A.5.1. Spreebogen International Competition

Το 1993, οι Morphosis, θα συμμετάσχουν στον διεθνή διαγωνισμό για τον επανασχεδιασμό της νέας διοικητικής περιφέρειας του Βερολίνου, στην περιοχή Spreebogeni. Η περιοχή μελέτης, έχει απασχολήσει ιδιαίτερα στο παρελθόν, ως ένας συμβολικός χώρος που αντιπροσωπεύει το κράτος και την κοινωνία, και έχουν διεξαχθεί πολλοί διαγωνισμοί για την ανάπλασή τηςii .

i. Με τον όρο Spreebogen, εννοείται η περιοχή που εκτείνεται νότια του ποταμού Spree, και περιλαμβάνει τα κτίρια του Κοινοβουλίου και την Ομοσπονδιακή Καγκελαρία. ii. Η περιοχή, αποτελούσε αδόμητη έκταση, εκτός του Βερολίνου, με εστιατόρια και αίθουσες εκδηλώσεων, που συνυπήρχαν με κτίρια και χρήσεις του πρωσικού στρατού. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, είχε αναδειχθεί σε κύρια κυβερνητική έδρα, είχε ολοκληρωθεί το κτίριο του Reichstag (1894) από τον Paul Wallot, και δύο μεγάλα έργα σχεδιασμού πριν από τον Α’ Παγκόσμιο την είχαν επηρεάσει σημαντικά (ο διαγωνισμός για την νέα όπερα στην Königsplatz, και ο διαγωνισμός αστικού σχεδιασμού για το Βερολίνο). Αργότερα, επιπλέον δράσεις συντέλεσαν στην διαμόρφωση της: ο σχεδιασμός μιας κεντρικής λεωφόρου που θα κατέληγε σε πλατεία γύρω από την Königsplatz, από τον ηγέτη του Τρίτου Ράιχ, Albert Speer, η πρόταση του Karl Friedric Schinkel για μια αυστηρή ημικυκλική στροφή του ποταμού Spree στον άξονα βορρά-νότου, η κατασκευή του τείχους του Βερολίνου του 1961, που οδήγησε σε επιπλέον διαγωνισμούς. Οι μεταγενέστεροι διαγωνισμοί, αφορούν την επέκταση του Reichstag (1972), την δημιουργία αστικής συνοικίας στο Spreebogen (1985), και την συζήτηση για νέα κυβερνητική και κοινοβουλευτική περιοχή, που έδωσε έναυσμα για τον Διεθνή Διαγωνισμό Ιδεών για τον σχεδιασμό της περιοχής στο σύνολό της.

Ουσιαστικά, πρόκειται για μια περιοχή βαρύνουσας και μνημειακής σημασίας, που περιλαμβάνει νοτιοανατολικά το κτίριο του Reichstag, δηλαδή την έδρα της γερμανικής Bundestag, δυτικά την Οικία των πολιτισμών του κόσμου και κεντρικά, την ιστορική πλατεία του Tiergarten, Platz der Republik, ενώ βόρεια βρέχεται από τον ποταμό Spree. Η πρόταση των Morphosis, εκκινεί από την τοπογραφική χάραξη του ποταμού Spree, και συνομιλεί με τις τοποθεσίες του Reichstag, του Humbolthafeni και της πλατείας Platz der Republik, επιχειρώντας μια σύνδεση με την περιοχή Mitte στα βόρεια.

i. Η ονομασία Humbolthafen, αναφέρεται στην λεκάνη νερού και στο ομώνυμο λιμάνι που δημιουργήθηκε από τον Peter Joseph Lenné, το 1850.

1. κεντρική αίθουσα 2. συμβαλλόμενα μέρη 3. μέλη 4. επιτροπές 5. διοίκηση 6. αρχεία 7. μέλη του υπουργικού συμβουλίου 8. έκθεση 9. διπλωμάτες 10. επέκταση 11. διαχείριση κτιρίου 12. διοίκηση 13. εξοπλισμός 14. υπηρεσιακές κατοικίες 15. ασφάλεια 16. κυβερνητική συνεντευξη τύπου 17. λέσχη ειδήσεων 18. γερμανική κυβερνητική κοινωνία 19. κεντρική αίθουσα 20. επιτροπές 21. γραφεία 22. αυλές 23. εξωτερική στάθμευση 24. υπόγεια στάθμευση 25. τούνελ 26. υπερυψωμένος πεζόδρομος 27. αυλή 28. μελλοντική ανάπτυξη διαμερισμάτων 29. μελλοντική εμπορική ανάπτυξη 30. προσάραξη σκαφών 31. μετρό [metro] 32. μετρό [subway] 33. προσεδάφιση/προσγείωση ελικοπτέρου 34. κεντρική αίθουσα ενέργειας

Η αρχική ιδέα του σχεδιασμού, προέρχεται από μια τάση αμφισβήτησης του ενοποιητικού ρόλου του κράτους και της κυβέρνησης, από μια κριτική των παραδοσιακών μεθόδων μετάφρασης της θεσμικής σφαίρας και από μια τάση αποκέντρωσης των κυβερνητικών και θεσμικών τομέων του έργου. Οι αρχιτέκτονες, θεωρούν πως οι κληροδοτημένοι μηχανισμοί για την οργάνωση μεγάλων αστικών χώρων, έχει εξελιχθεί ελάχιστα από την ρωμαϊκή αρχιτεκτονική του κανάβου, με αποτέλεσμα την χρήση συμβολικών, αυστηρών και συμμετρικών γεωμετριών που δημιουργούν το οπτικό ισοδύναμο μιας εθνικής ταυτότητας, τονίζοντας την ηθική εξουσία του κράτους. «Τα κτίρια για την κυβέρνηση συνήθως αποδέχονται την κανονιστική άποψη της συμβολικής κεντρικότητας της κυβέρνησης και των θεσμών της. Γίνονται απομονωμένα κτίρια, σχεδιασμένα και κατασκευασμένα ως απομονωμένα οικοδομήματα» (Mayne, 1999: ΙΙ.2). Ωστόσο, λόγω της υβριδικής δομής των σύγχρονων πόλεων, οι Morphosis, αντιτίθενται στην ιδέα μιας κανονιστικής επιφάνειας, ενός συμβολικού κέντρου, που αρθρώνεται (;) στον ιστό της πόλης αντικατοπτρίζοντας μια ιεραρχία πολιτικών αποφάσεων. Η στρατη-

γική τους, αποσκοπεί στην επανατοποθέτηση της ιδέας της κυβέρνησης σε μια ενεργή κοινωνία, ως μια ύφανση επιρροών κόντρα στην στατική προσέγγιση σχεδιασμού μνημειακών, δημόσιων αστικών χώρων.

Η πόλη, αντιμετωπίζεται ως σύστημα σε διαρκή αλλαγή, που επιτρέπει την εξέλιξη της πολυπλοκότητας. Το κέντρο, σπάει και αποσυντίθεται, και τα θραύσματά του επανανοηματοδοτούνται, για να εξυπηρετήσουν τις λειτουργίες του συγκροτήματος. Υπάρχει, λοιπόν, μια έκδηλη αναφορά, στο κατεδαφισμένο τείχος του Βερολίνου, και στα κομμάτια του που έχουν διασκορπιστεί στον ιστό της πόλης. Η αποσπασματική πρόταση των αρχιτεκτόνων, αντικαθιστά το κέντρο της κυβέρνησης με μια σειρά από τόξα, γραμμές, ή όπως αποκαλούν οι ίδιοι «κορδέλες», με κέντρο τα βασικά κτίρια της περιοχής, που εντάσσονται και ταυτόχρονα επεκτείνουν (σ) τον αστικό ιστό. Οι «κορδέλες» και τα οικοδομικά στοιχεία τοποθετούνται περιφερειακά, παράγοντας μια εικόνα «ελικοειδούς ροής» (Mayne 1999: II.2), ένα εντασιακό πεδίο, που παίρνει τη θέση του κυβερνητικού κέντρου. Οι γραμμές που διατρέχουν την περιοχή, αντιπροσωπεύουν την αλληλεπίδραση της πόλης με την κυβέρνηση, εκφράζοντας την ελπίδα ότι «η κυβέρνηση είναι πλέον διασκορπισμένη και ενσωματωμένη στον αστικό ιστό […] είναι ρευστή, ανοιχτή, μεταμορφώσιμη και συμβολίζει την ποικιλόμορφη κουλτούρα που αντιπροσωπεύει» (Morphosis στο Vidler, 1999: ΙΙΙ.10). Το έργο συντίθεται, λοιπόν, από αυτές τις γραμμές ροής και από έναν γραμμικό χώρο, μιας σειράς περιπτέρων που ενσωματώνουν τα υπουργεία και τις κεντρικές αίθουσες της κυβέρνησης, που συνυφαίνονται με τα στοιχεία της πόλης. Ενώ ορισμένα τμήματα εντάσσονται στο ορθογώνιο σύστημα, άλλα εντάσσονται στο σύστημα των τόξων, προκειμένου να δημιουργηθεί μια δυναμική και συνεκτική σύνθεση, συνεχούς ενέργειας και ροής.

Τα τόξα, εξυπηρετούν επίσης, και τη δημιουργία μιας πλέξης μεταξύ του τοπίου και της πόλης, του τοπίου και της κυβέρνησης – το τοπίο γίνεται η ενδιάμεση περιοχή συνάντησης. Όπως οι «κτιριακοί τοίχοι» στήνονται κατά μήκος της καμπύλης του ποταμού Spree, έτσι και οι «τοπιακοί τοίχοι», αποτελούμενοι από εδαφικές χαράξεις, εισάγονται στο κεντρικό πάρκο και γίνονται μέρος του κοινωνικού, πολιτισμικού και ψυχαγωγικού αστικού ιστού και του γεωλογικού αναγλύφου. Δεν υφίσταται μια μοναδική κτιριακή οντότητα, αλλά μια κατάρρευση των ορίων της καθιερωμένης αντίληψης του κτιρίου και του τοπίου, του ανθρωπογενούς και του εδαφικού ή αυτού που είναι βγαλμένο από τη γη [found earth]. Η σχέση δομημένου-αδόμητου [figure ground] αποκτά μια εναλλακτική διάσταση, στην οποία διαταράσσεται η τάξη της κτιριακής δυναμικής και της εδαφικής στατικότητας – το έδαφος ενεργοποιείται. Αυτό το ενεργειακό πεδίο, παρομοιάζεται από τους αρχιτέκτονες, με το σώμα ενός χορευτή μπαλέτου, που σταδιακά σταματά να συνειδητοποιεί τα όρια

του βάρους και της ισορροπίας, τις ακραίες καταστάσεις του. Όπως γράφουν η κεντρική περιοχή χορογραφείται προκειμένου να προσεγγίζει την δυναμική αυτής της ακραίας κατάστασης.

Το έργο, βασίζεται σε μια ευρεία έννοια του ορίου, που μπορεί να αναφέρεται σε σωματικά, σε εδαφικά ή

και σε υγρά στοιχεία. Ο ποταμός Spree, λειτουργεί ως ένα πορώδες όριο, που συγχρόνως συνδέει και απομονώνει, ταλαντευόμενο ανάμεσα σε ανατολή-δύση, παρελθόν-παρόν. Η συνέχεια των τόξων στην απέναντι όχθη του Spree και η χρήση μιας σειράς από πεζογέφυρες, συμβάλλουν στην δημιουργία μιας συνδετικής διάταξης, αλλά και στην ελεύθερη και διαφοροποιημένη ροή του ποταμού ενδιάμεσαi .

i. Ο ποταμός, βρίσκεται στο επίκεντρο των υβριδικών πλεγμάτων των Morphosis, προκαλώντας αναφορές στο βάθος και στις χθόνιες δυνάμεις. «Το ποτάμι είναι μια χθόνια πηγή με τις δικές του ζωογόνες ιδιότητες. Είναι σαν μια αρχέγονη πηγή που αναδύεται από τη γη. Είναι ανεξέλεγκτο, ακαταμάχητο, γεμάτο με επικίνδυνες λιβιδινικές παρορμήσεις. […] Το κράτος προσπαθεί να ελέγξει αυτές τις παρορμήσεις και να υποτάξει αυτές τις χθόνιες δυνάμεις μέσω των εκπολιτιστικών του διαδικασιών». (Mayne, 1999: II.5). Οι Morphosis, προτείνουν μια άποψη για τις δομές και τις αρχές της κυβέρνησης, που θέτουν σε προβληματισμό, την απομόνωση, την αυτονομία, και την μνημειακότητά της. Πρόκειται για ένα παράδειγμα εναλλακτικής αρχι-

τεκτονικής που ενδιαφέρεται για την ασάφεια των ορίων, αναδεικνύοντας την πόλη, το σώμα και το έδαφος σε πολύπλοκους οργανισμούς, με διαπερατά όρια που

μπορούν να συγχέονται μεταξύ τους. Με αυτό τον τρόπο, η πρόταση εκφράζει δυνατότητες για την αναγνώριση δυναμικών πεδίων και την σύνθεση ρευστών συστημάτων.