Muzealia rosyjskie. Katalog wystawy

Muzealia Rosyjskie Ĺťycie codzienne pod zaborem rosyjskim

O projekcie Muzealia rosyjskie. Życie codzienne pod zaborem rosyjskim

Pamięć o zaborach powoli się zaciera, ustępując kolejnym wydarzeniom w naszych dziejach. Przypadająca w tym roku, 100. rocznica wyparcia Rosjan z Królestwa Polskiego, skłania do podsumowania okresu zaboru rosyjskiego na ziemiach polskich.

Postanowiliśmy sięgnąć do zbiorów niewielkich muzeów w Polsce, aby zbadać, czy posiadają w swoich zasobach jakiekolwiek świadectwa z okresu rosyjskiego zaboru.

Chcieliśmy przyjrzeć się lokalnym wymiarom historii, powszechniej znanej raczej ze szkolnych lekcji i podręczników. Znaleźliśmy niewiele eksponatów, za to na tyle ciekawych i różnorodnych, że zamiast naukowej syntezy, proponujemy cztery etiudy, zapraszając na moment do minionego już świata carskiej Rosji.

Wybranie eksponatów, opracowanie koncepcji oraz scenariusza wystawy, zrealizowaliśmy podczas serii warsztatów, przeprowadzonych w każdym z partnerskich muzeów. Wystawa prezentuje obiekty pochodzące ze zbiorów czterech prywatnych i społecznych muzeów z terenów północno-wschodniej Polski. Każdy z nich związany jest z kulturą Rosji i użyty został jako ilustracja do zaprezentowania opowieści o polsko-rosyjskich relacjach z okresu caratu. Posłużą do tego między innymi: guzik rosyjskiego urzędnika wymiaru sprawiedliwości, fotografia skierniewickiej rady powiatu z 1912 roku, waga stołowa oraz zestaw odważników z tradycyjnymi rosyjskimi mianami, artykuły higieny osobistej oraz grafiki „Czerwony Kogut” Marca Chagalla i sentymentalny landszaft „Moja wieś” Issachara Ber Rybacka.

Wystawa powstała podczas realizacji projektu pt. Muzealia Rosyjskie w muzeach społecznych, przygotowanego przez Fundację Ari Ari i finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zarządzanego przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.

Ekspozycję zaprezentowaną premierowo na terenie Twierdzy Boyen, będzie można zobaczyć również kolejno: we włocławskim Centrum Kultury Browar B, bydgoskim Muzeum Mydła i Historii Brudu oraz Izbie Historii Skierniewic.

„Żyją wśród nas legiony łobuzów, którzy mając na ustać Państwo, w myślach widzą tylko ciasto z darmowym nadzieniem” M. Sałtykow-Szczedrin M. Sałtykow-Szczedrin

W wyniku trzech, kolejnych rozbiorów: w 1772, 1793 oraz 1795 roku, obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodów znalazł się we władaniu Prus, Austrii i Rosji. Ponad stuletni okres obcej dominacji, odcisnął na dawnej Rzeczypospolitej piętno nowych systemów administracyjnych, stosunków społecznych i obcej kultury.

Jedną z charakterystycznych cech zaboru rosyjskiego była rozbudowana biurokracja, która stawała się częstym obiektem satyr, chociażby Mikołaja Gogola, czy Sałtykow Szczedrina, którzy obnażali jej wady, bezlitośnie wyśmiewali drakońskie kary, czy zawiłe przepisy.

W krajobrazie ówczesnych miast, uwagę zwracali wąsaci urzędnicy w lśniących mundurach, stanowiący uosobienie władzy cara imperatora. Dziś wspomnienia o nich przynoszą sepiowane fotografie, przyklejane na grubym kartonie, jak również mosiężne, czy srebrne elementy mundurów urzędników i wojskowych.

Zestaw odważników handlowych w funtach rosyjskich, 1880.

Carską Rosję charakteryzowała dość barwna, a jednocześnie konserwatywna kultura. Spośród wielu odmiennych od europejskich wzorców kulturowych, jak stosowany alfabet, czy wyznawana wiara, obcymi na ziemiach polskich były wprowadzone tu rosyjskie miary i wagi, niektóre o dość egzotycznych nazwach, jak pud, arszyn, czy werszok. Niewiele osób już dziś pamięta, że powiedzenie „nudy na pudy”, pojawiło się za sprawą zapomnianej rosyjskiej miary. Tradycyjny system rosyjski ustąpił miejsca miarom metrycznym, po reformie przeprowadzonej przez bolszewików w 1918 roku, choć w wielu wsiach na wschodnich kresach Rzeczpospolitej używano go jeszcze w latach 30. XX wieku.

Fotografia skierniewickiej rady powiatu z 1912 roku.

Obiekty pochodzą z kolekcji Izby Historii Skierniewic.

Guzik z munduru urzędniczego z okresu sprzed 1914 roku, stanowiący prawdopodobnie część stroju prawnika.

Waga stołowa, 10 kg, Warszawa Sperling, 1856 r.

Obiekty pochodzą z Kolekcji Miar i Wag we Włocławku.

Imperium Rosyjskie, do przejęcia władzy przez komunistów, pozostawało w porównaniu z innymi państwami Europy i świata, państwem znacznie zapóźnionym gospodarczo. Mimo wielu spektakularnych osiągnięć technicznych, jak choćby budowa kolei transsyberyjskiej, czy zalążków wielkiego przemysłu, większość kraju stanowiły obszary rolnicze, nierzadko pogrążone w skrajnym ubóstwie.

Bogactwo i zaszczyty dotyczyły stosunkowo niewielkiego kręgu ludzi powiązanych z władzą i niekiedy zdolnych przedsiębiorców. Rozpoczęte jeszcze przez cara Piotra I działania mające zbliżyć Rosję do Europy, przynosiły stopniowe efekty, docierając z nowinkami głównie do miast i większych ośrodków. Ideałem ówczesnej Rosji była Francja, z której wzorce czerpano pełnymi garściami, sprowadzając różnorodne produkty, pomysły, czy mody. Do wybuchu I wojny światowej, szczytem elegancji było posiadanie zestawu przyborów toaletowych, czy pielęgnacyjnych. Od pewnego momentu ich produkcję podjęto również na terenie rosyjskiego carstwa, co wpłynęło na unikalny wygląd wielu produktów, na przykład kostek mydła.

Obiekty pochodzą z kolekcji Muzeum Mydła i Historii Brudu z Bydgoszczy.

Mydła Zołuszka, wyprodukowano przez Gomielską Fabrykę Tłuszczową, waga 100 g., daty brak, mydła klasy II.

Mydło Toaletowe “Czerwone Żagle”, miejsce produkcji Nikołajew, brak daty, waga 100 g., mydło klasy I.

Marc Chagall, LE COG, litografia, edycja H.C., 38x56 cm, papier Rives. sygnowane ołówkiem.

Issachar Ryback, MON ViILLAGE, edycja E.A., 42x58 cm, papier BFK Rives, sygnowane ołówkiem.

Obiekty pochodzą z kolekcji Mazurskiej Fundacji Sztuki ArtProgress

Imperium Rosyjskie, z racji na swój olbrzymi obszar i aneksjonistyczne zapędy, stanowiło do swojego upadku miejsce zamieszkania dla kilkudziesięciu narodów. W znacznej części panowanie rosyjskie utrudniało swobodny rozwój kulturalny i społeczny poszczególnych nacji, co dotkliwie odczuwali, między innymi, Polacy, Żydzi, czy narody Kaukazu. Niezależnie jednak od miejscowych warunków, dzięki wrodzonemu talentowi i uporowi, wielu mieszkańcom carskiej Rosji udawało się uzyskać światową sławę.

Przykładem takich karier niech będą znakomici malarze: Marc Chagall i Issachar Ber Ryback.

Partnerzy

Muzeum Mydła i Historii Brudu w Bydgoszczy – to placówka powstała z połączenia pasji i pomysłów dwojga ludzi. Pani Daria Kieraszewicz od lat związana zawodowo z branżą turystyczną chciała stworzyć miejsce, które stanie się kolejną atrakcją Bydgoszczy. Pan Adam Bujny zajmował się m.in. produkcją mydła ekologicznego. Wspólnie stworzyli projekt, który najpierw w formie „Obwoźnej Pracowni Mydła” umożliwiał zaprojektowanie i wykonanie własnego mydła glicerynowego. Od 1 września 2012 roku Muzeum istnieje w formie stacjonarnej.

Izba Historii Skierniewic jest placówką powstałą w wyniku współpracy Towarzystwa Przyjaciół Skierniewic i władz miejskich. Izba rozpoczęła swoją działalność 17 lutego 1987 roku, w 530 rocznicę nadania Skierniewicom praw miejskich. Placówka mieszcząca się w zabytkowym modrzewiowym dworku, należącym niegdyś do Konstancji Gładkowskiej, jest miejscem spotkań z twórcami kultury i historykami, gdzie organizuje się wystawy historyczne, gromadzi pamiątki oraz promuje lokalnych twórców.

Mazurska Fundacja Sztuki ART PROGRESS powstała w 2014 roku z inicjatywy Dariusza Matyjasa – marchanda i kolekcjonera sztuki. Głównym celem Fundacji jest szerzenie wiedzy na temat historii sztuki oraz umożliwianie bezpośredniego kontaktu z dziełami malarstwa, grafiki i fotografii zgromadzonymi w bogatej kolekcji organizacji. W zbiorach znaleźć można zarówno dzieła polskich jak i europejskich twórców z XVIII XIX i XX wieku. W tym m. in. dzieła Pablo Picassa, Salvadora Dali, Marca Chagalla, Zdzisława Beksińskiego czy Franciszka Starowieyskiego. Swoją działalność edukacyjną i wystawienniczą Fundacja realizuje poprzez współpracę m. in. z giżycką Twierdzą Boyen, gdzie podczas cyklicznych wystaw prezentowane są zbiory. Fundacja otwarta jest na współpracę z instytucjami kultury z całej Polski jak również ze szkołami i prywatnymi podmiotami.

Kolekcji Miar i Wag we Włocławku. Twórcami kolekcji są Maria i Marek Sandeccy, którzy przez lata byli jej właścicielami i opiekunami. Obecnie kolekcja, należąca do Jerzego Pietraszewskiego, prezentowana jest w zabytkowych pomieszczeniach Włocławskiego Centrum Kultury, czyli Browaru B. Na wystawie, oprócz odważników pochodzących z najodleglejszych zakątków świata, można także zobaczyć najróżniejsze wagi, które pamiętają czasy naszych pradziadków.

Twórcy

Bogusław Kosel, historyk, muzealnik, tłumacz języka rosyjskiego i litewskiego, doktorant Uniwersytetu w Białymstoku. Pracownik merytoryczny Muzeum Pamięci Sybiru oddziału Muzeum Wojska w Białymstoku. Specjalizuje się w przeszłości obszarów znajdujących się w obszarze dominacji rosyjskiej w okresie od XIX do XX wieku. Pomysłodawca i koordynator projektu edukacyjnego Syberyjska Akademia Muzealnicza realizowanego w latach 2013/2014. Autor kilkunastu artykułów naukowych dotyczących dziejów militarnych i społecznych Litwy, Syberii oraz pogranicza polsko-rosyjskiego.

Sławomir Majoch muzealnik i historyk sztuki, kurator zbiorów Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu, wykładowca; absolwent muzealnictwa na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu; autor i współautor dwudziestu trzech wystaw z historii idei (Templariusze: historia i mit, Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2004), monografii artystycznych m.in. Izabelli Godlewskiej de Aranda, Marka Żuławskiego i historii książki. Jest autorem pięćdziesięciu tekstów naukowych dotyczących sztuki dawnej, artystów emigracyjnych i zagadnień muzealniczych oraz redaktorem czterech książek. Obecnie przygotowuje dysertację doktorską oraz opracowuje katalogi zbiorów MUT. Wśród zagadnień muzealniczych szczególnie zainteresowany jest marketingiem i analizami SWOT, wystawiennictwem, wizerunkiem i budową marki.

Aleksandra Tubielewicz Studia na Wydziale Grafiki ASP w Warszawie (2010–2015).

Współzałożycielka Stowarzyszenia KISSPRINT (2012). Członkini komitetu organizacyjnego Międzynarodowego Triennale Grafiki IMPRINT (od 2013). Współpracowała przy tworzeniu wystawy Tadeusz Kantor, Brudnopisy, Galeria Foksal, Warszawa (2015). Od 2015 roku pracuje na macierzystym wydziale, prowadząc zajęcia z tworzenia wystaw i autoprezentacji. Współautorka ponad 20 wystaw poświęconych Polskiej grafice. W 2014 otrzymała stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz stypendium Prezydenta m.st.

Warszawy. Zajmuje się grafiką artystyczną, tworzeniem przestrzeni wystawowych i instalacji. Uczestniczka wielu wystaw zbiorowych, m.in. w Muzeum Narodowym w Szczecinie, Muzeum Okręgowym im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej, CRP w Orońsku, Instytucie Polskim w Budapeszcie, galerii Test w Warszawie.

Organizator:

Fundacja Ari Ari powołana została w 2008, aby działać na rzecz życzliwych praktyk kulturowych, znajdowanych zarówno w dokumentowaniu opowieści o historii i współczesności, jak i w pomocy osobom niewidomym na Kaukazie i Ukrainie.

Zajmujemy się pracą rozwijającą społeczeństwo obywatelskie, wzmacniającą ochronę praw człowieka, animującą procesy kulturowe. Zrealizowaliśmy projekty przeciwdziałające wykluczaniu ludzi z mniejszości etnicznych i narodowych, uchodźców, imigrantów, osób niepełnosprawnych, grup marginalizowanych.

Tworzymy projekty edukacyjne, badawczo-naukowe i społeczne, których charakter pozostaje otwarty, synkretyczny i interdyscyplinarny.

Celem Fundacji Ari Ari pozostaje służba ludziom, bez względu na ich pochodzenie i status, wydobywanie najcenniejszych przejawów aktywności człowieka oraz pomoc ponad wszelkimi granicami. www.ariari.org

Finansowanie:

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego to dział administracji rządowej, zajmujący się kulturą i ochroną dziedzictwa narodowego.Obejmuje sprawy rozwoju i opieki nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem narodowym oraz sprawy działalności kulturalnej, w tym mecenatu państwowego nad tą działalnością. www.mkidn.gov.pl

Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia jest instytucją powołana do życia przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2011 roku, w celu wspierania i inicjowania działań na rzecz wspierania współpracy między obydwoma krajami. Swoje cele Centrum realizuje poprzez upowszechnianie wiedzy o stosunkach polskorosyjskich, historii, kulturze i dziedzictwie obu narodów na terenie Polski, Rosji oraz innych krajów, działalność edukacyjną, organizowanie i wspieranie polsko-rosyjskiej współpracy między środowiskami naukowo-eksperckimi oraz dofinansowywani przedsięwzięć na rzecz dialogu w stosunkach polsko-rosyjskich. www.cprdip.pl

Realizacja warsztatów: Bogusław Kosel, Sławomir Majoch Opracowanie merytoryczne: Bogusław Kosel Koncepcja plastyczna: Aleksandra Tubielewicz Opracowanie graficzne: Tomasz Fabianowicz Opracowanie dźwiękowe: Dariusz Wancerz Opracowanie multimedialne: Tyflokom Wykonanie: Paweł Ciepielewski Dostosowanie dla osób niepełnosprawnych: Studio Tyflografiki TYFLOGRAF, Tyflolaboratorium Dźwięku Koordynacja: Stefania Hrycyk-Kubat Koncepcja projektu: Monika Maciejewska Kontakt: Fundacja Ari Ari | www.ariari.org | ariari@ariari.org FB: www.facebook.com/MuzeaSpolecznedzialania I

Wystawa powstała podczas realizacji projektu pt. Muzealia Rosyjskie w muzeach społecznych, przygotowanego przez Fundację Ari Ari i finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zarządzanego przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.

Organizator:

Finansowanie:

Partner:

Pamięć o zaborach powoli się zaciera, ustępując kolejnym wydarzeniom w naszych dziejach. Przypadająca w tym roku, 100. rocznica wyparcia Rosjan z Królestwa Polskiego, skłania do podsumowania okresu zaboru rosyjskiego na ziemiach polskich.