Masterclass— Caring Neighborhoods

Masterclass Zorgzame Buurten

Westerkwartier Oostende

16 en 17 maart Brussel (BE)

Selwerd Groningen

Fellenoord Eindhoven

Masterclass Zorgzame Buurten

Context: Demografische ontwikkelingen worden zichtbaar en voelbaar in onze dagelijkse omgeving.

De komende jaren zal het aantal 65-plussers fors blijven toenemen. Het aantal alleenstaanden en ĂŠĂŠnoudergezinnen blijft stijgen. En de steden zullen nieuwkomers en migranten met diverse culturele achtergronden blijven aantrekken. Hoe kan deze maatschappelijke opgave worden aangegrepen als een kans om stad te maken? Hoe kunnen we op een toekomstgerichte manier aan zorgzame buurten bouwen? Binnen het huidige krachtenveld, is dat geen eenvoudige opgave. De terugtredende overheid, belegt steeds meer (zorg) taken bij de markt en de burgers. Tegelijk zijn onze opvattingen over zorg en ondersteuning sterk aan het verschuiven. Tot slot worden we geconfronteerd met toenemende gezondheidsverschillen. Door de inrichting en organisatie van onze zorginfrastructuur samen met onze woon- werk- en leefomgeving grondig te herdenken kan zorg opnieuw een meer zichtbare en vanzelfsprekende plek krijgen. Wat is hiervoor nodig? Hoe kunnen lokale en regionale overheden beleid ontwikkelen voor gezonde en sociaal inclusieve buurten? Welke andere partijen kunnen hieraan bijdragen en welke coalities zijn denkbaar? En wat is de rol van ontwerpers?

2

16 en 17 maart - Brussel

p4

Opgave Masterclass

p6

Drie steden / drie cases / drie buurten

p8 p 12 p 16

Westerkwartier, Oostende Fellenoord, Eindhoven Selwerd, Groningen

p 20

Programma

p 26

Curators, begeleiders, experts, deelnemers en organisatie

p 35

Gebruik Atelier Bouwmeester

3

Masterclass Zorgzame Buurten

Opgave Masterclass De Masterclass Zorgzame Buurten richt zich op zorg als sociaal-ruimtelijk vraagstuk, en heeft als doel om hefbomen te ontwikkelen om te sturen op nieuwe vormen van buurtontwikkeling, wonen, zorg en ondersteuning. Dit vraagstuk manifesteert zich zowel als transformatie-opgave in al bestaande wijken en buurten, als in nieuw te ontwikkelen stadsdelen.

Zorg raakt aan heel verschillende aspecten, die elkaar wederzijds beĂŻnvloeden. Dat gaat van zorgvoorzieningen, over de toegankelijkheid van de publieke ruimte en plekken voor ontmoeting, tot de eigen thuisomgeving. Werken aan zorgzame buurten is daarom bij uitstek een opgave die vraagt om een integrale analyse en aanpak. Tijdens de Masterclass wordt daarom gewerkt aan een integrale wijkanalyse volgens de leefveldenmethode en het formuleren van een samenhangende sociaal-ruimtelijke strategie. De deelnemers gaan op zoek naar wat bestuurders kunnen doen, welke partners nodig zijn en welke ruimtelijke factoren kunnen worden benut of versterkt, om zo tot meer zorgzame buurten te komen.

De volgende drie doelstellingen staan daarbij centraal: 1. Scherpstellen van de agenda: hoe kan de koppeling tussen het ruimtelijke domein en de verwachte investeringen in zorg worden aangegrepen om sociaal programma opnieuw een plek te geven in stadsontwikkeling?

2. Mapping van de ontwerpopgave: welk stedelijk programma kan via een integrale wijkanalyse worden zichtbaar gemaakt? Welke sociaal-ruimtelijke opgaven en kansen kunnen we identificeren? Hoe, waar en met wie kunnen we sleutelen aan zowel de ruimtelijke opzet als sociale netwerken en structuren?

3. De Stad als choreograaf en het verkennen van nieuwe coalities: hoe kunnen diverse partijen optimaler samenwerken aan een sociaal-ruimtelijke agenda? Wat hebben Gemeenten (grondposities, vastgoed), gevestigde partijen (vastgoed, zorgaanbod) en lokale netwerken of kleinere initiatiefnemers (sociaal kapitaal, vernieuwende ideeĂŤn) elkaar te bieden? Hoe kan de overheid als choreograaf het (zorg)speelveld organiseren en uitwisseling stimuleren tussen fragiele ĂŠn gevestigde, of kapitaalkrachtige partijen?

4

16 en 17 maart - Brussel

De Masterclass wordt georganiseerd door Architectuur Lokaal, landelijk kenniscentrum voor goed opdrachtgeverschap, in opdracht van de Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam (IABR). Hij staat onder leiding van Architecture Workroom Brussels: Els Vervloesem en Joachim Declerck (Ateliermeester van IABR-Atelier Utrecht: De Gezonde Stad).

Paul Vermeulen van DeSmetVermeulen architecten en Otto Trienekens van de Veldacademie zullen deze Masterclass mee begeleiden. Tijdens de voorbereiding van de Masterclass hebben bestuurders en vertegenwoordigers van stedelijke diensten een eigen casus voorgesteld, waarvoor via de inzet van ontwerpend onderzoek een nieuw perspectief en alternatieve oplossingsrichtingen worden verkend. De Masterclass vindt plaats op 16 en 17 maart 2017 plaats in Brussel (BE).

IABR-Atelier Utrecht: De Gezonde Stad Eerdere Masterclasses gingen over de integratie van landschap, economie en toerisme; en energietransitie. De derde gaat over Zorgzame Buurten, als vervolg op het IABR Projectatelier Utrecht: De Gezonde Stad, dat plaatsvond in het kader van de IABR–2016–THE NEXT ECONOMY.

EXTRACTIVE ECONOMY focused on financial gain

Traditional mainstream parties (market parties, institutions ...)

GOVERNMENT

CREATION OF A MORE EQUAL FIELD

New initiators (social entrepreneurs, citizens' initiatives ...)

linked to social capital

INCLUSIVE ECONOMY

De stad als choreograaf - IABR Atelier Utrecht: De Gezonde Stad.

5

Masterclass Zorgzame Buurten

Drie steden / drie cases / drie buurten De deelnemende steden aan de Masterclass Zorgzame Buurten zijn Oostende, Eindhoven en Groningen. In alle steden staat gezondheid en zorgzame buurtontwikkeling hoog op de politieke agenda en zijn er diverse lopende beleidsacties. Tegelijk kent elke stad karakteristieke uitdagingen en kansen. Zo is in Oostende, net als in andere Belgische kuststeden, sprake van een ‘dubbele vergrijzing’: de levensverwachting stijgt, maar tegelijk verhuizen ook veel ouderen uit het binnenland naar de kuststad. Dat vraagt om het herdenken van de stedelijke infrastructuur. In Eindhoven wil men de verwachte bevolkingsgroei grotendeels opvangen door de binnenstad te verdichten, en dat liefst op een gezonde, inclusieve en zorgzame manier. Groningen zet actief in op een integrale gezondheidsaanpak, waarbij het verkleinen van de gezondheidsverschillen tussen wijken centraal staat. Dit vertrekt van een participatieve benadering met diverse partijen, die recent is gelanceerd onder de noemer van het ‘man made blue zone’ concept. In overleg met het bestuur en vertegenwoordigers van de stedelijke diensten, zijn de volgende drie cases uitgekozen om de geschetste uitdagingen tijdens de Masterclass meer in detail te bestuderen: Westerkwartier (Oostende), Fellenoord (Eindhoven) en Selwerd (Groningen).

6

16 en 17 maart - Brussel

7

Masterclass Zorgzame Buurten

Oostende - Westerkwartier Het Westerkwartier is een stadsdeel met ongeveer 7500 inwoners, dat vlakbij het centrum van de stad Oostende gelegen is. De buurt staat onder meer bekend omwille van de Tuinwijk die dateert uit het interbellum, en ondertussen behoort tot beeldbepalend erfgoed. Het stadsdeel wordt gekenmerkt door een divers woningbestand met (eerder lage) appartementsgebouwen, woonhuizen en relatief veel open ruimte, zoals de gemeenschappelijke groene binnengebieden in het tuinwijkgedeelte. Het Westerkwartier grenst aan de historische Wellingtonrenbaan die eind 19de eeuw onder het bewind van Leopold II werd aangelegd, maar omwille van het afgesloten karakter ontbreekt elke connectie met de buurt.

Qua sociale infrastructuur zijn er veel voorzieningen in de wijk, zoals scholen, een kunstacademie, diverse religieuze centra, een parochiecentrum, een jeugdhuis, ontmoetingscentra, enz. Ook buurtwinkels en cafĂŠs zijn relatief goed vertegenwoordigd. In het Westerkwartier wonen in verhouding veel 65- en 85-plussers. Volgens de gegevens van de Kansarmoede-atlas kan een groot deel van de buurt als kansarm worden beschouwd. Bij ouderen is er een redelijke kans op kwetsbaarheid, omwille van factoren als alleenstaandheid, kansarmoede (huurwoning, verhoogde tegemoetkoming), en een hogere leeftijd, waardoor mobiliteit en sociale contacten verminderen, en meer ondersteuning nodig is.

64% van het cliĂŤnteel van het Sociaal Huis bevindt zich in de wijken Oud Centrum en het Westerkwartier.

Opgaven en kansen: 1. Operationalisering van de studie Zorgnet. Recent lanceerde het Stadsatelier Oostende de studie Zorgnet. Met het Stadsatelier wil de Stad Oostende werk maken van een duurzame ontwikkeling van de stad, door strategische projecten te begeleiden vanuit een breed ontwikkelingskader. Onder leiding van prof. Griet Roets, bracht de vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek van de Universiteit Gent het Oostendse zorglandschap in kaart. De onderzoekers verkenden hoe de verschillende formele en informele sociale netwerken beter op mekaar zouden kunnen worden afgestemd worden en hoe wonen en zorg gelinkt kunnen worden aan de inrichting van onze ruimtelijke omgeving. Via de Masterclass kunnen deze inzichten verder getoetst worden aan de praktijk.

8

16 en 17 maart - Brussel

2. Verkenning potentieel strategische ontwikkelingslocaties ‘Sint Jozef’ en ‘Den Anklap’. Deze sites zijn gelegen in de wijk en maken deel uit van het WoonplanBis, waarbij de Stad meestuurt op kwaliteitsvolle inbreidingsprojecten. Op welke manier kunnen beide sites een hefboom vormen om nieuwe concepten rond zorgzame buurten verder uit te testen?

3. Versteviging van sociale netwerken. Uit recente preventiebezoeken door het Sociaal Huis Oostende bij een 750-tal 85-plussers in het Westerkwartier, is gebleken dat er hiaten zitten in het formele, georganiseerde thuiszorgaanbod. Hoe kan via de integrale wijkanalyse, onder meer ook de potentiële inzetbaarheid van informele circuits van vrijwilligers- en buurtnetwerken worden blootgelegd en geactiveerd?

Westerkwartier

9

Masterclass Zorgzame Buurten

10

Foto’s: Sis Pillen

16 en 17 maart - Brussel

11

Masterclass Zorgzame Buurten

Eindhoven - Fellenoord Fellenoord is een wijk in Eindhoven die deel uitmaakt van het stadsdeel Centrum, en die een schakelstuk vormt tussen het station, het stadscentrum en Woensel-Zuid. Deze wijk komt om verschillende redenen in het vizier. Dit gebied beschikt nog over heel wat capaciteit om de toekomstige verdichtingsopgave voor de binnenstad mee te helpen waarmaken.

De ambities in het kader van deze verdichtingsoperatie zijn hoog.

De Stad Eindhoven wil werk maken van een sterke, vitale ‘aorta’, die zorgt voor gezondheid (bescherming én bevordering); gezond en sociaal (samen)leven en participeren; samenhang en (ver)binding tussen werken, wonen, verplaatsen, bewegen en ontmoeten en tussen binnenstad, wijken en ommeland. Tegelijkertijd biedt dit gebied ook kansen om de link tussen het centrum en de twee ‘hotspots’, namelijk Strijp-S en de TUEindhoven campus te versterken. Tot slot is in dit gebied de afgelopen decennia eenzijdig op verkeersinfrastructuur (treinsporen, stadsautowegen en fietstunnels) en kantoren ingezet, terwijl hier net als in de rest van Eindhoven, en aansluitend bij het karakter van groene lobbenstad, ook het potentieel van de integratie van groen-blauwe structuren verder verkend kan worden.

Opgaven en kansen: 1. Van breuk naar schakelstuk. Hoe kan dit gebied zowel in ruimtelijke, sociale, en ecologische zin; zowel lokaal als regionaal, de omliggende buurten met elkaar verbinden, en daarbij ook lokale waarde toevoegen?

2. Zorgzame én inclusieve verdichting. Hoe kan de herontwikkeling van dit gebied ook worden aangegrepen om de grote sociaal-economische contrasten en gezondheidsverschillen tussen de noord- en de zuidzijde, tussen Woensel-Zuid en het stadscentrum te overbruggen?

3. Meesurfen op ‘hotspots’ en strategische projecten. Welke hefbomen zijn nodig bij de ontwikkeling van deze binnenstedelijke toplocatie, om naast het ‘business as usual’ scenario van maximaal financieel rendement, ook voldoende ruimte voor sociaal programma en maatschappelijk rendement in het script te schrijven?

12

16 en 17 maart - Brussel

Fellenoord

13

Masterclass Zorgzame Buurten

14

Foto’s: Gemeente Eindhoven

16 en 17 maart - Brussel

15

Masterclass Zorgzame Buurten

Groningen - Selwerd Selwerd is een naoorlogse stempelwijk, gelegen op vijf kilometer ten noorden van de Groningse binnenstad. De wijk is op de groei bedacht.

Maar de verwachte bevolkingstoename van de stad Groningen is lange tijd uitgebleven: het beoogde groeicijfer van 200.000 inwoners is pas enkele jaren geleden gehaald. Er is veel groen en open ruimte aanwezig.

Het woningbestand bestaat uit een mix van koop- en huurwoningen en is deels verouderd. Centraal in de wijk ligt de Es, een zorginstelling voor ouderen die vaak uit de wijk afkomstig zijn. De Es bevindt zich vlakbij een winkelcentrum met een gevarieerd aanbod aan winkels. Een aantal ontsluitingswegen met druk verkeer verdelen de wijk, verschillende straten worden als onveilig ervaren. Vlakbij ligt de Zernike Campus Groningen die hier in dezelfde periode als Selwerd werd ontwikkeld. Selwerd komt nu als laatste aan de beurt voor een grootschalige wijkvernieuwing.

De Gemeente en de corporaties zullen de komende tijd prioriteit geven aan fysieke en sociale investeringen omwille van een achterstand ten opzichte van andere wijken in de stad. Selwerd wordt gekenmerkt door een diverse bevolkingssamenstelling. Er is sprake van gezondheidsachterstanden. De bewonerservaring in de wijk is dubbel. Enerzijds zijn er relatief veel ouderen die gehecht zijn aan hun wijk en die er relatief graag wonen. Anderzijds is de binding met de wijk laag, en is er veel doorstroming. In het algemeen hebben bewoners een lage toekomstverwachting van de wijk, wat wellicht samenhangt met het uitblijven van zichtbare wijkvernieuwing.

Opgaven en kansen: 1. Denk- en doekracht van de wijk en de directe omgeving inzetten. In Selwerd zijn al heel wat initiatieven in gang gezet door en met de bewoners, zoals bijvoorbeeld het ‘Wijkbedrijf’. Ook de nabijheid van studenten biedt vele kansen. Hoe kunnen dit soort initiatieven die dynamiek in de wijk brengen geëxtrapoleerd worden, met in het achterhoofd het realiseren van de genoemde grootschalige opgaven?

Dit sluit ook aan bij de doelstellingen van het ‘man made blue zone’ concept om diverse stakeholders te betrekken (Gemeente, kennisinstellingen, Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland, corporaties, Wijkbedrijf, WIJ-Teams, ondernemers, bewoners, ontwerpers, enz.).

16

16 en 17 maart - Brussel

2. Aanhaken bij de ambitieuze doelstellingen van het Healthy Ageingbeleid. De stad Groningen ontwikkelt samen met verschillende kennisinstellingen en het HANNN een strategische Healthy Ageing Agenda met als doel de gezondheidsverschillen tussen wijken te verkleinen. Hoe kunnen in Selwerd, als ĂŠĂŠn van de voorbeeldprojecten, de agendadoelstellingen naar de praktijk worden vertaald en uitgetest?

3. Fysieke ingrepen als vliegwiel voor sociale verandering. Binnenkort wordt in Selwerd een warmtenet aangelegd dat aansluit op een groot reservoir aan aardwarmte onder de Campus. Deze fysieke ingreep in de straten biedt allerlei mogelijkheden voor de herinrichting van het publieke domein. Ook andere ruimtelijke opgaven, zoals de aanpassing van het woningbestand en het verbeteren van voorzieningen bieden diverse mogelijkheden.

Selwerd

17

Masterclass Zorgzame Buurten

18

Foto’s: Sis Pillen

16 en 17 maart - Brussel

19

Masterclass Zorgzame Buurten

Programma Donderdag 16 maart 2017 10.00 Welkom en kennismaking Welkomstwoord door Indira van ‘t Klooster (Architectuur Lokaal) Kennismakingsronde met de deelnemers 10.30

Debat Presentaties (3x15’) • Griet Roets (Universiteit Gent, Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek), studie Zorgnet Oostende • Leendert van Bree (adviseur Gezonde Steden, voormalig Hoofddocent Healthy Urban Living UU, voormalig Senior Beleidsonderzoeker PBL), beleidsvisie Eindhoven • Josine van ’t Klooster (Head Healthy Ageing Team, UMCG/RUG Groningen), man made blue zones Context: Hoe kan de koppeling tussen het ruimtelijke domein en de verwachte investeringen in zorg worden aangegrepen om sociaal programma opnieuw een plek te geven in stadsontwikkeling?

11.15

Tafelgesprek Discussie gemodereerd door Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels) met Frank den Hertog (RIVM), Dorine Peters (GGZ Zeeland), Juliette Bekkering (TU/e), Griet Roets, Josine van ’t Klooster Centrale vraag: Wat zijn de knelpunten in de koppeling tussen zorg en ruimte?

12.30

Lunch

13.30

Introductie Opgave van de Masterclass door Els Vervloesem (Architecture Workroom Brussels)

20

16 en 17 maart - Brussel

14.00 Mapping Workshop Toelichting van de mapping oefening door Otto Trienekens (Veldacademie) 14.15

Werksessie 1 (in 3 teams) - werktafel 1 - Oostende: begeleid door Els Vervloesem - werktafel 2 - Groningen: begeleid door Otto Trienekens - werktafel 3 - Eindhoven: begeleid door Paul Vermeulen Mappingsessie (180’) Doelstelling: In kaart brengen van de veldomgeving met de verschillende leefvelden, de bijhorende actoren, en de huidige en potentiële relaties en netwerken (per werktafel).

17.15

Koffiepauze

17.30

Plenaire discussie - Samenvatting door de begeleiders (10’ per tafel) - Discussie gemodereerd door Otto Trienekens (60’) Aanwezig: alle deelnemers en externe deskundigen Centrale vraag: Welke kansen zijn er om in de toekomst samen te bouwen aan zorgzame buurten?

19:00

Borrel en diner

21

Masterclass Zorgzame Buurten

Programma Vrijdag 17 maart 2017 8.00 Ontbijt 8.30 Vertrek naar Masterclasslocatie (uitchecken, bagage mee) 10.30

Mapping workshop Werksessie 2 (roulatie, gemengde teams) Volgens een roulatiesysteem, dus de deelnemers schuiven door naar de drie werktafels

Doelstelling: van veldomgeving en relaties naar ruimtelijke strategieĂŤn.

12.00

Lunch

13.00

Opgave ontwerpend onderzoek Werksessie 3 (in drie teams, per gemeente)

Doelstelling: verkenning van eerste ruimtelijke pistes. Hoe nu verder? Stappenplan voor de nabije toekomst. Wie pakt dit op?

Verbinding naar bestuurlijke acties? Betrokkenheid van andere partijen?

Begeleiding: Oostende: Els Vervloesem Groningen: Otto Trienekens Eindhoven: Paul Vermeulen

15.00

22

Plenaire discussie Samenvatting en conclusies per team (3 x 15’) Discussie gemodereerd door Joachim Declerck Aanwezig: alle deelnemers en externen: Marc Martens (Bureau voor Architectuur & Planning), Stijn De Vleesschouwer (Atelier Vlaams Bouwmeester), Luc Lampaert (Woonzorg Brussel), Lucas Vandendriessche (directeur Sociaal Huis Oostende), Stefan Devoldere (Stadsatelier Oostende)

Centrale vragen: wat is de (ontwerp)opgave? Wat vereist dat van de deelnemers? Formuleren van een gedeelde agenda.

16 en 17 maart - Brussel

17.00 Borrel en klein hapje 18.00

Einde

23

Programma donderdag 16 maart 2017

Masterclass Zorgzame Buurten

24

Programma vrijdag 17 maart 2017

16 en 17 maart - Brussel

25

Masterclass Zorgzame Buurten

Curators •

•

26

Els Vervloesem (1978, Antwerpen) is architect, onderzoeker, publicist en partner bij Architecture Workroom Brussels. Zij studeerde in 2001 af als architect aan het Henry van de Velde Instituut in Antwerpen en beëindigde in 2004 de postinitiële masteropleiding ‘Human Settlements’ aan de KU Leuven. Van 2001 tot 2005 was zij actief als zelfstandig architect bij verschillende architectuurbureaus, onder meer bij Luc Deleu en B-architecten. In 2006 startte zij als doctoraatsonderzoeker bij de onderzoeksgroep Urbanism aan de TU Eindhoven, binnen een gemengd team van architecten, stedenbouwkundigen en antropologen, onder leiding van Bruno De Meulder en Michiel Dehaene. Haar PhD-onderzoek gaat over het complexe samenspel tussen stedenbouw en bottom-up stadsontwikkelingsprocessen en focust op de plaats die nieuwkomers, migranten en andere gemarginaliseerde groepen krijgen toegewezen en zelf opeisen in de stad. Vanaf 2011 was zij als onderzoeker en lesgever verbonden aan het departement architectuur, stedenbouw en ruimtelijke ordening (ASRO) van de KU Leuven. Sinds 2014 is zij partner bij Architecture Workroom Brussels.

Joachim Declerck (1979, Kortrijk) is medeoprichter en partner van Architecture Workroom Brussels. Architecture Workroom werkt samen met publieke en private partijen in het opzetten en coördineren van prospectieve ontwerpstudies die tot doel hebben innovatieve antwoorden te ontwikkelen op architecturale en stedelijke uitdagingen.

Declerck leidde het professionele ontwikkelingsprogramma bij het Berlage Instituut (Rotterdam) van 2008 tot 2010. Hij was co-curator van de 3e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, Power Producing the Contemporary City (2007). Sinds de oprichting van de Architecture Workroom in 2010, was Declerck curator van de tentoonstelling Bouwen voor Brussel. Architectuur en Stedelijke Transformatie in Europa in BOZAR (2010). Hij was lid van het curator team van de 5e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, getiteld Making City (april 2012).

16 en 17 maart - Brussel

Begeleiders •

•

Paul Vermeulen (1962, Brugge) studeerde in 1985 af als ir.-architect aan de KU Leuven. Als wetenschappelijk medewerker voerde hij nadien onderzoek in Indonesië (Bandung); Thailand (Bankok) en Algerije (Algiers). In 1989 begon zijn samenwerking met Henk De Smet. Hij publiceert sinds 1986 over architectuur en werkte van 1996 tot 2000 als redactielid bij Archis. Gedurende verschillende periodes was hij werkzaam als assistent ontwerppraktijk aan de KU Leuven (1991-1995, 2000-2006) en als docent zowel aan de KU Leuven (architectuurkritiek, 1994-2006) als aan de TU Delft (20062007, 2008-2014). Sinds 2007 is hij lid van de Adviescommissie Bouwkundig Erfgoed Oostende en sinds 2011 is hij voorzitter van de Kwaliteitskamer Monumenten en Architectuur, Gent. Hij was jurylid voor verschillende wedstrijden, onder meer de Gouden Pyramide (Prijs van de Bouwheer Nederland, 2003) en de wedstrijd voor het Militair Hospitaal Antwerpen georganiseerd door VESPA (2005). In 2011 ontving hij de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Architectuur (Cultuurprijs Vlaanderen 2010-11).

Otto Trienekens, is architect en heeft de dagelijke leiding over de Veldacademie. De Veldacademie fungeert als kenniscentrum van de wijk en werkt vanuit een eigen, zichtbare locatie in het gebied.

Hierdoor zijn we betrokken bij de bewoners waar het om gaat en de omgeving waar zij in wonen. Samen met bewoners, ondernemers en professionals wordt gewerkt aan duurzame oplossingen voor de opgaven in het gebied.Veldacademie koppelt concrete stedelijke opgaves aan onderzoekstrajecten waarin studenten van verschillende onderwijsinstellingen binnen reguliere onderwijsmodules kunnen participeren.

27

Masterclass Zorgzame Buurten

Experts •

• •

•

•

•

28

Juliette Bekkering is architect en medeoprichter en mededirecteur van Bekkering Adams Architects. Ze bekleedt de hoogleraarsstoel Architectural Design and Engineering aan de faculteit Bouwkunde van de Technische universiteit Eindhoven. Ze studeerde aan de Universitat Politècnica de Catalunya in Barcelona (1991-1993) en bouwkunde aan de Technische Universiteit van Delft (1983-1989).

Joris De Corte is verbonden aan de Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek (U Gent) Frank den Hertog is senior onderzoeker bij het Centrum Gezondheid en Maatschappij (afdeling Verkenningen Volksgezondheid) van het RIVM en is van oorsprong sociaal-geograaf. Hij werkte onder meer aan projecten De Gezonde Wijk en Park of Perk over de effecten van de gebouwde omgeving op beweeggedrag en de Zorgatlas, waarin legio aan gezondheid gerelateerde data in kaart zijn gebracht.

Hij is gedetacheerd geweest bij het Ministerie van IenM, om onder meer te werken aan de Nationale Aanpak Milieu en Gezondheid. In samenwerking met de TU Eindhoven en GGD Nederland zette hij het platform Gezond Ontwerp op, met als doelstelling het faciliteren en adviseren van lokale partijen op het gebied van gezondheid en omgevingsfactoren.

Luc Lampaert werkt bij Kenniscentrum Woonzorg Brussel bij de afdeling Alternatieve woonvormen, waar hij kennis verzamelt over alternatieve/collectieve woonvormen (hoofdzakelijk voor senioren) in Brussel. Hij initieert, begeleidt en coördineert deze projecten.

Hij haalde zijn bachelor Tuin- en landschapsarchitectuur aan de Hogeschool Gent in 1989.

Marc Martens is architect en ruimtelijk planner. Tevens medeoprichter en vennoot van de Werkplaats Voor Architectuur en van ba-p (bureau voor architectuur & planning). Hij gaf tot 2016 les (Ruimtelijke Planning en Ontwerpend Stedenbouwkundig Onderzoek) aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij studeerde Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening aan de Katholieke Universiteit Leuven.

Dorine Peters is Directeur Vastgoed Emergis (GGZ Zeeland).

Ze heeft veel ervaring opgebouwd in de volle breedte van het vastgoed-werkveld: vastgoed-portefeuillevraagstukken, maar ook gebiedsontwikkelingsvraagstukken, tot uitvoering van projecten en beheer- en onderhoudsvraagstukken. In haar interim-opdrachten is het haar verantwoordelijkheid om veranderende organisatieprocessen

16 en 17 maart - Brussel

•

•

•

te vertalen naar duurzame oplossingen, vaak in relatie tot vastgoedvraagstukken. Daarnaast is ze sinds 2010 gevestigd als zelfstandig interim manager en vastgoedadviseur in publieke en nonprofit organisaties. Ze haalde haar master aan de TIAS School for Business and Society 2015. Eerder haalde ze haar master Bouwkunde aan de TU Delft in 1988.

Fréderic Rasier is architect, stedelijk planner en vennoot van maat ontwerpers.Sinds 2006 werkt hij als deeltijds praktijkassistent aan de Universiteit van Gent bij de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw. In 2001 haalde hij zijn Master Civil Engineering aan de Universiteit Gent.

Griet Roets is docent Sociaal Werk aan de vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek van de Universiteit Gent. Haar onderzoek en onderwijs focussen op sociaal werk, armoede en gender, concepten van burgerschap en welzijnsrechten, en interpretatieve en biografische onderzoeksmethodologie. Ze promoveerde aan de Universiteit Gent in 2014.

Stijn De Vleeschouwer is Coördinator Open Oproep en Pilootprojecten Zorgsector bij het Team Vlaams Bouwmeester. Voor de zorgsector werkt de Vlaams Bouwmeester samen met Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen, 5 pilootprojecten uit. Deze pilootprojecten moeten nieuwe ruimtelijke inzichten en concepten leveren voor de uitwerking van toekomstige projecten in de zorgsector. Speciale aandacht gaat hierbij naar zowel architecturale, stedenbouwkundige als zorgconcepten. De Vleeschouwer haalde zijn master Stedenbouw en Ruimtelijke Planning aan de Hogeschool Antwerpen in 2002 en zijn master Urban Design aan de Erasmushogeschool in Brussel in 2008.

29

Masterclass Zorgzame Buurten

Deelnemers Oostende •

• •

•

•

•

•

•

30

Kevan Aspeslagh is directeur-jurist van het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsvernieuwing Oostende. Hij haalde in 2004 zijn master Bijzonder Licentiaat (Master na Master), Fiscaal recht aan de Vrije Universiteit Brussel.

Jacky Dereu is milieuambtenaar bij de dienst Milieu, gemeente Oostende.

Stefan Devoldere is architectuurcriticus en -curator, expert stadsontwikkeling en voorzitter Stadsatelier Oostende. Het Stadsatelier Oostende heeft als taak de architecturale en stedenbouwkundige kwaliteit van Oostende te bewaken en te stimuleren. Het Stadsatelier werkt aan een Globaal Strategisch Ontwikkelingsplan voor de stad op lange termijn, verzorgt de omkadering van een aantal innoverende woonprojecten, en begeleidt en adviseert verschillende strategische bouwprojecten voor de stad. Devoldere studeerde bouwkunde aan de universiteit Gent van 1992 -1998 en volgde het postacademische programma Urbanisme & Planning van 1998 – 2001 aan de Katholieke Universiteit Leuven.

Jan Hamerlinck is partner van BUUR, een toonaangevend multidisciplinair team van stedenbouwkundigen, architecten, landschapsarchitecten, ruimtelijk planners en mobiliteitsexperten.

Tom van Mieghem (1973) is architect van Tom van Mieghem Architecten en lid van VONT - de stedenbouwkundige werkgroep om een visie te ontwikkelen voor stadsvernieuwing in al zijn aspecten voor de hele Stad Oostende.

Eva Roets is Deskundige Opbouwwerk Oud-Centrum, Sociaal Huis Oostende van de gemeente Oostende. Ze haalde in 2012 haar Master Sociaal Werk aan de Universiteit van Gent.

Lieven Pascal is stedenbouwkundige van de stad Oostende. Hij kreeg zijn opleiding aan het Hoger architectuurinstituut Sint-Lucas Gent en haalde zijn master Stedenbouw en Ruimtelijke planning in 2006 aan de Universiteit Gent.

Karel Vanackere is directeur project- en procesregie bij het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsvernieuwing Oostende (AGSO). Hij haalde zijn Persoonlijk Meesterschap in 2008 aan de Vlerick Business School. Hij studeerde in 1994-1995 aan de Vrije Universiteit Brussel Geografische informatiesystemen en Ruimtelijke analyse en aan de Universiteit Gent Verkeers- en vervoerseconomie.

16 en 17 maart - Brussel

•

•

Lucas Vandendriessche is directeur seniorenzorg Sociaal Huis Oostende, gemeente Oostende. Hij studeerde sociologie aan Vrije Universiteit Brussel.

Ellen Verbiest is stedenbouwkundig onderzoeker. Ze haalde haar Master human settlements aan de KU Leuven in 2014; en een Master Architectuur aan de Universiteit Antwerpen. In 2011 en 2012 volgde zij het Erasmus programma Architectuur aan de Politecnico van Milaan.

Deelnemers Eindhoven •

•

•

•

•

Ed Albers is projectmanager Innovatie bij de gemeente Eindhoven. Hij werkte 34 jaar als manager van het Ir. Otten Fieldlab en medewerker van het Kenniscentrum Sportcentrum tot 2015.

Leendert van Bree houdt zich intensief bezig met (strategische) vraagstukken en beleidsanalyses op het gebied van milieu- en leefomgevingskwaliteit en de relatie tot (duurzame) stedelijke ontwikkeling, mobiliteit en ruimtelijke ordening. Acteert in multidisciplinaire studies in samenwerking met diverse kennisinstituten, universiteiten en adviesbureaus.

Hij studeerde Chemie/Farmacochemie aan de Vrije Universiteit (19721978) en promoveerde in 1984 in de Toxicologie/Farmacologie aan dezelfde universiteit. Als gastdocent doceerde hij aan verschillende universiteiten. Hij is verbonden aan de Universiteit Utrecht als Business Developer Healthy Urban Living.

Inge van den Broek is beleidsadviseur van de GGD West-Brabant/ Bureau Gezondheid Milieu & Veiligheid. Ze studeerde in 1999 af met als studierichting Arbeid en Sociale zekerheid aan de Tilburg Universiteit. Daarna deed tot 2002 ze onderzoek bij het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn.

Mathijs Dielissen is stagiair bij de gemeente Eindhoven.

Gedurende deze stage bij de gemeente Eindhoven werkt hij aan een afstudeeropdracht die betrekking heeft op het aantrekkelijker maken van de verbinding tussen de binnenstad van Eindhoven en stadsdeel Strijp-S. Hij studeerde Landscape Design aan de HAS Hogeschool Den Bosch.

Frans Dijstelbloem is Financieel Economisch Adviseur (QC) bij de gemeente Eindhoven. Hij houdt zich binnen de gemeente Eindhoven bezig met ‘gebiedsontwikkeling’. Een werkwijze waarbij in samenspraak met betrokkenen in de stad/ de wijken, buurten invulling 31

Masterclass Zorgzame Buurten

•

•

•

wordt gegeven aan de stedelijke ontwikkeling. De invulling is integraal, d.w.z. dat zowel de sociaal-economische, de sociaal-maatschappelijke, de ecologische als de ruimtelijk-fysieke aspecten aan bod komen.

Robbert de Mug is Strategisch Adviseur bij de gemeente Eindhoven.

Zijn focus ligt op ‘ruimte & ontwikkeling’, ‘de stad & regio’ en daarmee de leefwereld van mensen. De stad Eindhoven staat voor een schaalsprong in stedelijkheid, wil haar internationale voorsprong in technologie en design behouden en de positie van Brainport Eindhoven versterken. Hierop zijn tal van interventies en opgaven gericht, in uitvoering of onderhandeling. Hij studeerde Urban and Cultural Geography aan de Radboud Universiteit Nijmegen en haalde hier zijn master in 2009.

Rens Mulder is sinds 2014 werkzaam bij Telos - Brabants centrum voor duurzame ontwikkeling als student-assistent, en werkt onder andere mee aan het onderzoek ‘Kijk op Brabant’, een onderzoek naar de concurrentiepositie van Brabant in Europa op het gebied van innovatie, concurrerend vermogen en kwaliteit van leven. Daarnaast is Rens student aan de Universiteit Utrecht. Na een propedeuse Bouwkunde op de Technische Universiteit Eindhoven, en een bachelor Sociologie en de pre-master Sociale Psychologie aan de Universiteit van Tilburg, is hij nu bezig aan zijn master Urban Geography aan de Universiteit Utrecht.

Hans Verhoeven is programmaleider Milieu in de gemeente Eindhoven. Hij studeerde Werktuigbouwkunde en Milieu aan de Fontys Hogescholen (1975-1980) en PBNA Milieukunde (1983-1986).

Deelnemers Groningen •

•

•

32

Tamara Ekamper is programmaleider duurzaamheid en leefomgeving bij de gemeente Groningen. Zij studeerde van 19952002 landschapsarchitectuur aan de Wageningen Universiteit en Researchcentrum.

Jaco Kalfsbeek is landschapsarchitect, stedenbouwkundig adviseur DRIVE! 3D, Bureau voor Omgevingsontwerp. Hij studeerde Tuinen landschapsarchitectuur van 1979 – 1986 aan de Wageningen Universiteit en Researchcentrum. En Stedenbouwkundig MicroMilieu, ontwerp openbare ruimte van 1989 - 1990 aan de Hogeschool voor de Kunsten Josine van ’t Klooster is Hoofd van het Healthy Ageing Team aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Ze is

16 en 17 maart - Brussel

•

•

•

•

verantwoordelijk voor de strategische internationale samenwerking met partners in China, de Verenigde Staten, Canada en NoordWest Duitsland met als doel het opzetten van onderzoeksnetwerken in (inter)nationaal verband en het genereren subsidies voor onderzoeksprojecten. Ze haalde haar master Euroculture, Erasmus Mundus Programme of Excellence in 2008 aan de Universiteit Groningen.

Hannah Liem is sinds 2016 stagiaire bij Atelier Stadsbouwmeester, gemeente Groningen. Ze haalde haar bachelor Beeldende kunst en Vormgeving aan de Hanzehogeschool Groningen in 2011 en zal haar bachelor Architectuur en Bouwkunde aan het NCOI in 2018 voltooien.

Janine Schnieders is medewerker van het WIJ team Selwerd/ Paddepoel/Tuinwijk, gemeente Groningen. Ze haalde haar master Sociaal Werk aan de Universiteit Groningen in 2007.

Peter Wijnsma is stadsdeelcoördinator bij gemeente Groningen.

Wijnsma leidt twee pilots in het gebiedsgerichte werken: een cocreatief visieproces in het westen van de stad waar voor vijf wijken een gebiedsvisie wordt opgesteld en ‘wijkontwikkeling op uitnodiging’ in de wijk Selwerd.

Marieke Zwaving is bestuursadviseur en projectleider bij de gemeente Groningen. Zij studeerde kunstgeschiedenis en archeologie aan de Rijksuniversiteit Groningen van 1984 – 1992. Aan dezelfde universiteit studeerde ze van 1995 tot 1991 Kunst en Kunstbeleid.

Organisatie •

•

Indira van ‘t Klooster studeerde architectuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is sinds 2004 werkzaam bij Architectuur Lokaal als senior projectleider. Ze is daar verantwoordelijk voor kennisbevordering op het gebied van architectuur, stedenbouw en architectuurbeleid, en voor de ontwikkeling en implementatie van beleidsinstrumenten bij lokale bestuurders, raadsleden, en andere opdrachtgevers. In 2013 schreef ze het boek REACTIVATE, Vernieuwers van de Nederlandse architectuur. Daarnaast is ze jurylid van diverse prijzen en prijsvragen in binnen- en buitenland, en spreker op bijeenkomsten in heel Europa.

Margot de Jager studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast volgde zij een opleiding schilderen en grafiek aan de Gerrit Rietveldacademie. Naast 33

Masterclass Zorgzame Buurten

•

•

34

haar beeldende activiteiten werkt ze als projectmedewerker bij Architectuur Lokaal, waarbij ze de projectleiders bij de uitvoering van de diverse projecten ondersteunt.

Stef Bogaerds volgde de master Stedenbouw aan de TU Delft. Hij studeerde in 2013 af met een ruimtelijk plan voor de Hoeksche Waard gebaseerd op nieuwe vormen van democratie. Bij Architectuur Lokaal werkt hij o.a. aan het opstellen van ambities voor omgevingsvisies met nieuwe vormen van burgerbetrokkenheid.

Carmen Van Maercke studeerde af in 2013 aan de Universiteit Gent als Master in de Ingenieurswetenschappen Architectuur. Hierna volgde ze de European Postgraduate Master in Urbanism (EMU) aan de KULeuven en IUAV Venetië.

Sinds januari 2016 is Carmen werkzaam als medewerker bij Architecture workroom Brussels. Momenteel werkt ze mee aan de studie voor het ruimtelijk structuurplan van Kortrijk, het onderzoek ‘mapping levendigheid in wijken’ in Antwerpen en de projectdefinitie voor de stadskernvernieuwing van Torhout.

16 en 17 maart - Brussel

Gebruik Atelier Bouwmeester Algemeen Het Atelier Bouwmeester is de ontvangst- en presentatieruimte van het Team Vlaams Bouwmeester. Het Atelier is gelegen in de rotonde van de Ravensteingalerij te Brussel en maakt het ruimtelijk beleid van de Vlaamse overheid en het werk van het Team Vlaams Bouwmeester zichtbaar voor partners, stakeholders en het brede publiek. Regelmatig worden publieke momenten georganiseerd, die inhoudelijk gekoppeld zijn aan de werking van het Team Vlaams Bouwmeester.

Organisaties kunnen voor een activiteit/vergadering met link met de werking van het Team Vlaams Bouwmeester gratis van het atelier gebruik maken indien beschikbaar.

Het Atelier Bouwmeester wordt gehuurd door het Team Vlaams Bouwmeester en staat zelf in voor het beheer. De gebruikers van het atelier worden dus gevraagd alle praktische organisatie op zich nemen.

Opruimen • Altijd kopjes en glazen afruimen en in de vaatwasser steken • Wanneer vaatwasser meer dan halfvol is op het einde van de dag: machine laten draaien (gebruik halfvol-knop!) zodat volgende gebruiker niet voor verrassingen komt te staan. Steek de tablet in het bestekmandje, want het klepje van het zeepreservoir opent niet altijd.

• papier, PMD, glas sorteren • eigen materiaal (documenten, maquettes, presentaties) terug mee nemen • Tafels en stoelen terugzetten: • Opstelling: rode tafels in vierkant, koffiemachine met kopjes op kar naast gordijn Wifi Bezoekers moeten een account aanvragen (atelierbwmstr@vlaanderen. be) en kunnen dan inloggen op VO Bezoekers netwerk.

35

Architectuur Lokaal organiseert in opdracht

Curators

van de Internationale Architectuur Biennale

Joachim Declerck, medeoprichter en partner

Rotterdam (IABR) een serie Master Classes

van Architecture Workroom Brussels

Ontwerpkracht voor bestuurders. Centraal

Els Vervloesem, architect, onderzoeker,

staat steeds de inzet van ontwerpkracht bij

publicist en partner bij Architecture Workroom

de lokale en regionale opgaven.

Brussels

De eerste twee Master Classes vonden

Begeleiders

plaats respectievelijk op 25 en 26 november

Otto Trienekens, Veldacademie -

2015 en op 2 en 3 juni in Rotterdam. De

Onderzoekswerkplaats en kennisplatform

derde Master Class vindt plaats op 16 en 17

voor wijkontwikkeling

maart in Brussel. Deze Master Class bouwt

Paul Vermeulen, De Smet Vermeulen

voort op de resultaten van het IABR–Atelier:

architecten

De Gezonde Stad, dat als onderdeel van IABR–2016–THE NEXT ECONOMY is

Deelnemende gemeenten

ontwikkeld.

Groningen Oostende

De Master Classes Ontwerpkracht worden

Eindhoven

georganiseerd in het kader van ‘Werken aan Ontwerpkracht – Actieagenda Architectuur en

Organisatie

Ruimtelijke Ontwerp’ (AAARO) van het

Indira van ’t Klooster en Margot de Jager

Ministerie van Infrastructuur en Milieu en

(Architectuur Lokaal)

de Opdrachtgeversschool van Architectuur

Carmen Van Maercke (Architecture

Lokaal, met financiële steun van het

Workroom Brussels)

Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.

Grafisch ontwerp 16 en 17 maart 2017 in Brussel

Stef Bogaerds (Architectuur Lokaal)