ڕێگا گۆڤارێكی سیاسی گشتی مانگانەیە
دوای 17ساڵ لە هێشتا كاركردن مین هەڕەشە لە كوردستان ئەكات
خاوەن ئیمتیاز ماكوان كەریم
ل4
سەرنوسەر سۆران عومەر 07501539714
نهێنـیەكانی جەنــــگی «شەمس»ی جەنــدرمەو«ڕۆژ»ی ل6 گـــــــــەریال
جێگری سەرنوسەر شنۆ عەبدوڵاڵ پێنجوێنی
دەربارەی لەسێــدارەدانی جۆرج بۆش ل 16
بەڕێوەبەری نوسین دلێر عەبدوڵاڵ سكرتێری نوسین ئاسۆ قادر
ل 18
بەڕێوەبەری هونەری سەیوان ئەمین 07504405802 ستافی نوسەران بڵند غەریب دلێر عەبدولڕەحمان پەیمان ئەمین شۆڕش ئەنوەر پەیوەند عومەر پێشڕه‌و که‌ریم ڕه‌ییان عه‌بدوڕه‌حمان کاروان موحه‌مه‌د عه‌بدولکریم ئیمەیل regamagazine@yahoo.coom on web www.knesdaily.org چاپخانەی كوردستان نرخ 1500 :دینار
كوشتنی شیوعیەكان لەدیوە ناشیرینەكەی شۆڕشی كورددا
ل
36
الپەڕە سی و هەشت
ته‌رازووی عێراق له‌ڕێکه‌وتننامه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا السه‌نگه
دواالپەڕە
زۆر ده‌مێك بوو ئاواته خواز بووین به‌وه‌ی که له‌النکه‌ی ئه‌م نیشتیمانه‌ی خۆمان کارێك بکه‌ین ک ه خزمه‌ت کردن بێت به‌م کوردستانه ،پێش تر هه‌ر ئه‌م ستافه که‌م تا زۆر خزماتیان کردو ه جێ ده‌ستیان دیاره ،به‌اڵم ئاواته‌خواز بوون به‌وه‌ی ک ه ئه‌م ستاف ه به‌یکه‌و ه کار بکه‌ن ئیتر ئه‌م پرژو باڵوی ه به‌م ستافه‌و ه دیار نه‌بێت و هه‌موو هێزوو تواناکان ڕێكبخرێت ت ه ب ه کاری کۆمه‌ڵکاری خزمه‌ت بکه‌ین. جاران زۆر ئاسان بوو خزمه‌ت کردن به‌نیشتیمان ،بۆ نموون ه هه‌ر که‌س زمانی کوردی ب ه به‌رز و پیرۆز ڕابگرتای ه ئه‌و ه کارێکی نیشتیمان په‌روه‌ری بوو ،پاشان کارکردن بۆ کردنه ده‌ره‌وه‌ی به‌عس و داگیرکه‌ران ئه‌و ه به ئاشکرا دیار بوو که خزمه‌ت کردن بوو به نیشتیمان و... نیشتیمان په‌روه‌ری ،و ه زۆر ڕێگایی تر هه‌بوو ڕاسته‌و خۆ و ناڕاسته‌وخۆ بۆ خزمه‌ت کردن ب ه نیشتیمان. به‌اڵم له‌دوای ڕاپه‌ڕین ده‌سه‌اڵتی فه‌رمانڕه‌وایی هێز ه سیاسیه‌کان ک ه کاری به‌ڕێو ه بردنیان گرت ه ئه‌ستۆ ل ه نیشتیمان ،خزمه‌ت کردنه‌کان زۆر به‌ر ته‌سك بوونه‌وه ،زیاتر له‌ڕێگایی پارت و ڕێکخراوه‌کانه‌وه خزمه‌ت ده‌کرا زیاتر بۆ کاری حیزبی بوو نه‌ك نیشتیمان بۆ زیاتر کۆکردنه‌وه‌ی خه‌ڵکی بوو ،ئه‌م هۆکارانه‌ش ب ه گوێره‌ی قۆناغه‌کانی سه‌رده‌م وای لێهات ک ه هێزی ده‌ره‌کی و ناوخۆیی له‌سه‌ر بوو. بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه ئێمه ده‌مانه‌وێت کار بکه‌ین بۆ ئه‌و نیشتیمانه‌ی که‌خه‌ڵکه‌که‌ی خۆی نه‌بێت هه‌موو که‌س خاوه‌نێتی هه‌موو کات زۆربه‌ی هێزه ده‌ره‌کیه‌کان ته‌راتێنی تێدا ده‌که‌ن.... ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی که خزمه‌تیان به‌م نیشتیمان ه کردو ه وه‌ك سه‌ربازی وون وان پێویسته دڵسۆزیان به‌و خه‌ڵکه بناسرێنێته‌وه ،که بێ الیه‌نن و نه‌بوونه‌ت ه پاشکۆی هیچ که‌س تا ئێستا وه‌ك سه‌ربازی وون وابوون ئیتر پێویسته ئه‌وان کاری خۆیان بکه‌ن بۆ ڕۆشنبیرکردنه‌وه‌ی خه‌ڵکی نیشتیمانه‌که‌یان. وه ڕێگا و هۆکارێکی دروست بوونی
سه‌ره‌کی تر ئه‌وه بوو ک ه خه‌ڵکی بێالیه‌ن زۆر که‌من ک ه ووته‌ی خۆیان هه‌بێت ل ه سه‌ر ڕه‌ووشه‌کانی کوردستان ،و ه زۆر به‌ی ئهوانهی ک ه کاری ڕۆژنامه‌وانیان زۆربه‌یان کردوه ڕێکخراو له‌گه‌ڵ پا ر ته‌سیا سیه‌کا ن بوون له ئۆرگانه‌کانی ئه‌واندا کاریان کردو ه یان ئه‌گه‌ر شیکاریه‌ك بکه‌ین ده‌توانین بڵێین ئهوانهی ک ه کاری یان ڕۆژنامه‌وانی کردو ه ل ه ()%20ی ک ه سه‌ربه‌خۆ بوون بۆ به‌رژه‌وندی خۆیان کریان کردوه ،له گه‌ڵ تێبینیم خۆ به‌رژه‌وندی کارێکی خراپ نیه ،به‌اڵم ب ه مه‌رجێك ک ه کاریگه‌ری له‌سه‌ر خه‌ڵکانی تر نه‌بێت واتا نه‌بێته مشه‌خۆر له‌سه‌ر خه‌ڵکی ،ده‌توانیت به‌رژه‌وه‌ندی خۆت بپارێزیت به‌مه‌رجێك به‌رژه‌وه‌ندی تۆ نه‌بێته هۆکاری زیان دان ل ه خه‌ڵکی وه ل ه سه‌ر گیانی خه‌ڵکی بژیت ،به‌اڵم ده‌توانیت به‌رژه‌وه‌ندی خۆت بپارێزیت به مه‌رجێك کاریگه‌ری له‌سه‌ر هیچ تاکه که‌س وکۆمه‌ڵگای خۆت نه‌بێت، و ه به‌هه‌مان شێو ه ل ه ()%70ی باڵو کراوه‌کان سه‌ر ب ه ده‌زگا حیزبیه‌کانه، ئه‌و ه زۆر باسکردنی ناوێت چونک ه خزمه‌ته به حیزب و ڕێکخراوه‌کانیانن، و ه ل ه ()%8ی ئه‌و خه‌ڵکه ده‌یه‌وێت کار بکات ،به‌اڵم گاریگه‌ری به‌رژه‌وه‌ندی و کاریگه‌ری حیزبی له‌سه‌ر ئه‌م کۆمه‌ڵه خه‌ڵک ه ب ه هه‌مان شێوه دروست ده‌بێت زۆربه‌یان یان بوون به حیزبی یان به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ده‌که‌ن له‌سه‌ر گیانی خه‌ڵکی ،ئه‌وی ماوه‌ته‌و ه بڵێین ()%2ی خه‌ڵکانێك ده‌یانه‌وێت بۆ خۆیان کار بکه‌ن وه‌ك ئه‌رکێکی نیشتیمانی بێ الیه‌نه خزمه‌ت بکه‌ن ببن ه چاوی گه‌ل تا به‌الی که‌مه‌وه ده‌سته‌به‌ری ماف ه سه‌ره‌تایه‌کانی خه‌ڵکی بکه‌ن،کلتوری باوباپیرانیان بپارێزن
ئه‌وه‌ی نه‌ك که ڕه‌سه‌ن بوو ه ئه‌و کلتور ه ناشرینانه‌ی ک ه تێکه‌ڵی کۆمه‌ڵگه‌که‌مان بوون. که‌واته بۆ ئه‌وه‌ی ڕاستگۆ بین له‌گه‌ڵ خۆمان و خه‌ڵکی کوردستان ،و ه له‌هه‌مان کات دروشم و ووته‌ی زل و نه‌زۆک و زۆڵه‌ک و زڕ فڕێ نه‌دێنه به‌رده‌می خۆێنه‌رانمان ،ده‌بێت بیسه‌لمێنین ک ه ڕاستگۆین ،به‌ڵگه‌مان بۆ هێنانه‌وه‌ی ئه‌م ووتانه‌شمان بریتی ه له‌وه‌ی ب ه درێژای مێژووی کارکردنی ستافی ڕێگا بچوکترین هه‌ڵه‌مان نه‌کردوه ڕاست گۆ بووین له‌گه‌ڵ خامه‌و گه‌لی خۆمان پا‌شه‌ڵمان پاك بووه بێترس هاتووینه‌ت ه پێشه‌وه ،چاو نه‌ترس و ئازاین ل ه کاریگه‌ری هیچ که‌س ناترسین و ه کاره‌کانمان هه‌میش ه ل ه ڕێگایی یاساوه ئه‌نجام ده‌ده‌ین،
3-2 به‌اڵم چاو پۆشی ناکه‌ین له خۆمان و ل ه هیچ که‌سێکی تر بۆ ئه‌وه‌ی به‌ڕاستی ببینه ده‌سه‌اڵتی چواره‌م ،وه ده‌مانه‌وێت له ڕێگایی ڕێگاوه بکه‌وینه خزمه‌ت ب ه خه‌ڵکی کوردستان ،و ه به‌ڕاستگۆی و چاو نه‌ترسانه کار بکه‌ین و بکه‌وین ه ڕێ. هۆکاری دروست بوونی ڕێگا هۆکاری دروست بوونمان له‌م ڕێگای ه ته‌نها ئه‌وه بوو ک ه هه‌ریه‌که‌مان سه‌ربه‌خۆ کاری ده‌کرد کاره‌کانمان په‌رته‌واز ه و ڕێکخستنی پێو ه دیار نه‌بوو و ه ده‌رکیشمان به‌وه کرد ک ه کاریگه‌ری ئه‌وتۆمان نابێت له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگاکه‌مان، بۆیه پێویست ه هه‌موو خامه‌کان و بیره‌کان یه‌ك بگرن تا له ڕێگایی ڕێگاو ه بکه‌وینه ڕێ ،وه دروشممان بریتی بێت له‌وه‌ی ک ه هه‌موو ب ه یه‌ك ده‌نگ بڵێین (ووچان ناده‌ین ل ه ڕێگا تا ده‌گه‌ین ه مه‌نزڵگا) ،و ه بیرمان لهو ه کردو ه که بێ باکبین ل ه گفتووگۆمان وچاو نه‌ترس بین ل ه ڕا ده‌ربڕینمان هه‌میش ه خه‌ڵکی گوێ بۆ خه‌ڵکی ڕاستگۆ و جوامێر و چاو نه‌ترس ده‌گرێت ،و ه مه‌رجێکمان بۆ خۆمان دانا‌و ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ک ه خۆمان ڕه‌خنه‌گرێکی ڕاستگۆ بین ده‌بێت پێش هه‌موو که‌س ئێم ه پیاده‌کاری یاساو ڕێساکان بین ،چونک ه ئه‌گه‌ر ڕهخن ه ل ه گه‌نده‌ڵی بگرین ده‌بێت ل ه خۆمانه‌و ه ده‌ست پێبکه‌ین ،ل ه هه‌موو دنیادا هه‌روا بوو ه ک ه تاک ه که‌س چاك بوو کۆمه‌ڵگاش باش ده‌بێت ،پاشان ڕاسته‌وخۆ ده‌سه‌اڵتیش واز له گه‌نده‌ڵی دێنێت چونکه ده‌سه‌اڵت بریتیه ل ه تاک ه که‌س و کۆمه‌ڵگا. ستراتیژیه‌تی ڕێگا ڕاسته ئه‌مه سه‌ره‌تای ه و ب ه ئه‌زموون ده‌ست پێ ده‌که‌ین ،به‌اڵم زۆر ترسمان نی ه چونکه ئهوانهی ده‌ستیان کردو ه به‌کار هه‌موو خاوه‌ن ئه‌زموونن ،بۆی ه ستراتیژیه‌ت ده‌ست نیشان ده‌که‌ین ب ه ئاشکرا چونکه هیچ شتێکی شاراوه‌مان نی ه تا بیشارینه‌و ه ب ه ئاشکرا کار ده‌که‌ین .داده‌به‌زین ه ناو جه‌ماوه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی باوه‌ڕیان بۆ ئێم ه دروست بێت،
چونک ه ئێمه‌کار بۆ ئه‌وان ده‌که‌ین،کاری زانیاریه ڕۆژنامه‌وانی وه‌ك کاری هێڵی سیخوریه‌کان وای ه (مخابه‌رات)ه ،به‌اڵم به شێوه‌یه‌کی تر ئه‌و زانیاری ه بۆ ده‌زگاو ده‌سه‌اڵته‌که‌ی خۆی کۆده‌کاته‌وه، به‌اڵم ئێمه بۆ خه‌ڵکی نیشتیمانه‌که‌مان ب ه گشتی بۆ ئه‌وه‌ی به‌رچاو فراوان بن ل ه ڕووداوه‌کان به زوترین کات ڕووداوه‌کانیان بۆ شی بکه‌ینه‌وه ،و ه ل ه هه‌مووی گرنگتر ئه‌وه‌یه ک ه ده‌بێت ئه‌رکی پاراستنی ئاسایشی ئه‌و وواڵت ه ل ه ئه‌ستۆ بگرین ،چونک ه هه‌تا نیشتیمان ئاسایشی تێدا به‌رقه‌رار بێت ئه‌وا ئێم ه ده‌توانین باشتر کار بکه‌ین باوه‌ڕ بۆ خۆمان و خه‌ڵکی دروست بکه‌ین.که‌وات ه پاراستنی نیشتیمان و ئاسایشی ئه‌رکی سه‌رشانمانه وه به‌گشتی ئه‌رکی سه‌ر شانی هه‌موو الیه‌ك و الیه‌نێکیشه،که‌وات ه ستراتیژیه‌کانمان بریتیه...... یه‌که‌م -:ڕه‌خنه‌گرتن له دیدێکی فه‌لسه‌فیانه‌‌وه ،تا بێته هۆکاریك بۆ گۆڕانی کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و باشتر. لهو ڕه‌خنه‌گرتن دووه‌ه‌م-: ده‌یانه‌وێت که شارستانیه‌تانه‌ی مۆنۆپۆڵمان بکه‌ن ،وه‌ك نمونه‌ی ته‌عریب و ته‌غریب وته‌شریق!. سێیه‌م -:به‌رهه‌ڵستکاری ل ه هه‌موو داگیرکه‌ران که بیانه‌وێت کوردستان داگیر بکه‌ن و ه کوردستان هه‌ریه‌ك کوردستان ه هه‌موو کێشه‌کانی ب ه ڕوا ده‌زانین کوردستان هه‌رگیز پۆلێن ناکه‌ینه‌و ه به‌هیچ وواڵتێك ،پێمان وای ه که کوردستان وواڵته‌و خاک ه و کلتوری خۆی جیاوازه زمانی سه‌ربه‌خۆی هه‌یه، به‌اڵم له‌م قۆنه‌غه‌دا هه‌ر به‌و شیوه‌یه کار ده‌که‌ین ک ه له توانای خۆماندایه کورد وه‌ته‌نی ب ه گوێره‌ی به‌ڕه‌که‌ی خۆت پێت ڕاکێشه،که‌وات ه له‌گه‌ڵ کێشه‌ی ڕه‌وای میلله‌تی خۆمانین ده‌مانه‌وێت ده‌ستکه‌وته‌کانی بپارێزین. چوار هه‌م -:الواز کردنی ده‌سه‌اڵتی سته‌م کاران ،به‌رزکردنه‌وه‌ی ماف خوراوه‌کان و ئه‌و که‌سانه‌ی ک ه مه‌حرومن. پێنجه‌م -:گه‌ڕان بهدوای وون بووه‌کاندا. شه‌شه‌م -:ڕیگا بۆ په‌روه‌رده‌کردنی خه‌ڵکی بۆ ئه‌وه‌ی ڕۆشنبیر ببنه‌و ه
ئینتیمایان بۆ دروست بکه‌ین بۆ نیشتیمان و بیرو باوه‌ڕکه‌یان. حه‌وته‌م -:ڕێزگرتن ل ه بیرو باوه‌ڕی خه‌ڵکی و به که‌م سه‌یر نه‌کردنی هه‌موو بیرو باوه‌ڕه‌کان . هه‌شته‌م -:ب ه به‌رز ڕاگرتنی هه‌موو تیه به‌ها ڕۆحیه‌‌کان و نه‌ریت ه کۆمه‌اڵیه ڕه‌سه‌نه‌کان. نۆیه‌م -:ڕێگا کوردستانیه‌و بۆ مافی چاره‌نوسی نه‌ته‌وه‌ی کورد هه‌وڵ ده‌دات تا قۆناغی سه‌ربه‌خۆیی. مه‌نهه‌جی ه لیبڕاڵه، ده‌یه‌م-: (ڕۆژنامه‌وانیه) ب ه جورئه‌ته‌و بوێران ه کار ده‌کات بۆ ئاشکرا کردنی هه‌موو مه‌له‌ف ه شاراوه‌کان ،بۆ ئه‌وه‌ی ببێت ه ده‌سه‌اڵتی چواره‌م. له‌کۆتایی ب ه ئاشکرا ده‌ڵێین پاشکۆیی که‌س نینن ،بۆ ئه‌و ه دروست بووین ک ه ڕهخن ه ل ه واقی ع بگرین ،و ه هه‌موو تواناکان و ووزه‌کان به‌گه‌ڕ بخرێن تا چه‌وسا‌وه‌کان ومه‌حرومه‌کان ئازاد و ڕزگار بکرێن ،جا ئه‌گه‌ر تاکه که‌س بێت یان کۆمه‌ڵگا بێت. له ڕێگایی ڕێگاو ه وا که‌وتین ه ڕێ تا ده‌گین ه منزڵگایه‌ك ک ه نیشتیمانێکی ئاسوده و دادپه‌روه‌ری تێدا به‌رهه‌م بهێنرێت. ماکوان كەریم
رێگا مۆڵەتی پێبەخشرا بە نوسراوی ژمارە 4979 ی فەرمانی وەزاری ڕۆژی 2008 \ 6 \ 15وەزارەتی ڕۆشنبیری بەڕێوبەرێتی گشتی كارگێڕی و دارایی بەپێی یاسای چاپەمەنی ژمارە ( ) 10ی ساڵی 1993مۆڵەتی ژمارە ( )833بە گۆڤاری ڕێگا بەخشرا
حاجی مەسیفی یەكنەخستنەوەی دەزگای میــــــــ لەكوردستاندا زیاتر لە 5046 كێڵگەی مین لەناوچەكانی « خانەقین ،دهۆك ،هەولێر ،كەركوكء سلێمانی» هەیە بەڕوبەری 858688489 مەتر دوجا .كەقوربانیەكانی ئەم دوژمنە شاراوەی مرۆڤ زۆرەو بەپێی ئامارێكی هەردوو ڕێكخراوی ئێمێرجنسی ئیتاڵیء كوردستان بۆ ڕاهێنانەوەی كەمئەندامان 10519كەسی كەم ئەندام تۆمار كراوە كە 60%ی ئەو كەسانە بەكارەساتی مینء تەقەمەنی ئەندامێكی لەشیان لەدەستداوە 4820 ،كەسیش وەك قوربانی مین تۆمار كراون كە 3100 كەسیان بەمینء تەقەمەنی گیانیان سپاردووە ،بەگشتیش لەكوردستان نزیكەی 11215قوربانی مین تۆمار كراوە بەبریندارو كوژاوەوە. لەسنوری قەزای سلێمانی 2172 ناوچەی مینڕێژكراو هەیە بەڕوبەری 228413746مەتر دوجا ،تاكو ئێستە 675كێڵگەی مین پاككراوەتەوە بەڕوبەری 17634939مەتر دوجا، هەر لەشاری سلێمانی 1497ناوچەی پیسبوو بەمینء تەقەمەنی بونی هەیە بەڕوبەری 210778807مەتر دوجا. لەسنوری شاری سلێمانی لەساڵی 2008تاكو مانگی حوزەیران 34 كیڵگەی مین پاككراوەتەوە ،بەڕوبەری 863893و تێیدا 2227مینی جۆراوجۆرو 231تەقەمەنی تێدادۆزراوەتەوەو لەناوبراون. لەسنوری قەزای كەركوك 122 ناوچەی مینڕێژكراو هەیە بەڕوبەری 11741132مەتر دوجا ،تاكو ئێستە 88 كێڵگەی مین پاككراوەتەوە بەڕوبەری 4170024مەتر دوجا ،لەكەركوك تەنها 34كێڵگەی مین ماوە بەڕوبەری 7571108مەتر دوجا. لەسنوری دیالەو قەزای خانەقین 111 ناوچەی مینڕێژكراو هەیە بەڕوبەری 13367258مەتر دوجا ،تاكو ئێستە 26كێڵگەیان پاككراوەتەوە بەروبەری 1069370مەتر دوجا ،تەنها 85
ناوچەی مینڕێژكراو ماوە بەڕوبەری 12297888مەتر دوجا. بۆ بەدوواداچونی كارەكانی بەڕێوەبەرێتی گشتی كاروباری مین ڕێگا دیدارێكی لەگەڵ «حاجی مەسیفی» بەرپرسی ئەو بەڕێوەبەرێتیەدا سازكرد. رێگا :یەكگرتنەوەی هەردوو دەزگاكەی مین بەكوێ گەیشت (بەڕێوبەرایەتی مین )لەسلێمانی (دەزگای گشتی مین) لە هەولێر ؟ حاجی مەسیفی :پێش یەكگرتنەوەی هەردوو حكومەتەكەی كوردستان، ئێمە وەك بەڕێوبەرایەتی مین لەسلێمانی و دەزگای گشتی مین لەهەولێر ،مشوری ئەوەمان خوارد كە پڕۆژە یاسایەك ئامادبكەین . پێش تێكەڵكردنەوەی پەڕلەمانیش بۆ ئەوەی هەردووالمان وەك دەزگایەك كاربكەین .پڕۆژە یاساكەمان ئامادە كرد ،ئێمە ئەوكات سەربەوەزارەتی پەیوەندی وهاوكاری بوین ،برادەرانی پارتیش سەربەوەزارەتی «یارمەتی ومرۆڤایەتی بوون ،كاك «شەفیق قەزاز « وەزیری ئەوێ بوو ،كاك عبدالرزاق پەری وەزیری ئێرە بوو .پاش چەندین كۆبونەوە لەنێوان هەردووال ڕازیبوین پڕ ۆ ژ ە یا سا یە ئەو لەسەر
دوای 17ساڵ لە كاركردن هێشتا مین هەڕەشە لە كوردستان كەبدرێتە حكومەت ،حكو مە تیش بیداتە پەڕلەمان بۆ ئەوەی ئەو دەزگایە یەكبگرێتەوە ،چونكە هەردووالمان یەك كاردەكەین ئەویش پاكردنەوەی وتەقەمەنی. لەمین كوردستانە
پاش یەكگرتنەوەی حكومەت پڕۆژە یاساكەمان دایە حكومەت ،من وكاك سیراجەدین بارزانی و لیژنەی حكومەت گفتوگۆمان كرد ،دوای گفتوكردنێكی زۆر لەسەر پێشنیارەكە ڕێكەوتین، بەڕاستی ئیشكردن لەبوارەكانی مین برادەرانی تر وەك ئێمەومانان بەو شێوەیە زانیاریان لەسەر مین نەبوو. رێگا:مەبەستت لە برادەرانی تر وەك ئێمەومانان كێە ؟ حاجی مەسیفی :وەكو ئەو لیژنەیەیی حكومەت كەلەسەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران هەیە . ڕێگا :دەتەوێت بڵێت كارامە نین ؟ حاجی مەسیفی :كارامەن لەئیش وكارەكەی خۆیان ،بەاڵم هەندێ شتی تایبەتی هەبوو لەبواری مین كەلەپڕۆژەیاساكەدا كەدامان ڕشتبوو لێهاتوییان نەبوو ،پاش گفتوگۆ لەگەڵ لێژنەی حكومەت دواتر پڕۆژەكە بەرزكرایەوە بۆ پەرلەمان وەتائێستا پەڕلەمان دوو جار لەگەڵ لیژنەی یاسایی پەڕلەمان كۆبۆینەوە ،دوای خوێندنەوەی لێژنەی یاسایی بۆ پڕۆژەكە، ڕەوانەی دانیشتنەكانی پەرلەمان كرا، لەپەڕلەمانیش خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كرا .مەوعیدێك دانرا بۆگفتوگۆ كردن لەپەرلەمان ،من و كاك سیراجەدین وەك میوان ،كاك سەعد وەزیری حكومەت بۆ كاروباری پەڕلەمان وەك بەرگریكار لەپرۆژە یاساكە ئامادەبون. دوای گفتوكردن بەكۆی دەنگ بڕیار لەسەرپڕۆژەكە درا ،حكومەت و پەڕلەمان و هەمووالیەك پاڵپشتی پڕۆژەكەیان كردووە . رێگا :ئەی حكومەت بۆ بوار ناڕەخسێنی بۆ یەكگرتنەوەتان ؟ حاجی مەسیفی :لەسەرحكومەتە ئەم دوو دەزگایە یەكبخاتەوە ،نازانم بۆچی وەستاوە ،خۆم چەندین جار پێشنیارم كردووە كەیەكمان خەنەوە بۆئەوەی بتوانین كارەكانمان بەباشی ڕێكبخەینەوەو بەرەوپێش بچێت .
حكومەت ئەستۆی دەخاتە پارتی و یەكێتی ـــنی ئاسۆ قادر ئێمەهیچ كێشەیەكمان نیە لەگەڵ دەزگای گشتی مین لەهەولێر بەردەوام وەلەكۆبونەوەكانی لەگفتوگۆداین، دەرەوەش پێكەوە بەشدارین . كێشەكانی بەردەم یەكگرتنەوەی ئەم دوو دەزگایە چیە ؟ هیچ كێشەیەك نابینم ،لەئێستادا ئەوان سەربەئەنجومەنی وەزیرانن بەشێوەی كاتی ،ئێمەش سەربەوەزارەتی داراین بەشێوی كاتی كەیەكی نەگرتۆتەوە . ڕێگا :دەنگۆی ئەوە هەیە هۆكاری
پاكسازی مین لەكوردستان ؟ حاجی مەسیفی :سەرەڕایی هەموو ئەوشتانەی كەباست كرد ،خزمەتێكی باشمان كردووە لەهەردووالمان بەردەوام كۆبونەوەی پێكەوەیمان هەیە ،ئەوان بەسیستەمێك ئیش دەكەن وئێمەش بەسیستەمێك ئیش دەكەین .هەردووالمان یەك ئامانجمان هەیە ئەویش پاكردنەوەی كوردستانە لەمین . ڕێگا :بۆلەسەرەتای كاكردنتان
بەرەوپێش ئیشەكان بچێت .لەگەڵ پێشنیارەكەی كاك عومەر ئیمەش سیستمێكمان داڕشت كەیەكانگیربێت لەگەڵ پێشنیارەكەی جەنابیان ،كارەكانمان كردە سیستمی تەندەرات ،بەڕاستی ماوەی چەندساڵێكە بەم سیستمە كارئەكەین ،پێم وایە بەرهەمێكی باشمان دەستكەوتووە . ڕێگا :بڕی تێچون وبەرهەمی سیستمی «تەنفیزی مباشر» زیاترە یان سیستمی «تەندەرات « ؟ یەك
یەكنەگرتنەوەی ئەم دوو دەزگایە، دەگەرێتەوە بۆكەسایەتی تۆ وەك حاجی مەسیفی و سیراجەدین بارزانی كەهەریەكێكتان لەنێو هەردوو حیزبی دەسەاڵتدار خاوەن پێگەیەكی حیزبین ؟ من لەحیزبدا هیچ پۆستێكم نیە ،تەنها وەزیفەی ئیداری بەڕێوە دەبەم ،بەاڵم یەكێتیم وكادرێكی پێشكەوتوی یەكێتیم . ڕێگا :تائێستا دوو ناو ،دوو بەڕێوبەر، دوو سیستمی كاركردن ،دووبوجەی جیا ،گارێگەری نەبووە لەسەرپڕۆسەی
بەسیستمی (تەنفیزی مباشر) بوو ،بەاڵم ئێستا گۆڕاوە بۆ سیستمی تەندەرات ؟ حاجی مەسیفی :ئێمە تەجروبەمان هەبوولەبوارەكە ،نامەوێ لەئیشی برادەرانم لەهەولێر كەمبكەمەوە ،ئێمە وەك بەڕێوبەرایەتی مین لەسلێمانی سەردانی كاك «عومەر فەتاح « مان كرد .ئەوكات كەسەرۆكی حكومەت بوو لەسلێمانی ،منیش كارەكانی خۆمانمان بۆخستە ڕوو ،بەرێزیان وتیان بۆ سیستمەكەتان ناكەنە «سیستمی تەندەرات « ئێمەش ئێمە بیرمان لێكردەوە وتمان پێدەچێت
نمونەت بۆدێنەمەوە لەكاتی سیستمی تەنفیزی مباشر لەسەردەمی UNدا، بەراوردی یەك كێڵگەی مینت بۆ ئەكەم، كێڵگەیەكی مین هەبوو لەسنوری پێنجوێن 45000م2بووUN ،بە 4ساأل بۆی تەواو نەكرا ،ئێمە هەمان نمونە لەسنوری پێنجوێن بەهەمان ڕووبەڕ بە4مانگ بەڵێندەر تەواوی كرد .ئەگەر بێیت سەیری بكەی 1بە100جیاوازی هەبوو .بڕوانە مەسروفات وكاتی 4ساأل لەكوێ و4مانگ لەكوێ . ڕیگا :ئەم جیاوازییە ئەگەڕێنیتەوە بۆچی؟ لەدەزگاكەی جەنابت سیستمی
5-4
تەندەراتە بەاڵم لەدەزگاكەی مین لەهەولێر سیتسمی تەنفیزی مباشرە؟ پێم وایە تەنفیزی مباشر هەندێ ڕۆتیناتی تێدایە،،بەڕاستیش بڵێم كارمەندی كورد بۆحكومەت تۆزێك بۆ حكومەت تەمەڵی ئەكەن . ڕیگا :لەدەزگاكەی تۆدا تەمەڵی هەیە ؟ هەرئیشێك مندا لەدەزگاكەی بەهەركارمەندێكی ئەسپێرم دەیكات، بەاڵم ئێمە كارەكانمان دەدەینە كۆمپانیاو بەڵێندەرەكان ،بەڵیندەر كاتی دیاریكراوی هەیە ،چاودێری ئەكرێن .ئەگەر لەكاتی دیاری كراوی خۆیدا كارەكە تەواونەكان سزاوغەرامە دەكرێت . ڕێگا :بەشێك لەكێڵگە مینەكان بۆ چەند جارێك پاكراونەتەوە ،بۆنمونە كێڵگەكانی مین لە ناوچەی خورماڵ، دەشتی تلێ لەماوەت،گردە گڕە، كێڵگەكانی قادركەرەم ،ئەمەلەكاتێكدا چەندساڵ كاركردن وچەندەها هەزار دۆالری تێچووە بەاڵم بۆ جاری دووەم ئەوكێلگانە بست بەبست پاكراونەتەوە هۆكاری ئەمە چیە ؟ حاجی مەسیفی :نەخێر شتی واالی ئێمە نیە ،ئێمە سااڵنە ئەوەلیەت هەڵئەبژێرین، ئەووەلیەت چۆن هەڵئەبژێرین ،الی ئێمە پێی دەڵێن (پێشدان ) دوو جۆر پێشدانمان هەیە : یەكەم :ئەوەیە كەحكومەت داوامان لێدەكات كەفاڵنە شوێنیان بۆپاك بكەینەوە ،لەبەرئەوەی پڕۆژەكانیانی تێدا جێ بەجێ بكەن . دووەم :ئەوكێڵگە مینانەی كەهەمانە، داتامان هەیە ،هەمووكێڵگە مینیەكانی تێدایە ،فۆڕمء زانیاری خۆی هەیە تەماشای ئەكەین كامەیان لەپێشترە خۆمان ئەوە هەڵئەبژێرین ،پاشان دەیخەینە بەرنامەی كارەوە ،ئێمە لەتەندەرات سیستمێكمان هەیە ئەویش ناردنی تێمێكە بۆسەر كێڵگەمینیەكان لەهەمووالیەكەوە ئەوكێڵگەی مینە بچوك دەكەنەوە تادەگەنە كێڵگەی ڕاستەقینەی پیس بوو ،پاش ئەوەی پوختەی كێڵگە پیسبووەكە دێتەوە المان ،تەندەری ئەكەین ء ئەیدەنە بەڵێندەر . رێگا :كەواتە تائێستا كێڵگەیەك نەبووە،
بۆجاری دووەم پاكبكرێتەوە ؟ حاجی مەسیفی :نەخێرشتی وانیە، تەنانەت بۆ ئەوەی دووبارەبونەوە ڕوونەدات ،ئێمە لەگەڵ ڕیكخراوەكانی MAGو NPAهەردووكیان دەبێت سااڵنە بەرنامەی كاری خۆیان بۆ ئێمە بنێرن ،بۆ ئەوەی ئەوان كۆمەڵە كێڵگەیەكیان هەڵبژارد بۆ كاركردن، ئێمە هەمان كێڵگە هەڵنەبژیرێنەوە . ڕێگا :گەندەڵی لەدەزگاكەتدا لە چ ئاستێكدایە ،ئێستادیوانی دارایی بێت بۆ پپاداچونەوەی ئیشوكارەكان ئامادەیت دەرگای دەزگاكەت وااڵبكەیت ؟ تائێستا چەندجارێك هاتوون سەیری فایلی حسابات وئیداریان كردووە، خۆشبەختانە هیچمان لەسەر نەبووە كەشایەنی باس بێت ،ڕەنگە هەڵەی ژمارەیی لەهەندێ نوسراودا هەبووبێ . ڕیگا :گەورترین توانای مرۆیی، بودجە،ئەزموون ،لەكوردستان بۆ كێشەی مین تەرخان كراوە ،بەاڵم دەبینین دوای 17ساڵ ئیشكردن لەم بوارە هێشتا مەترسی مین بەردەوامە ؟ حاجی مەسیفی :من بەپێچەوانەی تۆ ئەڵێم مەترسیەكان وەكو پێشتر گەورەنین، ئەوتیمانەی بەهۆی لەبەرئەوەی كەهەمانەی ،ئێمە بەڕێوبەرایەتیەمی تریشمان هەیە بەناوی «بەڕێوبەرایەتی مین لەمەترسیەكانی هۆشیاری وتەقەمەنی « خەڵكی هۆشیاردەكەنەوە لەمەترسیەكانی مین وتەقەمەنی، لەبەرئەوە رێژەی بەركەوتوانی مین لەچاو ساڵی 1991زۆر كەمبۆتەوە. لەئێستادا سااڵنە 10كەس بەرەكەون. سەبارەت بەتوانای مرۆیی ،بەڵێ لەكوردستان گەورەترین توانایی مرۆیی هەیەو تەواوی تواناكەش خۆماڵین، خەڵكی ئێمەی كورد لەئەفغانستان، لەباشوری لوبنان ،باشوری سودان سەرقاڵی كاركردنە لەبواری مین. هەرێمی كوردستان بەدووەم وواڵت دێت لەدوای ئەفغانستان كەزرۆترین ڕێژەی مین وتەقەمەنی تێدابێت لەهەموو جیهاندا . ڕێگا :بودجەی سااڵنەتان چەندە؟
حاجی مەسیفی :بودجەی ساڵی 2008 نزیكەی 34ملیار دینارە . ڕیگا :حاجی مەسیفی بەوە ناسراوە چاوپۆشی لە كۆمپانیا ئەهلیەكان دەكات لەبەرامەبەردا ناكۆك وكەسێكی ڕەقە لەگەڵ رێكخراوەNGOكان ؟ حاجی مەسیفی :بەپێچەوانەوە من سیستمم هەیە تالەسەری بڕۆم من داوام كرد كۆمپانیایی خەبات زەنگەنە بخرێتە لیستی ڕەشەوە ،سااڵنی پێشوو كارەكانی بەباشی بەڕێوە دەبرد ،بەاڵم ساڵی پار كۆمەلێك هەڵەی كرد ،نوسراوم كرد لەوەزارەتەوە كەبخرێتە لیستی ڕەشەوە ،لەگەڵ ڕێكخراوە NGOكانیش زۆر هاوكاری ئەكەم چونكە خۆیان پارە بۆ ئێمە دێنن ،بەپارەو تیمەكانی خۆیان هاتوون خزمەتی وواڵت بكەن. ئێمە ئەوپەڕی ئاسانكارییان بۆ دەكەین و لەهەمانكاتیشدا ناهێلێن لەسیستمە ستاندەرەكە البدەن. ڕێگا :جەنابت لەڕووی ئەكادییمیەوە هاتویتە ئەم پۆستە ؟ : مەسیفی حاجی بوو، لەسەرتاوەبەڕێوبەرایەتی ئەوەكات UNئەوكارەی بەڕێوە دەبرد ،وەكوسێكتەرەكانی «فاو، ،UNDPهەندێ سێكتەری تر كەلەگەڵ وەزارەتێك مەعنی بوون ،بەاڵم جگە لە UNOPSكەئیش وكاری مینی دەكرد ڕوبەڕوی ئیشەكان بێتەوە ،ئیتر وەك بەڕێوبەرایەتیەك لە1998دامەزاراوە ،من لەوساڵەوە ئەو ئیشەم گرتۆتە دەست ،ئێستاش بەشاهیدی هەموو برادەران و هەموو ئەوخەڵكانەی كەدێنە المان ئەوسیستم وپڕۆسەیەی كەلەسلێمانی بەڕێوە دەچێت ،پێشكەوتوترین پڕۆسەیە، بۆ نمونە سااڵنە نمونەیەك دەكرێت، كەڕێكەوتننامەی ئەودەوڵەتانەی ئۆبتارایان مۆركردووە ،پار ساڵ لەدەریای مردوو كرا لەئوردن ،پرۆسەو سیستمەكەی ئێمە وەك دیراسەیەك پێشكەشكرابوو .
نهێنیەكانی جەنگی «شەمس»ی جەندرمەو«ڕۆژ»ی گەریال
بەشی یەكەم
هەرگیز كورد تووشی شكست نایەت ئەگەر خیانەت لەناوخۆدا نەبێت و كورد خۆی نەبێتە دەستی داگیركەر ،ئەوەتا ئەم جارە چونكە كورد بەشداری شەڕ و هاوكاری داگیركەر نەبوو نە توركیا و نە ئەمریكا بە هاوكاری ئیسرائیلیش هیچیان پێنەكرا.
لە»زاب»دا توانای سەربازی پێشكەوتوو بەرامبەر یاساكانی شۆڕشگێڕانی كورد. لەسەر سنورەكانی تەماس هێزەكانی توركیا تەواوی تواناو چۆنیەتی جۆرەكانی تەقەمەنیان بەرامبەر گەریال لەماوەی 3مانگی تەواودا بەكار هێنا، تانك و فڕۆكە توركیەكان بەردەوام و رۆژانە بۆردومانیان دەكرد و هاوكاتیش فڕۆكە سیخوڕیەكانی ئەمریكا بێ وەستان زانیاری بنكە و بارەگاكانیان دایە فڕوكە جەنگیە توركیەكان ،لەراستیدا ئەگەر بێت و تۆ بتەوێت بەرەنگاری ئەم هەموو هێز و توانا لەڕادە بەدەرەی بەرامبەرەكەت بیتەوە ئەوا پێویست بە جۆرێك لەزانستی جەنگی دەبێت كە بریتیە لەجەنگی «العصابات» كە لێرەدا بنەماكانی لێدان و جێهێشتن پیادە دەكرێت و شۆڕشگێرەكان بە ژمارەی كەم كەم تیایدا بەشدار دەبن و ئاگایان لەیەكتریش دەبێت ،بە ئەنجامدانی ئەم
جۆرە جەنگە دەتوانیت بەرەنگاری بەرامبەرەكەت ببیتەوە ئەگەرچی ئەو لەهەر توانایەكی هێز و دەسەاڵتدا بێت.
چۆنیەتی جواڵن لە زاب
ئەگەر بڕوانیتە گۆڕەپانی جەنگەكە تانك و فڕۆكە بە بەردەوامی بۆمباران و موشك بارانی ناوچەیەكی دیاری كراو دەكەن و تۆیش لەبەرزاییەكەوە یان لەئەشكەوتێكدا یان لەشوێنێكی بچوكەوە دەڕوانیتە بۆمبارانەكە.بۆمبارانەكە بۆ سەر چەند بنكەیەكی خەیاڵی و چۆك و هۆلەلەهەر گەریالیەك ،بەكار هێنانی یاساكانی سیخوڕی كردن بە هۆی فرۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی ئەمریكاوە ،دەزگا سیخوڕیەكانی شەوانە لەرێگەی ئامێرە پێشكەوتوەانەوە ،لەخوێندنەوەی تۆی شۆڕشگێردا و پابەند بونت بە یاساكانی جەنگی «العصابات»ی خۆتەوە بۆت روون دەبێتەوە كە ئەوان جگە لەبەكار هێنانی كۆمەڵێك چەكی پێشكەوتوی
ئامادەكردنی :بڵند غەریب سەردەم هیچی تریان لەدەست نایەت. هەر بۆیە پاش بۆردومانێكی تەپساوەی 3مانگ سوپای تورك نەیتوانی هیچ بەدەست بێنێت ،تەنیا هەندێ ژمارەی كوژراو بریندار كە بۆ خۆیان و بە بۆچونی خۆیان دەست نیشانیان كردوە كە لەراستیدا گەلێك زۆرترن لەژمارەی راستی ئەو گەریالیانەی كە لەویادا ژیان بەسەر دەبەن؟! ..واتە ئەوەی كە ئەوان دەیڵێن گوایە كوژراو و برینداری گەریالن هەرگیز ناوچەكە ئەوەندەی گەریال لێنەبووە. بڕیارێكی دروست لەسەرپەرشتیاری گشتیەوە: بەرپرسی سەربازی هێزی بەرگری گەریال هەر زوو دەركی بەوە كرد كە فڕۆكە ئەمریكی و توركیەكان كە بۆردومانی ناوچەكان دەكەن بە ئومێدی ئەوەی كە سەرچاوەی دژە ئاسمانیەكانی گەریال وەاڵمیان بەدەنەوە ،هەتا زۆر بە ئاسانی لێیان
7-6
ئەو فڕۆكە توركیەی كە كچە گەریالیەك خستیە خوارەوە
تەرمی گەریال گیان بەخت كردوەكان لە بەرەكانی جەنگدا پێش بەخاك سپاردن
دوا لە ما ڵئا و ا یی چو و نە نگ جە بە ر ا بە ر توركەكان لە ناوچەی زاب
گەریال لەكاتی ناشتنی تەرمی هاوەاڵنیاندا
9-8 بدەن و پەكیان بخەن. هەر بۆیە بڕیارێكی سەربازی بۆ سەرجەم بنكە و بارەگا مەیدانیەكانی گەریال دەرچوو كە تیایدا هەموو جۆرە وەاڵمدانەوەیەكی دژە ئاسمانیان راگرت ئەگەرچی فرۆكەكانیش زۆر هێواش یان نزم ببنەوە. ئەم بڕیارە سەربازیەی نوسینگەی سەربازی لەالیەن ئەو گەریالیانەوە كە تیرئەندازی دژە ئاسمانیەكان بوون بوو جێگەی نیگەرانی چونكە بە بۆچونی ئەوان دەیانتوانی چەندین جار فڕۆكەی جەنگی بخەنە خوارەوە ،بەاڵم هەر زوو دەركیان بە دانایی دەركردنی بڕیارەكە كرد و بە بەرچاوی خۆیانەوە بینیان فڕۆكە سەربازیەكانی تورك دێن و بۆردومانی ئەو بنكە و بارەگایانە دەكەن كە بە خەیاڵ لەبەر دیدی فڕۆكە سیخوڕیەكانی ئەمریكادا نمایش كرابوون وە تێگەیشتنی تەواوەتیشی لەدانایی بڕیارەكە كاتێك روی دا كە هێرشی مەیدانی و زەمینی سوپای تورك لە21ی شوباگی 2008دا دەستی پێكرد. فڕۆكە سیخوڕیەكانی ئەمریكا ئەوەی كە گەریالی نیگەران كردبوو فڕۆكە ئەمریكیە سیخوڕیكەرەكان بون كە بە بێ فڕۆكەوان لەئاسمانی «زاب»دا دەهاتن و دەچوون نەك فڕۆكە هێرش بەرەكانی تورك ،ئەم فڕۆكانە لەجۆری «بریداتۆر» بون و قەبارەیان گەورە و كاریشیان گەلێ گرنگ بوو چونكە بەردەوام لەرێگەی كامێراكانی چاودێری و تیشك ئامێزەكانی شەوانەوە زانیاری راستەو خۆیان دەدا بە فڕۆكە جەنگیەكانی تورك. لێرەشدا پابەند بون بە بڕیارە چارەنوس سازەكانی سەركردایەتی مەیدانی سەربازی گەریالوە هەموو هەولەكانی بە هەدەر چوون .خۆشبەختیش لەوەدایە كە تۆ لەشاخی هەزار بە هەزار و سەركەشی كوردستان و دۆڵ نشێویدا ژیان بەسەر دەبەی نەك لەنێو بیابان و شارێكدا ،لەگەڵ ئاسك و كەلەكێوی و هەڵۆی بەرزەفڕدا دەژیت و هەر دوكیشتان باش یەكتری دەناسن و باشیش لەیەكتریەوە فێر بون كە
چۆن خۆتان لەراوچی چڕنوك تیژی دڕندە ڕزگار بكەن. چی قەدەغە بوو لەشەڕدا؟ بڕیارەكانی سەرپەرشتیاری گۆڕەپانی جەنگ بوچ سەرجەم گەریالكان لەكاتی دەركەوتنی فڕۆكە سیخوڕیەكانی ئەمریكا پێویستە ئەم بڕیارانە جێبەجێ بكرێن. قەدەغەیە بەكار هێنانی ئاالتی -1 پەیوەندی بێتەك وە پێویستە هەمیشە بە كراوەیی بمێنێتەوە وە تەنها بۆ گوێگرتن بەكار بهێنرێت بە بێ ئاراستە كردنی گەیاندن هەتا شوێنی بێتەلەكە ئاشكرا نەبێت و بە نهێنی بمێنێتەوە. مانەوەی گەریال لەخەندەقە -2 لێدراوەكانی ژێر زەوی و نەهاتنە دەرەوەیان بە هێچ جۆرێك. هاتوو چۆی رۆژانە بە هەموو -3 جۆرێك قەدەغەیە. لەكاتی داپۆشینی بەفر بۆ -4 تەواوی رێگاكان هاتوچۆی شەوانەو رۆژانە قەدەغەیە چونكە فڕۆكە سیخوڕیە ئەمریكیەكان توانای هەڵگرتنی شوێنی پێیان هەیە كاتێك لەسەر بەفرەكە دیاری كراوە. بەكار هێنانی هەموو جۆرە -5 گلۆپ و روناكیەك قەدەغەیە. قەدەغەیە جگەرەكێشان -6 لەشەودا و لەهەوای كراوەدا. سوتاندنی هەموو جوەرێك -7 لەپوش و دار كە دەبنە مایەی دوكەڵ دروستكردن قەدەغەیە. پۆشینی جلوبەرگی پێچەوانەی -8 رەنگی سروشتی گۆڕەپانی «زاب» قەدەغەیە هاوكات هەر شتێك ببێتە مایەی تیشك دانەوە وەكو ئاوێنە و هەر شتێكی تر. تەقە كردن لەفڕۆكە كەشافەكان -9 و جەنگیەكان بە هەموو جۆرێك قەدەغەیە. 19ی شوبات ی 2008 ئەمڕۆ بە فەرمانێكی وەزارەتی بەرگری تەواوی سوپای تورك دەستیان بە پێشڕەوی كرد بەرەو بەرەكانی جەنگ لە»زاب» لەالیەن تانك فڕۆكە جەنگیەكانی توركیاوە دەستی پێكرد، فەرمانەكەی دەرچوونی لەگەڵ
وەزارەتی بەرگری ،ئاماژە بوو بۆ ئەوەی كە لەوانەیە بە زوترین كات هێرشەكە لەزەمینەوە دەست پێ بكات و دابەزینی ئاسمانیش لەالیەن هێز ئامادە باشەكانی سوپای توركەوە ئەنجام بدرێت. بۆیە هەمان رۆژ ەالی 19ی شوبات تیمەكانی دابەشكردنی خوراك بەسەر تەواوی هێزەكانی ئامادە باشی توركدا گەڕان و خوراك و خواردەمەنی و پێداویستی چەند رۆژەی جەنگیان بۆ دابین كردن ،لەبەرەبەیانی 20ی شوباگ 30فرۆكەی سەیر كە ئەمە یەكەم جار بوو لەئاسمانی ناوچەكەدا بەدی بكرێن بە شێوەیەكی زۆر گاڵتە جاڕییەوە دابەزینە ناوچەكەو بە جۆرێك دەهاتنە ناو قواڵیی دۆڵەكانەوە كە لق و گەاڵی درەختەكان لەفشاری باڵەكانیان نەوی دەبون و دەنگی فڕۆكەكان زیخ و بەردی ناوەندی دۆڵەكەیان دەلەرزاند. لەم كاتەدا كاری ئەو فڕۆكانە تەنها بۆ توڕە كردنی لولەی دۆشكەكانی گەریال بوو هەتا لێیان بێنە دەست و ئەوانیش ئەو ئاواتەیان بێتە دی كە خەونیان پێوە دەدی .كەشف كردنی بنكەكانی گەریال بوو. لەگەڵ پابەند بوونی گەریال بە بڕیار و رێنماییەكانی فەرماندەی مەیدانی جەنگەوە ،بە ناچاری فڕۆكەكان هەموو ئەو جێگایانەی كە پێشتر چەندین جار بۆردومانیان كردبوو سەر لەنوێ برینی گەاڵ و داریان كوالندەوە و بەر بوونە وێزەی ئەو بنكە خەیاڵیانە ،پاشانیش بۆردومانی تەواوی پرد و رێگاكانیان كرد كە رێگای هاتوچۆی گوندنشینانی ناوچەكە بو لەهەرێمی كوردستان و خاپوریانكردن. «شەمسی» توركی و «رۆژی» كوردی لەسەرتای تورك ژەنەڕالەكانی دەستپێكردنی هێرشەكەیانەوە لە20ی شوباگ ناوی پڕۆسەكەیان نا «»Gunes یان «شەمس» ،دۆزینەوەی ئەم ناوە و ناونانی ئەم پرۆسە سەربازیەی كرایە سەر ناوچەی «زاب» هەر وا هەوانتە و لەخۆوە نەبوو بەڵكوو هەموان باش دەزانین كە فەرماندەی مەیدانی
سەرباغزی گشتی كە سەر پەرشتیاری تەواوی گەریالكانی هەر چوار پارچەكەی كوردستان دەكات بەڕێز دوكتۆر «باهۆز ئەرداڵ»ە ،نازناوی «ڕۆژ»ە .جا ناو نانی ئەم پرۆسەیە لەالیەن سوپای توركەوە بە «رۆژ» بە بەرنامەیەكی داڕێژراوەوە هاتە ئاراوە، پەیوەندیەكانی گەریال لەنێوان خۆیاندا تەنها لەرێگەی ئاالتی بێ تەلەوەیە كە لەسەر شەپۆلی درێژ كار دەكات كە دەتوانرێت لەنێوان گەریالدا لەناوچەی كرماشانەوە گفت و گۆ بكرێت هەتا لیوای ئەسكەندەرو نەلەو پەڕ ،سوپای توركیش باش دەیزانی كە «ڕۆژ» بوخۆی لەناوچەی «زاب»ەو راستەو خۆ سەرپەرشتیاری بەرەكانی جەنگ دەكات .بۆیە سوپای تورك دەیەوێت بە ناوی پڕۆسەی رۆژەوە تێكەڵ بێت و ورەی گەریالش دابەزێنێت بەاڵم هەر زوو رۆژی تورك ئاوا بوو. «دەستپێكردنی یەكەم رووبە ڕوو بونەوەی زەمینی» 20ی شوباگی 2008چیای رەش چیای رەش ناوی ئەو شاخەیە كە دەكەوێتە سەر روباری «زاب» لەیەكەمین خاڵی تەماسی نێوان سنوری عێراق و توركیا لەنزیك «جقورجا» كە لێیەوە سوپای تورك دەهاتە ناوچەی «مەتین» لەهەرێمی كوردستان و لەوێشەوە بەرەو ناوچەی زاب كە نزیك دەبوونەوە لەشارۆچكەی «ئامێدی» و «شیالدزێ» و ناحیەی «دێرەلوك»، بەرەو بەرەكانی جەنگ ،تیمی چاودێری گەریال لەچیای رەش سەرپەرشتی چۆنیەتی جواڵن و مەبەستی سوپای توركیای دەكرد و هەر زوو لەفەرماندەی سەربازیەوە فەرمانێك ئاڕاستەی گەریال كرا بۆ پێشڕەوی كردن بەرەو ئەو جێگایانەی كە سوپای تورك هیچ حسابێكی بۆ نەدەكرد .بە گەیشتنی سوپا بۆ ناوچەیەك كلەچیای رەش كە تیایدا بەفر بە بەرزی 2متر هەستابوو،
چاو نەترسانی گەریال لەهەڵمەتێكی پڵنگ ئاسادا و لەیەكەم تێسرەواندندا 20سەربازیان كوشت بە بێ هیچ زیان كەوتنێك لەگەریال كە ئەمە یەكەم زەبری كوشندە و ئاگادار كردنەوەی جەندرمەی تورك بوو ،لێرەوە زانیان بەرەو رووی كێ بوونەتەوە. «21ی شوبات دەركەوتنی حیكمەتی بەكار نەهێنانی دژە ئاسمانیەكان. بەرەنگار بونەوە و خۆ راگری بەرامبەری فڕۆكەكان و رێگرتن لەدابەزاندنی سوپای ئاسمانی لە»شكفتا بریندارا» لەپاش تێكشاندی یەكەم هێرشی سوپای تورك لەچیای رەش و كوژرانی 20سەرباز لێیان ،بە مەبەستی بەرزكردنەوەی وورەی سوپا و تۆلەكردنەوە لەگەریال فڕۆكە جەنگیەكانی توركیا بە هاوكاری فڕۆكە سیخوریەكانی ئەمریكا و فڕۆكەی جەنگی ئیسرائیل بەرەو چیای «شكفتا بریندارا» كە بەرزترین لوتكە چیای ناوچەی «زاب»ە و ناوچەیەكی گەلێك ستراتیژیە بە رێكەوتن دەتوانین بلێین چیای «شكفتا بریندارا» بە دەستی هەر الیەنێكەوە بێت ئەوە گرەوی شەرەكە دەباتەوە ،لەفەرماندەی گشتی گەریالوە فەرمان ئاڕاستەی تەواوی هێزەكانی بەرگری گەلی كوردستان لە»شكفتا بریندارا» كرا و ئاماژەیان پێكرا بە خۆڕاگری و بەرەنگار بوونەوە و نەهێشتنی دابەزینی سوپای ئاسمانی تورك كلەناوچەكەدا ،وەاڵم لەالیەن فرماندەی مەیدانی «شكفتا بریندارا» «ف» درایەوە بەوەی مەگەر بەسەر الشەی ئەودا و ئەوانەی كە لەگەڵیدان چیاكە بگیرێت ،فڕۆكە ئیسرائیلیەكان دەستیانكرد بە بوردومانێكی چڕو پڕ هەتا ئەوەندەی فڕۆكەیە هەرچیەكی لەچەك و تەقەمەنی پێبوو خاڵی كردەوەو دای دەباراندە سەر «شكفتا بریندارا» و جێگاكەی خۆی بۆ فرۆكەیەكی توركی چۆڵ دەكرد ئەویش بە هەمان شێوە و
فەرماندە «ف» :ئێمە گەلێك باشین تەواویش سەالمەتین كەسێك خوێنی لێنەهاتووە تەنها زەرەر بە قۆری و پیاڵەی چاخواردنەوەكەمان گەیشتوە!! پێكەنینی گەریال تەواوی بێسیمەكانی پڕ كرد و ماڵئاوای كرا.
چەندین كات ژمێرێك بەردەوام بوون ئەوەندەی كە بە بۆچوونی خۆیان پێیان وابوو تەنانەت گیانلەبەرێكیش لەناوچەكەدا نەماوە. لەدەورو بەری «شكفتا بریندارا» گەریالكان خەم دایگرتن بەوەی كە لەخەستی بۆردومانەكە كە خوشك و براكانیان زەرەر و زیانی زۆریان بەركەوتبێت ،بۆردومان هێور بوە و فڕۆكەكان دەستیان هەڵگرت بێدەنگی ناوچەكەی داگرت دەنگی تەقینەوە سەدای ناپاڵمەكان ووردە ووردە وەكو كز كردنی چرایەك خامۆش بوون. خێرا لەتەواوی چیا و دۆڵ و لوتكەكانی تری چواردەوری «شكفتا بریندارا» ئالەتی بێسیم كەوتە كار بۆ هەواڵ پرسینی سەنگەرنشینەكانی ئەوێ وەاڵم لەلوتكەی نەبەردیەوەو لەالیەن هەڵۆكانی «شكفتا بریندارا»وە درایەوە فەرماندە «ف» بە دەم پێكەنینەوە.. بفەرمون ئێمە لەسەر هێڵین لەچی دەپرسن ..دەخوازین حاڵتان بزانین ئێوە چۆنن و زەرەر و زیانتان چەندە؟! فەرماندە «ف» :ئێمە گەلێك باشین تەواویش سەالمەتین كەسێك خوێنی لێنەهاتووە تەنها زەرەر بە قۆری و پیاڵەی چاخواردنەوەكەمان گەیشتوە!! پێكەنینی گەریال تەواوی بێسیمەكانی پڕ كرد و ماڵئاوای كرا. بۆردومانەكە بۆچی بوو: بۆردومانی درێژ خایەنی «شكفتا بریندارا» بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێك بە مەبەستی رێگا خۆشكردن بو بۆ دابەزینی سوپای ئاسمانی لەرێگەی پەڕە شوتەوە .بۆ یەكەمین جار و دوای دەستپێكردنی بۆردومانی فڕۆكەی توركی لەماوەی زیاتر لەمانگێك فەرمانبەی گشتی بڕیاری بەشداری كردنی دژە ئاسمانیەكانی دەركرد و فەرمان درا بە تیرئەندازەكانی گەریال دۆشكەكانیان ئامادە بكەن .پاش تێپەڕ بوونی ماوەیەك لەهێوری ،كۆپتەرەكانی جۆری «سیكۆرسكی» كە سەربازیان هەڵگرتبو هاتن .لێرەدا ئەوەی كە بە خەیاڵی سوپای توركدا نەدەهات روویدا زیاتر لەمانگێكە بەردەوام بۆردومان دەكەن و گوێبیستی دەنگی
11 - 10 تاكە گوللەیەكی دۆشكا نەبوون ،بەاڵم ئێستا و لەگەڵ فەرمانی «دەنگ»دا فڕۆكە و كۆپتەرەكانی تورك بە جۆرێك شڵەژاون تەنانەت رێگای گەڕانەوەیان لێتێكچو چونكە بە یەكجار لەناوچەكانی دەورو بەری «شكفتا بریندارا»وە ئاسمانیان لێكرا بە پارچەیەك لەئاگر وە لەسەر لوتكەو بەرزاییەكانی «شكفتا بریندارا»وە گڕی دۆشكا بەفری دەتواندەوە .ئەوەی كە الی سوپای تورك بوە مایەی زەبرێكی كوشندە ولێی تێنەدەگەیشتن چیایەكی وەكو «شكفتا بریندارا» كە مەسافەیەكی بچوكی داگیر كردوە ئەمانیش لەماوەی چەند كاتژمێرێكدا زیاتر لە 60بۆمبیان پیا كێشاوەو هەر بۆمبێكی 1تەن كێشی هەیە واتە زیاتر لە60هەزار كیلۆ تەقەمەنی ئاڕاستەی ئەو گەریالیانە كراوە ،بە بۆچونی ئەوان تەنها زیندوو لەناوچەكەدا تەنها خۆیان بوون .و لەوەیش تێگەیشتن كە فەرماندەی سەربازی هێزی بەرگری لەگەلی كوردستان خاوەن توانایەكی سەربازی بەرزن ئەویش بەوەی كە لەكاتی ئەو هەموو بۆردومانەدا وەاڵمیان نەداونەتەوە ،چونكە ئەو كات وەاڵم بدرانایەتەوە ئێستا چەكێكیان نەدەما رێگر بێت لەبەر دەم دابەزینی ئاسمانی سوپای توركدا. «نەبەردیەكا بناری چیای كاركەر» لەرێگایەكی دوورو درێژەوە لەناوچەی «شیالدزێ»وە بە نێوان شاخ و دۆڵدا رێگا دەبڕن و لەرووباری «ئافشین» دەپەڕنەوەو بە ناوچەیەكدا تێدەپەڕن كە ناوی «جۆم جۆ»یە و بە تەنیشتی رووباری «جوم جۆ»دا كە ناوچەیەكی گەشت و گوزاری هێجگار دڵڕفێن و خۆشە ئەگەر سوپای داگیركەری تورك بهێڵێت شوێنی هەزاران گەشتیارە. لەرۆژئاوای ئەم ناوچەیەی چیایەكی سەركەشی كورجستان بڵند راوێستاوە ناوی «كاركەر»ە ،دەمەو بەیانێكی زوو چاودێری چیاكە ناوی «صۆفی»یە لەرێگەی دووربینە بە هێزەكەیەوە دەڕوانێتە رێگاكەو دەبینێت وا هێزێكی زەبەالحی توركی بە رێگاكەدا هاتوون و بەرەو پشتەوەی بارەگاكانی گەریال
ملیان ناوە. كاتی گەیشتنی پێشینەی كاروانەكەی سوپای تورك بۆ بناری «كاركەر»20 پێشمەرگەی چاونەترس كە یانزەان كوڕ و نۆیان كچ بوون وە كاریان پارێزگاری چیاكە و رێگاكەی بەردەمی بوو بە شێوەی شێری نێو بێششەاڵن لێیان هاتنە دەست و لەبەرەبەیانێكی زوەوە شەڕ دەستی پێ كرد و درەنگانێكی شەو و لەتاریكی شەودا دوای بەجێهێشتنی دەیان تەرم و چەندین جۆری چەك و تەقەمەنی پاشماوە سوپای تورك بەرەوە «شیالدزێ» گەڕانەوە .گەریالكانیش بە سەالمەتی و دوور لەهەر زیانێكی گیانی و مادی دەستكەوتەكانی شەڕیان بەرەو ناوەندی «كاركەر» بردەوەو پشویەكی چەند كاتژمێریان دا و ئاكامی شەڕەكەیشیان بە بێیم گەیاندەوە فەرماندەیی گشتی، فڕۆكەكانی توركیا نەیانتوانی لەم شەڕەدا بۆردومانی گەریالكان بكەن ئەویش بە هۆی زۆر نزیكیان لەیەكەوە كە حاڵەتێكی تێكپڕژان بوو ،لێرەوە سوپای تورك بۆیان یەكالیی بووەوە كە لەجەنگی رووبەروو بونەوەدا شكستخواردو دەبن. كۆپتەرێكی خوارەوەی «خستنە «سوپەر كوبرا» لەالیەن كچە گەریالیەكەوە» پاش تێك و پێك شكانی سوپای تورك و كشانەوەیان بەرەو بەرەكانی دواوەی جەنگ پێنج كۆپتەری جۆری «سۆپەر كوبرا» هاتن بە هانای جەیشە تێك شكاوەكەوە ،ئەگەرچی سوپای تورك دانی نا بە كەوتنە خوارەوەی فڕۆكەیەكداو وێنەكەیشی لەمیدیاكانەوە باڵو كرایەوە ،بەاڵم هەتا ئێستا نەزانراوە جۆری ئەو چەكەی كۆپتەرەكەی پێ خراوەتە خوارەوە چیە؟ لەبێسیمەكەی «صۆفی»شدا ئەو هەوالەدرایە فەرماندەی گشتی كە كچە گەریالیەك كۆپتەرێكی بەردایە خوارەوە و ئێستاش پارچەكانی لەسەر رێگایەكی كەمێك دوور لە»جوم جۆ» وە لەپشت گۆڕستانی شهیدان كەوتووە. «گریان و هاوار و پاڕانەوەی سوپای تورك بۆ دەرباز بوون لە»كاركەر»
لەكاتی رووبونەوەی 20گەریالكەی «كاركەر» بەرامبەر ئەو سوپا بێ شومارەی تورك ،كە لەبەربەیانیەكی زوەوە دەستی پێكردبوو هێزێكی لێدەری گەریال كە ژمارەیان 15شۆڕشگێر دەبوو بە فەرماندەیی «ماهید باشكەاڵ» لە»مەتین»ەوە بەڕێكەوتبوون بۆ هێنانی پێداویستی جەنگ و بە هاناوە هاتنی گەریالكانی «كاركەر» ،لەدەمەو ئێوارەیەكی درەنگدا تەقەمەنی گەریال رووی لەكزی كردبوو هاوكاتیش سوپای تورك هێزێكی تری مەیدانی گەیاندبووە هێزە تێكشكاوەكەی، لەكاتێكدا 20گەریالكەی «كاركەر»
ئەگەرچی پۆاڵئاسا وەستابوون و تا ئەو كاتەیش كە دەمەو ئێوارە بوو كەسیان تەنانەت لێ برینداریش نەبوبو تەنها خەمی كەمبونەوەی تەقەمەنیان بوو، بەاڵم لەكاتژمێری 8ی شەودا «ماهیر باشكەاڵ» و هاورێكانی گەیشتنە ناوەندی چیای «كاركەر» و راستەوخۆ بەرەو دامێنی چیا هاتنە خوارەوە . پاشماوە بۆ ژمارەی داهاتوو
كارەكانی بەرێتە پێشەوە یان ئەوتا خانم ڕەحیم بۆ چارەسەری كێشەكان داوا دەكات متمانەی بەتواكانی نییە ،یان ئیرەیی بەرپرسەكان جامی ئۆتۆمبیلەكانیان سپی بكەنەوەو پێدەبات ،یان خۆشی ناوێ ..هتد. بەئەزموونی خۆمان و بەئیشكردن ڕێژەی پاسەوانەكانیان كەم بكەنەوە لەم ڕێكخراوە زۆربەی كات ئەو ئاسۆ قادر كێشانەی دێنە المان ،ڕاستە پیاو ئەوان گروپێكی پەراوێزی ناو كۆمەڵگان خانم ڕەحیم لەتیف بەڕێوەبەری .بەاڵم ژیانی ئاسایی هەموو خەڵك غەدر لەژن ئەكات ،ئەیچەوسێنێتەوە بەرنامە لەڕێكخراوی ئاسودە بەگشتی نەچووەتە ئاستی پێویست ،زۆر شتی تر ،لەگەڵ ئەوشدا زۆربەی بۆ بەرەنگاری توندوتیژی دژی مێینە ،بەاڵم لەو ڕەوشەدا كەدۆخی گشتی كێشەكان ژن بۆ ژنی دروستئەكات. كەهەڵشووڕاوێكی بواری ئافرەتانە لەو ئاستەدایە ،بەدڵنیایی رەوشی ژنان ئەگەر كێشە كۆمەاڵیەتیەكان زۆر گەورە نەبن ،ئاشكرایە رێكخراوەكان دەڵێ « هەتاكو بەرپرسەكانمان باشتر نابێت. جامی ئۆتۆمبێلەكانیان سپی نەكەنەوە ،ڕێگا :پێتوایە ئەم ڕەوشە ،ڕەوشێكی لەو كاتەدا زۆربەی ئەو كەسانەی كاروانی سەپێنراوە بەسەر ژنان یان خودی كەتۆمەتیان بۆ دروستكراوە ،لەالیەن پاسەوانانی هەتاڕێژەی دروستكەری هاوڕەگەزەكانی خۆیانەوە بوختانی بەشێكی ئۆتۆمبێلەكانیان كەمنەكەنەوە ،هەتا لەو ژنانیش بۆ كراوە ،وتراوە پێش ئەوەی بمهێنێ لوتبەرزییە نەیەنەخوارەوە كێشەكان كێشەكانن؟ خانم رەحیم :دیارە پاراستنی مافی پەیوەندی لەگەڵ كەسی تر هەبووە. چارەسەر نابێت « ناوبراو لەو دیدارەدا دەڵێ « بەداخەوە تاك و دەستەبەركردنی ئازادی و لەبەرئەوە ئافرەتان خۆشیان بەشێكن لەكوردستان هەموو دەسەاڵتەكان ژیانێكی ئاسایی بۆ تاكەكانی كۆمەڵگە لەو ڕەوشەی تێیدەكەون ،لەالیەكی لەخودی سەرۆكایەتی حكومەتدا ئەركی حكومەتە ،لەكاتێكدا ئەم ئەركە چڕبونەتەوە ،ئەگەر سەرۆكی حكومەت جێبەجێ نابێت ،كارەكانی حكومەت نەبینی ئیشت بۆ ناكرێ ،ئێمە كۆمەڵێك بەباشی ناچێتە پێشەوە ،ژن دەستی ڕێكخراو بووین لە2006وە پێدراوی لەم دۆخە ناجێگیرەدا نییە .لەبەرئەوەی مانگانەمان لێبڕاوە ،كەپێشتر ئیدارەی لەناوەندی بڕیاردا خاوەنی دەنگی سلێمانی تەنها بۆ كرێ خانوو بۆی تایبەتی خۆی نییەء وەك پێویست دابینكردبووین ،بەاڵم بەبێ هۆیەكی دەستی بەم پێگەیە نەگەیشتووە ،ژن دیاریكراو ئەو پێدراوەمان بڕا ،بڕیاردەرنیە لەدیاریكردنی چارەنوسی هەرچەندە هۆكارەكەی بەناڕاستەوخۆ كێشە یەكالییكەرەوەكاندا ،لەدەست نیشانكردنی چۆنیەتی بەڕێوەچونی بەئێمە وتراوە». ژیانی ئاسایی خەڵك ئاگادار نییە، ڕێگا :ڕەوشی ژنان لەئێستادا چۆن لەبەرئەوە ڕێژەیەكی زۆر كەم لەناوەندی بڕیاردایە دەتوانیت بڵێیت ئەبینیت ؟ خانم ڕەحیم :ڕەوشی ژنان لەگەڵ ئەو لەپلەی نەبووندایە ،بەاڵم ئایا ژن دەبێتە رەوتە سیاسیەیی كەئێستا لەئارادایە هۆكاری ئەوەی كەبەسەریدا دێت، تێكهەڵكێشە ناتوانی جیابكەیتەوە ،دەكرێت بڵێین بەڵێ. ڕەوشی ژنان لەئاستێكی باشدا نییە ،ڕێگا :چۆن ؟ ئەگەر بەسااڵنی پێشو بەراوردی بكەی ،خانم رەحیم :ئەمە هەمەالیەنە ،كاتێك رەوشەكە بەرەو باشتر نەڕۆیشتووە ،باس لەوە دەكەی كەژنێك دەبێتە هۆی لەچەند ساڵی ڕابردوودا رەوشی ژنان دروستبوونی كێشەیەك بۆ ژنیكی باشتر بوو ،هەست ئەكەم شلۆقی و تر ،بۆ زانیاریتان لەكاتی هەڵبژاردن ترەوە ئەوژن و ڕێكخراوانەی كە ئێستا نائارامییەك بەوەزعەكانەوە دیارە ،بۆ نمونە 200 ،ژن هەن و تەنها لەكوردستان كارەكەن ژمارەیان زۆر باری كۆمەاڵیەتی و ئابوری و سیاسی یەك ژن دەبێتە پاڵێوراو ،دواتر بۆت كەمە و لەژمارەی پەنجەكانی دەست بەجۆرێك تێچووە ،پێویستی بەزەمەنێك دەرئەكەوێت لەو 200ژنە ،لەوانەیە 120تێپەڕناكەت .ئەوەندەی ئەم ڕێكخراو و هەیە تابگەڕێتەوە دۆخی جارانی ،رەوشی كەس دەنگی بەپیاوەكە دابێت ،دەنگی كەسایەتیانە لەناو یەكتریدا ،خۆمان لەناو ژنانیش لەو رەوشە جیاناكرێتەوە ،بەژنەكە نەدابێت ئەمە خەتایی كێیە؟ ،خۆماندا قسە بۆ یەكتر دروست ئەكەین، ڕاستە كاتێك كەباس لەڕەوشی ژنان لەبەرئەوەی ژن تائێستا نەگەیشتۆتە هەندێكجار ناگاتە ئەو رێگرییەی پیاو دەكرێت ،ئەبێت لەبابەتەكانی تری ئەو قەناعەتەی كەژنە هاوڕەگەزكەی درووستی دەكات ،لەوەدەچێت ئێستا كۆمەڵگا جیای بكەینەوە ،بەهۆی ئەوەی خۆی پەپێی پێویست ئەتوانێت هاوڕەگەز و هاوڕیانم ئەم قسانەیان
13 - 12 بەالوە ئاسایی نەبێت .كاتێك لەشوێنی ئەنجام چاالكیەك كاركردنەكەت ئەدەیت،ژمارەیەكی باش لەپیاو ئەبینی پشگیری و دەستخۆشیت لێبكات ،بەاڵم زۆر كەم ژن ئەبینیت دەستخۆشی بكات ،یان كاتێك كەدێت ڕەخنەیەكت لێدەگرێ ،لەبری ئەوەی لەسەر بناغەی بەرەوپێش چوون و زانستیانە بێت. دەبینی ڕەخنەكانی تایبەتی و پڕن لەڕق وئیرەیی ،ئەمەش بەشێكە لەو نەهامەتییەی كەئافرەتی كوردی تێدایە. لەبەرئەم هۆكارانەیە بەپێی پیویست هەبێت، كاریگەریان نەیانتوانیوە نەشمانتوانییوە كارەكان وەك پێویست بەرەوپێش بەرین .زۆرجار دەبینیت دەبینە گاڵتەجاڕی پیاوان ،هەندێكجار پێماندەڵێن خۆتان لەگەڵ خۆتان ڕێك ناكەون ،جابۆ داوای ماف بۆ خۆتان خانم لەگەڵ ڕایسدا
ئەكەن .زۆرجار وتومە «پێوستە ژنان لەنێو خۆیاندا ئاشت ببنەوە و بزانن چیان ئەوێ « .ئەوەندەی خەریكی ئەوەیەن بڵێین باپێشی فاڵنە كەس بدەمەوە ،ئەوەندە خەریكی ڵێكۆڵینەوەء لێتوێژینەوە نیین لەڕەوشی ژنان، تابزانین كێشە هەقیقەتەكانی ناوكۆمەڵگە چیە؟ هەموو ئەمانەش پێوستیان بەكاتە، شتەكان هەر لەخۆڕاء لەپڕێكدا چاك
نابێت .دەمانەێ توندوتیژی نەمێنێ، یاساش بتپارێزرێ ،كاتێك كەشتێكت بەرامبەركرا ،تابتوانی دەنگت دلێر بێت وداوای یاسایی تۆماربكەیت و كەسیش پێت نەڵێت ئەو زمان درێژە، لەبەرئەوەیە قسە دەكات. ڕێگا :لەئێستادا ڕێكخراوەكانی ژنان لەدوو بەرەدان ،هەندێكیان سەر بەئۆرگانی حیزبن ،هەندێكیشیان لەدەرەوەی حیزبن و سەربەخۆ كاردەكەن ،دەمەوێ بزانم كامیان كارامەن لەخستنەڕوی پەیامی ژنان؟ خانم رحیم :هەردووكیان پۆزەتیفن، لەبەرئەوەی بوونی ڕێكخراوەكانی حیزبی ئاسایی و سروشتیە ئەشبێت هەبێت .ئەگەر رێكخراوە حیزبیەكان بیانەوێ كاریگەریان هەبێت ،ئەتوانن زیاتر NGOكان لەرێكخراوە كاریگەرتربن ،چۆن؟ ئەوە من نیم ئەتوانم بگەمە دەسەاڵت و گاریگەریم لەسەر بڕیارەكانی ناوەندی دەسەاڵت هەبێت ،حیزبەكان پۆست وەرئەگرن، حكومەت پێكدەهێنن ،ئەچنە پەرلەمان، ئەگەر ڕێكخراوەكانی حیزب بیانەوێ لەڕێگەی حیزبەكانیانەوە كەئیشیان لەگەڵدا ئەكەن ،قورسایی دروستبكەن، ئەتوانن ،بۆ نمونەفشار درووستكردن بۆ دانان و دیاركردنی ڕێژەی ژن، دانانی وەزیری ژن .ئەمانە لەسەر ڕێكخراوەكانی ژنان كەسەر بەحیزبن پێوستە كاری بۆ بكەن ،نەك لەبەر خاتری خاتران بێت ،ئەو رێژە كۆتاییەی كەبۆ ژنان دانرا ئازایەتی كوردستانی تێدانیە .حەز ئەكەم ئەمە مانشێتی گۆڤارەكەتان بێت «پێویست ناكات حكومەتی هەرێمی كوردستان منەت بكات بەسەر ژناندا بڵێت من ڕێژەی كۆتام بۆ داناون» .ڕێژەی كۆتا لەسەردەمی برێمەردا بوو ،ئەویش بۆ هاوكاری كۆمەڵێك ڕێكخراوی ژنان و كەسایەتی بوو ،كەئێمەش كۆمەڵێ ئافرەت بووین بەشداریمان كرد لەخۆپیشاندانەی كەلەگۆڕەپانی «تحریر» لەبەغداد ئەنجامدرا ،دوای فشارێكی زۆر برێمەر ڕێژەی كۆتای رێكخراوەكانی لەسەر سەپاند. ئافرەتانە كەسەر بەحیزبن ،دۆخی
ژنان باشبكەن ،بەشداریان پێبكەن لەنێو دەسەاڵتی سیاسیدا .شەرمە بۆ حیزبە كوردییەكان كەتائێستا هیچ ژنێك لەمەكتەبی سیاسیاندا نەبێت، لەكاتێكدا باسی دیموكراسی و مافی ژنان دەكەن .ئەو باسكردنەش تەنها بۆ جوانكردنی لێدوان و گفتوگۆكانیانە لەكاتی دەركەوتنیان لەمیدیاكاندا، تائێستا ڕێژەیەكیان نییە بۆ ژن ،تەنها یەكگرتووی ئیسالمی نەبێت .لەالیەكی ترەوە ڕێكخراوە NGOكان دروستە هەبێت ،لەهەموو دنیادا كۆمەڵگەیەك كاتێك هەڵدەسەنگیرێت بەكۆمەڵگەیەكی مەدەنی ،كاتێك ژمارەی ڕێكخراوەكانی مەدەنی تیایدا زیادبێت .لەم قۆناغەدا ڕێكخراوە NGOكان كاری باشتریان كردووە ،وەك لەڕێكخراوە حیزبیەكان، بەاڵم بوونی هەردووكیان بەقازانجی بزووتنەوەی یەكسانیخوازی ژنان تەواو دەبێت. ڕیگا :ئایا ئافرەتانی پەرلەمانتار لەناو پەڕلەمانی كوردستان كاریگەریان هەبووە لەگەیاندنی كێشە و داواكانی ژنان؟ خانم رحیم :لەئیسێتادا پەرلەمانی كوردستان خۆشبەختانە ژنی لێهاتووی تێدایە ،ژنی تێدایە ئەتوانرێت پشتیان پێ ببەسترێت ،بەاڵم بیرت نەچێ پەرلەمان بەدەست كێوەیە؟ ئەی رۆڵی دوو حیزبە سیاسیەكەیە ،زۆرینەی دەنگەكان كێن؟ پیاوەكانن ،لەبەرئەوە ئەگەر دەنگی ژنی كارامەش هەبێت هیچی پێناكرێت. ڕیگا :پەیوەندی ڕیكخراوەكەی ئێوەو بەڕێوبەرایەتی بەداوداچونی توندوتیژی ژنان چۆنە؟ خانم رحیم :پەیوەندیمان باشە، هەرچەند لەسەرەتادا من ڕەخنەم لەو بەڕێوبەرایەتییە هەبوو ،كەپێویست ناكات ئەو بەڕێوبەرایەتیە لەنێو وەزارەتی ناوخۆدا بێت ،پێویست بوو جیابێت ،دەزگایەكی تایبەت بێت حكومەت بۆ ئەو مەبەستە دروستی بكات .بەاڵم دوای دروستبوونء دەست بەكاربونی بەڕاستی هەندێك كاری باشیان كرد ،ئێمە سروشتی كارەكەمان وایە پێویست ئەكات لەگەڵ دەزگاكانی پۆلیس و ئاسایش و دادگا پەیوەندیمان
باشبێت ،ئەگەرنا كارەكانمان باش ناچێت بەڕێوە ،لەبەرئەوە پەیوەندیمان لەگەڵ هەمووالیەك باشە. توندوتیژی بەڕێوبەرایەتی رێگا: دژی ژنان ،توانیویانە پاریزگاری لەشێڵتەرەكانتان بكەن؟ خانم رحیم :ئەوە ئیشی ئەوان نییە ئێمە لەشێڵتەرەكەی پارێزگاری بكەن ،چونكە ئەوان بۆ ئەوە دروست بوون كەكێشەی ئەو ژنانە چارەسەر حكومەت الیان، بكەن،كەدەچێـە پاسەوانی بۆ دابین كردووین ،بەاڵم بەپێ پێویست نەبووە ،دوو سێ پاسەوانەكانیش جارهەوڵدراوە پاشەكشێی پێبكەن، ڕێگا :ئایا ئەوە بڕیارێكی هەڵە بووە؟ خانم رحیم :لەوانەیە هەڵە بێت، هەرچەند هەندێ ڕێكخراوی NGO پێویستی بەپاسەوان كردن نییە ،بەاڵم ئەوەی پێویستی بەپاسەوان هەیە باحكومەت پاسەوانی بۆ دابین بكات. بەاڵم زۆربەی جار بڕیارەكان لەناو حكومەتی هەرێمی كوردستاندا لەسەر بنەمای مەزاج و بۆچونی كەسییانە دروست دەبێت ،نەك لەسەر بنەمای زانستیء لێهاتوویی كەسەكە. ڕێگا :پەیوەندی ئێوە و دەسەاڵت چۆنە؟ خانمرحیم :پەیوەندی ئێمە و دەسەاڵت پەیوەندییەكی یتەو نییە ،ئاشكرایە هەر حكومەتێك بەهەڵبژاردن بێتە سەر دەسەاڵت ،ئەبێت نوێنەرایەتی هەموو توێژ و گرووپەكانی كۆمەڵگا بێت، هەمووجارێك ئەو پرسیارەم الدروست ئەبێت ،دەسەاڵتی كوردستان بەو شێوەیە كاردەكات ،كەئەو هەستە الی خەڵك درووست بكات ئەو نوێنەرایەتی ئەوان دەكاتء كارەكانیان بەشێوەیەكی ئاسان بۆ بەڕێوە بەرێت. رێگا :راتان لەسەر ئەو رێكخراوانە چییە كەپارە لەحیزب وەردەگرن؟ ڕێكخراو هەیە ،پارە لەحیزب وەردەگرێت و خۆی بەحیزبیش نازانێت، زۆربەشیان خۆی بەبێالیەن دەداتە قەڵەم ،هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگرێتەوە بەشێوەی ئیشەكانی حكومەت سیستماتیك و پڕۆفیشنااڵنە بەڕێوە
نابات ،تاكو لەسەر بنەمای چاالكی و توانا و ئیشەكانی بوودجەی بۆ تەرخان بكرێت ،لەسەر بنەمای الیەنداریء مەحسوبیەت ئەم كارە ئەكرێت ،كەسێك لەفاڵنە وەزارەتە ئەناسیت ئێشەكەت بەڕێوە دەچێت ،نایناسی كارت ناچێت بەڕێوە ،ئەمە كێشەكەیە. ئێمە بۆ خۆمان ماوەیەكی زۆرە داوای بینینی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانمان كردوە ،تائێستا نەمانتوانیوە بیبینین .ئایا ئەم پەیوەندییە چۆن دەبینن .بەداخەوە لەكوردستان لەخودی دەسەاڵتەكان هەموو سەرۆكایەتی حكومەتدا چڕبونەتەوە، ئەگەر سەرۆكی حكومەت نەبینی ئیشت كۆمەڵێك ڕێكخراو بۆ ناكرێ .ئێمە بووین لە2006وە پێدراوی مانگانەمان لێبڕاوە ،كەپێشتر ئیدارەی سلێمانی تەنها بۆ كرێ خانوو بۆی دابینكردبووین، بەاڵم بەبێ هۆیەكی دیاریكراو ئەو پێدراوەمان بڕا ،هەرچەندە هۆكارەكەی بەناڕاستەوخۆ بەئێمە وتراوە. ڕێگا :ئەوهۆكارە ناڕاستەوخۆیە چیە؟ خانم رحیم :هۆكارەكەی ئەوەیە ئەم ڕێكخراوانە ئەندامی فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی بووین ،لەو كاتەدا داكۆكیمان لەو كەسانە دەكرد كەبەشداریان لەخۆپیشاندانەكانی ئەو كاتەدا كردبوو ،بەاڵم بەبێ بڕیاری دادوەر دەستگیر كرابوون ،هەموو بەهانەیان ئەوە بوو گوایە ئێمە پشگیری خەڵك ئەكەین بۆ خۆپیشاندان، فیدراسیۆن تاكە مەبەستی ئەوە بوو كەبەشێویەكی سلبیی بەبێ توندوتیژی خۆپیشاندان بكرێتء خەڵك بەشێوەیەكی مەدەنیانە داواكارییەكانی خۆی بخاتە روو ،لەهەمان كاتدا دەسەالتء دەزگا پەیوەندیدارەكان لەوە ئاگادار بكاتەوە، كەناكرێت بەتوندوتیژی بەرامبەر خەڵكی سیڤڵ بەكار بهێنیتء بەبێ فەرمانی دادوەرء بەشێوەیەكی رەشبگیریانە خەڵك دەستگیر بكرێت ،زۆر هەوڵماندا كێشەكە چارەسەر بكەین ،بەاڵم دەچووینە الی هەر كەسێك ،ئەیووت ئەم كێشەیە كێشەیەكی سیاسییەء لەدەستی ئێمەدا نییە .لەگەڵ ئەوەشدا لەدوای ڕوداوەكەی ئاسودە لە11ئایار
بوو12 ،ی هەمان مانگ كۆبوونەوەی لیژنەی بەدواداچوونی توندوتیژی هەبوو لەئەنجومەنی وەزیران ،ئەوەی بەئێمە گەیشتووە ،كەجەنابی سەرۆكی حكومەت خۆی وتوێتی ،ڕێكخراوی ئاسودە و هەموو ئەو ڕێكخراوانەی وەكو ئەوان كاردەكەن ،دەبێت هەرچی پێویستییان هەیە ،لەپاسەوان و بودجە و یارمەتی بۆیان دابینبكرێت .ئەمڕۆ كەبۆ زیاتر لەدوومانگ تێپەڕیووە، نەكەسمان بینیوە و نەئەشزانین چۆن بگەینە ئەوان .ئەمەیە پەویوەندی ئێمە و دەسەاڵت. رێگا :تاچەند مافی ژنان لەزۆرێك لەناوەندەكاندا وەك بابەتێكی مەوزوعی باس و خواستی لەسەركراوە ؟ خانم رحیم :باسیكردنی دۆزی ژنان بۆتە مۆدێل ،ئەوندەی باس و خواست دەربارەی كێشەی ژنان ئەكرێت ،كەمتر بایەخ بەبابەتێكی تر دەدرێ ،بەاڵم گرنگ ئەوەیە ئەم باسكردنە چەندێك بەبەرنامەو سیستماتیكە. ڕێگا :نابینن زیاتر پیاوان باس لەماف و كێشەكانی ئافرەتان ئەكەن ،وەك لەئافرەتان خۆیان؟ خانم ڕحیم :راستە ژنان خۆیان قسە لەسەر كێشەكان دەكەن ،بەاڵم بەحوكمی ئەوەی كۆمەڵگای ئێمە پیاوساالرییە، هەموو قسەكردنء بڕیاركان لەدەستی پیاودایە ،لەبەرئەوە لەوێشدا هەق بەخۆی دەدات زۆرترین قسەی هەبێت، بەاڵم ئەم قسەكردنە ژنان دەتوانن سوودی لێوەربگرن ،تائێستاش هەندێك ژن گاڵتەی بەوە دێت كە لەبواری كێشەء مافی ژناندا كاربكات .بەداخەوە ژنان ئەوندە كەوتونەتە ژێر گاریگەری پیاوانەوە ،جائەو پیاوە مێرد ،كوڕ، هاوڕێ ..هتد بێت .لەبەرئەوەی بەشێك لەژنان هەست دەكەن ئیشەكەیان تەنها بریتیە لەوەی نان بخوات و خۆی بگۆرێت و بچێتەدەرەوە یان كەسێك حەزی لێبكات و دواتر شووبكات ،ئەمە الی ئەو هەموو شتێكە ،راستە ئەمانە بەشێكن لەسونەتی ژیان ،بەاڵم مرۆڤ بەبێ ئازادیء كەرامەتی مرۆیی مانای چی دەگەێنێت. ڕیگا :ئایا ڕاگەیاندن چۆن مامەڵەی
15 - 14 كێشە
وگرفتەكانی
ژناندا
لەگەڵ كردووە؟ خانم رحیم :ڕاگەیاندن هەندێكجار ناهەقیەكی زۆری لەبەرامبەر ژناندا كردووە ،ناهەقیەكان بەرچاون ،ژن بۆتە هۆكارێك بۆ گەرمكردنی بازاڕی ڕۆژنامە و گۆڤارەكان .نمونە ئەگەر گۆڤارێكی كۆمەاڵیەتی هەبێت ،بۆئەوەی پڕفرۆش بێت ،وێنەیەكی جوانی ژن دەخاتە سەر بەرگەكەی ،نابێت تەنها جوانیش بێت بەڵكو زۆربەی جەستەشی دەركەوتبێت. ڕۆژنامە و سایتەكان بەداخەوە باشتر بوو رۆڵێكی زۆر باشتر و كاراتر ببینن لەبواری مافەكانی ژناندا ،زۆرجار هەواڵی كوشتنەكان زۆر بەهەڵە باڵودەكەنەوە، لەسەر هەندێ:جار بۆنمونە باڵوكردنەوەی هەواڵێك گەورەترین كێشەی كۆمەاڵیەتی لێدەكەوێتەوە ،یان كێشەیەكی بچوك ئاڵۆز دەكات ،ئەمە نەخزمەت بەكێشەكە دەكات ،نەئاستی پەرەسەندنیش بەرز دەكاتەوە ،ناكرێت رۆژنامەء سایتەكان ژن یان هەر جومگەیەكی كۆمەاڵیەتی وەك هەواڵێك تەماشا بكەن ،بەڵكو ئەخالقیاتی رۆژمانەنووسی رێگە نەدات هەواڵێكی ئەو كارەساتێكی لێبكەوێتەوە ،ناكرێت ژن بكرێتە سووتەمەنی بۆ تەنها ئەوەی هەواڵێ :بوروژێنیت ،كاتێك كەباسی گەندەڵی یان ناعەدالەتی كۆمەاڵیەتی دەكرێت ،ژن نەبێتە سووتەمەنی گوایە فاڵنە بەرپس پەیوەندی لەگەڵ ئەوەندە ژن هەیە ،كەئەمە زۆرجار ئەوەندەی زیانی بۆ ئەو كەسانە هەیە كەلەو دەزگایەی ئەو بەرپرسە كاری تێدا دەكات ،ئەوەندە بۆخودی بەرپرسەكە زیانی نییە ،تەنانەت ئەگەر شانی ئەویش بگرێـتەوە ،لەوە بێباكە ،چونكە ئەو باسكردنە بۆ ئەو دەبێـە شانازیء فحولیەت ،دواتر ژن ئەبێت باجی ئەو قسانە بدات.زۆر جار كە ژنیكیش ئەگەر پۆستێك وەربگرێت باس لەوە دەكرێت لەبەرئەوەی جوانە كرا بەوەزیر ،یان لەبەرئەوەی كچی فاڵنە كەسە بۆیە كراوەتە وەزیر ،ئەی بۆچی ناچی خاڵە الوازەكانی پیاوەكان باس ناكەن ،ئەمەش خۆی لەخۆی داژنی كردۆتە سوتەمەنی،
ئەمەش وایكردووە ژن بەهۆی تۆمەتی سێكسییەوە دەكرێتە هۆكار بۆ نمایشی گەندەڵی یان ناعەدالەتی بەرپرسان. ڕێگا :جۆری ئەو كەیسانەی كەدێنە التان چین؟ خانم رحیم :جۆری كەیسەكان زۆرن، لێدانە ،توندوتیژیە ،ژن بەژنە ،بەشودانی زۆرە ،یان ئەو خێزانانەی دەیانەوێ بەزۆر لەشفرۆشی بەكچەكانیانەوە بكەن ،خیانەتی هاوسەری ...هتد، زۆربەی ئەو خیانەتە هاوسەریانەی دێنە المان .بەهۆی بنكەكانی پۆلیسەوە دێنە المان ،خیانەتی هاوسەری بەپێی یاسا الی ئێمە تاوانەء ئەبێت ئەو كەسە بەپێی ماددەی یاسای سزا بدرێت ،كە ئێستا لەعێراق كار بەو یاسایە دەكرێت، كەئەبێت ئافرەتەكە سزابدرێت نەك پیاوەكە ،زۆر لەڕێكخراوەكان خەڵك گلەیی ئەوەیان لێدەكات ،كەهاوكاری ئەو جۆرە ژنانە دەكەن ،زۆرجار بەخۆم وتراوە كەئێمە هاوكاری ئەوكەسانە دەكەین كەخیانەتی هاوسەری دەكەن، ئەمە تاڕادەیەك ڕاستە ،نەك من ،كەس لەگەڵ ئەوەدا نییە كەڕێگە بەخیانەتی لەم شێوە بدرێت ،بەاڵم ئەوانەی كەدێنە المان بۆ پاراستنی گیانی ئەو كەسایەنە لەتوڕەیی دەوروبەر ،وەك حاڵەتێكی مرۆیی ،نەك بەرگریكردن لەو خیانەتەی ئەنجامیداوە ،بەاڵم نەبۆ پیاو نەبۆ ژنیش شیاو نییە لەژێر چەتری هاوسەرگیریدا پەوەندی تر دروستبكەن ،ئەگەر پەیوەندیەكەت پێقبوڵ نییە،جیابەرە و بەدوای ژیانێكی تردا بگەرێ كەخۆت ئەتەوێت. حەزدەكم ئەوەش بڵێم ئەوانەی كەدێنە المان تەنها لەسەر مەسەلەی شەرەف نییە ،زۆرجار خێزانەكەی نەیهێشتووە بخوێنێت یان لەسەر لێدانێكی سادە هاتۆتە سەنتەرەكەمان . باوەڕت بێت ژنی واهەیە كەچوین قسەمان لەگەڵدا كردووە ،لەسەر كێشەی واخۆی سوتاندووە پێكەنینینت دێت، حەزئەكەم بزانین ژیان هەمووی بریتی نییە لەدەست بەسەرداهێنانء سۆزء خۆشەویستی ،ژیان كێشمەكێشیشی تێدایە ،ئەگەر ژیان هەمووی پێكەنین بووایە نرخی گریانمان نەئەزانی .لەم
سێ چوار ساڵەی كۆتاییدا ،ئەوەی كاریگەری خراپی لەسەر ڕەوشی ژنان دروست كردووە ،ئەو كرانەوە خێرایەیە كە بەسەر دونیایی دەرەوەكرایەنەوە، كاتێكمان زانی هەموو شتێك هات، لەبەرئەوەی ئەم كرانەوە خێرایە و هاتنە ناوەوەی ئەم هەموو تەكنەلۆژیایە بۆ كوردستان توندوتێژی لەبەرامبەر ژناندا زیادكردووە. ڕێگا :ئەگەر شتێكمان بیرچوبێ و بیتەوێت ئاماژەی پێبدەیت ؟ خانم رحیم :هیوادارم ژنان لەگەڵ خۆیان ئاشتبنەوە ،حكومەت ئاوڕێك لەخەڵك بداتەوە ،بەتایبەت ڕێكخراوەكانی ژنان بەحیزبی و ناحیزبیەوە ،بەڕاستی ئەم قەوارەیەیی كەئێستا كورد هەیەتی حەیفە لەدەست بچێت .ئەوەندەی بیر لەڕووخان دەكەینەوە ،باهەوڵی دروستكردنی بدەین .بائەوەندە خۆمان نەشكێنینەوە، ئەزانم خەڵك ماندووە ،بەاڵم ئەو خەڵكەی لەناو دەسەاڵتە پێویستی بەگۆڕانە ،پێویست ئەكات خەڵك ئاشت بكاتەوە ،ئەمەش بەچاكسازی دەكرێت، پڕۆژە و خزمەتگوزارییەكانی حكومەت لەخزمەتی خەڵك دابێت .هەمیشە وتومەء دەیڵێم هەتاكو بەرپرسەكانمان جامی ئۆتۆمبێلەكانیان سپی نەكەنەوە، كاروانی پاسەوانانی هەتاڕێژەی ئۆتۆمبێلەكانیان كەمنەكەنەوە ،هەتا لەو لوتبەرزییە نەیەنەخوارەوە كێشەكان چارەسەر نابێت .با لەمەودوا حكومەت شەفافانە مامەڵە بكات ،لەسەفەرێكمان بۆ ئەمریكا یەكەم شت پێان وتین موچەی جۆرج بۆش 125000دۆالرە بۆ ساڵێك. بەاڵم كێ دەزانێـ موچەی سەرۆكەكانی ئێرە چەندء سامانیان چەند هەیە ،لەم چەند سااڵنەی دوایدا دەستگەیشتن بەزانیاریەكان كەمبۆتەوە ،كەدەبوایە پێچەوانەكەی روویبدایە. هیوادارین ئەو هەموو جوانییەی دەسەاڵت باسی دەكاتء ئەیخاتە بەردەم میدیاكان ،چارەكی ئەوە لەسەر ئەرزی واقع بەرجەستەی بكات ،بەتایبەتی لەمەڕ دۆزی ژن.
دیالۆگێك لەگەڵ نعۆم چۆمسكی «ئەگەر جۆرج دەبلیوبۆش دادگاییەكانی بەپێوەرەكانی نۆرمبێرگ حوكم بدرێت ئەوابریاری بۆدەردەچوو، لەسێدارەدرانی بریارەكە شێوەش وەبەهەمان بەسەر یەكەبەیەكەی ئەوسەرۆكانەی ئەمریكاشدا دەبێت كەلەوەتای جەنگی دووەمی جیهانیەوە حوكمیان كردووە، بەجیمی كارتەریشەوە ! .ئەم ئەگەرانە
هی نعۆم چۆمسكین لەهێرشەكەی ئەم دواییانەی لەدژی ئەورێگایەی كەواڵتەكەی رەفتاری پێ دەكات لەجیهان ،كەناوی دەبات بە» هەیمەنە یان مانەوە گەڕانی ئەمریكا بەدوای كۆنترۆڵكردنی ئەم هەسارەیە» جێری باكسام لەڕاڕەوەكانی باڵی ئاشوری
لەمۆزەخانەی بەریتانی ئەم دیالۆگەی لەگەڵ چۆمسكی ئەنجامداوە كەبەم جۆرە دەست پێدەكات: جێری باكسام :لەوەی كەناوی دەبەی بەپرەنسیپەكانی جۆرج دەبلیوبۆش شتێكی نوێ نابینی؟ نعۆم چۆمسكی :هەڵبەت .ئەمە جیاوازە، خەڵكی واتێدەگات كەئەمە پرەنسیپێكی شۆرشگێرانە بێت ،بۆنمونە هنری كیسنجەر بەو پرەنسیپە نوێیە شۆرشگێرانە وەسفی دەكات كەرژێمی ویستفالیای پارچە پارچە كرد كەرژێمی سەدەی حەڤدەهەمی نێودەوڵەتی بوو ،هەروەها پارچە پارچەكردنی پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتوەكانیش، بەاڵم سەرەرای ئەوەش ئەمە پرەنسیپێكە لەناو سیاسەتی نوخبەی دەرەوەش بەشێوەیەكی فراوان رەخنەی لێگیراوە، لەراستیشدا پرەنسیپێكی نوێ نیە ،پرەنسیپێكی زۆرسەیرە! باكسمان: جێری 11 دەبوایەلەدوای واڵتە ئەیلول ی یە كگر تو ە كا نی ئەمریكا چی بكات؟ یەكگرتوەكان واڵتە هێرشێكی قوربانی سەیربوولەسەرئاستێكی پێویست نێودەوڵەتی، بوولەسەری چی بكات جگەلەهەوڵدانی ئەوەی .. نعۆم چۆمسكی :بۆچی 11ی ئەیلول هەڵدەبژێری؟ بۆچی 1993 هەڵنابژێری؟ ئەو راستیەشی كەكردەی تیرۆریستی لە 11ی ئەیلول سەركەوت، لەشیكردنەوەی مەترسیەكە ناگۆرێ، لەساڵی 1993گروپێكی جیهادی لەسەر شێوازی ئەمریكی ،زۆرنزیك بوون لە لەبەریەك هەڵتەكاندنی سەنتەری
بازرگانی جیهانی ،كەلەگەڵ پالنێكی باشتریشدا دەیان هەزاریان لەخەڵكی دەكوشت ،وەلەوەتای ئەوكاتەوەش شتێكی زانراوە كە رودانی كاری لەو جۆرە زۆرنزیكە ،لەراستیشدا لەماوەی سااڵنی نەوەدەكان چەندین ئەدەبیاتی تەكنیكی هەبون كەپێشبینیان لەوە دەدا، وەواشمان لێ هات بزانین چی دەكەین، ئەوەی تۆدەیكەی كارێكی پۆلیسیە كە كارە تیرۆریستیەكانی پێ دەوەستێنرێت، ئەمەش لەپێشودا سەركەوتووبوە. جێری باكسمان :بەاڵم تۆبەومانایە پێشنیازی ئەوە دەكەی كەواڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا خولقێنەری خودای تۆڵەی تایبەت بەخۆیەتی؟ نعۆم چۆمسكی :ئەمە رای من نیە، ئەمە تەقریبەن رای هەمووپسپۆرێكی چاوێك تیرۆرە،
د ە ر ب ا ر ە ی ل ە س ێ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـــ بگێڕە بۆنمونە بڵێ كتێبەكەی ئەم دواییەی (جیسۆن بیرك) لەمەڕ القاعیدە ،كە لەوباسەدا رێك باشترینیانە ،ئەوكتێبە لەمیانەی تۆمارەكاندا رامان دەكێشێ بۆئەوەی هەمووروداوێك كەچۆن بزانین لەروداوەكانی توندوتیژی بەدڵنیاییەوە لەبە سەربازگرتنی ئەندامان وكۆمەكی كردن وئامادە كردندا زیاتری كردووە، جیسۆن دەڵێت كەئەوە قسەی ئەوە من دەیگوازمەوە كە( بەدڵنیاییەوە هەمووكارێك لەكارە توندوتیژیەكان سەركەوتنێكی بچوكن بۆئوسامە بن الدن) جێری باكسمان :بەاڵم بۆچی واتەصەوردەكەی كەجۆرج بۆش بەوشێوەیە رەفتاردەكا؟ نعۆم چۆمسكی :چونكە باوەرم وایە ئەوان بەوئەندازەیە بایەخ بە تیرۆر نادەن ،لەراستیدا ئێمە ئەوەدەزانین هێرشی عێراق بەنمونە وەرگرە، لەئاژانسەكانی هەمووپسپۆرێك دەكرد پێشبینیان ئیستخبارات كەپەالماری سەرعێراق لەهەرەشە
17 - 16 تیرۆریستیەكانی لەوجۆرەی كەالقاعیدە دروستیان دەكات زیاتردەكات ،وە رێك ئەوەش روی دا ،خاڵەكە ئەوەیە كە... جێری باكسمان :كەواتە ئەوهۆیە چیە كەوایان لێ دەكات ئەوكارەبكەن؟ نعۆم چۆمسكی :چونكە غەزوی عێراق لەخودی خۆیدابەهای هەیە ،مەبەستم دامەزراندنی.. جێری باكسمان :بەها؟ چ بەهایەك؟ نعۆم چۆمسكی :دامەزراندنی یەكەم بنكەی سەربازی ئەمین ،لەدەوڵتێكی ناسەربەخۆلەناوجەرگەی پاشكۆی ناوچەی بەرهەمهێنانی وزە لەجیهاندا. جێری باكسمان :ئایاباوەرت وانیە كەتەنانەت باشترە كەگەلی عێراق لەوتاغیە رزگاری بوو؟ نعۆم چۆمسكی :گەلی عێراق لەدوو رژێمی وەحشی رزگاری بوو ،یەكەمیان ئێمە قسەی لەسەردەكەین ،ئەوەكەی ترقسەكردنمان لەسەری نەخستۆتە روو ،ئەو دوورژێمە وەحشیە ،رژێمی حسێن صدام
جۆرج بۆش وتۆنی بلێری سەرۆك وەزیران ،یەكسان بن بەچەندرژێمێكی وەك چەندناوچەیەكی عێراق؟ نعۆم چۆمسكی :زاراوەی یەكسان بونی ئەخالقی ،زاراوەیەكی وروژێنەرە بۆبایەخ پێدران ،وەك منیش بیزانم ( جین كیركباتریك) دایهێناوە وەكو هۆكارێك كەبەهۆیەوە هەوڵ دەدات رەخنە گرتن لەسیاسەتەكانی دەرەوەوبریارەكانی دەوڵەت قەدەغە بكات ،ئەمە فیكرەیەكە كەمانای نیە ،هەرچۆنێك بێت یەكسان بوونی ئەخالقی نیە. جێری باكسمان :ئەگەربۆتاك( فرد) كەلەدیموكراسیەتێكی وابشتربێت لیبراڵدابژی ،ئایا سودێك هەیە بەهۆی باڵوكردنەوەی ئەو دیموكراسیەتە دەستمان بكەوێت بەهەرچۆنێك بوبێت كەبتوانین بیكەین؟ نعۆم چۆمسكی :ئەمە ئەوپرسیارەمان كەجارێكیان بیردێنێتەوە لەمەڕشارستانیەتی خۆرئاوا لەغاندی كرا ،كەشارستانیەتی خۆرئاوا چۆن دەبینی؟ غاندیش گوتی ( :لەوانیە باش فكرەیەكی لەراستیدا بێت، لەوانیە فكرەیەكی باش بێت كەبەهاكانی دیموكراسی لیبراڵی باڵوبكرێنەوە بەاڵم ئەمە ئەوەنیە كەواڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا وبەریتانیا هەوڵی باڵوكردنەوەی دەدەن ،وەئەمە ئەوە نیە كەلەرابردوودا كردوویانە، چاوێك بگێرە بەسەرئەوناوچانەی ئەوان كەلەژێردەسەاڵتیاندان دیموكراسی ولیبراڵی باڵوناكەنەوە ئەوەی كەباڵوی دەكەنەوە بریتیە لەمل پێ كەچكردن وپاشكۆیەتی) ،زۆرتر لەوەش زۆرزانراویشە كەئەمە بەشی هەرە گەوریە لەهۆی بەرهەڵستی گەورەی دژبەسیاسەتەكانی واڵتە ئەمریكالەخۆرهەاڵتی یەكگرتوەكانی ناوەراستدا ،لەراستیشدا ئەمە لەسااڵنی پەنجاكانیشدا شتێكی زانراوبووە. جێری باكسمان :بەاڵم ئێستا پێكهاتەیەكی تەواوهەیە لەواڵت ،لەخۆرهەاڵتی ئەوروپا كەلەوانەیە بڵێن ئێستا باشتردەژین لەوەی كەپێشوترولەسایەی
ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ د ا ر ە د ا ن ی ج ۆ ر ج ب ۆ ش ورژێمی سزائەمریكی وبەریتانیەكان بوون ،كەعێراقیان وێران كرد ،وەسەدان هەزرایان لەعێراقیەكان كوشت ،وەعێراقیەكانی ناچاركردكەپشت بەصدام حسین ببەستن ،ئێستا دەتوانی بەروونی سزاكان بگۆریت بەچەكی باشتربۆوێرانكردنی كۆمەڵگا بەبێ پەالماردانی ،ئەگەرئەمە ئەوە بوبێت كەرووی دا هەرگیزمەحاڵ نەبوو كەبەهەمان هۆكارگەلی عێراقیش صدام حسێنیان رەوانەی هەمان چارەنوسی درەندەكانی تری وەك چاوچیچكۆوسۆهارتۆودفاییە وماركۆس بكەن كەئەمریكاوبەریتانیا پشتیوانیان لێ دەكردن، جێری باسكمان :پێدەچێت تۆئەوە بخەیتە روو یان شیمانەی ئەوە بكەیت، لەوانەشە هێرشیشت بكەمە سەر بەاڵم واپێدەچێت كەتۆگومانی ئەوەبكەی كەسەرانی واڵتە هەڵبژێردراوەكان لەرێگای دیموكراسیەوە لەنمونەی
ئیمپراتۆریەتی سۆڤیەتیدا دەژیاین، ئەمەش دەرەنجامێكی تری رەفتارەكانە لەخۆرئاوا ! نعۆم چۆمسكی :وەكۆمەڵێك لەواڵتیش هەن كەلەبواری دەسەاڵتی ئەمریكیدان وەك واڵتەكانی ئەمریكای ناوەراست وكاریبی ،لەوانەی كەئارەزوومەندی ئەوەن كە بیان توانیبایە لەدەسەاڵتی ئەمریكی ئازادبن ،ئێمە زۆرئاگادارنین لەوەی كە لەو واڵتانە روودەدات، بەاڵم ئەوان بەئاگان ،لەهەشتاكان ولەقۆناغە ( ریگان) یەكەیدا دەستیان بەسەربارودۆخەكەدا گرتبوو ،سەدان هەزاركەس لەئەمریكای ناوەراست سەربران ،واڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا هێرشێكی تیرۆرستی تێكشكیێنەری لەدژی نیكاراگوا ئەنجام دا ،لەبنچینەشدا وەك جەنگێك لەدژی كڵێسا ،سەرۆكی تیرۆركردوشەش قەشەكانیان لەرۆشنبیرانی گیزۆتیتی پێشەنگیشیان كوشت ،لەسلڤادۆریش ئەمە سەردەمێكی وەحشیگەریانە بوو ،لەوێ چیان نەسەپاند؟ ئەوە دیموكراسی لیبراڵی بوو؟ نەخیر !! جێری باكسمان :لەدوو یاسێ بۆنەدا، باست لەپەیوەندیەی نێوان واڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بەریتانیاكردووە، ئایا تێدەگەی كەبۆچی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا ئەوجۆرە رەفتارانە لەعێراق وئەفغانستاندا دەكات؟! نعۆم چۆمسكی :هەڵبەت ئەگەرسەیرێكی مێژوی بەریتانیای دیبلۆماسی كەیت وبگەرێیتەوە بۆسااڵنی چلەكان ،دەبینی كەپێویست بوو لەسەر بەریتانیا بریارێك بدات ،بەریتانیا هێزی گەورەی جیهان بوو واڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكاش سەرەرای ئەوەی كەواڵتی هەرە دەوڵەمەندیشە لەجیهان بەاڵم ئەوكات بەپلەیەكی دوور گەمە كەرێكی بنەرەتی نەبوو لەدیمەنی هەسارەیی، مەگەرلەرووی ئیقلیمیەوە ،بەنزیك بونەوەی كۆتایهاتنی جەنگی دووەمی جیهانیش ئاشكراوروون بوو كەواڵتە یەكگرتوەكانی دەبێتە هێزێكی بەرباڵو، وای لێهات كەهەمووكەس ئەوراستیە بز ا نێ ، وەرگێرانی :شۆڕش ئەنوەر
لەسەربەریتانیاش پێویست بوو رێگایەك دیاری بكات ،یا ببێتە بەشێك لەوەی كەلەوانەیە لەدواجاردا ئەوروپا بێت، كەلەوانەیە بەرەوسەربەخۆیی بروات، یان ئایا دەبێتە ئەوەی كەنوسینگەی شریك)ە بەهاوبەش( دەرەوە بچكۆالنەكەی واڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا ناوی دەبات؟! بەم جۆرە ،بۆنمونە لەكاتی قەیرانی موشەكەكانی كوبادا كاتێك ئەو تۆمارانە دەخوێنینەوە كەماوەی قەدەغەكرانی هاتووە، كۆتایی باڵوبونەوەیان دەبینی كەئەمریكیەكان بەخراپیەكی گشتگیر مامەڵەیان لەگەڵ بەریتانیادا كردووە،تەنانەت ( هاروڵد ماكمیالن) لەوەی ئاگادارنەكراوەتەوە یش كەرویدا ،لەكاتێكدا وجودی بەریتانیا لەلێواری هەڵدێراندا بووە ،بارودۆخەكە مەترسیداربووە ،لێپرسراوێكی بااڵش كەلەوانەیە ( دین ئاتشێرز) بێت، بەریتانیا بەوشەكانی ( قائمقامی تایبەتی) مان وەسف دەكات،كە رێك مورادیفی ( شەریك – هاوبەش)ە، هەڵبەت لەوانەیە بەریتانیەكان وشەی رێك و پێك وشیكیان پێ خۆش بێت، بەاڵم گەورەكان وشەی راستەقینە بەكاردەهێنن ! ئەمە ئەو دوورێگایەبوو كە حەتمی كەدەبوایە بوولەسەربەریتانیەكان یەكێكیان هەڵبژێرن ! جێری باكسمان :نعۆم چۆمسكی، سوپاس بۆتۆ.. تێبینی /1 :دادگاییەكانی نۆرمبێرگ لەدوای كۆتایهاتنی جەنگی دووەمی جیهانی لەالیەن هێزە سەركەوتوەكانی ئەو جەنگەوە بۆ دادگایی كردنی سەركردە نازییەكانی ئەڵمانیا دامەزرا، كەتێیدا ژمارەیەك لەسەركردە بااڵكانی ئەڵمانیای نازی ،بەتۆمەتی ئەنجامدان وتێوەگالن لە تاوانەكانی دژبەمرۆڤایەتی بریاری لەسێدارەدانیان بەسەردادرا. دیداری كەناڵی BBCلەگەڵ نعۆم چۆمسكی.
چوار حزبە كوردستانیەكە لەدەرەوەی یەكێتی و پارتی دەبن بەهیچ ی رابردودا له‌مانگی حوزه‌یران هه‌ریه‌ك له« سۆسیالست ،زه‌حمه‌ت كێشان ،یه‌كگرتوو ،كۆمه‌ڵ» بریاریاندا ی نوسینه‌وه‌ی ره‌ش نوسێكه‌و ه له‌رێگ ه ی ئه‌م چوار حزب ه به‌رنامه‌و كارنامه ی وته‌ی كه‌سی دابرێژرێت .به‌پێ یه‌كه‌می چوا ر حزبه‌كه هه‌ریه‌كه‌یان ی جیاواز یان هه‌ی ه له‌سه‌ری، بۆچونێك هه‌ندێك له‌بۆچونه‌كان وای ده‌رده‌خه‌ن ی ئه‌م ڕه‌شنوس ه دوور ه كه‌نوسینه‌وه ی تریان پێكهێنانی به‌ره‌وه ،هه‌ندێك به‌دووری نازانن له‌دوارۆژدا ببێته‌به‌ره‌و ی ی تر لهو بۆچونان ه به‌هاوپه‌یمانێت هه‌ندێك ی تریش هه‌یه كه‌به‌هیچ ده‌زانن بۆچونێك ی نازانێت . كام له‌مانه ی ی كردنی كات‌وسات جگه‌له‌دیار ی بۆ هه‌ندێك كۆبونه‌وه‌و وه‌یه‌ك بڕیار ی ی گرنگ كه‌به‌پێ پرسی سیاس گۆڕانكاریه‌كانی ناوچه‌كه. ی ی گشت ی ئه‌میرو سكرتێر بۆچون هه‌رچوارحزبه‌كه ئه‌میری كۆمه‌لی ئیسالمی علی باپیر ئه‌م پرۆژه‌نوێی ه كه‌له‌ڕێی نوسینی ره‌ش نوسێكی هاوبه‌شه‌وه بریای له‌سه‌ر ده‌درێت ئه‌م ه جگه له‌وه‌ی عه‌لی باپیر ی ی وای ه نوسین به‌به‌ره‌ناوی ده‌بات‌و پێ ره‌شنوسێكی له‌م جۆر ه له‌ئاینده‌دا ده‌بێته‌به‌ر ه . جیاواز له‌م بۆچونان ه ئه‌مینداری گشتی یه‌كگرتوی ئیسالمی سه‌الحه‌دین محه‌مه‌د به‌هائه‌دین پێی وایه ئه‌م ره‌ش نوس ه به‌هچ شێوه‌یه‌ك نابێت ه به‌ره‌و باس له‌وه‌نه‌كراو ه له‌ئاینده‌دا فراوان بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی بكرێت ه به‌ر ه به‌ڵكو ئه‌مه پرۆژ هی چوار حزبی كوردستانی ه ی ره‌شنوسێكه‌و ه له‌رێگه‌ی نوسینه‌وه كه‌كارنام هی ئه‌چوار حزب ه ڕێك ده‌خات
بریارنامیق
ی ی سۆسیالست دیموكرات ی حزب سكرتێر ی محمود وه‌ك كوردوستان محمدحاج ی ئه‌م ی ناوخۆی حزبێك سه‌یر په‌یره‌و ی ره‌شنوس ه ده‌كات و پێی وایه ئاینده ئه‌م پرۆژه‌یه فراوانترده‌بێت بۆهه‌ر ی هاوپه‌یمان گه‌ر بیه‌وێت ی تر حزبێك ی به‌شداری بكات و ئه‌مه به‌هاوپه‌یمانێت ی ده‌زانێت . چوار حزب ی جیاواز له‌هه‌موو بۆچونه‌كان ی ئه‌و حزبان ه ی كه‌سی یه‌كه‌م تر ی حزبی زه‌حمه‌ت سكرتێری گشت ی وای ه بریاردان ی قادرعزیز :پێ كێشان ی ره‌شنوسێكی هاوبه‌ش له‌سه‌رنوسین له‌الیه‌ن هه‌ر چوار حزبی به‌شداره‌و ه نه‌هاوپه‌یمانێتی ی ه نه‌به‌ره‌ی ه به‌لكو ی ئه‌م چوار ی هاوبه‌ش كارنامه‌یه‌ك ی ی كۆبونه‌وه حزبه‌ی ه كه‌كات‌و وسات ی هه‌ریه‌كه‌مان مانگانه‌و و ه به‌ئاگادار ی هه‌رپرسێك له‌سه‌ر بۆبریاردان سیاسی گرنگ ك ه به‌پێی ئه‌و گۆران له‌ناوچه‌ك ه داروده‌دات دیاری ده‌كات، ی كوردستان نه‌ك هه‌ر زۆر حكومه‌ت ی تا كه‌م بچوكترین دژایه‌تی بۆ پرۆژه چاكسازی چوار حزبه‌ك ه نه‌بووه ،به‌ڵكو ی چوار له‌یه‌كه‌م دانیشتندا هه‌ڵوێست حزبه‌كه‌و پرۆژه‌كه‌یان به‌رز نرخاندو ی ئاماده‌یی خۆیان بۆ جێبه‌جێكردن ی ده‌كرێ له‌پرۆژه‌كه‌دا نیشانداو ئه‌وه ی حكومه‌ت پرۆژه‌كه‌یان به‌هاوكارییه‌ك له‌چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان له‌قه‌ڵه‌مدا، كه‌س ناتوانێ له‌ئێستادا ئه‌و په‌یمان و گه‌ره‌نتیی ه به‌خه‌ڵك بدات ،به‌اڵم ئه‌و خه‌ڵك ه ده‌توانێ له‌سه‌ر سیاسه‌ت و ی ئێستاماندا هه‌ڵوێست و كرده‌وه‌كان قه‌زاوه‌ت بكات و بۆ جارێكیش بێت ئه‌و حزبان ه تاقی بكاته‌وه .ئه‌م ه گومانێك ه هه‌ردوو حزب هه‌ر ل ه ئیسته‌دا ده‌یانه‌وێ
19 - 18 زۆرین ه ترسیان له‌وه‌هه‌یه ببن ه به‌رهه‌ڵستكاری له‌به‌رامبه‌ر حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان‌و یه‌كێتی‌و پارتیدا چونك ه بودجه‌یان لهو حزبان ه وه‌رده‌گرن‌و ئه‌ندامی په‌رله‌مانیان هه یه و حز به‌ش هه ر
ده‌بێت
حکومه‌تدا هه‌بێت .نه‌یار له‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت بێت». محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود ده‌ڵێ « كاك مسعود سه‌رۆكی هه‌موو ی ی دیموكرات كورد ه نه‌ك به‌ته‌نها پارت كوردستان ده‌بێت ڕهخن ه قبوڵ بكات و نازی هه‌موو الیه‌ك هه‌ڵ بگرێ، ئه‌و كات ئه‌توانێ سه‌ركه‌وتوو بێت و ئه‌وه‌ش گوێ گرتن بۆ ڕای جیاواز ه ی كه له‌ناو ماركسیه‌كان و ئه‌و فیكره هه‌بوو كه ده‌یانگوت یا له‌گه‌ڵم بێت یا ی دوژمن ڕهنگه له‌گه‌ڵ هه‌لوومه‌رج ئه‌م سه‌رده‌مه نه‌گونجێ،كاك مسعود بارزانی لهو ه گه‌وره‌تر ه ك ه هه‌ندێك ڕایکێشێ بۆ چوارچێوه‌ی یه‌ك حزب، ی به‌كاك مسعود كورد ئومێدی زۆر ی هه‌یه له‌بغداد ڕۆژان ه تاریق هاشم ڕهخن ه له‌حكومه‌ت ده‌گرێ و ی جێگری ڕه‌ئیس جمهور ه خۆش ی و هه‌موو كوتله‌كان عیراق ڕهخن ه ده‌گرن و خۆشیان له‌حكومه‌ت چه‌ندین وه‌زیر و مه‌سولیاتی جۆر به‌جۆریان هه‌یه. دوو خۆی هه‌ی ه شت نه‌یار له‌گه‌ڵ موعار ه‌ز ه ی دوو شت
ی دروست بكه‌ن بۆ ی تر له‌سه‌ر حزبه‌كان ی ئه‌و خه‌ڵكه ده‌نگیان پێ نه‌دات. ئه‌وه ی ت ه واوی ئ ه بۆچونانه‌ی كه‌سی یه‌كه‌م ی ئه‌م حزبه كوردوستانیان ه له‌ماو ه ی رابردودا هه‌ریه‌كه‌یان به‌جیا له‌رێگ ه وه‌المی رۆژنامه‌نوسیه‌و ه رای خۆیان ده‌ربریوه‌و زۆرل ه بۆچونه‌كان لێكه‌و ه دورن. بۆچی له‌ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی‌و پارتی كه‌س نه‌بونه‌ت ه ئۆپۆزسیۆن؟ حاجی محه‌مه‌دی مه‌حمو د د ه‌ربار هی بارودۆخی كو ر د ستا ن « ده‌ڵێ كو ر د ستا ن ڕوه‌و ده‌بوایه سه‌ر به‌خۆ یی به‌اڵم بڕۆشتایه ی له‌ڕوو به‌داخه‌و ه یو ی و سیاس جوغرافیای ی ده‌سه‌اڵته‌و ه دیاری كردن سنووردار ده‌بێت». قادر عه‌زیز به‌بۆچونی ی ره‌وش « وای ه ی باش كوردستان به‌گشت ی نییه ،به‌تایبه‌تیش له‌ڕوو خزمه‌تگوزارییه‌و ه ی كه‌م گرانی و گه‌نده‌ڵی و ناعه‌داله‌تییه‌و ه و بێ یاساییه‌و ه ك ه ئه‌مانه‌ش رۆژ به‌ڕۆژ ی ی خه‌ڵك و حزبه‌كان ناڕه‌زایه‌ت له‌به‌رامبه‌ردا به‌رزده‌بێته‌و ه و ئه‌گه‌ر جیاوازن ڕهخن ه چاره‌سه‌ری به‌په‌ل ه و بنه‌ره‌تیان بۆ ی و كار بۆ چاكساز نه‌دۆزرێته‌و ه ئه‌وا بارودۆخه‌ك ه به‌ره‌و جیایه ڕه‌‌نگ ه له‌كوردستان تا ی خراپتر ده‌روات .سه‌باره‌ت به‌كابین ه مه‌سه‌له‌ستراتیژیه‌كان جێگر ده‌بێت تازه‌ش دیار ه ئه‌و كابینه‌ی ه هێشتا ی و پێویستی به‌یه‌ك هه‌ڵوێست دانه‌مه‌زراوه و ده‌ستبه‌كارنه‌بوو ه تا یه‌ك ڕاو بۆچون هه‌بێت. ی بۆ بكرێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندن ی سۆسیالیست به‌اڵم ئێم ه له‌حزب هه‌روه‌كو كابینه‌كانی پێشتربێ نه‌توانێ ی له‌نێوان قس ه كردن و بێ ده‌نگ به‌شێك له‌كێشه‌و خزمه‌تگوزارییه‌كان دا قسه‌كردن هه‌ڵده‌بژێرین ،به‌اڵم ده‌بێت چاره‌سه‌ربكات ئه‌وا بێگومان ئه‌و ی جیاواز چۆن له‌په‌رله‌مان ڕاو بۆچون كابینه‌یه‌ش وه‌ك پێویست سه‌ركه‌وتوو وه‌زاره‌تێكی پێ هه‌یه له‌حكومه‌تیش هه‌بێت». نابێ». دراوه‌و له‌ماوه‌ی ڕابردوشدا سه‌رۆكی هه‌روه‌ها قادر عه‌زیز ده‌ڵێ « بێگومان له‌كوردستان ڕه‌خنه گرتن له‌الیه‌ن هه‌رێمی كوردستان مه‌سعود بارزانی ئه‌م ه فشارێكه بۆ بێده‌نگكردنی ئه‌و حزبه‌كانه‌و ه به‌هێڵی سور داده‌نرێ‌و وتی « نابێت ئۆپۆزیسیۆن له‌ناو حزبانه ،به‌اڵم ده‌كرێ من چه‌ند
تێبینییه‌كم له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و قسانه‌دا هه‌بێ ئه‌ویش ئه‌مانه‌یه: ـ ره‌خنه‌گرتن كاتێك دروست ده‌بێت كه‌حزبه‌كان له‌حكومه‌ت و په‌رله‌مان و ی پارته سیاسییه‌كاندا ئه‌نجومه‌نی بااڵ وه‌ك پێویست گوێ بۆ داواو داخوازیی و پێشنیاره‌كانیان راناگیرێت ،له‌به‌رئه‌و ه ی هۆكاری ره‌خنه‌گرتن یا بردن ه ده‌ره‌و ه ره‌خن ه ئه‌و حزبان ه نین ،به‌ڵكو ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی ه ك ه وه‌ك ئاماژه‌م پێكرد گوێ بۆ ئه‌و حزبانه راناگرێ كه ئه‌مه‌ش ی لێ دروست ده‌بێت. ره‌خنه ی ئۆپۆزسیۆن ـ ره‌خنه‌گرتن به‌مانا نییه ،ده‌كرێ حزبه‌كان ئۆپۆزسیۆن نه‌بن ،به‌اڵم ره‌خنه له‌كه‌موكوڕی و سلبیاته‌كانی ده‌سه‌اڵت بگرن ئه‌مه‌ش ی ئه‌و ی و دیموكراس ی سروشت مافێك حزبانه و هه‌موو خه‌ڵكێكی تره. ی دیموكراسییه‌و بۆ ـ ره‌خنه‌گرتن مافێك ی و سلبیاته‌كانه، ی كه‌موكوڕ نه‌هێشتن ی هه‌موو الیه‌كه، كه ئه‌مه‌ش به‌قازانج به‌ده‌سه‌اڵتیشه‌وه. ی حزبه‌كان له‌كابینه‌دا ـ به‌شداریپێكردن ئیمتیاز نییه ،یا له‌مقابل بێده‌نگكردن نادرێ به‌و حزبان ه وه‌ك هه‌ردوو ی حزب ده‌یانه‌وێ به‌سه‌ر الیه‌نه‌كان ی تریدا بسه‌پێنن ،به‌ڵكو به‌شداریكردن حزبه‌كان یا هه‌ركه‌سێكی تر ل ه كابینه‌دا ی به‌رپرسیاره‌تیی ه زیاتر له‌ئه‌ستۆگرتن ی كاروباره‌كانی ئه‌م هه‌رێمه. له‌راپه‌ڕاندن « ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی كه« ئایا هیچ یاسایه‌کی ئۆپۆزسیۆن دامه‌زراو ه ل ه کوردستاندا؟ ی محه‌مه‌د حاجی مه‌حمود وتی « بون ی ئۆپۆزسۆن هه‌نگاونان ه بۆ دیموكرات لهو واڵته‌دا ئۆپۆزسیۆن له‌ناو ده‌وڵه‌ت و واڵتێك دا له‌نێوان حزبه‌كان كار بۆ ی ده‌سه‌اڵت ئه‌كه‌ن و له‌سه‌ر حساب ی ی بۆ واڵت به‌رهه‌ڵستكار دیموكرات ی ی به‌ریتان ی كارگه‌ر ده‌كه‌ن وه‌كو حزب ی دیموكرات و حزبی پارێزگاران و حزب ی و له‌ئه‌مریكا و حزبی جمهور حزبه‌سۆسیالیست دیموكراته‌كان و حزبه‌مه‌سیحیه‌كان. لهو واڵته ده‌وڵه‌ت هه‌یه ده‌ستور هه‌ی ه ی و ی و ته‌نفیز ی ته‌شریع و ده‌سه‌اڵت
ی جیا كراوه‌ته‌وه و ده‌بێت كار دادوه‌ر ی ئازاد ی و بۆ بازار ی مه‌ده‌ن بۆ كۆمه‌ڵگا ی ی بۆ خزمه‌ت گوزه‌ران و بۆ دیموكرات بكه‌ین. ی ی پاراستن قانونی ئه‌حزاب و قانون ی تاك له‌واڵتدا حزب هه‌ی ه و ماف زه‌مانه‌ت كراو ه قانون بۆ كه‌سێك ك ه ی ی په‌رله‌مان و شروته‌كان ده‌بێته ئه‌ندام ی كه‌سێك ك ه ده‌بێت ه وه‌زیر ،شروته‌كان ی قانون واڵت، ی له‌ده‌ستوره‌كان ی واڵت ی كه‌س هه‌ڵبژاردن و قانونه‌كان بڕگه بڕگ ه جیا كراوه‌ته‌وه واڵت بوو ه به‌موئه‌سه‌سات ئه‌و حزبه‌ده‌ڕوات و ی ی دیك ه دێته سه‌ر حوكم و حزب حزبێك ی پێشوو پێرۆزبایی لێ ده‌كات و خۆ به‌هاوواڵتی ده‌زانێ و مافی پارێزراوه. ێ ی هێنا ده‌توان ی ده‌نگ ئه‌و ئه‌و حزبه ێ ده‌توانێ له‌گه‌ڵ حكومه‌ت دابمه‌زرێن 3-2حزب حكومه‌ت دروست بكات ،به‌اڵم ی سیاسی ئه‌كات بۆ 4 ی خه‌بات به‌ره‌كه ی ساڵی داهاتوو سود له‌كه‌موكوڕیه‌كان ی و خزمه‌ت و گوزه‌ران ی ستراتیژ له‌ڕو ی ی ئابور و ژیانی هاوواڵتیان و بوار ی ئاماد ه بكات له‌په‌رله‌مان واڵت خۆ ی بێت یا له‌حكومه‌ت یا له‌هیچ نه‌بێت ماف پارێزراوه وقسه‌ش ئه‌كات. بۆی ه له‌كوردستان هه‌ردوو حزب كه‌سیان قبوڵ نی ه كه‌سیان ئاماده نین بۆ یه‌ك ڕۆژ حكومه‌ت ته‌سلیم به‌ویان بكات ی چه‌كداریان جگه لهو ه هه‌ردووال هێز ی هه‌یه و جیاوازه له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن دونیادا. ی قانونی- ئه‌گه‌ر زه‌مانه‌تێكی ده‌ستور ی هه‌بێت زۆر ئاسای ه ئیداری-ئابور ئۆپۆزسیۆن هه‌بێت ئه‌وه‌ش ئه‌و ه ێ بكه‌ین من ناگه‌یه‌نێت هه‌روا چاوه‌ڕ ی بۆ ئۆپۆزسیۆن ده‌كه‌م. پێناس ه ی بوونی ده‌ستور -بوونی قانون -بوون دیموكراتی-بوونی یه‌ك قبوڵ كردن و ی گفتوگۆ په‌نا نه‌بردن بۆ چه‌ك ،له‌ڕیگا ی كه‌موكوڕیه‌كان له‌واڵتدا خۆشیان باس ی ی ده‌سه‌اڵت چاره‌سه‌ر بكه‌ن و الیه‌ن بكات نه‌ك هه‌ڕه‌شه و چاو سور ی خه‌ڵك ك ه ئه‌و ه كردنه‌و ه نان بڕین ی ئێمه‌دا هه‌یه. ته‌نها هه‌ر له‌ئه‌زموون سه‌باره‌ت به‌وه‌ی بۆچی حزبی حزبێ:ی نابێته سۆسیالست
به‌رهه‌ڵستكار محه‌مه‌د حاجی وتی « ئێم ه ئێستا ئۆپۆزسیۆن نین له‌ده‌سه‌اڵتیش نین وات ه نه‌ده‌سه‌اڵتین و نه‌ئۆپۆزسیۆن ه ی خۆمان ده‌رده‌بڕین قس ه به‌اڵم ڕا ئه‌كه‌ین پێشنیار ئه‌كه‌ین یاداشت ئه‌ده‌ین ی په‌یوه‌نددار پرۆژه‌یش ئه‌ده‌ین به‌الیه‌ن ی كوردستانمان به‌اڵم هوشیاری خه‌ڵك پێویسته‌و هوشیاریان بگاته ڕاده‌یه‌ك به‌چاك بڵێ چاك و به‌خراپ بڵێت خراپ. ی خۆی بزانێت میلله‌ت زه‌ره‌ر و سود له‌سه‌ر سندوقی ده‌نگدان بڕیاری ڕاست ه ی بزانێ ڕهنگه ئه‌و زه‌مین ه قینه‌ی خۆ ی بێت بۆ نا». خۆ قادر عه‌زیز لهو ڕوانگه‌و ه وتی « نه‌خێر تائێستا هیچ یاسایه‌ك بۆ ئۆپۆزسیۆن ی كاری ئۆپۆزسیۆن بوون و هه‌ڵسوڕاوان له‌كوردستاندا نییه ،چونكه ئۆپۆزسیۆن ی ی دیموكراسی و سه‌روه‌ر له‌سێبه‌ر ی دامه‌زراوه‌كاندا یاساو ده‌سه‌اڵت ده‌بێت ك ه تائێستا وه‌ك خۆتان ده‌زانن له‌كوردستاندا هێشتا ماومان ه بۆ گه‌یشتن به‌م قۆناغه ،بۆیه ده‌بینین ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه نه‌ك ئۆپۆزسیۆن ،ته‌نانه‌ت ره‌خنه‌ش قه‌بول ناكات .سه‌باره‌ت به‌خۆم ،دیار ه من خۆم به‌ئۆپۆزسیۆن نازانم ن ه ی نامه‌وێ ببم به‌ئۆپۆزسیۆن، له‌به‌رئه‌وه ی وه‌ك له‌پێشتردا به‌ڵكو له‌به‌رئه‌وه ی ی سیاس ئاماژه‌م پێكرد هێشتا سیسته‌م ی ئه‌وتۆ له‌كوردستاندا نیی ه و دیموكراس ی بدات، ی ئۆپۆزسیۆن كه رێگه به‌بوون به‌اڵم له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا من یه‌كێكم لهو كه‌سانه‌ی كه هه‌میشه دڵسۆزان ه و راشكاوانه قسه‌م له‌سه‌ر هه‌ڵوێست ه ی سیاسییه‌كان ،پێشهاته‌كان ،كه‌موكوڕ و سلبیاته‌كان كردووه‌و پێشم وابوو ه ی ئه‌مه ئه‌ركێكی سه‌رشان و لێپرسراوێت من ه له‌به‌رامبه‌ر گه‌ل و حزبه‌كه‌م كه ئه‌م هه‌ڵوێستانه‌م هه‌بێ ،خۆشم هه‌میش ه باوه‌ڕم به‌و قسه‌ی ه هه‌ی ه كه ده‌ڵێ دیموكراسییه‌ت بریتیی ه له‌شه‌فافییه‌ت و ی راستییه‌كان به‌خه‌ڵك، له‌توانای گوتن چونكه ئێمه سیاسیه‌ت به‌ته‌نها بۆ ی ی خۆمان خۆمان ناكه‌ین ،به‌ڵكو بۆ خه‌ڵك ده‌كه‌ین بۆی ه ناكرێ راوبۆچوون و هه‌ڵوێسته‌کانمان له‌خه‌ڵك بشارینه‌وه، ی شه‌فافیه‌تیش له‌م سه‌رده‌مه‌دا الیه‌نێك گرنگی دیموكراسییه‌ته.
كه‌شتی كونی كوردایه‌تی
دوابه‌دوای داگیركردنی عێراق و دروست بونی زه‌ریایه‌ك ل ه كێشه‌و ته‌واو بارودۆخێكی جیاواز له سااڵنی پێشوو سه‌رجه‌م سیاسیه‌كانی عێراق له‌گه‌ڵ كه‌م ئه‌زمونیان له سیاسه‌ت وئیداره‌و ده‌وڵه‌ت توانیان رۆڵێكی باشتر ل ه سه‌رانی كورد بگێڕن له‌به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل ومه‌زهه‌به‌كانی خۆیاندا ،عه‌ره‌بی عێراق ب ه شیعه‌و سوننه‌وه زۆرینه‌ی سه‌ره‌داوه‌كانی كاروباری عێراقیان گرتۆته ده‌ست ،له‌مسه‌ری دۆستایه‌تی تا ئه‌وسه‌ری دوژمنایه‌تی ئه‌مه‌ریكا كه خاوه‌نی راسته‌قینه‌ی ده‌سه‌اڵت ه ل ه عێراقدا ،شیعه‌كان كه‌له چه‌ند گروپێك پێك هاتون وهه‌ریه‌كه‌و ئایه‌تواڵیه‌ك پێشره‌وایه‌تیان ده‌كات هه‌ندێكیان رۆڵی دۆست وهه‌ندێكیش دوژمنی ئه‌مه‌ریكا ده‌گێرن!!! ،له‌نه‌جه‌فه‌و ه ئایه‌تواڵ سیستانی ئێرانی ل ه كاتێكدا فه‌توای حه‌رام كردنی رشتنی خوێنی سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریكی ده‌دا ،به‌عه‌بدول عه‌زیز حه‌كیم و مالیكی وسه‌رانی تری شیعه ناراسته‌وخۆ كاروباری حكومه‌تی عێراقی ده‌بات به‌رێوه! بێ ئه‌وه‌ی ئاماد ه بێت ناسنامه‌ی عێراقی وه‌ربگرێت!!!له‌هه‌مان كاتیشدا ل ه قومه‌و ه ئایه‌تواڵ حائری ئێرانی ب ه موقته‌دا سه‌درو سوپای مه‌هدی ناراسته‌وخۆ سه‌رپه‌رشتی به‌رهه‌ڵستكاری شیعه‌كان ده‌كات به‌رانبه‌ر ب ه ئه‌مه‌ریكا!! هه‌ردوالشیان له‌یه‌ك بازنه‌دا ده‌خولێنه‌وه و كاریان بۆ چه‌سپاندنی زیاتری ده‌سه‌اڵت ومافی شیعه‌ی ه وه‌كو مه‌زهه‌ب. له‌م الشه‌وه سوننه‌كان به‌هه‌مان شێو ه كار ده‌كه‌ن ،ده‌یان گروپی به‌رهه‌ڵستكاری سونن ه گورز ل ه ئه‌مه‌ریكا ده‌ده‌ن ،به‌توندی دژایه‌تی ده‌كه‌ن، وهه‌ڵوێستی سیاسه‌ت بونه‌ت ه ته‌گه‌ر ه له‌به‌رده‌م به‌رنامه‌و پیالنه‌كانی ئه‌مه‌ریكاو بریاره‌كانی ب ه بێ بنه‌ما وه‌سف ده‌كه‌ن،رۆژانه زیاتر ل ه سه‌د چاالكی به‌رانبه‌ر ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانانی ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،تاریق هاشمی وعه‌دنان دلێمیش له‌په‌رله‌مان وحكومه‌ته‌و ه كار بۆ داپچرینی مافی سوننه ده‌كه‌ن ،ئه‌و خه‌ڵكه‌شیان ك ه به رۆژ پۆلیس وسه‌ربازه شه‌و خه‌ریكی بۆس ه نانه‌وه‌و ته‌قاندنه‌وه‌ی وكاروانی سه‌ربازی ئۆتۆمبیلی بارهه‌ڵگر ه ئه‌مه‌ریكی وعێراقیه‌كان ه ك ه چه‌ك وته‌قه‌مه‌نی بۆ سه‌ربازگه‌كان له‌سه‌ر زانیاری ده‌گوازنه‌وه، سه‌ربازگه‌كان وڕه‌تڵ ه سه‌ربازیه‌كان ده‌ده‌نه گروپ ه به‌رهه‌ڵستكاره‌كان ،ئه‌و
چه‌كانه‌ی له ئه‌مه‌ریكای وه‌رده‌گرن ته‌سلیم ب ه گروپه‌كانی ده‌كه‌ن ،ئه‌مه‌ش كاڵو دوورینێك ه بۆ ئه‌مه‌ریكا!!!. له‌دوا كۆنگره‌ی به‌رهه‌ڵستكارانی عێراقیدا له‌هاوینه‌هه‌واری سه‌الحه‌دین زه‌ڵمای خه‌لیلزادی نوێنه‌ری ئه‌وكاتی سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا قسه‌ی زۆر كرد، به‌اڵم دوورو نزیك نه ناوی كوردو ن ه كوردستان ونه‌فیدراڵی نه‌بردو پێش عه‌ره‌به‌كانیش سه‌ركرده كورده‌كان به‌چه‌پڵه پێشوازیان له ووته‌كانی داگیركردنی كرد!!!هه‌رله‌سه‌ره‌تای عێراقیشه‌وه ئه‌مه‌ریكا هه‌موو كاتێك یاری به‌چاره‌نوسی كورد كردوه‌و هه‌موو ڕازی كردنێكی عه‌ره‌به‌كانی عێراق له‌سه‌ر حسابی كورد بوه، سه‌ركرده‌كانی كوردیش ئه‌داتێك بوون به‌ده‌ست ئه‌مه‌ریكاو ه بۆ یاری كردن به‌هه‌ستی كورد،ده‌یان جار بینیومان ه كه‌چۆن خه‌لیلزادو كرۆكه‌ر گرێ كوێره‌ی به‌سته‌ڵك ه چه‌ق به‌ستوه‌كانی به‌غدادیان له‌هاوینه‌هه‌واره‌كانی دوكان وپیرمام به‌تاڵه‌بانی وبارزانی كردۆته‌وه ،ئه‌ویش ب ه رازی كردنیان به‌ده‌ست هه‌ڵگرتن ل ه هه‌ندێك ماف وده‌سه‌اڵت كه‌پێشتر ب ه هێڵی سور وه‌سف كراوه!!! چه‌ندین جار سه‌ركرد ه عه‌ره‌به‌كان داخوازیان هه‌بوه ل ه ئه‌مه‌ریكاو توانیویشیانه ئه‌مه‌ریكا ببه‌نه ژێر باری داواكاریه‌كانیانه‌وه بێ ئه‌وه‌ی 190هه‌زار عه‌سكه‌ریان هه‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی كورد ئه‌و ژمار ه پێشمه‌رگه‌ی هه‌یه،هه‌نده‌ی كوردیش هه‌ڕه‌شه‌یان نه‌كردوه‌و هه‌ر هه‌مان رۆژ بیریان چوبێته‌وه، ئه‌مه‌ریكا گه‌وره‌ترین قومار ب ه كورد ده‌كات ،به‌اڵم كورد زۆر ساده خۆی داو ه ده‌ست ئه‌مه‌ریكاو خه‌یاڵه‌كانی لێ بۆته واقیع وه‌ده‌شی كات به ڕاستی وبڕیاری له‌سه‌ر دروست ده‌كات ،هه‌ر ئه‌مه‌شه ئیزدیواجیه‌تی ل ه هه‌موو كارو هه‌ڵوێست وبریارێكی كورددا دروست كردوه ،هه‌ر ئه‌م جۆر ه كرده‌وان ه بوون ده‌ره‌نجام كاره‌ساته‌كانی ئه‌نفال وهه‌ڵه‌بجه‌یان دروست كرد كێشه‌ی گه‌وره‌ی سه‌ركردایه‌تی كورد ناراستگۆیی ه له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ره‌كه‌یدا، و هه‌ڵوێست به‌راوردكردنی بانگه‌شه‌كانی ئێسته‌و پێنج ساڵ پێش جیاوازی ئاسمان ورێسمان ده‌دات ه ده‌ست ،عه‌ره‌به‌كان ب ه شیعه‌و سوننه‌و ه چاره‌كێكی كورد هوتافیان بۆ ئه‌مه‌ریكا نه‌كێشاو شیعاراتیان به‌رز نه‌كردوه،به‌اڵم
21 - 20
ئێستا بارودۆخ وده‌سه‌اڵت وڕێزی ئه‌و وه‌زیرو ئه‌ندام په‌رله‌مانانه‌ی ئه‌وان د ه به‌رابه‌ری ده‌سه‌اڵت ورێزی په‌رله‌مانتار ه وه‌زیرو كورده‌كانه ،تێكه‌ڵ كردنی مه‌له‌فه‌كانی نه‌وت وناوچه‌دابراوه‌كان وچه‌سپاندنی فیدراڵیه‌ت وهه‌رجاره ته‌زحیه‌دان به‌یه‌كێكیان له‌پێناوی ئه‌وی تردا بێ ئه‌وه‌ی له كۆتاییدا ئه‌نجامێك بدات به‌ده‌سته‌وه ،گه‌وره‌ترین به‌ڵگه‌یه بۆ نه‌بونی توانای سیاسه‌تمه‌دارانی كورد له‌م گه‌مه ئاڵۆزه‌ی عێراقدا. بارودۆخی كه‌ركوك وناوچه دابڕاوه‌كان سه‌ره‌تا به بێ ئه‌هه‌میه‌ت كردنی ب ه ماده‌كانی 58و 140وئێسته‌ش مراندنی ب ه پێشنیاره‌كانی دی مستۆرا یاریه‌كی زۆر ترسناك بوو ك ه سه‌ركردایه‌تی كورد قبوڵی كرد!!! كار به‌م شێوه‌ش بڕوات چاره‌نوسی كه‌ركوك وناوچ ه دابراوه‌كان هیچ كاتێك له چاره‌نوسی ماده به‌دناوه‌كانی 58و 140رۆشنتر نابێت!!! جگ ه له‌وه‌ی مه‌له‌فی نه‌وت و په‌رچ ه كرداری شه‌هرستانی وهه‌ڵچونی سه‌رانی كورد ده‌ره‌نجامێكی تری تاڵی ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ه كه به‌رپرسانی كورد په‌یڕه‌وی ده‌كه‌ن. ده‌ره‌نجامی هاوكاری یه‌كالیه‌نه‌ی سه‌رانی كورد بۆ ئه‌مه‌ریكا نه‌ك هه‌ر سودی نه‌بوه ،به‌ڵكو زیانێكی گه‌وره‌ی ب ه ناوو سومعه‌ی كورد گه‌یاندو ه له‌كاتێكدا سه‌رانی كورد بێ گومانن له‌وه‌ی كێشه‌ی كورد هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاوه وه‌ره‌قه‌یه‌كی زه‌غت بو ه به‌ده‌ست به‌ریتانیاو ئه‌مه‌ریكاوه‌و هه‌ر كاتێك ویستبێتیان به‌رانبه‌ر ئه‌و وواڵتانه‌یان به‌كار هێناون ك ه كوردی تێدایه ،ئێسته‌ش وا زه‌مه‌نی تاك جه‌مسه‌ری ل ه جیهاندا به‌ره‌و كۆتایی ده‌ڕوات وئه‌مه‌ریكا ناتوانێت چی تر بڕیاره‌كانی ب ه ئاسانی به‌سه‌ر جیهاندا بسه‌پێنێت ،درێژه‌دان به‌م ڕه‌ددو ه سیاسیه‌ی كوردیش ئاكامێكی ترسناكی له‌سه‌ر كوردو كێشه‌كه‌ی ده‌بێت ،كورد له‌چاوی دراوسێكانیه‌و ه له میلله‌تێكی ماف خوراوه‌و ه بۆت ه میلله‌تێكی زاڵم و هه‌موو له‌دووی تۆڵه‌ن لێی ئه‌مه‌ش ده‌ره‌نجامی ئه‌و ڕه‌ددو ه سیاسیه‌ی ه كه سه‌رانی كورد ده‌ستیان داوه‌تێ، بۆیه نه‌نگی ودرك نه‌كردن ه به‌واقیع ئه‌گه‌ر وابزانین كه كه‌شتی كوردایه‌تی ده‌توانێت له كه‌نارێكی ئارامدا له‌نگه‌ر بگرێت!!! كاروان تاڵه‌بانی talabany@gmx.ch
هیــوا میـــرزا ســابیر :پەیــوەنـدیمــان لەگــــەڵ پارتـــی دیموكراتــــی ئا :دلێر عەبدوڵاڵ كوردستان باشەو ئەو گرژیانەش كاتیە «هیوا میرزا سابیر» ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكگتروی ئیسالمی كوردستان و ئەندام پەرلەمان و ئەندامی لیژنەی دارایی و ئابوری پەرلەمانی كوردستان، لەمەڕ نێوانی یەكگرتوو پارتی و یاداشت و پڕۆژەی چوار حزبە كوردستانیەكەو هەڵوێستی یەكێتی و پارتی لەسەری و بودجەی هەرێمی كوردستان. پ :1ئێوە وەك یەكگرتوی ئیسالمی پەیوەندیتان لەگەڵ پارتە كوردستانیەكان چۆنەو لەچ ئاستێكدایە؟ هیوا میرزا :بەقەناعەتی ئێمە حزب والیەنە كوردستانیەكان بۆ خزمەتی ئەم خا و خەڵكە پێویستە دامەزرابن و خۆیان ڕاگەیاندبێت ،لەبەرئەوە وا دەخوازێت براو و تەباو هاوكاربن و، پەیوەندیەكانیان لەوپەڕی خۆشیدا بێت، چونكە بەرژەوەندی گشتی لەوەدایە ،لەو ڕوانگەوە ئێمە هەمیشە كارمان لەسەر خۆشی و بەهێزی پەیوەندیەكانمان لەگەڵ پارتەكوردستانیەكان كردوەو ئەمیش كاریگەری ئیجابی زۆری هەبووە. پ :2لەگەڵ پارتی زۆر جار پەیوەندیتان ئاڵۆز دەبێت ،ئەمە هۆكاری چیە؟ هیوا میرزا :بێگومان حزبەكان مونافەسەی یەكتر دەكەن ،ئەمەش جارجار خوێندنەوەی سلبی لێ دەكرێت و بەرەو گرژی و برە ئاڵۆزی دەبرێت بەتایبەت لەالیەن حزبە دەسەاڵتدارەكانەوە ،ئێمە بەشداری حكومەت و پەرلەمانین و لەئەنجومەنی بااڵی پارتە سیاسیەكانی هەرێمدا هەین و بونمان لەسەرتاسەری كوردستاندا هەیەو ،بەرامبەر كەموكورتیەكان ڕاشكاوانە ڕەخنەدەگرین و ،ئەم شێوازەی بەشداری و لەوالیشەوە ڕەخنەو ناڕەزایی لەسەر سلبیاتەكانی دەسەاڵت ،تائێستا الی زۆرێك لەسیاسیەكانی ئەم هەرێمە بەسلبی لەقەڵەم دەدرێت ،لەكاتێكدا ئێمە
وادەبینین بەشێكە لەئەركی نیشتمانی و پرۆسەی دیموكراسی ،جگە لەمانە هۆكارنابینم بۆ گرژی نێوان پارتەكان و ،پەیوەندیمان لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان باشەو ئەو گرژیانەش كاتیە. پ :3گەر دەڵێن وانیە ،من دەڵێم وایە زۆر جار پارتی لەڕاگەیاندن و میدیاكانەوە هێرش دەكەنە سەر یەكگرتوو و بەپارتێكی دوو فاق ناوی دەزڕێنن؟ هیوا میرزا :ئاماژەم پێدا سروشتی كاری سیاسی ومونافەسە و ملمالنێی نێوان حزبەكان ئاڵۆزی و گژی تێدەكەوێت و دەتوانم بلێم ئەوە هێمای بون و بارێكی تەندروستە بەمەرجێك لەچوارچێوەی بەرژەوەندی گشتی و میكانیزمە دیموكراسیەكاندا بێت ،ئەوەی بەالی ئێمەوە گرنگەو كاری جدی بۆ دەكەین سەركەوتنی ئەزمونەكەو تۆكمەو كارابونی هەرسێ دەسەاڵتی «یاسادانان و ڕاپەڕاندن بەشێوەیەك دادپەروەری»ە و دادپەروەری و مافەكانی هاوالتی بوون و پێویستیە سەرەكیەكانی ژیانی خەڵكی بەرجەستە بێت و ،ئەگەر لەمالو الوە ناوە ناوە تۆمەتباركراین بەدوو فاقی و هەربابەتێكی تر واقیعمان شاهیدە لەسەر میسداقیەتمان. پ :4هۆی چیە پارتی مامەڵەی لەگەڵ ئێوە «یەكگرتوو» جیاوازە لەگەڵ پارتەكانی تر؟ ئایا هۆی ئەمە ناگەڕێـتەوە بۆ ئەو گەشە بەرچاوەی یەكگرتوو لەماوەی سااڵنی ڕابردوو بەخۆیەوە دیوە؟ هیوا میرزا:پەیوەندی ئێمەو پارتی بەوشێوەیە ئاڵۆزو خراپ نیە كەجەنابت وێنای دەكەیت ،پەیوەندیمان هەردەم باشبووەو ئەگەرناوە ناوە شتێك هاتبێتە ڕێ كاتی بووەو ،ئێمە لەگەل پارتی و یەكێتی و حزبەكانی تر بەشداری ئەم پرۆسە سیاسیەیین و پاراستن و داكۆكی لێ كردنی ئەركی هەموو الیەكمانە ،ئەوەش ڕاستیەكە حزبەكانی دەسەاڵتدار ئاستەنگ ولەمپەر لەبەردەم
حزبەكانی
تردا
گەشەو زیادبونی دروست دەكەن. پ :13بەو پێیەی باوكتان ئەندامێكی بااڵی پارتی بوو ،ئێوە هەوڵتان نەداوە نێوانی پارتی و یەكگرتوو بەئاقارێكی تر بەرن ،یان بەپێجەوانەوە پارتی ئەو هەوڵەی نەداوە؟ هیوا میرزا :بێگومان پێویستە هەمووو خزمەتی لەپێناو پەیوەندیەكان بەرژەوەندی گشتیدا بەكاربهێنرێت ،ئەو خزماتی و نزیكیە خێزانیە بۆ من جێگای ڕێزە پارێزگاریم لێكردووەو بەردەوامە، بەاڵم جیاوازی بیروڕاو هەڵوێستە سیاسیەكان شتێكی ترەو هەموو الیەك پێویستە ڕێزی لێ بگرین. پ :5ئێوە خۆتان بەئۆپۆزسیۆنی حكومەت دەزانن یان پشكدار و هاوكاری؟ هیوا میرزا :ئێمە بەشداروپشكداری حكومەتین لەگەڵ بونی تێبینی و قسەوڕەخنەمان لەشێوازی بەشداری و پشكداریەكە ،بەاڵم هەردەم هاوكارو تەواوكاری حكومەتین بۆ بەرجەستەكردنی ئەو بەرنامەیەی لەیاداشتنامەی كەڕایگەیاندووەو، چوار حزبەكەو دواتریش پڕۆژەكەمان زیاتر ئەم هاوكاری و تەواوكاریەمان خستۆتەڕوو. پ :6گەر نەیارن چۆن لە حكومەت بەشدارن و وەزیرو پەرلەمانتار و بەڕێوەبەروو ...هتد تان هەیە ،گەر بەپێجەوانەشەوە چۆن بەرەیەكتان لەدژی حكومەت سازداوە؟ هیوا میرزا :ئێمە بەشدارین نەیاری حكومەت نین ،بەڵكو دڵسۆزولەخەمابوی حكومەتین و ،بەرەیشمان دژی حكومەت سازنەداوە بەڵكو پێهەڵسانێكی جەماعیە بەمەبەستی یارمەتی حكومەت بەپڕۆژەی چاكسازداو چارەسەركردنی كێشەكانی ژیانی خەڵكی و ڕێگەگرتن لەتەشەنەكردنی گەندەڵی. پ :7بیرۆكەی دامەزراندنی چوار پارتە كوردستانیەكە وەك بەرەیەكی دژ ،هی
23 - 22 ئێوە بوو یان هاوبەش؟ هیوا میرزا :با ئێمە لەگوتار و ئەدەبیاتی ناوخۆییدا واز لە دەستەواژەكانی نەیاری و دژایەتی و دوفاقی و ...هتد بهێنین و بەگیان و هەناسەیەكی برایانەو تەواوكارانە پێهەڵسان و ڕەخنەو هەڵوێستەكانی یەكتر وەربگرین ،ئەم شێوازە خزمەتی ناوماڵی كوردستانیمان دەكات و ،پێگەو هەڵوێستمان بەرامبەر دەوروبەر بەهێزدەكات. بیرۆكەی یاداشتنامەی چوار حزبەكە «زەحمەتكێشان و كۆمەڵ وسۆشیالیست و یەكگرتوو» بیرۆكەیەكی هاوبەش بوو ،پێهەڵسانەكەش خزمەتكردنە نەك دژایەتی كردن. پ :8ئەندامێكی بااڵی پارتی لەلێدوانێكیدا دەڵێت دامەزراندنی ئەو بەرەیە بیرۆكەی یەكگرتوەو دەیەوێت لەوڕێیەوە لەپارتی بدات بەالم بەحزبی تر ئەو كارە دەكات واتە مەبەستێتی بڵێت یەكگرتوو ئاگری بن كایەو حزبی تر لەئێمە هاندەدات بۆ ئەوەی لەبەرچاوی خەڵك ناشرین بین، ئەمە وایە؟ هیوا میرزا :بەشداری لەهەر پڕۆژەو بیرۆكەو پێهەڵسانێك كەخزمەتی هەرێمی تێدا ببینین شانازی پێو ە د ە كە ین ، و سە ر كر د ا یە تی پارتی و یەكێتی و حزبەكان و جەماوەریش چاك یەكگرتوو بەرنامەی كەهەرلەسەرەتاوە دەزانن دژی دوبەرەكی و ماڵ جیایی و لەكەس و لەحزبدان بوین و ،گوتارو سەركردایەتی ڕەسمی مامەڵەی ئەو دوو حزبە لەگەڵ یەكگرتوو بەو شێوە نیە كەلەهەندێ كەناڵ و میدیاوە دەبیسترێت. پ :9بۆ لەهەرێمی كوردستان نەیاری بڤەیەو ڕێی پێنادرێت؟ هی ئەوەیە دو پارتەكە دیمكراسی نین ،دیكداتۆرن،
یان چی؟ هیوا میرزا: مومارەسەی كوردستاندا میكانیزمەكانی
ئاستی ڕۆشنبیری و حزبایەتی لەهەرێمی هێشتا زۆری ماوە دیموكراسی بەتەواوی
قبوڵ بكات و ڕێگە بەجێ بەجێكردنی بدات و ،لەو الشەوە سەقامگیرنەبونی وەزعی سیاسی و سەربەخۆ نەبونی زاڵبونی دەسەالتەكەو، هەرسێ بەرژەوەندی حزبی و بگرە كەسی
بەسەر بەرژەوەندی شگتیداو ،ئەمانەو زۆر شتی تر كۆسپن لەڕێگەی ئەوەی لەگەڵ موعارەزەبوندا، معارەزەبون بەشێكی گرنگ وكاریگەرە لەدنیای سیاسەت و بۆ گەشەدان بەپرۆسەكەو ڕێگەگرتنی لەگەندەڵی و كەمتەرخەمی دەسەاڵتەكان. پ :10دەتەوێت بلێیت بونی معارەزە لەهەرێمدا پێویستە؟ پێش هەموو شتێك پێویستە ئەو بۆچونە هەاڵنە ڕاست بكرێتەوە كە معارەزە بەنیارو دوژمن دەناسێنێت ،چونكە ئەمە گوتارو هۆكارێكە دەسەاڵتدارەكان لەدونیای سیاسیدا بۆ ئاوەژوكردنی ڕاستیەكان و درێژەدان بەدەسەاڵتیان و ڕێگەگرتن لەبەردەم ئازادیەكان و مافەكانی هاواڵتی بوندا پەنای بۆ دەبەن. وادەبینم بەم شێوازو میكانیزمەی ئێستای هەرێم چاكسازی و گۆڕانكاری ڕونادات و ،هەموو هەوڵەكان بێ دەرنجام دەبن ،دەخوازێت بگەرێینەوە بۆ باری تەندروستی كاری سیاسی و حزبی ،ئەویش بونی جزبی كارایە لەدەرەوەی دەسەالت و كاركردنیەتی وەك موعارەزە. پ :11وەاڵمی پرسیارەكەت نەدامەوە، ئایا دوو پارتەكە ڕێگە بەموعارەزە بون نادەن ،یان حزبەكان لەئاستی موعارەزە بوندا نین؟ هیوا میرزا :لەباری تەندروستدا دەبوایە یەكێك لەو دوو حزبە لەبەرەی موعارەزەدا بوایە ،بۆ ئەوەی گەمە سیاسیەكە گەرم و گوڕ بێت و، میكانیزمەكانی دیموكراسی بەرجەستە بێت و ،مافەكانی جەماوەریش پارێزراو بێت ،بێ گومان ڕێكەوتنی ستراتیجی نێوانیان بۆ ماوەیەك دەرگای بەڕوی ئەمەدا داخست و ،بەئەزمونی چەند ساڵیش دەركەوت ئەو پێكهاتنانە لەبەرژەوەندی داواو پێویستیەكانی جەماوەردا نیەو زیاتر لەخزمەتی بەرژەوەندی حزبیدایە و دەخوازێت پیاچونەوەی تێدابكرێت و هەموو الیەك ڕازی بن بەسەروەری یاساو دەرەنجامەكانی دەنگ و قەناعەتی جەماوەرو سندوقەكانی هەڵبژاردن.
لەوالیشەوە گلەییم لەحزبەكان و كۆمەڵگای تری دامەزراوەكانی مەدەنی هەیە كەچاوەڕوانی ئەوە بكەن دەسەاڵت فەرموی موعارەزە بونیان لێ بكات ،وەك چۆن بەشداری دەسەالت مافە بەهەمان شێوە موعارەزە بونیش مافێكی سەرەكی هەر تاك و حزبێكە كەس بۆی نیە زەوتی بكات. پ :12وتەیەك هەیە دەڵێن «هیوا میرزا» لەگەڵ پارتی موو بەنێوانیاندا ناچێت؟ هۆی ئەمە چیە؟ هیوا میرزا :قەناعەتی تەواوم بەئازادیەكان و پیادەكردنی میكانیزمی ئاشتی و دیموكراسیەكان لەگەمەی سیاسیدا هەیە ،بەرپرس و سەركردەكان پێویستە راشكاوو شەفاف و بوێر بن ،كارو قسەو هەڵوێستەكانیان لەبەرژەوەندی گشتی بێت نەك حزبی، هەروەها قەناعەتم وایە ڕەخن لێگرتن و ناڕەزاییمان پێویستە ڕوو لەكردارو دەرەنجامەكانی بێت نەك زاتەكان خۆیان ،هەروەها پاراستنی هاوسەنگی لەپەیوەندیەكاندا پێویستەو ،چەندە پەیوەندیمان لەگەڵ پارتی و یەكێتی والیەنەكانی تر باشبێت ،لەخزمەتی دۆزەكاندا دەبێت ،هیوا میرزا پەیوەندی وەك خۆی وەك حزب لەگەڵ پارتی و هەموو حزبەكاندا خۆشە. پ :14ڕەنگە ئێستا بەالتەوە سەیر بێت ئەم جۆرە پرسیارانە دەكەم و پێت وابێت ئەمەی كەدەیڵێم دورە لەڕاستیەوەو نێوانی پارتی و یەكگرتوو هیچ كێشەیەكی نیە ،بەاڵم وەك من ئاگاداربم كێشە هەیەو هەردوال چارەی یەكیان ناوێت بەتایبەت پارتی ،بەڵگەش بۆ ئەم وتەیەم ئەو دژایەتیانەیە كەمیدایاكانی پارتی دەیكاتە سەرتان، لەوەش گرنگتر پەكخستنی دامەزراندنی سەتەالیتەكەتان بوو لەالیەن پارتیەوە؟ ئەمە چۆن بوو بۆچی پارتی ڕیی پێنەدا؟ هیوا میرزا :ئێمە الی خۆمانەوە هەمیشە هەوڵمانداوە پەیوەندیەكانمان لەگەڵ هەموو الیەنەكان ،بەتایبەتی پارتی و یەكێتی باش بێت و هیواو داواشمان وایە بەرامبەركانیشمان هەروابن، چونكە گرژی ولێك خوێندن لەدەزگانی
ڕاگەیاندنەوە لەبەرژەوەندی نەیارانی هەرێم تەواودەبێت و ئاستەنگە لەڕێگەی پڕۆسەو چاكسازی لەهەرێمدا. دامەزراندنی پەكخستنی بابەتی سەتەالیتەكەمان لەالیەن پارتیەوە وانیەو ئەوان هیچ گرفتێكیان لەو ڕووەوە بۆ ئێمە دروست نەكردووە ،بەپشیتوانی خوا لەم نزیكانەدا پەخشی ئەزمونی سەتەالیەتەكەمان دەست پێدەكات. پ :15دەڵێن هاوكاریەكانی ئێستای پارتی بۆ كۆمەڵی ئیسالمی لەدانانی سەتەالیتی «پەیام» كەزمانحاڵی كۆمەڵە ،لەدژی یەكگرتووە ،بەواتایەكی تر ئەوان لەدژی ئێوە دەیانەوێت ڕاگەیاندنی كۆمەڵ زیندوبكەنەوەو بەهەر جۆرێك بێت پێش ئێوەی بخەن ،بەكرداریش ئەمەیان سەلماند و هاوكاریەكی باشی كۆمەڵ ئیسالمی كرا بۆ دانانی سەتەالیت؟ هیوا میرزا :ئەو هاوكاریانەش ئەگەر بوبێت ئێمە بەو شێوەیە سەیری ناكەینن چونكە كۆمەڵی ئیسالمی براو هاوكارو تەواكاری ئێمەن ،سەتەالیتی ئەوان سەتەالیتی ئێمەیەو یەكگرتوو هەرگیز بەوشێوەیە بیرناكەتەوە، هەر دەنگ و ڕەنگێكی دڵسۆزی ئەم نیشتمانە بەدەنگی خۆمان دەزانین و پیرۆزباییمان ئاڕاستەكردوون. پ :16دەنگۆی ئەوە هەیە یەكگتروی ئیسالمی لەهەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەچێتەوە پاڵ لیستی هاوپەیمانی ،تاچەندێك ئەمە ڕاستە؟ هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێتەوە؟ هیوا میرزا :لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەموسڵ و كەركوك و دیالە بەدەستمانەوەیە الیەنە كوردیەكان بەیەك لیست دابەزین ،چونكە بەرژەوەندی نیشتمانی و نەتەوەیی لەوەدا دەبینین. پ :17ئایا چونەوە پاڵ لیستی هاوپەیمانی ترسە یان بەرژەوەندی حزبی؟ هیوا میرزا :بێ گومان لەكاری سیاسیدا پێكهێنانی هاوپەیمانی و بەرەو ئەو بابەتانە لەبەرژەوەندی حزبی و گشتیەو پەیوەندی بەترسەوە نیە ،یەكگرتوو خاوەنی پەیام و ستراتیژیەتی خۆیەتی واقیعی سەلماندویەتی كەسەربەخۆو
25 - 24 ئازادەو لەپێناو چەسپاندنی پەیام و ئامانجەكانیدا ئامادەی هەموو فیداكاریەكە. پ :18گەر دەڵێن ترس لەچی؟ ترس لەوەی هەمان سیناریۆی پروپاگەندەی هەڵبژاردنەكانی پێشوو دوبارە نەبێتەوە كاتێك بەلیستی سەربەخۆ بەشداریتان كرد. هیوا میرزا :نەخێر بەشداریمان لەلیستی برایەتی لەهەڵبژاردنەكانی پارێزگاكانی موسڵ و كەركوك و دیالە جیاوازە لەشێوازی هەڵبژاردنەكانی ناوخۆیی و هەرێم ،هەڵوێستمان لەمبارەوە لەكاتی خۆیدا دەردەكەوێت ،ئێمە لەدیاریكردنی بەرژەوەندیدا هەردەم بەرژەوەندی نیشتمانی و نەتەوەیی حزبیەوەیە، بەرژەوەندی لەپێش لەوالیشەوە ئەوەی بەرامبەرمان كرا ستەم وناعەدالەتی بوو. پ :19لەهەڵبژاردنەكانی پێشتر ،كاتێك بەلیستی سەربەخۆ بەشداریتان كرد میدیاكانی یەكێتی و پارتی بەخائن و خاك فرۆش ناویاندەبردن ،بەاڵم ئێستا بونەتە هاوپەیمان و خاك پەروەر ،ئەمە بانێكەو دوو هەوا نیە؟ هیوا میرزا :وەاڵمی ئەم پرسیارە ڕوو لەئێمە ناكات. پ :20لەهەڵبژاردنەكانی پێشوو هێرش كرایە سەر بارەگاكانتان لەدەڤەری بادینان و چەند كادرێكیشتان بونە قوربانی ،ڕای زۆرێك لەهاوالتیان ئەوەیە كەئێوە ترستان لەدوبارەبونەوەی ئەو ڕوداوانە هەیە بۆیە چونەتەوە پاڵ لیستی هاوپەیمانی گەرنا مەسەلە لێك نزیك بونەوەو تەبایی نیە. هیوا میرزا :جێگەی خۆیەتی ئەو ڕاستیە ئاوەژوو نەكەن لەوەی كەدەپرسیت ئێمە چوینەتەوە پاڵ لیستی هاوپەیمانی، شتی وانیە تەنها بۆ پارێزگاكانی دەرەوەی هەرێمە ئەو ڕێكەوتنە كراوە، لەهەڵبژاردنەكانی ناوخۆی هەرێم ئێمە هەڵوێست و بڕیاری خۆمان دەبێت و تائێستا ڕامان نەگەیاندووە ،لەو الیشەوە ئێمە لەگەڵ ئەو دوو حزبە هیچ ناتەبایی و دووریەكمان نیە و بەشداری پەرلەمان و حكومەتی هەرێمین ،لەئەنجومەنی بااڵی پارتە سیاسیەكانی هەرێمدا ڕۆڵی
یەكگرتوو كاراو بەرچاوە. پ :21بە ووتەی بەرپرسانی یەكگرتوو كۆنگرەی پێنجەمی حزب بەسەركەوتویی كۆتایی هات ،بەاڵم زۆرێك لەئەندامان پێجەوانەی ئەوە دەڵێن و ناڕەزایەتیەكی زۆریان لەئەنجامەكانی هەیە ،هۆی ئەمە چیە؟ هیوا میرزا :سەركەوتن ڕێژەییەو كۆنگرەی پێنجەم بەئاستێكی باش سەركەوتوو بوو ،بێگومان كەموكوڕی هەبووەو لەهەندێ بواردا جێگەی ڕەخنەیەو مەرجیش نیە هەركارێك هەموو بەشداربوانی سەدلەسەد پێی ڕازی بن ،ئەوەیش ڕاستیەكە زۆرینەی ئەندامانی بەشداربوی كۆنگرەی بەكارو دەرەنجامەكانی كۆنگرە ڕازی و دڵخۆشن ،تاكە تاكەش گلییان دەبێت و ئەوانیش ئاژادن. هەڵبژاردنەوەی هۆكاری پ:22 سەاڵحەدین بەهادین چیە؟ ئایا پارتێكی وەك یەكگرتوو كەسێكی شیاوی وەك ئەوی تێدانیە؟ یان هەر سیستەمی ئەو كوێخایەتیەیە كەزۆربەی سەرۆك پارتەكان پەیڕەوی دەكەن؟ هیوا میرزا :هەڵبژاردنەەی مامۆستا سەاڵحەدین موحەمەد بەهادین بەهۆی كارایی و لێوەشاوەیی خۆیەتی و لەناو یەكگرتوودا قۆرخكاری و خۆسەپاندن كوتلەچیەتی و ناوچەگەری بازاڕی نیەو دەتوانم بڵێم لەم ڕووەوە یەكگرتوو بەحزب و الیەنەكانی تر ناچوێنرێت و دوو دنیاری جیاوازین. پ :23دەنگۆی ئەوە هەبووە لەكۆنگرە باڵێك دروست بووە داوای لێكردنەوەی پاشگری ئیسالمی دەكەن لەناوی حزب، ئەمەیان تاچەندێك ڕاستە؟ هیوا میرزا :لەڕاستیدا لەالی ئێمە ناو ئەوەندە گرنگ نیە ،بەڵكو جەوهەر و ناوەڕۆك مەبەستەو یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان حزبێكی ئیسالمی نیشتمانی میانڕەوەو ناوی هەرچیەك بێت ئەوە ناوەڕۆكیەتی ،لەكۆنگرەشدا چەند دەنگێكی كەم كەلەپەنجەكانی دەست زیاتر نەبوون ڕایان لەگۆڕینی ناوەكە هەبوو. پ :24جگە لەوەش پروپاگەندەی ئەوە دەكرا كۆنگرە كار بۆ ئەوە دەكات
لەداهاتودا حزب بەرەو عەلمانیەت بەرێت؟ هیوا میرزا :یەكگرتوو هەڵگری پەیام و مەشخەڵی ئیسالمی نیشتمانییەو لەوالیشەوە هەركەس قەناعەتی بەو پەیام و ئامانجانە نەما دەتوانێت خەباتی بگوازێتەوە بۆ ناو حزبێكی عەلمانی، چونكە لەناو یەكگرتوودا جێگەی نابێتەوە ،لەبەرئەوە ئەم پڕوپاگەندەو باسانە زۆر دوورن لەئەندامانی یەكگرتووەوە. پ :25لەگەڵ الیەنە ئیسالمیەكانی تر پەیوەندیتان چۆنە؟ هیوا میرزا :پەیوەندیمان لەگەڵ الیەنە ئیسالمیەكاندا لەوپەڕی هێزو باشیدایە، لەگەڵ كۆمەڵ و بزووتنەوەی ئیسالمیدا هەیەو هاوبەشمان كۆبونەوەی پەیوەندیەكانمان لەگەڵ تاكەتاكەی جەماوەری گەلەكەمان و توركام و كلدو ئاشوریەكان و گشت الیەنەكان باشە. هەبوو ئەوە دەنگۆی پ:26 لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوو بەلیستێك لەگەڵ الینە ئیسالمیەكان دادەبەزن ،ئایا هیچ بنەمایەكی هەیە؟ هیوا میرزا :بۆ شێوازی بەشداریمان لەهەڵبژاردنەكانی داهاتووی ناوهەرێمدا تائێستا هەڵوێست و بڕیارمان وەرنەگرتووەو هەموو شێوازو خیارەك لەبەردەممان وااڵیە و سەركردایەتی لەكاتی خۆیدا بڕیار دەدات و هیچ ئەگەرێكیش ئەستەم نیە. پ :27كۆمەڵی ئیسالمی بەپارتێكی لەخۆبایی ناوتان دەبەن و واباس دەكەن كەلەساتی ڕێكەوتن بۆ دابەزین بەلیستێك لەهەڵبژاردنەكان داوای پشكی زیاتر دەكەن. هیوا میرزا :ئەو قسەو باسانەمان نەبیستووەو كۆمەڵ لەبرایانی پەیوەندیەكانمان لەئاستێكی باشدایەو، لەكاتی بڕیاریدان لەسەر شێوازی هەڵبژاردن ،هەر حزبێك مافی خۆیەتی مەرج و داواكانی خۆی بۆ بەرامبەر بخاتەڕوو ،دنیا دنیای دانوستانەو لەهەموو بارێكدا ئێمە قەناعەتمان بەڕێزلێنان و فرەیی و شەفافیەت و ئیرادەی ئازادو بەهێزە.
ئەشكەوتی داری خلە خۆی ڕ وردەكاریەكانی
چیرۆكی
ئەو
حەوت
پێشمەرگەی
یەكێتی
پرۆسەی لەساتەوەختی ئەنفالكردنی میللەتی كورد و كشانەوەی بەشێكی زۆری هێزەكانی خلە) ناسراوە مەفرەزەیەكی ئەو و دوور لەگوندەكان لەهەردە و هەڵەت پێشمەرگە بۆسەر سنورەكان و پێشمەرگانە كەژمارەیان حەوت كەس و شوێنە عاسیەكاندا خۆیان دەشاردەوە سنوری مەڵبەندی سێ كە خۆشناوەتی دەبێت دەبن بەژێر ئەشكەوتێكەوە و لەبنكەی تایبەتدا یان لەئەشكەوت و كەخۆیان مەرجەدا و و دۆڵی مەلەكان و بالیسان و خەتێ و ئەشكەوتەكە دەبێتە یەكەم وێستگەی كون سماقوڵی و دەشتی كۆیە و هەولێری گیان دەرچونیان و هەرلەوێدا دەمێننەوە دروستیاندەكرد» بەپێی ئەو زانیاریانەی دەگرتەوە و نەمانی ئومێدێك بۆ تا دوای ڕاپەڕینەكەی بەهاری ساڵی دەست (ڕێگا) كەوتون لەوكاتەدا چەند مەفرەزەیەك بەسەرپەرشتی عوسمانی زیندوبونەوەی شۆڕش ،شەهید مەال (.)1991 ئەحمەد كەالری بڕیاری مانەوە ئەدات حەمەسۆران غازی ساالر كەخەڵكی حاجی مەحمود (وەزیری ناوخۆی و ڕازی نابێت كوردستان جێبهێڵێ بۆیە گوندی (كارێز) ی سەربەقەزای كفریە ئێستا) و مام جەالل مەسۆیی و شەهید لەنامەیەكدا بۆسەركردایەتی یەكێتی و تەمەنی چل ساڵە و یەكێكە حەمەڕەش و شەهید مەالئەحمەد دەنوسێت «هەڤااڵن .ساڵوێكی گەرم ،لەوكەسانەی لەگەڵ ئەو مەفرەزەیەدا كەالری و شەهید سەید و شەهید لەكارەساتەكە مەحمودی مامەعەزە (لەشەڕی ناوخۆی قەدەر و من بەتەمای مانەوە و درێژەدانم بوە بەخەبات و چۆڵنەكردنی ناچەكە ،ڕزگاریكردوە لەمبارەیەوە بە (ڕێگا) ی پارتی و یەكێتیدا كوژرا) و عەدنانی ئەوەش بۆكەسێكی وەكو من كەسەڵت ڕاگەیاند «دوای پرۆسەی ئەنفال حەمەی مینا (وەزیری كاروكاروباری و شارەزای تەواوی ناوچەكەم كارێكی زۆربەی پێشمەرگەكان كشانەوە بۆ كۆمەاڵیەتی ئێستا) لەگەرمیاندابون ئاسانترە» لەوكاتەشەوە ژمارەیەك سەر سنورەكان و سنوری مەڵبەندی كەهەریەكەیان كۆمەڵێك پێشمەرگەیان پێشمەرگە دەگەڕێنەوە گەرمیان و سێ بۆبارەگاكانی یەكێتی لەوشوێنانەی لەگەڵدا مابوەوە و لەچەند شوێنێكی لەدەشت و دۆڵ و ئەشكەوت و چیاكاندا كەئەستەم بون دەستی بەعسی پێبگات ،جیاجیای سنوری گەرمیاندا خۆیان دەمێننەوە بەمەبەستی هیالككردنی بەاڵم لەگەرمیاندا لەناوچەی تیپی ( )21حەشاردابوو ،بەپێی زانیاریەكانی سوپای بەعس و سەلماندنی وجودی كە (شێخ بزێنی و خاڵخااڵن و ناوچەی (ڕێگا) كۆمەڵێكیان لەناوچەی داری خلە لەسنورەكەدا، پێشمەرگە بەاڵم زێی لەكۆیە) دەگرتەوە كۆمەڵێك و زاوت و ڕۆسەی شامار و براوەل لەڕوداوێكی چاوەڕوان نەكراودا پێشمەرگەمانەوە وەكو پارتیزانی مابونەوە شەهید حەمەڕەش و و لەزستانی ساڵی ( )1989دا كەزیاتر لەقۆناغی خۆحەشارداندا بوون كۆمەڵێكیتر لەئەشكەوتەكانی چیای بەكارەساتێك كەبە (ئەشكەوتی داری (ئاشداخ) دا لەسنوری ناحیەی سەنگاو و شێخ كەریم چاوڕەشیش لەسنوری ئاوباریك و بناری گال و عوسمانی حاجی مەحمودیش لەقاتعەكانی كفریدا لەگەڵ شەهید مەال ئەحمەد كەالریدا مابوەوە ،ناوبراو كەلەساڵی ( 1982ـ )1983دا پەیوەندی بەڕێكخستنەكانی كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردستانەوە كردوە و دواتریش لەڕیزەكانی هێزی لەساڵی كوردستان پێشمەرگەی ئاماژەی بۆتەپێشمەرگە ()1986 بەوەشدا « ئەوكاتەی ئەنفال لەمانگی چواری ساڵی ( )1988لەسنوری مەكتەبی كۆتاییهات گەرمیاندا عەسكەری و سەركردایەتی یەكێتی بڕیاریاندا شەڕ لەنیمچەبەرەییەوە بگوێزنەوە بۆ شەڕی پارتیزانی ئێمەش
27- 26
ڕوخا یان یەكێتی ڕووخانی؟ كە
13
مانگ
لەئەشكەوتێكی
نزیكی مانگی ( )8ی ساڵی ()1988 بەهێزێكی نزیكەی ( )50كەسیەوە سماقوڵیەوە لەدۆڵی بەدووبەش بەسەرپەرشتی مام ڕۆستەم و ئازادی سەگرمە گەڕاینەوە سنوری گەرمیان، مام ڕۆستەم بۆناوچەی شوان و شێخ بزێنی و سەرپەرشتی پێشمەرگەكانی تیپی ( 21و )25ی دەكرد و ئازادی گەرمیان بۆ سەگرمەش بۆسەرپەرشتیكردنی ئەوپێشمەرگانەی لەسنوری گەرمیان و مەڵبەندی یەكدا بوون كەئەوكات سنوری قەرەداغ و گەرمیان حەزی شارەزوور و بازیانی سوڕانەوەی بەهۆی دەگرتەوە» بەردەوامی كۆپتەرەكانی سوپای عێراقیشەوە لەوسەردەمەدا ناچار ئەو بەدووبەش پێشمەرگەیە كۆمەڵە دەگەڕێنەوە بەمەبەستی ڕزگاربونیان لەهەر ڕوداوێكی چاوەڕواننەكراو ()25 نزیكەی و كەهەربەشە وەجبە یەكەم پێشمەرگەبون سەگرمە ئازادی بەسەرپەرشتی دادەبەزێ و پاش گەشتنیان بەگەرمیان وەجبەی دوەمیش بەسەرپەرشتی مام ڕۆستەم دوایئەوان بە ( )10ڕۆژ دادەبەزن و بەشێوەی مەفرەزە هەرچەندكەس و بەسەر ناوچەیەكدا دابەش دەبن و مەفرەزەیەكی ( )9كەس بەسەرپەرشتی شەهید مەال ئەحمەد كەالری لە (ئەشكەوتی داری خلە) دادەگیرسێنەوە و ئەوێ دەكەن بەشوێنی حەوانەوەیان و دوای بەسەربردنی سیازدە مانگ لەوێدا ئێوارەیەكی زستانی ئەو ساڵە ئەشكەوتەكە دەبێتە گۆڕ بۆ ()7 كەسیان و بۆماوەی سێ ساڵ تیایدا دەمێننەوە تائەوكاتەی ڕاپەڕین دەست پێدەكات .بەپێی گێڕانەوەكانی حەمەسۆران « ئەشكەوتی داری خلە وتوە پێیان گوندەكاندا لەناو
تاریكدا
مانەوە
تامردن
كونەكۆترەكە چونكە كونەكۆتری لێبووە و نزیكەی ( )3مەتر پان و لەدەروازەی دۆڵ و تەنگەبەرەكەشەوە بۆ ژورەوە نزیكەی ( )20مەتر قوڵ بوەو كونەكۆترەكانیش نزیكەی ( 10ـ )15 مەتر بەرزبون و دەستی پێنەگەشتوە، ئەشكەوتەكە دەكەوێتە سەروی گوندی زاوت و ڕۆسەی شامارەوە بەدوری نزیكەی ( )5كیلۆمەتر و دەكەوێتە باكوری خۆرئاوای ناحیەی باوەنور و قەزای كەالرەوە و خۆر بەكەمی گرتویەتی ،ئەو شوێنەش بەرزاییەكە دۆڵ و كەند و تەپەوتالنی زۆرە و ئاو زوو كاری تێدەكات لەبەرئەوەی خاكەكەی ڕزۆكە و لەزیخ دروست بوە و زیخەكەش خۆی ناگرێ و كاتێ ئاو و باراناوی بەسەردادێ زووتر دەردەكەوێ بۆیە دۆڵەكانی قوڵە و بنكاچ و شتی زۆری لێدەركەوتوە ئەوشوێنەش كەمەفرەزە ( )9كەسیەكەی شەهید مەال ئەحمەدی تیابوە ( 500ـ )600مەتر لەداری خلەوە دوربوە كەدارێكی بەڕوبوە لەسەر بەرزاییەك هەڵكەوتوە و لەهەموالیەكەوە دیاربوە و ئەوەندە ئەشكەوتەكە درابوەوە وەكو
ئا :كەمال محەمەد و دلێر عەبدولڕەحمان
وێنە و دۆكیۆمێنتەكان :ئەرشیفی جەمیل محەمەد ئیبراهیم دووژوی لێهاتوە و كەڵەكی بۆكراوە و چیخ و شتی بەدەوردا دراوە و مەفرەزەكەی شەهید مەال ئەحمەد كردبویان بەبنكەی خۆیان و بەزۆری دەربارەی مابونەوە» لەوێدا هێنانی هەرەس هۆكارەكانی ئەشكەوتەكەش حەمەسۆران باسی ئەوەیكرد «ڕۆژی ()1989/2/19 كەئەشكەوتەكە هەرەسیهێنا ئەوساڵە بارانێكی زۆرباری ئێمەش هەستمان زیاتر كەهەرچی بەوەنەكردبوو بنكاچەكە بدڕینەوە مەترسی ڕەخانی زیاتر دەبێت بۆیە لەدەرەنجامی ئەو زۆر دڕینەوەیەدا و بەهۆی ڕزیوی خاكەكەیەوە نزیكەی كاتژمێر ()5،30 خولەكی سەرلەئێوارەی ئەو ڕۆژە ئەشكەوتەكە هەرەس دەهێنێ و هەریەكە لە (شەهید مەالئەحمەد كەالری و شەهید مام حەمید مەجید و شەهید دارا نارێنی و شەهید سەالم و شەهید نوری ناسراو بە(پۆاڵ) كەهەرخەڵكی نارێن بوون ،شەهید حەیدەر ـ خەڵكی شۆراوە ـ بوە و شەهید ڕەحیم برای شەهید حەسەن
هەیەر) دەبن بەژێر زیخ و چەوی ئەشكەوتەكەوە و دەستبەجێ گیان لەدەستدەدەن و دوكەسەكەیتریش كە (حەمەسۆران و محەمەد سەید محیەدین «دواتر بەتاكتیكێك لەالیەن ڕژێمەوە دەستگیردەكرێت و لەپێش ڕاپەڕینی ( )1991لەسێدارەدەدرێت») دەبێت ناتوانن هیچ كارێكیان بۆبكەن تەنها ئەوەنەبێت كەمەفرەزەكانی دیكەی لێئاگاداربكەنەوە ،چیرۆكی مانەوەی هەریەكە لە (حەمەسۆران و محەمەد سەید محیەدین) و ڕزگاربونیان لەو مەرگە چاوەڕوان نەكراوە چیرۆكێكی زۆر سەیرە و لەمڕوەوە حەمەسۆران بۆ (ڕێگا) ئاشكرایكرد «شەهید مەال ئەحمەد كەالری و شەهید سەالم لەسەر جێگەكەیان ڕاكشابون ڕادیۆیان بەدەستەوەبو و گوێمان لەهەواڵەكانی ڕادیۆی دەنگی گەلی كوردستان دەگرت كەهەواڵەكان كۆتاییهات كاتژمێر بوە ( )5ی سەرلەئێوارە و ئەوكاتەش مەوعیدی جیهازمان هەبوو لەگەڵ مەفرەزەكانیتردا شەهید سەالم وتی كاك سەید مەوعیدی جیهازە ناچی بۆجیهاز وتی بەڵێ جیهازەكەی هەڵگرت و بەپەلە كەوتەڕێ وتی حەمەسۆران نایەی وتم بۆنا وتی دەی چەكێك و دوربینەكە لەگەڵ خۆتدابێنە بابچینە سەرەوە شوێنەكە نزیكەی ( )150مەتر دورە لەئەشكەوتەكەوە لەتەنگەبەرەكەوە دەردەچیت و دەچیتە سەر ڕچەڕێیەك لەوێ جیهازەكە وەریدەگرت كەچوین تەنها دوربینەكەم هەڵگرت بەهۆی قسەكردنەوە لەگەڵ برادەراندا چەكم لەبیرچو گەشتینە نیوەی ڕێ كاك سەیدیش جیهازی دەكرد و منیش بەدوربینەكە تەماشای دەوروبەرم دەكرد كاتژمێر گەشتە نزیكەی ()5،30 تەواوكرد جیهازەكەی خولەك وەرگرت لەدەستم دوربینەكەی تەماشای دەوروبەری پێدەكرد شوێنێك سپیایی بوو دیاربو بەفر باریبو وتی ئاگر بزان خێمەبێ نەوەك لەدەوروبەریدا نیە نزیكەی دەهەنگاوێك لێم دوركەوتەوە من ئەوكاتە تەماشام دەكرد دەنگێك پەیدابوو دەنگەكە دەنگێكی ئاسایی نەبوو دەنگی هەرەس
بو ئاوڕمان دایەوە بەالی دەنگەكەدا تەماشامانكرد بەردوتەاڵشێك لەشاخەكە خۆمان بەڕاكردن ڕاستەوەبوو خۆمان شوێنەكەی گەیاندەوە تەماشامانكرد بەبەرزی نزیكەی ()10 مەتر زیخ و چەو كەوتۆتەخوارێ و دەگەشتە دەستمان بەئاسانی كونەكۆترەكان تا ( )10خولەك چوینەخوارەوە و بانگمانكردن بەدۆڵەكەدا وتمان بەڵكو كەسێكیان دەرچوبێ بۆكارێك بێسود بوو ئێمەش ئەو شوێنەمان بەجێهێشت و چوین بۆبنكەكانمان لەناوچەی زاوت و بەردەبەلەو دوبرادەرمان لەوێ بون چوین بۆالیان و شەوگەڕاینەوە نزیكەی نیوكاتژمێری تر لەوێ ماینەوە هەر بێ سود بو و هیچ هەوڵێكمان پێنەدرا بۆڕۆژی دواتر واتە ()1989/2/20 مەفرەزەكانیترمان ئاگاداركردەوە و بۆ ڕۆژی سێیەم هاتن بەهانامانەوە و ئەوانیش هیچ هەوڵێكیان پێنەدرا چونكە هەر لەیەكەم خولەكەوە بێئومێدبوین لەوەی كەئەوان مابن لەبەرئەوەی تابۆشایی تاوێرنەبو هەرەسەكە بخستایەتەوە» دواتریش بەهۆی بەردەوام سوڕانەوەی هێلیكۆپتەری ڕژێمەوە هێزەكانی مەفرەزەپارتیزانەكانی هێزی پێشمەرگە ناتوانن تەرمەكان لەئەشكەوتەكەدا دەربهێنن و هەرلەوێدا بۆماوەی ()3 ساڵ دەمێننەوە تادوای ڕاپەڕینەكە لە كاركردنی دوای ()1991/11/1
بەردەوامی (شۆفڵ) بۆماوەی هەفتەیەك تەرمەكانیان دۆزینەوەی و لەمەراسیمێكدا تەرمەكانیان دەهێنرێنەوە بۆ گۆڕستانی كەالری كۆن و لەوێدا دەنێژرێن ،بەپێی ئەوزانیاریانەی (ڕێگا) لەسەرچاوەیەكی تایبەتەوە بەدەستی هێناون ئەوشتانەی لەئەشكەوتەكەدا دۆزراونەتەوە بریتی بون لە «ژمارەیە كتێبی جۆراوجۆر و مۆرێكی تیپی ()55 ی قەرەداغ كەئەكات شەهید مەالئەحمەد فەرماندەی بوە و قەڵەمێكی پاركەری جاف و ڕادیۆیەكی بچوك و یەكێكیتری ناشناڵی یابانی كەشكاوبوە و ()6 تفەگی هەمەجۆری زام نەكراو و ()1 ئاربیجی و ( )6تاقم و ڕەزنی ()8 مەخزەنی و چەند شانە و مەخزەنێكی پەرتەوازە و چەند القەمزەلیەكی شكاو و ژەنگخواردو و جیهازێكی ڕاكاڵی بچوك و جامانەیەكی لولدراو و كاڵوێك و چەند تاكە گۆرەویەك و تیرەو دەزویەكی خاكی و ( )10پاكەتە جگەرەی كیس و مقەبای جۆری بەغداد و تاقمێ تەراش و گوێزان و مەقاشی شكاو الیتی گەورە و بچوك و ()6 چەقۆ و حەربەی هەموجۆر و مشتوشكاو و ژەنگن و شوشەیەك عەتری تانیوەپڕ و كتریەكی قوپاو و دووپەرداخ و قۆریەكی شوشەی پەراش پەراش و ( )2كەوچك و ( )6زەمزەم و مەتارەی قوپاو و سێ ڕۆژ ژمێری شەهید مەالئەحمەد كەیاداشت و مێژوی پێشمەرگایەتی لەسەرەتای
29 - 28 ساڵی ( )1987ەوە تا ()1989/2/18 تێدابوە و دوانیان لەبەرباخەڵدا بەهۆی ئارەقكردنەوە شڕوبەرگ دڕاوبون و سێیەمیشیان بەرگێكی نوێی هەبوە و بەخەتێكی كاڵ لەسەری نوسراوە لەگەڵ چەند پێنج دیناری و دەدیناریەكی ڕزاودا كەدوای ڕاپەڕین پێشانگایەكیان بۆدەكرێتەوە و ئەرشیف دەكرێن بەاڵم هەمویان لەساتەوەختی شەڕی ناوخۆی یەكێتی و پارتیدا و لەڕۆژی ( )31ی ئابدا هەموو ئەو شتانە لەناودەچن» بەپێی دۆكیۆمێنتە دەستكەوتوەكانی (ڕێگا) لەالپەڕی یەكەمی ڕۆژژمێرە نوێیەكەی شەهید مەالئەحمەد كەالریدا جگە لەناو و نازناوی خۆی و پیشەكەی ئاماژە بەگەڕەك كراوە كەبەبڕوای ناوبراو (چیاكانی كوردستان) گەڕەكیان بوە و جۆری خوێنەكەشی نوسراوە كە ( )o+بوە ئەمەجیالەوەی كەیاداشتی كارەساتەكەشی پێش ڕۆژێك لەڕۆژژمێرەكەیدا تۆماركردوە كە ( )1989/2/18یەو نوسیویەتی «ئەمڕۆ ناوچەكە ئارام بوو..دوژمن كشابونەوە و نەمابوو..برادەرانمان بەڕێكرد.. لەهێالنە هەڵۆكە بووین ،شەو گەڕاینەوە نهێنی (ژمارەی ()4 ژمارە ئەشكەوتەكەبوە)» لەنامەیەكی پەخشان ئامێزیشدا كەبۆ هاوڕێیەكی خۆی نوسیوە بەناوی (ئومێد) و وێنەی دەست (ڕێگا) كەوتوە شەهید مەال ئەحمەد كەالری باس لەژیانی منداڵی خۆی و هاوڕێكەی دەكات و لەبەشێكی نامەكەدا دەڵێت «ئومەگیان لەژیانێكی ناسۆردا ئەگەڕێم هەر هەنگاوێكم ئاوازێكە و هەر ترپەیەكی دڵە چەوساوەكەم ئاواتێكە شەوگاری تاڵ و مۆن پێوەی دەتلێمەوە و دێڕەكانی ئەڤینیمان وەك ملوانكەیەكی شیالن دەبریسكێتەوە و دەیكەمە مل چونكە ئەفریقا، كچەهەژارێكی چاوەكانمان تامەزۆی پێكەنینی خۆری تاریكایی چاوی شەقامەكانە» دەربارەی خواردنیش پەیداكردنی چۆنێتی حەمەسۆران ڕونیكردەوە «سەرەتا بەپێی توانا خواردنی گوندەكانمان كۆدەكردەوە ئەوەی خەڵك لەترسی بۆردومان و شەڕوشۆڕ بردبویە بن
ئەشكەوت و مەغارەكان و لەدوری گوند داینابون دواتریش پەیوەندی لەگەڵ ڕێكخراوی كۆمەڵە دروستبوو لەناوشاردا و ئەوكاتە بەیارمەتی ئەوان خواردن و دەواودەرمانمان بۆدەهات، تەنها یەك كەسیش بەمكارە هەڵدەستا (سدیقی حاجی سەعید ـ ئەبو عەلی ـ) بو لەڕێگەی یەك مەفرەزەوە شتەكانی دەنارد و دواجار لەڕێگەی عوسمانی مەحمودەوە حاجی دابەشدەكرا»یەكەمجار لەدەواجنەكانی تەنیشت گوندی ئاوەخێریەوە بۆمان دەهات بەاڵم دواتر گۆڕیان بۆ دەواجنەكەی كفری .بەپێی زانیاریەكانی (ڕێگا) مەفرەزەكانی هێزی پێشمەرگە لەوسەردەمەدا فەرمانی ئەوەیان پێنەبوە گورز لەحكومەت بوەشێنین و پارێزگاریكردنی لەقۆناغی زیاتر خۆیاندابون لەناوچەكەدا بەوبیانوەی خەڵك باوەڕی وابوە پێشمەرگە هەبێت شۆڕش هەیە نەبێت شۆڕش كز و الوازە و نیە بەبڕوای حەمەسۆرانیش «بونی پێشمەرگە لەناوچەكەدا ئەگەر تەقەیەكیشی نەكردایە حكومەتی هیالك دەكرد چونكە بەدرێژایی دوساڵ بۆ دوساڵ و نیو هەفتەی جارێك هێزێكی بەردەوام گەورەی دەهێنا و چون لەگەڕاندابوو د ە یز ا نی پێشمەرگەماوەتەوە . ئەو هەربەپێی دەست زانیاریانەی كەوتون (ڕێگا) لەوماوەیەدا دووجار ڕوبەڕوبونەوە لەنێوان هێزی مەفرەزەكانی پێشمەرگە و سوپای ڕژێمدا ڕوودەدات و م كە یە لە ڕ و بە ڕ و بو نە و ە شد ا كەلەگەڵ مەفرەزەكەی سەگرمەدا ئازادی دەبێت ( )3پێشمەرگە شەهید دەبن و ( )4نامەیەكی پێشمەرگەی دیكەش
هۆكاری لەبارەی برینداردەبن، دروستبونی ئەو ڕوبەڕوبونەوانەشەوە حەمە سۆران بە (ڕێگا) ی ڕاگەیاند «وەجبەكەی كاك ئازادی سەگرمە كاتژمێر ( )10ی سەرلەبەیانی كەكاتێكی زۆر زووبوو بەمەبەستی گۆڕینی شوێنەكەیان دەرچون بۆ شوێنێكیتر لەوكاتەدا هێلیكۆپتەر ئامادەدەبێت و ئاشكرادەبن و ڕوبەڕوو دەبنەوە و بەوهۆیەشەوە ( )3پێشمەگەیان لێ شەهید دەبێت بەناوەكانی (شێركۆ جدی ،شێركۆ ،هۆشیار یان هۆشمەند كەئەندازیاربو لەبەشی بێتەل كاریدەكرد و هەرسێ تەرمەكەش كەوتە بەردەستی حكومەت و ( )4پێشمەرگەی دیكەش برینداربون كەیەكێكیان ئازادی سەگرمە بوو و دواتر لەڕێگەی ڕێكخراوی ناوشار و دەستەكانی یەكێتیەوە دەبرێتەوە ناوشار و لەوێشەوە دەبرێتە بەغداد بۆ چارەسەر و دواتریش لەسنور دەبەڕێنرێتەوە بۆ ئێران.
دەستنوسی مەال ئەحمەد
وه‌اڵمێك بۆ مه‌سعود بارزانی
ڕاپۆرتی :ڕێگا زۆر له‌مێژه هه‌ندێك له‌نوسه‌ره‌کان ده‌نگۆی ئه‌وه‌یان هه‌یه که سروودی ئه‌ی ڕه‌قیب تێكاڵوی کلتوری کوردی بۆت ه بووه،به‌شێکه‌له‌فه‌رهه‌نگمان دیرۆکی ئه‌م گه‌له! وه زۆربه‌یان ئه‌و که‌سانه‌یان به‌ئاجه‌رو گوجه‌ر وخۆفرۆش له‌قه‌ڵه‌م داوه ک ه ڕه‌خنه‌یان له‌هۆنراوه‌که‌ی شاعیر کورد دڵدار گرتوه. له‌هه‌مان کاتدا سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان مه‌سعود بارزانی باس لهو ه ده‌کات...ک ه ئه‌م سرود ه به‌شێک ه له‌کلتوری ئێمه‌و گۆڕینی مه‌حاڵه، هه‌ڵبه‌ت ه سه‌رده‌می ئه‌م ووته‌ی جه‌نبیان ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ( )26.12.2006له‌واڵمی پرسیارێکی په‌رله‌مانتارێکدا ئه‌م ئاخافتن ه ڕووی دا. وێڕایی ڕێزو حورمه‌تم بۆ هه‌موو ئه‌و نوسه‌رانه‌ی که ده‌ڵێن ڕه‌خنه گرتنو البردنی سرودی ئه‌ی ڕه‌قیب بڤه‌یه، وه ئه‌گه‌ر چی جه‌نابی کاك مه‌سعود به‌رزانی ده‌ڵێت گۆڕینی مه‌حاڵه ،به‌اڵم ئاکام هه‌ر ده‌بێت بگۆڕێت جا دره‌نگ بکه‌وێت یان ئێستامان بێت ،سه‌رئه‌نجام خه‌ڵکی خۆی البردنه‌که‌ی په‌سه‌ند ده‌که‌ن. سه‌ره‌تا بۆ ڕازی کردنی دڵی ئه‌و که‌سانه‌ی ک ه خۆیان زۆر به‌‌نه‌ته‌وه‌ی ده‌زانن والف گه‌زافی کورده‌یه‌تیمان پێ ده‌فرۆشن با به‌چاوی ئه‌وان سه‌یری ئه‌ی ڕه‌قیب بکه‌ین!! سه‌ره‌تایی هۆنراوه‌که‌ی دڵدار شاعیر ده‌ڵێت-: ی ره‌قیب هه‌ر ماوه قه‌ومی کورد ئه زمان نایشکێنێ دانه‌ییی تۆپی زهمان که‌س نه‌ڵێ کورد مردووه ،که‌س نه‌ڵێ کورد مردووه ،کورد زیندووه، زیندووه قه‌ت نانه‌وێ ئااڵ‌که‌مان ئه‌ی ناسیۆنالیزمی کوردی ووشه‌ی (رقیب) له‌بنه‌ڕه‌تدا ووشه‌یه‌کی عه‌ره‌بیه بهواتای (چاودێر یاخود ئاگادار) دێت
ئه‌ی ڕه‌قیب هیچ په‌یوه‌ندی به‌کورده‌وه نیه ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌م واتایه بێت هیچی ناگونجێت له‌گه‌ڵ ڕسته‌که‌دا ،خۆ ئه‌گه‌ر بهواتای (رقیب)ی فارسی بێت بهواتای دوژمن هاتبێت له‌زمانی فارسی دوژمن هه‌ر دوژمنه ره‌قیب له‌فارسیدا واتا نه‌یار یاخود به‌رهه‌ڵستکار یان کێشمه‌کێشمی ملمالنێی نێوان دوو که‌س واتا پێشبڕکێ له‌بوارێکدا. گریمان ووشه‌ک ه بۆ دوژمن به‌کار هاتوه،پرسیاره‌که باوا بکه‌ین ئه‌گه‌ر سرودی نیشتیمانیه بۆ ووشه‌ی کوردی تێدا به‌کار نه‌هاتوه؟ هیچ مافێکی به‌زمانی کوردیه‌وه نی ه کوا پاراستنی زمانی کوردی له‌سرودی نیشتیمانی خۆ ئه‌مه سه‌ره‌تاکه‌یه‌تی ک ه ده‌ست پێده‌کات به‌ئه‌ی ڕه‌قیب؟ وه ئه‌م ڕستیه هیچ ژێرخانێکی مه‌عریفی تێدا نیه. وه بێجگه له‌ووشه‌ی ئه‌ی ره‌قیب ووشه‌ی (قوم)هاتوه که به‌کوردی واتا گه‌ل هۆز وه‌له‌بنه‌ڕه‌تدا ئه‌میش عه‌ره‌بیه، بۆ ده‌بێت سرودی نیشتیمانیه‌که‌مان ئاراسته‌وانی زمانی کوردی ڕه‌سه‌ن نه‌بێت زمانی بێگانه بێت خۆ ناونراو ه به‌سرودی نیشتیمانی!! ووشه‌ی زهمان (زمن) عه‌ره‌بی تێدا به‌کار هاتو ه ک ه بهواتای کات سه‌رده‌م دێت ،لێرد ه زمانی کوردی له‌م سروده هیچ له‌النه‌که‌دا نگیرێت وه‌ك ڕه‌هندێکی زمانه‌وا‌نی. پاشان ڕسته‌ی که‌س نه‌ڵێت کورد مردوه ،ئاراسته‌ی ه بۆ ناو خه‌ڵکی کورد کێ له‌کورد ده‌ڵێت خۆم مردوم،و ه سرودی نیشتیمانی ئاراسته‌ی دوژمن ناکرێت ،وه‌ك ئه‌و ه وای ه که‌سێك بڵێت کورد مردوه ،خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و مانای ه ببه‌خشێت له‌وانه‌یه بۆ قۆناغێکی خه‌بات ،هێزو دروشمێك بووبن ،به‌اڵم بۆ نه‌وه‌ی نوێ له‌الیه‌نی ده‌رونیه‌و ه
کاریگه‌ری خراپی ده‌بێت ،ڕه‌هه‌ندێکی شڵژاو دروست ده‌کات. و ه هه‌روه‌ها ووشه‌ی قه‌ت(قگ) عه‌ره‌بی ه هاتو ه بۆ ده‌بێت ئه‌م سروده له‌ناخی خه‌ڵکه‌که‌و ه هه‌ڵنه‌قواڵبێت کوا له‌ناخی خه‌ڵکی کورد ده‌دوێت بۆ ئاراسته‌یه‌ك نی ه بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی به‌هێز، کار کردن له‌پێناوی کاتێك ک ه گوێمان لێده‌بێت ده‌ڵێ پێشمه‌رگه ڕیزی به‌ستو ه به‌شاخه‌کانه‌و ه به‌ور کاری پارتی زانی ده‌ڕۆن ئه‌م قۆناغه له‌گه‌ڵ قۆناغی شاخ به‌راورد ناکرێت. ئێمه رۆڵه‌ی ڕه‌نگی سوورو شۆڕشین سه‌یری که خوێناوی‌یه رابردوومان ئه‌وه‌ی ک ه جێگای سه‌رنج و تێبینی ه ووشه‌ی خوێن ه که له‌سرودی نیشتیمانیدا ده‌بوو شه‌هید یاخود سه‌روه‌ری پێشمه‌رگ ه تۆمار بکرێت نه‌ك ترس و بیم له‌دڵی خه‌ڵکیدا بڕوێنرێت ئه‌ی ڕه‌نگه‌کانی ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و ئاشتی به‌گوێ نه‌وه‌کانماندا بده‌ین باشتر ه یان هه‌ر خوێن وشه‌ڕ؟! ده‌قی دوای ئه‌و ده‌ڵێت-: الوی کورد هه‌ستایه سه‌ر‌پێ وه‌ک دلێر تا به‌خوێن نه‌خشی بکا تاجی ژیان له‌کام سرودی نیشتیمانی وواڵتاندا باسی خوێن کوشتار بۆ نه‌وه‌کانی ده‌کات ،یان ده‌بێت له‌جیاتی ئه‌وه‌ی فێری داد په‌روه‌ری و ئاشتی و ئازادی و مافی مرۆڤیان بکه‌ین ،کلتوری خوێن خه‌ریک ه ده‌بێت ه زمانی نه‌وه‌ی نوێ خه‌ڵکه‌که‌مان بۆیه خه‌ڵکێک ه تائێستایش هه‌ر به‌توڕه‌یی ده‌ژی تا مردن!. پاشان هه‌ڵه‌یه‌کی زۆر گه‌وره ئالێرادا به‌دی ده‌کرێت زۆربه‌ی سرود ه نیشتیمانیه‌کانی جیهان لێکۆڵینه‌و و زۆربه‌یان دکتورایان له‌سه‌ر وه‌رگیراو ه بۆ نمون ه سرودی نیشتیمانی نه‌رویژ
فۆتۆ:بڕیار نامق
و فه‌رنسا و بولگاریا ،هتد ...ک ه باس له‌ژیارو شارستانیه‌تی نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆی ده‌کات باسی له‌فه‌رهه‌نگی خه‌ڵکه‌که‌ی ده‌کات،به‌اڵم نازانم له‌ڕۆشنبیرانی کورد به‌گشتی مێژوونوسان به‌تایبه‌ت چۆن بێ ده‌نگ له‌ئاستی هه‌ڵه‌یه‌کی وا زه‌ق یان سه‌رکرده‌کان چۆن ڕازین به‌وه‌ی ک ه نه‌وه‌کانیان بکه‌نه کوڕی دوژمنه‌کانیان!! له‌کاتێکدا ک ه ژیارو شارستنیه‌تمان به‌ده‌ستی تێک چوبێت له‌هه‌مان کاتدا شانازی پێو ه بکه‌ین به‌ڕاستی جێگای تێڕامانه،وه‌رن سه‌یری ئه‌م ده‌ق ه بکه‌ین که باس له‌وه ده‌کات ئێمه رۆڵه‌ی میدیا و که‌یخوسره‌وین دینمان ،ئایینمان هه‌ر نیشتمان له‌‌ڕستیدا زۆر له‌سه‌ر ووشه‌ی میدایا ناڕۆم هه‌رچه‌نده وێڕا تێبینیم له‌سه‌ری که کورد زۆر له‌میدیا کۆنتره ،به‌ڵکو ماده‌کان به‌شێکن له‌کورد زۆربه‌ی سه‌رده‌مه‌دا لهو کورده‌کانیش فه‌رمانڕه‌وای خۆیان هه‌بووه ،لهو فه‌رمانڕه‌ویه‌دا بوون وه‌ك کورده‌کانی ناوچه‌ی زاگرۆس که خۆیان خاوه‌نی ده‌سه‌اڵتی خۆیان بوون،و ه زۆرجاریش
31 - 30
ماده‌کان هێرشیان بردۆت ه سه‌ریان،به‌اڵم هه‌ندێك له‌مێژوو نوسه‌کان ده‌ڵێن ک ه ئه‌وانیش هه‌ر به‌مادی بچوك ناوزه‌د کراون ،به‌اڵم له‌ناو فه‌رمانڕه‌وای ماده‌کاندا فارس و عه‌ره‌ب و تورك هیند و ئازه‌ری و ئۆزبه‌کی و تاجیکی یاخود قه‌وقازی و په‌شتۆنی له‌خۆی گرتبوو،جا ده‌بێت کوردی ئێستامان خۆیان ساغ بکه‌نه‌و ه له‌کامیانن ،به‌اڵم زۆربه‌ی ده‌سه‌اڵتی ماده‌کان کورده‌کان فه‌رمانڕه‌ویان کردوه به‌اڵم کورده‌کان به‌ته‌نها خاوه‌نی فه‌رمانڕه‌وای ماده‌کان نین،به‌ڵکو فارسیش خاوه‌نی فه‌رمانڕه‌وی ماد بوو ه فارسه‌کان خۆیان به‌خاوه‌نی ئه‌و فه‌رمانڕه‌واییه ده‌زانن .جا باشتر نه‌بوو هه‌ر ووشه‌ی کورد به‌کار بهاتایه،هه‌رچه‌ند ه زۆر کێشه نی ه هه‌ر ئاماژه‌یه‌که بۆ مێژووی کورد ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ک ه زۆر گرنگ ه ودڵداری شاعیر هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌ی تێدا کردوه ئه‌ویش ناوی که‌یخوسره‌وه. له‌هه‌موو پاشاکان وفه‌رمانڕه‌وه‌کانی ماد که‌سێکیان نه‌بوو ه به‌ناوی که‌یخوسره‌و له‌سه‌رده‌می ده‌ست
پێکردنی فه‌رمانڕه‌واکانی ماده‌و ه هه‌ر له‌دیاکۆ و قوباد کواکیساری گه‌وره‌و ک ه ده‌ستی پێکردوه له‌زنجیره ئه‌و فه‌رمانڕه‌ویه‌دا که‌سێکی تیدا نه‌بوو ه ناوی که‌یخوسره‌و بێت ،وه به‌ڵگه‌م بۆ ئه‌م قسه‌ی ه نه له‌مێژووی مه‌ردۆخی ن ه له‌مێژووی ئه‌مین زه‌کی به‌گ و ه نه ئیبن ئه‌سیری جزیری زۆری مێژونوسه‌کانی تر ک ه سه‌یرم کردوه ئه‌و ناوه‌ی تێدا نیه. له‌هه‌ردوو مێژوه‌که‌دا هاتو ه واتا مه‌ردوخی و ئه‌مین زه‌کی که ئه‌م که‌یخوسره‌وه فه‌رمانڕه‌وای کورد نه‌بووه. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست لهو که‌یخوسره‌و ه بێت که له‌گه‌ڵ براکه‌ی به‌شه‌ڕ هاتو ه له‌بابل به‌پشتیوانی فه‌رمانڕه‌وای یۆنان هێرشی هێنایه سه‌ر فه‌رمانڕه‌وای بابل له‌کۆتایشدا خۆی کوژراو و ه دژی براکه‌ی خۆی جه‌نگا ک ه به‌نۆکه‌ری پاشای یۆنان ناوزه‌د ده‌کرێت پاشان قوتابیه‌کی ئه‌فالتون بوو به‌سه‌رکرده‌ی ئه‌و سوپایه تا له‌تورکیادا زۆربه‌یان له‌ناو چون ،ئه‌م که‌یخوسره‌و ه کورد
نه‌بووه ،مافی به‌سه‌ر کورده‌و ه نی ه له‌کوردو کوردستانی ئه‌مین زه‌کی به‌گ الپه‌ر ه ( )113به‌ته‌واوه‌تی ئاماژه‌ی بۆ کردوه... خۆ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌سیروزی گه‌وره‌ی ه وه‌ك مه‌ردوخی باسی ده‌کات ئه‌و ه ده‌ڵێت که‌سێك بوو ه که فه‌رمانڕه‌وای مادی ڕوخاندوه! له‌مێژووی کوردو کوردستانی هاتوه ک ه عه‌بدولکریم محمه‌د سه‌عید وه‌رگێڕاوه .... به‌نه‌وه‌ی خۆمان ئێم ه که‌چی که‌یخوسره‌و ده‌زانین!! پاشان ئه‌گه‌ر بڵێن نا مه‌به‌ستی که‌یخوسره‌و له‌کورشی گه‌وره‌یه، ئه‌ویش که‌سێك بووه له‌فه‌ڕمانڕه‌واکانی ده‌وڵه‌تی فارس ک ه هه‌موو مێژوونوسان له‌سه‌ر ئه‌و ه کۆکن ک ه کورش ده‌سه‌اڵتی له(ئازیده‌باک) سه‌نده‌و ه ک ه کوڕی کواکیساری بچوك بوو ک ه فه‌ڕمانڕه‌وای مادی ده‌کرد دوایی بوو به‌ده‌سه‌اڵتی پارسه‌کان ،زۆر به‌ڵگه‌ی تر له‌به‌ر ده‌ستدای ه ک ه ئه‌و ڕاستیان ه ده‌سه‌لمێنن. جا خۆتان سه‌رپشك بن ئه‌ی ئه‌وانی ک ه خه ڵکانێك به‌نه‌فام ده‌زانن خۆتانی زانا له‌مێشکتاندا زه‌ڕب و ته‌قسیمێکی بکه‌ن. لێره‌و ه ئه‌وه‌ند ه به‌س ه بۆ ناسیۆنالیزمه‌کان خۆتان بگه‌ڕێن بهدوای ڕاستیدا واز له‌نه‌وه‌کانمان بێنن ئه‌گه‌ر دڵسۆزن. پاشان دێمه سه‌ر مه‌الکان و پیاوانی ئه‌م ئیسالمه‌و جه‌نابی مه‌سعود به‌رزانی ک ه کوڕی پیاوێکی دیندارو عه‌مامه به‌سه‌ر بوو ه که موسته‌فا به‌رزانی یه خوالێی خۆش بێت ... له‌دوای ئه‌وه‌ی ک ه بۆمان ده‌رکه‌وت ک ه له‌ڕووی مێژوه زۆر هه‌ڵه‌ی تێدای ه هه‌ڵه‌کانی زه‌قه‌مێژووی میلله‌ته‌کامان به‌ره‌و شێوان ده‌بات،پێویسته له‌ڕووی ئاینیه‌و ه خوێندنه‌وه‌یه‌کی ترمان هه‌بێت بۆ ئه‌م هۆنراوه‌ی ه که زۆرینه‌ی خه‌ڵکی کورد موسڵمان ه ووشه‌کانی زۆر نه‌شیاوه بۆ سرودی نه‌ته‌وایه‌تی ،چونک ه گه‌لی کورد گه‌ر موسڵمان بێت ده‌بێت ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئاینه‌که‌ی له‌سرودی نیشتیمانیکه‌یدا ببینرێت ،خۆ ئه‌گه‌ر نا ! با به‌خراپ باس نه‌کرێت چونک ه
ئه‌وه زۆر نه‌گونجاو ه بۆ ناو کۆمه‌ڵگای ئێمه.... له‌وانه‌ی ه دڵداری شاعیر ته‌نها وه‌ك هه‌ست و سۆزێکی نه‌ته‌وه‌یی خۆی ئه‌م ووتانه‌ی ووتبێت که زوڵم وسته‌م له‌سه‌ر کورد زۆر بوو ه ئه‌م چه‌ند ووشه‌ی درکاندوه ،چونک ه ئه‌و خۆی ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی بۆ سرودی نیشتیمانی نه نوسیوه چونک ه سرودی نیشتیمانی بنه‌مای تایبه‌تی خۆی هه‌یه و له‌ده‌قدا هونه‌رێکی پڕ ته‌کنیکه ،ده‌بێت به‌کۆمه‌ڵێك ووشه‌ی که‌م مانایه‌کی زۆر بدات ،تا پێ ده‌وترێت سرودێکی گونجاو بۆ نیشتیمان که هه‌موو ده‌سته‌و هۆزێك بگرێته‌وه ،خۆ ئێوه باس له‌یه‌کسانی ده‌که‌ین ئه‌ی یه‌کسانی مه‌سیحی و ئه‌زیدی و کاکه‌ی و هتد ..کوا؟ پاشان ئه‌م ده‌قه‌ی ک ه زۆر سه‌رنج ڕاکێش ه تا ئێستایش خه‌ڵکی هه‌ر پاساوی بۆ دێنه‌وه‌و ته‌ئویلی بۆ ده‌که‌ن دینمان ،ئایینمان هه‌ر نیشتمان ئه‌گه‌ر گه‌لی کورد به‌موسڵمان ده‌زانن به‌هه‌موو پێوه‌رێك ڕه‌وشتی و مرۆڤایه‌تی و سیاسی وکۆمه‌اڵ‌یه‌تی هه‌موو فه‌رهه‌نگه‌کان ئه‌م ده‌قه له‌گه‌ڵ گه‌لی کورد نه‌گونجاو ه له‌وانی ه بپرسن چۆن؟ ئێمه‌ی کورد موسڵمانین ،ئاینمان ئیسالمه‌و نیشتیمانمان کوردستانه، به‌ڵکو ناپه‌رسترێت نیشتیمان ئینتیمامان بۆی هه‌یه ،چونک ه نیشتیمان خۆشه‌ویستیه‌که‌ی له‌سه‌ر بنه‌مایی یادگاری خۆشه‌ویستیه‌ک ه دروست ده‌بێت .خۆ ئه‌گه‌ر که‌سێك زمانی کوردی بێت له‌خاکێکی تر له‌دایك بووبێت با زمانی کوردی بزانێت دایك باوکی کورد بێت به‌اڵم ئه‌گه‌ر یادگاری له‌سه‌ر خاك و شۆڕشه‌ی ئه‌و وواڵته‌دا نه‌بێت هیچ خۆشه‌ویستییه‌کی ئینتیمای بۆی نابێت .که‌واته نیشتیمان ناپه‌رسترێت .هه‌ر که‌سێك خاوه‌نی ئاین بێت دوو په‌رستش ناکات یان خوا ده‌په‌رستێت یان نیشتیمان .. که‌وات ه به‌هه‌مو پێوه‌رێك ئه‌مه گونجاو نیه ،ئه‌کرێت دڵدار وه‌ك هه‌ست و تێڕوانینی خۆی نوسیبێتی ،ئه‌تونین بڵێین هۆنراوه‌ی خۆیه‌تی سه‌راپا چی
ده‌نوسێت ئازاده ،به‌اڵم ناکرێت نه ئه‌و نه که‌سێکی تر به‌سه‌ر میلله‌تێك دا بیسه‌‌پێنێت ،ئه‌گه‌ر بیرمان به‌الی الدینی بڕوات خۆمان به‌عه‌لمانی بزانین هه‌ر مه‌عریفی نیه بڵێن ئێم ه نیشتیمانه‌که‌مان بپه‌رستین!!چونکه ئه‌گه‌ر خه‌ڵکێك بڕوای به‌ئاین نه‌بێت نه‌نگی ه په‌رستن ئه‌نجام بدات،خۆ ئه‌گه‌ر موسڵمان ه ئه‌وا موسڵمان خوا ده‌پرستێ .ئه‌ی کوا ڕێزی ئه‌و میلله‌ته موسڵمانه؟ کوا ڕاگرتنی هه‌ست و سۆزی موسڵمانان ؟ ئه‌گه‌ر سرودی نیشتیمانی ه بۆ ده‌بێت له‌ناخی هه‌موومان نه‌دوێت ؟! بۆ ده‌بێت یاری به‌هه‌ست و سۆزی نزیکه‌ی چوار ملیۆن موسڵمانی کوردستانی باشور بکات ؟ ئێم ه ده‌بێت له‌گه‌ڵ خۆمان خه‌ڵکه‌که‌مان ڕاستگۆ بین ،گه‌لی کورد به‌راستی موسڵمانه و نیشتیمان ناپه‌رستێت ! به‌ڵکو خوا ده‌پرستێت. کوا ئه‌م سروده له‌ناخی خه‌ڵکی ئه‌دوێت ؟ ئینجا بۆ نابێت بگۆڕێت؟ خۆ ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن مه‌به‌ستی دڵدار ئه‌و ه نه‌بوه ،ئێم ه ناتوانین فاڵ بۆ خه‌ڵکی بگرینه‌وه ،له‌سه‌ر بنه‌مایی ده‌ق قسه ده‌که‌ین و ناکرێت هه‌ست وسۆزی دڵدار به‌سه‌ر ملیۆنه‌ها خه‌ڵکدا ب‌چه‌سپێنین، چونکه دڵدار خۆی که‌سێك بووه ک ه زۆر کاریگه‌ری چه‌پی به‌سه‌ره‌وه هه‌بووه، ئه‌وه‌تا خۆی ده‌ڵێت (ئێمه رۆڵه‌ی ڕه‌نگی سوورو شۆڕشین)!! وه پاشان له‌م نوسینا‌نه‌ی دڵداردا ی معرف ه الحقائق ده‌رده‌که‌وێت(فی گریقی ال ی قلب البهائیین،نارکۆزی ـ انتقادات ال كۆمه‌اڵیه‌تیمان،اقتصادنا الوگنی) زۆری تریش که به‌ڕوونی پێوه‌ی دیار ه . ئینجا گله‌یه‌ک له‌مامۆستا به‌رێزه‌کانی ئه‌وقاف ده‌که‌م : به‌ڕێزان مامۆستایانی ئاینی چ ته‌فسیر چ ته‌ئویلێکتان هه‌ی ه بۆ دینمان ه ئاینمان؟ خۆ ئێوه جێنشینی پێغه‌مبه‌رن دروودی خوا لێبێت خۆ ووشه‌ی ڕه‌قیب یه‌کێک ه له‌ناوه پیرۆزه‌کانی خوای گه‌وره ئه‌گه‌ر له‌ئه‌ده‌بیاته به‌و شێوه به‌کار هاتبێت، له‌ڕووی بیرو باوه‌ڕه‌وه هه‌ر هه‌ڵه‌یه و نه‌گونجاوه ،چونک ه که‌س شه‌ڕی پێناکرێت له‌گه‌ڵ خوا ،چۆن ره‌قیب ک ه ناوێکی خوا بێت به‌دوژمن ئاماژه‌ی بۆ
33 - 32 بکرێت!! ئه‌ی ره‌قیب له‌ڕووی شه‌رعه‌و ه هه‌ر ناگونجێت له‌ڕووی کلتوریشه‌وه هه‌ر ن ه شیاوه. ئه‌م ده‌قه‌ی تر مامۆستایانی ئاینی چی وه‌سفێك هه‌ڵده‌گرێت که ده‌ڵێت-: نایشکێنێ دانه‌‌یی تۆپی زهمان ک ه به‌ئه‌نقه‌ست ده‌وترێت (نایشکێنێ دانه‌‌ری تۆپی زهمان ) . خۆ ئه‌م ه هه‌موو گومانێك ئه‌ره‌وێنێته‌و ه ! لێره‌دا به‌ئاشکرا ده‌رده‌که‌ێت ک ه خوایش ناتوانێت نه‌عوزوبیلال کورد له‌ناو به‌رێت!! کوفرێکی دیاره ،نه‌گونجاوه ،له‌ناو کۆمه‌ڵگاکه‌ماندا شتێکی ناقۆاڵیه .جا مامۆستایان خۆتان ئه‌مه ساغ بکه‌نه‌وه، مانه چ مانایه‌ك ئه‌ده‌ن تا بزانین ئه به‌ده‌سته‌و ه ؟ بۆ ئه‌وه‌نده‌ی مامۆستا مه‌ال که‌ریمتان پێ ناکرێت که چه‌ندین کتێبی شاعیرانی نوسیوه‌ته‌وه و شی کردۆته‌و ه ؟ ئێوه‌ش ئازا بن وه‌رن ئه‌و شعره‌مان بۆ شی بکه‌نه‌وه. له‌کۆتایی هۆنراوه‌که‌دا ده‌ڵێت-: الوی کورد هه‌ر‌حازر و ئاماده‌ی ه گیان فیدایه ،گیان فیدا هه‌ر گیان فیدا ئه‌وکه‌سانه‌ی که شاره‌زان له‌ده‌رونناسیدا ئه‌وان بابێنه گۆ به‌ویژدان قس ه بکه‌ن، سرودی نیشتیمانی ده‌بێت گه‌ور ه بچوك له‌به‌ری بێت بۆ ئه‌وه‌ی کاریگه‌ری هه‌بێت له‌سه‌ر خه‌ڵکی،به‌اڵم ئه‌م ده‌قه له‌جیاتی ئه‌وه‌ی الوان فێری ژیارو شارستانیه‌ت و پێشکه‌وتن و داهێنان بکات،که‌چی فێری خوێن رشتن وئیرهابیان ده‌کات و هه‌وڵی شه‌ڕنگێزییان پێ ده‌دات. پێشکه‌وتنی میلله‌ته‌که‌مان له‌م سروده‌دا کوا ؟ کوا فه‌رهه‌نگی داهێنان؟ ئه‌ی کوا داد په‌روه‌ری ؟ ئه‌ی خۆشه‌ویستی و یه‌کسانی؟ کوا باسی مافی مرۆڤ ؟ سه‌دان پرسیاری تر ؟ ئه‌م هۆنراوهیه هه‌رگیز به‌سرودی نیشتیمانی دانانرێت ! ئه‌مه‌ش خه‌ڵکیدا به‌سه‌ر دیکتاتۆریه‌ته چه‌سپاندویانه ،بۆیه ده‌بێت هه‌ر البچێت. کۆتایی پرسیارمان له‌سه‌ر شعره‌کانی
دڵداره ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه بۆچی که‌سا‌نی تر له‌سه‌ر هۆنراوه‌کانی نه‌دواون ؟ دیار ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆر گرنگ نه‌بووه، له‌ڕووی ئه‌دبیاته‌وه و ه له‌ڕووی تێگه‌یشتنه‌و ه زۆر به‌هێز نه‌بوون. دڵدار ،ناوی «یونس»ی كوڕی مه‌ال ڕه‌ئوفی كوڕی مه‌حمودی كوڕی مه‌ال سه‌عدی خادم ئه‌لسجاده‌یه .له‌ڕۆژی 20ی شوباتی ساڵی 1918دا له‌شاری «كۆیه« هاتۆته ژیانه‌وه. باوكی فه‌رمانبه‌رێكی بچووك بووه‌و له‌تاو هه‌ژاری‌و نه‌‌بوونی‌و گه‌ڕان به‌شوێن پاروه نانێكی ژیان‌و گوزه‌ریدا، خێزانه‌كه‌یان زۆر تاڵ‌و سوێری‌و ساردو گه‌رمی چه‌شتووه ،پاش ماوه‌یه‌ك باوكی ده‌كه‌ن به‌فه‌رمانبه‌ری سه‌رژمێری ڕانیه‌و له‌ته‌مه‌نی د ه ساڵیدا «دڵدار» ده‌خرێته قوتابخانه‌و پۆلی یه‌ك‌و دووی سه‌ره‌تایی له‌ڕانیه ده‌خوێنێ. دڵدار له‌باره‌ی ژیانی ڕانیه‌وه ده‌ڵێت: «هه‌رچه‌ند ڕۆژێكی چاك‌و چوار ڕۆژانیش نه‌خۆش بووم ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ڕانیه‌م هه‌ر له‌ال خۆش بوو، قولـله* سه‌وداسه‌ری به‌تایبه‌تی بووم .هه‌ر كاتێ چاك بووبامایه‌وه، مه‌له‌م له‌ڕووباره‌كه‌و له‌بن داربییه‌كان وڕاوه‌چۆله‌كه‌م ده‌كرد». دوای ماوه‌یه‌كی كه‌م باوكی له‌سه‌ر فه‌رمانه‌كه‌ی الده‌به‌ن‌و ناچار به‌ماڵه‌وه ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ كۆیه‌و خوێندنی سه‌ره‌تایی له‌كۆیه ته‌واو ده‌كات. له‌باره‌ی خولیای هۆنراوه‌و چێژ لێوه‌رگرتنی خۆیه‌وه ده‌ڵێت« :هێشتا له‌قوتابخانه‌ی سه‌ره‌تاییدا بووم ،که زۆرینه‌ی دیوانی حاجی قادری كۆیی-م له‌به‌ر كردبوو ،هه‌میشه به‌وردی سه‌رنجم له‌هه‌ڵبه‌سته‌كانی عه‌ونی‌و راجی‌و عاسی‌و حسێنی‌و هیرانی ده‌داو له‌به‌ریشمده‌كردن ،به‌وانه‌ش دابین نه‌بووم هه‌ڵبه‌ستی هه‌ركه‌سێكم ده‌منووسیه‌وه‌و ده‌ستبكه‌وتایه له‌به‌ریشمده‌كردن .به‌تایبه‌تی هه‌ڵبه‌ستی وه‌فایی ،كوردی ،بێكه‌س ،پێره‌مێردم زۆر له‌به‌ركردن‌و هه‌ر لهو ساڵه‌دا هه‌ستم به‌وه ده‌كرد ،كه چێژ له‌هه‌ڵه‌به‌ست وه‌رگرم‌و زۆر گیرۆده‌ی بووم». هه‌روه‌ها له‌باره‌ی سه‌ره‌تای خۆ
تاقیكردنه‌وه به‌شیعر ده‌ڵێت: «له1935دا له‌پۆلی یه‌كی ناوه‌‌ندیی بووم ،كه دیوانی <نالی>م زۆر به‌وردی خوێنده‌وه ،هه‌ڵبه‌سته جوانه‌كانی <نالی> له‌گه‌ڵ هه‌ڵبه‌سته ئاگرینه‌كانی حاجی قادری له‌سه‌ر پێشه‌وایه‌تی وێژه‌‌یی له‌مێشكمدا شه‌ڕیان بوو. ئه‌و كێشمه‌کێشه ده‌رگای هونه‌ری شاعیری لێكردمه‌وه ،زۆر كه‌ڵكه‌ڵه‌ی وام له‌كه‌له‌دا بوو حه‌زم ده‌كرد له‌بۆته‌ی هه‌ڵبه‌سته‌دا دایڕیژم .ئه‌وجا به‌ناو خه‌ڵكیاندا باڵویكه‌مه‌وه‌و ئیتر هه‌ر خۆم تاقیكرده‌وه». دڵدار ،یه‌كه‌مین هۆنراوه‌ی له‌ساڵی 1935دا داناوه‌و له‌ژماره‌ی 2ی ساڵی 1935دا له‌گۆڤاری «ڕووناكی»دا باڵویكردۆته‌وه. له‌ساڵی 1940دا له‌شاری كه‌ركوك قۆناغی دواناوه‌ندی ته‌واو ده‌کات‌و پاشان ڕووده‌کات به‌غداو ده‌چێته كۆلێژی یاساو ساڵی 1945بڕوانامه‌ی كۆلیژی یاسایی وه‌رده‌گرێت‌و ده‌بێته پارێزه‌ر. له‌ته‌مه‌نی سی ساڵیدا به«ژه‌هراویبوون» له1948.11.12دا له‌شاری هه‌ولێر كۆچی دواییكردو سه‌ری جوانه‌مه‌رگیی نایه‌وه. وه‌ك دیاره زۆر خولیای زانین و به‌تایبه‌تی فه‌لسه‌فه بووه ،ئه‌م یادگارانه‌شی بۆ به‌جێهێشتووین: ی معرف ه الحقائق ـ -1فی IJریقی ال ی قلب البهائیین انتقادات ال -2وتارێك ده‌رباره‌ی عومه‌ری خه‌ییام -3زمانی كوردی‌و ئه‌ده‌بیات -4نارکۆزی كۆمه‌اڵیه‌تیمان -5اقتصادنا الوIJنی -6بیره‌وه‌ریه‌كانی یونس ڕه‌ئوف دڵدار
مریەم ڕەجەوی: نابێ بهێڵن كوردەكان زیندوو بمێنن ڕاپۆرتی :ڕێگا
فەڕەنساو ئەڵمانیاو ئەمریكا.
لەكوشتنی بەرگریم كاتێك هاواڵتیەكانی سێڕیانی كفری كرد سەمیرا شەمشی وتی « واز لەپشتگیری كردنی مافی مرۆڤ بێنە ئەگینا دادگایی دەكرێیت ،ئەوكاتە لەسێدارەت دەدەین».
تاوانەكانی موجاهدینی خەڵك بەرامبەر كورد یەكێك لەو تاوانە گەورانەی گروپی موجاهیدین كەدەرهەق بەكورد ئەنجامی داوە ئۆپەراسیۆنی «مروارید»ە.
موجاهدینی خەڵكی ئێرانی « »M.K.O 1965 لەساڵی پایتەخت لەتارانی كۆمەڵێك لەالیەن ڕۆشنبیری الوی چینی ناوەندی ئەو واڵتەوە دامەزرا. مو جا هد ین بەبەخەباتی چەكدارانە كردە دەستی گەیشتن بەئامانجە سیا سیە كا نی ء لەناوخۆو دەرەوەی ئێران جێگیر بوونء لەساڵی 1986ەوە هاتونەتە ناو عێراقء لەپاش نەمانی ڕژێمی هەر سەدامیش لەعێراقدا ماونەتەوە. سینگلتۆنی تەمەن 50 سااڵن كەچاالكەوانێكی بواری مافی مرۆڤەو هۆگرێكی تەواوی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستء ئێرانە ،كتێبێكی نوسیوە لەسەر نهێنیەكانی ناوخۆی موجاهدین، كەبەشێكی كتێبەكە لەژێر ناونیشانی «سوپای تایبەتی سەدام» كەتێیدا باس لەكۆكوژی موجاهدین دەكات بەرامبەر گەلی كورد. سینگلتۆن لەالیەن موجاهدینەوە زۆر متمانەی پێكراوەو سەردانی ماڵە نهێنیەكانیانی كردووە لەبەریتانیاو سەردانی بنكە سەربازیەكانی سوریاو
مروارید ناوی زنجیرە شاخێكی نێوان كوردستانء كرماشانە ،لەساڵی 1991كاتێك ڕاپەڕینی خەڵكی كوردستان دەستی پێكردء پێشتریش پەالماری كوێت درابوو شیعەكانی باشور ڕاپەڕیبوون ،مریەمء مەسعود ڕەجەوی لەبەغدای بەعسدا بەشداری شەركردایەتی كۆبونەوەكانی شۆڕشیان دەكردو ڕاستەوخۆ ئاگاداری بارودۆخەكە بوون ،بۆیە سەدام پشتی تەواوی بەمەسعود ڕەجەوی بەست بۆ دامركاندنەوەی ڕاپەڕینەكانی گەلی
كورد چونكە لەباشوری عێراق شیعە ڕاپەڕیبوو، پاشان لەكوێتدا هێزەكانی شەكەت بوبوو لەچاوەڕوانی هاوپەیماناندا پەالماری بوون ،لەوكاتەدا 14لەشكری تانكء زرێپۆش لەناوچەی كفری لەالیەن موجاهدینەوە جێگیر كرا، بۆ دروست كردنی پشتنێنەیەكی دابڕاو كەلەسێڕیانی قادر كەرەمء باشوری ڕۆژئاوای كەركوكء لەڕۆژهەاڵتیشەوە بۆ چیای حەمرین تاقەزای خانەقینء شاخەكانی داغ داغی گرتبویەوە. لەناوچەی باشوریش مەسعود ڕەجەوی موجاهدینی 3فەیلەقی بەجلء بەرگی حەرەس بردە جمهوریەوە نەجەفء شارەكانی كەربەال بۆ سەركوتی شیعەكان، ڕاپەڕینی لەالیەكی ترەوە 200تاكو 3000كەسی تری بردە بەغدا بەناوی تیپی تەیار ڕەشاشەوە بەچەكی بۆ بەرەنگار بونەوەی شیعەكانی ئەو شارە. لەم ڕەجەوی ئۆپەراسیۆنانەدا نزیكەی 1000كەسی بیانی كرێكارانی بەتایبەت عەرەبی واڵتانی لەبەردەستدا بوو كەزۆرینە سودانیەكان بوون بۆ چەكء گواستنەوەی تانكء تەقەمەنیەكانیان بۆ ئەو ناوچانەی تێیدا جێگیر بوبون بۆ ڕوبەڕوبونەوەی كوردو شیعە. ڕەجەوی لەالیەن فەرماندەی سوپای دوی عێراقەوە بڕیاری بۆ دەرچوو كەلەتوانایدا بۆ ئەو هێرشانە هەرچەند هێزو سوپای عێراقی ویست بەكاری بهێنێت بەبێ پرسء ئەوەیش لەفەرمانی دەرچوو بۆی هەیە دادگایی بكات. وەزارەتی بەیاننامەیەكی بەپێی دەرەوەی ئەمریكا مەسعود ڕەجەوی لەفەڕەنسا ژیانی بەسەر دەبردو پاش دەكردنی لەالیەن سەدامەوە لەعێراق
35 - 34 نیشتەجێ كرا ،ساڵی 1998سوپای ڕزگاریخوازی نەتەوەیی پێكهێنا ،باڵی سەربازی موجاهدینی خەڵك لەشەڕی هەشت ساڵەی عێراق ئێراندا چەندین جار بەشداری شەڕی كردووە دژ بەئێران ،دواین ڕاپرۆتیش لەسەریان ئەو تاوانانەیە كەدەرهەق بەكوردەكانی باكوری عێراق ئەنجامیان داوە لەكاتێكدا ئەوان بۆ خەباتی مەدەنیء سیاسی گەلی خۆیان بانگەشەیان دەكرد ،یەكێك لەسەربازانی ئەم گروپە دەڵێ ساڵی 1991بەچاوی خۆم بینیم لەسێڕیانی كفری الندكرۆزێكی مەدنیان دایە بەر ساروخء هەموو سەرنشینەكانی ناویان كوشت ،كاتێك بەسەمیرا شەمشی فەرماندەی ئەو هێزەم وت ئەوانە هاواڵتی بێتاوانن بۆ واتان كرد ،ناوبراو توڕە بوو وتی « واز لەپشتگیری كردنی مافی مرۆڤ بێنە ئەگینا دادگایی دەكرێیت ،ئەوكاتە لەسێدارەت دەدەین». یەكەم پێكدادانی نێوان كوردو موجاهدینی خەڵك لەسێڕیانی قادر كەرم بوو كەلەشكری 26ی هێزەكانی ڕەجەوی بەشداری تێدا كرد بەسەرپەرشتی عەلی نەقی حەدادی ناسراو بە كەمال بەاڵم ناوبراو لەڕوبەڕوبونەوەدا دەستی دەپاراست لەكوشتنی خەڵكی مەدەنی بۆیە الیانداو ئافرەتێكیان لەبری دانا بەناوی « بیهجەت»و پاش شەڕەكەش كەمالیان كوشت. لەم شەڕەدا پێشڕەوی هێزی پێشمەرگەو خەڵك لەالیەن هێزەكانی موجاهیدانەوە كرا بۆ ناوچەی دوز كەتێیدا زیانێكی زۆری گیانی بەپێشمەرگەو هاواڵتیانی كورد كەوت، لەالیەكی ترەوە هێزەكانی موجاهدین بەرەو عوزێمء سلێمن بەگ ڕۆشتنء هێزێكی تریان بۆ داگیر كردنی كەالرو كفریء جەلەوالوخانەقینء قەسری شیرین چووبونء كوشتارگەیەكی زۆریان لەو ناوچانە ئەنجامدا. ئەمە جگە لەوەی بەفەرمانی ڕاستەوخۆی مریەمء مەسعود ناوچەكانی كفریء كەالر تۆپباران كراو زۆر لەماڵی گوندەكان بەدەبابە لەخاكدا یەكسان كران.
لەپاش كۆتایی هاتنی ئەم ئۆپەراسیۆنە عزەت دوری سەدامەوە بەناوی سوپاسی موجاهدینی كردو الی خۆیەوە ڕەجەوی وتی « سەدام ئەگەر پێشتر هاوكاری تە و ا و ی مو جا هد ینی ئەوا دەكرد ئەوان سەدامیان كورد لەمەترسی ڕزگار دەكرد».
دەربارەی 100ژنــی خۆكوژی قاعیـــدە كە لەڕێگـ ڕێكخراوی قاعیدە لەعێراق خۆی كاركردنی سیستمی لەڕوبەڕوبونەوە و هێرشكردنەوە دەگۆڕێت بۆ ئەنجامدانی كردەوەی خۆكوژی لەڕێگەی بەكارهێنانی ژنانەوە و بەرپرسانی ئەمنیش پێیانوایە ئەم گۆڕانكاریە دەرخەری حوكمدارێتی خۆری ئاوابونی ڕێكخراوەكەیە لەعێراق و ژمارەیەك عێراقیش پەرلەمانتاری ژنی لیژنەیەكی كاتی بۆ بەدواداچون و لێكۆڵینەوەی ئەوژنە خۆكوژانە پێكدەهێنن. بەپێی ئامارێكی فەرمی كە (ڕێگا) لەسەرچاوەیەكی ئەمنی پارێزگای دیالەوە دەستیكەوتوە لەمانكی شوباتی ساڵی ( )2007ەوە تا ()2008/6/29 تەنها لەپارێزگای دیالەدا ( )18ژن خۆیان تەقاندۆتەوە و بەوهۆیەشەوە ( )103كەس گیانیان لەدەستداوە و ( )288كەسی دیكەش برینداربوون، بەپێی ئەوئامارە ( )6كردەوەی خۆكوژی بنكەكانی پۆلیسیان كردۆتە ئامانج و ( )2كردەوەش بارەگای لیژنەئەمنیەكان و ( )3كردەوەی دیكەش لەنێوبازاڕەكاندا ئەنجامدراون و ئەوانی دیكەش بارەگای هێزەكانی ڕابوون و ماڵی شێخەكانی ڕابوون و بینای ئەنجومەنی شارەوانی و ناحیەكانیان كردۆتە ئامانج ،ئامارەكە ئەوەش دەخاتەڕوو كەلەكۆی ئەو ()18 كردەوەخۆكوژیەدا تەنها ئەنجامدەری یەكێكیان ناسراوەتەوە و ئەوانی دیكە هەمویان نەناسراون چونكە لەكاتی خۆتەقاندنەوەدا تەنها قژ و قەباخی سەریان دەمێنێتەوە و ناسنامەی هیچ واڵتێكیشیان پێنیە ،سەرچاوە ئەمنیەكان ئاماژەبەوەدەدەن مانگی (شوبات) ی ساڵی ( )2007فەرماندەی پۆلیسی پارێزگای دیالە لیوا غانم قوڕەیشی لەكۆبونەوەیەكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالەدا هەموالیەك ئاگاداردەكاتەوە لەوەی ( )10ژنی خۆكوژ هاتونەتە ناو دیالەوە بەمەبەستی خۆتەقاندنەوە، لەمبارەیەوە سەرۆكی ئەنجومەنی
پارێزگای دیالە ئیبراهیم حەسەن باجەاڵن بە (ڕێگا) ی ڕاگەیاند «لیوا غانم قوڕەیشی كەدێت بۆكۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا زانیاری ورد تەنها ڕاناگەیەنێ لەوبارەیەوە هۆشیاریمان دەداتێ ،چونكە ئەوە شتێكی ئەمنیە و ترسی باڵوبونەوەی لێدەكرێت» زانیاریەكان ئەوەدەخەنەڕوو كە لەپارێزگای دیالەدا هەرسێ نەتەوەی كورد و عەرەب و توركمان بونیان هەیە و لەڕوی مەزهەبیشەوە دابەشبون بەسەر هەردوو جەمسەری شیعە و سوننەدا و ئەمەش هەلێكی باشی داوەتە دەست ڕێكخراوی قاعیدە و بەویستی خۆی تەراتێن لەگۆڕەپانەكەدا دەكات بەپێی لێدوانی سەرچاوە ئەمنیەكانی پارێزگاكە ،دوابەدوای خۆتەقاندنەوەی ( )10ژنی وەجبەی یەكەمی ڕێكخراوەكەش مانگی (نیسان) ی ئەمساڵ لەسنوری سوریاوە ()100 ژنی خۆكوژی دیكە ڕەوانەی عێراق دەكرێن بۆ ئەنجامدانی كردەوەی خۆكوژی و پێدەچێت لەوژمارەیەش ( 15ـ )25كەسی بۆپارێزگای دیالەبێت بەپێی لێدوانی بەرپرسانی ناوچەكە، لەمبارەیەشەوە ئیبراهیم باجەاڵن ئاماژە بەوەدەكات «قاعیدە لەهەموو شوێنێك چاوی هەیە تائێستاش لەدیالەدا تەنزیماتیان هەیە و هەتیوەكانی سەدامیش یارمەتیان دەدەن و پەیوەندیەكی بەهێز لەنێوانیاندا هەیە سنوری عێراقیش هەموی كراوەیە و بەئارەزوی خۆیان هاتوچۆی تێدادەكەن هەرچەندە پۆلیسی سنوریش هەیە بەاڵم ئەو توانا و ئامێرانەی لەبەردەستدانیە جموجوڵی سنور كەشف بكات دەوریەش تەنها بەڕۆژ هەیە و بەشەو هەموو سنورەكان وێڵدەكرێن» بەپێی ئەو زانیاریانەی ئەمنی لەسەرچاوەیەكی (ڕێگا) بەرپرسی پارێزگای دیالەوە بەدەستی هێناوە «ئەم ژنە خۆكوژانە جگە لەمەشق و ڕاهێنانی بەردەوامیان لەناوچەی حەمریندا كەلەالیەن ئەو عەرەبانەوە پێیان دەكرێت لەئەفغانستان
خولیان بینیوە و گەڕاونەتەوە بۆ عێراق لەدەرەوەی عێراقیش لەسەربازگەكانی واڵتی سوریادا خولیان بینیوە و جگە لەژنی عێراقی یەمەنی و سعودی و عەرەب ئەفغان و ژنی سوریشیان تیایە» هەربەپێی ئەو زانیاریانە لەكاتی ئامادەكردنی ئەم ڕاپۆرتەدا ( )2ژنی خۆكوژ لەناوچەی حەمرین بوون كەیەكیان عێراقی بوە بەناوی ( )...و ئەوی دیكەشیان یەمەنی بوە بەناوی (*)...و چاوەڕێی هەلێك دەكەن خۆیان بتەقێننەوە ،بەڕێوەبەری ناحیەی قەرەتەپەش سیروان شكور سەمین باس لەوەدەكات «ژنە خۆكوژەكان جگە لەخۆتەقاندنەوە بۆ گواستنەوەی زانیاری و نامە و ئەوشتانەش كەگومانی لێناكرێت بەكاردەهێنرێن» سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە پێی وایە «بەبێ زیادوكەم هەموو واڵتەدراوسێكانی عێراق دژی عێراق كاردەكەن و هیچ هاوكاریەكی ناكەن بەتایبەتی سوریا كەملمالنێیەكی نهێنی لەگەڵ ئەمریكادا هەیە و ترسی ئەوەی هەیە عێراق ببێتە دەوڵەتێكی فیدراڵی سیستمێكی و لەناوچەكەدا دیموكراتیانەی تیا پەیڕەوبكرێت بۆیە دەیانەوێ بەوجۆرەكارانە ئەم ئەزمونە شكست پێبهێنن» پەڕینەوە و ژنەخۆكوژەكان هاتوچۆكردنی لەناوخۆی عێراقدا گومانی زۆر هەڵدەگرێت و هەندێ سەرچاوەش ئاماژە بەهەڵگرتنی ناسنامەی كەڕوالڵ ئەوژنانەوە لەالیەن دەكەن بۆخۆدەربازكردن لەبازگەكانی پۆلیس و ئاسایشدا و سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالەش ڕونیدكاتەوە «ئەوانە كەدێنە ناوخاكی عێراقەوە هیچ شوناسێكان پێنیە بەاڵم ئەگەری ئەوەش هەیە لەالیەن ڕێكخراوی قاعیدەوە ناسنامەی كەڕوالڵیان بۆبكرێت چونكە قاعیدە لەتەزویراتدا دەستێكی بااڵیان هەیە» بەپێی زانیاریەكانی (ڕێگا) ڕێكخراوی قاعیدە لەڕوی ڕاكێشانی ژنانەوە بۆكاری خۆكوژی زۆرچاالكە و لەمڕوەشەوە سود لەوژنانە وەردەگرێت
37 - 36
ـــەی سوریاوە هاتونەتە ناو ئێراق بەدەستی نزیكیان كەكەسی هێزەئەمنیەكانی عێراق و ئەمریكا ئیبراهیم لەمبارەشەوە كوژراون حەسەن باجەاڵن وێڕای پشت ڕاستكردنەوەی ئەو زانیاریانە ئاماژەی بەوەشدا «زۆریان مێردەكانیان لەالیەن هێزە ئەمنیەكانەوە كوژراون تیایاندایە جگەلەمێردەكەی دووكوڕیشی بەدەستی هێزەئەمنیەكان كوژراوە بۆیە هەست بەنائومێدیەكی زۆردەكەن و بێزاردەبن لەژیان و ئەسیری دەستی ڕێكخراوی قاعیدە دەبن و ئەوانیش مەشقیان پێدەكەن و بۆتۆڵەسەندنەوەیان خۆیان دەتەقێننەوە» هەرچەندە هێرشی لەسەرەتادا ژنەخۆكوژەكان هێزەئەمنیەكانی دەكردە ئامانج بەاڵم لەمدواییانەدا تەركیزیان كردۆتە سەر بارەگای هێزەكانی ئەنجومەنی ڕابوون بۆ خۆتەقاندنەوە لەماوەی ڕابردوشدا شێخ (پائر الغچبان الكرخی) ی سەرۆكی ئەنجومەنی ڕابوون لەناحیەی كەنعان بەهۆی كردەوەیەكی خۆكوژیەوە گیانی لەدەستداوە سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالەش هۆكاری ئەمە بۆئەوە دەگەڕێنێتەوە كە « چەكدارەكانی سەربەئەنجومەنەكانی ڕابوون ڕۆڵێكی باشیان هەبوە لەڕوبەڕوبونەوەی ڕێكخراوی قاعیدە و كوشتنی ئەندامەكانیاندا لەپارێزگای دیالەدا» بەپێی لێدوانی بەرپرسانی ئەمنی پارێزگاكە پەنابردنەبەر ئەنجامدانی كردەوەی خۆكوژی لەالیەن قاعیدەوە نیشانەی ئاوابونی خۆری حوكمدارێتی ئەو ڕێكخراوەیەوە و باجەاڵنیش لەمبارەیەوە ڕایدەگەیەنێت «ڕێكخراوی قاعیدە لەدیالەدا شكستی هێناوە و توانای ڕوبەڕوبونەوە و شەڕكردنی لەگەڵ هێزەئەمنیەكاندا نەماوە بۆیە پەنایان بردۆتەبەر كردەوەی خۆكوژی بۆئەوەی گەورەترین زەرەر بدەن و وای نیشان بدەن بارودۆخی ئەمنی لەعێراق بەگشتی و پارێزگای دیالەدا بەتایبەتی ئاڵۆزە» مەرج نیە هەموو كردەوە خۆكوژیەكان لەالیەن ژنانەوە ئەنجامبدرێن بەڵكو هەندێجار كچانیش
بەكاردەهێنرێن بۆئەومەبەستە قەرەتەپە ناحیەی بەڕێوەبەری لەمبارەیەوە كردەوە خۆكوژیەكەی ناحیەی ناوبراو بەبەڵگەدەهێنێتەوە و ئاشكرایدەكات «ئەوكەسەی لەناحیەی قەرەتەپە خۆی تەقاندەوە كچێكی تەمەن ( 15ـ )20ساڵی حیجاب بوە و لەڕوی دیمەنەوە جوانیەكی سەرنجڕاكێشی هەبوە و بەوجوانیەی كۆمەڵێكی زۆر گەنجی لەدەوری خۆی كۆكردۆتەوە بەكارهێناوە ڕەوشتی هەندێ كەگەنجەكان سەرسام بكات و زیاتر لەدەوری كۆببنەوە تەنانەت بەسێ مەفرەزەی ئاسایش و پۆلیسەوە لێ گەنجەكانی نەتوانراوە دوربخرێتەوە» پەنابردنەبەر ژنان لەالیەن خۆكوژی بۆكردەوەی ڕێكخراوی قاعیدەوە بۆئەوە دەگەڕێتەوە كەلەالیەن هێزەئەمنیەكانەوە گومانیان لێناكرێت و كەمتریش دەپشكێنرێن بەرپرسانی پارێزگای دیالەش بۆ پێشگرتن بەدیاردەی ژنەخۆكوژەكان داوای دامەزراندنی ( )100ژن دەكەن لەڕیزەكانی سوپادا بۆپشكنینی تەواوی ئەو ژنانەی سەردانی فەرمانگەكان دەكەن و بەبازگەكاندا تێپەڕدەبەن سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالەش جەخت لەڕاستی ئەو زانیاریە دەكاتەوە و دەڵێ « لەكۆبونەوەی ڕۆژی ( )2008/6/24ی ئەنجومەنی پارێزگای دیالەدا داوامانكردوە ( )100ژن لەسنوری پارێزگای دیالەدا لەبازگە و فەرمانگەكاندا دابمەزرێنرێن بۆپشكنینی ژنان و بۆئەوەش یاداشتمان بۆ وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی عێراقی بەرزكردۆتەوە و چاوەڕێی وەاڵمین» قەرەبوكردنەوەی دەربارەی بەركەوتوانی كردەوە خۆكوژیەكانیش ئاشكرایكرد باجەاڵن ئیبراهیم «نوسراومان كردوە بۆ ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی عێراق و نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانیش ڕەزامەنی لەسەر سەرفكردنی بڕی ( )3ملیۆن دیناری چاپی نوێ بۆهەركوژراوێك و ( )1ملیۆن دیناریش بۆهەر بریندارێك
دەربڕیوە و تئێستاش زۆربەی قوربانیانی كردەوە خۆكوژیەكان دیاردەی قەرەبووكراونەتەوە» ژنەخۆكوژەكان لەماوەی ڕابردودا بەشێوەیەك ڕوی لەزیادبون كردوە ژنانی پەلەمانتاری لەپەرلەمانی عێراقدا ناچاركردوە لیژنەیەك بۆ لێكۆڵینەوەی دیاردەكە دروستبكەن لەمبارەیەشەوە ئااڵ تاڵەبانی ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەسەرلیستی هاوپەیمانی كوردستان و ڕێكخراوەكانی لیژنەی سەرۆكی كۆمەڵگای مەدەنی بە (ڕێگا) ی ڕاگەیاند «ژمارەیەك لەژنانی پەرلەمانتاری تاوتوێی عێراق پەرلەمانی ئەودیاردەیەمان كردوە و لیژنەیەكی كاتیشمان بۆبەدواداچونی دروستكردوە و كۆبونەوەیەكیشمان كردوە چونكە ژمارەیان زۆرزیادیكردوە و زانیاریە ئاماژەبەوەدەدەن هەواڵگریەكانیش نین عێراقی ژنی كەهەمویان داوامانكردوە بۆئەومەبەستەش لەسەرۆكی پەرلەمانی عێراق ڕەزامەندی نیشانبدات ئەم لیژنەكاتیە بەهاوكاری وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی بەرگری و الیەنە پەیوەندیدارەكان بەدواداچونێكی هۆكارەكانی لەسەر تەواوبكات زیادبونی ژمارەیان و دەستنیشانكردنی ڕەگەزنامەیان بۆئەوەی بتوانرێت كەمبكرێتەوە ،دوای تەواوبونی كاری لیژنەكەش هەموو ئامار و داتاكان و ئەمنیەكانیش دەزگا زانیاری لەبەشێكیتری باڵودەكەینەوە» لێدوانەكەیدا بۆ (ڕێگا) ئااڵ تاڵەبانی ئاماژەی بەوەشدا «ڕێكخراوی قاعیدە لەعێراقدا كۆمەڵێ شتی سەیریان هێزەئەمنیەكاندا لەڕوبەڕوبونەوەی بەكارهێناوە لەوانە بەكارهێنانی مرۆڤی شێت و كەڕ و ئەوكەسانەی نەخۆشی دەرونیان هەیە لەڕوی ژیریەوە ناتەواون و ئێستاش پەنایان بردۆتە بەرژن لەئەنجامدانی كاری توندوتیژیدا لەبەرئەوەی دەزگاكانی پۆلیس و ئاسایش كەمتر شكیان لەسەر ژن هەیە و دەیانپشكنن». * (ڕێگا) ناوی هەردوو ژنە خۆكوژەكەی حەمرینی لەبەردەستدایە بەاڵم لەبەر بارودۆخی ئەمنی باڵوكردنەوەیانی بەشیاو نەزانی. بەدواداچونی :دلێر عەبدولڕەحمان و پەیمان ئەمین
ڕاپۆرتی :ڕێگا
چا و ێك گە ر بەالپەڕەكانی مێژوی گەلی كورددا بخشێنین ،شت گەلێك دەبینین لەڕوداوی تاڵ و ناخۆش و نەگبەتی و نەهامەتی ئەستەمە نەوەی ئێستاو داهاتوش باوەڕ بەبونیان بكات و بەخەیاڵیشیاندا بێت مێژووەكەیان پڕیبێت لەچەندەها داستان و موغامەرەی تاڵ، كە ئەكتەری نێو شانۆی ئەو داستان و موغامەرانەش خودی كوردبن و دوژمنیش وەك بینەرێك كەلەدوورەوە ڕۆڵی ڕاهێنەری ئەكتەرەكان دەگێڕێت، چەپڵەو دەستخۆشی بكات.
كەساالنی شەست تا دوای ڕاپەڕین دەكات ،گەلی كورد بەدەست ملمالنێی ناوخۆیەوە نااڵندویەتی و باجی ئەو سیاسەتە هەڵەیەی بەخوێن و ماڵوێرانی و ژێردەستەیی داوە كەڕێبەرانیان لەپێناو گەشتن بەمەرام و ئاواتەكانیان پێڕەویان كردووە. بەنمونە دەوڵەتی ماد سااڵنێكی دورودرێژ فەرمانڕەوایی گەلی كوردی دەكردو لەو ماوەیەشدا دوژمنانی دەوڵەتەكە لەپێناو كۆتایی هێنان بەودەسەالتەو لەناوبردنی ،چەندین هەوڵیان خستەكار بەاڵم زۆرێك لەو هەواڵنە بێ هودە دەبون یان بەئامانج نەدەگەشتن ،تا ئەوەی بەپالنێكی ناوخۆیی و خیانەتی سەرانی كورد، خۆری ئەو دەوڵەتە مێژوییە لەهەڵهاتن كەوت و بەیەكجاری ئاوابوو. نەگبەتی میللەتی كورد لەوەدایە هیچ كات سیاسی و سەركردەكانیان ئاوڕیان لەمێژوی خۆیان نەداوەتەوەو پەندیان لەو هەڵەو شكستانە وەرنەگرتووە كەپێشترو لەئەنجامی ركابەری و ڕێبەرانی ناشەریفانەی ملمالنێی سیاسی ،بەسەریاندا تێپەڕیون و دوچاری هاتون ،ئەم بیرە چەوتەی سیاسیەكانی كورد بوەتە هۆی ئەوەی
خۆیان ،چونكە لێرەش هەمان ملمالنێ و ركابەری دوبارە بۆتەوە كەمێژوی گەلی كورد لەپێش ئەماندا ئەنجامی داوە، هەربۆیە زۆر جاریش بەهۆی خیانەتی ناوخۆییەوە جگەلەوەی هەوڵەكان بۆ دژایەتی كردنی دوژمن بێ سود بون، زۆرێك لەسەركردەكان لەناوچون و بونەتە قوربانی. لەوەش نەگبەتی تر ئەوەیە سیاسیەكانی كورد جگە لەوەی مێژوی خۆیان پەردەپۆش كردووەو سودیان لەهەڵەو كەم و كوڕیەكانی ڕێبەرانی سیاسی پێشوو وەرنەگرتووە ،هیچ كاتیش ئامادەنەبون هەڵەو كەموكوڕیەكانی خۆیان پیشانی میللەتەكەیان بدەن و لێیان ئاگاداربكەنەوە ،ئەوان تەنها جوانیەكانی خۆیان نمایش دەكەن و ئەو دیوەی شۆڕشەكەیان باس دەكەن كەوەك سەروەریەك تۆماریانكردووە ،بەالم بەداخەوە ئەو دیوەیان پشتگوێخستووە كەزۆرێك لەنەهامەتیەكانی ئێستای گەلی كورد بەرهەمی ئەو دیوەیە كە سیاسیەكانی كوردو پەیڕەوانی ڕێبازەكانیان بۆ ساتێكیش لێی نەدواون. سیاسیەكانی كورد دەبێت باش ئەوە بزانن مێژوو شەرم لەكەس
چەندین جار سیناریۆی شكستەكان دوبارە ببنەوەو نەگبەتی و ماڵوێرانیەكان بەرۆكی میللەتی كورد بگرێت. شكستە یەك لەدوایەكەكانی شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی مێژوو بەڵگەیەكی زیندون بۆ ئەوەی كە كورد هیچ كات بۆ دواوە نەگەڕاوەتەوەو پەندی لەمێژوی خۆی وەرنەگرتووە ،ئەمەش جگەلەوەی هەوڵەكان لەباردەبات ،ماڵوێرانیەكی زۆر بەدوای خۆیدا دێنێت ،ئەوەتا هۆی ڕمان و لەناوچونی دەسەاڵتی میرنشینەكان و شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران و سمایل خانی شوكاك و چەندین كەسایەتی تری كورد دەگەڕێتەوە بۆ پەراوێزخستنی مێژوو و نەخوێندنەوەو شرۆڤەنەكردنی ڕوداوەكانی پێش
ناكات و هەموو ڕوداوێكی تفت و تاڵ تۆماردەكات و گوێ بەویست و ئارەزوی هیچ كەسێك نادات ،بۆیە گەر بیانەوێت مێژوو بشێوێنن و بەهەڵەو كەموكوڕیەوە پیشانی میللەتی بدەن و تەنها دیوە ویستووەكەی خۆیان نمایش بكەن ،هەڵەیەكی مێژویی ئەنجامدەدەن و دیسانەوە مێژو ئەو هەڵەیەش تۆماردەكات ،چونكە كەسانێكی تر هەن هەردوو دیوەكە دەبینن و وێڵن لەدوی ئەوەی بەدروستی و بێ پێچ و پەنا مێژوو بەهەردوو دیوەكەی بگێڕنەوە. ڕەنگە باس نەكردنی دیوە شومەكەی مێژوی گەلی كورد الی سیاسیەكان و دواكەوتوانیان ،شەرمەزاری و خەجاڵەتی بێت ،چونكە باش دەزانن
كوشتنی شیوعیەكان لەدیوە
هێندەی هەیە لەوەتەی كورد بەملمالنێی ناوەكی و ناوخۆیەوە خۆی خەریك كردووە نیو هێندە سەرقاڵی ئەوە نەبووە چۆن و بەچ شێوازێك ڕوبەڕوی دوژمنەكانی بێتەوەو ئەو پالنانە لەباربەرێت كەبۆسڕینەوەو نەهێشتنی تاكی كوردی دایدەڕێژێت، هەرلە دەوڵەتی مادەوە بیگرە تا دەگاتە شۆڕشی كۆتاییەكانی سەدەی بیستەم
39 - 38 گێڕانەوەو دەرخستنی ئەو دیوە جگەلە ڕوڕەشی و خەجاڵەتی هیچ شتێكی تریان بۆ ناهێڵێتەوە ،هەربۆیە كت و مت هەروەك كورد دەڵێت «كەڕەی شەربەت» خۆیان بێ ئاگاكردووەو ئامادەنین ئەو الپەڕانە هەڵبدەنەوە. ئەوەی لێرەدا دەمەوێت باسی لێوەبكەم ،دڵۆپێكە لەدەریای نەهامەتی و نەگبەتیەكانی گەلی كورد ،كەبەهۆی چەوتی سیاسەت و ملهوڕی و بەرژەوەندی تاكەكەسی سیاسی و ڕێبەرانیەوە بەرۆكی گرتووەو سااڵنێكی دورودرێژ بگرە تائێستا ئازاریان پێوە چەشتووەو باجەكەی دەدەن ،دەمەوێت لەنمونەیەكی بچوكی ئەو شەرمەزاریانە بدوێم كەلەسەرەتای شۆڕشی نوێوە لەالیەن سەرانی كوردەوە وەك كە تۆماركراوەو جەربەزەییەك لەودەمەدا جێی شانازییان بووەو زۆر جاریش وەك داستان باسی لێوە دەكەن. ڕەنگە ئێستا زۆرێك لەڕێبەرانی شۆرشی ئەوسا ئەم هەنگاوە بەكارێكی دوژمنكارانە بزانن و وای لێكبدەنەوە كەزیندوكردنەوەو باسكردنی ئەم ڕوداوانە خزمەت بەپڕۆسەی سیاسی ئێستای كورد ناكات و دەستكەوتەكانی
جەوقەد» ،بەرەی جود لە «»12 تشرینی دووەمی ساڵی 1981لەشام لەنێوان هەریەكەلە «حزبی شیوعی عێراق و یەكێتی نیشتمانی كوردستان و حزبی سۆسیالیست و حزبی بەعس» مۆركرا ،بەرەی جود لە «»28ی تشرینی دووەمی هەمان ساڵ لە «ڕاژان» لەنێوان «حزبی شیوعی عێراق و حزبی سۆسیالیست و پارتی دیموكراتی كوردستان و پاسۆك» مۆركرا ،پارتی بەهۆی ناكۆكیەكانی لەگەڵ یەكێتی لەبەرەی جوددا بونی نەبوو ،بۆیە حزبی شیوعی بەهاوكاری حزبی سۆسیالیست بەمەبەستی لەیەك نزیك كردنەوەی پارتی و یەكێتی و كۆتایی هاتنی ناكۆكیەكانیان بەرەیەكی نوێیان لەگەڵ پارتی پێكهێنا ،هەرچەندە لەبنەڕەتدا مەبەستی حزبی شیوعی لەپێكهێنانی بەرەكە ئەوەی سەرەوە نەبوو ،هەروەك محەمەدی حاجی مەحمود لەیاداشتەكەیدا «ڕۆژژمێری پێشمەرگەیەك» ئاماژەی پێدەدات «ئیمزاكردنی جود لەالیەن حزبی سۆسیالیستی كوردستانەوە لەژێر تەئسیری حزبی شیوعی عێراقدا بووە ،پێیان وابوو كەئەگەر لەهەردوو بەرەكەدا بەشداربن دەتوانن یەكێتی
شۆڕش بەهەدەر دەبات ،بەپێچەوانەوە بۆ ئەوەی جارێكی تر مێژوو خۆی دوبارەنەكاتەوەو نەهامەتی و نەگبەتی بەرۆكی گەلەكەمان نەگرێت ،واپێویست دەكات یەكەبەیەكەی ئەو ڕوداوە تااڵنە بخرێنە پێش چاوو گەلی كوردیان لێ ئاگاداربكرێتەوە ،تاچیتر نەتوانرێت دورو نزیك هەڵەو شەرمەزاری لەو جۆرە ئەنجامبدرێتەوە. ڕودوای پشت ئاشان كەلەساڵی 1983 ئەنجامدراو تیایدا نزیكەی « »70كەس لەنەیارانی ڕژێمی ئەوسای عێراقی كەسەر بەحزبی شیوعی عێراقی بون لەناوچون ،ڕوداوەكە لەئەنجامی ناكۆكیەكانی نێوان دوبەرەی ئەودەمە ڕویدا بەناوەكانی «بەرەی جود و
و پارتی كەدوو الیەنی ناكۆك بوون لەیەكتری نزیك بكەنەوە ،بەالم لەڕاستیدا وانەبوو بەڵكو حزبی شیوعی عێراقی بەو نیازەی تەرازوی هێزەكان لەكوردستاندا بەقازانجی خۆی ڕابگرێت بەرنامەی تایبەتی خۆی هەبوو، وەهەوڵی ئەوەشیان ئەدا پارتی بهێننەوە كوردستان». پشت ئاشان یەكێكە لەگوندە دێرینەكانی كوردستان و دەكەوێـتە دامێنی چیا سەختەكەی قەندیلەوە ،بەهۆی ئەوەی ناوچەیەكی سنوریەو داوهەمین گوندە كەبەسنوری ئێرانەوە لكاوە ،بۆیە بەپێی ئەو سیاسەتەی كەڕژێمی پێشوو سەدام بەرامبەر گوندو ناوچە سنوریەكان ئەنجامی دەدا ،ئەم گوندە لەساڵی
ناشیرینەكەی شۆڕشی كورددا
« »1975وێرانكراو دانیشتوانەكەی كەوتنە بەرشاالوی ڕاگواستن و بەرەو ئۆردوگا زۆرەملێكانی «ژاراوە»و دەوروبەری ڕاگوێزران ،ئەمە چگە لەوەی ماڵ و خانوو تەواوی زەویە كشتوكاڵیەكانیان لەگەڵ زەویدا وێرانكراو گەڕانەوەو زیندوكردنەوەی ئەو زەویە كشتوكاڵیانەشیان لێقەدەغەكرا. تا كۆتاییەكانی سااڵنی حەفتاو سەرەتاكانی ساڵی هەشتا پشت ئاشان وەك ناوچەیەكی چۆڵ مایەوەو هیچ كەس و الیەنێك لێی نیشتەجێ نەبوون ،تائەوەی لەساڵی «»1982 حزبی شیوعی لەنۆكانەوە بەرەو پشت ئاشان بەڕێكەوتن و بەبڕیارێكی هەڵە ناوچەكەیان كردە بارەگای سەرەكی خۆیان ،قادر ڕەشید كەئەودەمە بەرپرسێكی بااڵی ئەو حزبە بووە، لەبارەی هەڵبژاردنی پشت ئاشان وەك ناوچەی سەركردایەتی حزبی شیوعی دەڵێت «تا ساڵی 1982هیچ حزب و الیەنێك خۆی نەدابوو لەقەرەی ئەم ناوچەیە و بیكەن بەبارەگاو بنكەی دەزگا سیاسی و سەربازی و ڕاگەیاندنەكانی خۆیان ،لەو ساڵەدا مەكتەبی سیاسی حزبی شیوعی عێراق سێ هاوڕێی شارەزای خۆی لەباری سەربازیەوە، لەگوندی نۆكانەوە نارد بۆ سەیركردنی پشتئاشان و خەماڵندنی گونجاویی و شیاویی بۆ دامەزراندنی بارەگایەكی سەركردایەتی لەوێ». لەگەڵ ئەوەی ناوچەكە لەڕوی سەربازیەوە گونجاو نیە بارەگای سەركردایەتی و سەربازی لێ سێ هەروەك جێگیربكرێت، نێردراوو شارەزاكەی حزبی شیوعی ئەو ڕاستیەشیان سەلماند ،بەاڵم سەركردایەتی ئەو حزبە سوربونی خۆیان لەگواستنەوەی بارەگاكانیان بۆ ئەو ناوچەیە دوپاتكردەوەو بڕیاری خۆیان جێبەجێكرد ،بەرپرسەكەی حزبی شیوعی دەڵێت «پاش بینینی ناوچەكە ئەم هاوڕێیانە لەبەر هەندی هۆ گەشتنە ئەو باوەڕەی كەبەڵكی ئەوە نایەت بارەگای لێ دابمەزرێنرێت، لەگەڕانەوەیاندا مەكتەبی عەسكەریان جێگایە كەئەو ئاگاداركردەوە
سەربازیانە هەڵنەكەوتووە و باشتر وایە كەبیر لەناوچەیەكی تر بكرێتەوە ،بەاڵم بیروڕاو پێشنیاری ئەو سێ برادەرە لەالیەن مەكتەبی سیاسیەوە بایەخی پێنەدراو بێ ئەوەی بخرێتە بەرباس و لێكۆڵینەوە ،مەكتەبی سیاسی بڕیاری خۆی دا كەبارەگاكانی خۆی لەنۆكانەوە بگوێزێتەوە بۆ پشتئاشان». حزبی بارەگاكانی گواستنەوەی شیوعی لەنۆكانەوە بۆ پشت ئاشان پەیوەستە بەچەند هۆكارێك هەروەك قادر ڕەشید دەڵێت «لەبەر ئەم هۆیانە مەكتەبی سیاسی بڕیاری گواستنەوەی بارەگاكانی خۆیدا بۆ پشتئاشان: سوپای پاسدارانی ئێران هێزێكی گەورەی هێنابووە دۆڵەتوو بۆ لێدانی ئەو حزبە كوردیانەی لەناوچەكەدان. لەالیەكی ترەوە پەیوەندی نێوان حزبی شیوعی و یەكێتی گرژی و ئاڵۆزی تێكەوتبوو». گرژی و ئاڵۆزیەكانی نێوان شیوعی و یەكێتی لەوكاتەدا بۆ ئەو پەالمارە دەگەڕێتەوە كەبەرەی جود لەناوچەی بالیسان دژی مەڵبەندی هەولێری یەكێتی ئەنجامیدا ،تا ئەوكاتە پەیوەندیەكانی نێوان هەردوال ئاسایی بوو بەاڵم بەشداریكردنی حزبی شیوعی شانبەشانی پارتی و سۆسیالیست وەك بەرەی جود ،یەكێتی لەحزبی شیوعی هاركردو پەیوەندیەكانیان لەناوچەی سلێمانی بەرەو ئاڵۆزی ڕۆشت ،ئەحمەد بانیخێاڵنی لەكتێبی «بیرەوەریەكانم» لەبارەی هێرشەكەی بالیسانەوە دەڵێت «هاوڕێ ئەبو حیكمەت بروسكەیەكی ناردبوو بۆ مەكتەبی سیاسی و مەكتەبی عەسكەری لەپشت ئاشان، دەقەكەشی ئەمەیە (برادەرانی جود سێ قۆڵی سبەینێ پەالماری «ینك» ئەدەن ،ئێمە چی بكەین؟ بەشداربین یان نا؟ وەالممان بدەنەوە) ،قادر ڕەشید لەكتێبەكەیدا ئاماژە بە وەاڵمی بروسكەكە دەدات لەالیەن مەكتەب سیاسی شیوعیەوە ،ئەو دەڵێت «ئەبو سەرباز لەالپەڕەی «»461ی كتێبەكەیدا وەالمەكەی سەركردایەتیشی باڵوكردۆتەوە كەبەبروسكە لەپشت
ئاشانەوە ناردویانە بۆ هاوڕێ ئەبو حیكمەت «وەالممان دانەوە كەخۆتان سەركردایەتی مەڵەبەندی هەولێر، بڕیاربدەن و كارەكە الی خۆتانە.». ناكۆكی و ملمالنێكانی نێوان پارتی و یەكێتی كەڕەگێكی لەمێژینەی هەیە، بۆناو بەرەی جەوقەدو جود گوازرایەوە، ئەمە جگەلەوەی سۆسیالستیش بەهۆی دژایەتیەكانی یەكێتیەوە ،كەوتە نێو گەمەكەو هاوشانی پارتی دژی یەكێتی دەوەستایەوە ،بۆیە پارتی لەبەرەی جود هەر جموجۆڵێكی بكردایە لەدژی یەكێتی دەبوو الیەنەكانی ناو بەرەكەش هاوهەڵوێستیان بونایە ،هەربۆیە حزبی شیوعی لەهەولێر شانبەشانی ئەو الیەنانەی سەرەوە لە «»1983\4\28 لەناوچەی بالیسان پەالماری مەڵبەندی هەولێری یەكێتیاندا. ئەم پەالمارو هێرشەی بەرەی جود، الی یەكێتی جێی قبوڵ نەبوو ،هەربۆیە یەكێتی لەهەل دەگەڕا بۆ ئەوەی تۆڵەی خۆی بكاتەوەو زەرەرو زیانەكانی بالیسان قەرەبو بكاتەوە ،نەوشیروان موستەفا لەكتێبی «پەنجەكانی دەست یەكتری دەشكێنن» ئاماژە بەوە دەكات «كەپەالماری بالیسانیان داو گرتیان ئێمەش بڕیارماندا پەالماری سەركردەكانیان بدەین لەقەندیل، ئیتر خۆم سەركردایەتی شەڕەكانم گرتەئەستۆ» ،هەروەها دەڵێت « تۆڵە بەسەبرە ئەمما بەزەبرە ،ئەوە ڕەمزی دەستپێكردنی پەالمارەكەمان بوو، دەبوو لەڕادیۆ باڵوبكرایەتەوە». یەكێتی پاش چەند ڕۆژێك لەڕوداوەكەی بالیسان هێزێكی زۆری كۆكردەوە بۆ لێدانی ئەو الیەنانەی بەرەی جود كەبەشداری پەالمارەكەبوون ،لەوانە «حسك و پاسۆك و حشع» بارەگای سەرجەمی ئەو الیەنانەش لەناوچەكانی قەندیل گیرسابونەوە ،ئەمەش بۆ یەكێتی كارێكی ئاسان بوو كەبەهێرشێك دەستی خۆی بوەشێنێت ،هێرشەكەی یەكێتی بەسەركردایەتی نەوشیروان موستەفا كرایە سەر بناری قەندیل و بارەگای سەركردایەتی هەرسێ حزبەكەی سەرەوە ،قادر ڕەشید دەڵێت «نەوشیروان موستەفا سەركردایەتی
ئەم هێزانەی ئەكرد لەپەالمارەكەیدا بۆ سەر قەڕناقاو ئاشقوڵكەو ڕەزگەو پشت ئاشان : تیپی ئاسۆس -2 .تیپی -1 مامەند -3 .هێزەكانی مەڵبەندی سێ بەسەركردایەتی ئازاد هەورامی لەقۆڵی كومتانەوە -4 .هێزی گەرمیان لەقۆڵی مۆڵێوە -5 .هێزی پارێزگاری لەناوزەنگ. -6هێزە تایبەتەكەی نەوشیروان. كۆكردنەوەی هێزێكی زۆری لەو چەشنە لەالیەن یەكێتی نیشتمانی ،بۆ لێدان و شەڕكردن دژی هەرسێ الیەن لەالیەك و تۆڵەكردنەوەی پەلەمارەكەی بالیسان لەالیەكی ترەوە ئامانجی سەرەكی بوو ،ئەوەتا نەوشیروان موستەفا دەڵێت «بڕیارماندا پەالماری لەقەندیل بدەین سەركردەكانیان لەتۆڵەی هێرشەكەی بالیسان» ،یەكێتی هێرشەكەی ئەنجامداو بەماوەیەكی كەم و بەزەرەرو زیانێكی ئێجگار كەمەوە پەالماری ناوچەكانیدا ،قادر ڕەشید لەكتێبەكەیدا دەڵێت «لەماوەیەكی كەمدا توانیان دەستبگرن بەسەر ناوچەكەداو ئیتر بارەگاكانی هەرسێ حزبەكەی بەرەی جود «حشع و حسك و پاسۆك» كەوتە ژێر ڕەحمەتیان و شەلم كوێرم ناپارێزم و ئەوەی توانیان لەكوشتن و بڕین و تااڵنی كردیان». ئەنجامی شەڕەكە شكانی هەرسێ الیەن و سەركەوتنی یەكێتی لێكەتەوە، لەو شەڕەدا زیاد لە « »68ئەندامی حزبی شیوعی لەناوچون و ژمارەیەكی زۆریش بەدیلگیرا ،قادر ڕەشید لەبارەی پەالمارەكەوە دەڵێت «ئەوەی توانیان لەكوشتن و تااڵن و بڕین كردیان، خێزانەكان بەدیل گیران ،خوشكە فریشتە و خوشكە فەیروزی خێزانی فاتیح ڕەسوڵیان بەدیلی برد بۆ بارەگاكانی خۆیان و سوكایەتیان پێكردبون». هەرچەندە یەكێتی نیشتمانی و خودی نەوشیروان موستەفا ئەم باسانە بەدرۆ دەخەنەوەو وای دەگێڕنەوە كە ڕێزیان لەدیلەكان گرتووەو پاراستویانن، هەروەك نەوشیروان موستەفا دەڵێت «ڕێزێكی زۆرمان لەدیلەكان گرت و هیچ جۆرە سوكایەتیەكمان پێنەكردون». بەالم حزبی شیوعی و ئەو كەسانەی
41 - 40 كەلەشەڕەكەدا بەشداربون و الی یەكێتی دیل بون ئەمە ڕتدەكەنەوەو چەندین سزاو سوكایەتی باس دەكەن. ئەوساو لەشۆڕگێڕانی زۆرێك سیاسەتمەداران باس لەوە دەكەن نیشتمانی یەكێتی پەالمارەكەی بەهاوكاری ڕژێمی بەعسی پێشوو ئەنجامدراوە« ،دكتۆر عەبدولستار تاهیر شەریف» كەسیاسەتمەدارێكی كوردبووە پێش چەند مانگێك بەهۆی ئەو لێدوانە ڕۆژنامەوانیانەوە لەڕوداوێكی پڕ لەتەمو مژاویدا لەشاری كەركوك تیرۆركرا ،لە لێدوانێكیدا لەبارەی ڕوداوی پشت ئاشان بۆ یەكێك لەگۆڤارەكان ،دەڵێت «شەڕەكەی پشت ئاشان بەفەرمان و هاوكاری ڕژێمی پێشوی سەدام بەرپاكراوە ،».هەروەها قادر ڕەشید لەبارەی ئەمەوە دەڵێت «ناوزەنگ پڕبوو لەپێشمەرگەیەكی زۆر كە لەگەرمیان و شارەزوور و جێگاكانی ترەوە هاتبوون ،ئەو هێزانە هەموو پۆشتەو پەرداخ بوون لەجل و بەرگی وەك قەمسەڵەی گەرم و پێالوی باش و كۆڵەپشتی پڕ لە «موعەلەبات» هەروەها چەكی نوێی وەك بیكەیسی و ئاربیجی و دۆشكە و قەناسەو كاڵشینكۆف و دەزگای بێسیمی ڕاكاڵ و «ۆڵكی تۆڵكی» و دوربین ،هەواڵمان پێگەشت كەئەو كەل و پەلە سەربازیە خەستوخۆڵەی یەكێتی لەناوچەكەدا بۆ
خۆئامادەكردنە ،لەڕژێمی بەعسەوە نێراوە لەڕێگای حزبی دیموكراتی ئێرانەوە «حدكا». پێچەوانەی هەموو ئەوانەش یەكێتی نیشتمانی بەدوری دەزانێت پەالمارەكە بەهاوكاری ڕژێمی بەعس كرابێت، ئەوان سورن لەسەر ئەوەی پەالمارەكە بەپاڵپشتی پێشمەرگەكانیان كراوەو هیچ هاوكاریەك لەڕژێم وەرنەگیراوە، بەوتەی یەكێتی ئەو قسانە دورن لەڕاستیەوەو درۆیەكی شاخدارە كەحزبی شیوعی و هەندێ كەسی ناحەز بۆ یەكێتی هەڵدەبەستێت. بەهەر حاڵ هەرچیەك بێت ڕوداوەكە بۆ گەلی كورد جەرگ بڕەو جێی ئازارە، كەگومانی تێدانیە تائێستاش پاشماوەكەی بەجستەی گەلی كوردەوەیە ،خۆ ئەگەر ئەو بەڵگانەی باس لە هاوكاری كردنی ڕژێمی بەعس لەهەڵگیرسانی ڕوداوەكە دەكەن ،بسەلمێنرێت ئەوە هێندەی تر زامەكە قوڵتر دەكاتەوەو پەڵەیەكی ڕەش لەمێژوی كوردا هەڵدەگرێت كەبۆ هەمیشە سڕینەوەی نابێت. پاش بیست و پێنج ساڵ بەسەر تێپەڕینی ئەم كارەساتە ،قوربانیانی لەیاداشتنامەیەكدا ئاشان پشت كەئاڕاستەی الیەنە قەزاییەكانی عێراق و نوری مالیكی سەرۆك وەزیران و سەرۆكی دادگای جینایەتی بەغدا كراوە ،داوای كردنەوەی دۆسیەیەك
دەكەن بۆ كوشتنی قوربانیانی شەڕەكە، لەیاداشتەكەدا هاتووە «بۆ ئەوەی عەدالەت لەعێراقی نوێدا سەروەربێت داوا كەین دۆسیەیەك بۆ تاوانی پشت ئاشان بكرێتەوە كەلەساڵی 1983 لەسەر دەستی گروپێك پێشمەرگە ئەنجامدراو زیاد لە 70كەس بونە قوربانی كەزۆربەیان كەسانی خاوەن پسپۆڕی و بڕوانامەی بەرزبون». لەیاداشتەكەدا ناوی سەرۆك كۆماری عێراق «جەالل تاڵەبانی» هاتووەو داوا دەكرێت دادگایی بكرێت ،چونكە بەپێی یاداشتەكە سەرۆك كۆمار سەركردەی ئەو پێشمەرگانە بووە كە پەالمارو هێرشەكەیان ئەنجامداوە. بۆ ئەم ڕاپۆرتە سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە: (پشت ئاشان لەنێوان ئازارو بێدەنگیدا نوسینی :قادر ڕەشید «ئەبو شوان» . ڕۆژژمێری پێشمەرگەیەك بەرگی دووەم ،نوسینی :محەمەد حاجی مەحمود . پەنجەكانی دەست یەكتری دەشكێنن، موستەفا، نەوشیروان نوسینی: بیرەوەریەكانم ،نوسینی «ئەحمەد بانیخێاڵنی.
كوردی نەخۆش و مەرگی حەتمی پێشڕەو كەریم ،كۆمەڵناس میللەتان وەكو تاكی مرۆڤ دەكەونە حاڵەتی تەندروستی و نەخۆشی و مەرگەوە ،ئەوانیش وەكو یەكیەكی زیندەوەران تەمەن و ئاكامیان هەیە ! هەر میللەتێك كەوتە حاڵەتی تەندروستی و ساغیەوە یان نەخۆشی و كۆڵەواریەوە یان كەوتە سەرەمەرگەوە ،بێ دواكەوتن رێساكانی ژیانی بەسەردا دەچەسپێت بێ ئەوەی واسیتە قبووڵ بێت ،ئەو رێسایانەی ژیان و گەردوون بۆ هەموو میللەتێك وەكو یەكن وەكو كە یاسای مەرگ بۆ هەموو كەسێك وەكو یەكە ،قۆناغی هەموو نەخۆشیەك وەكو ماوەی سەرەمەرگ خێرایە بەاڵم هەموو كەس وەكو یەك هەستی پێ ناكەن .هەر كۆمەڵێك ( ئوممەت یا نەتەوە ،گەل یا تیرەو هۆز ،حزب یا كۆمەڵەیەك ) نەخۆش كەوت و چاك نەبۆوە بێ گومان مردن چاوەڕێیەتی و لە كات و ساتی خۆشیدا الری دەكاتەوە . ئەو هۆیانەی دەبنە نەخۆشی میللەتان و بەرەو مەرگ راپێچی دەكەن هەر وەكو ئەو هۆیانەن كە روو لە تاكێك دەكەن و بۆ ئاكامی مەرگی حەتمی خۆی كێشی دەكەن ! بە مانایەكی تر هۆكاری مەرگی هەردووكیان سروشتیەو پەیوەندی بە تەمەن و الوێتی و گەنجێتی و توانای رووبەڕوو بوونەوەی نەخۆشیەكەوە هەیە ،پەیوەندی وەكو یەك بە ماوەی نەخۆشیەكەوە هەیە .هەر وەكو كە پەیوەندیەكی حەتمیان بە رێسای تەندروستی و لەش ساغی یان بە گوێ نەدانە رێساكانی لەش ساغی و دەرمان و چارەسەر نەكردنی نەخۆشیەكەوە هەیە .ئەگەر لە مەرگی هەردووكیاندا ( نەتەوەو تاك ) دەسەاڵت بەسەر كۆتایی ئەجەلدا ناشكێت ،خۆ لە بەسەر دەسەاڵت هەردووكیاندا دیاری كردنی هۆكارەكانی نەخۆشی و رێگاكانی چارەسەركردنیدا دەشكێت
.بۆیە بایەخ نەدان بە دیاری كردنی هۆكارو چارەسەر یەعنی ئیهمال كردنی سەالمەتی تاك و خۆ كوشتن ،بۆ نەتەوەكەش یەعنی خیانەت و رێدان بە فەتارەت چوونی دەستەجەمعی . هۆكاری نەخۆشی دەشێت بە پۆزەتیڤ یان بە نێگەتیڤ دەستی تێوەردرێت، هەر وەكو كە دەتوانرێت و دەشێت لە هۆكارەكانی تەندروستی تاك و نەخۆشی و مەرگیاندا تەدەخول بكرێت ! ئەمە ئەوەمان بۆ روون دەكاتەوە كە بەرپرسانی ئاڕاستەی كۆمەڵە مرۆڤ و سەرپەرشتیارانیان پێویستیان بە دیاری كردن و جودا كردنەوەو هەاڵوێردنی ( هۆكارەكان ) ی نەخۆشی میللەتان هەیە ،دوای ئەوە دەبێت پەی پێبردنی نەخۆشیەكەو نیشانەكانی ( تەشخیس كردن ) ەكە بخەنە روو ن ئینجا ئەوە دیاری كەن كە نەخۆشیەكە لە چ ( قۆناغ ) ێكیدایە ؟! زانینی ئەو سێ خاڵە ( هۆكارو تەشخیس كردن و زانینی قۆناغ ) ی نەخۆشی میللەتان پێویستە هەر وەكو كە زانینی هەر سێكیان بۆ پزیشكێكی بەشەریی یان بەیتاڵی پێویستە . هۆكاری نەخۆشی میللەتان هەر لە سەرەتاوە ( فیكریی ) یە ،بە هۆی السەنگ بوونی ناخە ،كە پارسەنگ نەمانی بیروباوەڕو نەریت و كلتور بەسەر تاك تاكەكانی كۆمەڵگەكەیاندا هێناوە ،ئینجا بۆتە دیاردەیەك و لە سیمای رۆژانەی كۆمەڵگەكەدا زەق بۆتەوە .وەك السەنگی رەفتارو رەوشت یان لێكترازانی خێزان یان داخورانی نەریت . ئینجا ( تەشخیس كردن ) ەكە ئاسەواری نەخۆشیەكە لە باری سیاسی و ئابووری و كۆمەاڵیەتی نەتەوەكەدا دەردەخات . پەی نەبردن بە ( قۆناغ ) ی نەخۆشی كۆمەڵگە كە بە پێوەری شارستانێتی دیاری دەكرێت ،ئەوەندەی تر نەخۆشیەكە بزر دەكات .تەشخیس نەكردنی هۆكارو
چا ر ە سە ر ە كە ی دوورتر دەخاتەوە . نەزانینی ( قۆناغ نەخۆشیە ی ) لە دەستەجەمعیەكە رادەو بڕی پشێوی و ئاڵۆزی پێك كێشرانی دیدو پالنەكاندا دەبێت كە لە بوارەكانی یاسا دەركردنی هەڵەشەو سەرپێیی و پەروەردەی خوێندن و ئاڕاستە كردنی میدیایی كۆمەڵگە مەدەنیەكەدا دەردەكەوێت .ئیدی ئەو كاتە دەبینیت بەرپرسان لەبەر پەی نەبردنی فیكریی هۆكارەكان بە سیماو ئاسەوارەكانەوە خەریك دەبن لەجیاتی دۆزینەوەی هۆكارەكان و چارەسەر كردنیان .یان لەبەر نەزانین یان پەی نەبردنی تەواو بە قۆناغی نەخۆشیە كۆمەاڵیەتیەكە لە ریزبەندی چارەسەری بنبڕ كردنی هۆكارەكان یان دابڕ كردنی قۆناغی نەخۆشیەكەدا سەریان لێ تێك دەچێت ،نازانن فریای كامیان كەون . چونكە وەكو الفاوێك لە ناكاو هاتۆتە سەریان ،نازانن پەالماری رزگار كردن بدەن ،یان وەستانی بەری الفاوەكە یان دانەڕمانی تەواوی بەربەستەكە بگرنەوە ،یان خێرا بگەڕێنەوە سەر هۆكاری تەقینی بەنداوەكە ! یان جاری وا هەیە دڵسۆزان لە بەرپرسان و ئاڕاستەوانان هەڵە لە دیاری كردنی دەرمانەكەدا دەكەن ،هەر وەكو كە جاری وا هەیە پزیشكەكە لەبەر تەواو تەشخیس نەكردن یان ئینفیعالی خۆی هەڵە لە رەێچەتەكەدا دەكات .ئەمەش یەعنی بەكارهێنانی دەرمان و رێچارەیەك كە لەگەڵ ئەو نەخۆشیەدا ناگونجێت ،لە نەخۆشیە كۆمەاڵیەتیەكەشدا یەعنی دروست كردنی دەزگای حكومی و شەعبی وا كە نەخۆشیەكەی پێ چارەسەر ناكرێت . بائەم پێشەكیە بەم نەخشە سادەیە نیشان دەین تا زیاتر بابەتەكە روون بێتەوە : لە قۆناغی تەندروستی گەالندا خەڵكی هەموو بە چاوێكی رێزو رەزاوە دەڕواننە بیروباوەڕەكەیان ،قەناعەتیان پێیەتی و الیان پیرۆزەو هەموو بێ
43 - 42 مساوەمەو ماندوو بوون هەوڵی هێنانەدی ئامانجەكانی دەدەن ،ئەمە وەكو كوردایەتی و ئامانجەكانێتی . یان وەكو كۆمۆنیستی و ئومێدی حوكم گرتنە دەستێتی ،یان وەكو ئیسالمیەكان كە سەروەری شەرعی و حاكمێتیان پێ مەبەستە .لەم قۆناغەدا هەموو شتێك جوانە ،هەموو رەنجێك بە نرخە، هەموو هەڵەیەك دەپۆشرێت !! كۆتایی ئەم قۆناغە بە سەرەتای نەخۆشی كۆمەاڵیەتی دەست پێ دەكات كە كەسایەتی دێتە شوێنی بیروباوەڕەكە ! كاتێك كۆمەڵە مرۆڤەكان روو لە كەسایەتیەكان دەكەن و بیروباوەڕەكە لەودا بەرجەستە دەكەن ،كە بە عەرەبی پێی دەوترێت ( شەخسەنە ) یەعنی وا خۆ بە كەسایەتیەوە دەبەستنەوە جا ئیتر ئەو كەسایەتیە حزب بێت، ئەو نەوەی ئێستای ئەو گەلە بێت، هۆزو عەشرەت یان بەرەبابێك بێت، مەزهەبێك یان مەدرەسەیەكی دینەكە بێت ،ناوچەگەرێتی بێت یان حزبایەتی و باڵەكانی ،هەر سەرەتای لە رێ الدانە ! سەرەتای نەخۆشی كۆمەاڵیەتی ئەو كۆمەڵگەلەیە . سەركەوتنی ئەو دین و بیروباوەڕانەی لە مێژوودا هاتنە كایەوە لەمەوە دێت، ئەبوبەكری سددیق نەیهێشت كەس بە خودی پێغەمبەرەوە سەالمی خوای لێ بێت پەیوەست ببێت و وا بزانێت
دینەكە بەوەوەیە ! كە ئەو كۆچی دوایی كرد ئەبوبەكر نەیهێشت موسوڵمانەكان وا بزانن كە ئیتر هیچیان پێ ناكرێت ! سەركەوتنی شۆڕشی فەرەنسایی لە كەسایەتیەكانیدا بەرجەستە نەكرا بۆیە پەرەی سەند .بەاڵم كە كۆمۆنیستی بووە پەرستنی لینین و ماو ،خەڵكەكەشیان بوونە شایەرو پێداهەڵگوتی دەسەاڵت . ئا ئەم خاڵی تەندروستێتیەیە كە ناهێڵێت ئیدارەی جۆرج بۆش دیموكراسێتیەكەی ئەمریكاو شارستانێتیەكەی لە جۆرج بۆشدا شەخسەنە كەن ! چونكە دەیانبات بەرەو هێتلەریی . سەرەتای نەخۆشی كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەیەك ئەوەیە كە واز لە بیروباوەڕەكە دەهێنن و بەدەوری كەسایەتیدا تەواف دەكەن ،ئیدی ئەو كەسایەتیە كەسێك بێت وەكو مام جەالل یان عەشرەتێك بێت وەكو بارزان ،باڵێك بێت و لە كەسایەتیەكیدا دەركەوێت وەكو نەوشیروان مستەفا .هەمووی هەر سەرەتای بیر پوان و الڕێ و دۆران و لێك هەڵوەشان و رەنج بە خەسارین . قۆناغی دوای ئەویش كە سەرەمەرگە بەوە دەست پێ دەكات كە تاكەكان كەسایەتیەكانیشیان پێ قبووڵ نابێت و یان ئەوەندەیان پێ قبووڵن كە مەرامی خۆیانیان پێ بهێننە دی ! ئیتر هەر كەس بۆ گیرفانی خۆی هەوڵ دەدات،
هەر كەس دەیەوێت هۆكاری بەهێز بوون پەیدا كات ،ئینجا رەنجەكان بۆ گەلەكۆمەكێ و كڕینی چەك دەخرێنە گەڕ .بەمەش ئینتیما نامێنێت . ئەوەش ئەو حاڵەتەیە كە ئێستا نەوەی نوێی پەروەردەكراوی دەسەاڵتی كوردایەتی لە كوردستانی باشووردا كوردی گەیاندۆتێ .بە پێی نوێترین توێژینەوەی زانستیانەی ناو زانكۆی سلێمانی كە كاك توانا كەریم كردی %19ی خوێندكارانی زانكۆ ئینتیمایان هەیە !! یەعنی %81گەنجی رۆشنبیری كورد مردووە !! %19ەكەشی دابەش بووی هەموو بیروباوەڕو گروپ و باڵەكانی كوردین !! ئەمە یەعنی كورد بەرەو مەرگێكی حەتمی دەچێت .بۆیە پێویستە زۆر ژیرانە ئەوانەی بیرمەندن پێش ئەوانەی ئاڕاستەوانن ،ئەمانیش پێش سیاسەتمەداران لە ( هۆكار ) و ( تەشخیس كردن ) و ( قۆناغ ) ی نەخۆشیە فیكریەكانی ناو كۆمەڵگەی كوردی بكۆڵنەوە .نەك لە ئاسەوارەكانی كە یەكێكیان دیاردەی ژن كوژیەكەیە !! كەتەوژمێكی الفاوەكەیە كە تەقاندنی بەنداوەكە دروستی كردووە ،نەك هۆكاری تەقینی Peshraw_karim@hotmail.com
ته‌رازووی عێراق له‌ڕێکه‌وتننامه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا السه‌نگه
له جه‌نگی هه‌ردوو کۆریای سااڵنی ( )1953-1950و شه‌ڕی که‌نداوی ساڵی ( )1991و گه‌مارۆی ئابووری و لێدانی سه‌ربازییانه‌ی عێراق له ()2003/3/19دا به‌ندی حه‌وته‌می به‌ڵگه‌نامه‌ی ڕێکخراوی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان به‌کارهات .به پێی بڕگه‌ی ()42ی ئه‌و به‌نده ده‌توانرێ هێزی سه‌ربازی به‌رامبه‌ر وواڵتێک به‌کاربهێنرێ ک ه ئاشتی و ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی ده‌خات ه مه‌ترسییه‌وه .به‌کاریش دێت بۆ گیرانه‌وه‌ی ئاشتی بۆ وواڵتێک ک ه شه‌ڕی تێدا بووه .وات ه ئه‌و هێز ه سه‌ربازییانه لهو وواڵت ه ده‌مێننه‌و ه تا ئه‌و وواڵت ه سه‌قامگیر ده‌بێ و جارێکی تر ده‌گه‌ڕێته‌و ه نێو کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و ڕۆڵی ئاشتیانه‌ی خۆی ده‌بینێته‌وه. له کۆتایی ئه‌مساڵدا ئه‌و بڕیاره‌ی ڕێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان کۆتایی پی دێت که مافی یاسایی دا ب ه بوونی ئه‌مریکا له عێراقدا. ل ه مانگی مارتی ئه‌مساڵیشدا «ستیڤان دی مستورا»ی نیردراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بۆ عێراق دوای چاوپێکه‌وتنی له گه‌ڵ ئایه‌تواڵی سیستانی ووتی ک ه ئه‌مساڵ عێراق لهو بڕیاره‌ی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان ڕزگاری ده‌بێت و ده‌بێته خاوه‌نی سه‌روه‌ری خۆی. ده‌بوو ئه‌مریکا له ساڵی ( )2003به‌دواو ه عێراقی ئاوه‌دان بکرایه‌ته‌و ه و ئاشتی و ئاسایشی تێدا سه‌قامگیر بکردایه .به‌اڵم وادیار ه ئه‌مریکا هه‌ستی به‌و ه کردوو ه که هیچی بۆ عێراق نه‌کردووه و ،زۆرێک ل ه ئامانجه‌کانی خۆشی ل ه عێراقدا نه‌هێناوه‌ته‌دی و ،بۆ ئه‌وه‌ش هاتوو ه نه‌گه‌ڕێته‌وه .بۆ ئه‌وه‌ی بوونی له عێراقدا درێژه پێبدات و لهو بڕیاره‌ی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کانیش ڕزگاری بێت ،عێراقی خستۆت ه بن گوشارێکی زۆره‌وه تا ڕێکه‌وتننامه‌یه‌کی دریژخایه‌نی ل ه گه‌ڵ خۆی پی مۆر بکات. له‌هه‌ر گۆشه‌یه‌که‌وه سه‌یری ئه‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه بکه‌ی ب ه قازانجی ئه‌مریکا و زیانی عێراق ته‌واو ده‌بێت .به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنج ه ئه‌وه‌ی ه که سه‌رکردایه‌تی سیاسی هه‌رێمی کوردستانی عێراق پێشوازی لێده‌که‌ن و ،بوونه‌ت ه فاکته‌رێکی پۆزێتیڤ بۆ سه‌رخستنی ،له کاتێکدا که هیچ تایبه‌تمه‌ندێتییه‌کی کوردی تیدا ڕه‌چاو ناکرێت. «فه‌له‌که‌دین کاکه‌یی وه‌زیری ڕۆشنبیری حکومه‌تی هه‌رێم ل ه چاوپێکه‌وتنیدا له گه‌ڵ ئاژانسی «کونا»ی کوه‌یتی ده‌ڵێ« :ئه‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه پشتگیری و پارێزگاری کردنه له عێراق ه و ،پرۆژه‌یه‌کی زۆر باش ه و جه‌خت له‌سه‌ر سه‌روه‌ری عێراق و یه‌کپارچه‌یی خاکه‌که‌ی ده‌کاته‌وه .هه‌روه‌ها عێراق له به‌ندی حه‌وته‌می بڕیاری ڕێکخراوی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان ڕزگار ده‌کات و ،ماوه‌ی بوونی ئهمریکاش له عێراقدا سنوردار ده‌کات» .کاکه‌یی پێی وایه دوای کۆتایی هاتنی ئه‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه ئیتر ئه‌مریکا له عێراق ده‌کشێته‌وه و ،عێراق ل ه ی هیچ په‌یمان و ڕێکه‌وتننامه‌یه‌کی تره‌و ه ب ه خۆیه‌و ه نابه‌ستێته‌وه. ڕێ گومانی تێدا نییه هه‌موو وواڵتێک حه‌ز ب ه بوونی په‌یوه‌ندی له گه‌ڵ وواڵتانی تر ده‌کات و ده‌شیه‌وێ ڕێزی لێبگیرێ و ،پێگه‌ی شیاوی خۆی له‌ناو ڕێکه‌وتننام ه و هاوپه‌یمانێتی نێوده‌وڵه‌تیدا هه‌بێت .عێراقیش وه‌ک هه‌ر وواڵتێکی تر ده‌یه‌وێ سه‌ربه‌ست بێت ل ه به‌ستنی په‌یوه‌ندی ل ه گه‌ڵ وواڵتانی تردا و ،چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ش ده‌کات ڕای خۆی هه‌بێت و ،گوێشی لێبگیرێت .به‌اڵم لهو ڕێکه‌وتننامه‌یه‌دا الیه‌نی ئه‌مریکایی به‌هێز و بااڵده‌ست ه و ،ب ه چه‌سپاندنی عه‌مه‌لیانه‌شی ئه‌مریکا ل ه ئێستا زیاتر زاڵتر ده‌کات به‌سه‌ر زه‌مین و ئاسمان و ئاو و خه‌ڵکی عیراقدا. ئێستا که جاروبارێک ئه‌مریکا ل ه گرتن و سووکایه‌تی پێکردنی گێراو ه عێراقییه‌کاندا که‌مێک سڵ ده‌کاته‌وه و ،ناوبه‌ناو سه‌ربازه‌کانی ده‌دات ب ه دادگای خۆی ،ب ه پێی ئه‌و ڕێکه‌وتننامه‌ی ه کێی بوێ و ل ه هه‌رجییه‌کی عێراقدا بێت (به کوردستانه‌که‌شییه‌وه) ده‌یگرێ و ،ڕێگای ئه‌وه‌شی تێدا نامێنێ که نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان قسه‌یه‌کی تێدا بکات ،چونک ه بڕیاره‌که‌ی ئه‌و کۆتایی پێهاتووه .هه‌روه‌ها نابێ هێزه‌کانی خۆی و ئه‌و هێز و کۆمپانیا ئه‌منیانه‌ی گرێبه‌ستی بۆ کارکردن له عێراقدا ل ه گه‌ڵ مۆر کردوون بدرێنه دادگای عێراق و لێپرسینه‌وه‌یان له گه‌ڵدا بکرێت. مۆر کردنی ڕێکه‌وتننامه‌ی درێژخایه‌نی ئه‌منی نێوان ئه‌مریکا و عێراق بێگومان ل ه بارودۆخێکدا دێت که عێراق وه‌ک قه‌واره‌ی سیاسی و سه‌ربازی و ئابووری و ،که‌شوهه‌وای ئازادی و ڕاده‌ربڕین و ڕای گشتی السه‌نگ ه و ،حکومه‌تی عێراق ل ه ژێر چه‌ندین گوشار و پاڵه‌په‌ستۆ دایه.
ئه‌و گوشار و پاڵه‌په‌ستۆیان ه بواری ئه‌وه‌ی ناده‌ن وه‌ک الیه‌نێکی ئازاد و خاوه‌نی خۆی ئه‌و ڕێکه‌وتننامه‌ی ه مۆر بکات .ئه‌وه‌ش هه‌ر له سه‌ره‌تاو ه ده‌بێت ه له‌که‌یه‌ک به‌و ڕێکه‌وتننامه‌یه‌و ه و ،له هیچ عورفێکدا جێی نابیته‌وه. عێراقدا ئاستی له‌سه‌ر ڕێکه‌وتننامه‌ک ه الوازی نیشانه‌ی ،ب ه ڕای من ،له چه‌ند خاڵێکدا کۆبۆته‌وه ،له‌وانه: .1حکومه‌تی ئێستای عێراق له‌سه‌ر زه‌مینه‌یه‌کی ته‌سک جموجوڵ ده‌کات و ،هه‌موو پێکهاته‌کانی عێراقی له‌خۆ نه‌گرتووه .ئه‌و حیزبانه‌ش تیایدا بااڵده‌ستن ک ه پێکیان هێناوه و ،بڕیار و هه‌ڵوێستی ئه‌وان دێت ه خواره‌و ه بۆ ده‌زگاکانی حکومه‌ت .ڕێکه‌وتننامه‌که‌ش به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وان زیاتر دێنێته‌دی و ،من پێم وایه وه‌ک خۆیان مۆری ده‌که‌ن ،هاوواڵتیانی عێراقیش ڕاده‌کێشن بۆ قبوڵکردنی .له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌و حکومه‌ت ه له الیه‌نی یاساییه‌و ه مه‌رجه‌کانی مۆرکردنی ڕێکه‌وتننامه‌یه‌کی وا چاره‌نووس سازی تێدا نیی ه و ،ده‌بێ بخرێت ه ده‌نگدانێکی ئازاد و سه‌ربه‌سته‌وه. .2حکومه‌تی عێراق ب ه هۆی زوو زوو کشانه‌وه‌ی هه‌ندێک الیه‌نی سیاسی لێی له‌سه‌ر دوو پایه‌ی ل ه یه‌ک دوور و خاوه‌ن به‌رژه‌وه‌ندی جیاواز وه‌ستاو ه ک ه کورد و هه‌ندێک حیزبی شیع هن .ئه‌و دوو الیه‌نه‌ش هه‌ر یه‌که‌یان چاوه‌ڕوانی ئامانجێک ده‌کات لهو ڕێکه‌وتننامه‌یه. حکومه‌تی نوری المالکی ئێستا خۆی ل ه بن فشارێکی زۆری باری ئه‌منیدا ده‌بینێته‌و ه و هیوای ئه‌وه‌ی به‌و ڕێکه‌وتننامه‌یه ده‌بێت ک ه ئه‌مریکا ل ه الیه‌نی سه‌ربازی و ئه‌منییه‌و ه به‌هێزی بکات .کوردیش نایه‌وێ حکومه‌تی ناوه‌ند لهو هیزه‌ی ئێستای زیاتر هه‌بێت ،چونکه به‌هێزبوونه‌وه‌ی ئه‌و حکومه‌ته ئه‌گه‌ری زیندو بوونه‌وه‌ی ئه‌زموون ه تاڵه‌کانی تێدا ده‌بینێ ک ه ل ه گه‌ڵ حکومه‌ته‌کانی پێشووی عێراق هه‌یبوو .بوونی درێژخایه‌نی ئهمریکاش له عێراقدا ،به ڕای سه‌رانی کورد ،پارسه‌نگه و ناهێڵێ حکومه‌تی ناوه‌ند جارێکیتر زاڵ ببێته‌و ه و ببێته‌وه هه‌ڕه‌شه له‌سه‌ر کورد. .3له‌سه‌ر ئاستی گه‌لی عێراقیشه‌و ه ،من وای بۆ ده‌چم که ترسێکی ت و ،قه‌ناعه‌تی وایه تا ئه‌مریکا له‌ناو زۆری لهو ڕیکه‌وتننامه‌یه هه‌بێ عیراقدا بوونی هه‌بێت عێراق نابێته خاوه‌نی سه‌روه‌ری خۆی و هه‌ر وا به ئیفلیجی ده‌مینیته‌وه .سه‌رچاوه‌ی ئه‌و مه‌ترسییه‌ش له ئه‌زموون ه تاڵه‌کانییه‌و ه هاتوو ه ل ه گه‌ڵ به‌ریتانیا ک ه له سااڵنی بیست و سییه‌کانی سه‌ده‌ی ڕابوردوودا بوونی ڕاسته‌وخۆی وه‌ک داگیرکه‌ر له عێراقدا هه‌بوو و ،تا ناچار نه‌کرا سه‌روه‌ری نه‌گێرایه‌وه بۆ عێراق و گه‌له‌که‌ی. من ب ه مافی گه‌لی عێراقی ده‌زانم (به میلله‌تی کوردیشه‌وه) که متمانه‌ی به‌و ڕێکه‌وتننامه‌یه نه‌بێت و ،ترسی له پاکێتی (نه‌زاهه‌ت) ئه‌مریکا هه‌بێت ،چونکه جگه له ئه‌زموونه تاڵه کۆنه‌کانی له گه‌ڵ ئینگلیزدا ، ئه‌مڕۆ واقیعێکی تر ل ه ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ده‌بینین .ل ه پرۆسه‌ی ئاشتی نێوان ئیسرائیل و فه‌له‌ستینییه‌کاندا ئه‌مریکا الیه‌نی سێیه‌م و ناوبژیوان ه ،به‌اڵم بێالیه‌ن نییه .له‌م ڕێکه‌وتننامه‌ی ک ه ئه‌مریکا به‌نیاز ه ل ه گه‌ڵ عێراقدا مۆری بکات ،خۆی الیه‌نێکه لێی و ،چاو تێبڕینی ل ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆی عێراق به الوازی و پاشکۆیی ده‌هێڵێته‌وه. پێگه‌ی کوردیش لهو ڕێکه‌وتننامایه‌دا دیار نییه .نه ده‌بێته خاوه‌نی ماف ه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانی خۆی و ،نه ده‌بێته خاوه‌نی هه‌رێمێکی فیدرال و ،ن ه ئهمریکاش ده‌بێته پشتی و پارێزگاری لێبکات ،چونک ه عێراق له باکوره‌و ه تا باشور و ،ل ه ڕۆژهه‌اڵته‌و ه تا ڕۆژئاوا ل ه بن ڕکێفی ئه‌مریکادا ده‌بێت. نه کورد و نه عه‌ره‌ب له ماوه‌ی ئه‌و ڕێکه‌وتننامه‌یه‌دا خاوه‌نی خۆیان نابن و ،کوردیش ته‌نها ل ه چوارچێوه‌ی عێراق و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی عێراقدا پارێزگاری لێده‌کرێ و ،تایبه‌تمه‌ندێتی ڕه‌چاو ناکرێت .تورکیا هاوپه‌یمانی ناتۆی ئه‌مریکایه و ،هه‌میشه هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک ه له‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستانی عێراق و ،ئێرانیش ده‌بیت ه هاوپه‌یمانی حکومه‌تی ناوه‌ندی عێراق و هه‌وڵ ده‌دات تا ئه‌و حکومه‌ته له‌ده‌ست شیعه‌دا بیت به‌هێزی بکات .ئێرانیش ڕێگا نادات هه‌رێمی کوردستانی عێراق هێند ه به‌هێز بێت که هه‌ڕه‌شه بێت بۆ سه‌ر حکومه‌تی ناوه‌ندی عێراق .کورد ل ه به‌رامبه‌ر ئهمریکاش هێج به‌رژه‌وه‌ندییه‌کی وای نییه موساوه‌مه‌ی له‌سه‌ر بکات و ،وه‌ک که‌وی ڕاو له قه‌فه‌سێکدا له‌به‌رده‌م ئه‌مریکادا داینێ.
خالد ڕه‌نجده‌ر