k a t a lo g w yst a w y
W ALKA
NA
SŁO W A MU ZEU M PIŚMIENNICT WA I DRU K ARST WA, Grę bo cin KOLEKCJA MIAR I WAG W BROWARZE B., Wło cławe k MU ZEU M STOL ARST WA I BISKU PIZNY, K ro bi a MU ZEU M I OŚRODEK DOKU MENTACJI DZIEJÓW BRACI CZESK ICH, Ze lów MU ZEU M ZIEMI MIECHOWSK IEJ, Mi e chów
2015
O projekcie
Patriotyczna walka to nie tylko bitwa na szable czy karabiny. Ważne, jeśli nie równie ważne, jak żołnierskie i powstańcze zmagania, jest wytworzenie wspólnoty, scalenie i dotarcie z patriotycznym, przekonującym przekazem do jak najliczniejszej grupy ludzi. Zjednoczenie społeczeństwa, przekonanie do wspólnego wysiłku w obliczu zagrożenia z zewnątrz, wezwanie do obrony, czy powstańczej walki. Jak tego dokonać? Jakimi środkami, sposobami, metodami? Projekt realizowany jest jako kontynuacja działań przeprowadzonych od 2013 w ramach programu pt. „Symbole Walczące”. Tegoroczne działanie zakładało przygotowanie wystawy złożonej z wybranych obiektów i artefaktów z kolekcji pięciu małych, społecznych muzeów, opracowanych w jedną spójną wystawę, z przewodnim motywem: Symbolem Walczącym. Wybranie eksponatów, opracowanie koncepcji oraz scenariusza wystawy zostało częściowo zrealizowane podczas serii warsztatów, przeprowadzonych w każdym z partnerskich muzeów. Efektem pracy jest wystawa „Walka na Słowa”, ukazująca wybrane eksponaty w dwóch aspektach – materialnym oraz symbolicznym i kontekstowym. Premierowa prezentacja wystawy odbyła się w Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie. Przez kolejne dwa miesiące ekspozycja prezentowana będzie w kolejnych muzeach zaangażowanych w projekt. Przebieg prezentacji będzie dostępny za pośrednictwem strony internetowej www.ariari.org. Wystawa została przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wystawa powstała podczas realizacji projektu Fundacji Ari Ari, pt. „Symbole Walczące. Wystawa multimedialna w muzeach społecznych”, finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, priorytetu Wspieranie działań muzealnych, zarządzanego przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. 3
O wystawie
Celem wystawy jest ukazanie symbolicznego potencjału rzeczy. W jaki sposób rzecz lub jej obraz może stać się symbolem? Rzeczy służą człowiekowi na różne sposoby. Ich użytkowy potencjał nie wyczerpuje się w tym, co widzialne. W pewnych okolicznościach rzeczy mogą nabierać głębszego znaczenia. Stawać się narzędziem walki lub symbolem łączącym określoną wspólnotę, np. narodową lub wyznaniową. Rzeczy mogą tworzyć słowa i obrastać w nowe znaczenia. Rzeczy mogą walczyć słowami.
CO MÓWIĄ I JAKĄ WALKĘ SYMBOLIZUJĄ RZECZY WYBRANE Z PIĘCIU MUZEÓW:
butelka
maszyna do pisania
popielniczka
matryca drukarska
RZECZY WYMAGAJĄ ZROZUMIENIA!
4
księga pieśni
Fundacja i grantodawca
Fundacja Ari Ari powołana została w 2008, aby działać na rzecz życzliwych praktyk kulturowych, znajdowanych zarówno w dokumentowaniu opowieści o historii i współczesności, jak i w pomocy osobom niewidomym na Kaukazie i na Ukrainie. Zajmujemy się pracą rozwijającą społeczeństwo obywatelskie, wzmacniającą ochronę praw człowieka, animującą procesy kulturowe. Zrealizowaliśmy projekty przeciwdziałające wykluczaniu ludzi z mniejszości etnicznych i narodowych, uchodźców, imigrantów, osób niepełnosprawnych, grup marginalizowanych. Tworzymy projekty edukacyjne, badawczo-naukowe i społeczne, których charakter pozostaje otwarty, synkretyczny i interdyscyplinarny. Celem Fundacji Ari Ari pozostaje służba ludziom, bez względu na ich pochodzenie i status, wydobywanie najcenniejszych przejawów aktywności człowieka oraz pomoc ponad wszelkimi granicami. www.ariari.org MKiDN Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - dział administracji rządowej, zajmujący się kulturą i ochroną dziedzictwa narodowego; obejmuje sprawy rozwoju i opieki nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem narodowym oraz sprawy działalności kulturalnej, w tym mecenatu państwowego nad tą działalnością. www.mkidn.gov.pl NIMOZ Narodowy Instytut Muzealnictwa i ochrony zabytków jest jednostką powołaną do życia przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 1992 roku. Od tego czasu realizuje zadania w zakresie wsparcia instytucji muzealnych, stając się forum wymiany myśli i doświadczeń muzealników oraz przedstawicieli świata nauki, sztuki i biznesu. Swoją misję realizuje m. in. poprzez tworzenia zintegrowanego systemu informacji o muzealnictwie i zbiorach, gromadzenie i popularyzację wiedzy z zakresu muzealnictwa, tworzenie programów naukowych, menedżerskich i edukacyjnych oraz programy wsparcia finansowego. Wsparcie działań muzealnych jest programem priorytetowym w zakresie popularyzacji i ochrony zbiorów muzealnych, w ramach którego dofinansowywane są prace konserwatorskie oraz tworzenie czasowych ekspozycji. www.nimoz.pl 5
6
1
KANCJONAŁ ŚPIEWNIK RELIGIJNY Z 1791 r.
Od 224 lat służy Braciom Czeskim w codziennej modlitwie i pracy, która jest również dziś fundamentem tej chrześcijańskiej Wspólnoty. Około 65 Braci Czeskich z rodzinami przywędrowało do Zelowa w 1803 roku. Dziś w Zelowie mieszka niemal 500 parafian Jednoty Braterskiej Braci Czeskich. Wytrwała praca i modlitwa to fundamenty tej wspólnoty zakorzenionej w słowach Biblii: Kto kradnie, niech kraść przestanie, a niech raczej żmudną pracą własnych rąk zdobywa dobra, aby miał z czego udzielać potrzebującemu (List do Efezjan 4:28-29, Biblia Warszawska).
Obiekt znajduje się w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Braci Czeskich w Zelowie.
7
8
2
BUTELKA ZAMKNIĘTA KORKIEM
W jej wnętrzu znajduje się drewniany krzyż. Na belce poziomej widoczne są narzędzia Męki Pańskiej w postaci młotka, obcęgów i włóczni. Do belki pionowej przymocowana jest drabina. Krzyż ogrodzono drewnianym płotkiem, tworząc w ten sposób rodzaj kapliczki. Na powierzchni butelki widoczne są tłoczone napisy w języku niemieckim: Mineralwasserfabrik, H. Horn, PR. Eylau. Butelka została wykonana podczas wojny w stalagu w Iławie Pruskiej w Prusach Wschodnich. Wykonał ją nieznany artysta. Wtedy też butelka trafiła w ręce Jana Hałasa. Po powrocie z niewoli w 1940 r., przywiózł ją do Krobi, gdzie przez pewien czas pracował w biurze tartaku i stolarni. Butelka wędrowała z Janem Hałasem, który został burmistrzem Krobi, a następnie pełnił funkcję starosty gostyńskiego. Nawet po przeniesieniu się do Warszawy, nie rozstał się z pamiątką okresu wojny. Po śmierci Jana Hałasa opiekę nad nią przejął jego bratanek Zygmunt, który przekazał ją swojemu synowi Markowi. Obiekt znajduje się w zbiorach Muzeum Stolarstwa i Biskupizny w Krobi.
9
10
3
MATRYCA DRUKARSKA Z HASŁEM “SOLIDARNOŚĆ”
Niepozorny na pierwszy rzut oka przedmiot w postaci drewnianej deski. Po jej odwróceniu naszym oczom ukazuje się metalowy odlew o lustrzanym odbiciu. Ściśnięte litery tworzą hasło SOLIDARNOŚĆ z charakterystycznie powiewającą dwubarwną flagą. Widać jeszcze ślady czerwonej farby. Ten sam czerwony znak jest widoczny na wydrukach, gazetach, znaczkach i ulotkach pochodzących z lat 1980–1989. Matrycę wykonano w Stoczni Gdańskiej najprawdopodobniej w 1980 roku. Do muzeum w Grębocinie została przekazana przez osobę prywatną, p. Piotra Mazurka, którego matka pracowała w gdańskiej stoczni w latach 80. XX wieku.
Obiekt znajduje się w zbiorach Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie.
11
12
4
POPIELNICZKA Z WIZERUNKIEM KASZTANKI WRAZ ZE ZNAKAMI LEGALIZACYJNYMI URZĘDU MIAR I WAG WE WŁOCŁAWKU
Popielniczka wycięta z aluminiowej blachy, ozdobiona wizerunkiem głowy konia, najprawdopodobniej Kasztanki, czyli klaczy marszałka Józefa Piłsudskiego. Na brzegach znajdują się polskie i niemieckie znaki legalizacyjne oraz daty roczne z lat 1931–1961, 1966–1967. Popielniczka nie nosi śladów użytkowania. Zabytek jest związany z osobą Józefa Arentowicza (1893–1972), sprawującego w latach 1927–1961 funkcję naczelnika Urzędu Miar i Wag we Włocławku. Sam Józef Arentowicz był również kolekcjonerem, znawcą historii regionu, a także twórcą prywatnego muzeum miar. Ponadto niezwykle aktywnie angażował się w działalność społeczną.
Obiekt znajduje się w zbiorach Kolekcji Miar i Wag we Włocławku.
13
14
5
MASZYNA DO PISANIA FK MAŁA „EFKA”
Maszyny do pisania FK mała, na licencji szwajcarskiej firmy Pailard, rozpoczęto produkować w warszawskiej Fabryce Karabinów pod koniec 1938 r. Były one wyposażone w powszechny w latach 30. XX w. mechanizm dźwigniowo-czcionkowy z dwurejestrową klawiaturą. Maszyna do pisania z miechowskiego muzeum jest jedną z blisko tysiąca takich urządzeń jakie udało się wyprodukować przed wrześniem 1939 r., kiedy to wybuch wojny spowodował wstrzymanie produkcji. Pierwszym właścicielem małej “efki” był Mieczysław Sklenarski, przed wojną zastępca kierownika Zarządu Drogowego w Miechowie. Jego córka Anna, zaprzysiężony żołnierz AK, ps. „Sława”, otrzymała maszynę w prezencie i jako kancelistka 106 Dywizji Piechoty AK wykorzystywała ją do pisania tajnych sprawozdań, raportów i rozkazów. Po wojnie maszyna była wykorzystywana przez właścicielkę do pracy. W 2015 r. jej syn przekazał maszynę do miechowskiego muzeum. Obiekt znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi Miechowskiej w Miechowie. 15
Instytucje MUZEUM PIŚMIENNICTWA I DRUKARSTWA Zostało założone w 2004 roku w Grębocinie k. Torunia. Jego siedzibą jest XIII-wieczny budynek dawnego kościoła św. Barbary, którego charakterystyczną wieżę widać już z daleka. Muzeum czerpie z niezwykle bogatej historii regionu, w którą wpisały się m.in. wielowiekowe tradycje drukarskie związane z dawnymi papierniami funkcjonującymi w Lubiczu, Pruskiej Łące oraz Toruniu. Ekspozycja: 05.11-14.11
KOLEKCJA MIAR I WAG WE WŁOCŁAWKU Twórcami kolekcji są Państwo Maria i Marek Sandeccy, którzy przez lata byli jej właścicielami i opiekunami. Obecnie kolekcja, należąca do Jerzego Pietraszewskiego, prezentowana jest w zabytkowych pomieszczeniach Włocławskiego Centrum Kultury, czyli Browaru B. Na wystawie, oprócz odważników pochodzących z najodleglejszych zakątków świata, można także zobaczyć najróżniejsze wagi, które pamiętają czasy naszych pradziadków. Ekspozycja: 15.11-24.11
MUZEUM STOLARSTWA I BISKUPIZNY W KROBI Zostało utworzone w 2009 r. przez Fundację im. prof. Rajmunda Teofila Hałasa. Mieści się w pomieszczeniach działającej od 1922 r. do 1989 r. fabryki mebli, która w niezmienionej formie przetrwała do dnia dzisiejszego. Obok, w pomieszczeniu dawnej stajni, mieści się Izba Biskupiańska, w której można podziwiać pięknie zachowane ubiory i przedmioty z regionu Biskupizny. Ekspozycja: 25.11-05.12 16
MUZEUM I OŚRODEK DOKUMENTACJI DZIEJÓW BRACI CZESKICH W ZELOWIE Mieści się na terenie parafii Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Parafia powstała po przybyciu do Zelowa grupy osadników wyznania Braci Czeskich, którzy w grudniu 1802 zakupili tu podupadły majątek ziemski. Kościół Braci Czeskich wywodzi się ze szwajcarskiego nurtu Reformacji, na którego nauczanie i organizację wpływ wywarł Jan Kalwin. Ekspozycja: 06.12-15.12
MUZEUM ZIEMI MIECHOWSKIEJ Jest instytucją samorządową i powstało w 2012 r. Jego siedzibą są dawne zabudowania poklasztorne związane z bożogrobcami, znajdujące się obok Bazyliki pw. Grobu Bożego w Miechowie. Jako instytucja o zasięgu regionalnym gromadzi, przechowuje, zabezpiecza, a poprzez prezentowane wystawy przybliża historię Miechowa i okolic. Ekspozycja: 16.12-28.12
17
Twórcy projektu
SEBASTIAN WACIĘGA Ukończył studia z zakresu Ekonomii i Europeistyki, obronił doktorat na temat pomocności w lokalnych inicjatywach kulturalnych. Pracownik Małopolskiego Instytutu Kultury, z którym w ramach realizowanych programów Muzeobranie (2004–2009) i Dynamika Ekspozycji podejmował współpracę z kilkudziesięcioma muzeami. Współtwórca i trener gry symulacyjnej „Chłopska Szkoła Biznesu” – narzędzia edukacyjnego inspirowanego historią Andrychowa (patronat Europejskiego Roku Kreatywności i Innowacji 2009). Doświadczony w prowadzeniu licznych warsztatów dla młodzieży, jak również szkoleń dla nauczycieli oraz pracowników instytucji kultury i organizacji pozarządowych. Współtwórca warsztatów z zakresu edukacji obywatelskiej dla Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej oraz Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.
JUSTYNA KASIŃSKA Absolwentka archeologii oraz studiów podyplomowych w zakresie muzeologii oraz dziedzictwa kulturowego Krakowa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Obecnie studentka historii. Autorka kilku artykułów naukowych w zakresie archeologii. Uczestniczyła w szkoleniach dla pracowników muzeów organizowanych przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz w warsztatach dotyczących zarządzania kulturą (Teatr Łaźnia Nowa). Uczestniczka szkoleń dla animatorów oraz edukatorów w zakresie historii żydów polskich (m.in. Alef-Bet kultury żydowskiej, Akademia Letnia ŻIH, Szkoła Letnia – Nauczanie o Holokauście). Od 2012 roku pracuje w Muzeum Ziemi Miechowskiej, gdzie opiekuje się zbiorami archeologicznymi oraz judaikami. 18
MARCIN FLOREK Historyk, archiwista i muzealnik, rodowity Miechowianin. Absolwent Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, na kierunku historia (2002 r.). W latach 2009-2011 słuchacz podyplomowych Studiów z Archiwistyki i Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. W 2015 r. ukończył Podyplomowe Studium Muzeologiczne UJ. Z Muzeum Ziemi Miechowskiej związany od początku utworzenia placówki w 2012 r. najpierw jako asystent, aktualnie jako adiunkt muzealny. Współtwórca kilku wystaw czasowych, m. in. „Chłop potęgą jest i basta! 110” [2013 r.]; „Polacy pod Tobrukiem i Monte Cassino” [2014 r.]; „Duma Miechowska 1944” [2014 r.]; „Działo się w Miechowie” [2015 r.]. Swoje zainteresowania ogniskuje głównie wokół historii XX-wiecznej, okresu II RP, wojny i okupacji oraz okresu powojennego. W swojej pracy wiele uwagi poświęca również historii regionu miechowskiego oraz dziejom zakonu Bożogrobców.
ULA KOWAL-KIRAGA Absolwentka grafiki na krakowskiej ASP, obecnie wykłada na katedrze wzornictwa i projektowania wizualnego na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, zajmuje się projektowaniem na pograniczu sztuki i designu, wykorzystując obiekty, instalacje, ubiory, czy grafikę do przekazania swoich idei. Chętnie wykorzystuje eksperyment jako narzędzie projektowe.
19
Opracowanie merytoryczne warsztatów oraz koncepcja wystawy: Marcin Florek, Justyna Kasińska, Sebastian Wacięga Opracowanie graficzne: Urszula Kowal-Kiraga, Barbara Chmiel Opracowanie dźwiękowe: Dariusz Wancerz Opracowanie multimedialne: Tyflokom Wykonanie: Props s.c. Dostosowanie dla osób niepełnosprawnych: Studio Tyflografiki TYFLOGRAF, Tyflolaboratorium Dźwięku Koordynacja: Stefania Hrycyk-Kubat Koncepcja projektu: Monika Maciejewska Kontakt: Fundacja Ari Ari | www.ariari.org | ariari@ariari.org | FB: www.facebook.com/MuzeaSpolecznedzialania I www.symbolewalczace.pl/nowa/ CC BY-SA 3.0 PL ISBN 978-83-62850-02-0 Finansowanie:
Organizator:
Partnerzy:
oraz Ośrodek Dokumentacji Dziejów Braci Czeskich
20
WWW.ARIARI.ORG ari ari @ari ari .org FB : w w w.f ace b ook.com/ MuzeaSp oleczned zi alani a w w w.symb olewalc zace.p l/ nowa/ I SBN 978- 83- 62850- 02- 0