ ڕ 1ن زۆرن؛ د !ێ ! 'Hێ '> , T:ار ( %:ر 0 %ﯿﯿ %ﯾ ن ,و > : :ن. " م > 1: : :و و ﯾ %دﯾ رﯾ!1اوﯾ ن ﯿﯿ و و ڕ و ه ور زن د ﯿ &ر.B دوو % : , '9ڕ: T
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٩
!ﯾ دا ﯿ ر
دوورﯾ : %ن ,ﯾ : !/ Qﯿﯚ , %0ﯚ :ﯾ' ( %ر و ه ﯾ ت دا و 'و و و ه -> &و ! د و .ودا ﯾ 0 %ﯿﯿ ن ﯾ Fر زۆر و !ێ " و ز و ڕ ﯾ ﯿﯿ ن 'ﯾ , Bر ڕۆژا &ا د رﯾ ن 'او % ﯚ " ( ( !/ن د ه ﯿ.B 4وار ) (%0ﯾ ن ،ﯾ ن ودا ڕ' Hا ﯿ ن، )ﯾ (ﯾ Aد ر د' % () ،B ور ( .-! ' & ( ' %ور ،ودا ڕ Hﯾ ،ﯿ ' %1ور ,و ( &1ا د ﯾ .-'sﯿ ' %1ور & ( ,ا , ! ٩/٢٨ﯿﯚن ﯿQﯚ ! د .-' ه ر و %د زا ﯿ!6 ،Bاﯾ %ڕ و %ﯿ ' %1ور، !6اﯾﯿ!/ﯾ %ڕ و %ه "!( /0او و ,ه ر >! ﯾ &ا ) (٣٠٠،٠٠٠ﯿQﯚ ! ڕ Hد .-م ر و !6اﯾ ﯿ ' %1ور ه ﯾ " ،%ر ( ﯾ! [ﯿ'6 % 0ار و 1ﯾ ،Bز ﯾ 0 %ﯿ ن و ﯿ Q %1ﯿﯚ ن , %0و ش داﯾ د رد و:- "، 9 ﯿ!ا % % : زﯾ!/1ﯾB " &رۆ دﯾ )(Andromedaﯾ Q ٢ﯿﯚن ( ' %ور دوور ! ,ڕ: Hﯿ!ﯾﯿ . 0ﯿ %ور :دار)( ، (M٢٨زد Qﯿﯚن ( ' %ور , " 9دوور .ودا 'ان ڕ: Hﯿ! و ه' و % :ه ,' !س) ، (Herculesزﯾ٣٠٠ T Qﯿﯚن ( ' %ورﯾﯿ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ودا ڕ' Hان دوو 0ﯿ(Magellanic Clouds) % و )' % ( (١٦٠،٠٠٠) ، ( Milkway Galaxyورﯾﯿ . ودا ڕ' Hان دوو 0ﯿ (andromed)%و ) ، (Milkway Galaxyزﯾ' % ( (٨٧٠،٠٠٠) Tورﯾﯿ . و ﯿ! )0 (! 4ﯿ)%ڕ: Hﯿ! (٢٥٠،٠٠٠ ، " ('/وراﯾﯿ ' % ( ١٠٠،٠٠٠ور ز & د !.- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
> & : %0 '9
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣١
!ﯾ دا ﯿ ر
0ﯿ %ڕ: Hﯿ! : ,وا %رﯾ %1ه ور و ه دا :! ،و ور : ه & " ( !/ﯾ ، 1 : > Aه ر د & > % ( ت ﯿ !/ﯾ ﯿ ن ,ڵ "' 9ا و د !ێ ه ( % د ( 9/ن ﯿ ن ڕا Hت .م ,ڕا(/ﯿ&ا " و " ( !/ ڕ & 6ا > و ( ر " 9د ﯿ &ر ،Bزﯾ ! , ه زار ( ' %ور * 9¡" ,دوورن. ( ر ڕا " ( !/ڕ & 6ن : , 9" ،وا %رﯾ%1 ه ور دا ڕ> ﯾ %دوور و در D Dو 'tر ز د ﯿ ﯿ ،Bه ر ,ﯚ و ڕ:) Hﯿ! ( (!وان؛ " و ڕ و پ و Dو ز ،د ﯾ ن ه زار ( ' %ر , " 9دوورن.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٢
!ﯾ دا ﯿ ر
" ر دوور ﯿ %1هز ،ﯾ ن 1( ,ﯚ %1 1Oﯚ ش ( ﯾ! " و ڕ: Hﯿ!ﯾﯿ 1ﯾ ( ،Bدان ﯚ " ( !/د ﯿ ﯿ , Bه ر ﯚ ﯾ ﯿ &ا ه زاران ه زار " ( !/ﯿ&ا !د و ﯚن " .و " (!/ا " ر>T, % 9" ,دوورن ،م !و( 1ﯾ %زﯾ ن 9" ,و دﯾ ر . *( ' %ر >ﯿﯿ و > & ؟ ( ' %ور ،و ڕ Hﯾ د ' ! -ﯿ ' %1ور , ( Tدا د ﯾ.-E ه ر و %د زا ﯿ' ،Bور !> ,ﯾ &ا ٣٠٠ه زار ﯿQﯚ ! و &1 ,'6 ,ا Q ١٨ﯿﯚن ﯿQﯚ ! د .-' ﯿ %1ه و ,و A ,'6 ٨و !> ٣٠دا د ( ر 6ۆ %ز و و 9" %روو Aد " .وا د ﯾ -ﯚ ز و Q ١٥٠ﯿﯚن ﯿQﯚ ! ,ه و دوور . ١٢ ﯿ ' %1ور &1 ( ,ا ) ،(٩,٤٦×١٠وا , ! ٩/٤٦ﯿﯚن ﯿQﯚ ! د ' % ( ،-'ور د ' !ێ. ,زا ( !/( " %/0ﯿ&ا)ﯾ (ﯾ %ﯾ Eت دا &راو ﯚ دﯾ رﯾ!1د %ودا %ﯾ (Parssk) ،% . H ' ه ر ) ر( T(Tد Q ٣/٢٦ /ﯿﯚن ( ' %ور .ه رو ه ﯾ AﯿQﯚ ر( Tد (١٠٠٠) /و ه ر ﯿ Hر(T1 ﯾ Q Aﯿﯚن ر( . 1ﯚ و د ' !ێ: " ﯾ ن !6اﯾﯿ ٧١ %ﯿQﯚ ! 'ر ) ﯿ Hر( !> ,(Tدا، 6رﯾ %1و 'و و و ,ر ﯾ Aو ﯾ " . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٣
!ﯾ دا ﯿ ر
1 9اﯾ % : %ڕ: Hﯿ! : ڕﯾز , :ﯿ! ڕ H %0 ) :ر Q ، (nﯿ ردان ( ڵ !/ دوا 4ﯿ و زن) ، (BigBangو ( Aﯿ %1 /0ز % > &ﯾQ Bﯿ رد " ( !/ﯾ %ﯚ ﯾ & " , Tا % ) ﯿ ن( زن. %: ,و & ڕ: Hﯿ! دا (ﯿ > %1واو رﯾT و ' &اﯾ ،د ورا & ور " و (ﯿ > ، د ﯾ ن ز و ( !/( " , %1زﯾ -و ڕ 6ن د ور داو & : !/( " .ار %د ور و ر " و (ﯿ > ، ﯚ !/ﯾ %0 % !/( " Bڕ !: H د ژ !در.B ﯿ Oو 1 9اﯾ %ڕ: Hﯿ! > % :ﯚ %1 ز !1 %او و ﯾ ،دوو ( %1ﯾ Fر در،D > %1& / % :زن د ور و & ه 09و دا !Oاو و .درDﯾ 0 " %ر " و ( ر " و ﯚ !1او ﯾ ١٠ه زار ( ' %ور ز & !او . 0ﯿ %ڕ: Hﯿ! ,ه زاران ﯚ و ﯚ !/( " و ڕۆ Aو yو ورد رد Tه 'و ،ه ر ﯾ A ,و ﯚ و ﯚ و Aﯾ Aد ور و & 6ﯚﯾ &ا ه '( &وڕ Bو 1اﯾﯿ Kد ور و & 0ﯿ %ڕ: Hﯿ! دا '6ل د 6ﯚ و . (ﯿ % /0ڕ: Hﯿ!ﯾ , Kﯚر 6ﯚﯾ&ا ،ه 'و Cو : Cﯿ! ﯾ و !6 ،اﯾﯿ ٣٠٠ %ﯿQﯚ ! !> ,دا ( ر H,'6ﯾ &ا د ڕ.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٤
!ﯾ دا ﯿ ر
(ﯿ > ڵ )ڕ > :ڵ( >ﯿﯿ ؟ زۆر " ( !/ز ،% 9( " %ور :و !ﯾ Xﯾ %1ﯾ Fر &H :ارﯾ ن ه ﯾ , ،ڕز " و " (!/ا د ژ !در ( Bر> و ﯾ %د و & ز ه ﯾ&رۆژ ﯿ ن ه ﯾ . , T:و " (!/ا , ،درQ Dﯿ رد ( & ا، ( ر> و ز ه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿ' 6 %ﯚﯾ ن ('و &وو و ره '( %و & ﯿ ن !دۆ )وز ( و " زادﯾ ن !دوو . ( ر> و ه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿﯚ !/( " %ز ن " د ز ن ﯿﯿ و Tداد : -وت و :رۆ % ز ن ﯾ ن د -و " ( !/ر و !دن د >.- م ر ,واو 'و ( %ر> و ز و ! Kد ،% " زا ( /و 4وار " ( KI !/د /و و ,ر ﯾ Aد ڕ و /و , !/( " /( . ( ر ر %دا ( د " و & ' !/ و ،ور ! د /و و %1& Eﯾ Fر زۆر ور دا ﯿ! د ت. ه رو ه ر ﯾ %د " و & رز د /و .م دوا و ﯾ Aو -&1و د 'و /و .د ڵ 'و و ، د ر و دراو(6 % 1ﯚ ه ', &و -:و ﯚ ﯾ %ژﯾ % د.- ' !/( " % ,ژاو و و د ر و ﯿ!ا '4ت دراو ، ڕ ' %1 > :و د / و ،دﯾ& هﯿn 1( ,ﯚ Tڕ' %ز ر ﯚ 1,ﯚﯿ و و & '6و ﯾ.% ****
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٥
!ﯾ دا ﯿ ر
!/( " ن : !/( " ن( -( ،ﯿ ، 1 /0 " ( !/ﯾ % : > %ه و و ﯚ ڕۆ Aو ورد رد و پ و ﯚز ﯾ %د ور !/( " دا HڕB؛ ﯚ و ه و .
ه و :
( ر ت >ﯚ ﯿ ﯿ! %د و ﯚ 'و %ه و T,ﯚ>'ون ه ﯾ ،د ! ﯚ>'و ن ( ر دوو & ا دا ش 1ﯾ:B
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٦
!ﯾ دا ﯿ ر
١ـ ﯚ>'و ( , Tر " ( ( % ( !> %و ه 1وت و ڕ 1وت ( غ ﯚ و . ٢ـ ﯚ>'و ( , Tر " ( (' %ون و ! :دن ﯿ ت !او .
ﯾ م ــ 6و %ﯿ! و ﯚ>'و % ( !>)%و ڕ 1وت(! ،ﯾ/ﯿ: , B : AﯚIﯚن ﯚIﯚن ـ Iر 0و ١٧٤٥ % ( ,زاﯾﯿ ( ،%ر ت ( ز 'و %ه و د !/( " " : ﯾ % &1Qار زن د ڵ )ه و( 6ﯚ ﯾ &ا د B و , " &ا , T:ه ر دووﯾ ن ,ﯚڕ دا د / و و ڕۆ %ه وﯾﯿ ن ( ,ز د ."- ﯚ>'و ﯚIﯚن " ر> t %ﯾ %زا ' %/0و، م ,ﯾ ن ﯿ 0و وا Eر !ا ﯚﯾ ﯚIﯚن " [ %E/ % 1ﯿ!ۆز /06ﯚ ژ(! !ﯿ ر و .ه ر ﯚﯾ ﯚIﯚن > ر !ا ,ﯿ! و ﯚ>'و 6 %ﯚ H:ز /Eو و د (/ﯿ ن ' ,ات. ,!E > : Bﯾ Bو و /,ﯚن دوو زا " !ﯾ ,!E >)%1ﯾ(Bو ) و /,ﯚن( ' ,ان ( ١٩٠١% ـ (،١٩٠٥ر ت ( ز 'و % ه و ﯿ ن وا 'و " ( !/ﯾ T, %زن زﯾ Tه ودا sرﯾ' , .و sڕﯾ دا ،هز ر " ( !/ز , T:د ه و د - Oو ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ر و 6ﯚ راد ،- م ر ,ڕاد د ر " و , :ه و ﯿ د /و 4ﯿ و ﯿ %1و ه , & Eدا ( ز د ت ،ه ر> %د '4ر(% 1 ,ﯿ ﯚو و ﯾ ،ه وداﯾ %دوور 'وڕ ه &در& " , .Bا و sڕﯾ %ز ن ،ڕۆ % ه وﯾ , %و ر ( ڕت و ر واز ﯾ ( ز د .B : Cڕا( ڕا(! " %( !/( " ،ﯾ 1ﯾ ١٩٣٥% ( , %دا ﯚ>'و % 6ﯚ ( ر ت ( ز 'و , %ه و Fﯚر 1 ش د ت ،ه و " ( , 9ر T ه Bدا ،دوو " ( !/دوا زﯾ Tﯾ ' !/ون؛ ﯾ ﯿ ن زن و " و دﯾ 1ﯾ ن 'Oو .Aه و زن دوا 6ﯚ &ا " ،T و 'Oو ﯿ ن Tد - 1:و د ور و ر دا رت و و د و .و ڕ ڕا( ، ڕۆ %د ور ه و " % " , ،و &1ا ( ز 'و .
دوو م 6 :و %ﯚ>'و ' %ون و ! :دن. - : A ،-زا " 9,ﯿ ﯾ ١٧٥٥ % ( , %دا ﯿ! و ڕا 6ﯚ ( ر ت >ﯚ ﯿ T %ه %ه و Fﯚر 1 ش د ت : ه و ،ه ر ( ,ر ( ز 'و %دا , ،و %: ه ور %1ﯾ %و پ و Dو ز و ورد " زا رم و " !او دا رۆ درا 'و " .م ه ور و پ و D ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٨
!ﯾ دا ﯿ ر
-و ) ' ( &او ،هﯚ هز ر ه و د ور ه و دا '6 %'6اردۆ و " .و ' رم و " !اوﯾﯿ sڕﯾ Q %ﯿﯚ ن ( ڵ ،ر ر ( رد د /و و & " ,ا) ' ( ن ڵ ڕ Tد د ن و وT د Bو Tد Qﯿ H ': , .Bﯿ ﯿ دا و & ﯿ ﯿ ( ز د Bو هز ر ,ﯚ %ﯿ Tد .B ه رﯾ A ,و و &ا ( ' ) , T:ه ور ﯾ %ر و 6ﯚﯾ ن ڕ Kد ن و y و ڕۆ ن ( ز د ن .ڕۆ Aو yو رد ( ر ردا ن , H,'6ﯾ Eت 6ﯚﯾ &ا د ور ه و دا ه '( &,وڕ.B ¦ : Bس ¦س ،زا Iر 0ﯾ ( ،١٧٦٩ % ( , %ر ت >ﯚ ﯿ ﯿ ( %ز 'و %ه و TE/ ,و " ڕا( Iﯿ % /0ﯿ F "%ﯚر ڕا د ر د : - " ڕۆ %ه و ,و د ﯾ % ﯾ Fر رم ،م :ش و و د ور ه و ( ز 'ون". و د ﯾ ¦ %س ( %د ت ،د & > ﯾB ر ز !/و ر و ! ,و ':دا ! /0" -E ه و ﯿ&ا Hﯿ! . ¦س د " : و د ر %: : %و ،دوا , د ( -دا , T: %ر ' ،و > %:و !ژ 'ون د'6 .-د " و و 1ش د ﯿ /هﯚ رز 'و و !6اﯾ %ه '0وڕان!6 .اﯾ %ه '0ڕان " و & رز د ﯿ /و ،هز ه B و د ر ز 'ون ,و & , ، ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٣٩
!ﯾ دا ﯿ ر
هز ر ه و رز ! ه " .- &و " 'ﯚڕ ' ,ان دوو هز ( ر ﯿ&ا د /هﯚ ,داﯾ'E1و % > &ﯾ Bز ﯿ ﯿ , .ه & %1 ':ز ﯿK دا هﯚ ( رد 'و و ،%, ',را ڕۆ ( Aز د - و ,درQ Dﯿﯚ ن ( &ا ،ه و ر و 'ون و ! :دن د >."- Cــ ﯾHﯚ & !6 " ,و "ﯚ ( !6د ﯚزد زاﯾﯿ %دا ،زا ﯾ A و ) ﯾHﯚ &( د : " 1, Tن و 1و > ( % sد ،رد t ( ز 'و %ه وﯾﯿ " . زا و !او د : " 1, Tن و 1و > ( )% sد ( ﯾ %دوو هﯚ ( ر & %ا 'و ،هﯚﯾ ن ,دوو هز ﯾ و رد !ن .هز ﯾ ﯿ ن 'و %ر ﯿ Hﯿ|% (/ﯿ ) , %1د (دا ,د &1 %ادا ﯿ &ا د /هﯚ دوور و وﯾ ن .دوو ﯿ ﯿ ن ﯾ دار 'و ) %د (ﯾ ﯚ ﯾ Hﯿ! 'و و ﯾ ن" . ﯾHﯚ & " م دوو هﯚﯾ د ( ( %ر %ﯚ زﯾT 'و و ) د ( ,ﯾ !/و & " ,ا ( ز 'و ( %ﯿ% /0 ه و . Dــ هﯚﯾ ( ،١٩٥٥ %زا ﯾ " %ﯿ QHﯿز و )هﯚ ! ،(ﯾ 9 ( ز 'و %ه و Fﯚر 1 ش د ت :
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ه و ڕۆ % ,داﯾ'E1و % " ﯾ' &ﯾ %ڕا( /و6ﯚﯾ ن د ڵ ,داﯾ'E1و '6 %د ه و دا ه ﯾ .ر ( ,ز 'و %ه و ، ه ور %1ز 6 ،و %ﯾ&ا %1هز ﯿ%1 'و '( % [ , ،وڕان و ,ژ !رﯾ Hرﯾ %هز ڕا ر " زا ﯿ&ا T, ،ه %1 زﯾ ! 6ﯚﯾ و د ﯿ .-د ڵ !ژ و و 'و و زﯾ ! ه ور ز ، !6اﯾ %ه '0وڕا %:رز و ه وراز ! د > , .- " ! %ژ 'و %زﯾ ! و ه '0وڕا !6 %ا ! ه ور ز ': ،و ﯿ %9Oه 1Qﯾ6 %ﯚﯾ و د !.- ,و ر و دۆ 6دا & / ،ز 6ﯚ ,ر ﯾ A د / و و داو د " و /0" ': H,'6ڕۆ , (Mars)%ﯿ .م و رۆ " %و ﯚ ز زﯾ ! T,د ه -و ' & ! و ! -( 6د /و و ( ر Fم )ه و( ( ,ز د ."- %ﯚ>'و %زا و !او ( , ،ر ( ز 'و % ه و دا ،هﯚ 'و %وز و و ر ﯾ %زۆر و ه '0ورا !6 %ا " ،زا د '4ر( %و ،B( " :A (0Qﯿﯚم ،زﯾﯚم و ، ...ﯚ راوز د ر و ز ) ز( ڕاد در .Bم ز ه ,ﯿﯚم و ه ﯾ&رۆژ ن و '( 1ﯾ Aد '4ر( ( 1 ، ! %ر ﯿ% ه وﯾ ن ( ,ز د " .-زا زا '4ر( ن '> ,ار ڕۆ %ﯿ!ا %زﯾ Tه و ،وا ) Mercuryـ Venusـ Earthـ (Marsدا د
و و و ( Aزد ر ( ر ﯿ'> %ار ڕۆ %و !او دا &:ار د .B * * * * ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤١
!ﯾ دا ﯿ ر
ه و ه و زﯾQ © Tﯿ ر ( ڵ , !/ د روو %0 %ڕ: Hﯿ! دا را ( ز 'و ﯿ ن دا زا &وو %0 .ڕ( !:) Hش زﯾ Tزد Qﯿ رد ( ڵ ،!/ وا دوا 4ﯿ و زن ،د ڵ ( ر م (ﯿ % /0ﯾ 6 : %ﯚﯾ ن د (- !1دوو " .وا د ﯾ ( -ر م " زا و !ﯾ ل و د دوا 4ﯿ و زن ،ﯿ ن ﯾ ( , . 0ز 'ون و % ! 1:ه % ' ﯾ ﯿK دا ،ه &1ﯿ ن 'ار " ﯾ ن ﯚ ڕو 06و زوو ! ر و 'وران و ( ز 'ون BOو ،زۆر ﯾ ﯿ ن ! ,ۆ( ( %1دوور و در Dدا ﯚﯾ ن ',او ر و ' ون BOو و 6ﯚﯾ ن ' ,و(ﯿ Hﯿ %زن دا ﯚ ر 1ن. ( ,ز 'و %ﯿ %0 , ! %دا ،ه ﯾ&رۆژ ن و هQﯿﯚم 1ر ( ر ﯿ .Bم 4 ,ﯚ % 6دوا ! دا، ﯾ Eت دوا 4ﯿ و ه ور ﯾ , % > (Supernova):% :و ) " ، (Red Giantsزا '4ر(% و Aزا ﯿ ( , Kز 'و %ه ' ڕۆ % > % :ه و دا &:ار 'ون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٢
!ﯾ دا ﯿ ر
Hه و 0 ,ﯿ %ڕ H :ﯿ! دا 'ﯿ ؟: ه و 1 ،اﯾ , %و %:ﯾ , T ( % 1ڕ: Hﯿ! دا Hﯿ! 'و " .و ': & 9" ا Hﯿ! ،و ﯚ %:د ر و 0ﯿ %ڕ: Hﯿ! و ٢٦ه زار( ' %ور ,و & :دوور . ه و " 9و " &ا !6 ، %اﯾﯿ % ٢٢٠ﯿQﯚ ! !> ,دا د رور و & % : ڕ: Hﯿ!ﯾ&ا ه '( &وڕ " .Bو وا ﯾ ﯾ رT د ور &,ا و ه و د ور 0ﯿ% ڕ: Hﯿ! داQ ٢٥ ،ﯿﯚن ( ڵ د 6ﯾ : .-ﯾ ، ( % ( ,ر ( ز 'و ( %ﯿ % /0ڕ: Hﯿ! ه "، /0 ه و ١٥ه ٢٠ران د ور و & % :ڕ: Hﯿ! دا '6 %,'6اردۆ و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٣
!ﯾ دا ﯿ ر
> &اﯾ %و >ﯚ ﯾ ﯿ& " %ا % ه و : ه و ,ﯚ رۆ Aو > &ﯾ y Bو > & & /و ز رد ( ر ردان و پ و Dو ه ور ﯾ T %ه 'و . ه و)،(Sun : , !ﯾ/ﯿB ه و زاو ) !/( " ، (Mercuryﯾ ن ) ،(Venusز و )،(Earth ﯾ'ان)،(Saturn هﯚر ز)،(Jupiter رام)،(Mars ﯾ'را 'س)/ ،(Uranusﯚن) (Neptuneو Qﯚ ﯚن). (Pluton ,ﯚ ڕۆ ن " ،م >'ارا ﯾ ن(Mercury, Venus, ): ,Earth , Marsه و زﯾ " .B1وا " ر> 4 %وار 'Oو ،Bم ( 1ر ﯿﯿ ن ,رد و زا و , ،ر ! ڕۆ % , '4ر(!/ ﯾ& Eا % ه و ﯾ .B
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٤
!ﯾ دا ﯿ ر
>'ار ڕۆ %و !او ,ر >ﯚ ﯿ ﯿ /0 %د رو ﯾ ن، ڕ ق .B/0ه ر ﯚﯾ ) ڕۆ ،(% 6 %ﯾ ن )ز و ( ن( و .BH >'ار ڕۆ ،! %وا ،(Uranus) ،(Saturn) ،(Jupiter) : ) , ، (Neptuneه و دوور !ن " .ر> " %وان 4وار ز ،Bم >' ( 1ر %و ه ر زۆر 1ﯾ ن ,ز ( هﯚ ، /( Eڕۆ )%ز( BH 'و ,ر % ﯾ Eو ('و !/ن.
H,'6ڕا %ڕۆ ن د ور ه و دا:
ه رو , %ﯚ ( ر و دا دﯾ ر ،ڕۆ % ه و ﯚ ران و ('وڕا و د ور ه و، B':ﯿ %ﯾ Eت 6ﯚﯾ ن ه ﯾ H,'6 .-! ' & ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٥
!ﯾ دا ﯿ ر
( ر م H'6ڕۆ %ه و , H ، Q H,'6ﯚ ﯚن ( ،ر ﯾ / Aﯾ %دا ('ارن " .و /ﯾﯿ و ( , Aر ﯾ Aڕ دا &را ( ، -ف و . (ﯿ H,'6 % /0ه و Ecliptic ، و . H Iﯚرم و ﯿ H,'6 %9Oه 'و ڕۆ % ه و ،ز ﯾ %و ه 1Qﯾﯿ . ه 1Qﯾ' %و I %ﯚر H,'6 %ڕۆ ن ,دوو ه ',ر %ﯿ واز دا 6ﯚﯾ ن د ﯿ
و , .ه ',ر ﯿT دا ،ڕۆ Aد ، T ':ــ " و ':زﯾ!/1ﯾB H,'6 % 6ﯾ ﯚ ه و " .و (Perihelion) ': .-! ' & %واش ه ﯾ ڕۆ6 H,'6 , Aﯚﯾ&ا د " ،T ':و ':دوور !ﯾ H,'6 % 6 Bﯾ ﯚ ه و؛ " و !( (Aphelion) 6او .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٦
!ﯾ دا ﯿ ر
:ﯾ ، ( %ه ر ڕۆ " Tو زﯾ !ﯾ Bهز ر ه و ( ر و ﯾ % 6 , ، )(Perihelionدا sڕ د .-ڕۆ %ژ !هز رﯾK ﯚ ڕا !دن و ر ر>&ا و هز ه ڵ ',و:ﯿ %ه و، !6ا !ﯾ!6 Bاﯾ %د ر د ت ( %/ڕا !دن و د ر ز 'ون , T .و (! & Eﯿﯿ ڕز ر 'و ،هز ر ه و د (! و /و و " وﯾ , K !6اﯾ %ڕا !دن م د و .
ڕ ڕان و '6و ڕۆ ن م ر داﯾ ؟ ڕان و &,'6ا %ڕۆ ن د ور ه و ،ر ڕۆژ" واﯾ %ـ ڕۆژه % ه ﯾ .وا ,ر ڕۆژ" واو د ( & -ن و ر و ڕۆژه ت د > .Bه ر ﯾ , A ڕۆ ن ﯾ Fر ڕان د ور ه و دا، ﯾ 6 % 0ﯚﯾ ن د ن .ﯚ و ز ﯿ 9" % ,در ٣٦٥/٢٥٦ Dڕۆژ دا ( 6 %ﯚ د ت. ه و ڕۆ % ( % درDﯾ% ﯾ' &ﯾﯿ %ڕا( /و6ﯚ د ڵ دوور و درDﯾ6 %ﯚ H, ڕا ﯿ ن و !6اﯾ %ر و '( %وڕا ﯾ و ه ﯾ ؛ ﯚ و ڕۆ Q %ﯚ ﯚن [ﯿ ( % 0ڵ و ڕۆژ " ( ٢٤٧، 9ڵ و y ٤و ٣ڕۆژ د 6ﯾ -ه ﯾ Fر د ور ه و دا ه '( &وڕ -و ( 6 %ﯚ د ت. , Hڕان د رو ه و ،ه ر ﯾ , Aڕۆ ن د ور و ر 6ﯚﯾ ﯿ &ا د ('وڕ و .ر
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٧
!ﯾ دا ﯿ ر
('وڕا و ﯾ ن !/( " , H ،ﯾ ن و ﯾ'را 'س، " وا ! %ڕۆژ " واﯾ %ـ ڕۆژه ﯿ.B ه ر ( , T 6ر ه ر ڕۆ 6 ، Tو : %و و ڕۆژ . 1ﯾ Fر ('وڕا و " و 6د ور و ر ڕۆ دا : ،و و ڕۆژ " و T ':د .- ﯚ و، ه ر ( %1 6ر ز و ,و ! D ٢٣و A ,'6 ٥٦ و !> ٤دا ،ر Tڕوو ه و و ﯿ , ! %1 رﯾ1ﯿ : %و داﯾ .م ﯾ : Aو و ڕۆژ " ( !/ ﯾ'ان ! D ١٠٤و A ,'6 ٣٠د 6ﯾ .-
!/( " 1ن و ﯿ Oو Iﯚر ﯿ ن: ١٩٩٠ % ( ,زاﯾﯿ ﯿ و ( !/( " ،ن د (%/ زا /0ﯿ ن ( ر وداﯾ %ه راو ﯿ ن ڕا ﯾ -و، زا 6! %1, H/0ﯿ ن > ,ﯚ %و >Qﯚ ﯾ ﯿ ( %ز 'و % " ( !/و 1ﯾ ن و د ( -ه. زا 6 , %1, H/0ۆ %ه و , د /Iر زا ! %/0ۆڤ دا 'و(!او , ،ڕ H & & '6و و :ﯿ 1رﯾ %و ' 1رﯾ " %و ﯿ 1ﯾ " وان ,ه و و و ر د !ن و " , 9دوور و ر ردا %د ﯿ ﯿ.B رو ﯿ %9Oزۆر ه ر زۆر " ( !/و ڕۆ % " ( ) % : > , ،% 9ﯚپ( E 'Iﯚڵ! ،دو 6ن .هﯚ !دو ' 6و ﯿ ن د ڕﯾ /و ( ر ( ز 'و ﯿ ن .وا دوا " و " زا و ر ( ( ر ﯾ %د ور ﯾ &ا !د و ﯚ ﯚ و و > &, t 96ا %ه ور ﯾ " %و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٨
!ﯾ دا ﯿ ر
!د و ﯚﯾ ! ! -( 6دوو ،را و 'ر ﯿ& Qا ه ﯚ د .را و 'ر ﯿ Qن ,ﯾ م ه Hو دا هﯚ دارا 'و %هز ر را " ،زا زﯾ !ﯾ ن ر و 6ﯚ، ﯾ[ , Eﯿ "ﯿ/0ﯿ'اﯾﯿ&ا ،ڕا و , .ه Hو دوو ﯿ'( ،Kوڕا !6 %اﯾ ن د ور و ر 6ﯚﯾ ن د (!1s/دوو " .و !د و ﯚﯾ و " و !6اﯾ'( %وڕا ، > ر Iﯚرم و ﯿ )%9Oﯚ ڵ( &اون.
'ر ( ﯾ & " , Aا % ه و : ﯚ ( & & " %ا %ه و , ،داﯾ%1 ، وا ) ,ه و( و د ( & -ﯾ Bو " و( ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٤٩
!ﯾ دا ﯿ ر
د و ( ر ( %ڕۆ %د ور و ر ه و. :ﯾ ( % & ( , ، ( %ﯿ Bڕۆ % ه و ) ،ﯚ ز و ( ،-ه ر و & " Aا " ! %و ﯾ ( ﯾ ' %ر %ژن د ﯾ ،Bم ه ر & " ( ا %ﯚ ﯾ %ت F " ،ر دﯾ 0ن د ڕ و ( ر ﯚ ز و ورد (B 1 % و ڕان و ﯚران و ! :د د ﯾ.B
ه و
ه و ,ز ' %ردﯾ&ا6) ،ﯚر() ،هﯚر= ڕو ﯾ(% و)رۆژ(ﯾ , .-! ' & %ز %ﯾﯚ %ﯚن دا)ه ,ﯿ'س( و ,ڕۆ 4 %دﯾ دا)('ل( ! ' او . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ه و 6 ' ,ﯚﯾ&ا و & ﯿ و ،ﯚ ڕۆA و > &ﯾ %H Bد ور ڕۆ ن و د ﯾ ن ه زار ورد ڕۆ& > ،Aﯾ, ! Bﯿﯚن رد ( ر ردان و ﯚ ز %پ و Dو ورد " زا ه ژ ر د ور دا د ڕ , .Bر ز /( %ﯾﯿ و ،ه و ) (٩٩/٨%ه 'و " &ا %ﯾ .% ه و " ( !/ﯾ 6 %و ﯚ ﯾ ' , % .ان >'ار و ﯿ' ه Q © ﯿ رد ( ڵ ز & د ! .-دﯾ ر " م ز & !د ,ڕ % %ﯚ ز وﯾ %و [ﯿ% 0 !ﯾ 9ﯾ " ،ر ه و و , ﯾ A ( رد &ا ,داﯾ Tزا " ،Bﯿ زا ! %/0ۆڤ " /0 د ( 6 ' %/ر ه و ڕا ﯾ '/و , زﯾ 1و ﯾ 4 , %م &ات , .وا ﯾ % ه و T,ون و D ,ﯾ ! ,و !ﯾ 9ﯾ !- ه و ,دوو ز ( ر ،%وا ه ﯾ&رۆژ ن) (%٧١و ز ه ,ﯿ'م) T (%٢٧ه 'و .م %: ,و و ه و دا ! : > ٦٠ﯾ 1 , ،! %,ﯚ ز وﯾ Kدا ه ن و (!اون ،ه ﯾ . هﯚ ) ز( 'و 6 1 %ﯚر! ،ێ ( 'ور%1 ( /ﯾ %ﯚ دﯾ ر ' 1 '> .-!1ﯿ Bو ه 'Oو %ز و ه!ش ه % رد وا %ﯚ ه 'و ﯾ ،Aو ' ( 0ور د ز - و ( دان ه زار ﯿQﯚ ! د ور و ر 6ﯚ دا ﯿ! د ت. ره % وز و ﯿ , %ه و دا : %:و و ه و & E ،ڕادﯾﯚ" /ﯿ|ﯿ /ﯾ , .و :دا هﯚ ر و '!:او ﯾ %ﯾ Fر زۆر" ،ﯿ% 19 ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥١
!ﯾ دا ﯿ ر
'وت 'و %و " %ﯚ ن زﯾ ! , .ر " و ﯾ 1 ر " ﯚ ﯿ %وردﯾ Qن (+) % : > ,وا ﯚز تﯾ| ، [ ز ( زا %ﯾ !/ن و ﯾ !/ڕاد د ن .م ز & '!:او ﯾ! %ﯾ ل و ' و %ر و رۆ %ه و ، 6ﯚ ﯾ رﯾ 1ر ( زا ﯿ و > رﯾ ن د ت 1و Oر .Bه ﯾ&رۆژ ( %د )ﯾ ! Aۆ ﯚن( !Iاوا !/ﯾ % ر ( " و ر ﯾ و ':ز Fﯿ! ) !ۆ ﯚن ـ !ۆ ﯚن( 'ار ﯾ 0ر !دوو ( , .ر ردا، وردﯾ Qدوو و ،%دواﯾ ( و %و ( ر Fم >'ار و 1: %د !ن B ! 1: , .و " % " ,و ر و ردا وﯾ دا ،و %1زۆ Aو ﯚ !ﯾ ﯚ 1: د ! (!6 " , .-ر دا و )%دوو !ۆ ﯚن و دوو ﯚ !ۆن( ( ز د , -ڕا( %/دا " و "ﯿ " !/ﯚ %ه ﯾ&رۆژ ن ﯿﯿ " 1 ،ﯚ %ه ,ﯿ' '4 .ر( ﯾ %و " %و " ﯚ '( Tو " % , !/ﯚ '> %ار !ۆ ﯚ ﯿﯿ " .و ( yو دﯾ ر ,د ('> -و ': 1 ، وز " زاد !او .ه ر " و وز " زاد !او ﯾ ': ﯿ Tو ر 'ه وﯾ&ا و د /و و ( ,ر ﯚ ز و دا ژﯾ %ژﯾ و ران ﯾ 0ر د ت. د !ێ " زاد 'و %وز ،ﯾ ر ﯿ'I %ر '%, و E, " %Hرت " /ﯾ (E= mc٢) Bدﯾ ر .-!1 ,م 'Iر 'و ,دا (E) ،وا وز (m) ،وا ( yو Kو )!6 (cاﯾ %ﯿ . 1 ,و رۆ %ه ودا , ،ه ر >! ﯾ &ا Q ٧٠٠ﯿﯚن ) ن = ﯚن( ه ﯾ&رۆژ ن 6 %ﯚ د دا ه ,ﯿ'م و ,ر و ردا و ﯾ &ا زﯾQ ٤ Tﯿﯚن ﯚن وز " زاد د .- ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٢
!ﯾ دا ﯿ ر
م ر ﯿ , ، Eه ر >! ﯾ&1ا >'ار Qﯿﯚن ﯚن '4ر( ﯾ% ه و ':وز ,ه و د > /د ر و ' , و ت ,د ر و ز ش دا و د /و . ﯚ !ز & !د %زا ﯾ ن ،ه و ه Q ٥ﯿ رد ( !6 " ،! %ﯾ " Bﯚ %ه ﯾ&رۆژ 6 %ﯚ د ('و - و ﯚ ﯾ %ژﯾ 6 %ﯚ د.-
' 1رﯾ %ه و : ه و ,د روو و ر و د ر , ،م T :ه 'و .
١ـ و رۆ :Aو رۆ %ه و " ر> , %ر ر( /ﯾﯿ و ﯿ ) (%٢ه و دا ! 'و ،م ,ر ز Hﯿ %و و ،ﯿ' '4ر( ﯾ %ه و ﯿ .ڕاد ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٣
!ﯾ دا ﯿ ر
ه و،
Q ١٥ﯿﯚن
ر و رۆ % ز & !او . ه رو ه % ﯾ Eﯿ %: %و رۆ %ه و! ١٥٠ ،ام ﯚ ه ر ﯿ 1ﯾ ( %1ر ( /ﯿ! 9ﯾﯿ % .ﯾ% E و رۆ %ه و ١٥ ،ر '4ر( % , !/ﯾ )% Eز= (Plumb=Pbو ١٦٠ر '4ر( % , !/ﯾ ")% Eو( . ڕاد ر Q ١٥ﯿﯚن |,ﯿ %و % ﯾ Eﯿ %م ڕاد زۆر ،هﯚ ر د ڕ /و ( ر ز -6و ' :ر %1ه و ه 'و '4ر( ﯾ /( %ﯾ و د ﯾ ( jر و & و و رۆ .ز -6و ' :ر ( /ه و ﯚ ( ر و Aو و رۆ " ،م رژ و &ﯾﯿ & %:اﯾ %:ه ر زۆر ز 4ﯿ¯ !او ,و رۆ %ه و دا !ژ و '!:او 9ﯿ /و و ,ﯿ¯ >.- ز -6و ' :ر ( %1ر و رۆ %ه و دا زا، ٢٠٠ﯿQﯿﯚن ر زﯾ ! ,و ' :ر ﯾ " 9ﯚ( Xر ﯚ ز و د ﯾ ( jر ". 9 1و رۆ %ه و !ﯾ/ﯿ %٧٢ : , Bه ﯾ&رۆژ ن، %٢٦ه ,ﯿ'م و ! %٢ﯾ '4 %,ر( %زاﯾ : .%ﯾ % ( 1 ،ز ه ,ﯿ'م ,ه و دا T دۆزراﯾ و 6 ،ﯚر ﯿ!ا %1ڕ ق ١٨٦٨% ( ,دا ڕوو دا , .ر ﯾ " %و 6ﯚر ﯿ!ا دا زا ﯾ A و )ژو,ﯿ'س ' (B0ا ' %و " %و ز دا Eت و و )ه ,ﯿ'م(ﯾ Kﯚﯾ ( ر " م ز دا ا، >' 1و ه و ,ﯾﯚ %ﯚن دا)ه ,ﯿ'س( 'و .ڕاد
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
|,ﯿ(Kelvin*)B
ڕ ٥٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ز ه ,ﯿ'م ,ه و دا 1,و ,ﯚ ز و دا زۆر . * |,ﯿ ' = KelvinBر 1ﯚ ر " ( !/ن و 4ﯿ و ه ور ﯾ %د ر د ه& ر .-ه ر ) |,ﯿ T(Bرا Eر د ڵ ﯾ 0, ( Q Aﯿ'س و ١/٨ I Qر ﯾ(١K=١S=١/٨F) .- م ﯿ وازﯾ' %ا %دوو 'ر ( 0,ﯿ'س و |,ﯿB ,داﯾ |, , ،ﯿ Bدا ﯾ ﯿ' ر () ,ﯿ !X ڕ ق( و د (( . & -ﯿ !Xڕ ق را Eر )- 0, ( Q (٢٧٣/١٥ﯿ'( . ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
٢ـ & Eﯿ 1وﯾ: D ﯚ /:ﯾ '/( " %ور ) ز (ﯾ 4 %٣٢وار و % %٤٨ه و &ا ﯚ ﯚ و Q .ر " و & Eد Q ٨ﯿﯚن |,ﯿ Bو % ﯾ E ! ٢٢ام ﯚ ﯚﯾ ( %ر ( /ﯿ! 9ﯾﯿ . ,و & Eدا) ،وز ( ':ﯿ Tو ر و د ر & Eﯿ 1وﯾ Dم ',وز و د ( .-/و هﯚﯾ و ﯾ . " 1و ( , & Eر ( ز 'و %ه و >Qﯚن 'و ،ه ر و 6 Aﯚ و و .
٣ـ & Eﯿ Bد ر : " و %٦٦ ، & Eواو ﯾ 1ر ه و دا ! 'و ، م ,ر ( yو '4ر( ﯾﯿ&ا ﯿ % %٢
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٥
!ﯾ دا ﯿ ر
ه و ر و 'و .ﯿ %ﯾ Eت ,و & Eدا ( Tﯿ. !X & Eﯿ & ر ,ڕا(/ﯿ&ا و ( Aﯚ ر ه و واﯾ .ز Fﯿ! )Iﯚ ﯚن( د ر !Iو & E,ﯿ 1و،D !,د ! و و د 1ر زﯿ ن د .B '1د 1 ر زﯿ ن ر Q ٥٨٠٠ﯾ ' %ر |,ﯿB ر و /ﯾ %د ر و ه و د رد ڕن. :ﯾ ، ( %ه ر د 1ﯾ %ر زێ& > ،ﯾB ز رۆ ﯾ ن ( ر و ﯾ ز رۆ ن ﯿ ن 'ر و ' ,ان ١٥ه &1 ,'6 ٢٠ا د B4و ,و د >.B
٤ـ !ۆ ﯚ( Xر: !ۆ ﯚ( Xر , ! %1:ﯾ 1ر ه و ،ﯿ % ر )١٠ه (٢٠ه زار ' Qر |,ﯿ Bرز د /و 6 .ر !ۆ ﯚ( Xر ه و ,ڕۆژ&1ا و ر ( !دوور ﯿ %زا ﯾ !/( " %س ، ڕۆژ ﯿ!ا %1ڕ ق ،وا ( Eر %1واو ( ر ڕۆژ دا 'و !> & > , .ﯾ &ا ( Eر %: y ﯿ &1ر ه و دا ﯚ' ،%:ار " و ڕ 06 6ر !ۆ ﯚ( Xر Eﯿ &ر.- !ۆ ﯚ( Xر ( ،ر %/ه و ( % : > ،ر %/ ژﯾ ) Tژوژ (Aدڕ وﯾﯿ .رزاﯾ %دڕ ( %ر %/ ه و ١٠ه زار ﯿQﯚ ! و ﯾﯿ ن ١٠٠٠ﯿQﯚ ! . , Hدڕ ن ،هﯚ 'ﯿ %د ژ!ﯾ % !ۆ ﯚ( Xر ،د 1ﯚ Q4ﯾ ( , %ر %/ه و ه &ﯚ .B4درDاﯾ " %و د 1زﯾ Tه زار ﯿQﯚ ! ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٦
!ﯾ دا ﯿ ر
د " % .-و ﯚ' T, ¦4ر و ' ,ان ١٠ــ & ,'6 ١٥ا د B4و &اد > , .Bڕا(/ﯿ&ا ﯚ ( Q4ر %/ه و ،و " % و ,د ' %ﯿ &ا.
" 9ﯚ( Xر ه و :
" 9ﯚ( Xر ه و !ﯾ/ﯿﯿ ,ﯚ ز )ﯾﯚ ﯿز ( !او، > % :ڕو ر %1ﯾ Fر زور ز %ر % " !او د ور ه ودا :ﯚن &,دات %: .ه ر ز 9 " %ﯚ( Xر ه و " ،و :ﯾ ) © (Crownه و %F .-! ' &ه و > Aو ( ,ر ﯿ .ڕاد ر %: ,و و %F ه ودا ،د Q ٦ﯿﯚن Qو ,د %ه ' ﯿ Bو ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٧
!ﯾ دا ﯿ ر
د ر)% !Iوز ( ،د ﯾ ن Qﯿﯚن |, Qﯿ Bه وراز د >.- ,و ش %Fه ودا ﯾ&ا %ﯿ %1ه و ﯚA د /و .وا ﯾ " ،! %و :ﯚ ﯿ1ﯿﯿ ,ر ه و و ( ر> و د !ن و ,ه ز %F ه ودا ﯾ Aد ! و ،ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ه و د 6ڕوو.
ﯚ % Iه و : زۆر ه ر زۆر > ﯿﯿ %ه و , ،و و ( ر> و د !ن و ,در Dز %1دوور و در Dدا ر و ( ر د.B
,ﯚ ( ر و دا ،ﯚ ، '9را > ﯿﯿ Aﯿ ن دراو .ﯿ ن دراو دوا ر و ردا و " ﯚ % و رۆ %ه و و " زاد !د %وز ،ﯚ " و H ( ر %/ه و > ،رن O % ':ڵ nدا sڕ ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٨
!ﯾ دا ﯿ ر
': .BEﯾ O %ڵ %Oه و ڕ Hﯾ Q & > %ﯿﯚن ( د 6ر %وز ه و .م ه ر وز ﯾ ( /ر %/ه و ،ودا 'ان ه و و ﯚ ز و & ,'6 ٨ ,ا د -'و د ر Fر . 9" % > ﯿ %د رو ﯿ %ه و T,ران 4 ':ﯿ و و د ر % !Iو 6 0ﯚ د ' .- ز ﯾ %و 0ه و د 'ا وز ﯾ %ﯾ Fر زۆر " زاد 1ت و Qر " 9ﯚ( Xر ڕاد Qﯿﯚ ن Qرز 1و .هز و 'ا 4ﯿ و %ه و را Eر 4ﯿ و ه زار ﯿQﯿﯚن ﯚن)(T.N.Tﯾ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٥٩
!ﯾ دا ﯿ ر
زا ﯾ ن ﯚ ﯾ Fر ﯾ '/ون د ر% & !I ,و ز و ر '4 ,ﯾ %ه ودا ،د ه & /ن و 'و و ه و> , ' % :رز ﯚ ز وﯾ %دواو .- ز ﯾ %ﯾ Fر زۆر زن و ر ( !دﯾ& 1,ﯚ ر و ان .ر " Tر د ر % !Iز 0ه و و ه و ,رﯾ و دوو دﯾ رد 'و % ﯾ ،B !/زا و s0ﯚڕا 1, %ﯚ و ر ﯾ ن وا 'و " و ه و ,رﯾ و دوا " و ز ﯾ دا ه 'Eو ،د ٤٠ه زار ر ' ,و ,رز ( : ١٩٠٦ %ر ( !Xا 0ﯿ10ﯚ ' & ! و ( ' !/و .-ت زا ن ,و و ڕ ش دا 'ون وز " زاد !او ,و ه و ,رﯾ و ﯾ دا " و & زۆر 'و ،ﯿ ز ( ٢٠ ) ر = رق( ﯿ ( %1را 0ر و ﯾ ' !Hو " %رﯾ % 1ﯾ 0ر د 'و.
ڕاﯾ !/ , " % ۆ ﯿ:%1 ڕاﯾ !/ , " ۆ ﯿ1ﯿﯿ ن ,هز " !/ ,ﯾ %1و هز ﯿ1ﯿﯿ ن ﯾ و رد !ن .د !ێ " و ڕاﯾ > : % :ﯚ %, Hوز ،ﯾ ن " زا Iﯚ ﯚن [ﯿ 0ب ﯿ.B 6ر وز " !/ ,ۆ ﯿ1ﯿﯿ ن :ش !و " .Bو :ش !و , ،م هز و ﯚ هز !ﯾ ﯿ ن م وا ﯿ ( د !: B :ﯚ ڕادﯾ'ﯾﯿ ن) ﯾ!1ۆوﯾ ( ،ﯿ %1ژ !و ('ور، ﯿ 6 %1ﯚﯾ )" !1:ا( ،ﯿ ( %1روو وش%10 ، دﯾ ر)"ﯿ (¯1و ﯿ . %1 ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯿ %1ه و ( ر م :ش !و & %اﯾ .
ڕاد وز : ,ﯚ!/ , " % ۆ ﯿ Tدا ﯾ' &ﯾﯿ %د 4ود 4ﯿ ن د ڵ ودا 'ا % :ﯚ ن ه ﯾ . ﯚ ڕوو !1د و درDﯾ %و ودا :ﯚ ن ،د !ێ '9ﯾ %ر> و س 1ﯾ:B " ,' ﯾ Aد 'O %1,ﯚ و 'و و ﯚ ڕز ر 'ون ڵ و 4چ د ز , .-'ڵ و 4چ &,ا ' %و، , :ﯚڵ دوا :ﯚڵ ( ز د Bو ر و 4راخ ﯚ , د و ڕێ .ه ر ﯾ : , Aﯚ ن 1 ',ﯾ ﯿ ن ه ﯾ و 'ان ه ر دوو ، 1 ',درDﯾ : %ﯚڵ ،ﯾ ن ودا :ﯚ% .-! ' &
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦١
!ﯾ دا ﯿ ر
!> ,ﯾ &ا > & : 1 ',ﯚڵ د 4راخ " و ، ) .-! ' & (¯ ' !Iه ر> ¯ ' !I %زۆر ! ،- ودا :ﯚ ن !/ن". ,ﯿ & 1ا ه ر> %وز زۆر ! ،-درDﯾ : %ﯚ ن 'رت !ن .ﯚ و : ، ﯚ %ﯿ ' %1رت ! , :ﯚ %ڕادﯾﯚﯾ.%
ه و :
( ر ه و ڕ & 6و T,ﯚر و رﯾ%1 ز ﯾ %ه ،ره > %ﯿ %ڕاﯾ H ﯿ0ﯿﯿ % د روو %ه وﯾ I ( !6 " , Bر دوور و درDﯾ &ا ( ر , ه و د رد 6ن , .ڕا(/ﯿ&ا % ه و H ': ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٢
!ﯾ دا ﯿ ر
> ﯿ %ه وﯾ Bو > ,ر 6ﯾ ( & > %دا و Aڵ و ﯚ !د و %د رو ﯿ %ه و د
و . /ﯾ %ه ر ﯾ ( % , Aر %/ه و , T,ﯚ ز ﯿ 9" %ز !/ن. %و ڕ " ( ( !/ن ( ٢٥٠ ،ر " و : ڕو 06ر ه و و ﯿ &راو , ،ﯚ ز ﯿ و دﯾ ر . :ﯿ و " ژ ﯾ ،ڕاد ر ,د روو & %ا ، !/ م هز ﯾ&ا %ﯿ1ﯿﯿ ﯾ ن T,رز و ! & E ,ن. ( !دوور ﯿ 1( , %ﯚ 9( " 6 : %ﯿﯿ ن , ه ( % /:د ﯿ /0و ،د (& 9, ( %/ن ,د د ن ه ر> %ه و زﯾ ! ،-و راد ﯾ ش ﯿ Tو وز ه و ر !/د .-هﯚﯾ F %:ﯚر " ژ !1او ،ﯿ Tو وز ر ,ﯚ دا ﯚ د /و و ﯾ Fڕ وا ﯚ :ﯾ 9( " %ن د !.-
ﯚ % Iه و : ﯚ % Iه و هﯚ 4ﯿ و و د ر % !Iوز و ڕاﯾ ﯿ1ﯿﯿ ن Tد .-ﯚ % Iه و , >! ﯾ Aدا !6اﯾﯿ ٥٠٠ %ﯿQﯚ ! ر و ه 'و ﯾ Aد > © .Bڕۆژ د 6ﯾ -ه ه و د ( 'ور " 9ﯚ( Xر ﯚ ز و , .و T ﯾ /دا %: ،ه ر و زۆر ه رد ﯚ % Iه و 9 " ' ,ﯚ( Xر ﯚ ز و دا د و & /و ,ز و 'ز ر د و " , T: .-زا % ه و 6و %ر " !/ ,ﯾ1ﯿ Bو 9 " ,ﯚ( Xر ز و دا و 'و داو ،ه & "'ار ﯾ %در y ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٣
!ﯾ دا ﯿ ر
و , ،%/6رزاﯾ ١٠٠ %ﯿQﯚ !ﯾ % 9( " %دوو و 'ور و ':ور ز و دا ڕ ! %Hو( 1دار ( %sو :ﯿ Bو ('ور و و ﯾ %د در و :و " .و دﯾ رد ﯾ 0 %4 :ر و . H
('وڕا و ه و د ور و ر 6ﯚﯾ&ا : ه و ,و ﯾ 9" %H Aدا ر Tد ور 6ﯚﯾ&ا د ڕ " % .-و ﯾ 1ه و " ( !/ﯾ % ﯾ Fر زۆر ز '6 ،و ,و &1Hا " د ( !6 - 9,اﯾ '6 %و ﯾ Fر زۆر ' & . م هﯚ " 1ه و) ز(ﯾﯿ ،ڕا % ه 'و ﯾ 1ر ه و ﯾ & ( -و ﯾ 0ن ﯿﯿ ؛ " & Eﯿ/0ﯿ'اﯾ %ه و ,و ٢٥ڕۆژان دا ﯾ Fر ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕا 6 %ﯚ " Fم د ﯾ ،-م دوو & E 0ر 'ور و ':ور ,و ٢٨ڕۆژا &ا ﯚ ﯾ I ( %ر ﯾ ن د ه " .B و ه '0وڕا !6اﯾ " & Eﯿ/0ﯿ'اﯾ %د /ﯿ 1ﯿز % 1 % ﯾ&ا %1ﯿ , %1و ر ه و دا .ڕ و ڕاﯾ ﯿ1ﯿﯿ %ه و ,د %د ر ز 'و &ا ، وز ﯾ %زۆر د ڵ 6ﯚﯾ ن ڕ Kد ن و ,د واز ه وﯾﯿ ن دا ( ر و د ر د .B
١ـ زاو )(Mercury
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٥
!ﯾ دا ﯿ ر
> ,ﯿ!ۆ " ﯾ ﯿﯿ %ڕۆ %ﯚن دا ،و 1,'Jن) ,(Vulcanوا '6دا " ! و " ( Bﯚ " و ڕۆ د ر ه 'و . زاو ،ﯾ ﯿ Bو زﯾ!/1ﯾ %ڕۆ %ه و و، دوا Qﯚ ﯚن!/ 'O ،ﯾ Bڕۆ %ﯾ ) .ﯿ! = " (! 4و ڕۆ ٤٨٨٠ﯿQﯚ ! y , T ، ور ! . % ( ,ڕا 'ردوو دا زۆر ه ر زۆر زا ﯿ رﯾﯿ % " ( , 9ر ڕۆ %زاو , ،ڕ %دور ﯿ % 1( ,ﯚ و 'و ،م ١٩٧٤ % ( ,و و ، H 9( " %رد ) رﯾ ر( ،١٠زﯾ Tزاو دا sڕ و ه زاران و , و ڕۆ ه !Hو و ﯚ و & 6ﯚ رد و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٦
!ﯾ دا ﯿ ر
H,'6ڕا %ڕۆ %زاو د ور ه و دا ز ﯾ %ه 1Qﯾﯿ , .و H,'6ﯾ دا " و )زاو (د ،(Perihelion) % 6ودا 'ا %د ڵ ه و Q ٤٥ﯿﯚن و ٩٠٠ه زار ﯿQﯚ ! , . (Aphelion)% 6ﯾ KداQ ٦٥ﯿﯚن و ٧٠٠ه زار ﯿQﯚ ! , ه و دوور " % .و ودا زاو د ڵ ه و ه ﯾ ،%رد وام ,ژ !ﯿ 6 %1ﯚر داﯾ . ه ر ﯚﯾ دﯾ&ار زاو ﯚ " 9ﯿ /ﯿ ( %ر ' ز و ،ﯿ ,ر ر و ڕان و وه ن دا د (- د دات. " ر> %زاو ڕۆ %1زﯾ Tه و و ,و ڕۆژ دا ر د 0, ( Q ٤٢٧ﯿ'س ،م هﯚ 'و 9 " %ﯚ( Xر , %1ر ( Q ،رد : ,و دا د Q ١٧٣ژ( !ﯿ.!X ﯿ!ا %و زﯾ'E1و %زاو ,ه و " ر " و %: د '/ ڕۆ %و !او " ﯾ 6 , %ﯚ ، ,وا ﯾ هز ر ه و ه ', %و .-:ه ر ﯚﯾ ، زاو > ر ﯿ& Bا 6ﯚ و زۆر !6اﯾ %د ور ه و دا /,'jو !6 .اﯾ %ڕا %زاو د ور ه و، !6ا ! ,ه 'و " &ا %ه و و ,ه ر >! ﯾ &ا ٤٨ﯿQﯚ ! ,د ( -ه و ڕاد ت. زاو ,و ٨٨ڕۆژ " 9دا ﯾ Fر د ور ه و دا د ڕ , .-را Eر " و ه '0وڕا !6اﯾ ،ﯚ ر Tڕان د ور 6ﯚﯾ&ا ،د ٥٨ ڕۆژ و ! D ٥ د رو و ر 6ﯚﯾ&ا '6ل 'jا و " .ر ڕاد ڕا %ﯚ ز و و ڕۆ %زاو د ور ه و دا ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ه H 0ﯿ ،Bد ﯿ ﯿ ٢٧٧ Bڕۆژ " 9ﯾ ن ﯿ واز , 'ان داﯾ ) ٨٨=٢٧٧ــ . ( ٣٦٥م " ر ڕا % ه ردوو Aڕۆ Aد ور و ر ﯾ &ا &1,ﯾ و ، د ﯿ ﯿ Bڕ Tڕا %زاو د ور و ر ﯾ&ا، ! D ١٣٩٧د 6ﯾ .-م ﯾ Fر ڕا %ﯚ ز و د ور و ر ﯾ&ا ! D ٢٤ ،د ! .-و ڕا %دوو ڕۆ ن د ور ور ﯾ ندا١٣٧٣ ، ! Dﯾ ن 'ا ) ٢٤ = ١٣٧٣ــ .( ١٣٩٧
" 9ﯚ( Xر زاو : زاو ,ر " 9ﯚ( Xر و ،ڕۆ %1ڕوو ن و ه ژار . وا " و ﯚ ز د 'ا , -زۆر ر و و !Iﯾ ڕۆ H % 9( " %ت ،زاو 6و % ﯿﯿ .ﯿ " ﯚ %1ز ه ,ﯿﯚم " ، -وﯾK د ڵ ﯚ % Iه و د ، هﯿT: ! %O ت. ,وا ﯾ ڕوو %و ه ژارﯾ %زاو ,ر " 9ﯚ( Xر و ، هﯚ زﯾ %هز ر ' -ا و ﯾ'/ا ﯿ' ﯚ ز Tد ور 6ﯚ دا ﯚ 1و ؛ ,وا !6 :اﯾ % ( %ڕا %د ور ه و - "ﯿ % 19ﯚ !د و " 9ﯚ( Xر 6 ,ﯚ " (& /وو . 'و 9 " %ﯚ( Xر د ور ه ر ڕۆ 9( " %1ﯿﯿ و > &ﯾ Bر 1رﯾ %ﯿ داد ر ( / ر ڕۆ و .ﯚ و , ، ﯾ Aد /هﯚ م 'و و Kو ' :ر 1اﯾ , ،%ر ! %1و ² 4 ن و ,را Eر داڕژان و ﯚرد %رد ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٨
!ﯾ دا ﯿ ر
( ر ردا ،% 9( " %زﯾ !ﯾ Bز ر ڕو 06ر د ر و ڕۆ Aد ﯾ " ،-ڕو 06ر ڕۆ ) %زاو (و دﯾ ر . > &ﯾ 1'4 Bو > %ز ( %ر ' Dد ر و زاو , ، دا رﯾ %رد ( ر ردا و %او .زﯾ % ! 9 " ﯚ( Xر ,زاو دا د " ژ ﯿ وازﯾ% زۆر ( Q %ش و ه وا , ،-!1ڕۆژ دا د Q ٤٢٧ و : ,و دا د /ژ Q ١٧٣ ! ( 0,ﯿ'( و " .م ﯿ وازﯾﯿ ( د /هﯚ ر !د ﯿ 1ﯿ4 ': %1ﯿ و 6 :رد ن و 'O1و %ڕو 06ر ڕۆ %زاو .
9/6 ( 1ﯿ %ڕۆ %زاو : %ه & ﯚ>'و %: ،Tو و ) ، (Mercury ١٨٠٠ﯿQﯚ ! ز & د ! ،-د زا ،ﯾ Eت " ( ' %او و .ﯚ /:ﯾ '/( " Aراﯾﯿ ٦٠٠ ﯿQﯚ ! و ,رد (ﯿQﯿ ( ، 1ر و '4رس و 'او و ﯾ&ا ! او D' .و /0د ور ڕۆ % زاو y , ،د > ( .-ر " %/و ڕۆ ش 'اﯾ % %1ﯚز و ورد رد (ﯿQﯿ ( 1ر داڕژاو . ' !زا ﯿ رﯾ و ر ﯿ!او ن ,رﯾ ر , ،١٠د ور و ر زاو دا پ و ﯚز (ﯚدﯾﯚم( ' ،ﯿﯚم و 0,ﯿﯚم ﯿ &راون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٦٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ ﯚ !اIﯿ ڕۆ %زاو : زا ﯾ !/( " %س ,ڕ %و ه وا % ردراو , 9( " ﯿﯿ و " ،ﯾ ن ﯚ د ر و 'و زۆر ه ر زۆر ه وراز و D,و رز و > ( % ر ڕۆ %زاو % " ,رد ران و و '6ار و د ﯾ ن ه زار رد > &ﯾ Bه زار ﯿQﯚﯾ' %و .ﯚ وQ ، ﯿﯚ ن ( ڵ ،!/ هﯚ و '6ار و ﯿ O9 ڕۆ '4 %1رس % ،ﯾ Eﯚ ه ر ( ر ( /ﯿ! (٥/٤)! 9ام 'و %1 > ،زن و ڕز ' %1 /0ور ,د ورا & ور & E ) ,ﯚر ﯾ¯(دا 1و , 1 ،و دﯾ' ڕۆ %زاو ش دا ﯚ هﯚ ه /ﯚ& 4ن و رز !د و ﯾ %زن. :ﯾ % ، ( %ﯾ % Eڕۆ %ه 1:!ر , T ، % ﯾ % Eﯚ ز زﯾ ! 'و .زا ﯾ ن ﯿﯿ ن واﯾ 1ڕۆ %ه 1:!ر ،رد " ( Bو زا '4رس ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٠
!ﯾ دا ﯿ ر
'و .وا ڕۆ %زاو ,ر " و زاﯾ د د و.- &
و '6ار و ﯿ' ڕۆ ! %1ﯾQ Kﯿﯚ ن ( ڵ ( !/ ر ڕ %زاو دا و 'و 1'4 ،ﯾ %زۆر ز ( , %ر زاو Tه ﯿ' و ) 'ﯾ sر( &راو ؛ زار ' 1'4 %ﯾ sر ٢٥ ،ﯿQﯚ ! !او ﯾ .
( ردا %زاو ﯚ زا ﯿ رﯾ %زﯾ ! : رﯾ ر , ،١٠و ( ١٩٧٤ % و ١٩٧٥دا ( ران زاو دا را 'ردوو ،م 'ا ﯿ' , %/ %1:زۆر " %و ڕۆ زا ﯿ ر ﯚ 1و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧١
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ر ﯚﯾ " ژا 9( " %0ﯿ! " %ﯾ 1ﯾ ،( ( )%ﯿ % " ( H 9رد ! و ) ﯾ م ه ر زاو ( ڕ وا " ( 9ن !دوو .ه وا %ڕ وا !د ) %ﯾ م ه ر زاو ( ( , ،ﯾ'> (%( . % . % ) %/ار'> :ار "'و % ( ٢٠٠٤ %دا و !اﯾ و . sر و !او ,ز :)%ن (ﯚ,ﯚ ﯚن( ( ،ر ر(%/ ۆژ ) ﯾ م ه ر زاو ( ،هﯚ ڕ وا !د % % و !او م > :س د ت :
" ,ﯿ % ( -0ڕا 'ردوو دا ،زا , %( !/( " %/0ڕ% ( !ه % !Hدور ﯿ 1( , %ﯚ و و هﯚ و ه وا %ردراو 9( " ,ن رد و 1,ﯿ ن 1,ﯚﯿ و !دوو ،ﯚ و زا ﯿ " % ڕاد رد " ( , Bزاو دا ! ﯾ! Bﯾ ، ه ( - 'و ( %ﯚدﯾﯚم( ' ،ﯿﯚم و 0,ﯿﯚ ﯿ! Kاو ( " ،وار%1 > % :ﯿ /ﯿ , Kو ن دا ﯿ !او '9 ،د ﯚ ﯾ s( %ﯿ'ا !I % : > %:و ( هﯚﯿ ﯿ ن > , & '4ا د !دوو ،ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %و T, ! %/:ﯾ ن د ( 1وت 'و .م زۆر " و زا ﯿ رﯾ ڵ و !چ و T: %و ' .Bه ر ﯚﯾ )%ﯾ م ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٢
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ر زاو ( (( %/ﯿ %ه ر> -6' %و راو ! ڕ وا " ( 9ن !او ". ه رو ه ،دوا " و ) ( ( ﯿ H 9( " %رد و ) (Messengerر و ڕۆ %زاو ه &ا , ،-: " ور ش " ژا 9( " %0ﯿ " %ور )" ( ( ﯾ ر ﯿ% " ژا 1, 1 %0ﯚﯿ و 9( " %ﯿ %ژا ﯚن )،(Jaxa ﯾ ﯿ ن ﯚ 1,ﯚﯿ و و (ﯿ %ڕۆ %زاو داڕژ 'و .ۆژ " ورو ﯾ %ـ ژا ﯚ %و د ت. ر د (- (Bepiclumbo)% ،(Bepiclumbo)%د ٢٠١٣ % ( , دا ر و " ( 9ن [ وا -!1و دوا :ش ( ن H,'6 H زاو " .و ﯿ دوو Hﯿ Qد (!1دﯾ Kد ڵ 6ﯚ ه ،-! &ﯾ , Tوان و ) Mercury % ،(Planetary Orbiterد (!sدر -د ور زاو دا '6ل 'jا و و ( ,ر 1ڕۆ %و !او 1,ﯚﯿ و 1تH .ﯿ Qدوو م ،و ) Mercury (Magnetoshperic Orbiterد ور زاو دا د ڕ -و ( ,ر ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %زاو زا ﯿ ر د /!و '6ار.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٣
!ﯾ دا ﯿ ر
٢ـ " ( !/ﯾ ن )(Venus
" ( !/ﯾ ن ﯚ !/ﯾ( Bﯿ و !ۆ) . Jهﯚ ر(، هﯚزا %ﯾﯚ %ﯚن , ،هﯚ !او 6 %ﯚﯾ&ا و " و ڕۆ ه و و ' ( ,ا %و ڕ Cﯾ " %و دا ،و '6 %(' Jدا ´: Cو 'ا 6 %ت !دوو . " ( !/ﯾ ن ,ڕوا F Hر ز و ﯿ و ، " و & &H :ارا د در و /:و ،ت ه / ه و "'ار د ن واو " وا 'و " و , ('و>( " %ﯚ و 6ﯚ د ' .- ر ﯾ K % وه ﯿ !/( " !6 " Kﯾ ،ه زﯾ' د Hو،- ه ر دﯾ ر و د ﯿ &ر.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕۆ %ﯾ ن ,ڕا(/ﯿ&ا د ڵ ﯚ ز و د ( , ،B11:'6 /زۆر ر و و ,ﯾ A د > .Bﯚ و درDاﯾ )%ﯿ! = !/( " (! 4ﯾ ن , [ﯿ "ﯿ/0ﯿ'اﯾﯿ&ا زﯾ ١٢١٠٠ TﯿQﯚ ! ؛ ﯿ! ﯚ ز و ١٢٧٤٤ﯿQﯚ ! ؛ " وا د ﯾ !/( " - ﯾ ن ,ر 6و ﯚ ڵ 'و % : > ،%ﯚ ز وﯾﯿ . ه رو ه ر( /ﯾ /( %ﯾ %و 4وار ﯾ ن زﯾ T ﯾ !:' Q ، !/او ﯾ A 6 %و % ﯾ Eﯿ ﯿ ن زۆر ,ﯾ !/زﯾ. 1 ( ر ڕا " , ،ر ﯿ!ا ﯿ &ا ,ﯾ Aزﯾ , .B1 زﯾ!/1ﯾ [ Bت دا ،ودا 'ا ﯿ ن د Q ٣٨/٢ /ﯿﯚن ﯿQﯚ !. ڕۆ %ﯾ ن ر !/ﯾ& " Bا %ه وﯾﯿ . ر ,ڕاد د ر " و ڕۆ هﯚ ه ور ڕ y ز رد )د "ﯚ 0ﯿ& ﯚ !د( و )د "ﯚ 0ﯿ& ر 'ن( ، رد وام ,رزاﯾ ٧٠ %ﯿQﯚ !ﯾ %ڕۆ %ﯾ ن دا د ,'6و .ه ور و !او ن ﯿ 1و ر ه و د ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٥
!ﯾ دا ﯿ ر
داو د 6ن و ,ﯾ %ه ور ن و ڕۆ دا ه & %1و ر Tد -ر ه 0, ( Q ٤٨٠ﯿ'س رز د /و . , Hز )د "ﯚ 0ﯿ& ر ﯚن و د "ﯚ 0ﯿ& ﯚ !د(، > & ز! %1ﯾ , Kد ور و ر " و ڕۆ دا و و ! ،ﯾ/ﯿ : , Bﯿ!/ۆژ ن" ،ﯚ 0ﯿ Dن " ،ر ﯚن ، !ﯾ/sﯚن و Tه " %9و. 1اﯾ ،%ه ر ﯿ &ار 1 Tو ( /ر ڕۆ % ﯾ و 9 " ،ﯚ( Xر ژ ه!اوﯾﯿ د ،-1 6 ر ' & و ﯿ Dد 6 /ﯚ , ،K ژ :' !ر '4ر(9 " %ﯚ( Xر ﯾ&ا د ﯿ /و . ڕۆ %ﯾ ن ( ر H,'6ﯾ &ا د ور ه و &,دا و , ،ر Iﯚر و ز ﯾ " %ڵ ه 1Qﯾﯿ (Perihelion)% 6 , .دا ،ودا ڕۆ %ﯾ ن و ه و د > Qﯿﯚن و ( ت و [ وت ه زار ﯿQﯚ !)(Aphelion)% 6 , . (٤٠١٠٧٠٠٠ﯾ &ا ودا 'ا ﯿ ن د ( د و ﯚ Qﯿﯚن ﯿQﯚ ! ).(١٠٩٠٠٠٠٠٠ ڕۆ %ﯾ ن ( Iر د ور ه و 6ﯚ ٢٢٤/٧ , ڕۆژ " 9دا " !6د ﯾ .-م ڕا %د ور و ر ٢٤٣ ,ڕۆژان دا ﯚ ﯾ %د ﯿ " .-و وا ﯾ د : -و و ڕۆژ " ( !/ﯾ ن ١٨/٣ , ! DدڕDاﯾ ( %زﯾ ! . رێمژتا٢٤٣- ٢٢٤/٧=١٨/٣A %زا 9( " % , %1, H/0ﯿ )%ﯾ' ﯿ!( و ر ﯿ!او /0 ،در و " و ڕۆ د '/( " ور ! /0 ,د ر و ﯚ ز و .-ه ر ' " !و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٦
!ﯾ دا ﯿ ر
و "ﯿ /ر)(Ishtar رزاﯾ% دوو زا ﯿ رﯾﯿ ، " !Iۆد ﯾ (Aphrodite)-ﯿ دوو رزاﯾ !/( " % و !اون ,و ه /ﯚ4ﯿ'ن ' " ،ﯚڕ و و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٧
!ﯾ دا ﯿ ر
زا , %1, H/0ﯿ %ﯾ' ﯿ! و و ر ﯿ!او %( ، د %1/:ڕ % % %1د ت ،زﯾ%٧٠ T ( ر م /ﯾ %ڕۆ دا ﯚ:ﯿ' %٢٠ .ﯾ > %ڵ و 1'4و 'داﯾ' !Hو و ! %١٠ﯾ Kو 'و دوو 0ر 'ور و ':ور ،دوو رزاﯾ") %ﯿ /ر( و )" !Iۆد ﯾ(-ﯾ ن ﯿ&ا Hﯿ! .
( ردا %ﯿ " ( H 9رد ن ﯚ ڕۆ % ﯾ ن : ر ( ,ردا H 9( " % %رد ) ﯾﯚ ر( ، ﯿ H 9( " %رد ڕوو( %و ) ، (Venera ٣ﯚ ﯾ ﯿ Bر ١٩٦٦ % ( ,دا ﯾ /د ور و ر Jﯿ 'س % .و !او د ز ﯾ 1, %ﯚﯿ و و 1ﯿ % ﯾ ر ﯿ ) %را':ت = > !( ڕ وا ( ر % 6 ' Jس !د ،م ر ,و ﯾ ( H 1ر ڕۆ %و !او و زا ﯿ رﯾﯿ Aو ر ،-!Hﯾ' &ﯾﯿ د ڵ ﯿ ا.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٨
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ ز و )(Earth
ﯚ ز و , ،و ﯚ %ڕۆ %ه و دا ,ڕز ڕۆ 1Oﯚ ن د ژ !در , .-ر زﯾ'E1و %ه و و ،دوا دوو ڕۆ %زاو و ﯾ ن، (ﯿ ﯿ Bڕۆ %زﯾ Tه و . ( ڕۆ )%زاو ( ) ،ﯾ ن( و )ز و ( T, ,ر و و ':ﯾ Aد د ن ،ه ر ﯚﯾ و ( A د ( T:'6 /د (!.B ,ر >ﯚ ﯿ ﯿﯿ و ،ز وﯾ Kو Aدوو ﯿ!ا % 6و /0 %ﯾ %ڕ ق ،ﯚ /:ﯾ ' %او و و و %1 'Eوﯾ " .و (6 ۆ " ر> , %ه & ر 1و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٧٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ه و ':ن ،م > & ﯿ وازﯾﯿ ﯿ ﯿ ن ' ,ان دا ه ﯾ .ﯿ وازﯾ %ز و و دوو ﯿ!ا " ! %ن: ز و 6و 9 " %ﯚ( Xر ! %1و ( %,ز "ﯚ 0ﯿ Dن و ﯿ!/ۆژ ن و ه " %9و " !X( .و ژ! ز ﯿ %و " و ( ر ز و ه ﯾ .ڕژﯾ %9ران و > % : " و و ه وا ( ز ر و % 6ﯿ %/ه ﯾ ( , ، ه 'و " %و !6و Iڕا دا ،ژﯾ %ژﯾ و را & %ا ﯾ 0ر 'و . " م ﯿ -و ره (!و/:ﯿﯿ ﯚ هﯚ ! :ۆڤ , ز و دا و! ،ۆJﯿ1 : ( , Kﯿ&ا زا -0و ﯿ %1و ڕ '/06و و (ﯿ %ه 'و ﯿ ن و ﯾ % ,ر ر 6ﯚ دا ' & Fوو . ﯿ واز ! ز و و دوو ه و( زﯾ' ،%1و %H % " ( 9د ور ز و دا ،ڕۆ %ﯾ ن و زاو 6و %ﯿ.B
yو ز و yو ز و و Aدوا داﯾ B11هز ر 'ا ﯿ ن 1و !ێ داون. yه و ت د ڵ ('وڕان د ور و ر 6ﯚﯾ&ا ، د ور ز وﯾ Kدا '6ل د '6ا و , .ه ن ﯿ &ا ،ز و و : yن % :ﯾ ،!/د ور ه و دا د ڕ.B ﯾ Fر ڕا y %د ور ز و ٣٠ڕۆژ د 6ﯾ - و ) %1(yد ' ! : .-ﯾ ( % yه ر ڕۆژ A ,'6 ٥٢ Tدر , !/Hدوﯾ ( %ر و د ر د .- ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٠
!ﯾ دا ﯿ ر
,و ٣٠ڕۆژ ڕا y %د ور ز وﯾ&ا ، " / 9ﯿ ( %ر ﯚ ز و 1:و %, ': ﯚراو ﯚر Hو د ﯿ ﯿ.B
ه ر و , %ﯚ ( ر و دا د ﯿ &ر ( y ،-ر H,'6ﯾ &ا د ور ز و د دات , ،در٣٠ D ڕۆژ ڕا ﯿ&ا ،ر Tد و' /ان ز و و ه و و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨١
!ﯾ دا ﯿ ر
,د ' %ێ 'و و ،yوا ﯾ م ڕۆژ ،y ڕۆ ﯿ y 1Qد و T ': /ڕا(' , -ان ز و و ه و داﯾ , .و [ دا'" ،ار ﯾ %در y و ،%/6و Aه ودا د زووﯾ %وا %و رﯾ Tو ز , ، ('و>( " %1ﯚ ر و ڕا و د ﯿ &ر.- دوا sڕﯾ [ %وت ڕۆژ ،وا '/( " y %ور ! د - و و Aﯿ' 9( " THو د ﯿ &ر s .-ڕﯾ % [ وت ڕۆژ ! : , ،و > رد دا %Hواو ،ﯾ ن > %Hرد د رد و : , .-و زد ر و '6ار، ورد ورد د و /و ر رﯾ %1و دوا > & ڕۆژ B و ( ،ر Fم &H !6 " ,ا دﯾ 0ن ': وان ( " %>'( ,ﯚ ڕۆژ" واو د /و د ر. ه ر 1:و ':ﯾ H %و د ﯿ &ر ( , ،- ﯿ %1ه و و ﯾ " .ﯿ yڕۆ ﯿ 1Qﯾ % :ﯚق و 4 :و ه nڕو ﯾﯿ %ﯿﯿ ﯿ&ا د ر .
yﯿ!ان) ﯿ!ا : (y %
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٢
!ﯾ دا ﯿ ر
,در& ( Dا ه &و 1 y -و' /ا % ز و و ه و و , .و دا T:ﯾ ن واو y ( Eر ز و داد ﯚ -!:و yﯿ!ان ڕوو د دات. :ﯾ ، ' %هﯚ " و ﯾ H,'6 1ڕا y %و ز و ﯿ E0ت H,'6ڕا %ز و د ور ه و '6 Tار T, ،ران ( yر و ( E ز و ،ﯾ ن ژ E( !ر ﯾ&ا sڕ د -و yﯿ!ان Tﯾ . ,ﯿ!ا &H %ا ه & ر 6 Tر ﯾ '( %ور ( ر Hو د ﯿ &ر " -ش هﯚ و 'و و ﯿ %1ه و 9 " ,ﯚ( Xر ز و دا , .م [ دا , Tﯿ %1ز ه و ,رﯾ 1ﯿ% ( ر yد ه -و " و [ T د y .- ﯿ!ان دﯾ رد ﯾ !( %و/:ﯿﯿ و هﯿ nﯾ' &ﯾﯿ % ﯚ >ﯿ!ۆ و ﯿﯿ .
ر !د ( , yر ز و ﯚ ز و و 6 yو %هز رن .هز ر ﯚ ز و T,زﯾ ! و 'ا ! ,هز ر 6 . Hﯚڕا !ﯾ , y %را Eر هز ر ز وﯾ&ا (!/او و ڕا !دن و ه '0وڕا %رد وا " %و. م , T:وز هز ر yر د ( ر " و ( %ر ﯚ ز و و 'و ﯾ ن 6 &ت. ه رو %د زا ﯿ ( Bش '> ,ار %:ﯾ %ز و , ژ " !و "ﯚ4ﯿ ﯚ( ن داﯾ " .و Oوا و 1:ﯿﯿ ن ،زﯾ ! و زۆر ! /> 1Qﯿ 1 %ﯿز %هز د ر ﯿﯿ و " وان ڕاد ژێ .ﯚ و : ژان و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٣
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ژا " %و : ':ﯚ ( ن ,را Eر ڕ & & ' :ا ،هز %1ﯿ 1ﯿ1ﯿ!( %و%/: د (! .-وز هز ر yو ه وﯾ Kدوو ر ,ڕۆژدا " ،و "ﯚ4ﯿ ﯚ( ن د ه ژ " .B و yو ه و د و ( ر ﯾ Aه ،هز ر ﯾ ن 1ڵ د -و ر 1رﯾﯿ ن ( ,ر " و ن زﯾ ! د , .-و [ دا " و ن 4را6 % tﯚﯾ ن د ه Bو و , Aو ڕا( /و 6رﯾ %1ه B D9و ه ڵ ',و:ﯿ ﯿ ن 'و , ،Bو & و ﯚ د و .دوا 'O1و H , %ر ر yو 6ﯚر " ،و ن د ڕ و ( ر %را ﯿ ن و 4را tﯿ ن د ! و ر " .م )ه 'Oون( و )دا>'ون( " و د رﯾ ن دﯾ رد ﯾ !( %و/:ﯿﯿ و و Aهز %1ﯿ 1ﯿ %1د !ێ , %1و ر Hﯿ!.-
ز و و ﯚ>'و %ﯚن : ,و !ۆڤ و ﯚ ( ر :ڕ! : Hدن و > و !او و ( ﯾ! د ورا 6 %/ sﯚ !دوو ، رد وا ﯿ ( Kر ت ز &و ( رز ﯿ 6ﯚ ﯿ! !دۆ و و ڕا د ر ﯾ' . ﯚ !/ﯾ %ڕاد ر ﯾ ! %ۆڤ!1 ،ێ !,دا س ،-!1 ﯚ>'و %ﯾﯚ ﯿﯿ . " ' ¦Iن ( ,د >'ار ر ,زاﯾﯿ Bدا %وا 'و ز و ﯚﯾ %واو 6و ڕۆژ و yو ڕۆ % " ( ( % 9ر ﯿ ن د ور ز و دا ه '( &وڕ.B " ر ('/و ﯾﯚ ( ٣٥٠ , %ڵ Kزاﯾﯿ Bدا' : ،ﯾ % 'ێ ﯚ ﯚ ز و و ڕۆ ن /06ر س و ' % ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ز و ﯚﯾ ' %و ﯾ و ﯾ ﯾ %ڕۆ ن ( ر H,'6ﯾ6 % Eﯚﯾ &ا د ور ز و د ڕ.B ) Qﯾ 'س( %( !/( " ،ﯾﯚ %ه 'و زا '> %/0ار ( د 6 Kﯚ ﯚ !د و و ﯾ 6 %ﯚ ,م > & 6دا س !د: ز و & 9( " ,ا ﯚﯾ ' %و ﯾ .ز و و & ه 'و ﯿ و ڕۆ ن د ور دا د ڕ.B H,'6ڕا %ڕۆ ن د ور ز وﯾ&ا ز ﯾﯿ . I 0, Iﯾﯚ 1 %اﯾ % %وا 'و ز و ﯚﯾ % ' و ﯾ و و & ﯿ . ﯚ>'و %ﯾﯚ %ه ( ١٥٤٣ %زاﯾﯿ % %و ڕ ( دا ,و م 'و، ﯚن " (% ( !/ " ( %1( !/ﯚ % ,و ) ﯿ1ﯚ ﯚ ر ﯿ(T ﯚ>'و %ﯚ %ر رچ داﯾ و و " ( !/ه و , %ز و دا . !,دا د وﯾ ( ر ( %ڕۆ ! % ه و ،م >' 1 ﯚ ز و ( ﯚ :ﯿ &اران و %1 :ر( /ﯿﯿ ،ه ر ﯚﯾ 'ﯾ /0ورد ! و راو ! ( ,ر &وﯿ .Bه ر ﯚﯾ م 'ر ( ﯾ ﯚ ﯾ %د ﯿ Bو دوا 1 ش !د %: %دواﯾﯿ %ه و ، ' %/6دﯿ و ( ر و د %ز و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٥
!ﯾ دا ﯿ ر
رام ): (Mars
ڕۆ %رام دراو( %ﯚ ز وﯾﯿ و ,زﯾ!/1ﯾ% ': B H'6ڕا %د ور ه و داQ ٥٨ ،ﯿﯚن و >'ار( ت ه زار ﯿQﯚ ! ,ز و دوور . ڕۆ %رام& 9( " , ،ا ڕ " %1Hڵ د در و /:و .ه ر ,د !ز و " و ڕ " Hﯚ هﯚ ( و'6 !/( " ،دا :ڕ (!او . ڕۆ %رام ( ر H,'6ﯾ &ا ڕا 6 %ﯚ د ور ه و د دۆ ،- ﯿ 9Oه 1Qﯾﯿ . " و ڕۆ ,ر ر و ر ﯾﯿ و , T,ﯚ ز و زﯾ . 1ه ر ﯚﯾ %ه ﯾ > % :ز و '> ،ار و رز ( ڵ ,ڕۆ ) %رام(ﯾ Kدا ه .- ﯚ ز و ,و ٣٦٥ڕۆژ ،ﯾ Fر د ور ه و دا د ڕ y ١٢ ،-دا ش !او ،م رام , و ٦٨٧ڕۆژ " 9دا ﯾ Fر د ور ه و دا د ('وڕ /و د %H ٢٣ /ز ﯿ .% ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٦
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕۆ %رام ,و ! D ٢٤و A ,'6 ٣٧و ٢٣ >! دا ﯾ Fر د ور 6ﯚﯾ&ا ه '( &وڕ .-وا :و و ڕۆژ رام : , A ,'6 ٤١و و ڕۆژ " 9در. ! D رام ڕۆ ﯿ %زۆر ( رد و ( . ش و ه وا & E , "ﯿ/0ﯿ'اﯾﯿ و ,ر !ﯾ Bو رز ( ڵ و >!4 , ﯿ' ڕۆﯾ دا ز [ 9ت د 0, ( Q ٢٦ﯿ'س .ه ر ,و ':دا و ر ,وه ن Q ،ه وا ه ) Q (١١١ژ( !ﯿ !Xداد ز " .-م دا زﯾ Q % ه واﯾﯿ ,دوو 0ر 'ر و ':ر رام دا د Q ١٢٣ژ( !ﯿ.!X 0ر 'ور رام %s( %1 6و ز ( , %ر دا دﯾ ر , .و رز ه ر دا ڕ " %Hو 6د ﯚڕدر.- ه ر و ه & E ,ﯿ' ( رد ﯿ Kدا ر ر ﯚر و ڕ & %:و.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٧
!ﯾ دا ﯿ ر
" 9ﯚ( Xر د ور رام هﯚ !6اﯾ %ڕ و %ڕا !د % " و ڕۆ ,و & !> , ،دا د ٥ﯿQﯚ !، ﯾ Fر ز ﯚ و . ( " %وار ( , %1ر ڕۆ %رام دا و و ، (( % /و ﯚ Q ٣٠٠٠ %ﯿﯚن ( ڵ !/ ﯿ ن د دات ( !Xز / %ﯿ& %ا ڕا 'ا(!/او . /0د رو " و ڕۆ " !1:ا دﯾ ر دﯾ رد !( %و/:ﯿ ( %رد %زوو ،ر ﯿ 1ﯿ%1 دا :ﯿ ( , %ر !دوو , H .دا :ﯿ Bو ڕا 'ا(% / ﯿ > ، % /ﯿ %ﯿ %ڕو 06ر ﯾ و دﯾ ر .
زﯾ9 " %٩٥ Tﯚ( Xر د ور رام)د "ﯚ 0ﯿ& ر ﯚن( %٢ ،ﯿ!/ۆژ ن! ٣% ،ﯾ ! %ﯾ/ﯿﯿ , "ﯚ 0ﯿ Dن و "ﯚزۆن و '( 1ﯾ Aه " %9و " .و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٨
!ﯾ دا ﯿ ر
وا ﯾ ﯾ " 9ﯚ( Xر رام : T,ش و ( Tو ﯾ ! ﯾ . :ش 'و 9 " %ﯚ( Xر د ور رام و 'و :' %ر ه واﯾ ( %ر " % 6و ڕۆ دا ،هﯚ ر ( %1ر ﯿﯿ ﯚ ,ﯿ¯ >'و %ه و ه و " و ,د ور و ر دا و، & " ,ا Iﯿۆ>'و " %و %ڕوو ر را % 1,و ﯚ و .ه ر م هﯚﯾ :و ﯾ ڕاد ﯿ وازﯾ% ( Qر و ر ,در : Dو و ڕۆژا %دا ﯾ Fر زۆر . 1,ﯚﯿ و ورد زا /0ﯿ ﯿ %داو " 9ﯚ( Xر رام م > " :ﯿ9ۆ ه ﯾ " ،و ﯚ :ش و ' 'و 1 .و9 " ﯚ( Xر ﯚ ز و ، '!:او و و /و د و' & و ' .و %ز و A !ﯾ /sن " ،ر ﯚن و ﯿ!/ۆژ ن و "ﯚ 0ﯿ Dن ،ه رو ه " ( وار ( > % /م و (و و ( !Xﯿ /ﯿ% ڕا 'زراو ،ز ( % [ %رد ' Tون " و ڕۆ ,ر "ﯿ % 19ژﯾ ن , ،ز و ' !/و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٨٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ه رو ه ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %رام ':ﯾ %دﯾ ر T,ز د ' , .- وا ﯾ " م ز ﯿ &ا هﯚ دا رﯾ %ڕاﯾ ﯿ1ﯿﯿ %ه و -د ڵ ﯚ % Iه و د " 9ﯚ( Xر رام و د / هﯚ د '1ت !د : %ﯚ ﯿ1ﯿﯿ %رام، " ﯿ s0ﯚڕا !/( " %س ،ﯾ Eت " وا ( ,ر رام 6رﯾ1, %1ﯚﯿ و ن ،ﯿ ن واﯾ Hﯾ % ﯾ Fر د و , B( " & د روو %رام دا Hﯿ! . Iﯚ ﯚس) (Phobosو د ﯾ9ﯚس) ، (Deimosدوو %H 1Oﯚ د ور ڕۆ ) %رام(ن , ،ڕ %دوور ﯿ % 1( ,ﯚ و و Aدوو 'O % 6و %ڕو A د ﯿ &ر.B
Iﯚ ﯚس د ڵ داﯾ6 1ﯚ ،زﯾ٩٢٧٠ 1 ﯿQﯚ !ﯾ ن 'ا " .م ودا 'ان رام و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٠
!ﯾ دا ﯿ ر
Iﯚ ﯚس ر %1و ه !دوو !6اﯾ %ه '0ڕا % Iﯚ ﯚس د ور رام دا ﯾ Fر زۆر ' & و و .- Iﯚ ﯚس ,و ! D ٧و A ,'6 ٣٠و !> ٢٧دا ﯾ Fر د ور داﯾ %1دا ه '( &ڕ!6 .-اﯾ% ه '0ڕا I %ﯚ ﯚس د ور رام ،ﯚ ڕز 'ون ,هز ر , 1ﯾ ن داﯾ 1و ﯚ ڕ % & Iڕۆ د ر د !.-
د ﯾ9ﯚس و رام , Tﯾ !/دوور !ن' .ا ﯿ ن د ) (٢٣ه زار و >'ار( ت ﯿQﯚ ! .د ﯾ9ﯚس ,و ﯾ Aڕۆژ و ! D ٦و A ,'6 ٢١و !> ١٦دا ر T د ور داﯾ %1دا د ڕ.- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــ
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩١
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ'ان ): (Saturn
( ١٩٧٩ %زاﯾﯿ ،%ﯚ ﯾ Fر Hﯿ Qﯾ %د (!1د و )( %/( ،(Pioneer١١ﯿ %ڕۆ %ﯾ'ان " ( 9ن دا ڕا .دوا !ﯾ Kدوو %Hد (!1د و ) (Voyagerژ ر ) (١و ژ ر ) ،(٢دوراو دور > وﯾ ن ڕۆ %و !او دا ا , .و دوو دﯾ&ار دا , ، ( ر ڕ :ﯾ'ان !6اﯾﯿ ١٨٠٠ﯿQﯚ ! , Dداﯾ ،ڕاد ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯾ'ان ،ه ور زۆ ! %ﯾ 10و ! و ،! %/: T,زا ﯿ ر و ر ﯿ!ا . ﯾ'ان : : ،ﯿ Bڕۆ %ه وﯾﯿ , ، ر ز ﯿ /( %ﯾﯿ و دوا ڕۆ %هﯚر ز Q , ،دوو م داﯾ .م ه 'و ز %,و ز ﯿ ﯿ و % ،ﯾT, E % .ﯾ Eﯿ " %و) (١و % ﯾ % Eڕۆ % ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٢
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ'ان د ) % (%٦٩ﯾ Eﯿ " %و " .و ﯾ ﯾ " ر ڕۆ %ﯾ'ان د " و 1و،- > % :ﯚ ( ,ر" و د و ( /ر " و'( .و ﯿ% ڕۆ %ﯾ'ان هﯚ " و !ﯾ '( ,و ﯾ , % 1دا و ( t Aر %ﯿ&ا Hﯿ! 'و . زۆر ه ر زۆر ر ( &:ار 'و ( ,ز 'و % ﯾ'ان دا ،ز -( 6ﯚو و > ! )% :او ز(ن. ت 9 " ,ﯚ( Xر " و ڕۆ &:ا ز ه ﯾ&رۆژ ن، ه ,ﯿﯚم " ،ﯚ ﯿ ! ،Aۆ ن ،ﯿ /ن و ورد ( هﯚڵ 1 ( ر ﯿ.B
%زا ﯿ رﯾﯿ و ر ﯿ!او ن ,دوو Hﯿ Q د (!1د) (Voyagerژ ر ١و ، ٢ڕۆ %ز %ﯾ'ان !6اﯾﯿ " %و ﯚ د ور 6ﯚﯾ&ا ه '( &وڕ ،- ڕ'( %1وڕا ! D ١٠ ,و ﯾ > Aر ( Cت دا ﯚ ﯾ %د ﯿ " .-و ('وڕا ﯾ Fر زۆر ' & و !6اﯾ & > , ،ر و و ر !د ر> و &,و /و ,م > & 6دا د !ێ س : B!1 ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٣
!ﯾ دا ﯿ ر
: . Aو و ڕۆژ !6ا و 'رت. . Bڕا ! ! %ﯾ '( %,و ) %ز( ،هﯚ Q !6ا ڕا !دن ,و & دا. . Cڕۆ>'و %دوو 0ر 'ر و ':ر و " و( % د ور " & /ﯿ/0ﯿ'اﯾ.% و ڕ % /06ڕ :رد وام!6 ،اﯾ% . D ١٨٠٠ﯿQﯚ ! ! D ,دا.
" %ژ ﯾ " & E , ،ﯿ/0ﯿ'اﯾ %ﯾ'ا &ا ،ڕوو ڕ :د ڵ ز %ڕا %ڕۆ %ﯾ'ان ﯾ 0ن و ه و( Iر ،م ( ﯾ! " و ﯾ ,دوو & E 0ر 'ر و ':ر دا ،ڕوو ڕ و %ڕ : Oوا ر ڕا %ﯾ'ا . " 9ﯚ( Xر ﯾ'ان ' ,ان دوو ڕ و %هز " و دوو ڕ :هز دا ( ر ردان و " ﯚز . ڕۆ %ﯾ'ان H,'6 ,ڕا %د ور ه و , ، (Perihelion) % 6داQ ١٣٤٧ ،ﯿﯚن ,ه و دوور .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ودا 'ا %ﯾ'ان و ه وﯾ (Aphelion) % 6 , Kدا د Q ١٥٠٧ﯿﯚن ﯿQﯚ ! . ﯾ Fر ڕا %ﯾ'ان د ور ه و ١٠٧٥٩/٢ , ،ڕۆژ " 9دا ﯚ ﯾ %د ،-وا ( %ڕۆ %ﯾ'ان [ 9" % 0د ( ٢٩/٥ /ڵ .
ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯾ'ان ١٠٠٠ر هز ! , ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯚ ز وﯾﯿ .
% & /د ور ﯾ'ان : را ,د ڵ " & Eﯿ/0ﯿ'اﯾ& > ،%ﯾ 4 Bد & /ڕ Hوڕ yد ور ر ﯾ'ان داه 'و 1ا ١١٢ه زار ﯿQﯚ ! ,ﯾ'ان دوورن. % & /ﯾ'ان زﯾ ! A 6 ,و 6ﯚڵ و ورد رد و ه و ه و ( ,ر ڕ ق ه ' و ' 1ون .ورد و در/:ﯿ " %و ورد " زاﯾ ﯚراو ﯚرن؛ ه &1ﯿ ن وردن ڕاد د 1ه رز Tو y ( ،و % ه &1ﯿ ن ( دان ﯿQﯚ د ﯿ.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٥
!ﯾ دا ﯿ ر
,ﯿ" Qﯿ, /ﯿ ﯾ %ﯾ م زا 'ار " ( 9ن (' %و ١٦١٠ % ( ,زاﯾﯿ %دا % & /د ور ڕۆ %ﯾ , .& ( %و ( رد دا, ،ﯿ% Q وا 'و % & /ﯾ'ان ڕ ق و رد ن .م "ﯿ9ۆ ( & 9,راو ( 1ر % & / % ﯾ'ان A 6 ،و 6ﯚڵ و ورد رد و ه و ه و , ( ر ڕ ق ه ' ون.
,ﯾ & / , T& > %ن دا ﯚ :ﯾ %زن ه ﯾ ،م ه & , Tوان 1و 'و Bو زراﯾ ن T, د ڕ /و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٦
!ﯾ دا ﯿ ر
& /ن ,ر %و ﯚڕﯾﯿ و ،ر .B ﯾﯿ ﯾ ن د ٣٠٠ه زار ﯿQﯚ ! ،م " ('/وراﯾﯿ ﯾ ن و '/( " %, " ,رﯾﯿ و ، ز [ 9ت د ﯿQﯚ !.T
( ر !( & / %او %ﯾ'ان ﯾ ر ﯿ " %م " 'X,ﯿ ود! !اون : )(A . B . C . D . F . E . G زۆراﯾ ﯿ! %ﯾ ,(A.B.C)% & / %,ورد ( هﯚ% وردو در' 1 -:ون % .ه & , Tو ورد ( هﯚ & > ,ام ه وراز ! ﯿﯿ ،م ه &1ﯿ ن ,ﯿ Tزل و ن و& > ،ﯾ ( Bت ﯿQﯚ '4ر( ﯾﯿ ن ه ﯾ . /ﯿ & )' ( ،(Dر %1دﯾ رﯾ!1او ﯿﯿ و هﯚ ( %1و (1ﯿ و O ،وا " وا , ،! %ڕ %دور ﯿ % 1( ,ﯚ ( %ر ﯚ ز و ﯿ و ﯿ &ر.- ﯿ (F) & / %9Oز ﯾ %ﯿﯿ " .و & /ﯚ ه زاران Hﯿ Qورد و در . /:دوا ،(F) & / H (G) & /ﯿ! , ،و & ڕۆ %ﯾ'ا و ١٧٠ه زار ﯿQﯚ ! دوور . & / !6 " ، (E) & /د ور ﯾ'ا " .و & /ﯾ و ﯚ 'پ و Dه ور د ورا & ور ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕۆ %ﯾ'ان %: .و و " و &4 : & /ار و !و( 1دار ! %: ,د ر و ﯾ .% ﯾ'ان ( ,ه 'و %ژ ر ﯾ %زۆر yو > & & /د ور و ر و ('و ﯿ % %ﯾ Eت و دوو > :ڕ " & E :ﯿ/0ﯿ'اﯾ %و 0ر 'ر و ':ر ' , ،ه و دا ڕۆ %1ﯾ. E
% Hد ور ڕۆ %ﯾ'ان : ه ( ٢٠٠٠ %زاﯾﯿ , ،%د ور و ر ﯾ'ان دا >'ار !( yا 'ون .م ,و د و % 6 (ﯿ %ورد %ه و د (%/ ﯿ!1دوو ،ژ ر !( %Hاو ( ر ﯾ'ان ﯾ /ﯚ , .y ٢١م !( H ٢١اوا '> ،ارد ﯾ ن ,ڕ %دور ﯿ 1( , %ﯚ و و ( ,ر ﯚ ز ﯿ و و [ ،و ! %ﯾ ن ,ر1, %ﯚﯿ و Hﯿ Q د (!1د H 9( " %ڕ دۆزراو و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٨
!ﯾ دا ﯿ ر
) %Hﯾ /ن , (Titanر ز /( %ﯾﯿ و دوو ﯿB %Hد ور ﯾ'ا " 9ﯚ( Xر %1ڕ Tو '!:او د ور و ﯾ . % Hد ور ﯾ'ان ,ر 1:و ':ﯚراو ﯚرن، م 1اﯾ , %ژ !ڕوو '/( " %1:ور ( هﯚڵ دان .ز !/ﯾ % H Bد ور ﯾ'ان ژ ر ٩ ، دا ن.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٩٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ'را 'س )(Uranus
و) :ﯾ'را 'س( ,دﯾ %ﯚ %ﯾﯚ ﯿﯿ &ا و '6دا " ( 9ن و [ ،و د ( & اڕ ه 'و ﯿ ن 'و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٠
!ﯾ دا ﯿ ر
زا ﯾ !/( " %س ،و ) , (William Herschel ( ١٧٨١ %زاﯾﯿ %دا ڕۆ %ﯾ'را '( %( %و ( & .
ﯾ'را 'س [ و ﯿ Bڕۆ %زﯾ Tه و و (ﯿ ﯿB " &ا %ز %ﯾ " .و ڕۆ ( ,ش ' 1و %: .د رو , ،ه ﯾ&رۆژ %: ،%,' ',' % 'ڕا( ( , -هﯚڵ و %: ،و و ,رد . " 9ﯚ( Xر ﯾ'را 'س :ﯿ ه ور Tداﯾsﯚ:ﯿ' %٨٥ . " زا 1ر ز ه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿﯚ , .ژ! ه ور و ' %1 %1Dه رو ﯿ /ن ( ر 0ر ڕۆ %ﯾ'را '( %دا ﯚ:ﯿ' " ('/راﯾﯿ د ٤ ﯿQﯚ ! .ه ور ز ﯿ /ن ،ﯿ '( %1ور ه و و رد ! -و H :ﯿ: %1ﯿ " %ڵ ( وز " 9ﯚ( Xر ﯾ'را 'س د .- 6ڕ : %Hﯿ " %ل ( وز ﯾ'را 'س هﯚ " و ه ور و ﯾ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠١
!ﯾ دا ﯿ ر
" 9ﯚ( Xر ﯾ'را 'س " رام ﯿ 1 ،ڕ :ﯾ % !6اﯾ ( %دان ﯿQﯚ ! ! D ,دا ه ور ن د ر .%
دوور ,ه و : ﯾ'را 'س Q ٢ﯿ رد و Q ٨٦٩ﯿﯚن و ٦٠٠ه زار ﯿQﯚ ! , ه و دوور : .ﯾ " %ژ ﯾ ،ﯿ %1ه و A ,'6 ٨ , و > & >! ﯾ &ا د ( ر ﯚ ز و ،م ﯚ ﯾ B/ﯾ'را 'س ،ﯿ %1ه و د دوو ! Dو > و >'ار A ,'6و ه , !> -:ڕێ دا .ه ر هﯚ " م ڕ Hدور و ﯾ ﯾ'را 'س ٣٧٠ر ز ! ,ز و ﯿ %1و رد و.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٢
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ'را 'س Oوا هﯚر ز و ﯾ'ان دوو ڕۆ % د روون ر , ،Bو دا هﯿ ( nر> و ﯾ %ﯿ &1ر ر زێ ﯿﯿ ڕۆ ( %رد و ( رم 1و .
ڕا %ﯾ'را 'س د ور ه و : H,'6ڕا %ﯾ'را 'س د ور ه و ،دوا H,'6 ڕا / %ﯚن و Qﯚ ﯚن ،دوورو در! Dﯾ H,'6 % ڕا %ڕۆ %ه وﯾﯿ .ﯾ'را 'س " و H,'6دوور و در , ، Dو ( ٨٤ڵ و ٤ڕۆژ و ١٧ ! Dو A ,'6 ٥و 9" !> ٣٠د -'و ﯾ % 0 6 %ﯚ د ت .ﯾ % 0ﯾ'را 'س ،را Eر ٨٤ ( ڵ و > & ڕۆژ 9" %1ﯾ .
,ﯚ ( ر و دا " ،ر " ('( !/ور و % 6 A د ( I ( %1sر ﯾ'را 'س دا ﯿ " ،Bو د ' ,ر ﯾ'را 'س دا ه وﯾ و ( ,ر ﯚ ز و ( ١٩٨٦ % زاﯾﯿ ﯿ ' %: , T .ر ﯾ'را 'س دا و رز ﯾز د ،د ( ٢١ ،ڵ sڕ د -و 9" , ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٣
!ﯾ دا ﯿ ر
د ٢٠٠٧% ( /زاﯾﯿ .%ﯾ'را 'س ! % ( ٢١ڕ H د -و ز(' %: % /ور د ( & -ت " .و د م ( ٢٠٢٨ % ( ، 9" %زاﯾﯿ ﯿﯿ .ڕۆ %ﯾ'را 'س دوا ! % ( ٢١دﯾ 0ن ' %:ر 6ﯚ د ﯾ /و ز( /ن. ورز ( %ر ﯚ ز و ،وا ه ر ،ه وﯾ ، Bﯾز و ز( /ن ،ه ر ﯾ ،BH ( Aم و رز %ڕۆ % ﯾ'را 'س ،ه ر ﯾ Aرا Eر ﯿ -0و ﯾ 9" % 0ن. ( ٣٦٥ 9" %ڕۆژ ،م ( %ﯾ'را 'س را ٨٤ E ( 9" %ﯾ .
ر ور ﯾ %ﯾ'را 'س:
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕاد ر و ر ﯾ %ڕۆ %ﯾ'را 'س ) Q (٩٨ﯾ " .م ڕاد رﯾﯿ > ، 1 :ڕ "ﯿ/0ﯿ'اﯾﯿ ﯿ'( H,'6 % E0وڕا : %1 [ ،و %ه ﯾ . " و وا ﯾ ﯾ ﯾ'را 'س 6 H,'6 ,ﯚﯾ&ا ( ,ر -ڵ و 'و . " ر>&,'6 %ا %ﯾ'را 'س د ور ور دا١٧ ، ( Cت و A ,'6 ١٤و !> ٢٤د 6ﯾ -و د 'اﯾ و Aﯾ'ان :و و ڕۆژ' %1ر ' %اﯾ ،م ر 'و % ور ﯾ %ڕاد ، Q ٩٨ر %1و ه ( ر ﯾ'را 'س ه و ه ر ﯾ 0 , Aر ' %ر و ':ر ، ﯚر ،و - 9" % ( ٤٢ه و د
و . وا " و 0ر 'ر ( ٤٢ڵ ڕوو ه و 0 ،ر ':ور ( ٤٢ن ,رﯾ %1داﯾ و :و دوور و در Dد ( ر : .ﯾ ، ( %ﯾ'را 'س ه ر " و & ,ه و دوور " ،ر :و -ﯾ ن ڕۆژ ،ز( /ن -ﯾ ن ه وﯾ ،Bﯿ وازﯾ' %ان ( Qرد و ر ﯿﯿ Q ٢ه وراز ! .- زا ﯾ !/( " %س ( ،ر ت Q ٩٨رﯾ %ور ﯾ% ,ﯾ'را 'س دا د , ، Bوا ﯾ Qﯿﯚ ن ( ڵ ،!/ ڕۆ 6 ! %1ﯚ ﯾ'را 'س دا - و 'و /هﯚ و ر ڕا %0 %ﯾ'را 'س.
ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯾ'را 'س : دوو 0ر 'ر و ':ر ﯾ'را 'س هﯚ Q رﯾ %ور ﯾ ،%ڕ B1د ڵ H,'6ڕان د ور ه و دا .م و ر ﯿ1ﯿ %ﯾ'را 'س ,و دۆ 6 ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٥
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ! و ت ،وا و و ' !اIﯿ ﯾ %ﯾ'ارا 'س و و ر ﯿ1ﯿﯿ Q ٥٨/٥ﯾﯿ ن 'ا .
ڕاﯾ ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯾ'را 'س ه ٨٠٠٠ ﯿQﯚ !ﯾ %د ور و ر " و ڕۆ هزدار .م ر !د زرﯾ %ه و ( ر ه 'و ﯾ&ا ﯿ1ﯿﯿ 6 %ﯚ ،ﯾ'را '(ﯿ Kﯾ T ,وان ،-رﯾ Hر .وا ،ه ر T ( ٤٢ﯾ T 0 ,ر %ﯾ'را 'س را Eر ه و ڕاد و (،/ هز ﯿ1ﯿ %ه و د /ڕ &ر ﯾ&ا % ﯿ1ﯿ " %و 0ر ﯾ'را 'س . م 1اﯾ ،%هز ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯾ'را 'س ٥٠ ر ,ه %ﯚ ز و 'ا ! .
% & /د ور ﯾ'را 'س : ﯾ'را 'س 6و & / ١٠ %ﯾ O ،وا % & /ﯾ'ان ،رﯾ Tو ,و وﯾ ( , .Bر م & / ١٠ﯾ'را 'س ،ﯿ 0 ") & /ﯿQﯚن( د !ێ ! 'H & /ێ .ﯾ0 ")%ﯿQﯚن(د ١٠٠
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٦
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯿQﯚ ! .م ﯾ % & / %دﯾ ، 1ز [ 9ت د ١٠ﯿQﯚ !.
% & /ﯾ'را 'س ،ه رو % & / %د ور ﯾ'ان , ،ز و " و ( ,ر ڕ ق ه ' و T ه 'ون .م ,ﯾ'را 'س دا 'اﯾ %پ و D ﯾ ﯿ ( Kر & & /ا و .ه ر " و پ و دو ش ﯚ هﯚ ,و و %و رﯾ1ﯿ %د ور و ر ﯾ'را 'س؛ > T :ڕێ دور ﯿ 1( , %ﯚ ز ﯿ ﯿ ن دات ڕۆ %ﯾ'را 'س ڕوو %و ڕا 1:و Eﯿ &ر.- ( %: ،١٩٧٧ %د ر و & /ن و ر ﯿ !/( " %1ﯾ % 9( " %و ,و د ر Iدا ه & زا ﯿ ﯾﯿ Aو ر د ( %/زا ! %/0ۆڤ. % & /ﯾ'را 'س !ﯾ/ﯿ: , B )، (Beta) ، (Eta) ، (Gamma) ، (Delta) ، (U١R١٩٨٦ ) (Alpha ٦) ، (Alpha ٥) ، (Alpha ٤) ، (Alphaو ). (Epsilon ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٧
!ﯾ دا ﯿ ر
% Hﯾ'را 'س : " , ، /0د ور و ر ڕۆ %ﯾ'را 'س دا y ١٥ دۆزراو و H 1 .ن 1و , 1رد و !ﯾ ( , %,ر ڕ ق ه ' و ': .وار رز و ز % ( ,ر ڕو 06ر " م H © ژ !و ،ﯿ ن د د ن ر 1رﯾ %هز ر ﯾ'را 'س و > ﯿ% /ﯚ ﯿ'6 , %1د & Hا ،هﯚ ر ( ر ﯿ ' " %ﯚڕ /0 ,د رو ﯾ ن دا 'و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٨
!ﯾ دا ﯿ ر
'/ن):(Neptune
/ﯚن ،و '6دا ز د ( " %/و د رﯾ . ڕۆ / %ﯚن و " و '6داﯾ 'د! !او . /ﯚن زﯾQ ٤/٥ Tﯿ رد ﯿQﯚ ! ' ,ز و دوور ، ٥٤ر ور ! ,ز وﯾﯿ و ١٧رﯾ'4 Kر(. !/
/ﯚن ،ﯿ ڕۆ %ه وﯾﯿ ,ڕ% [ﯿ)% 0ه & ( (%دۆزراو و .وا دوا " و ﯾ 1 ﯾ'را 'س ,ﯾ ن ) (William Herschelو دۆزراﯾ و ، ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٠٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕ'Eارا ' %ار " ( , %( !/ڕ[ %ﯿ H 0رﯾﯿ و ه (/ﯿ ن !د ﯾ %و ﯚ :ﯾﯿ ( , Aﯿ% /0 % H,'6ه و دا ه ﯾ ،هﯚ " و " ( y /و ر ه & (ﯿﯿ ! ،ێ و را (! %ﯿ ر ه Bو >'و %ڕۆ %ﯾ'را 'س &ر /و .م T ر H,'6ﯾ :)%ش ڕۆ !( %او ه و ( دراﯾ ر ڕۆ :ﯾ 9 %ﯿ ،%1د ر وت ڕۆ , ! %1و ﯚ و ﯾ&ا دا د ه - ' %و " %و ،و (! % ﯿ ر H,'6 %ﯾ% &ر /و . دوا &1,ا و و ﯿ&ا>'و و ﯾ %زۆر) ،وا /,ر " دا ¯( و ) %,واﯾ ر( 'ا ﯿ ن % B':ڕۆ ( %روB': &ۆز و و ,دو ﯿ Bڕۆژ ﯾز ( ١٨٤٦ %دا، زا ﯾ % 9 " %و ) ،(Johann Galleه /:ﯿB ڕۆ %ه و دۆزﯾﯿ و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٠
!ﯾ دا ﯿ ر
% B':دوو H 9( " %رد ' (Voyager (Voyagerو) Voyager-٢)Voyager- ١ ه و دا:
ﯚ 1ﯿ %ڕۆ %دوور د ( %/ه و ، ,ڕۆژ E / ( %H % F ر ( ١٩٧٧ %دا H 9( " %رد ) , (Voyager- ١ﯾ Hﯾ· د ,و! " % ﯾ 1و ر و ﯚ :ﯾ 9( " %ن ه &را. :زد ڕۆژ دوا !ﯾ (Voyager-٢) % Kر و " ( 9ن ڕێ !ا.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١١
!ﯾ دا ﯿ ر
( ١٩٨٩ %زاﯾﯿ H 9( " % ،%ڕ )،(Voyager-٢ زﯾ Tڕۆ / %ﯚن دا sڕ و T,زا ﯿ رﯾ% ز ڕ وا ( ر ﯚ ز و !د و . :ﯾ !(' !' ، ( %او , T sڕ )(B.B.C newsدا ه 'و ،د , T94 " : زا ﯾ ( %( !/( " %ر ) ( ( " !ﯾ ( ،%1ر% 4 ۆژ ﯾ " ،Bو !ۆژ ز ( ( %ز !د % ﯿ H 9( " %رد واو ﯚ 9د ت ﯚ ( Iر !دن ر و " !6ڕۆ %ه و . " و ز ،و AداﯾH & > ،Tﯿ Qﯾ % د (!1دﯾ , %ژ 6 !ڵ داﯾ ﯚ 1ﯿ %ه ر>!/: % ". %داﯾ'4 ،Tر( ﯾ )٣٦ %ﯚن = ن( و , ، ڕﯿ /ﯚر " %1ﯚ %وز و رد !( -ﯿ%1 /0 ر و ! Kد ﯿ %ﯚ دا ﯿ! Bاو 4 .رار % ،داﯾ،T Q ٥ﯿ رد و >'ار( ت Qﯿﯚن ﯿQﯚ ! ﯚ :ﯾ 9( " %ن دا 'ز ر 1ت. &1, %ا و ﯾ 9( " % ،Aﯿ! " %ﯾ%1 ,وا ﯾ ه " ! % ( ١٠د -و , ،وا ﯾ ( % ٢٠١٦ر و ﯚ :ﯾ 9( " %ن ڕ وا -!1و ( ٢٠٢٩ % Hزﯾ6 Tﯚ/ H,ﯚن % .داﯾ٢٠٣٣ % ( , T دا ﯾ 1 , Tر %ڕ وا دا زﯾ ( %ر ) !اﯾ/ﯚن( ،وا ز !/ﯾ %H Bﯿ/sﯚن 1ت ﯚ 'Dﯾ و ورد ه .%
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٢
!ﯾ دا ﯿ ر
و رز %رۆ / %ﯚن : ' " %ﯚڕ دﯾ/ % 9ﯚن و زﯾ د و 'E9و و !ﯾ , Xدر ( Dن دا ( ،ر %Fزا ﯾ ن ر و " م ﯚ>'و ڕا ! او , ،وا ﯾ ) /ﯚن(ﯾ Kو %ز و 6و '> %ار و رزان .- !و , Tزا ﯾ ن ،دوا & '6و " و و ه رد 1( ,ﯚ 9( " %ﯿ)%ه ' (ون ' ,ان ( ١٩٩٦ % ــ ١٩٩٨ــ ٢٠٠٢دا ،ه (/ﯿ ن !د Q !&H :ا %ڕۆ / %ﯚن و ڕ %Hه ور ن ' " ،ﯚڕ رد وا ﯿ ن ( ر دا د ،-ه ر ﯚﯾ :ﯿ و 1,ﯚﯿ و ﯾ %زﯾ !ن.
/ﯚن ه /:ﯿ Bڕۆ %ه وﯾﯿ " .و ڕۆ 6و ( %ﯿ9 " % > %1 /0ﯚ( Xرﯾﯿ و رو دۆ, " %16ﯚز ه ﯾ H .و ڕ % /06ر :و ' & ١٤٥٠ﯿQﯚ !ﯾﯿ T! D ,دا. 1, %ﯚﯿ و و 'Dﯾ و زا /0ﯿ ( ,ر ﯚ و ﯾ %ردراو 1( ,ﯚ H 9( " %رد )ه (ن، !ﯾ' 9و '> %ار و رز ( ڵ ,ڕۆ / ) %ﯚن(ﯾK دا ه ﯾ : .ﯾ " ، ' %ر >'ار ورز ﯚ ز و , و ٣٦٥ڕۆز ،وا ﯾ % 0ز ﯿ %دا sڕ د ،- >'ار و ز /ﯚن د % ( ١٦٥ ز ﯿ j %ﯾ .- ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٣
!ﯾ دا ﯿ ر
ز ( %ر ڕۆ / %ﯚن : ڕۆ / %ﯚن > & ز ' %دﯾ ر ، ز !/ﯾ ﯿ ن دوو ڕ ' %:ور و ﯚر ':ورن .ڕ ش) ، (Greatdarkspot )(NGDSﯾK و د !در ،-ه و> '( % :ور ڕۆ %هﯚر ز ، " و ڕ , :ر ز ﯿﯿ و ه و ﯚ ز و د .-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٤
!ﯾ دا ﯿ ر
%و % ڕ ' %:ر /ﯚن 1( ,ﯚ 9( " %ﯿ %هﯚ ڕ وا ز وﯾ! %دۆ و ، د ر و 'و ' ,ان ( ١٩٩١ % ــ ٢٠٠٠زاﯾﯿ %دا ' " ﯚڕ ( ,ر 6 Hﯚ ڕاو ( /و و و و هﯿn > :ه '>'و ' %1و .م ﯚر ':ور /ﯚن (١٩٨٩) % ( , ،و ،ڕاو ( /ن و رد وام ر و " & /ﯿ/0ﯿ'اﯾ/ %ﯚن ,ڕێ دا 'و , ، ( ١٩٩٠ %دا و ﯚ و و ,ر > و 10,ﯚ &ا و ' " .ﯚڕ ( %1ر ﯚر ':ور دا ه 'و ،هﯚ ر دﯾ ر .
H,'6ڕا / %ﯚن د ور ه و دا:
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٥
!ﯾ دا ﯿ ر
" ر ورد ( ﯾ! %1ﯚ ( ر و 1ﯾ Bو H,'6 /ﯚن & ﯾ ر > و ،د ﯿ ﯿ % , Bڕان د ور ه و دا ،ڕۆ / %ﯚن Q H,'6ﯚ ﯚن د ز - و د /دوور !ﯾ %ڕۆ %ه و . :ﯾ !|I ٢١ , ، ( %ﯾﯿ ( ١٩٧٩ %ه ١١ !|Iﯾﯿ ( / ،١٩٩٩ %ﯚن و دﯾ' Q H,'6ﯚ ﯚن دا sرﯾ' " .و و ﯾ د ( ٢٠ /ڵ " .و ﯾ ﯾ /ﯚن و , H,'6و " و ( ٢٠دا دوور !ﯾ %ڕۆ %ه و 'و / .ﯚن ( )% (١٩٩٩دﯾ 0ن %و و 'ز Qﯚ ﯚن و ڕ H در& Dاو و . ڕۆ / %ﯚن ه ر ، 9" % ( T ( ١٦٥ﯾ Fر د ور ه و دا د ڕ ،-وا ,و ڕۆ % '/ن ١٨٤٦ % ( ,دا دۆزراو و 0 " ،ڵ ( (٢٠٠٧)%زاﯾﯿ ﯿﯿ ،ه / ﯾ Fر ڕا 6 %ﯚ د ور ه و !دۆ ( ر. ر و ر ﯾ/ %ﯚن ﯿ H,'6 % E0ڕا ،% د " . Q ٢٩م ر و ر ﯾﯿ د /هﯚ ﯚڕﯾ % و رز ( %ڵ ,دوو و 'ر و ':ر /ﯚن دا. " ر ه ر ورز ڕۆ / %ﯚن را Eر % ( ٤٠ " 0 ،- 9ر ' %ر و ':ر ،ﯚر ،د و ( ٤٠ن ,رﯾ %1دا Bو دواﯾ ( ٤٠ ڕو ﯾﯿ ن . H و ڕا / %ﯚن د ور 6ﯚﯾ&ا ! D ١٦و :ش A ,'6و !> ٤٢د 6ﯾ ( Q .-ر و ر , :و و ڕۆژ و ز( /ن و ه وﯾ Bدا ﯿ وازﯾﯿ " %و ﯚﯾ ن ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٦
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯿﯿ " 1 '> .و ﯿ , 1ه و و د و / ( ر " (ﯚ /ﯚن ٩٠٠ ،ر م و ز ! ,ڕاد " و ﯿ 1ﯾ ﯚ ز و و ر د ! ( % 4 ( .-ر ڕۆ / %ﯚن د ) ٢٢٠ــ ( ( 0,ﯿ'س .م ( ر ڕا ( رد و ( " %1 4و ﯚ , -> & ، و رۆ / %ﯚن دا و %1ﯾ Fر زۆر رم ه .-
9 " 1ﯚ( Xر /ﯚن : 9 " ٨٠%ﯚ( Xر /ﯚن ,ز ه ﯾ&رۆژ ن، , ١٩ %ز ه ,ﯿﯚم و )(١/٥%ﯾ , % " ﯚ ﯿ Aو ﯿ /ن و ز ! ' 1و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ/ %ﯚن : و Aﯾ'را 'س/ ) , ،ﯚن(ﯾ &ا هﯚ ر 'و %و ر ﯾ% ڕاد 0 ، Q ٤٧ر ﯾ&ا %ﯿ %1و ! ' 0اIﯿ ﯾ %ﯾ
'6 !/و . ه '>ﯚ رد وا %ز !/ﯾ/ %H Bﯚ ﯿ' K ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %داﯾ Tدا': ،او و " ﯚز وﯾ T A د' - ﯾ1, -0ﯚﯿ و ﯾ %زﯾ ! . هز ﯿ1ﯿ/ %ﯚن ز ! ,ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ% ڕۆ ز , %ه و .
ز ن و % Hد ور ڕۆ / %ﯚن :
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٨
!ﯾ دا ﯿ ر
رۆ / %ﯚن " ,ز ( ز زن داﯾ . 1ز ن ورد پ و ﯚز ، > %1و-> & ﯾ د ر &1ا % رد ( ر ردا ن و % H د ور /ﯚن .- ز ن ,د ر ر و ژوور ،م وا (!اون: (Galle Ring)٣ (Le verrier Ring)٢ (Adam´s Ring)١ ( ز ن و 'ر !1او ﯾ ﯿ ن ه ﯾ Fﯚر : (N٤٢) ٣ (N٥٣) ٢ (N٦٣) ١ ' ,ا %ز ﯾ م و دوو م دا 6ر ﯾ %ن و ز %پ و ﯚز ر و ه ﯾ () ': ،ﯿ %ﯾ ن ﯿ ( ﯾ %زن د دات .ه ر ﯚﯾ دﯾ رد و !او ﯿ / ﯚن )' (Neptune´s Plateauد! !او . ', ,ار دوو ز ) (١و ) (٢دا دوو (Galatea) %H و )H (Desponiaﯿ!ن .دوو %Hو !او " ،ر % 6و!1 د و 'ان دوو ز ) (١و )(٢ﯾ ن (!sدرا ،وا ورد پ و ﯚز 'ان " و دوو ز T0د د ن و ر و 6ﯚﯾ %ڕاد .B ) ،(Nereidدوور !ﯾ/ %H Bﯚ ٥٥١١٠٠٠ ، ﯿQﯚ ! ,داﯾ Tدوور ! . زﯾ!/1ﯾ %H Bد ور /ﯚن , ،(Naiad) ،ودا ٤٨٢٠٠ﯿQﯚ ! دا د ور داﯾ Tدا د /,'6و . ) ،(Traitonز !/ﯾ %H Bد ور /ﯚ , T ، 'O 9" %Hو ! . !/اﯾ/ﯚن Oوا ه 'و % Hه و '( , ،وڕان د ور داﯾT دا Oوا ڕا %داﯾ Tد ('وڕ! 1 .-اﯾ/ﯚن رد و ( هﯚ و رو 06ر ﯾ ( %هﯚڵ و !I ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١١٩
!ﯾ دا ﯿ ر
دا ﯚ!:او .زﯾ ! '> ( ,ار 0ر ':ر !اﯾ/ﯚن ,ژ ( !هﯚ&اﯾ .و ﯾ %ز %ﯿ!/ۆژ -( 6 % ﯚو ( ,ر ڕ ق ه ' وش ( ر 0ر ':ر ﯾ و د & ر.- " 9ﯚ( Xر د ور !اﯾ/ﯚن 1و , 1ﯿ!/ۆژ ن و ز /ن.
'Qﯚن : Pluton
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٠
!ﯾ دا ﯿ ر
,دا( /ﯚ " ﯾ ﯿﯿ %ڕۆ %ﯚن دا 'Q ،ﯚن '6دا ﯿ ن ن و !ا &ن و ،د ( & ار ڕ %4ﯿ % !دوو ن 'و . ( ١٨٩٤ %زاﯾﯿ ! " %1( !/( " ،%ﯾ 1ﯾ %و ر(ﯿ| ل و ڵ ) 9( " 6 : , ، (Percival Lowellﯿﯿ 6ﯚ و , ،ڕ %دوور ﯿ 1( , %ﯚ و B': ،ڕۆ % 'Qﯚن دا ڕا.
ر(ﯿ| ڵ وڵ Hو % ':ڕۆ %و !او ,ڕ% ر !د هز ر 'Qﯚن ( ر دوو ڕۆ / %ﯚن و ﯾ'را 'س دا دۆزﯾﯿ و ،م ه / ڕۆ %و !او ﯚ دۆزرا ﯚوه' ١٩١٦ % ( , ،دا ﯚ> %دواﯾ! %د و " %دۆزﯾ و '6د 'Qﯚن ﯾ .- 'ڕ %1Fه و ر وڵ و Qﯾ& ﯚ Eو) Clyde ، (Tombaughر ر ) وڵ( در& Dا.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢١
!ﯾ دا ﯿ ر
Qﯾ& ﯚ Eو !|I ١٨ ,ﯾﯿ ( , ،١٩٣٠ %ڕ% ( ر &Fان و ه & > % & H 0و و ر ﯿ!او " ( 9ﯿﯿ و H ،ﯚڕ ! & > %ﯾ , Xوﯾ &ا د !د؛ !ﯾ Xن ,و ڕۆ و و 'Eو ( ر و ن ، ر(ﯿ| ل وڵ % ':دا د ڕا 'و .م ر ﯿ E ﯚه ﯿ Bڕۆ %ه و دۆزراﯾ و . ڕۆ 'Q %ﯚن " ،ر> (١٩٣٠)% ( , %و ،وا , %دۆزﯾ ﯾ و و ﯚه ﯿ Bڕۆ , % ه و ' 'وس !ا ،م (٢٠٠٦)% ( % '" ٢٤ , زاﯾﯿ ،%ﯾ ' %/و ﯾ % ( !/( " %ﯿ , % ﯚ 'و و ﯾ : %ر ) !ا (Aﯚ ر >ﯿ Tدا1 ،ا ه ( ر " م ڕاﯾ و ڕاﯾ ن ﯾ & 'Qﯚن و A 1 (!،- ه و ڕۆ %1 !د ﯾ %ڕﯾ' ﯾ و ' ) & / ,ﯾ sر( و ڕﯾ' 'ڕۆ %ه و و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٢
!ﯾ دا ﯿ ر
دۆزﯾ و !د ﯾ , % 9( " %زﯾ6 Tﯚ 'Q H,ﯚن، : ر د ر !د 'Q %ﯚ %ر ! !/د. " (! " %1( !/ﯾ ٢٠٠٣ % ( , %1دا " و !د ﯾ دۆزﯾﯿ و و (٢٠٠٣ UN٣١٨) ،ود! !د.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٣
!ﯾ دا ﯿ ر
%و ر ! %زا ﯿ ر زﯾ ! 1( , ,ﯚ % " ( 9ﯿ)%هﯚ ،(د ر وت !د و !او 'Q ,ﯚن ز ) . !/ﯿ! = ! (! 4د (٢٠٠٣ UB٣١٨ ) زﯾ T ٣٠٠٠ﯿQﯚ ! و ﯿ! 'Qﯚن ٢٣٦٠ﯿQﯚ ! .
) ( ڕۆ %(' 4 , (Aزا %/0 " ( %( !/دا: ( ﯾ %ﯾ /ﯿ ' %و ﯾ% ( !/( " % ﯿ ( , %رت ( خ 'و و ﯚ ( & %ﯿ وازﯾ% ڕۆ , Aورد ڕۆ' ،Aر " %ﯾ : ــ ه ر ﯾ 1ر 6 % 9( " %1ﯚ H,'6ڕا % ﯾ Eت 6ﯚ ه -و د ور " ( !/ﯾ Aدا Hڕ!- ــ ر " ،Tو ﯾ 1ر ﯾ 6ﯚ " ( ، !/ﯾ ن وﯾ " (!- !/ ــ ,ر ( /ﯾﯿ و " و & زن -هز ر 'و /هﯚ 6و ﯚ ڵ 'و ! % " ر %ڕۆ' Aو Bو ه ر ﯾ 1ر ﯾ % " ( " % 9م ( ر &ا ﯚ 'و ﯿ /و " ،وا ڕۆ ( Aد !.- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
( ر (ﯿ 'Q %ﯚن : ,د ( %ﯿ 'Q )%ﯚن( ز دۆزراو و دا ،ه و Aﯾ % H , Tد ور /ﯚن ه ر > و. ( ر> و " و ه ﯾ ش ,و دا 'و 'Q ،ﯚن ,ر 1و ' ,ار H,'6ڕا ﯿ&ا و'Oوﯾ ﯿ ن ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٤
!ﯾ دا ﯿ ر
د ڵ ) !اﯾ/ﯚن( ور / Hﯚن دا ه 'و. م ,دواﯾ ه و -ڕا(! -اﯾ و و ' !ا، ,وا ﯾ و'Oو 'Q %ﯚن و !اﯾ/ﯚن هﯚ " و ( -رد Tه ر دووﯾ ن ,دوو H,'6ﯾ Eت 6ﯚﯾ ن دا د ور ه و دا ('وڕا % " , B هز ر /ﯚن ،ڕۆ ! %اﯾ/ﯚن و /Eداو ڕۆ / %ﯚن !, .دا د ! 'H ێ " ر>% ڕۆ 'Q %ﯚن دوو را ﯿ/ H,'6 Kﯚن د ز،- م ,ڕا ﯿ &ا 4ت " و & ,ﯾ !/زﯾT و و هز ر " م " ،و !ﯾ ن ڕا . - 1 ﯚ ( !/( " , Tن 'Q ،ﯚن و !اﯾ/ﯚن 1و ه B H ( &و د ،BزﯾQ ٤/٥ Tﯿ رد ( ڵ ،!/ 'Qﯚن و !اﯾ/ﯚن " &ا ' & / %ﯾ sر 'و و , " %ڕووداو!( %1و %/:دا Iدراو د ر و . ﯚ ! %1ﯾ ( H,'6 Kﯾ! و ﯾ Eﯿ 'Q %ﯚن د رد 6 ' tﯚﯾ ن و د , ،Bوا ﯾ Qﯚ ﯚن ه ر ( ,ر و ' THو -و د ور ﯚ ز و ، ﯾ ن ﯾ , %1ڕۆ ! %ه و دا ڕا ،-م هﯚ 'O1و %0 %هز ڕا !دن ,و & 'Q ،ﯚن %ﯿ!ا O %ا & -و ڕا !د " /و دوور د (. / " م > :ﯚ>'و ( ر ت ڕۆ Q %ﯚ ﯚن و " وا ! %زۆرن .ﯚ>'و ن " ر> ( %ر ﯿ ن ﯚ>'و %زا ﯾ ،Bم هﯚ " 6و ن ﯚ>'و ن ,ڕ %دوور و 6رﯾ %1دادو ر !د ، B ش %واﯾ دادو ر ,ڕ Hدوور و و Aد&ار ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٥
!ﯾ دا ﯿ ر
,ڕ %دور و ﯾ و ر ﯾ %ﯿﯿ .هﯿ'ادارﯾ زا %/0 !ۆڤ Hڕاد ﯾ ،Aه 'و ﯿ ن و % , Aد (- (! " , .-ﯿ &ا !6و ر %ه 'و ﯿ ن ﯚ 'ا & و د رد و ژا %ه 'و !ۆڤ ،زﯾ د و م و ﯿ واز ،د ر .-O
ڕا 'Q %ﯚن د ور و ر 6ﯚ و، '6و د ور ه و دا. ,ه و دا 'Q ،ﯚن !/ 'Oﯾ ،Bدوور !ﯾ،B ﯿ !ﯾ ( ،Bرد !ﯾ Bو (ﯿ و !ﯾ Bڕۆ .ه رو ه 'Qﯚن ,ر هز ر و ،ز و ز !ﯾ& " Bا % ﯾ H,'6 . %ڕا %د ور ه وﯾ %دوور و در! Dﯾ ( H,'6 %ﯿ % /0ه وﯾﯿ H,'6 .ڕا % 'Qﯚن ﯿ& " H,'6 % E0ا ، ! % D,اﯾﯿ %زۆر ه ﯾ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٦
!ﯾ دا ﯿ ر
" ر H,'6ڕا 'Q %ﯚن و ه ر ﯾ , Aڕۆ % دراو( j ﯾ ( ر ڕ ،ڕ 'Qﯚن ﯿ% E0 H,'6ڕا %ﯚ ز و و " وا D, ،! %اﯾﯿ % " و ﯚﯾ ن T ,د ،-ﯚ' :ا ﯿ ن را Eر ) Q (١٧ﯾ . و ڕا 'Q %ﯚن د ور ه و ،را Eر ٢٤٨ ( ڵ و :ش 9" %Hﯾ , .م /:دوور و در Dدا، 'Qﯚن و ( ٢٠ن ( 'ر / H,'6ﯚن د ز - و د /ه /:ﯿ Bڕۆ %دوور ,ه و.
و &,'6ا 'Q %ﯚن د ور 6ﯚﯾ&ا ٦ ،ڕۆژ و ! D ٧ و 9" % ,'6 ١٢د 6ﯾ .-درDﯾ : %و و ڕۆژا % 'Qﯚن ﯿ % E0ﯿ -0و >'ار ! Dﯚ ز و ﯾ Fر زۆر ،م ه 'و درDﯾ %ڕۆژ را ،%رﯾ %1و ( ردﯾ : %وان و ڕۆژا 'Q %ﯚن ﯿ وازﯾﯿ " %و ﯚﯾ ن , 'ا &ا ﯿﯿ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٧
!ﯾ دا ﯿ ر
'Qﯚن و :رۆن :
:رۆن %H 4د ور 'Qﯚ ١٩٨٧ % ( , ، زاﯾﯿ %دا و ر ( !دور ﯿ 1( , %ﯚ % 9( " 6 :ﯿ %ﯚ , -ﯚ ر و دۆزراﯾ و 'Q .ﯚن و " /( Hو & 'Oو ،Bه ر دووﯾ ن 1و ١/٥ ،ه 9" H & د .B
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٨
!ﯾ دا ﯿ ر
:رۆن ,و ٦ڕۆژ و D ٧ﯿ! و & ,'6 ١٢ا رT د ور 'Qﯚن دا ه '( &وڕ ( .-ﯾ! " و ﯾ &,'6ا 'Q %ﯚ ﯿ Kد ور 6ﯚﯾ&ا ،ه ر " و و ﯾ د ! " .-م و'Oو 'Qﯚن و :رۆن & " ' ,ا % ه و دا ﯾ Eﯿﯿ 4 %ﯾ . Qﯚ ﯚن ( ,هز ر 6ﯚﯾ و , T:ز ﯿ : %H , % /رۆن ڕ& Iوو , .ڕا(/ﯿ&ا :رۆن ڕوو و و د (Q %/ﯚ ﯚ و ﯿ %1/:ﯿ و و ، ( هﯚ %1ﯚر و س. زﯾ !ﯾ 'Q 1 Bﯚن /0 %: ,د ر و دا، ز ﯿ ( , /ر ڕ ق ه ' و و ڕ %1H (sﯿ'ا! %:و( 1دار ! 'و .ﯚ ( , /:هﯚ و زﯾ ١٥٠ TﯿQﯚ ! د ' . رو ,رد و ( هﯚڵ Tه 'و و " ('/وراﯾﯿ ٩٠٠ﯿQﯚ ! . " 9ﯚ( Xر 'Qﯚن 1و , 1دوو ز ﯿ /ن و ﯿ!/ۆژ ن.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٢٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ودا 'ا 'Q %ﯚن و ه و : ,دوور !ﯾ [ %ت ،وا (Aphelion)% 6 ,دا، دوورﯾQ %ﯚ ﯚن ,ه و Q ٧ﯿ رد و Q ٣٨٠ﯿﯚن ﯿQﯚ ! . ,زﯾ!/1ﯾ [ Bت ،وا (Perihelion)% 6 ,دا ٤ ، Qﯿ رد و Q ٤٤٧ﯿﯚن ﯿQﯚ ! ,ه و دوور . ودا 'ا %ه و و 'Qﯚن ه ر ه & زۆر ، ڕۆ :ﯾ %ه و 'Q ,ﯚن دا هﯿ nﯾ %ﯿﯿ و ،ه و > !/( " % :ﯾ ( " %ﯾ %ور :د دات.
( % 4 ( Qر /0د ر و 'Qﯚن Q ٢٣٠ ( 0,ﯿ'س ,ژ( !ﯿ !Xداﯾ %1& E , .ڕۆ % 'Qﯚن دا ﯾ %ﯚر دﯾ ر , ،وا ﯾ " و & E ,ژ !ز ﯿ!/ۆژ ن و ﯿ ( , % /ر ڕ ق ه ' و دا -؛ " ر " و " ر ڕا( & E ،- - " ژ !1او د ( رد و ( 1(' 4ﯾ A " ه' . !/ :ﯾ ( Q , ، ( %ر ٢٣٠ژ( !ﯿ !Xدا ،ڕاد ڕ %4و ( /6ﯿ ( %هﯚڵ د ڕاد ﯾ , ،Aه 'و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ر و 1و د ڵ ڕ !/4ﯾ Bرد را Eر د ت. ( ,ر " و ﯚﯾ %دا ،ت ز ن -( 6د Bو [ ! % او و رد !ن.
( Iر ر و 'Qﯚن ! / " 1ر ﯿ)%دۆﯾ Oو 9, " ( ,ﯿ ،ه وا %زﯾT 'و و 9( " %ﯿ , (New Horizon)%ڕۆ % هﯚر ز ڕا ﯾ & .ه وا " %ژ ﯿ!1او ,ڕۆژ ٧ !Iا Eر ( ٢٠٠٧ %دا ڕا ﯾ &را. ه وا %ه &ا 9( " % % /:ﯿ( ")%ﯚ 'ێ(T ( ، ر ,ڕا ﯾ & 1دۆﯾ Oو , ، ,ﯾ ن " ژا 1, %0ﯚﯿ و " ( 9ﯿ! " %ﯾ ( ( ) 1و !ا ﯚو . 9( " %ﯿ( ") %ﯚ 'ێ( (( %/ﯿ ر و زا ﯿ رﯾ %زﯾ ! 'Qﯚن و yو ه و( % 1و > و &ا' & / %1 & 6ﯾ sر ( , ،ر ( % ٢٠٠٦دا ﯚ %ڕ ﯿ (٥ %( ") %دادرا و ڕ وا ﯚ :ﯾ 9( " %ن !ا.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣١
!ﯾ دا ﯿ ر
)" , ، ( ٥ %( ه ر T! Dدا ٧٠ ٠٠٠ﯿQﯚ ! ر و ( ر ڕاد -:'6و دوا ( ١٢ڵ د زﯾT 'Q H,'6ﯚن. زﯾ' Tو و ( ")%ﯚ 'ێ( ,ڕۆ %هﯚر ز، د 'ا ڕو 1ر و ﯾ , %زا ﯿ ر -( " , - دﯾ رﯾﯿ %ڕۆ %و !او دا. :ﯾ " %ژ ﯾ %1 ،ڕ ﯿ ٥ %( " %ﯚرT ر ڕ! Dاو , ،چ &1ا Hڕۆ % هﯚر ز وQ> ،ﯚن ,هز ر ڕۆ %و !او T و ر !Hێ ﯚ !6ا ڕۆﯾ B/و ،دواﯾ ش چ ':ﯾ 6 Aﯚ & ,هز ر ڕۆ %و !او ڕز ر 1ت. !ۆ !ا /0" ٥ %( " %1 %و & Aا ( %ر ڕێ ،ر 6ﯚ ڕﯾ' !دوو .ڕ! 'د % ر & ,ا داڕDراوﯾ Kﯚ هﯚ " هز ر ڕۆ %هﯚر ز ١٤٠٠٠ ،ﯿQﯚ ! ﯿ& Bا ڕ و %ردراو ز و و!6 , ،اﯾ ٧٠٠٠٠ %ﯿQﯚ ! , ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٢
!ﯾ دا ﯿ ر
&1! Dا ٨٤٠٠٠ H ،ﯿQﯚ ! " % " .و !6اﯾ %ڕۆﯾ /ﯚ هﯚ " '( " %ێ 'ێ , ( ٢٠١٥ %دا 'Q Hﯚن. 9( " %ﯿ( ")%ﯚ 'ێ( ،ﯚ :غ و ! /ﯾB د (!1د !ۆ Jﯚ و ر ! %زا ﯿ رﯾ %ه ر> %زﯾ ! دوور د ( /ن ڕ وا '4ﯾ 9( " %ن !او .
ه ر و , %ﯚ ( ر و دﯾ ر ،ه ( -:ﯿ /0م , 9( " %ﯿ( " %ﯚ 'ێ دا > 6رﯾ %1ر رد وا .Bه ر ﯾ ( , Aﯿ /0ن ر %1ﯾ Eﯿ ن !s( دراو , ،در '6 Dو دا ،و ه وا ن ر و و & ) ( ( ڕێ د ن. ه رو ه ر ( %tو &رو(/ﯿ ( %ر م د ز ﯿK زا ﯾ ( %رز و ڕاد ﯾ ' .-ر " ر Aو ر (ﯿ /0ن Fﯚر ﯾ : ١ـ " = Antennaم د ز ﯾ ' ,ان Hﯿ( ") Qﯚ 'ێ( و و & ) ( (دا ﯾ' &ﯾﯿ %رد وام T د / " .- ن !s( %دراو ر ,ش ( %tو ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٣
!ﯾ دا ﯿ ر
&رو(/ﯿ ( %ر م د ز ن زا ﯾ ( ( ) %ﯿB ڕا Hﯾ %/( -ﯚ !/ۆل و را( B/و ر &ا ﯿ ن ,ز ﯿ و . ٢ـ " = Pepssiر " %م (ﯿ' ، /0او 4 %وار و ( " /و " زاﯾ ﯾ 'Q ,ﯚن ڕاد د ر و . ٣ـ = Swapد ز 'او ! %دار و > !دار % 'Qﯚن % ,ه!ش ه % ڕ :ـ %ه و و ﯾ %داﯾ . ٤ـ = Lorriدور ﯿ Bو 1( ,ﯚ %زۆر هز Hﯿ Q " (ﯚ 'ێ ،ڕاد 6ﯚڕا !ﯾﯿ ن ,را Eر ﯚڕا % ' ' Q ه واﯾ %دا ﯾ Fر زۆر . ٥ـ = SDCد ز B':ه " !Hو ورد " زاﯾ B 'H % " ,و 6ﯚ &1ادا % !د ڕۆ ' & / %ﯾ sر دا و ﯚ :ﯾ% د .B ٦ـ 6 = Ralphه H !Hﯿ( " Qﯚ 'ێ ،ﯚ و ﯿ Oو 1:و 'Q ':ﯚن و : %Hرۆن و !د ' & / % ﯾ sر , ،ز د !از Bو ر و ر & ه و داد .B ٧ـ 9 " 1 = Aliceﯚ( Xر 'Qﯚن T,د دا و و ڕاد !ﯾ ,ن ه .- H ( & ٨ـ = Rexڕاد ' :ر " 9ﯚ( Xر و ( Qرد 'Qﯚ 4 , %م د دات.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٤
!ﯾ دا ﯿ ر
:ﯾ " %ژ ﯾ ،ڕاد ر %و " 'ر ( ر%I >'ون و 1,ﯚﯿ و %ر ﯿ ٥ %( " %و % " ( 9ﯿ( " %ﯚ ' د ! ( , ،-ر و ه ( Q ٧٠٠ ، ٢٠١٦%ﯿﯚن دۆر ز & د !.-
/ 6ﯾ %/ %ﯚ زا ﯿ ر زﯾ ! د ر ر ڕۆ %ه و و ڕۆA
ڕۆ ن
دوور ,ه و Qﯿﯚن ﯾ
و ڕا T د ور ه و دا
و ڕا T د ور و ر 6ﯚﯾ&ا
رز !ﯾB Qر ( ر ڕۆ
Mercury
زاو
٣٦
٨٨ڕۆژ
٥٩ڕۆژ
Q ٤٠٠
Venus
ﯾ ن
٦٧
٢٢٤/٧ڕۆژ
٢٤٣ڕۆژ
٤٧٥
Earth
ز و
٩٣
٣٦٥ڕۆژ
٢٣ژ !و ٢٧خ
٦٠
Mars
رام
٢٤١/٥
٦٨٧ڕۆژ
٢٤ژ !و٢٧خ
٢٠ـ
Jupiter
هﯚر ز
٤٨٣
(١١ڵ و٣/٤
٩ژ !و ¾ خ
١٤٠ـ
Saturn
ﯾ'ان
٨٨٦
( ٢٩ڵ و ٢/١
١٠ژ !و ٤/١خ
١٦٠ـ
Uranus
ﯾ'را 'س
١٧٨٣
( ٨٤ڵ
١٠ژ !و ٤/٣خ
٢١٠ـ
Neptone
ﯿ/sﯚن
٢٧٩٣
( ١٦٤ڵ و ٤/٣
١٥ژ !و ٤/٣خ
٢٣٠
Ploto
Qﯚ ﯚن
٣٦٦٦
( ٢٤٧ڵ و ٤/٣
٦ڕۆژ و ٩ژ!
؟
* ژ! D = ! * خ = A ,'6 " م / 6ﯾ I ,ره %Hزا ( , ) %/0و ر ﯿ!او .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٥
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ ز و )(Earth
,ه وﯾ&ا( ،ﯿ ﯿ Bڕۆ %زﯾ Tه و، ﯚ ز وﯾﯿ .ز و ,ر ور ﯾ 4 %وار ﯾ و F ﯿB ڕۆ ،م هﯚ "ﯿ % 19ژﯾ ن ﯚ ﯿ &اران , ، ﯿ !( %او دا 4ﯾ . ' ,ڕۆ %ه وﯾ&ا ،ڕۆ %ﯾ % ,زۆر ر و و و ,ز و د > .-ﯚوﯾ ) ،ﯿ! = (! 4ز و [ ,ﯿ "ﯿ/0ﯿ'اﯾ %دا د ١٢٧٥٦ ﯿQﯚ ! .ﯿ! ڕۆ %ﯾ ﯿ Kزﯾ١٢١٠٤ T ﯿQﯚ ! % .ﯾ Eﯿ ﯿ ن زۆر ,ﯾ !/دوور ﯿﯿ ؛ ﯚ ه ر ' ﯿT % ﯾ % Eز و )! (٥/٥١٧ام ( /ﯿ ، ! 9ه %ڕۆ %ﯾ ﯿ Kد )! (٥/٢ام ﯚ ه ر ﯚ ﯿ/ ( Tﯿ.T! 9 ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٦
!ﯾ دا ﯿ ر
" را ﯚ( /ن) (Eratostheneو ز و : ﯚ ﯾ F9ر " ،را ﯚ( /ن) (Eratostheneﯾﯚ ' , %ان ( ١٩٤-٢٧٦ % ر ,زاﯾﯿ¼ = '>)،Bﯿ»( ﯚ ز وﯾ[ %ﯿ 0ب !د [ .ﯿ %9و !او ,ڕ E( %ر دوو " ( : % & '/و , %ﯿ' ڕۆ 'ڕا( %/ه وﯾ Bو , دوو > و %'4دوو % ':دوور ,ﯾ Aدا " و [ﯿ! 0د " .را ﯚ( /ن ﯚ " و 4ﯿ 1رﯾﯿ : ،ر " ('ان و :ر " ( & 1رﯾ ,دوو > % :ﯚ %ﯿ ه DEارد , .و 4ﯿ 1رﯾﯿ دا ﯚ ( ، 9,ﯿ % 1 ه و ':را ,د ( ر ز و " .را ﯚ( /ن ر E( % ! !( ,ر ه و ,دوو % ': و !اودا % ،د ﯾزا %دوا 'ان " ('ان و " ( & 1رﯾﯿ > & ! , .ڕوو ﯿ E( Tر &ا > 'ﯚ ز و [ﯿ 0ب !د , .و ( رد دا[ ،ﯿ% 0 " را ﯚ( /ن '> ،ﯚ ز و زﯾ٢٥٠٠٠٠ T )( /دﯾﯚ !*( 'و. " م [ H 0رﯾﯿ " را ﯚ( /ن " ر>! " %از%1 ( ر ﯾ F " %م ﯾ 'E/و ،م د ڵ 'ا " %م ( رد ،دوور ,ﯾ !/ﯿ.B " را ﯚ( /ن ه رو ه ر 'و %و ر ﯚ ز و و ودا 'ا %ﯚ ز و y ,و ز و ,ه وﯾ % ورد دﯾ ر !د.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٧
!ﯾ دا ﯿ ر
( /دﯾﯚ !)' ،(Stadiometerا ﯾ ،Aﯚ 'او % وا و ه > %و و ز ﯾ %د ر ه! او .
ه & زا ﯿ رﯾﯿ %زﯾ ! د ر ر ﯚ ز و : ١ـ H,'6ڕا %ز و د ور ه و ڕ Eز ڕا %ﯚ ز و ،ﯾ ن ه ر ڕۆ ! %1د ور ه و H,'6 ،ڕا " %و ڕۆ .-! ' & H,'6ڕا %ز و د ور ه و ،ﯿ %19Oز ﯾ% ':ه 1Qﯾ %ه ﯾ . ﯚ ز و ,ڕان د ور ه و دا ،زﯾT ) (١٤٩,٦٠٠,٠٠٠ﯿQﯚ ! د , .-'م -:و ڕا دا ' ،ز و ,ڕۆژ دوو %H %ژا 'ﯾﯿ ه ر ( &1 ': , ،Tا ڕ Hد , -ه 'و د م زﯾ!/1 ه و " .و (Perihelion) % 6 ':و . H
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٨
!ﯾ دا ﯿ ر
ز و (Perihelion) % 6 ,داQ ١٤٧/١ ،ﯿﯚن ﯿQﯚ ! , ه و دوور .
ﯚ ز و ,ڕۆژ دوو ' %H %ه ر ( 1ﯿ Kدا د !( (Aphelion) ،T 6او .ز و % 6 , )(AphelionداQ (١٥٢/٦) ،ﯿﯚن ﯿQﯚ ! دوور ,ه و 6رﯾ'( %1وڕدا . ﯚ ز و 6ﯚ H,د ور ه و ٣٦٥ ,ڕۆژ و ٦ ! Dدا د -'ﯾ % 0ز ﯿ .-! ' & %
٢ـ و ر ) ¼'ر( ﯚ ز و )(Axis ور ،ز ر 6 %1ﯾ ﯿﯿ 0 ) ,ر= ( 4 'ر ز و ) (Nدا ' !او و 0 ) ,ر( ':ور 'ێ ز و ) ( (Sر ه و د ر.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٣٩
!ﯾ دا ﯿ ر
" ر ': -!1ڕاو ( % /ﯚ ز و % ,ڕان د ور ه و دا Fﯚر ,ﯚ دا ر ( !او 9 ،ﯾ& Kرێ ،د ﯿ &ر -ﯚ ز و %/( " , ور ﯾ&ا و ﯿ E0ت ه( " %ﯚﯾ T ،%ر د ' ﯿ " .-م ر و '6ار 'و ز و Q ،ر و ر ﯾ -! ' & %و ڕاد رﯾﯿ د Q ٢٣و Q .A ,'6 ٢٧ر و ر ﯾ %ﯚ ز و T,دﯾ رد ﯚراو ﯚر &,و /و .
& 'ﯾ Q %ر ور ﯾ %د ڵ >'ار و رز ( ڵ : 9 ,ﯾ %ژ!وودا ،و 'ر ز و ,ڕۆژ ﯾ % s:' %Hڕ دا روو ه و ( Iر 6ﯚ د (- &ت.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ر و %د ﯿ &ر , ،-م ر و دۆ 6دا %:ه ر زۆر ﯿ %1ه و و ﯚ ( ر و 'ور ز و . ,م ر و دۆ 6دا ﯿ %1ه و : ':و ( %ر و 'ور ز وﯾ&ا د ڕژ ،-م %1 ه و , و ':ور ز و دا ':ر د . - :ﯾ , ، ' %م [ دا ،دوور و زﯾ1ﯿ %ﯚ ز و ,ه و B: > , ،و >ﯚ ﯿ ﯿ " %و و ه واﯾﯿ ﯾ&ا رﯾ Hرﯾﯿ " %و ﯚﯾ %ﯿﯿ " 1 .و ر 'و % و ر ﯾﯿ ,درDاﯾ& ( %ا دوو و 'ر و ':ر ز و > T :د 6ر ﯿ %1ه و ، ﯚر ﯿ : %1وﯿ %ه وﯾ ن ( ر دا دا ش .-!1 وا " و د ﯿ %1ه و : ':و% د و ( /ر و 'ر ز و " ،ود م و رز ه وﯾ % و 'ور ز وﯾﯿ .ه ر " و ه ,ش ,و ':ور ز و دا ﯿ %1ه و ر ،وا ز(% / ':ور , .ه وﯾ ' %ور ز و دا ،ش و ه وا ر ، ڕۆژ ن در Dو :و ' %ر .B
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤١
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ , ، '9ﯾ م ڕۆژ ' s:ڕ ه ر ( &1ا ،و 'ر ز و " م [ د ﯿ :- Aـ ور 'ر ز و > , T :را Eر ه و دا راد و ( %1 ،-/ه و : ':و% د و ( /ر و 'ر ز و . Bـ %:ه ر زۆر رو ﯾ %ه و ( ,ر %: 'ور ز و دا % '6ز %ڕو %ه &دات " .م '6ز ,زاراو زا ! ' %/0ا %Iدا ) زن ز ڕو !( (%او .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٢
!ﯾ دا ﯿ ر
" ر : ':وﯿ %ﯿ %1ه و د ڵ زن ز ڕو 1 %و ﯚ 1ﯾ و " ،م ره د /د ( ،- ,ڕۆژ ﯾ s:' %H %ڕ دا و رز ه وﯾ %و 'ور ز و د ( & -ت .ﯾ& 9 Eﯾ %ورز ه وﯾB !ﯾ/ﯿﯿ ,ه وا رم ،ڕۆژ در Dو :و 'رت. , ه وﯾB ڕۆژا % درDﯾ% " ژ ﯾ ، هDا ر & ) Q (٩٠ﯾ 0 %ر 'ور ز و دا ﯚر ، 1درDاﯾ %ڕۆژ د .! D ٢٤وا ه و ,و ! D ٢٤دا رد وام " ( 9و ﯾ و ڕۆژ" وا 'و %ﯿﯿ & ' , .ه وﯾ Bدا ،در! DﯾB ڕۆژ 0ر 'ر ز وﯾﯿ %1 6 T, ،ڕﯾ& ﯿ ن ﯚ دﯾ % /ڕۆژ " وا 'ون د " و ':و ( ﯾ! و " وا 'ون د ن. ,در Dو رز ه وﯾ ' %ر ز و دا ،ﯿ %1ه و : ':و %د و ( /ر H,'6ﯾ ،A )!4 H,'6ژا (%و . H Oوا ش , ،در Dو رز ه وﯾ ': %ر ز و دا ،ﯿ %1ه و : ':و %د و ( /ر H,'6ﯾ H,'6) ،رژۆ.-! ' & (% :ﯾ , ، ( %دا !1:د ! ' %اIﯿ ﯾ %ﯚ ز وﯾ&ا، !4 H,'6ژا %د و Q ٢٣ /و ' % ,'6 ٥ر ز و و H,'6 ،رژۆ Q ٢٣ , %و ': % ,'6 ٥ر ﯚ ز و دا د ( /ﯿ ن !او . !4 H,'6ژا %و H,'6رژۆ ( %ر ز !/ﯾB ﯿ ن و 9,زار ز ' %ر و ':ر ﯚ ز و دا sڕ د .B ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٣
!ﯾ دا ﯿ ر
ر ر ﯚ ز و ( ر 6 H,'6ﯚﯾ&ا ( Iر د ت و ,ڕۆژ ﯾ %H %ڕ ز ر دا د ،T ':ﯿ %1ه و ر د و ( /ر و 'ور , .م ر و دۆ 6دا و رز ﯾز 'ور د (- &ت .ه وا ( رد ،ڕۆژ 'رت و :و در% D ه وا رم و ڕۆژ در Dد ! و .
دوا sڕﯾ ،y ( %ﯚ ز و د و /ر و دۆ %16ز .ﯚ ز و ,ﯾ م ڕۆژ !Iا Eر ه ر ( &1,ا > , T :را Eر ه و داﯾ ، 0ر 'ر ز و و و ر -ه ون. ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٤
!ﯾ دا ﯿ ر
" ت و د 1ز( % /و 'ر و ،ه وﯾ % و ':ر د ( & -ت & ' , .ز(% / 'ر ز و , ،ر & )': Q (٩٠ور ز وﯾ&ا، درDاﯾ : %و ر د .! D ٢٤وا ,و ٢٤ ! Dدا هﯿ ': nوار , Tڕۆ :ﯾ ( %ر 0ر 'ر و ﯿ &ر.- ,م د دا ،ﯿ %1ه و : ':و ( %ر ز Q ٢٣و ': % ,'6 ٥ر ز وﯾ&ا د ڕوا " .-و ز ﯾ H,'6 ،رژۆ H,'6 .-! ' & %رژۆ% ( ر ﯿ ن و 9,زار ز ': %ور ز و دا sڕ د .-
( y دوا ! ،وا ڕۆژ ﯾ ) ', 6 %ورۆز(، ﯚ ز و I ( ,ر دوور و درDﯾ&ا د T ': و ر 'ور ز و ڕوو ه و د /و , .م ر و
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٥
!ﯾ دا ﯿ ر
دۆ 6دا ' %:ر ز و ( H ه ر د (- &ت.
٣ـ &,'6ا %ﯚ ز و د ور و ر 6ﯚﯾ&ا. ﯚ ز و ه ود م د ڵ ڕا ٣٦٥ %ڕۆژ 6ﯚ د ور ه و دا , ،و ! D ٢٤ﯾ Kدا ﯾ Fر د ور و ر 6ﯚ دا '6ل د '6ا و . " ر ز و د ور و ر 6ﯚﯾ&ا %,'6دا ﯾ ، T رﯾ %1ه ﯿ ڕوو ه و ڕاد و ( /و ﯾ ! -ه و د 'و , .و [ ر %1ز و رد وام : ,و دا د 'و و ر ! و> ن 6ﯚر د ﯾ !Hو و ڕۆژ ﯾ 6 %ﯚ د !د ( ر .م ز و و ه 'و " ( !/و ڕۆ %ﯾ %رد وام , ('وڕ و ڕان دان . ﯾ F1ر &,'6ا %ﯚ ز و د ور و ر ﯾ&ا٢٤ ، ! Dد 6ﯾ " .-م ! D ٢٤ا د 'اﯾ :و و ڕۆژ ﯾ 0ن و را Eرﯾ ن ,ور ﯾ و ،م :و و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٦
!ﯾ دا ﯿ ر
رۆژ %ﯚ ز و ,زۆر ( % ':ر ﯚ ز وﯾ&ا را Eر ﯾ !/ﯿ Bو ﯿ وازﯾ %ز ﯿ ن ' ,ان داﯾ . هﯚ ر را Eر ,ﯿ'ان :و و ڕۆژ دا Q ،ر ور ﯾﯿ ) ،(٢٣/٢٧د ﯿ /هﯚ ڕ1ﯿ )%زن ز ڕو ' , (%ان دوو و ﯚ زو و& " , ،ا ' %0 ان :و و ڕۆژ ن Tد دات " .ر , / 6ژ!وو دا ( ﯾ! %1راد ﯿ وازﯾ : %و و ڕۆژ ن 1ﯾ ،Bر 1رﯾ Q %ر و ر ﯾ %د رد و.- % & E ' !اIﯿ ﯾ% ﯚ ز و
ﯾ % !Iا Eر
ﯾ % ', 6
ﯾ % ' s:ڕ
ﯾ %ڕ ز ر
) 0ر = : ! D ٢٤و و ڕۆژ ٢٤ژ! ' ( 4ر ڕۆژ :و را Eر ز و
:و و ڕۆژ را Eر
) : = & /و در : ! Dو و ڕۆژ ڕۆژ در! D : ,و ,ڕۆژ را Eر &ار( !4ژا%
:و و ڕۆژ را Eر
& / "ﯿ/0ﯿ'اﯾ%
ڕۆژ و :و :و و ڕۆژ :و و ڕۆژ را Eر را Eر را Eر
:و و ڕۆژ را Eر
& / رژۆ%
ڕۆژ در : ! Dور و ڕۆژ :و در! D ,ڕۆژ را Eر : ,و
:و و ڕۆژ را Eر
: ! D ٢٤و و ڕۆژ ! D ٢٤ 0ر :و را Eر ڕۆژ ':ور ز و
:و و ڕۆژ را Eر
& Eد ور و ر زن " & /ﯿ/0ﯿ'اﯾ %ﯚ ز و , ،در ( Dڵ دا :و و ڕۆژ %را Eرن. ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٧
!ﯾ دا ﯿ ر
" ش و هﯚﯾ و ﯾ ,در& ( Dا & E ، و !او ) ,زن ز ڕو (%دا ه و ﯾ % 0 " 'ﯚڕ رد و -و : %0 و و ڕۆژ .-> T
٤ـ رز و ز ﯾﯿ %ز و رو 06ر د ر و ﯚ ز و دا ﯚ!:او ,رزاﯾ %و ز ﯾﯿ > .ﯿ رز و ﯿ & &اﯾ و د %/:ن و رﯾ & %ا د ﯿ &ر .-دۆ'4 %ڵ و 'و ڕ Tو د رﯾ ه راو و دار( % /رﯾ ( %رو دﯾ ر ،م " ر 1اﯾ& %1, %ﯾ و و ' ,ر %1زۆر 'Oو &ا ه H ( %ﯿ /0 ،Bد ور ' ز و ' /ر ﯿT ( ف و ! ێ و 'ڵ د /ر> و.
ﯚ و " ر دا ﯿ ) Bﯿ! = ' (! 4ز و ﯾ A ! " ،-ود م ر( /ﯾ %رزاﯾ %و ز ﯾﯿ % Fﯚر د رد >:B ! ﯿ%Q رزاﯾ(+١)% ز ﯾ (- ١)%ﯿ! %Q
٥ـ ڕ yو ڕوو ﯚ ز و ڕ yو ﯿ Hر ﯚ ز و 9( " % !/( " ' ,ن دا 4ﯾ و , ،ڕوا ( Hﯾ -ﯿ H 9( " %ڕ ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٨
!ﯾ دا ﯿ ر
دا و ' Aو " %1و وا ﯚش د ' ،- ر : %ﯿB و 4و ﯾ %و ( وز ﯚ:ﯿ " .-Eو " و وا T( و :ﯿ 6 ' ,ر ﯾ s( %ﯿ'اش دا Hﯿ! ﯾ /ﯾ / ڕ yد 'ڕ " .-و ڕ yو ﯿ Hر 'ا > & 1/:و (!/او و ' ،ون و " %وان ،ڕ y و ﯿ Hر 'ا ﯚ ز وﯾ , Kر > وان ون د .- " و ! /:ﯾ/ﯿ9 " : , Bﯚ( Xر د ور ز و ،ﯿ %1 ه و " ،و :ﯿ %د رﯾ ن و وﯾ 1ﯿﯿ ( %ر و %ز و ،ه و ه ه ور و ه %د ورا & ور ﯚ ز و . :ﯾ ( ، ( %ر 0ر /ﯾ %ز و " و و و% 1: داﯾ' !Hو ،وود ( ,ر ( " (٢/٣)%و "'4ﯿ ﯚس و د رﯾ و ،ﯾ ( , Aر ( ! (١/٣)%و 1:ﯿﯿ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٤٩
!ﯾ دا ﯿ ر
٦ـ " 9ﯚ( Xر د ور ﯚ ز و " 9ﯚ( Xر %1 '6 % : > ،زن ( ر و % 1:و " ('/وراﯾ% " و %ﯚ ز وﯾ&ا ه &راو . " 9ﯚ( Xر ز و ٤٨٠ﯿQﯚ ! .م ,ڕا(/ﯿ&ا %:ه ر ره 'و " و " 9ﯚ( Xر ﯚ ژﯾ % ﯿ &اران ١٦ , ،ﯿQﯚ !ﯾ %د ور ﯚ ز وﯾ&ا و و و رز ! ١٦ ,ﯿQﯚ ! ،ه وا :ﯿ و ژﯾ : T, Bش و م ﯾ ﯾ .
ه وا د ور و ر ﯚ ز و ,دوو ز ( ر T % ز و )(Nitrogen ﯿ!/ۆژ ن ز ه 'و ؛ "ﯚ 0ﯿ Dن).(Oxygen ﯿ!/ۆژ ن 9 " ,ﯚ( Xر ﯚ ز و دا د ٧٨%و، ز "ﯚ 0ﯿ Dن زﯾ ٢١% Tـ .ه رو ه > & ز ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٠
!ﯾ دا ﯿ ر
!ﯾ Kو " : Aر ﯚن ٠/٩%و ز د "ﯚ 0ﯿ& ر ﯚن ٠/٠٣%و Tه " %9و و ز "ﯚزۆن) ,(Ozon 9 " 1ﯚ( Xر ز و دا &:ارن. ه ر ﯾ , Aو زا وﯾ ن ه ت , ،ژﯾ % ﯿ &ارا &ا %1 6ﯾ Eﯿﯿ ن ه ﯾ .ﯚ و% , ه %:!ﯿ %1زﯾ ()% 6 Eروو وش( ه وﯾ&ا ر و ز ﯿ 9" %د") %: ،-ﯚزۆن( " 9ﯚ( Xر د ور ﯚ ز و > , T ² 4 % :را Eرﯾ&ا ڕاد و ( -/و و ' Aڕاﯾ ن د ﯾ -!Hو ڕاﯾ ن د .- " 9ﯚ( Xر ﯚ ز و > & 'ا) ﯾ ( دا ش د !،- Fﯚر :
.A ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥١
!ﯾ دا ﯿ ر
!ۆ ﯚ( Xر)! ،(Tropospherﯾ/ﯿﯿ ,و 9 " :ﯚ( Xر ، ( ,ر /ﯾ " %و ز رﯾ و د ( & -ت و ه ١٠ﯿQﯚ !ﯾ %رزاﯾ 9( " %ن در Dد .- ر ه وا ! %: ,ۆ ﯚ( , ، Xز ﯾ %ر و رزاﯾ !/ %د /و .ﯚ و , ر >ﯿ رز &ا :ﯿ و رد د ﯿ &ر ،-م ( ,ر !ۆ > %1ﯿ &ا و !Iﯚن ه ر دﯾ ر . .B (!/ا ﯚ( Xر ) ،(Stratospherدوا ﯾ !ۆ ﯚ( Xر د (- &ت و ه ٥٠ﯿQﯚ ! در Dد .-ﯾ (!/ا ﯚ( Xر T,رز و ه ور ﯾ. H !/( %: ,ا ﯚ( Xر دا دﯾ'ار دﯾ ر )"ﯚزۆن = "ﯚ 0ﯿH (%,' ',' ( % Dﯿ! .دﯾ'ار دﯾ ر "ﯚزۆن، % ² 4دﯾ ر ﯚ ز وﯾﯿ و %:ه ر زۆر ﯿ 1 !(ﯿ&ار %ه و ڕاد ! -و ه ژﯾ ( %ر ﯚ ز و 'و , .-E %(! %:ﯾ (!/ا ﯚ( Xر دا Qر د ڵ رز ه & 1ا ،رز د ﯿ /و . .Cزۆ( Xر) ٥٠ , ،(MesospherﯿQﯚ ! د (- &و ه ٨٠ﯿQﯚ ! در Dه ﯾ , .م :ش دا Qر [ O % وا ه ﯾ د ڵ رز 'و و .وا ه رز Oﯿ Q ،-ر ر و ژ! داد .- .Dر ﯚ( Xر ) ،(Thermosphereﯾ ر ﯚ( Xر , رزاﯾ ٨٠ %ﯿQﯚ ! د ( & -ت و ه ٢٠٠ ﯿQﯚ ! در Dه ﯾ , .ﯾ ر ﯚ( Xر دا Q ر د ڵ >'و ( ر ! ،رز د /و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٢
!ﯾ دا ﯿ ر
.Eﯾﯚ ﯚ( Xر) ، (Ionosphereﯾ ﯾﯚ ( Xر ' ( ,ور ر ﯚ( Xر و د ( & -ت و ه ٦٤٠ﯿQﯚ !ﯾ% ( روو ﯚ ز و در Dه ﯾ .ﯾﯚ ( Xر ,د )ﯾﯚن( ن Tه 'و ( .ر> و )% 1ﯾﯚن( ن Fﯚر ﯾ : ه و " 9و %ه 'و " و " (!/ا , (' & %ه ﯾ&رژ ن )وز ( " زاد د ن " ،وﯾ Kرد وام ,و رۆ 6 %ﯚﯾ و ,و ﯿ Tو وز د 6ڕوو. ه & ر Tد ر % & !Iﯿ Tو وز ڕاد ﯾ ، ز و 0ه و ه زاران ﯿQﯚ ! ر و ه 'و ﯾ I Aد ت , .م [ دا ) ﯚ% I ه و ( و Q ، Hﯿ ردان ﯚن وز !6اﯾﯿ % ( ر( ر ﯚ :ﯾ& 9( " %ا و د /و , .و د م و دا)" !/ ,ۆن( و ) !ۆ ﯚن( %ڕادراو ه و وژ & ' %1و !6ا د ڕژ & E ' ﯾﯚ ﯚ( Xر و و د 6ر )" ﯚم( ن ه 'H &ن " .م Tه 'H د /هﯚ و د ه ) %ﯾﯚن( " !/ ,و ﯿ .%1ڕ و )ﯾﯚن( ﯿ Kد و ژ !ﯚ هز ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ز و و ر و " 9ﯚ( Xر ز و ڕ Kد ! 6 .Bر ﯾﯚ %ڕادراو [ ,ﯿ دوو 0ر 'ور و ':ور دا 6ﯚﯾ ن "ﯚ 0ﯿ Dن و ﯿ!/ۆژ 9 " %ﯚ( Xر ﯚ ز و داد , .B م ('و>%1 , و ﯾ% %14 : [ دا " ( 0 )% 9ر 'ور و ':ور( ﯚ ز و د رد و : , ،-و رﯾ %1ه ور و ه&ا ر
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٣
!ﯾ دا ﯿ ر
" (ﯚ د " .- 6و دﯾ رد ﯾ ) 0 %4 :ر ( و . H
٧ـ ڕ : %Hﯿ % 9( " %د ور و ر ﯚ ز و :
ه و ،و Aه 'و " (/ﯿ! %ﯿ &1ر 0ﯿﯿ % ﯾ ،%ه " و د م و Hه ﯾ&رۆژ ن و ه ,ﯿﯚ و ،رد وام 6رﯾ %1ﯿ Tه و D ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٤
!ﯾ دا ﯿ ر
و رد : %ﯚ!/ , " ۆ ﯿ1ﯿﯿ : .ﯚ ن ه ر " و وز و ﯿ 1ن !/( " ,و ،ر و ه 'و ﯾ , Aڕ وت و ڕۆ دان. :ﯾ , ، ( %ه و " 9دا ،و ه ر >! ﯾ ،A Q ٥٤٠ ﯿﯚن ﯚن " ﯚ %ه ﯾ&رۆژ ن % " ,ﯿ Tه وDﯾ&ا ٤٥ Qﯿﯚن) ﯚن( وز " زاد د ت , .و ر و ردا و ه ﯾ&رۆژ %و !اودا ) ٤٩٥ﯚن( ه ,ﯿ'م ( ز د .-وز " زاد 'و ':ﯿ Tد ( ر ز و . " ر >'Qر ﯾ 'Q %ور ) :':ﯾ , (%ر ﯿ %1ه و ڕا !Hﯾ'Q> ،Bر > & ﯾ ﯿ %1ه و د / 1:و . ﯿ %1ه و 1, ':ز !وﯾ : %ش ڕ %H ,و دﯾ' 'Q :':ور و 6ﯚ د 'ﯾ " .-و :ش ڕ H !ﯾ/ﯿ'( : , Bور ،ز رد ( ،% 4 ! ،وز: ،ﯿ Bو و ﯾ )%وش(. :ش ڕ %Hو !او , ،ڕۆژا %و و ( و دا ،د !ێ , ! 'ﯾ " 1وه !&ان و % 9( " %1>'( , ،دوا رژ %را ن Eﯿ&ر.- ه ر ﯾ , Aڕ % Hﯿ %1ه و 6 ،و !6 %اﯾ% ڕ و %ﯾ6 % Eﯚﯾ ن و (frequency)%0 ' !I ،ﯾ Eت 6ﯚﯾ ن ه ﯾ .ﯚ و : ، ﯚ %ﯿ '( %1ور ,ﯿ %1 ه و دا 6و %رز !ﯾ %ڕ وت و ز !/ﯾ. 0 ' !I B :ﯚ %ﯿ %1وش 6و %ز !/ﯾ Bڕ وت و رز !ﯾB . 0 ' !I Tﯿ %1ه و ﯚ :ﯾ& 9( " %ا د!6 ،-اﯾ% ڕ و ) (١٨٦٢٨٢ﯾ !> ,داﯾ .م ه ر ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٥
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯾ ( /ر ( 'ور " 9ﯚ( Xر ﯚ ز و !6 ،اﯾﯿ '( 1ﯾ Aد (! و /و و !> ,ﯾ &ا د / ( ر) (١٨٦٢٢٥ﯾ , .م Tﯾ : /ﯚ %ﯿ Tو " 9ﯚ( Xردا ،هﯚ 'و ,' %ﯿ %,'1ه واﯾ %و ه " %9و و پ و ﯚز ،ﯿ 9 " ' Tﯚ( Xر ﯚ ز و دا و د /و , .م [ دا " ،و ڕ !6 Hاﯾ% ڕ و ز ، !/زﯾ ! 9 " 'ﯚ( Xر دا و د /و " وﯾ : Kﯚ %ﯿ :)%1ﯿ , (Bو ﯿ %1 ه و دا. ڕ % 9( " %Hد ور ﯚ ز و ( , ،ﯿ %1ه و و 'و 9 " %ﯚ( Xر ﯚ ز و و ﯿ 'و > %و % " 9ﯾ :ﯿ Bد ﯿ &ر.-
٨ــ ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯚ ز و : " ر د ز ﯾ 4)%ﯿ%1 ': , (Compass = B' QE " زادـ دوور ( " ,وا و (ﯿ % /0ر ﯾ% دا ﯿ ،Bد ﯿ ﯿ Bﯾ % 1د ز ر و 'ور ' !اIﯿ ﯾ %ﯚ ز و ڕاد و (.-/
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٦
!ﯾ دا ﯿ ر
:ﯾ " , ( %ر> %ﯾ % 1د ز ڕوو د 'ور ' !اIﯿ ﯾﯿ ،م د ڵ 0ر 'ور ڕا(4 /ﯿ ' !ا %Iﯾ ! Aو و ودا 'ا 1ﯿ ن ه ﯾ " .و ':ﯾ % 1د ز ڕوو !1دوو ، 0ر ﯿ %1ﯚ ز وﯾ %د ' !ێ د ڵ 0ر ' !اIﯿ ﯾ Q (١١/٥) ،%ﯾ ن ﯿ واز , 'ان داﯾ . ﯚ ز و > ' %1 I B( " % :ا راﯾ ، راﯾ %ﯿ1ﯿﯿ ,وا ﯾ هﯚ )" ( Bو ﯿ ( 1 'او و و رۆ -هﯚ ('وڕا !6 %ا ز و د ور 6ﯚﯾ&ا ،ﯾ&ا %1ر ﯾ ( , %ز د " .-م ﯾ&ا ر ﯾ > %1 ² 4 % : رز ر ,دژ زرﯾ %ه و ورد " زا زﯾ 6 Eﯿ ن 'ﯾ . ﯾ Fر زا ﯾ Aو )و ,ﯿ م ﯿ EQرت William ١٦٠٠ % ( , ،(Gilbertزاﯾﯿ %دا ' " : %ﯚ ز و " ( %1 I Bز ". ( ١٩٥٩ %زاﯾﯿ ،%زا ﯾ ! %و ' س ﯚ،&, هز ﯿ1ﯿ %ﯚ ز و /06ر س و 1,ﯚﯿ و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٧
!ﯾ دا ﯿ ر
هز ﯿ1ﯿ %ﯚ ز و ،و 6 Aر ﯾ %زن د ورا & ور ﯚ ز و دا ه 'و و راﯾ : %ﯚ% ه وراز ! (٦٠,٠٠٠) ,ﯿQﯚ !ﯾ'4 %ﯾ 9( " %ن &ڕ.- " و & Eه راو " و هز ﯿ&ا راﯾ ، ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯚ ز و (!او : .ﯾ ، ( % ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %ﯚ ز و و ڕۆ ! % ه و زراﯾ ن ,ﯾ Aد ڕ /و و ( 'ور هز و ! و ﯾ ن زﯾ Tﯾ . !/
% 9/6 ( . ٩ﯚ ز و : , T,زا ﯾ %ز وﯾ س ( ,ر " م واﯾ ن !ﯾ 1 % ر ﯚ ز و ه ر ( ,ر 1: ! %ز و دا ،رد وام H ,ﯚڕ دا 'ون .وا د و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٨
!ﯾ دا ﯿ ر
!ﯾ ل و '4 %رس ر و د روو %ز و ڕۆﯾ '/ون و ه'( %و Aر و ( ر ه 'ون و د " .Bم [ I ﯿزﯾ1ﯿﯿ ه ر ه %ﯚ ز و ﯿﯿ !/( " 1 ،و ڕۆ ! %ﯾ ﯿ Kه ر ,م د ('/ور ﯾ! و د ن و !دووﯾ . زا ﯾ %ز وﯾ س ﯿ ن واﯾ و ﯚ د روو %ز و , !ﯾ '4 %,ر( %و B( ") Aو ﯿ& 6 " ( 1راو . ﯾ 1ر ﯚ ز و & > ,ﯾ %: Bﯿ ﯿ T ه 'و ،ه ر , T:ر >ﯚ %و > &ﯾﯿ و ، 1و ﯿ وازﯾﯿ ن ه ﯾ F ،ﯚر : % 6 "' .Bد ر و %j' .Aد رو ز و )(Crust % 6 "'ز و )(Mantle ز و ).C (Upper Mantle . Dو ﯚ ( روو ) . E (Outer Coreو ﯚ ژوروو ز و )(Inner Core
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٥٩
!ﯾ دا ﯿ ر
%j' .Aد رو ز و ): (Crust
" و 6 :ﯚڵ و رد و !Iو " و ( ر و ﯾ و ژﯾ %ژﯾ و را & %ا ڕ 'د > %j' ،-د ر و ﯚ ز و %د ' ! .-زا &:ار ' %jد ر و !ﯾ/ﯿ( , BﯿQﯿ1ﯚن ', " ،ﯿ ﯿﯚم 0, ،ﯿﯚم( ،ﯚدﯾﯚم و ( /ﯿﯚم. ,ر " ('/ور و 1ﯿﯿ و /0 ،د ر و ,ه 'و ! % :ﯚ ز و Tو ('/( " . !/1وراﯾ% " م :ﯿ % E0و 1:ﯿﯿ ن و ژ! "ﯚ4ﯿ ﯚ( و ﯿ واز ؛ ,و 1:ﯿﯿ &ا) (٣٢ﯿQﯚ ! و ,ژ" !ﯚ4ﯿ ﯚ( ن دا) (٨ﯿQﯚ ! دﯾ ر !او ،م " ('/وراﯾ " %و 1 :اﯾ (١٠٠) ،%ﯿQﯚ ! ز & د ! .-رد ژ !و 1:ﯿﯿ ن % : > , رد ) !ا ﯿ (-و رد ژ !ﯿ "ﯚ4ﯿ ﯚ( ن , > % :رد ﯿﯿ و رد ڕ ڕ ڕ ش ،ﯾ ن ) زا.-! ' & (-,
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٠
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕاد و '4 Qر( %و ڕ %4و ' & و ﯚﯿ %رد زا%/, , ! T,رد !ا ﯿ/ﯿﯿ . ' %jڕ /0 %4ﯚ ز و ،رد !ا ﯿ/ﯿ% و 1:ﯿﯿ ن و رد ) زا (-,ژ " !و ﯿ و ،ﯾ A ر> ﯿ 1 .Bه ر ( ,ر ( رد 'و و ' /0او و ﯚ ز و , ،ت ,ت و ر> ر> ( رد 'و و T , .و ر> ن > & > % : %1 ,زﯾ Tﯾ ،!/م ,ﯾ !/ﯿ ( , ،ر !ﯾ %,ﯿ' 'او و [ ت ¦(/ﯿ %1دا و و و " را 6 %رﯾ %1ه ' >ﯚن .ر ن ' راﯾ ﯿ% ) © ﯿ ' ر = و ( (% 1:ر ﯚ ز و ن 1 ، ,وا ﯾ ) ﯿ ' ر= 4ڕ (ﯾ %1ز و و %1:زن , زا %/ژ" !ﯚ4ﯿ ﯚ( ( , Tر ﯾ Aر دا Hﯿ! 'و .B ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦١
!ﯾ دا ﯿ ر
' و زو %ر ن ه & ه &و ه'ر ،د !ێ " ه %Hﯿ ﯚ Aه & %ا1ﯿ ن 'Oو ﯿ ن ه و راز دا ﯿ.B 'و و ڕا %ر %ز و ) ،ڕ وت و ڕۆ ر ( ز وﯾﯿ ن ! ' &ێ' .و و ڕا %ر %ز و , زاراو زا %/0دا دﯾ رد ) /ﯚ ﯿ (Tد ' !.- دﯾ رد /ﯚ ﯿ! %(! %1ﯾ Bڕووداو (!و/:ﯿﯿ ، ر ﯿ! .-ﯚ وQ ﯿﯚ ن ( ڵ ر ، /0" , دﯾ رد /ﯚ ﯿ %1ﯚ هﯚ رز !د و /0 د ر و ﯚ ز و و ز Fﯿ! >ﯿ رز و رد %: 1 ,زاو . % ﯾ , ﯾ T 'و ,رز دﯾ رد ) /ﯚ ﯿ ، (Tژﯾ %ﯿ &اران د %(! 6 و (ﯿ > % /0م و >ﯿ و دار( /ن د : .- ':ﯾ % ( O ،وا ه & ' ﯾ ،Aﯚ ,رز ه ر ﯾ Eت % ':زم و د % /:و ﯿ ن ﯿﯿ ، 1د 'ا > ﯿ زۆر رزﯾ /!H Kو 1: " ،و ژ! ز ﯿ %و د> %ﯿ ن ' ، - Tن , رزاﯾ %دا ز( ، - ﯿ " % /0و ﯿ! ڕو ر ن , 4د ز Fﯿ! >ﯿ ن &E1ات /E ،هﯚ م " و !دن و و % & 1:ڕو ر ز ن ،و ر رزاﯾﯿ ن Hﯚڕ ، -ر ( 1ر ڕژ & E , %9دا و ه رو ه '4 ,ﯾ " %و "ﯚ4ﯿ ﯚ( ﯿ Kدا ': ) : (% '0ﯚ " % ( %,و ( ر ر &ا - 1و /Eهﯚ و 1,ر و !'ا .%
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٢
!ﯾ دا ﯿ ر
زا ﯾ %ز وﯾ س ,داﯾ' Tو > %ﯿ %هﯿ 9ﯾ د ڕ
و ( رد &1 %ا % ر هﯿ &( /ن و ر " (ﯿ .ه رو ه " و زا ﯾ ﯿ ن واﯾ :ﯚ% &1ادا ' %ان دوو ر و !او او و و ردا و ه ر ه /0ﯾ Kو و رز 'و و ز Fﯿ! >ﯿ هﯿ 9ﯾ ه ر " ,را داﯾ .زا ﯾ ن د ،B ز Fﯿ! هﯿ 9ﯾ & ( ,ا - ( © رز د و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٣
!ﯾ دا ﯿ ر
زا ﯾ %ز وﯾ ( %ﯿ ن واﯾ ر %ڕ %4ز و , [ وت 1 ,زن و > &1O %1ﯚ' 1 ون ، Fﯚر ن: ر " !ﯾ' 1ور ـ ر " !ﯾ': 1ور ـ ر "ﯚ4ﯿ '(ﯿﯿ ـ ر " !Iﯾ 1ـ ر " ورا(ﯿ ـ ر "'(!/ا,ﯿ ـ ر 0ر ':ور ز و . Q ٢٥٠ﯿﯚن ( ڵ ,و ( ،Kر ز %و , % 1: ﯾ !/زﯾ' Tو و و و 1:ﯿﯿ %ز ﯿ ن Tه. ر ن !ﯾ' %/ون : , ! " .١ﯾ' 1ر و 'ڕا( -و ':ور ( " .٢ﯿ .٣ " !Iﯾ!/('" ٤ . 1ا,ﯿ 0 .٥ر ':ور ﯚ ز و .
" و ر ز ه 'و و 1:ﯿﯿ ( %ر ﯚ ز و 1و ! دا 'و ،و 1:ﯿ%F » % " !( «Pangeaاو . دوا ( ر>'و Q %ﯿﯚ ن ( ڵ ،ز رﯾ » ﯿ¯ «Tethysو 1:ﯿ %ز , «Pangea " %F » %ﯾ !/ ﯿ !دۆ و و و 1:ﯿ ( ! %ز !د ، » ﯚ &وا «Gondwana و » ورا(ﯿ «Laurasia و .BH
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٤
!ﯾ دا ﯿ ر
Q ١٢٠ﯿﯚن ( ڵ !/ ﯾ Kو 1:ﯿ ) %ورا(ﯿ ( ,ر ﯾ A ه : 'و و و و 1:ﯿ! " %ﯾ " , 1ورو ﯿ ﯚ و .ه ر و ه و 1:ﯿ %هﯿ &( /ن ,ﯚ &وا ﯿ ﯚ و و ر و " (ﯿ و ﯚ ڕێ.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٥
!ﯾ دا ﯿ ر
. Bژ /0 ﯚ ز و ):(Upper Mantle
,ژ /0 !ڕ %4ز وﯾﯿ و 'Dا'/( " %1ور ﯿ' 'او و زۆر رم /(¦ %1 [ ،ﯿ1ﯿ %ه ﯾ ، ژ " !و ر ,ت و > , % :م ,ڕان دان s( > ،و . د ڵ ( رد 'و و زﯾ ! ﯚ ز و D' ،ا , Tو /(¦ :ﯿ1ﯿﯿ ش ( رد د ﯿ /و و /0ڕ %4ز و '/( " ور ! د .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٦
!ﯾ دا ﯿ ر
% 6 "' . Cز و ): (Mantle
" ('/ور !ﯾ %ﯾ ﯚ ز و % 6 "' %: ،ز وﯾﯿ . " ('/وراﯾ " %م :زﯾ ١٨٠٠ Tﯾ% 6 "' , . Q ز و دا زا '4ر( %و B( " Aو ﯿ 1و , ... ر I Q ٤٠٠٠ر ﯾ (Fahrenheit)-دا 'او و و ڕ وا .B " و :و Aد رﯾ ﯾ Aواﯾ ،ر ,ت و % /0ڕ %4ﯚ ز و > % :دﯚ > ور ، ( ر " و ' :او و ﯾ دا ! , ,دن و 'و و ڕان دان. '4 ,ﯾ " %و :دا !ﯾ ' %,او و ڕ وان ر و ( ر ه!ش د - و دوا " و , T:ر /(¦ & E ,ﯿ1ﯿ %ژ /0 !دا " زاد !د ،دﯾ 0ن ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ر و ژ !داد /و و دوا و ر ! و ر ٤٠٠٠ Qﯾ ،%ڕ %ﯿ %دوو ت د و و...
. Dو ﯚ ( روو ): (Outer Core " ('/وراﯾ " %و ١٤٠٠ :ﯾ و ڕاد ر I Q ٩٠٠٠ر ﯾ , . /ر Q ٩٠٠٠ﯾ %دا هﯿn !ﯾ T,ر ڕاو ( % /ﯿﯿ و ه ر> %ﯿ&اﯾ : و !او و 'او و ﯾ .
.Eو ﯚ ژوروو ): (Inner Core " ('/وراﯾ %و ﯚ ژوروو د ٨٠٠ﯾ " .و , : ژ :' !ر %1ﯾ Fر زۆر و ر ﯾ Q ٩٠٠٠ % Iر ﯾ %/داﯾ .ڕاد ' :ر ﯚ ( ر " م ، :د Q ٤٥ﯿﯚن و & ( ر ' ﯿ")Tﯿ T(nدا " .و ' :ر د و ( /ر و ﯚ ژوروو ،را Eر ( ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٨
!ﯾ دا ﯿ ر
Qﯿﯚن ر " و ' :ر ﯾ " 9ﯚ( Xر ﯚ ز و د ﯾ ( jر ز و " .و ' :ر و ر ,ڕاد د ر ر %1و ه !دوو ،و ﯚ ژوروو > % :ﯚ %1 'او و م 'و6 % , ،ﯚ دا / 9و و ه'ر 'Fو /و .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــ ــ ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٦٩
!ﯾ دا ﯿ ر
' Dد ر و ز و و " 'ﯚڕ :% & '6 ,و >ﯿ Bو ' Dﯿ % /و " و ردا ,وه ر دا ﯿ /ﯿ ،Bﯚ ن د رد و - Qﯿ رده ( ڵ ر "' ' ﯿ1ﯿ %ه B !Hو دا % ﯿ ( , % /ر ز و ،رد وام " ,را دا 'و . ه رو ه " ش د رد و , -ز %1دوور و در Dدا ''O %1Dو '4 %ڕ و 4ڵ %, H ': ,ﯿ ﯿ ه Hﯿ!او و ! H ,دا &راو !H ،ت " و 'Dا ,ر ڕ Hﯿ و ،د ڵ '> % Dﯿ % ،!/ ﯾ ن دوا ! 6ﯚﯾ ن ﯿ وازﯾﯿ ن 'و . ( , Tد ورا %ڕا 'ردو ز و و > ,ﯚ ﯿ ﯿ% ( ره " دار ،-د زا " م 6ۆ " 9 ,هﯿ4 nﯚ &16ا " رام و " ه' ن 'و و " ش د زا ( D' ر و ز و ,ژ !ر 1ر ، ران ( ،ر ،ر ( ،و و دا6زﯾ %ه ر (!I %دا ڕ &راو و '4 , T:ڕ و 4ڵ و ,و ورد رد ﯿ ن " و را ن :ﯚراو و و ر و '4 % ':ڵ و &ورا د رﯾ ن ڕا 'زراون " % " , .م > ﯿﯿ دا ،ر '4ر( %رزاﯾﯿ ن م !او و و، ژ !ز رﯾ ن ر '4ر( %ﯿ /ﯿﯿ ن ( ر دا ڕژاو و '4رس و '4ر(' !/ون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٠
!ﯾ دا ﯿ ر
" ﯾزۆ( /ز )(Isostasi
" ﯾزو( /ز ,را %Q,رز و ز ﯿﯿ ' %ز و س د ت و هﯚ ر 'O1و H , %ر و را Q,ﯿK دﯾ ر د ت. ه ر و & , %ا ' !ا %j' ،ڕ /0 %4ز و ، رد !ا ﯿ/ﯿ %ژ !و 1:ﯿ ن و رد ) زا (-,ر % ژ " !و ﯿ و ،ﯾ Aر> ﯿ 1 ،Bه ر , ( ر ( رد 'و و ' /0او و ﯚ ز وﯾ&ا، 'Dا ( رد ﯚو و ز و ،و , & > Aت و ﯿ 1 ز % , & > % : > %زﯾ Tﯾ ( , ،!/ر /(¦ %:ﯿ %1ژ!وو 6ﯚﯾ &ا Hﯿ! 'ون .ه ر , T:رد و A 6و 6ﯚ %رزاﯾﯿ ن ,و Qﯿ ردان ( &ا 1و ر ه %:!و ران و ( هﯚ& Eان و 'ڵ ،B!1رزاﯾﯿ ن ,رزاﯾ% د ون'( % " , .و' Aو و ر رزاﯾﯿ ن , ، ژ !و ' :ر 9ﯾ ن ﯚ د , .-م ﯚ :ر و ڵ 'دا! ،ا ﯿ %/ژ !و 1:ﯿﯿ ن رز د ﯿ /و ، ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧١
!ﯾ دا ﯿ ر
م زا %/ژ" !ﯚ4ﯿ ﯚ( ن هﯚ Qڕ %4و ( , ،%/6ژ! !ا ﯿ& /ا د /1:و و د ژ !و ر 4 !ا ﯿ %/ه " .-4 > &و :ژ !رد !ا ﯿ %/دا ڕوو !دۆ و" % 6ز و ،د ' /و و ڕاد ' 9او و زﯾ ! د ت .ه ر ,و داﯾ 9ﯚ ( ر ه!ش د ت و د /هﯚ رز 'و و 'ن و '4ڵ 'و و %1:زۆر , د رﯾ ن.
>ﯿ و :خ و ( % 'ر ز و > & رزن ،ڕﯾ ﯾ ن %6 ,ز و دا > &ﯾ 4 Bت '4و.!/ ,ﯚ ژ !و دا !I 'ﯾ ﯾ Aو ﯚڕT د ﯿ &ر " .Bر '4ر( ﯾﯿ ٥٠٠٠ %ﯿQﯚﯾ ( /!j %ر ه ر ﯾ , Aم دووا ،ه ر دووﯾ ن ه وداﯾ " , ! %و دا ڕۆد > Bو Oوا ش " ر '4ر( ﯾﯿ ﯿ ن ( ,ر ه HEﯿ! " , ! %1 ،-و د د ر.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٢
!ﯾ دا ﯿ ر
,م 9ﯾ ﯚ ن د رد و ،-ه ر> ' %ن , درQ Dﯿﯚ ن ( &ا 1و ر ه ، %:!ران، ( ر ،ر ( ،و ،ه ر( !I %و دا B!:؛ " Fر '4ڕ و 4ڵ و !ﯾ ,ﯾ ن هﯚ '6ڕ I % وان ژ / و '4ﯾ %د رﯾ و 9 ،د روو %ز وﯾ!/ > K د -و ه!ش د ( ر /0ڕ %4ز و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٣
!ﯾ دا ﯿ ر
%ز و
ﯚ !/ﯾ1, Bﯚﯿ و د ر % % /06ز و , ، ﯾ ن " &ا %رز ﯿ( % 0ﯿ¼ , %و% " ورو %دا !او ( , .د %و ڕا( -دا ،د ز ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٤
!ﯾ دا ﯿ ر
ڕو[ ﯿﯿ %ﯿ 0ن Tو ر ! ' , Bو(!او ﯚ C %ﯿ % ، !Eز وﯾﯿ ن ( ٦٠٠٠ڵ دا و . م D ,وو ( رد &ا ﯚ د ر B/06و دﯾ رﯾ!1دن و زا ﯿ % %ز و و ڕو 06ر !1> %د (!و،%/: T ! ,و ر ! , Bﯚ E/ن , ،ﯿ' % ,د ('O/و )" ﯚم( Tو رد ﯿ! .-ﯿ' % ه & " , Tﯚ ن را Eر Qﯿ ردان ( . ﯿ' " %ﯚ ن ڕا(H/ﯚ !ﯾ ' Bر و ﯿزان و رازوون ﯚ " م ر ! . H ه رو & , %ا س !ا " ' , ،ﯚ &ا ،م !/ﯾ " Bﯚم " ،ﯚ ) %ر ﯚ (١٤%ﯾ .ﯿ' % " ﯚ %ر ﯚ ،١٤ %د ( ٦٠٠٠ڵ ،ه ر ﯚﯾ ﯚ دﯾ رﯾ!1د 6 % %ۆ Aو ڕۆ Aو " (% !/ ﯾ ت ﯿ'ا ﯾ %ز و ,ﯿ' " %ﯚ T Tو رد ﯿ! ،-ﯿ' ﯿ ن د 'ا : Bن , % % :ﯾ ت & ن " , T& > .ﯚ و Hن " ن: Aـ "ﯿزۆ ﯚ %ﯾﯚرا ﯿ' ، ٢٣٥ %ﯿ' %د ﯾ Q Aﯿ رد ( ڵ. Bـ "ﯿزۆ ﯚ %ﯾﯚرا ﯿﯚ ، ٢٣٨ %ﯿ' %د Q ٦/٥ﯿ رد ( ڵ. Cـ "ﯿزۆ ﯚ %ﯚرﯾﯚ ، ٢٣٢ %ﯿ' %د ٢٠ Qﯿ رد ( ڵ. Dـ "ﯿزۆ ﯚ ( %رﯾﯚ ، ١٣٢ %ﯿ' %د Q ٦٠ﯿ رد ( ڵ .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٥
!ﯾ دا ﯿ ر
:ﯾ ، ( %ﯚ د ر % % /06ز و , H ، ﯚ !/ﯾ : > %رد %ز و " , ،و رد ( ر ردا ,ڕۆژ را %ﯚ و و 'و ( ر ز و و '9ﯾ ن ( ,ر ز و دا و و ،ه رو ه " و '9ردا 6 %H ,ﯚ و ه! اونT ، و ر ﯿ!او &1, % .ا و % ،%/ز و ٤/٥ Qﯿ رد ( ڵ ز & !او : .ﯾ " ، ( %م Q ٤/٥ﯿ رد ( B 1 % -( ، و ,داﯾ'E1و %ﯚ ز وﯾﯿ % Aدد ( زد ر ﯿ ن .ه رو % & ,ا ' !ا! % ،ﯾ ل و دد ( زد ر ه و و ( ر %0 %و واو 'و و را %ﯾ ،%دوا 4ﯿ و زن 'و ﯿ ن ( & 9,راو Q ١٥ ،ﯿ رد ( ڵ ز & !اون. ,درQ ٤/٥ Dﯿ رد ( ڵ %ز وﯾ&ا4 T, ،ﯚ %6 ' " , ﯚڕ ( ر ز و دا sڕ 'و و ,ه ر 4ﯚ &16ا هز %د روو %و د ر ' " T, %ﯚڕﯾ ن ( ر ڕو 06ر ز و ه و , -( .هز % د روو ،%ه ر " و دﯾ رد ) /ﯚ ﯿ(Tﯾ ن ' ,رز و ن و) 4ﯿ (Fault =Bز و &,و /و و ﯚ ﯚ !اIﯿﯿ ڕوو ز و 'و ' " %:ﯚڕ د ت. ( , -هﯿز د ر ﯿﯿ ن ( ،ر م " و هﯚ را ن رزاﯾ ن داد B:و ره %ر دا :ﯿ ﯾ ن ر و ز ﯾﯿ ن ڕاد , .B م ه B !Hو !دن و دا دا ، ،ران( ،و " ،وه : ،!&ﯚ " %و زرێ، ه ( /ن و ﯿ /و "ﯚ4ﯿ ﯚ( ن ،دا6زﯾ %ڕ 'و ( ،!Iر ،ر > ،ﯿ %ڕ گ و ڕﯾ Dو ﯿ و دار ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٦
!ﯾ دا ﯿ ر
و در > ،-6ﯿ %ﯿ &اران > ،ﯿI %ﯿزﯾ %1و ﯿ9ﯿ ﯾ% و ! %1,د !ﯾ /و . " و هز و !اوا Tرا ! د ،Bه ',ر % ,ر " ,را دا .-ﯚو ( , ، رد %و % ( 1:دا 1! , T:را !( %و ،%/:وا ران ( ،!I ،و، ڕ ' !Iو ،B ...ر !دﯾ ن !/د -و & " ,ا ره %دا :ﯿ Bو ڕا 'زا %ﯿ /ﯿ Kم د /و . > ' Aو %ه ور و ران و , ،!Iژﯾ %ﯿ &ارا % در %/6و " ژ ڵ دا د ور ( ر ﯿﯿ ن ه ' ( .رد % رژن ( ،وز % و زۆراﯾ ﯿ %ڕوو Aو Dو ﯿ ' 'و " .م زۆر و ز ﯿ %ﯚ Hدار( /ﯿﯿ ،ﯿ &ارا % ورد و در %/:ﯿ 6ﯚر دوا داه 'و و " وا ﯿK ﯿ &ارا %ﯚj/:ﯚرﯾ ن دوا 6ﯚﯾ ن دا ڕا و . ﯚ Hڕوو Aو ﯿ &ارا %زن و ﯾ!1ۆ(1ﯚ , ،% > ر 6ژﯾ ﯿ &ا 6ﯚڵ و ( % 6ر ﯚ ز وﯾﯿ ن ﯿ- ! !دوو و د ﯾ ن > !/ :ﯾ ('د &ﯾ ن ڕ ' ه و .د و' & و A 6 %و ،زۆر 'و %ﯿ -و ه! ز و ،ﯚ هﯚ ' !/:و %ژﯾ %ه 'و ﯿ &اران، ت ﯿ &ارا ")%وژ (ش " ( ,م ﯿ -و ه! ﯾ 1ﯿ ن و ر ! 'و ' .ر !( ،%و %/:د و % ﯚ ز و ﯾ رﯾ 1ر' %1ا 'و ! / ,دن و ر و ! :د %ﯿ &اران. دار( /ز Q %ﯿﯚ ن ( ڵ !, ، !/ و ,وێ و 'و ر ه I %:!و ن و و 'و ژA 6 ! و 6ﯚڵ و '4ڕ و 4ڵ (B/H ¦ ) .ن و ﯿ &ارا " %وژ ، ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٧
!ﯾ دا ﯿ ر
دوا ( ر>'و %ن ،ر ر و '4 ,ﯾ %ر % >ﯿ و ( رﯾ A و 'و "ﯚ4ﯿ '( &ا ﯿ /ﯿﯿ ﯿ ن ( ر و ( .ر م دار و در %/6 ژ A 6 !و 'و Qﯿﯚ ن ( ڵ ،!/ هﯚ '4ر( ﯾ% ﯿ /ﯿﯿ ن ( ,ر و و ،هﯚ ر ژ!ﯾ % ز و , ،و 1:ﯿﯿ &ا ن و ' 6 Hزﯾ ن ( ,ز و ,ژ! 'و .ﯿ &ارا " %و و ¦ /HﯿK '4ر( > %ﯿ ( %رووﯾ ن و هﯚ ر ژ!ﯾ ﯿ ن، Hوت و زﯾ ن 1و . ﯿ &ارا %ز %و Aداﯾ (ﯚر ن ' ،ن و /0" ! %1,ون و ,ڕI %ﯚ(ﯿ Qﯿ و ﯿ ( د ! ،Bه ر ﯾ Aه ( %رد ' Tون و > " :و و ه واﯾ Aرو رد !اون. ( ر " %و " 'ﯚڕ ( ,ر % ز و ه " ( /0ر ز و داه 'ون ( ،ره %1 :ﯿ!ﯾ و د ه' ێ ﯿ %/0ﯿ Bو > و &ا jﯿB؛ ﯾ Eت " و ( ره ,ژ !ز ڕڕ ﯿ % زا ' %/0ێ دا ( ﯾ! !او و & '6راو و و 'و(!او و و ,ﯚ >ﯿ!ۆ ن دوور .؛ 'ر % ه ر> %ﯿ&اﯾ ،ﯾ' & و ﯾ Hﯿ! د ڵ زا %/0 ( رد م. %دوور و در Dﯚ ز و > & د وران دا ش !او ؛ د ورا ﯿ !' KوCﯿﯿ %رد و >ﯿ ﯿ % /و ﯚر %ﯿ &اران & > ،د رو و د ور ﯿ ( & > Kرد م دا ش !اون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٨
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ر " و ﯚر ﯚ ( & %1( %ودار , ،ڕۆژ ,داﯾ'E1و ﯿﯿ و د ( -! & -و ،دواﯾ ( رد % &ا ،%و و ﯿ!ﯾ " %و ( د /!6ر ﯿ %1 ڕۆ :ﯾ , ، %ﯿ &ا %ر ز و و " 'ﯚڕ % " وﯾ Kدا ،ڕ و %:ڕا( -و درو( " -ﯾ ( ,رد % ,داﯾ'E1و %و ,ﯚ !/ﯾ Bد ورا %ﯿﯿ و د ( - -!1و ،رد وام و 0 و ،ه ( رد % "ﯿ9ۆ ﯾ /!j %ر ڕۆ :ﯾ %و 'و(! /و .
د ورا ن : ,و و ژﯾ %ژﯾ و ران ( ,ر ﯚ ز و د (%/ !1دوو و ':وارﯾ ن I) ':ﯚ(ﯿ ( ,و رد ﯿ /ﯿﯿ &ا و و ،د !ێ ﯿD Bوو '(!او ( ر !د ﯚ ز و ,و ( و و 'و(!او . Dوو 'و(!او ﯚ ز و I) ،ﯚ(ﯿ ( ﯿ &ارا % ﯚ & > %ﯾQ Bﯿﯚن ( ڵ !/ ڕ ﯿ ' %و(ﯿ' ، > & د وران دا ش !اونI .ﯚ(ﯿ Qن " !1:ا د B ژﯾ %ژﯾ ور ران ,ه 'و د ورا &ا ﯾ A > B:و ﯾ Aڕوا ت 'و ( , .ر ﯾ! %ﯾ Bد وران، ) ! !Eﯾ ن( و ، Hژﯾ %ژﯾ و را & %1ا ﯾ 0ر 'و ,ڕز ﯿ &ارا ( %د و ( ر ﯾ %و ﯾ!1ۆ(1ﯚ %دا 'ون , .د ورا %دوا ! دا " &ا % %: ,ژﯾ و را ( %ر ( ر ﯾ : %ﯾ ن !دوو و & %اوﯾ/0ﯿ %ژﯾ ن و ﯚ" !ﯿ % 19ڕۆژ ،ر و ' !/ون >'ون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٧٩
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯿ &ارا %زن و و Aداﯾ (ﯚر نI ،ﯿ Q ﯚ ن و T,ﯿ &ار ز %و 1:زێ و " و زێ , ، Oﯿ و ڕ ز ﯿ &ارا ( %ر ﯾ %ڕ( 1ون و ه ﯿ ن داو و (!6 " ,ر دا هﯚ !( %,و %/:و ,ر 'و % ه ل و ر %ژﯾ ن " ،وا ﯿ& Kا >'ون و '96ﯿ ن Iو و . Dوو (!و %/:ﯚ ز و > & د وران دا ش !او . ه ر د ورا 1ﯿ & > Kد ور و ه ر د ور ﯾ ﯿK > & د ور)( رد م( ,ﯾ !/ﯿ !او و ،م > :ژ !و : د وران :دوور و در! DﯾD %: Bوو (!و -:د 6ﯚ د !.- د ور 4 :ﯚ , 16د ورا % ،TدرDﯾ %ن و ﯚڕا Q> %ﯚ ﯾ ﯿ " %و و ه واﯾ , %د ورا دا ،ژ ر 4ﯚ 6ن م و زۆر د .Bﯚ و د ورا , %ﯿﯚزۆﯾﯿT ) , (Paleozoicر ز ﯿﯿ و د ورا %1دوور و در Dو :ش د ور دا ش !او . د ور )( رد م( " :وﯾ4 Kﯚ , 'O %16د ور ﯾ .A
١ـ د ورا !E ! %ﯾ ن): (Precambrian
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٠
!ﯾ دا ﯿ ر
د ورا !E ! %ﯾ ن Q ٤٦٠٠ ,ﯿﯚن ( ڵ , !/ " /0و د (!1 %/دوو و ه Q ٥٤٢ﯿﯚن ( ڵ ر , " /0در' Dو .دوور و در! Dﯾ %د ورا %ﯚ ز وﯾﯿ . ! !Eﯾ ن ﯚ ڕ ز و 1:ﯿ¦ %1 )ز و (>!1د tﯾ %د ' !ێ ،ه ر دوا دوا ( رد 'و و 'Dا %د ر و ز و ،و %: A ڕ ( % 4ر ڕوو ز و 6ﯚ ﯿ ن داو . ,ڕا(/ﯿ&ا " ،و ' ( Dر ﯾﯿ ﯾ ﯿ /0 Bڕ %4 ز و و رد tه 'و " 'ﯚڕ ( %ر 0ر Dوو (!و %/:ز وﯾﯿ > .ﯿﯿ / %ﯚ ﯿ %1 ه 'و دﯾ رد ﯿﯿ و /0و !اوﯾ ن د ( ' -رداو و ( ر م ('زﯾﯿ , )%دو ﯿ ن ،ه ر(ﯿ ﯿ ن و " s,ﯿ ن( د ورا ! %ﯾ Kه ر ( ,ر " و ' D ( ر ﯾﯿ دا > ﯿﯿ ن !دوو . ! !Eﯾ ن ,ر دا %ﯿ % > ،% / /ﯚ ﯿ ،%1ژﯾ %ﯿ &ارا ( %ر ﯾ ،%ڕوو Aو Iﯚ(ﯿ دا ن ،دوو د ور دا ش !او . ـ د ور " ر " ن .Archean ــ د ور !ۆ رۆزۆﯾﯿ.Proterozoic T د ور " ر " ن '6 ,ار ﯚ ( ر) ( ،د ور = ( رد م( : " ر " ن ـ '6اروو " ،ر " ن ـ 'ڕا( -ـ " ر ﯾ ن ـ ( روو. د ور !ۆ رۆزۆﯾﯿ Tـ ﯾ'6 , Kار ﯚ ( ر)( ،د ور = ( رد م( : ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨١
!ﯾ دا ﯿ ر
!ۆ رۆزۆﯾﯿ Tـ '6اروو ــ !ۆ رۆزۆﯾﯿ Tـ 'ڕا(- ــ !ۆ رۆزۆﯾﯿ Tـ ( روو. ( 'ور ژ!وو !ﯾ %د ور " ر " ن د ل ﯾ ﯿB ' Dڕ %4ز و 1و هﯚ 'و I %ﯚ(ﯿ ، ! T, %:و .م '! % Dۆ رۆزۆﯾﯿT هﯚ 'و I %ﯚ(ﯿ و ﯚر A 6و ر " و و ه واﯾ،% T, !/:د ! /و . ه ر> & ,را 'ردوو دا د ورا !E ! %ﯾ ن د ورا I %ﯚ(ﯿ د (!ا ،م دﯾ!ا( %ژﯾﯚ:ﯿ%9 ﯿ %داو د ور !ۆ رۆزۆﯾﯿ6 Tﯚ 6و %ﯾ و ' Dﯿ ' % /و و ,و د ور ﯾ دا > ﯿ : > % ژﯾ ( %1ر ﯾ %د (!1 %/دوو ( " .وار ه & ﯿ &ارا ( %ر ﯾ1: , %ﯿ¦ %د ورا !E ! %ﯾ ن دا و و " ،ژ!وو > & '9و ﯾ , B > ﯿ %ﯿ &ارا " %و د ورا .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٢
!ﯾ دا ﯿ ر
ر و دۆ " %6و وه واﯾ %د ورا !E ! %ﯾ ن : د ورا !E ! %ﯾ ن ,ر ز ،%دوور و در Dو !/ﯾ %د ورا %ز و 'و , .و " و دوور و در Dدا Qﯿﯚ ن ر /0د ر و ﯚ ز و و ﯚ ر ه %:!دﯾ رد / %ﯚ ﯿ %1و 'و%: 1:ن و >ژان و 4ﯿ' Bو .ﯾ /ﯾ( /و 9ﯾ ( %ر دا ڕژاو و " ( روار Qﯿﯚ ن ( ڵ !/ و ﯚ ژ! !ﯾ %,دا 9 %tو ﯿ&ا !ژاو " .و " 'ﯚڕ ﯾ , Aدوا ﯾ ﯚ هﯚ ':رد و %: ه ر زۆر " ( وار ز و >!1د د ور " ر " ن. ﯚﯾ د ر ﯾ %ڕا و ﯚ>'ون د ر ر ر و دۆ " %6و و ه واﯾ %: %ﯚ !E ! %ﯾ ن زۆر ه ( ن ﯿﯿ .م '1, !ﯚﯿ و ورد زا ( , %/0ر 1:ﯿ¦ % ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٣
!ﯾ دا ﯿ ر
د ورا %ر س " % : > ،و و ه واﯾﯿ د ﯾ ﯾ ' %و ،-وا و Qﯿﯚ ن ( ڵ زۆر رم و دوا !ﯾ ( Kر و ( A /د (!1 %/د .- ':وار 'ﯾ Dو ﯾ ('ر ز ڕ %Hﯿ ،% / Q ( ﯿﯚ ن ( ڵ %ر رد وا و، ﯿ /ﯿ %دا6زﯾ' ( هﯚ& Eا ﯿ Kﯾ د ر Qﯿﯚ ن ( ڵ ه وا ( رد و ( " % 4و د ورا ﯾ .
>ﯚ ﯿﯿ %دا 'E:و %و % 1:و " و ( ,ر ﯚ ز و : ,در % Dز وﯾ&ا > & ران ) 0ر = ² % ( 4ﯿ0ﯿ %ﯚ ز و Hﯾ ن ﯚڕﯾ' و ﯾ&ا %ﯿ1ﯿ %د ور ز و ( ر و ژ' !ون. ه رو ه رت و % 1 ,ﯾ ز وﯾ% : > K ,م ( ر %Q: 9ژ !ﯿ ن دا ه '>ﯚﯾ ن !دوو و Hﯾ ن 'ڕﯾ' .
ه ر و Aﯚ ( ر و , ،د ورا !E ! %ﯾ ن دا %:ه ر زۆر و 1:ﯿ ( %ر ﯚ ز و ,د ور و ر ) ﯿ 0 = /ر( ':ور ﯚ ز و دا ﯿ ن ڕT ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٤
!ﯾ دا ﯿ ر
داو و " و ﯿ Kو 'و %:و ( روو ﯚ ز و .
> ﯿﯿ %د روو %ز و : /0د ر و ﯚ ز و ( ,ر 0ر د ور " ر " ن دا ﯚ ﯚڕ ! -6 ( %ﯾ > Bﯿ% دﯾ رد / %ﯚ ﯿ %1و ،رد وام ,ه 'Oون و دا>'ون دا 'و > .ﯿ % %و داڕژا 9 %ﯚ هﯚ !ژا & %1: %زۆر /0ڕ %4ز و " .و !ژا & ش 'ا ﯿ' B: > %/و ﯚر رد ﯚ ن ر و " 'ﯚڕ 1و (metamorphose)B ر.- " 'ﯚڕ رد ن ,ﯾ م ه Hو دا هﯚ ر ( ر ﯿ% (ﯾ و " ( ار ﯚ %ژﯾ ن 'و و : ,دوا !ﯾK دا ر و دۆ " %6و وه واﯾ %د ورا !E %ﯾ %ﯚ % /06ﯚ ژ !پ و %1Dدﯾ ر. زۆر " ( وار د ور " ر " ن ،رد " 'ﯚڕ &راو)(Metamorphosedن. '9رد ) (Metamorphosedن " ن :
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٥
!ﯾ دا ﯿ ر
Oوا د ور " ر " ن ،د ور !ۆ رۆزۆﯾﯿ , T ر > ﯿ/ %ﯚ ﯿ1ﯿﯿ و د ور ﯾ " %هﯚ ن ! 'و . ( ر ڕا " , ،ر " و و ه واﯾﯿ و د ور ﯾ % 6ﯚ X:ڕ ! 'و .و ژﯾ Bه 96' %و را ﯿ &ارا % ( ر ﯾ ،%زﯾ ! ' %د ور !ۆ رۆزۆﯾﯿ. 1
٢ـ د ورا , %ﯿﯚزۆﯾﯿ: (Paleozoic) T
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٦
!ﯾ دا ﯿ ر
د ورا , %ﯿﯚزۆﯾﯿ Tه ر دوا دوا د ورا !E ! %ﯾ ن ،وا Q ٥٤٢ ,ﯿﯚن ( ڵ !/ و د (!1 %/دوو و ه Q ٢٥٣ﯿﯚن ( ڵ ر > /0" ,ﯿ6 %ﯚ در D &او .د ورا , %ﯿﯚزوﯾﯿ , Tر رو دۆ " %6و و ه واﯾ % : > ،%ﯿ > ،% /ﯚ ﯿ ﯿ %ﯚ ﯚ !ا ،%Iﯚر ڕوو Aو ﯿ &ار : ،%ش د ور دا ش !او . 4دﯾ %9و ژ!وو !ﯾ %د ور د ورا , %ﯿﯚزۆﯾﯿ،T د ور ) !Eﯾ ن( .
Aـ د ور !Eﯾ ن)(Cambrian د ور !Eﯾ ن Q ٥٤٢ ,ﯿﯚن ( ڵ ,و ر د (- &ت و ه Q ٤٨٩ﯿﯚن ( ڵ !/ در' Dو . و!E :ﯾ ن ,و!E ) :ﯾ ( ،و ﯿ ﯿ% :ر ) ڵ( ،و ر ﯿ!او .زا ﯾ %ز وﯾ (" %ﯿ QHﯿز و ( دو ﯾ ،(Sedwick)Tو !Eﯾ %ﯚﯾ م د ور ﯾ داو %1D' ،ﯿ , % /و ':دا دۆزﯾEﯚو و " ( وار ﯿ &ارا " %و ( رد & %ا 'و . ( " %1: ,وار ﯿ " % /و د رو ﯾ دا د رد و ،-ه وا ( رد ( هﯚ& Eا , % و 1:ﯿﯿ %و>)% ﯿ" (Bﯿ9ۆ و > & ! % ':دا ز ( /E/06 %/6ر , T:ز و و 1:ﯿ¦ % ( هﯚ& Eا & %ا دا .- , T:د ور !Eﯾ ن ،هﯚ رژ %دوور و در D > &ﯾ Bه زار( %: ، ه ر ز %و 1:ﯿﯿ , % ( ر ﯾ ﯾ %دا /E/06ژ " !و د رﯾ ن و
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٧
!ﯾ دا ﯿ ر
دوا sڕﯾ %ڕ Dرا %ن در ،Dو 1:ﯿﯿ ن دﯾ 0ن ( رﯾ ن " ,و ه ﯿ /و د ر.
" ,و و ه وا رم و رژ " %و د ور ﯾ دا، ( ر> و ژﯾ %ﯿ &اران " ,و د رﯾ و > ر ﯾ ن '1و 'و ! .و %ﯿ &ارا %ﯚر 1ا " و زﯿ ن، ! >'ون. Hﯾ B/ ر و " ( !/د رﯾ ﯾﯿ ن و ! ﯾ 'Qﯿ /ن ﯿ &ارا " %و د ور ﯾ ن .ﯿ ( ر> و '6رد و 6ﯚرا %ﯿ &ارا % د رﯾ ﯾ " %و د ور ﯾ 4 : > ،وز ﯾ %د رﯾ ﯾ' %و ، وﯾ ﯾ ن ,ژ !و د & ر.-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٨
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯿ &ارا %د ور !Eﯾ ن :
Iﯚ(ﯿ %Qﯿ &ارا %د ور !Eﯾ ن
Bـ "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن )(ordovician
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٨٩
!ﯾ دا ﯿ ر
و "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن ,و هﯚز )" ردﯾ ﯿ ( و ر ﯿ!او : ,ر ) ڵ( !ﯾ /ﯿ دا ژﯾ ون. د ور "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن Q ٤٨٩ ,ﯿﯚن ( ڵ ر /0" , د ( & -ت و ه Q ٤٤٣ﯿﯚن ( ڵ /0" K د ر' Dو . ,م د ور ﯾ دا ،هﯚ رز 'و و " و د رﯾ ن، %1:ه ر ز %و 1:ﯿﯿ ن و 'و ژ! " و و .ه ر ,م د ور ﯾ دا " و د رﯾ ن دوو ران :ﯾ ن !دوو و و 1:ﯿﯿ ن " ,و ه 'و د ر.
ﯿ &ارا %د رﯾ ﯾ % : > , %ﯚر ن زۆراﯾ ﯿ% ه ر زۆر ﯚ Hﯿ &ار " و ز %د ور "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن 'ون" !6 " , .ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن دا > : (ﯿﯿ ( %ر ﯾ %ﯚر دار % 1ﯚ Hﯿ &اران 'ون.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٠
!ﯾ دا ﯿ ر
> ﯿ , % %ه & %1 ':ﯚ ز و دا ﯚ هﯚ ه /0 % & /ڕ %4ز و و " 'ﯚر T ه و " .و ه وا "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن ,د ور !Eﯾ ن ر ' !/و . ﯿ /ﯿ 9( " % : > , (T ) %0 %ر و دۆ,ﯚ ﯿ%/ ,ر %د رﯾ &ا و 'و ( رﯾ .Aدۆزرا و ڕ و ' , %ان ' % Dد ور "ﯚردۆJﯿ0ﯿ % دا " د ﯾ ﯿ -ﯿ &ارا %ورد د رﯾ ﯾ , %ر زۆراﯾ ﯿﯿ و " و & زۆر 'و ( " ،وار Iﯚ(ﯿ Q 'وﯾ ن ,ژ !ﯿ /ﯿQ %ﯿﯚ ن ( دا H و ﯿﯿ ن ( ,ز 'و . !ا /ﯚ ,ﯾ -ﯿ &ار ه ر زۆر د ور "ﯚردۆ0Jﯿ ن 'و ,ر " &ا و ! :دوو ﯚر و , 'ان ﯚر داران و ﯚر &ا ڕاو ( /و . %1:زۆر ﯿ &اران !6 " ,و "ﯚ !6د و ر "ﯚردۆ0Jﯿ ن دا &ا>'ون و " ( ارﯾ ن او .هﯚ " و ' 'و ( ،رد 'و ' ' %ه وا ( ر ﯚ ز و ﯚ ز & د !. -
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩١
!ﯾ دا ﯿ ر
:Silurian . Cد ور ( ﯾQﯚرﯾ ن Silurian و ( ﯾQﯚرﯾ ن ,و هﯚز %1ﯚن و ر ﯿ!او , ، !: & Eۆپ :ﯾ! )': (Sharop Shaireور !ﯾ /ﯿ دا ژﯾ ون و هﯚز )( ﯾQﯚرﯾ ن(ﯾ ن ! ' او . ( ﯾQﯚرﯾ ن 'رت و م د وا !/ﯾ %د ور %د ورا % ,ﯿﯚزۆﯾﯿ " . 1و د ور ﯾ Q ٤٤٣ ,ﯿﯚن ( ڵ ,و ر د ( -ﯿ& ت و ه Q ٤١٨ﯿﯚن ( ڵ !/ در' Dو . ,و د ور ﯾ دا " ،و د رﯾ ن دﯾ 0ن ه & %1 ': و 1:ﯿﯿ ﯿ ن دا ! ﯚ و .ﯚ و " و :و 1:ﯿﯿ "ﯿ9ۆ " !ﯾ' 1ور ،B &و ﯚ و ژ " !و. > ﯿﯿ در D , م %1: /ﯚ ﯿ1ﯿﯿ , )%دو ﯿ ن(Caledonianدا، ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٢
!ﯾ دا ﯿ ر
ه ر زۆر " ورو 'ور " , ,و د رﯾ ن ( ر و د ر د Bو " و د رﯾ :ﯾ ن د ! , .- در Dو رد وا ﯿ/ %ﯚ ﯿ1ﯿ " %و د ور ﯾ دا، ﯿ' : ")%ﯿ = ! " , (Appalachiaﯾ' 1ور رز د و . > ﯿ ( % %ﯾQﯚرﯾ ن ,د ور "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن زۆر زﯾ ! 'و " .و و ه وا ر %د رور ( ﯾQﯚرﯾ ن ر !دۆ ( ر :ژﯾ ن ,د رﯾ و ,و % 1:دا. ) ر ن( د رﯾ ﯾ %و ﯿ &ارا %ﯚر " و ژێ , زۆراﯾ ﯿ&ا و و , .و 1:ﯿﯿ &ا :ﯿ و رد ( ر ﯾ %ر و ر ! Bد >.B
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٣
!ﯾ دا ﯿ ر
> :ﯿ &ار ،Tو -> &ﯿ! ور دوو " % 1ﯿ9ۆﯾ ،B %ﯿ ن و ڕﯾز ﯿ &ارا و " .و ﯿ &ار ( ر ﯾﯿ " و ﯚ>'و ش د ڵ 6ﯚﯾ&ا د / ر س ﯾ ﯿ Bﯿ &ار - د ز ه ( ن ( ر و % 1:ه 'و .-
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٤
!ﯾ دا ﯿ ر
. Dد ور د Jﯚ ﯿ ن )(Devonian د ور د Jﯚ ﯿ ن Q ٤١٨ ,ﯿﯚن ( ڵ ه Q ٣٦٠ﯿﯚن ( ڵ ر /0" ,در' Dو > .ﯿ/ %ﯚ ﯿ1ﯿ% ('ز ) دۆ ﯿ ن( ه 'ڕا( %/د رو و !او دواﯾ ش و، دا 'و ﯾ , رد وام ('زﯾ)%ه ر( ﯾ ﯿ ن ( Hercynianد (!1 %/دوو . وا د Jﯚ ﯿ ن ' ,ان دوو > ﯿ/ %ﯚ ﯿ %1و رز 'و " و د رﯾ ن دا ! /Iر 'و .رز 'و و " و د رﯾ ن هﯚ 'ا و ( هﯚ ( %هﯚ& Eا % د ور "ﯚردۆJﯿ0ﯿ ن 'و . ,و د رو ﯾ دا هﯚ ر ه وا 1 , T: ،و ن و' T:ون و %1ﯾ Fر زۆر) ، (T = 04 = 0 9:و ﯿ &ارا " %وزێ 'و ،و Aﯿ % / 9و .
و > % " , -> &ﯿ/ %ﯚ ﯿ1ﯿ&ا' ،ور " وڕو و %:ڕۆژه ! " % ﯾ' 1ور T
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٥
!ﯾ دا ﯿ ر
' 1,و و , .را Eر " و رز 'و و ﯾ دا%: ، ه ر زۆر 'ڕا(! " %/ﯾ 1و ﯚ و ژ " !و. زۆراﯾ ﯿ %ه ر زۆر ﯿ &ارا %د رﯾ ﯾ , %د Jﯚ ﯿ ن دا ،ﯿ &ارا %ﯚر 'ون؛ ﯚ و ( T( ران، ﯚێ (ﯿ 1Qن و " ﯚ ﯚﯾ& ن .ﯿ &ارا " ! %و زێ !ﯾ' %/ون ( : > ,ﯿﯿ Aو )،(Ostracoderm " ,و :ﯿ!ﯾ Bدا ژﯾ ون " .م > ( :ﯿﯿ % , ددان 0" %1 ² 4 : > ،ﯿﯿ ن ,د م دا 'و . ه ر ,و د ور ﯾ دا K )% : > ،و ز = [ !ات(ﯾ , Kر " و &ا ه 'و 'ز ﯿ &ارا %و را .% رز 'و و " و د رﯾ ,ه & T ':و % 1 " و ن دو ه'ر دوور ,ز 1,و ) ،ر ن( ن ﯿ &ا :ﯾ ن !دوو .د ور د Jﯚ ﯿ ن د ور ( :ﯿﯿ ن و . H
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٦
!ﯾ دا ﯿ ر
. Eد ور ر ﯚ ﯾ Xر ): (Carboniferous د ور ر ﯚ ﯾ Xر ' ,ان ٣٦٠ه Q ٣٠٠ﯿﯚن ( ڵ ,و و ! %دۆ ( ر. ( ١٨٢٢ %زاﯾﯿ ) ،%ﯚ %ﯾ! ،(Cony Bearو : ) ر ﯚ ﯾ Xر( ژ ' 6 %ز ! %ﯾ /ﯿ زن . ( ,ر " م د ور ﯾ دا 1 ،و د رﯾ ڕوو ن ﯾﯿ %ر وﯾ ن " % /: & ,ورو و ڕو(ﯿ دا ﯿ! !د.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٧
!ﯾ دا ﯿ ر
Iﯚ(ﯿ' Qو %دار( /ن و !گ و >ﯿ 9زار " %و د ور ﯾ ،ز ', 6ز Iﯚ(ﯿQﯿﯿ %ﯿ ﯿ , % ش 6ﯚ '/ و ( " .وار 6ﯚز Iﯚ(ﯿ , %Qم د ور ﯾ دا " د ﯾ " -و و ه وا رم و را ' %و .رژ %زۆر و ر ه وا ،د (/ﯿ ن داو ﯾ Aو ,در Dه زاران ( ڵ دا دار( % /زن و ر وﯾ ن رو رد !دوو .رد وا 'Eو %ران و ڕ 1و ( %و 6ﯚڕ ،ه ر د م , T:و دار( /ڕا ﯿ' و د ڵ '4ڕ و % 4رزاﯾﯿ ن ر و '4ﯾ %د رﯾ %ڕا 'زاو .ه رو ه 1:ﯿ¦ % ' 6ز Iﯚ(ﯿQﯿ! " %ﯾ " ، 1ورو و " (ﯿ ش " !1:ا ڕاد ﯾ , Bد ور ر ﯚ ﯾ Xردا > " % :و و ه وا ( ,ر 0ﯚ ز وﯾ&ا ﯾ 0ن 'و . ﯿ &ارا %دووژﯿ )%ﯿ &ارا ،Tژﯾ ( %واﯾ ﯿﯿ ن " ,و دا د و H % ,ﯾ B/دا " ,و د د ر( ژ ر ﯾ ن زﯾ د د 6 .-ﯚ ن ,و 1:ﯿﯿ &ا ه 1Q و را داد Bو ز و زووﯾ %زۆر د ن K .و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٨
!ﯾ دا ﯿ ر
( %ز , !/,را د د ر .دار( /ن و Dو ﯿ ( ر 'د Bو رد وام : ,داد : > .B ﯚ( (ﯿﯿ " , Aو &ا د و ²ز ﯿ &ارا % د رﯾ ﯾﯿ و .
. Fد ور ر ﯿ ن ): (Permian ﯚ ﯾ Fر ) & E ,رم( ڕۆژه % ڕو(ﯿ دا ﯿ /ﯿﯿ !6 " %د ور ,ﯿﯚزۆﯾﯿ Tدۆزراﯾ و و و ر ﯿ ن م ﯚ و " م د ور ﯾ درا. د ور ! ﯿ ن Q ٣٠٠ ,ﯿﯚن ( ڵ !/ و د (%/ ﯿ!1دوو و ه Q ٢٥٣ﯿﯚن ( ڵ ر /0" ,در D 'و . " و :ﯚ ز و > ﯿ/ %ﯚ ﯿ , %1د ور ر ﯚ ﯾ Xر دا رز !د ﯚو و , ،د ور ر ﯿ ن دا دﯾ 0ن &Oراﯾ و &O .ا و /0 , T: د ر و ز و 'و هﯚ " و " و ن و رﯾ ن ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ١٩٩
!ﯾ دا ﯿ ر
& ' %1( ' ,ا 4ﯿ¯ B!1و ':زر O ز %دوور ,ﯾ
9 !/و .ه & , Tو زر O 4ﯿ¯ !اوا ,ژ !ر 1رﯾ %ﯿ %1ر %ه و دا %1:زۆر " ,و 6ﯚﯾ ن ,ﯿ¯ دا و 4 ':ﯚ و ﯚ %,ز 1,و و .
& '6 ,و " ( وار ﯿ /ﯿﯿ %د ور ر ﯿ ن د رد و -دوو > " , % > :را دا 'و ؛ > ﯿ %د رﯾ ﯾ %و > ﯿ4 %ﯚ و ز 1,و ن. > % " ,ﯿ4 %ﯚ و ز 1,و &ا ،دا : > % ﯿ /ﯿ %و : Aزﯾ¾ و > و ('ر ز ڕ ،yرد '6ێ، ر چ و (ﯚ Xت دو ﯿ ز 1,و ﯚ و . > % " ,ﯿ %د رﯾ &ا : > ،ﯿ /ﯿﯿ % و : Aزﯾ¾ و > و ،رد 0و دو ',ﯾ -ـ 1,و ﯚ و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٠
!ﯾ دا ﯿ ر
!6 " ,د ور ر ﯿ ن دا :ﯿ &ارا %و 1:زێ ڕاد ﯾ ' Aو ،د (/ﯿ ن : ,ﯿ &ارا % " و زێ " ( " !6 " , .& /و د ور ﯾ دا دار( /ن و % ر ! 'و Q % : > ,ﯚ(ﯚ /ر ﯾ¯ ) , T: ،(Glossopterisڕوو ز ﯿ ﯿ ن دا ﯚ:ﯿ' .ه ر ,و د ور ( ز ر دا ﯿ &ارا 6 %ﯚ %زن ,و% 1: دا ! وﯾ ن ,ﯿ &ارا & /( " ! %وو .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠١
!ﯾ دا ﯿ ر
‫ ﯿ ن) ﯾ ن( ‪ ‬ه و ﯚ ز و ‬
‫ ڕ ‪٢٠٢‬‬
‫ !ﯾ دا ﯿ ر‬
‫ ﯿ ن) ﯾ ن( ‪ ‬ه و ﯚ ز و ‬
‫ ڕ ‪٢٠٣‬‬
‫ !ﯾ دا ﯿ ر‬
د ورا %زۆزۆﯾﯿ: (Mesozoic) T د ورا %زۆزۆﯾﯿQ ٢٥٣ , Tﯿﯚن ( ڵ !/ و د (%/ !1دوو و ه Q ٦٥ﯿﯚن ( %ر /0" ,در' Dو . زۆزۆﯾﯿ , Tدوو و (Meso) :وا 'ڕا( -و ) (Zoaژﯾ ن Tه 'و , .ڕا(/ﯿ&ا د ورا % زۆزۆﯾﯿ & ' Tو >'ارڕﯿ %ژﯾ %ﯿ &اران و، '6 6ﯿ ' Aو ﯿ'ا &ارﯾ ﯿ %ﯿ &ارا %د ورا % ,ﯿﯚزۆﯾﯿ! %1دوو و دوا sڕﯾ %د ورا %زۆزۆﯾﯿ Tـ ﯾ , T: ،Kﯿ &ار %ﯚ د ورا %دوا !ﯾK و و .
( د ور ) ! ﯾ (ﯿ) ،(Triassic Tژورا(ﯿ(Jurassic Tو ) ! ( (Cretaceous واو ر د ورا %زۆزۆﯾﯿ Tـ ن. د ور ه ر ﯚ %د ورا %زۆزۆﯾﯿ ،Tد ور ﯿ /ﯿﯿ ! %ﯾ (ﯿ Tد ڵ ) !ﯾ (ﯿ. (T 'ﯾ ! )% Dﯿ ن( 1و , ،زۆر ':ن T, !ﯾ و .ه ر ﯚﯾ زا ﯾ %ز وﯾ س 1ه و %: دوو د ور و !او ) ر ﯿ ن ـ !ﯾ (ﯿ (Tو د ن. م " ( وار د ور ( روو زۆزۆﯾﯿ ،Tوا ! ( د ڵ " ( وار د ورا ()%ﯚزۆﯾﯿ (Tﯿ وازن و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٤
!ﯾ دا ﯿ ر
T, %:د !ﯾ و " .م ﯿ وازﯾﯿ ش ,داﯾ ، " و و ه وا دوو د ورا ) %زۆزۆﯾﯿ (Tو )( ﯚزۆﯾﯿ(T و Aﯾ ' Aون و > %ﯚ ﯿﯿ ﯿ " %و وه وا، ﯿ &ارا ﯿ' Kو ' " %:ﯚڕ ه 'ون .ﯚ و , د ورا % ,ﯿﯚزۆﯾﯿ , ، Tد رﯾ &ا ﯿ &ار ورد ¦ B/Hژﯾ ون، م ,ﯚ ﯾ %د ورا %و !او ،هﯚ ﯚڕا " %و و ه وا " % /H ¦ ،و د رﯾ ن &ا>'ون و > ! %1 : ! % /H ¦ %ﯚ و . 1اﯾ " ،%و و ه وا ,د ورا %زۆزۆﯾﯿ Tدا ﯾ 0ن و ﯾ Fﯚر 'و و هﯿ ( T nرد و ( 4م و ( هﯚ& Eا %دوور و در ( Dر دا ه 'و % . 1,ﯚﯿ و و 4ﯿ 1ر " ﯾزۆ ﯚ ،%ر ﯿ " %و د رﯾ %د ورا %زۆزۆﯾﯿ ،Tڕاد Q ١٠ر !/ 'ون " ,و & Eﯿ' ر " %ﯿ!9ۆﯾ %ﯚ ز و .
,د ورا %زۆزۆﯾﯿ Tدا ،دوو و 1:ﯿ %زن ،وا ) ورا(ﯿ ( و ) ﯚ &وا ( ,زﯾ Tﯾ !/دا Hﯿ! 'و . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٥
!ﯾ دا ﯿ ر
و 1:ﯿ %ورا(ﯿ 1, T ,وﯾ ( %: %روو " !ﯾ 1 'ور و " ورو و " (ﯿ Tه 'Eو .و 1:ﯿ %و !او , در Dد ورا %زۆزۆﯾﯿ Tدا رد وام ,ژ !ز ر % ه!ش و و ﯾ %د رﯾ ن دا 'و . و 1:ﯿ %ﯚ &وا 1, T ,وﯾ " %رﯾ': 1ور و " !Iﯾ 1و " و(!/ا,ﯿ و و 1:ﯿﯿ 0 %ر ':ور ز و Tه 'Eو. 4ﯚ ' %6زاﯾ %و ه /ﯚ4ﯿ %ز و ,د ورا % زۆزۆﯾﯿ Tدا > ،ﯿs, ") %ﯿ ن( و د !ێ. ,ﯚ ﯾ %د ور ! ( دا و 1:ﯿﯿ ( %ر ﯚ ز و 'و ﯾ ن 1و 'و و % " ,زوو Bو و ڕ 1و %و ر 4 4ڕ ﯾ , %ﯾ ( " ،!/ﯿ " ,ورو ﯿ ﯚ و و "ﯚ4ﯿ ﯚ(/ " %ﯿ Tو ﯚ 'ا ﯿ ن. > , Hﯿ/ %ﯚ ﯿ %1و ﯿ 'و و و ر 4 4ر ﯾ %و " 'ﯚڕ (!و ، %/:ﯚ ز و ,د ورا % زۆزۆﯾﯿ Tدا ﯚڕ : %ﯿ &ارا ' %ﯾ 1ر > % :داﯾ (ﯚر ن 'و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٦
!ﯾ دا ﯿ ر
( د ور د ورا %زۆزۆﯾﯿ: T د ورا %زۆزۆﯾﯿ ( Tر ( د ور !ﯾ (ﯿ،T ژورا(ﯿ Tو ! ( دا ش !او .
. Aد ور !ﯾ (ﯿ:Triassic T زا ﯾ 9, " %ﯿ ﯾ %و )'Iن " E,ر ١٨٣٤ % ( ،(% زاﯾﯿ ', & E, , %ر ﯾ 9, " (Luraien)Bﯿ ( , ،ر ﯚ !/ﯾ Bڕ و ' % Dد ور زۆزۆﯾﯿT 1,ﯚﯿ و د !د1, % " , .ﯚﯿ و دا ( " ،وار د ورا %زۆزۆﯾﯿ ( , Tڕ ز ﯿ واز دا دۆزرا و ﯚ !/ﯾ1: Bﯿ¦ت ،در و ) !ﯾ (ﯿ (Tود! !ا. د ور !ﯾ (ﯿQ ٢٥٣ , Tﯿﯚن ( ڵ !/ و د (%/ !1دوو و ه Q ٢٠٠ﯿﯚن ( ڵ ,و ر در' Dو . > ﯿ %رد( زﯾ %د ور !ﯾ (ﯿ ( , Tش دا د & '6ر /و . ١ـ %:ژﯾ!ﯾ:B > ﯿ %رد( ز و '! /6د %ز و %: ,ژ!ﯾ % د ور !ﯾ (ﯿ Tدا ( " % 1 ،وار د ور ! ﯿ ن 'و و ,زۆر ':ن ! T,و .ه ر ﯚﯾ زا ﯾ % ژﯾﯚ,ﯚژ ،و ) :ر ﯚ !ﯾ (ﯿ(Tﯾ ن &او '6 .اروو !ﯾB '! Dﯾ (ﯿ Tزﯾ ! زﯾ¾ و > و ('ر ز ر Hو٧٠ ، ! ( روو !ﯾ 1: : > %ﯿ¦ %1ڕ E yﯾﯿ Iﯚ(ﯿ %Qڕوو " %و د ور ﯾ &اﯾ . ٢ـ ' %:ڕا(:- " م , ، :رد I 0ﯚ(ﯿ&Qار Tه 'و . ٣ـ ( %:روو:
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٧
!ﯾ دا ﯿ ر
" و , :ﯿ /ﯿ %ڕ Hﯿ' 1 Bو % : > , چ و رد '6ێ و رد 0ﯾ . ,ڕا(/ﯿ&ا ،ﯚ ز و ,د ور !ﯾ (ﯿ&1ا " و(% > ﯿ/ %ﯚ ﯿ' %1و و 6ﯚ ﯚ ,داﯾ'E1و % ڕﯾز >ﯿ s, ") %ﯿ ن( " د !دوو .
" و و ه وا د رو !ﯾ (ﯿ: T ,د ور !ﯾ (ﯿ Tدا هﯚ Hﯚڕ %ﯿ1ﯿ% ﯚ ز و و ﯚڕا %دوو 0ر 'ور و ':ور ﯚ ز و و !ازا %ر " و و ه واﯾ" & / %ﯿ'/0اﯾ ،% 1اﯾ %ر ه واﯾ ( %ر ﯚ ز و 'و : > %: ':ا Tه 'و " ،و ':ا 1رﯾ ( ,ر ژﯾ % ﯿ &اران و ڕژ A 6 %9و >ﯚ %و > &ﯾ %ﯿ % /دا ر !د ڕا( /و6ﯚ دا و . زا ﯾ ن Qر " و د رﯾ " %و ( رد ﯾ ن 'ا " ﯾزۆ ﯚ ( , O١٦ %ر " ﯾزۆ ﯚ [ O١٨ %ﯿ 0ب !دوو " ،و [ﯿ H 0رﯾﯿ د ' " Q - و د رﯾ %د ور !ﯾ (ﯿ Tزﯾ' Q ٢٥ Tو .ڕاد ر Q ٢٥ﯾ " , %و د رﯾ &ا !/:ﯾ Bه ,ﯚ :و :ر ن و 4وز و ﯿ رد و !/ﯾ ن. ( ر د ور !ﯾ (ﯿ Tد ڵ " و و ه واﯾ %رم و و T:د (!1 %/دوو ،م !6 " ,دا ه ',رج د ﯚڕدر -و ر و را 6 %ﯚڕ %و 1:ه وا د ! /و ( , .ر " ود ور ﯾ دا 'ر دار ن %1:ه ر زۆر و 1:ﯿﯿ ( %ر ز و داد !ن،
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٨
!ﯾ دا ﯿ ر
م و 1:ﯿﯿ !I " %ﯾ 1و هﯿ & ،دار( > % /و & ( : وو ﯾ Fر زن داد ﯚ.B!:
> ﯿ 1'J %ﯿزم ,د ور !ﯾ (ﯿ Tدا: > ﯿﯿ / %ﯚ ﯿ , %1د ور !ﯾ (ﯿ Tدا T, " ﯚ ﯚڕﯾ ن ( ر /0د ور ﯚ ز و ه و ، ! !/Hﯾ ﯿ ن و ' و %ر 4 %ڕ ﯾ' %و " .و دﯾ ردا 'و هﯚ ه % : 'و 1:ﯿ ( " %F ) %و ( ز 'و %دوو و 1:ﯿ' %ێ و ) :%ورا(ﯿ ( و ) ﯚ &وا (. Q ,دوو " %و > ﯿﯿ دا ،و 1:ﯿ " %و(!/ا,ﯿ و هﯿ & ,و 1:ﯿ!I " %ﯾ 1ﯿ 'و و Q , . (ﯿ &ا دور دا ( 1ر !I " ,ﯾ 1ﯿ ﯚ و و "ﯚ4ﯿ ﯚ(/ ¦ " %ﯿ Tرﯾ !/و " وا! ! او و . ,ژ !د رﯾ ﯿ Kدا > ﯿ % 1'J %د /هﯚ رز 'و و " ·,و ر ت و 1,ن .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٠٩
!ﯾ دا ﯿ ر
‫ ‪I '9‬ﯚ(ﯿ‪ %Q‬ﯿ &ارا ‪ %‬د ور !ﯾ (ﯿ‪T‬‬
‫ ﯿ ن) ﯾ ن( ‪ ‬ه و ﯚ ز و ‬
‫ ڕ ‪٢١٠‬‬
‫ !ﯾ دا ﯿ ر‬
. Bد ور ژورا(ﯿ: (Jurassic) T ژورا(ﯿQ ٢٠٠ , ،Tﯿﯚن ( ڵ ر /0" ,و د (%/ !1دوو و ه Q ١٤٥ﯿﯚن ( ڵ !/ در' Dو . و ژورا(ﯿ) % ' , Tژورا(·, ") % /0' (Jura و ر ﯿ!او .د ور ژورا(ﯿ Tد ڵ رز 'و و " (%/ " و ن و دا ﯿ! !د %و 1:ﯿﯿ ن د (!1 %/دوو . " ( وار ﯿ /ﯿ ( ChalkT, = 0 )%د ور ژورا(ﯿ , Tزۆر و 1:ﯿﯿ " %و د ور ﯾ دا ر> و .
ژورا(ﯿ Tد ور ﯾ F ' %و 'و ﯚ :ﯚر دارا % و Aداﯾ (ﯚر ن & ،ن 6 ،ﯚ ن) ر و !ۆ ﯚدﯾ Qن(( ،ﯿﯿ ن و > :ﯚ T4ﯿ! ور ﯚ" % 4ﯿ9ۆﯾ' %ون K .و س! ،وو، , ز رد وا) ز ر ( و ' ,ن و 6ﯚﯾ ن , 'و(ﯿ " Hو د ور ﯾ دا > ( & : > .& sﯾ A ﯿ' & و ﯿ' 6ﯚ' Aو )، (Archeopteryx ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١١
!ﯾ دا ﯿ ر
Iﯚ(ﯿ6 %Qﯚﯾ ن و Aﯾ د ر ,د ور ژورا(ﯿ Tدا ه'/ و . :ﯚ Hدار و در -6و Dو ﯿ '&ار، > % :ﯿ رد و 4وز و 4ﯿ Kو ژﯾ !/ %ﯾ ﯾﯿK ,د ور ژورا(ﯿ Tدا ﯾ 'و Qﯾ %رز ژﯾ ن.
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٢
!ﯾ دا ﯿ ر
. Cد ور ! (:(Cretaceous) ( ١٨٢٢ %زاﯾﯿ ،%زا ﯾ Aو "ﯚ ,ﯿ'س ده ،(Omalius Dhalloy) ',و ! ( %ﯚﯾ م د ور ﯾ D' ،% 6ﯿ /ﯿ %ر ﯚ (sﯿ'اش) " ( Craie Chalkو د ور ﯾ " ,ورو دۆزاﯾ و . د ور ! ( , ر در Dو ، !/ﯾ %د ور د ورا %زۆزۆﯾﯿ 1وQ ١٤٥ , ،ﯿﯚن ( ڵ ,و Kد (!1 %/دوو و ه Q ٦٥ﯿﯚن ( ڵ ر /0" ,در' Dو . ,د ور ! ( دا و 1:ﯿﯿ ن دوو ' %:ور و ': %:ور دا ش 'ون .و 1:ﯿ ' %: %ور ,ﯾ !/زﯾ' Tو و ،م ': ,ور ﯚ ز و دا و 1:ﯿﯿ ن هﯚ رز 'و و " و د رﯾ ) ﯿ¯ (Tethysو "ﯚ4ﯿ ﯚ(/ ¦ " %ﯿ ،Tودا 'ا 1ﯿ ن 1و 'و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٣
!ﯾ دا ﯿ ر
و 1:ﯿ %هﯿ &(" % /ﯿ9ۆ ر ر ﯚ ( ر ! ه &و و ( ر Fم '6 ,ار و و 1:ﯿ( " %ﯿ و > ( sو . > ﯿﯿ /ﯚ ﯿ1ﯿ ن ,دوو & /دا ﯚ ز و د ! و & / .ﯾ م ر " %ﯚ4ﯿ ﯚ(% &) (ﯿXﯿ ( PacificTه &ﯚ - 4و " و !ﯾ ن ر 'ر د رﯾ ﯿ¯ رز د و . ,د ور ! ( دا هﯚ > ﯿ %و ران و Iو زۆر دا &راو ، ﯿ /ﯿ% زﯾ !ﯾB ، ﯿ /ﯿﯿ ن % : > ,ر ﯚ 'و .ﯿ /ﯿ% " و د ور ﯾ % : > %ژﯾ %ﯿ &ارا %ه ر ،T ':ڕ %Hﯚرا ﯚرﯾ ن 6ﯚﯾ و ! 'و ،زﯾ ! %s( % 6و چ و %1ز ردن. ,ه & > T ':و و رد ( وز ڕ yد ﯿ &ر.- !6 " ,و "ﯚ !6د ور ! (&ا ﯚ ز و 'و%: ( ره %1دﯾ ر ه 'و " % " , ،و ( ره دا %1:ه ر زۆر ﯿ &اران &ا د >.B ,و &ا>'و دا ﯾ Eت داﯾ (ﯚر و " ﯚ ﯾ /ن و ر د ون و ﯾ Fر د .B زا ﯾ ن ﯿ!ۆ و ﯚ>'و %ﯿ وازﯾ ن ( ر ت م ( ره د ر ﯾ' ,و !ﯾ ﯿ ن ﯚ>'و % و '6ار و &ا % 6رد ( %1ر ردا %ﯾ % ( ر ﯚ ز و داﯾ . " %و ﯚ>'و ،د رد %1ﯾ Fر زن ، ) ﯿ! = (! 4رد زﯾ ! ٥ ,ﯾ 'و ، !6اﯾﯿ ١٥٠٠٠٠ %ﯾ ,ژ T!دا 6ﯚ ز و ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٤
!ﯾ دا ﯿ ر
دادا " .-و 6ﯚ &ادا را Eر Q ١٠٠ﯿﯚن ﯚن د 4ﯿ و )' (T.N.Tو . " " %و &1ا ، ﯚ %1 Iڕ ش و > , % 1 ﯚز و ! " %او 1,و ﯚ و د ﯾ ن ( ڵ د ور ﯚ ز و دا ! 'و و ڕ , %ه ر > :ڕو ﯾ %و ﯿ %11ه و ! 'و " .و ر ( ﯚ هﯚ رﯾ Tو ( رد 'و %ز و و & " ,ا Dﯾ' ژﯾ , %ﯿT ﯿ &اران ه 'و و ﯿ &ارا ﯿ Kم هﯚﯾ و ﯾ ن ه 'و . ﯿ ﯿ &ارا , Tم ر ( ﯿ ﯿ ن د ر !دوو ، % '4 > ,ژ !ز و دا ژﯾ ﯿ ن ( ر !دوو .
I '9ﯚ(ﯿ %Qﯿ &ارا %د ور ! (:
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٥
!ﯾ دا ﯿ ر
د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ(Cenozoic) T
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٦
!ﯾ دا ﯿ ر
د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ ،Tوا د ورا ' %ێ ژﯾ Modern )% Q ٦٥ , ،(Lifeﯿﯚن ( ڵ ر /0" ,و د (!1 %/دوو و ه "ﯿ9ۆ در Dه ﯾ .
د ور و ( رد %د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ: T زا ﯾ ' %ار ز وﯾ ( ،%د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ Tـ ﯾ ن دوو د ور ) ر :ﯾ ر (Tertiaryو ) ' ر ﯾ ر (Quarternaryدا ش !دوو . > ﯿﯿ %ز و >!1د و " ( وار ﯿ &ارا % د ور ر :ﯾ! ,دوو د ور ) ,ﯿﯚژ ن( و ) ﯿﯚژ ن(دا د & '6ر و . ,ر (!و " %/:و و ه واﯾ! ' ، %اIﯿ ﯿ &اران و >ﯚ ﯿ 6 % D' %ﯚڵ و رد و ﯿ /ﯿﯿ % د ور ,ﯿﯚژ ن ( ،ڕو 06ر &ا د ﯿ &ر( - ( رد , ) %ﯿﯚ( ن" ،ﯚ( ن و "ﯚ,ﯿHﯚ( ن( د (!.B د ور ) ﯿﯚژ ن(ﯾ , Kر ( % ( روو دا ،دوو ( رد ) %ﯿ'( ن( و ) Qﯿﯚ( ن( (!اون. > ﯿﯿ %ز و >!1د و " ( وار ﯿ &ارا % د ور ' ر ﯾ! ,دوو ( رد Q ) %ﯾ/0ﯚ( ن و هﯚ,ﯚ( ن( دا د و ر س.
ﯾ& 9 Eﯾﯿ %د ورا ( %ﯚزوﯾﯿ: T د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ , Tر ز ﯿﯿ و %1:زۆر D % 'Oو ژﯾ 6 %ﯚ " s /0ڕ !دوو .م ه ر ,م دا , ،ر Iﯿز ﯿﯿ و 6 ،ﯚ %: ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٧
!ﯾ دا ﯿ ر
ﯚ! Aدوو و ر و ' ون ه 'و !/H ! .ﯾB ڕووداو " !6د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ ،Tﯿ 'و و ﯿ &ار 04ر ,ر ﯾ %ﯿ &ارا ' %ا &ار " .م ﯿ &ار ژﯾ! 04ر ،ر !ۆ! , ، Jۆ( (% Dوو ژﯾ %دا ،ر ر ﯚر %د ( 6 % ﯚ , ه 'و و % 1:و د رﯾ %ﯚ ز و > (.& s
' !اIﯿ ﯿ &ارا %د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ: T ,م د ورا دا I & ۆ Aو 'ا &ارا ( %رز و > % :ﯚراو ﯚرﯾ ن ,و ر ه 'و و ( ر 0ر ﯾ %ﯚ ز و دا و 'و و ' .ا &ار ن % ﯿ &ارا 6 %ﯚ ﯿ ن ! ﯚ و .ڕو &' %ار و ﯿ' دار , %ﯚ D Hو ﯿ ( ر ﯾﯿ&ا دا ﯿ '/ون. ﯿ &ارا %رم " &ا %د رﯾ ﯾ > , %ر 6ﯾ %دوور و درD Dوو ز و دا ر ﯾ ' %ﯿ ن ,ﯿ ﯚ و ﯿ وازﯾ " %وان د ڵ ﯿ! ور ﯿ ن ,ز و ه " (. 9 هﯚ ,ر 'و " %و و ه وا ( ر ﯚ ز و ،ﯚ H Dو ﯿ > ( T :رﯾ ن 'و و ڕ ژۆﯾ ن !دوو ،د -:و ﯿ& -:و داو ' % ﯿ ﯿ ن ( وز دا او !I .اوا ﯿ %ﯚ Hڕو %ﯚراو ﯚر ،و A '6 6ﯿ %دوا د و'6 ،& ا %ﯿ 9xﯿ ن ﯚ ﯿ'ا &ارﯾ ﯿ %ﯿ &ارا %ﯿ 6ﯚر و ورد و و ر ن ن !دۆ و .ﯿ 6ﯚر ن ﯿ &ارا % ﯚj/:ﯚرﯾ ن 6 B':ﯚﯾ &ا ڕا و و & ن ﯚ ( ز !د %ه ¦Qو '6ارد %د Tو دان و ورد و و ر ڕووﯾ ن !دۆ و 1:ﯿﯿ ن. ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٨
!ﯾ دا ﯿ ر
':دا 'E:و %و % 1:و " و ن ,د ورا % ( ﯚزۆﯾﯿ Tدا : ,د ورا ( %ﯚزۆﯾﯿ Tدا زۆر و 1:ﯿﯿ % "ﯿ9ۆ ( ر ﯚ ز و ,ﯾ !/ﯿ ' و !I " .ﯾ 1 " ,و(!/ا,ﯿ دوور و ﯚ و ! " .ﯾ' 1ور , " ورو و " (ﯿ ﯿ ﯚ و و " !ﯾ': 1ور ر و '6ار ڕوﯾ '/و . د رﯾ و ڕا( )-دﯾ /را ( ،ز !/ﯾ Bد رﯾ د ورا % زۆزۆﯾﯿ' Tو %1: ،ﯾ Fر زۆر " ورو ,ژ! 6ﯚﯾ&ا [ :ر دا 'و .
د ور ر :ﯾ! و " ﯚ ﯚڕ ن : زۆر ه ر زۆر ﯚڕا 1ر و " 'ﯚڕ !( %و %/:و ' !اIﯿ ﯾ , %د ور ر :ﯾ! دا ڕوو داو H ' . ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢١٩
!ﯾ دا ﯿ ر
:ﯿ 1و دار و در % -6وCﯿﯿ " %و و ه وا ( ر ﯚ ز و % : > ،ﯚراو ﯚرﯾ ن ' ,ێ ﯚ و و ر و (ﯿ " % /0ۆﯾ %ه 'ون 6 B & .و % ددان 'ون ،ر ر ﯚر ﯾ ن 'و ' " %:ﯚڕ ه 'و . ' !ﯚڕا %ڕژ " %9و و ه واﯾ %و ﯾ&ا 'و % ': % زۆر رم و % ':زۆر( رد و ( % ':ز ر , ،و ر ﯚرا ﯚرﯾ , & % % Kو>'وﯾ ن ! ﯚ و . ﯿ &ارا ' %ا &ار ( ,ر 0ر و 1:ﯿ %و & E ( ز ر &ا ر و ز &ﯾ %و ! :دن >'ون و % H % ':ﯿ! 'و ﯿ ن " &ا : , %ﯿ ن > ' !/و . 'ا &ار ن و Aﯿ &ارا %و 1:زێ ،ﯚ ( ز !دن و " د !د H ': %ژﯾ ن و و د ( -هD % ﯾ' ژﯾ ن ،راﯾ %و را ﯾ %و :ر زاﯾ ﯿ %زﯾ !ﯾ ن , 6ﯚﯾ ن 'ا &و " .وان ه % & 1ز و ( ،ر و , B دار و در ،-6ه B و ه Xﯾ Bو ! ,دن 'ا ﯿ'ﯾ د ڵ (!و -:ڕا .B 1
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٢٠
!ﯾ دا ﯿ ر
د ور ' ر ر ﯾ! و " ﯚ ﯚڕ ن : ( ,ر د ور ' ر ر ﯾ! ه " ، /0زﯾ T Q ٢ﯿﯚن ( ڵ &ڕێ > .ﯿ/ %ﯚ ﯿ1ﯿ %د ور ' ر ر ﯾ! , ،ڕا(/ﯿ&ا در > Dﯿﯿ %د ور ﯿ 6 %ﯚ ،وا ه %د ور ) Qﯿﯚ( ن( 'و . ,در Dد ور ' ر ر ﯾ! دا ﯿ &ارا %و I Aﯿ ، ز ،·( " ،T( " ، 'و T,ﯿ &ار 'ا &ار ! ﯾ&ا 'ون. زا ﯾ %ز وﯾ س ،د ور ) ' ر ر ﯾ! (ﯾ ن % دۆزﯾ و Iﯚ(ﯿ! %Qۆڤ ! & 6دوو ؛ ( رد % Qﯾ/0ﯚ( ن و ( رد %هﯚ,ﯚ( ن دوو ( رد %د ور 'ر ر ﯾ!ﯾ Bﯿ &ا !ۆڤ ,ر ه و( % 6ﯚ ﯿ ﯚ و و ژﯾ %ﯚ ! %ﯚ ر و ر و :ر( /ﯿﯿ ت ه Hو و .
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٢١
!ﯾ دا ﯿ ر
1,ﯚﯿ و د!ﯾ ( ن %واﯾ ر !ۆڤ ،ﯚ ﯾ Fر , ،و 1:ﯿﯿ !I " %ﯾ 1و و ﯚ ( ر :ڕ! : Hدن و ,و 'ر و " (ﯿ و " ورو ﯚ> Eرﯾ ن Tو و ه 'ون. ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
ڕ ٢٢٢
!ﯾ دا ﯿ ر
1, %ﯚﯿ و زا ﯾ ' %ار Iﯚ(ﯿ ( " ،%م ﯚ>'و " ,را داﯾ ﯿ! ور !ۆڤ ،ﯿ &ارT 'و و هﯚ ﯚه ﯿ Qﯾ¯) , (Homohabilisدوو Qﯿﯚن ( ڵ ر /0" ,ژﯾ و .
هﯚ ﯚه ﯿ Qﯾ¯) , (Homohabilisر ': ڕاو ( /ن و ڕۆﯾ B/و ڕا !د &ا ه و! ':ۆ%J "ﯿ9ۆ ﯾ' %و .ﯿ ﯿ وازﯾ% هﯚ ﯚه ﯿ Qﯾ 0ن د ڵ !ۆ " %Jم ( رد ، " و 'و " وان 6و %د (%1 / واو ! ,د (! %/ۆ" %Jﯿ9ۆ ﯾ' %و . !ۆ ﯚ,ﯚژﯾ %د وران و د ور و ( رد %ﯚ ز و Life Forms
Age
First single-celled organisms, simple plants,
٤،٥٠٠٥٥٠ mya
Epoch
ﯿ ن) ﯾ ن( ه و ﯚ ز و
Period Precambrian
ڕ ٢٢٣
!ﯾ دا ﯿ ر
Archeozoic
Paleozoic
(millions of years ago)
and invertebrate animals: algae, bacteria, jellyfish, flagellates, amoebas, worms, sponges
Cambrian
ŮĽŮĽŮ -ŮĽŮ ŮĽ mya
First trilobites, forams, brachiopods, nautiloids, clams, snails, crustaceans, crinoids, gastropods, corals, protozoans
Ordovician
ټ٠ټ-٤٣٨ mya
First starfish, sea urchins, blastoids, eurypterids, bryozoa, scaphopods, jawless fish, echinoids
Silurian
٤٣٨-٤٠٨ mya
First land plants, ferns, sharks, boney fish, scorpions
Devonian
٤٠٨-٣ٌ٠mya
First insects, tetrapods, ammonites, placoderms
Carboniferous
Mississippian ٣ٌ٠-٣٢ټ mya
First reptiles, spiders, amphibians
Pennsylvanian ٣٢ټ-٢٨ٌ mya
First conifers, synapsids
٢٨ٌ-٢٤٨ mya
Heyday of synapsids, including pelycosaurs
Permian
‍ !ﯞ دا ﯿ ع‏
٢٢٤ ‍ ڕ‏
‍ ه Ůˆ ﯚ ز Ůˆâ€Źî€ˆ (‍ ﯿ ن) ﯞ ن‏
Mesozoic
Triassic
٢٤٨-٢٥٣ First turtles, cycads, lizards, mya dinosaurs, mammals
Jurassic
٢٥٣-٥٤ټ mya
Cretaceous
Cenozoic
Tertiary
Quaternary
‍ !ﯞ دا ﯿ ع‏
First squids, frogs, birds, salamanders
٥٤ټ-ٌټ mya
First flowering plants, snakes, modern fish, rise and fall of toothed birds, heyday of dinosaurs
Paleocene
ŮŚŮĽ-ŮĽŮĽ ŮĽ mya
Diversification of mammals
Eocene
ټټ ټ٣٣ ٧ mya
First marine and large terrestrial animals, horses, whales, monkeys
Oligocene
٣٣ ٧٢٣ ٨ mya
First grasses, apes, anthropoids
Miocene
٢٣ ٨-ټ ٣ First hominids mya
Pliocene
ټ ٣-٥ ٨ mya
Pleistocene
ŮĄ ٨ Mammoths, mastodons, myaNeanderthals Ů¨ŘŒŮ Ů Ů ya
Holocene
Ů¨ŘŒŮ Ů Ů yapresent
٢٢ټ ‍ ڕ‏
First Australopithecines
First modern human beings
‍ ه Ůˆ ﯚ ز Ůˆâ€Źî€ˆ (‍ ﯿ ن) ﯞ ن‏