saluyot
TI KAKAISUNA A PAGIWARNAK TI GUMIL METRO MANILA
DISIEMBRE 2014 • TAWEN XVI
ISYU PARA ITI MAIKA-48 NGA ANIBERSARIO KEN PARAMBAK ITI PASKUA TI GUMIL METRO MANILA
MAIKA-48 NGA ANIBERSARIO KEN PARAMBAK ITI PASKUA
NI GUMILIANO A KAS MANGIWANWAN ITI KURDITAN ILOKANO LIWLIWA MALABED Kangrunaan nga Agsarita Disiembre 7, 2014, 9AM Child Jesus College, Caloocan City 8AM Panagsasangpet, Panagpalista, Kinnomusta 9AM RUGI TI PROGRAMA Dallot a Kararag: Benn Cabacungan GUMIL Aweng: Honor Blanco Cabie Pammasangbay ken Lagip ti Napalabas ti GUMIL Metro Manila: Jose A. Bragado Pannakayam-ammo iti Kangrunaan a Sangaili Bitla ti Kangrunaan a Sangaili: Liwliwa Malabed Pabuya: Sala nga Idauluan da Leo ken Zita Fagaragan Paripa: Faye Flores-Melegrito Pabuya: Dagiti Baro a Kameng Pannakapadayaw Dagiti Gumiliano a Nangabak Kadagiti Pasalip iti 2014 Panagsapata Dagiti Baro a Kameng Panagyaman Kadagiti Naparabur a Kameng Daniw: Vincent Cab. Berroy Kanta: Zita N. Fagaragan Kanta: Linda Lingbaoan-Bulong Paripa: Faye Flores-Melegrito Panagsisinnukat iti Sagut Kanta: Luce F. Melegrito
GUMIL Aweng Putar ni Pelagio A. Alcantara
I O pluma ti pagilian Mannurat Kailokuan Utek ni Ilokano Raniag a pagsilawan Biag ken literatura Isip ken parmata Iruknoymi a gupit kenka Literatura Ilokana II GUMIL, GUMIL Nagsaway a darang GUMIL, GUMIL Gil-ayab nagparang Agbiag, agbiag A timek ti Kailokuan Mannurat pagtamdan Binnatogna dinto maumag Samiweng Samtoy agsaknap (Uliten ti II)
Mangiturong iti Programa: Ariel S. Tabag
saluyot TAWEN XV1 BILANG 1
JUAN AL. ASUNCION Issue Editor LEONARDO S. FAGARAGAN Staff ARIEL S. TABAG Layout Artist CLES B. RAMBAUD Editorial Consultant
Nasustansia a babasaen para kadagiti mannurat nga Ilokano. Ipabpablaak ti GUMIL Filipinas ken GUMIL Metro Manila nga agopisina iti Lot 5, Blk. 75, Blue Boz St. Rizal, Makati City ken makontak iti 0905-212-0273. Ipatulodyo dagiti sinuratyo iti asseng.tabag@gmail.com iti subject a “Saluyot” tapno saan a matawtaw. Awan ti ma-reject a sinurat basta matiambaan ti panangngaasi dagiti editor. Di pay laeng mabayadan dagiti sinurat ta awan pay ti makukuarta ti GUMIL Metro Manila.
Ti GUMIL Metro Manila ken Siak Ni JOSE A. BRAGADO Nasayaat no suratento met dagiti dadduma pay a kameng ti GUMIL Metro Manila ti pakasaritaan ti gunglo, iti bukodda a panagkita‌
M
ANO ti tawennan ti GUMIL Metro Manila? Tawen 1966 idi maipasngay. Siguradoak nga adu kadagiti agdama nga opisial ken kameng ti di pay naitao idi addan ti GMM. Mangipakita dayta iti kinapabayagen ti asosasion. Saan a rabrabak ti 48 a tawennan. Mano kadakayo ti agtawenen iti dayta? Idi 1966, bassit pay ti bilang dagiti Ilokano a mannurat iti Kamanilaan. Kaaduanna idi nga immay dagitoy nga Ilokano manipud iti probinsia tapno agadal wenno agsapul iti trabaho, wenno addadan ditoy nga agtrabtrabaho. Ngem saanda a mannurat. Kas kaniak, idi agturposak iti hayskul idi 1956 (nagsardengak iti dua a tawen ta naisursurotak kadagiti uulitegko nga aggatang iti baboy), immayak iti Manila tapno agsapul iti trabaho. Ta no idiayak laeng lugarmi a Tabucolan, Santa, Ilocos Sur, aglakayak a mangngalap. Idi 1957, nakipagnaedak iti maysa a kabagiak iti 13th Avenue, Camp Murphy, Quezon City. Kayatko pay idi ti sumrek a soldado, ngem awan gasatko nupay maysaak kadagiti 24 a nakaruar iti eksamen manipud iti 500, ta 12 kano met la gayam ti alaenda. Iti dayta a panawen, kapan-awan pay laeng ti ayan ita ti Araneta Coliseum. Napadasak a pinagna dayta agingga iti Quiapo ta kayatko a makita ti langa ti Manila. Ta no agluganak, bassit laeng ti makitak.
2 • Saluyot
Iti naminsan nga anibersario ken parambak iti Paskua ti GUMIL Metro Manila iti Child Jesus College, Caloocan City. Sango (agpakanawan): Juan S.P. Hidalgo, Jr., maysa a bisita, Sherma E. Benosa, Flor Tabbada, Dionisio S. Bulong, Sonny E. Abrajano, ken ti autor. Likud, nakatakder (agpakanawan): Ariel S. Tabag, Simeon C. Berroy, Ross Derit, Benn Cabacungan, Ben Tabbada, (Ret.) Gen. John C. Castro, Herman G. Tabin, Dr. Emiliano Erice, Cles B. Rambaud, Engr. Ansel D. Cargo, ken Leonardo S. Fagaragan.
Idi 1958, nagtrabahoak iti konstruksion ti Ramie Textiles, Inc., iti Bagbaguin, Polo, Bulacan (Valenzuela City itan). Kinapudnona, maysaak kadagiti nagpirma iti petision a mangpabaliw iti nagan ti ili ken maipanagan iti bannuar a ni Dr. Pio Valenzuela nga adda pay laeng ti balayna idi. Babaen ti rekomendasion ti ulitegko nga agpapaay a security guard iti GAMI (Gregorio Araneta Machinaries, Inc.) iti Marulas, Polo, Bulacan, nadutokanak a building inspector wenno pannakabagi ti kompania a kukua ni Vicente Araneta a nagkandidato idi a bise-presidente ti Filipinas ngem daksanggasat ta naabak. Maipapan iti trabahok, bantayak dagiti trabahador ti kontratista no husto
met laeng ti trabahoda a kas maibatay iti plano, aglalo iti panagsemento. Ti project engineer ti boss-ko. No addaak iti pagtaenganmi nga asideg iti pagtrabahuak, agsuratak iti sarita ket innak ipan iti Bannawag nga ipabpablaak idi iti Liwayway Publishing, Inc., iti 1655 Soler, Sta. Cruz, Manila. Idi malpas dagiti pasdek ti Remitex, ken dimteng dagiti makina manipud idiay Zwitzerland, maysaak a nakipagassemble kadagiti makina a pagabel a kaduami dagiti Suiso. Nakasursuroak nga agmekaniko. Idi mangrugin ti operasion, natudinganak a fixer wenno mekaniko iti Weaving Department. Tallo a shift ti trabaho, ngem adda met laeng sumrek iti alas otso agingga iti alas
Dagiti dimmar-ay iti miting a naangay iti pagtaengan da Juan A. Alegre iti Fourth Estate Subd. idi 1988. Sango (agpakanawan): Placido Real, Jr., di malagip ti autor, Leonardo Q. Belen, Juan S.P. Hidalgo, Jr., Martin T. Rochina, ken Reynaldo A. Duque. Maikadua nga urnos: Tessie Duque a nangaw-awir ken ni Niño Duque, Jemina Alegre, Atty. Benjamin M. Pascual, Marcos Cate, ti autor, Jacinto de Peralta, di malasin ti autor, Linda T. Lingbaoan-Bulong, Linda A. Landingin, ken di malagip ti autor. Likud: Juan A. Alegre, di malagip ti autor, Cles B. Rambaud, Rogelio Aquino, Ross Derit, Piskal (pay la idi) Guillermo R. Andaya, di malagip ti autor, Angel R. Calso, di malagip ti autor, Vicente P. Palcong, Agustin DC. Rubin, ken di malasin ti autor. singko. Kiniddawko a para aldawak tapno makaadalak iti rabii. Iti Domingo a kaawan ti trabahok, agmalmalemak nga agsurat. Gimmatangak iti segunda mano a portable a makinilia iti Evangelista nga asideg iti Liwayway Publishing. Iti 1962, linuktan ti Bannawag ti salip iti panagsurat iti sarita. Nakisalipak. Maikatlo a pammadayaw ti saritak a “Kaarngi ti Nasipnget a Rabii” ket naipablaak iti Bannawag iti Enero 7, 1963. Iti sumaruno a tawen, napili ti saritak a “Ti Pasala, ti Bantay ken ti Ugsa” a maikatlo a gunggona. Naipablaak met iti Bannawag iti Disiembre 16, 1963. Kinuna ni Editor Constante C. Casabar a pinilida ti “Pasala, ti Bantay ken ti Ugsa” a Kapintasan. Ngem idi maited dagiti 24 a sarita kada Dr. Godofredo S. Reyes ken Atty. Benjamin M. Pascual, nagbalinen a maikatlo. Siempre, sabali met ti panagramanda, di ngamin? Kuna ni Atty. Pascual a maysa a hurado: “Ti ‘Ti Pasala, ti Bantay ken ti Ugsa’ ni Jose A. Bragado, ti napilik a
Napimpintas a Sarita, ngem idi naarisit dagiti butosmi ken Gobernador Reyes, nagbalin daytoy a Napintas laeng wenno maikatlo.” Ngem ditoy met a nairugi ti panagamammomi iti daydi Atty. Benjamin M. Pascual. No kuan, agranakami idi iti editorial ti Bannawag. No dadduma, mapankami iti kantina tapno agsasaritakami. Insingasingina pay ti panagadalko. Nasaona a maysa a propesor ken pangulo ti English Department ti Philippine Normal College iti Manila. Ken agnaed iti San Andres Bukid, Manila. Iti maikatlo a tawen ti salip, nagunod ti saritak a “Buneng” ti Umuna a Gunggona. Kastoy ti komento manen daydi Atty. Pascual: “Kadagupan dagiti naisalip a sarita ita a tawen, napilik ti ‘Buneng’ ni Jose A. Bragado a manggun-od iti umuna a gunggona.” Saan a gapu ta nasingedkami idin ken ni Atty. Pascual. Basaenyonto man ketdi daydi a saritak no pudno dayta a kinuna daydi Atty. Pascual. Naisardeng ti salip iti sarita iti 1964.
Ngem ti salip iti panagsurat iti nobela ti insukatda. Nakisalipak manen. Uray no adda dadael ti makina iti Ramie Textiles a tarimaanek, ti suratek ti adda iti ulok. Pinauluak ti nobelak iti “Saringit.” Inadawko daytoy iti paulo ti damo a daniwko a naipablaak a parupa a daniw iti Bannawag. Kuna ni Apo Gregorio C. Laconsay, editor ti Bannawag: “No natuloy koma ti umuna a salip iti nobela nga intuyang ti Bannawag idi 1964, nalabit a ti ‘Saringit’ ni Jose A. Bragado ti Kapintasan. Ngem naisardeng daydi a salip iti kangalayanna agsipud ta nagamak dagiti mannurat a nangpadas iti kabaelanda iti nobela. Saan a nagamak ni Bragado.” Mayat, ania? Iti dayta met laeng a tawen, 1964, nabasami iti Damdamag ti Bannawag ti pannakabukel ti gunglo dagiti mannurat iti Ilocos Sur iti Oktubre 4, ket napili daydi Pelagio A. Alcantara, iti Flora, Santo Domingo, Ilocos Sur ken maysa a prinsipal iti eskuela publika, a presidente. Iti met laeng 1964 a nabukel ti GUMIL Laoag ket ni Jaime Lucas ti presidente.
Saluyot • 3
LIWLIWA MALABED Kangrunaan nga Agsarita
Nanang, mannursuro ken mannurat kadagiti sinurat a para ubbing ni Liwliwa. Nakagun-oden iti pammadayaw dagiti sarita ken librona, karaman ditoy ti PBBY-Salanga, Lampara Prize ken National Book Award. Kameng iti KUTING (Kuwentista ng mga Tsikiting). Dimmakkel iti Bantay, Ilocos Sur a lugar ni tatangna.
4 • Saluyot
Iti panagranami manen ken Atty. Pascual iti Bannawag, nga adu ti bitbitna a pocketbook a segunda mano a ginatangna kano iti bangketa iti Ascarraga (C.M. Recto itan), nadakamatna ti nabukel a gunglo dagiti mannurat nga Ilokano. Nasaok met nga idi 1960, adda met binuangaymi a timpuyog dagiti mannurat nga Ilokano a naawagan iti Kutibeng. Imbagak dagiti walo nga opisial a kas kada Guillermo R. Andaya ti Ilocos Norte; Placido R. Real, Jr. ti San Vicente, Ilocos Sur; Leonardo Q. Belen ti Santa, Ilocos Sur; Roland Al. Bueno ti Laoag; Paul B. Zafaralla ti Pinili, Ilocos Norte; Pacifico D. Espanto ti San Esteban, Ilocos Sur; ken ti presidente, ni Apo Viernes a tagaPangasinan ken direktor iti drama iti radio ti Manila Times; ken siak a tubo iti Santa, Ilocos Sur. Nasaok a saan a nagpaut ti Kutibeng gapu ta walokami laeng. Pasigkami nga opisial. (Madi gayam ti kasdiay.) Maysa, idi matay daydi Apo Viernes, a ti pagtaenganna iti Sampaloc ti pasaray a pagmitinganmi, saan metten nga aktibo ti gunglo, nupay simmukat ti Bise a ni Pacifico D. Espanto a mangisursuro idi iti Los Baños, Laguna a kaduana ni Paul B. Zafaralla. Agbasbasa met idi ni Narding (Leonardo Q. Belen) iti Philosophy and Letters wenno Journalism iti UST, ken agkasera met iti Sampaloc. Nalpas met idin ni Amor iti panagadalna iti UST ken no diak mariro, adda metten trabahona. Napan metten ni Roland Al. Bueno idiay Hawaii. Bayat ti panagtrabahok iti Ramie Textiles, agadalak met iti rabii idiay FEATI University a nangalaak iti Associate in Textiles Engineering. Kinuna daydi Atty. Pascual nga adda met koma mabukel nga asosasion dagiti mannurat iti Manila “ta dida kuna a nauditayon.” Idi mangrugi a maipablaak ti nobelak a “Saringit” iti Agosto 16, 1965, rimmegtaak manen nga agsurat. Ket iti maysa nga aldaw ti Oktubre iti dayta met laeng a tawen, dimteng ni Amor (Guillermo R. Andaya), literary editor ti Bannawag, iti pagtaenganmi iti Bagbaguin, Valenzuela. Papaayabannak kano ni Apo Constante C. Casabar nga editor ti
Bannawag. Iti kabigatanna, napanak iti opisina ti Bannawag. Nasdaawak ta awisennak metten no kayatko ti agtrabaho iti Bannawag. Masapulda kano ti proofreader a sumukat iti puesto ni Juan S.P. Hidalgo, Jr. a ngumato met. Naammuak a pumanaw ni Manong Tante ta surotenna ti kaingungotna a maysa a nars idiay Canada, ket maysa met laeng a taga-Ilocos Sur ti alaenda. TagaCagayungan, Narvacan, Ilocos Sur ni Apo Casabar. (Kas nabasak iti salaysay ni Judge Guillermo R. Andaya a napauluan iti “Kastoykami Idi iti Bannawag: Daydi Greg, Editor” a rimmuar iti Nobiembre 3, 2014 a bilang, isu gayam ti nangirekomenda kaniak iti Bannawag. Dios ti agngina, Amor! No ammok la koma idi impartianka iti kalding.) Molde wenno natunaw a buli ti basaenmi a proofreader nga uppat a magasin ti Liwayway Publishing. No awan pay ti proof wenno prueba, baliktad ti basaenmi. Ken napuskol idi ti Bannawag. Naggibus met ti nobelak a “Saringit” iti bilang ti Bannawag a Disiembre 27, 1965. Iti 1966, nabuangay met ti GUMIL Binalonan. Tinuladda met ti pannakayababa ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano wenno GUMIL. Hunio 1966 met idi buklen ni Mrs. Pacita C. Saludes ti GUMIL Abra. Iti naminsan, nagpasiar manen ni Atty. Pascual a kaduana ni Dr. Hermogenes F. Belen iti Bannawag. Naammuak a Vice President for Academic Affairs ti Philippine College of Arts and Trades iti Manila. Ermo ti awag ni Atty. Pascual ken ni Dr. Belen. Ben met ti awag ni Dr. Belen ken ni Atty. Pascual. Iti dayta nga aldaw, napagsasaritaan ti pannakabuangay met koma ti gunglo dagiti mannurat iti Manila. (Talaga a di nalipatan ni Atty. Pascual ti arapaapna met nga adda koma met gunglo dagiti mannurat nga Ilokano iti Kamanilaan.) Inyawis daydi Dr. Belen ti pagtaenganda iti Kamuning, Quezon City, a pakaangayan ti miting. Naibaga daytoy kadagiti kameng ti Bannawag. Naikeddeng ti Disiembre 12, 1966 ti miting ken eleksion. Naipablaak iti
Naragsak a kablaaw kadagiti Gumiliano ken Gumiliana! -- Luce, Faye, ken Rolly Melegrito Damdamag iti Bannawag tapno dumar-ay dagiti mannurat wenno agpangpanggep nga agsurat nga agindeg iti Manila ken iti aglawlawna. Agarup alas dos iti malem idi dumtengak iti Kamuning— ta sinapsapulko ti balay da Dr. Belen. Naggapuak pay laeng iti Valenzuela. Adu ti dimmar-ay. Addakami amin a kameng ti Bannawag. Kaaduanna ti nataengan, iti panagkitami idi, iti tawenko a 30, idinto nga agtawen pay laeng idi daydi Atty. Pascual iti 48 ket 52 met daydi Dr. Belen. Kas akimbalay ken nagawis iti miting, inlawlawag daydi Dr. Belen ti panggep ti miting, ken ti pannakabukel ti gunglo dagiti mannurat nga agindeg iti Manila ken iti aglawlawna. Kas masao nga aglawlaw, mairaman ti Quezon City,
Valenzuela a dati a sakup ti Bulacan, ken dagiti siudad itan a dati nga ili ti Rizal: Caloocan, Malabon, Navotas, Marikina, Mandaluyong, Las Piñas, Parañaque, Pasig; ken dadduma pay. Apaglabes nga alas tres iti malem idi maangay ti eleksion. Naitudo daydi Dr. Hermogenes F. Belen a presidente. Daydi Manong Juan A. Alegre ti bise. Awan sa idin iti Bannawag ket addan iti opisina daydi Press Secretary Jose D. Aspiras. Ni Johnny Hidalgo, agtawen idi iti 30 ken literary editor ti Bannawag, ti sekretario. Diak malagipen no asino dagiti dadduma nga opisial. Mamagbaga daydi Dr. Marcelino A. Foronda, Jr., agtawen iti 40; Atty. Benjamin M. Pascual, ken Editor Greg Laconsay, nga agtawen idi iti 34. Naawagan ti gunglo iti Ilocano Writers Association of Manila and Suburb.
Disiembre 1966 idi mabukel met ti GUMIL La Union ket ni Joven F. Costales ti Naguilian, La Union (saan sa pay idi nga abogado) ti presidente. Pebrero 14, 1967 idi mabuangay met ti GUMIL Solano (Nueva Vizcaya) ket ni Paterno S. Ojastro ti president. 1967 met idi mabuangay ti GUMIL Pangasinan ket ni Mauro F. Guico a maysa met idi a prinsipal ti pagadalan, ti presidente. Gapu kadagitoy a pagteng, napaltot ti GUMIL Filipinas iti Teachers Camp, Baguio City kalpasan ti programa ti Bannawag a naangay iti Baguio Tech a nakaawisan daydi Presidente Marcos a sangaili, ngem ni Sek. Jose D. Aspiras ti dimteng idi 1968. Ket daydi Arturo M. Padua (agtawen idi iti 30) a mayor ti Sison, Pangasinan ti presidente. Diak malagip no asino ti bise, ngem ni Johnny Hidalgo
Saluyot • 5
ELEKSION KEN MITING TI GMM. Iti eleksion ken miting ti GUMIL Metro Manila, ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano iti Kamanilaan ken kadagiti kabangibangna a probinsia, a naangay idi Hunio 8, 2014 babaen ti panangsangaili da agkaingungot a Martin ken Teresita Rochina iti Rizal, Makati City. Sango, agpakanawan: Dr. Zita N. Fagaragan, Aileen B. Serrano (sekretaria), Sherma E. Benosa (business manager), Anna Liza M. Gaspar, Faye Flores-Melegrito (auditor), ken Dr. Jossie B. Rambaud. Likud, agpakanawan: Ariel S. Tabag (presidente), Neyo Mario E. Valdez (bise-presidente), Michael S. Naidas (direktor), Simeon C, Berroy (direktor), Leo S. Fagaragan (direktor), Mark Anthony Ganotice (direktor), Jake F. Ilac (direktor), (Ret.) Judge Vivencio S. Baclig (ex officio director), ken Martin T. Rochina. Saan a nairaman iti retrato dagiti dadduma pay a nabotosan nga opisial a kas kada: Eden C. Bulong (tesorera), Mighty C. Rasing (PRO), Rex T. Aquino (direktor), Ma. Rose A. Cabie (direktor), ken Angelo ‘Eloy’ Padua (direktor). Napili met nga adviser ti gunglo da Jose A. Bragado, Dionisio S. Bulong, Honor Blanco Cabie, Juan S.P. Hidalgo, Jr., Bannawag Editor Cles B. Rambaud ken Martin T. Rochina. ti sekretario. Nagsapata idi dagiti opisial iti Malakanyang ken ni Presidente Marcos, agraman dagiti kameng. Gapu ngata iti adu a trabaho daydi Dr. Belen, saan unay nga aktibo ti gunglo ti Manila. Nadakamatko dayta idi napanak iti eskuela da Dr. Belen iti PCAT tapno kasaritak nga isu koma ti adviser ti kaingungotko (Crispina Balderas-Bragado) iti panangdepensana iti masteral thesis-na iti UST. Immannugot met ket imbagana a kayatna a mabasa ti thesis, ken tapno maam-ammona ni Mrs. Bragado. Pebrero, 1972 ti naikeddeng a panangdepensana iti thesis-na. Pagsayaatanna, naipabasak met idin ti thesis ken iti daydi Atty. Pascual tapno editenna. (Maipanggep iti Bannawag ti thesis.) Ti imasna, naideklara ti Martial Law iti Septiembre 21, 1972. Nakigtotkami idi sumrekkami iti Bannawag ta adu ti soldado. Ngem saan ketdi a nagaraw dagiti magasin ti Liwayway Publishing, Inc. (saan idin a Publications) ta nagatang idin daydi Brig. Gen. Hans Menzi ken akinkukua met laeng iti Manila Bulletin ta isu ti aide de camp daydi Presidente Marcos. Naliklikan dagiti miting dagiti mannurat ta adun ti matiltiliw nga aktibista ket amangan no mapagbiddutandakami met. Kinapudnona, dimmar-aykami met naminsan iti maysa a miting dagiti mannurat iti Diliman, Quezon City. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, adun ti natiliw ken inawis dagiti soldado tapno mapagsaludsodan. Nagpakni dagiti dadduma. Maysa kadakuada ni Gunding (Segundo La. Foronda) nga adda idi iti Manila Times. Nagpa-America ni Gunding ket idiayen California ti nagnaedanna. Ad-adda manen a naturog ti gunglo ti Manila.
6 • Saluyot
Ngem idi 1973, immakaren ti Liwayway Publishing, Inc. (LPI) ket inokuparanna ti dati a pasdek ti Philippine Free Press iti Pasong Tamo, Makati. Nupay adayon ti Makati, isapar latta daydi Atty. Pascual ti umay iti Pasong Tamo. Kinapudnona, daydi Atty. Pascual ti nangi-draft iti Konstitusion ken By-Laws ti GUMIL Filipinas, ken kaduana ti kabsatna a CPA, napanda impairehistro ti gunglo iti Securities and Exchange Commission. Manipud met idin, nagsasaruno metten ti pannakabuangay dagiti chapters ti GUMIL Filipinas, kas iti GUMIL Ilocos Norte (1974), GUMIL Cagayan (1978), GUMIL Isabela (1984). Kanayon met idin ti seminar-workshop iti probinsia. Ket ti GUMIL Manila? Nakaturog metten. Nalabit gapu ta dagiti mannurat idi iti Manila, nangruna dagiti kameng ti Bannawag, ti kangrunaan idi a nangug-uggor iti GUMIL Filipinas. Ngem idi 1986, napagtungtongan da Cles B. Rambaud ken Linda T. Lingbaoan, agpada a kameng ti Bannawag, ti panangbuangayda iti gunglo dagiti mannurat iti Kamanilaan a buklen dagiti kaedadda laeng. Umapalda ngata kadagiti dadduma a probinsia nga adda GUMIL-da. Ngem idi naibaga daytoy kadagiti mamanongda a kameng ti Bannawag, napagsasaritaan a nasaysayaat no mapagungar ti GUMIL Manila. Ket iti dayta met laeng a tawen 1986, naiwayat ti reorganizational meeting ti GUMIL Manila— a nagbalinen a GUMIL Metro Manila— ket napili dagiti opisial. Daydi Juan A. Alegre, nga agpapaay idi a Circulation Manager ti Philippine Graphic, ken agnaed iti Fourth Estate Subd., Parañaque City, ti napili a Presidente iti miting a naangay iti Liwayway Publishing,
NARAGSAK A PASKUATAYO AMIN, GUMILIANO KEN GUMILIANA! MATAGINAYON KOMA TI PIA, RANG-AY KEN RAGSAKTAYO A SANGAPADA ITI MASUNGAD A BARO A TAWEN Kablaaw manipud iti kaamaan da
Ret. Bannawag Editor & Mrs. DIONISIO S. BULONG nee EDEN LAGUESMA CACHOLA DR. DIODENA BULONG ADUL Pediatric and Occupational Medicine Del Mundo Medical Clinic Talipapa, Quirino Highway,Q.C. Tues-Thurs 5-7 pm Sun. 10-12 NN Saturday, 3:00 -5:30 pm Tel: 455-42-82
Fatima University Medical Center 5th Flr. Doctors Clinic, Valenzuela City MWF 1-3pm Tel: 293-16-36/293-27-03
Clinica Caritas Meycauayan & Marilao Branch Mon-Sat. 7AM-3PM Tel. (044) 769-60-73 / 815-75-80
Metro North Medical Center Mindanao Ave. Quezon City MWF 3-6 PM Tel. 426-138-7 Local 414
ANNA ELOISA CACHOLA BULONG Operations Manager for Digital Content Cambridge University Press Gil Puyat, Makati City
Inc. Iti daytoy met laeng a tawen, in-draft-ko ti By-Laws ken Articles of Incorporation ti GUMIL Metro Manila. Dua a tawen ti panagtakem ti presidente. Ngem mabalinna ti agpailayon. Ngem saanen a makapagkandidato iti maikatlo a termino. Kalpasan ti dua a tawen, mabalinna manen ti agkandidato a presidente. Naaprobaran ti By-Laws ket siak met laeng ti napan nangirehistro iti Securities and Exchange Commission iti Ortigas. Ammok idi dayta nga opisina ta kanayon a malabasak no innak agtrabaho idiay Liwayway Publishing, Inc. Nagpaut ti panagtakem daydi Apo Alegre iti 1988. Iti miting ken eleksion nga inyawis daydi Apo Alegre iti pagtaenganda, napiliak met a presidente ket nagsapata dagiti kabarbaro nga opisial ken ni Piskal Guillermo R. Andaya iti dayta met laeng a malem. Agdamaak idi a bise-presidente ti GUMIL Filipinas ket daydi Dr. Godofredo S. Reyes ti presidente. (Nasurok a sangapulo a tawen ti panagtakemmi a bise-presidente ti GF, manipud idi 1976 agingga idi 1989). Idi 1989, imbaga daydi Dr. Reyes nga aginana metten ket siak kano ti sumukat. Naangay ti eleksion ti GF iti kantina ti LPI. Ket kas kinuna daydi Dr. Reyes, napilikami a presidente. Insingasing dagiti
mamagbaga nga ibbatak ti GUMIL Metro Manila tapno maipamaysak ti GUMIL Filipinas. Ngarud, intuloy ni Atty. Nole V. Lansangan (tubo iti Isabela ngem agnaed iti Las Piñas) ti takemko. Kalpasan ti dua a tawen, simmukat ni Lorenzo G. Tabin (1990-1992). Simmaruno da Honor Blanco Cabie (1992-1996), Aurelio S. Agcaoili (1996-199), Martin T. Rochina (1998-2000), Cles B. Rambaud (2000-2002), Angel R. Calso (2002-2006). Maysa a tawen laeng ni Herman G. Tabin (2006-2007) ta napan idiay America. Intuloy ni Engr. Ansel D. Cargo (2007-2010) ti takem ni HGT, sa nabotosan iti maysa a termino. Namindua met ti termino ni Judge Vivencio S. Baclig (2010-2014). Ni Ariel S. Tabag (2014-) ti agdama a presidente. Ala, nasayaat no suratento met dagiti dadduma pay a kameng ti GUMIL Metro Manila ti pakasaritaan ti gunglo, iti bukodda a panagkita. Iti kasta, ad-adunto pay ti maammuantayo no kasano a nabukel ken rimmangpaya ti gunglo. Nabayag man wenno nabiittayo pay iti gunglo, adda latta met masaritatayo maipanggep iti daytoy. Napintasto a maukkon dagitoy, agraman ladladawan, iti maysa a libro— a napianto la a basbasaen dagiti sumarsaruno a mannurat a mangitultuloyto kadagiti panggep ti gunglotayo. Nalabit umis-isemdanto met a mangbasbasa, a kas kadakayo ita.
DAGITI KAMENG KEN GAGAYYEM DAGITI KAMENG ti GUMIL Metro Manila iti miting idi Nobiembre 9, 2014 iti Pagtaengan Fagaragan a nakatrataran ti (1) pannakarambak ti maika-48 nga anibersario ti GMM; (2) pannakapabiag ti Saluyot, ti nasustansia a warnakan ti gunglo; (3) pannakaiwayat ti Pablaakan,ti mangiwanwan kadagiti amin nga ipablaak ti gunglo; (4) pannakaurnos ti listaan dagiti aktibo a kameng ti GMM; (5) posible a panangsangaili iti maika-47 a kombension ti GUMIL Filipinas. Sango, agpakanawan: Leonardo S. Fagaragan, Aida Nepomuceno, Angelo “Eloy” Padua, Dionisio S. Bulong. Maikadua a linia, agpakanawan: Roy V. Aragon, Simeon C. Berroy, Fidel Sambaoa, Ariel S, Tabag, Norielyn C. Tabag, Dr. Zita Fagaragan, Eden Cachola-Bulong, Martin T. Rochina, Neyo Mario E. Valdez ken Michael S. Naidas. Maikatlo a linia: Marcelino Francisco D. Santos, Rex T. Aquino, ken Mark Anthony Ganotice. Awan iti ladawan da Bannawag Editor Rambaud, Dr. Josefina Rambaud, Honor Blanco Cabie ken Ma. Rose A. Cabie. (Rinetrato ni Lezi Ma. Fagaragan)
8 • Saluyot
Koma ragsak ken kappia agari kadagiti opisial ken kameng ti GUMIL Metro Manila ita ken iti agnanayon. Prof. HONOR BLANCO CABIE Consultant, Public Information Dept., San Juan City Gov’t Center Presidente, GUMIL Metro Manila, 1992-1996 MARIA ROSA A. CABIE Editor, The Brookside Times Director, GUMIL Metro Manila, 2014National Ulirang Ina Awardee, 2003 HARMONY FRANCISCA A. CABIE Lifetime Member, GUMIL Metro Manila PRO, GUMIL Metro Manila, 1990-1996 Dr. HERMIONE MARY ANNE CABIE-SANTOS, M.D., CCRP Lifetime Member, GUMIL Metro Manila Soloist, UST Singers HERACLES LORD BERNARDO A. CABIE Proprietor, Armiandy Publishers Proprietor, The Artisan Table (Cabie’s Cooking and Catering Services) Burbank Street, Brookside Hills Subd., Cainta, Rizal E-mail: sabong_ipinili@yahoo.com
close encounter w/ SPO4 TICTICRUBONG (Ret.)
Instant Promotion
P
UDNO a namsek iti pannakigasanggasat iti biag ‘toy numo ‘toy biang, iti man pakaseknan ti panagserbi iti pagilian wenno iti bukod a pagragsakan— ti bisiok! Siempre, a. Kuna ngarud daydi maysa nga opisialmi a diakon malagip ti naganna ta ad-adda met a nakalalagip dagiti ibagbagana: “Adda kad’ met malalaki, aya, nga awan bisiona!” Naminsan, nagiinumkami kadagiti padak nga artek iti maysa a beerhouse. Idi agawidakon, impakamakam dagiti kaduak nga agan-annadak iti panagmanehok. Ngem inlastogko a nalalaingak pay nga agmaneho no nabartekak— nga iti panagkunak ket pudno met. Inimasko a dinengngeg ti nasam-it a samiweng manipud iti stereo ti jeep-ko. Ti imasna, diak napupuotan ti pannakailibayko! Sanobegan! Madamdama bassit, kasla ni San Pedro metten ti kain-inninumak! Idi makapuotak, addaakon iti ospital a sangsangitan ni baket. Naidungparak gayam iti poste ti MERALCO. Nagistayan dinak pinalubosan a nagawid ni Lakay Pedro. Nagnakemak bassit iti dayta a napasamakko. Nupay kasta, intultuloyko ti naginum. Nalaingak pay nga agpulotan iti nalanit ken naapgad. Idi 1995, adda inyawidko a bassit a timba a dandani napno iti paltat. Teddami daytoy a nagpupulotan kadagiti barkadak. Parbangonen idi sumangpetak iti balaymi. Gapu ta agtatapuak dagidi paltat
SALUAWIS Para kadagiti fans ti Saluyot: Daytoyen ti gundawayyo a makaipablaak iti kasustansiaan a babasaen iti Amianan. Ipatulodyo itan iti Editorial dagiti putaryo a Salulaysay, Saludyok, Salurita, Saludaniw, ken saluduma pay! 10 • Saluyot
Idi kaub-ubingan ti autor ken nalabit di pay “nagnakem bassit.”
iti timba, inadobokon dagitoy. Impapasko ti nagalunos. Ania ket nga imasnan. Nagtaba, ama! Idi maumaak, napanak idiay baniomi tapno agbuggoak sa kalpasanna, yarudokkonton ti mapan umabay ken ni baket. Ti rantak, iturogko bassit tapno mamunawanak saakto kumalay-atak idiay langit. Ne, ket apagkidemko iti panagkunak ngem addayta metten iti sibayko ti sumagmamano a babbai a nakapuraw nga agkankanta. Diak unay matukay iti kantada ta diak met maaw-awatan— sabalin sa ti pagsasaoda!— ngem nagpipintas man ti rupada, aya! No makanobiak koma iti maysa kadakuada, ania ket ngatan a sangsangit ni baket. Saan ketdin ket no ar-arapaapko pay laeng dayta ngem nariingak ni baket nga agrungrungaab. Gayam, lima nga aldawko kano gayamen iti ICU iti maysa nga ospital.
( Adda iti panid 20 ti sipolna )
Kablaaw iti Maika-48 nga Anibersario ti GUMIL Metro Manila! Naragsak a Paskua ken Nagasat a Baro a Tawenyo Amin, Apo!
Manipud iti Pamilia Fagaragan
Maki, Lezi, Zita, Leo
PUMADAYA, PUMALAUD
Ni UDAOD UMUD-UD-OD, in short “UU”
“K
ayatmo ti—” napugsat ti kayat koma nga ibaga ti Editor ti Saluyot ta, ‘wen’, kunak a dagus. Narigaten no yatrasna ti offerna a bulosannak nga agkolum iti daytoy phoenix a pagiwarnak. Phoenix, kunak, ta matay sa agungar. Kasta met ngamin ti kababalin ti saluyot, marsaak iti kalgaw sa agrusing iti matutudo. * * * Secret kano pay laeng ti bayad ti kolumko. Diak kano pay la ibagbaga, kayatna a sawen, awan pay. Nupay kasta, mabaybayadan, aya, ti gundaway a maiburayko ti kapanunotak? Damagko nga adu kano ti nagbaliw ti wagas ti panagbiagda iti panagbasbasada kadagiti back issues dagidi immuna a Saluyot. Adda man dagiti adda rehas ti kuartoda. Nagbalinda kano a warfreak gapu iti pungtotda kaniak— idi siak pay laeng ni Kosinero Bimladen. Adda pay dagiti adda la ngarud rehas ti kuartodan, sa pay la katawada a katawa. Katkatawaanda man daydi kunak nga agballa dagiti saan nga agkatawa iti isuratko. (Pampanunotek ngarud, UU, no sika ti singirenmi iti daytoy espasio ti kolummo ta kastoy met ti sursuratemon. Napia laeng a pagbayad no adda dumawat iti dameds.-- Editor) * * * Gapu ta pagiwarnak dagiti mannurat ti Saluyot, ania ngarud, di maipanggep kadagiti mannurat dagiti topiko a rebbengna a pagsasaritaan. No kasano a mapasayaat ti panagsurat, kunada man. No kasano a mabaliwan ti panirigan dagiti aglibbi no maammuanda nga iti bukodtayo a lengguahe nga Ilokano ti us-usaren ti gunglotayo iti panagsurattayo. Dagitoy, dida ammo ti pintas ti bukodtayo a sao, a, ta nagturisda iti Ingles ken nagtabbelda iti Tagalog a Filipino kanon. * * * A dayta ti makagapu a saanda a pudno a nasirok ti pudno a karirikna ti maysa nga Ilokano. Dida naapresiar dagiti kababalin ken kulturatayo. Gapu iti dayta a nakaisadsadanda a kasasaad, nagbalinda a bambanti kadagiti sursuro a ganggannaet, ken kustomer kadagiti produkto a ganggannaet. Iti positibo nga anggulo, dagiti nakapadas nga agbaniaga, wenno agnaed iti sabali a pagilian, sumken ti iliwda ken dumges ti panangilalada ta nakapimpintas gayam dagiti kababalin, kadawyan ken
12 • Saluyot
Ni Noli S. Dumlao iti naminsan a panagpaspasiarna. (Medio nalawa ti espasio isu a nausar daytoy a ladawan manipud iti FB account ni Apo Dumlao.—Layout Artist)
kulturatayo. Idi makaiggem ken mabasada dagiti sinurat iti Literatura Ilokana sa idiligda kadagiti ganggannaet a nabasada, no di man pumadpad, naun-uneg pay ti panagimutektek dagiti mannurat nga Ilokano. * * * Kitaem laeng ti pagsasao nga Ilokano. Ti ‘sanga ng kawayan’ ti Tagalog wenno ‘bamboo branch’ iti Ingles. Sanga ti kawayan, kunatayo met iti gagangay, ngem adu ti espisipiko a naganna iti Ilokano segun iti pakausaranna. Rama kunatayo no pagaponan ti lames. Remmeng kunatayo no alad wenno serra ti dalan. Parsa kunatayo no pagkalatkatan ti tabungaw, ken dadduma pay. Burrarawit no tinukkol a pagbaut iti nuang. Pakawan no mausar a putan ti sagad a buyboy (sabong ti tanubong, kuna ni Apo Layout Artist). Dayta man a kina-espisipiko ti pakakitaan a superior dayta a lengguahe. Tata Lakay kunam iti ulitegmo nga inauna kadagiti agkakabsat, Tata Ubing met ti inaudian. Raementayo ti lengguahetayo ta saan a paudi kadagiti napipintas a pagsasao. * * * Ne, apay a kasla nakaserserioso man ti pinagsasaok ita? Kayatko kadi a ma-impress ni Editor? ‘Ton maminsan, estoriaekto ‘tay gayyemko a 1,000 chapters ti nobelana. Agasem dat? Ken dakamatekto pay da NENENG ken INIINEK. Dandani kano nagapada ngem iti kamaudianan, nagpimpinnasablogda. Kastan, intay pay pumadaya, pumalaud. Babay!
Iti nagan ti sibubukel a pamiliak, kablaawak dagiti pada a Gumiliano iti Kamanilaan iti pannakarambak ti Maika48 nga Anibersario ti GUMIL Metro Manila. Sapay koma ta agtultuloy ti panagsantak ti Kurditan Ilokano babaen ti awan sarday a panagputar kadagiti maipagpannakkel a sinurat. Kasta met a dawatko ti naragsak a Paskua ken naparabur a Baro a Tawen. --Simeon C. Berroy, Gumiliano
Human alphabet ni Mindgazer
Alpabeto ni Mannurat (nga Ilokano) Ni GODFREY T. DANCEL
N
AISANGSANGAYAN ni mannurat (nga Ilokano). Naisangsangayan met ti us-usarenna nga alpabeto.
A – Agsakit: Masansan a rasonna no apay saan a nakapagsubmitir iti sinurat sakbay ti deadline. (Ti kinapudnona, arak ti gapuna.) B – Bond paper: Maysa kadagiti paboritona nga ilibas a yawid manipud iti opisina. C – Copyright: Palagip a siguraduenda a right, a saan ketdi a wrong, dagiti saksakarenda a sinurat ti sabali. D – Danag: Ti marikna ti mannurat no mapanunotna nga amangan no nag-copywrong, saan a copyright. E – Editor: Kabutbuteng dagiti agdadamo a mannurat ta ipagarupda nga istrikto a didiosen a kabaelanna nga alimonen ti sibubukel a tao. F – Freelancer: Mannurat a napalalo ti butengna iti editor, isu a saanna a maitured ti agbayag iti opisina. Kaykayatna ti agtrabaho iti balayna ta mabalinna ti lumidok iti arak iti uray ania nga oras. G – GUMIL: Gunglo dagiti Maingel ken Ingget Lasbang a
14 • Saluyot
Mannurat H – Hues: Akem ti editor kas sentensiador kadagiti sinurat dagiti pimpiman, nalaing ken aginlalaing a mannurat. I – Ilut: Aramiden ti editor kadagiti sinurat dagiti nalalaing a mannurat tapno maatur. J – Juice colored: Masansan a yar-arasaas ti agnernerbios a mannurat nga agur-uray iti sentensia ti editor iti sinuratna. K – Kabatiti: Balikas a magustuan nga ipasngat ni mannurat kadagiti salaysayna iti Filipino. Kas pagarigan, “Sarap na sarap ang magkasintahan sa kinain nilang kabatiti at utong.” (Isu daytoy daytay ‘di kabaelan nga aturen ti editor ta dina maawatan.) L – Liday: Marikna dagiti agnobio no haan a naimas ti kinnanda a kabatiti ken utong. M – Metro Manila: Kangrunaan a chapter ti GUMIL. N – Nengneng: Sao ti beterano a mannurat iti agdadamo a mannurat nga immannugot a nagbartek isu a di nakapagisumitir iti sinuratna iti umno nga oras.
( Adda iti panid 20 ti sipolna )
Kararag di Maysang ay Ama si Naunog ay Parbangon
Kararag ti Maysa nga Ama iti Adalem a Parbangon
Daniw iti Itneg ni VINCENT CAB. BERROY
(Patarus iti Ilokano)
i Alimbasagon na labi Oras angon na maooway Maungpoton na panagbilang Maipas-onkan si lawag.
i Alimbasagen ti rabii Oras laengen ti maur-uray Maungpoten ti panagbilang Mayiddekkan iti lawag.
ii Ginayat di ibilno na ulimok Si nalammin ay parbangon Nanlubbaan inam na bukodna ay dara Naamos si lingot kan luwa.
ii Pinigis ti ibitmo ti ulimek Ti nalamiis a parbangon Naglubnakan ti inam ti bukodna a dara Nadigos iti ling-et ken lua.
iii Gilsay ay lampin ay supot arena Na nangbungon si naganus ay awak Tinapayaka si butwanan ay dakulap Insadagka si barukong di panagkaynga.
iii Pirsay a lampin a supot ti arina Ti nangbungon iti naganus a bagim Tinapayaka ti butuanan a dakulap Insadagka iti barukong ti ilala.
iv Timmangad si amam, nankimit Kummiwa na napuskol ay subilna: “Annaon, o, apo kabunyan Na intodno kandakam ay bunga Pangadanak si liwliwa Liwliwami ay mandalyasat Suknobonnanto man na alidmi Adinto koma pulos bumussag Kaudonanto kitdi na pigsana kan sika Ta sannon adi maksop na ranyagna.”
iv Timmangad ti amam, nagkidem Naggaraw ti napuskol a bibigna: “Adtoyen, o, apo Dios Ti intedmo kadakam’ a bunga Panaganak iti liwliwa Liwliwami nga agdaliasat Surotennanto man dagiti tugotmi Dinto koma pulos umibbet Kaudennanto ketdi kenka ti pigsana Tapno di kumudrep ti raniagna.” Saluyot • 15
Baribari kontra bisin, tig-ab kontra gawat: dallang iti nakaparsuaan ti bagas Quet iti tandaanam agsalanto ti agdan marbanto ta casuuran mapispisangto ta dalican. —Maika-267 a binnatog, Historia a Pacasaritaan ti Panagbiag ni Lam-ang iti Ili a Nalbuan nga Asaoa ni D.a Ines Cannoyan iti Ili a Calanutian (Version a Parayno) Bagas. Arroz limpio: sustancia de interior de algo: 1. la sustancia de la cosa, guita ti bagas: granar, agbagas: estar ya todo para ello, agaribuabo ti pagay, 1. agmuta ti pagay: declaracion de la cosa, pangibagas iti caypapanan ti sao: arroz muy quebrados los granos, natumec a bagas etc. Inapuy. Morisqueta. Apuyen; agapuy, coderla. Refran: Iti inapuy a natangquen, ti mangted naquem. El pan duro=etc.=o el castigo hace al hombre advertido. Bisin. Hambre, y ganas de comer: mabisinac, tengo etc. traspasado de hambre, nabisinan: hambre canina, paglen ti bisin; 1. guraen: matar de hambre otro, nabisinan: daytoy Apoc, bisbisinannac laeng: debilitado, nabisinan: cabisinan. saltar las tripas de hambre; quimmalaosigca laeng iti bisin mo. Refran: Aoan ti daques a inapuy iti mabisin: para el hambre no hay pan malo, OTRO. No cayatmo a aoan ti dengguem a daques, dica sumaclang iti mabisin anno agunget. V. Ngayappuet. Cosegcoseg. Pungeg. Raar. Tarabay. Tartarumnay. Gauat. El tiempo de carestia, que dura desde que se ha plantado el arroz hasta que comienza a espigar, gauat a nangitingit. V. Paguel. VOCABULARIO DE LA LENGUA ILOCANA, Coordinado Por El M. R. P. Predicador Fr. Andres Carro Primera Edicion, Manila: 1849 i. gawat ti boksit ken nakem iti nakaparsuaan ti bisin Dimon purpuruakan iti kaggao nga innapuy ti nalidem itan a kabus. Dimon mauray ti naimbag a gasat iti nakukuyem itan a kannag. Dimon masiray ti parabur ti nagpasugnoden a nakaparsuaan. Nakaisalikad iti gemgem ti bulan iti kapitakan ken kabingkolan. Sayang dayta innapuy, isu pay a pagibulonan iti ad-adu a digo, Ay, dimon purpuruakan iti innapuy ti saanen a mangraniag a kidem. Rakem ketdi wenno lilit ti inka dawaten, itinnagna dayta ta kasapulam A panggapas iti pinagayam, bareng adda pay maagsaw a dawa iti arutang. Ta kagawat ita ti maisaang a pagbiag ket di payen malinlinayan Ti kaldero a dim’ pay koman pagburken tapnon di rumkuas Ti napateg a segget ‘ta inka nadiskitaan a sangasupa, nasudi Nga anag ti arasaw, pagpakired a tubbog ti napudaw man Wenno barbangisiten a bagas, basta bagas, kabsat, wen, Napateg la unayen, arigna tinukel a balitok, itan, a nasken A pilaam ti pinorkilo a maipabellad iti apuy, inapuy, kabsat, Innapuy, bagas, nailian a taraon, nailianen nga aron Ti adu pay a ngetnget ken ngaretnget, ad-adu pay A kiraos ken garadugod ken bisaleg. Nakurang ti bagas, nakirang ti bagas, kabsat! No apay Ketdi a nakirmet ti bagas itan kadagiti ir-irikan idi a kinelleng! Ay, din mauray ti parabur ti mamabpabaur metten a nakaparsuaan. Ta no apay ketdi a mataktakadan itan iti binettek, binaar, Piningey, inuyon, sinukat dagiti panaltagan ken alsong. No apay
16 • Saluyot
nga agpulpulkok dagiti salup, pagkendian, supa, teppeng iti malaglagawan a pagbagasan dagiti agbibiag Ken mangbibiag iti pagay? Kuliapis kadi aminen, Aya, nga apit ket itayab aminen ti sagawisiwam Nga angin no kasta nga ilaidmo ti nasarimutmotmo Kadagiti natungil nga alugangian? Awan ta awan la kadi itan Ti agas ti sudak dagiti ringiadan a dapan? Wenno pangep-ep Iti apges ti gagatel dagiti rarasa ken tarindanum? Sunget ken itta ti matda iti tataepam a pananginanama. Pedpedpedem laengen dagiti mabisbisinan a bigat Iti panangar-arep-epmo no kaanonto ngata manen Nga inkanto tartaraknen iti ingat ti agkakanat a tig-ab. Pangur-urayan iti panagindurog ti gasat iti gawat, anusam Nga’d nga urnongen ‘ta segget, pamedpedyo ken buridek. Kasta met dayta inka itartar-ap a pegpeg, isippawmo Latta pay dayta bigao ket tiponem ida iti linudangmo A naurnongmo nga itta, naimas a pabladem latta ida Kas linugaw a warakiwikam iti sangkapirit nga asin Wenno nayon ti kilabban nga inkanto taltalan iti naiwawa a ngipen Ti bawang, rebbeng ti sangakirogan, taraon ti sangakabbalayan A latok, duyog, pinggan, labay. Bulonanyo lattan iti sangaungot A sineldanan, sangabuyuboy a duron tapno awisennat’ bussog. Ay, dimon purpuruakan iti kaggao nga innapuy ti nalidem itan a kabus. Ania pay ti maipuruak no awanen magao, awanen maapuy uray adda apuy? Dimon mauray ti naimbag a gasat iti nakukuyem itan a kannag. Dimon urayen ti iparabur lattan ti pampanuotan a nakaparsuaan. Apuyem ti apuy, gawem ‘ta bisin ket ilabaymo iti dinanumam Nga ittip: no awanen ti disiotso pisos ken binting nga ipilam ‘ton bigat, Dawatem iti bulan a mangitinnag iti kumpay ken badang, ‘imbag La a pakiginnubat kadagiti rabii a nasken ti pannakitinnagbat Dayta saanen a makaanus a sikaw, garadugod, kiraos ‘ta detenido A boksit, wenno dayta saanen a mapedped pay a bumisbisaleg a nakem: Timmangken a bisin, malinlinay a gemgem ti maap-apuy a dangadang. ii. baribari kontra siba ken tungro iti nakaparsuaan ti bagas Bitinam iti pukpuket dagiti tawa ken ruangan, anib iti kumaw ti ammay. Layawentay’ ti lungon ti ipumpontay’ a tig-ab ket agwarsika iti nagangran Ti bulong-bayabas, ipekpekkelmo iti teltel, takiag, lulonan ti anem-em Ti banios, sumra kontra an-annong ti kurimaong ti bagas. Intay’ sindian Dagiti atong, puorantay’ dagiti nabatbati a rigis ti anglem, intay’ payubyoben Dagiti naisigpit iti taleb a rungrong ti pinadis, pagbugaw kadagiti umaradas Pay laeng nga ordenado a bambanig iti garong, agamang, sarusar. Intay’ agpulseras iti napagango a dalaw ken bugayyong, agiluttay’ iti pauli A naglanat’ niog a nasinglag iti Viernes Santo, kontra subisubi, ballaibi, til-i Ken turtog iti dila, karabukob ken bagbagis, dillaw ken katay ken puyot
SALUDAMAG Kombension ti GUMIL Filipinas, sangailien ti GMM Sangailien ti GUMIL Metro Manila ti Maika-47 a Nailian a Kombension ti GUMIL Filipinas, ti gunglo dagiti mannurat iti Filipinas ken ballasiw-taaw, a maangay inton Abril 17-19, 2015. Daytoy ti napagnunumuan dagiti opisial ken kameng ti hunta direktiba ti GF iti naangay a board meeting daytoy itay Nobiembre 23, 2014 iti San Nicolas, Pangasinan, a sinangaili ni GUMIL Pangasinan President Fernando B. Sanchez.
Maplano ti kombension ti GF
Tungtongan 3: Enero 10 Maiwayat ti Tungtongan 3 inton Enero 9, ala una agingga iti alas kuatro iti malem iti panangsangaili da (Ret.) Bannawag Editor Dionisio S. Bulong ken GF ken GMM Treasurer Eden CacholaBulong iti pagtaengan dagitoy iti 14 Ayungin St., Cadaing Village, Talipapa, Novaliches, Quezon City. Pannakaitultuloy daytoy ti lecture-workshop a programa ti GUMIL Metro Manila tapno malaksid a maasa pay ti pluma dagiti Gumiliano iti Kamanilaan, matenneb pay ti kabaelanda iti panangiwanwan kadagiti padada a mannurat iti tay-ak ti literatura ken lengguahe. Kasta met a maangay iti nasao a petsa ken disso ti panagplano ti GMM Secretariat para iti Maika-48 a Nailian a Kombension ti GUMIL Filipinas.
Saluyot • 17
Ti kartel dagiti manggagamot nga autorisado nga agitaep, agarasaw ken agisaang Iti nailian a pamedped. Ap-apantay’ iti bulong-atis ken bangbangsit dagiti baki, Labba, kuribot, tiklis, kostal, pungkian, sako, langgosti, di la ket ta agbalay latta Dagiti lisensiado nga ulmog ken bukbok ti irik nga armado ti sindikato A tungro, arrabas ken kutalo, paisano ti nakaparsuaan a siba ti ili. Wen, idayodayotay’ met ti kontra-kabbibaw, kontra-palteg, kontra-am-amling, Ket intay’ ideklara ken ipakat ti kontra-atang, kontra-paniang, kontra-talado. Ay, ditay’ man ruruamen iti tako dagiti diosdios ken paan-anito, sayang laeng Ti intay’ niogan a diket, lingtaen nga itlog, ibitin a lapi, ituyag a basi, karurayan Ken leletsonen a mapadara wenno dinubla ken mamaen a maidasar. Para kadatayo La daytan, atang iti bukod nga anus ken tured ti kontra-ayab, kontra-tanamitim, Kontra-sao, kontra-oracion. Ay, ‘maykayon, ditayon agwarsi iti napateg a bagas Kontra kadagiti nailian nga aggigian ken sangkapagpagna iti gambang a palasio. Bay-am ‘ta kakaisuna nga ar-arak ti pagbagasan, ketdi asin ti intay’ itan iwarsi, Agwarsitay’ iti asin, intay’ mermeran ti mumukatan dagiti akakan ken boksitan Nga enkargado ti kiskisan, warsiantay’ iti asin ti pagrupaan dagiti gabinete Ti kanen, dagiti sekretario ti kaan, ipariknatay’ met ti apges ti nakana a bisaleg. Ay, ipariknatay’ met ti nakaparsuaan ti saem kontra nakaparsuaan ti rurumen! Ngem kasanon, kunam, no uray asin a pagideppelan iti sangkapekkel Nga innapuy ket tedteddan ti nakidkidan a garapon? Kasanon no uray la asin A pagpalukmeg la koma’t pingping ‘ta paragpaganen nga ubing Ket piritpiritemon nga an-anayen nga iwarakiwak iti nalab-ay a dinengdeng? Darat, warsiantay’ ngarud ida iti darat, kabsat, ‘tay napino a darat, limogam Iti naderder a silit’ sairo. Warsiantay’ iti darat ti mulagatda a limmuskabeng Iti ilegal a taba. Mermerantay’ ida a kas pannakamermer dagiti rehistrado A di-makitkita. Mermerantay’ idat’ darat, kabsat, tapno makitada ti saem Ket maramananda ti apgad ti ling-et ken daratayo a makigubgubal Iti bingkol ken bininting adda laeng bagas a maapuy iti bigat ken malem. Tapok, kabsat, uray pay tapok, rumakemka ngarud iti namaga a tapok Ket isut’ intay iwarsi, iwaris, warsiantay’ ida iti kimraang a tapok ti kimriit A kinelleng. Mermerantay’ ida iti tapok ket ipaskadtay’ met ti buteng Iti matada a kirem a kirem. Intay’ ida asinan, daratan, patapoken Tapno maibagasanda ti kababagas ti sao iti pagbagasan ti tao. Ay, ‘maykayon, ‘maykayon dakay’ a kakadua, kapuli iti pitak! ‘Maykayon, dakay’ nga aglulusiaw, mataltalimudaw, ul-ulila Ti desaparecido a puni. Intay’ anguyoban iti pasged ti nakusep A beggang iti kadkad nga intay’ gabgaburan iti dapo. Puyotantay’ A puyotan agingga a rumrumsiken a gil-ayab. Paapuyentay’ pay, latta, Ti pisangpisang a dalikan, ti littik a tayab, ket dinton marba ti kasuoran Iti man rupa, pispis, boksit, paragpag, gurong wenno takiag a maag-agawan. Ay, wen, ‘maykayon, suyatantay’ no nasken iti dara ti darudar! Ngem, ‘maykayon, ‘maykayon, apuyentay’ ti inapuy iti ileleggak ti kabus. Pagsasanguantay’ latta dayta sangkaapuyan nga ayat ken pakinakem. Ay, mangrabiitay’ iti nakaparsuaan ti isem kontra nakaparsuaan ti saem!
18 • Saluyot
SALUONLINE Bisitaen ti saluyotonline.blogspot.com, ti opisial a disso ti Saluyot iti Internet. Wen, a, addan iti Internet ti Saluyot. Apay, kapuy?
Ta nasken a maipablaak dagiti naisangsangayan a balikas.
1st SANIATA PRIZE Panggep ti Saniata Prize ti agbalin a paratignay kadagiti mannaniw nga Ilokano iti panangpartuatda kadagiti baro nga ingas kabayatan met ti panagbigbigda kadagiti kannawidan a porma ti Daniw Ilokano. Marugian iti 2015, agbalin a tinawen daytoy a pasalip. Maipaayan iti pammadayaw a Hall of Fame ti makayalat iti tallo nga Umuna a Gunggona. Dagiti Pagalagadan: 1. Maysa a daniw laeng ti idatag. Saan a makedngan ti tema, porma wenno kaatiddog ti isalip a daniw. 2. Masapul nga orihinal, di pay naipablaak, ken nakasurat iti lengguahe nga Ilokano wenno saan a naipatarus manipud iti sabali a lengguahe ti isalip a daniw. No matakuatan a nabalusingsing daytoy a pagannurotan, maibabawi ti gunggona ket maparitanto metten a makisalip ti autor iti ania man a pasalip ti Saniata Prize. 3. Deadline ti panangidatag: Pebrero 27, 2015. Ye-
mail ti pakisalip iti asseng.tabag@gmail.com iti subject a “1st Saniata Prize� 4. Masapul nga agusar iti nagan iti pluma (pen name) ti mannaniw. Iraman ketdi iti email ti kompleto a nagan, numero iti selpon, ken adres ti pagtaengan wenno opisina. 5. Dagiti premio: 1st Prize: Php2,000.00 ken tallo a libro nga Ilokano; 2nd Prize: Php 1,200 ken dua a libro nga Ilokano; 3rd Prize: Php1,000.00 ken maysa a libro nga Ilokano. 6. Mapadayawan dagiti mangabak inton Abril 17, 2015 bayat ti kombension ti GUMIL Filipinas. 7. Makipagtagikua ti Saniata Prize kadagiti mangabak a daniw ket awan sungsungbatanna kadagiti mannaniw no bilang usarenna dagitoy iti ania man a wagas kas iti pannakaipabuya, pannakaipablaak iti magasin wenno libro, ken pannaipaskil iti social media. Agtalinaed ketdi ti copyright iti autor wenno mannaniw.
SALUANUNSIO No kamengka iti GUMIL Metro Manika ket dika makasurat, makatulongka latta iti Saluyot. Aganunsioka laengen, Kagumilan. Wen, a, tapno adda paggatang dagiti editor iti bond paper ken pagpaseroks iti Saluyot. Maysa a panid: Php500.00; kagudua ti panid: Php300.00; apagkapat ti panid: P200.00. Siempre, agawatkami met latta iti anunsio manipud kadagiti saan a kameng ti GUMIL Metro Manila. Tenkio, Apo!
( Sipol ti panid 10 ) Ng – Nganga: Aramiden no awan mapanunot nga isurat, piman. O – Ortograpia: Puon ti parikut iti nagbaetan dagiti mannurat nga Ilokano ken dagiti sumagmamano a napnuan regget a mangpasantak (kano) iti pagsasao nga Ilokano. P – Palusot: Sungbat ti editor wenno managing editor no ibaga ti mannurat nga agsakit isu a saan a nakapagsubmitir iti sinuratna sakbay ti deadline. Q – Question mark: Marka nga ipan ti editor no saan pay a nakadisidir no ania ti yetnagna a sentensia iti manuskrito. R – Rupanget: Itsura ti editor no medio saanna a magustuan ti basbasaenna a daniw wenno sarita. S – Sal-it!: Ibassawang ti editor no maminsangapulon nga impatulod ti mannurat ti daniw wenno sarita a talaga a dina a magustuan. T – Tanabutob: Reaksion ti medio adda sakit nakemna a mannurat kalpasan nga inungtan ti editorna. U – Ukis-ti-mani!: Kayat nga isungbat ti mannurat iti editorna no nasakit unay ti nakemna iti pannakaungetna. Kasta met laeng ti kuna ti naminsangapulon a nangipatulod iti sarita wenno daniwna ngem di met laengen maawatan ti editorna. V – Vulcanizing shop: Termino a pangliklik kadagiti medio naangin a mannurat tapno saan unay a dumakkel ti uloda. W – Wais: Agdadamo a mannurat a nalaing a mangbulboltit iti editorna. X – Xtraket, Extra a raket: Nayon a pagsapulan malaksid iti regular a trabaho ken regular a raket. Mabalin met nga “extra a baket,” pangtedan iti ganaren iti extra a raket. Y – Yelo: Kapartner ti arak nga mangkadkadua ken ni mannurat no awan ganasna nga agsurat. Mabalin met nga yepyep, maysa pay a rason no apay a saan a makapudno iti deadline-na ni mannurat. Z – ZombIlokano: Awag iti mannurat nga Ilokano a mano nga aldaw a saan a nakaturog gapu iti panagkamat iti deadline.
20 • Saluyot
( Sipol ti panid 10 ) Adda payen padi a mangikarkararag iti pannakaispalko. Ken addada kaduana a babbai a nakapuraw nga agkankanta. Naatakeak kano gayam idiay baniomi. Awan kanon ti puotko idi makitanak ni baket a naikulunikon iti lat-ongan. Nakalitlitemak kano payen idi itaraynak idiay ospital. Siak ngatan ti kagagasatan a mammartek ta nalasatko daydi a didigra iti biagko. Kalpasan daydi, napampanunotko ti kinadungngo ni baketko kaniak. Ngem sabagay, nupay mammartekak, diak nagbabartekan ni baket. Diak pulos kinabkabil. Intedko amin a respeto kenkuana agraman dagiti dua nga annakmi. No diak dinungdungngo wenno impasagepsep ti panagayatko iti pamiliak, amangan no saandak nga inyospital idi naatakeak! Hu, intuloymi ngata ket koman ken ni Lakay Pedro ti naginninuman. Gapu kadagitoy a pagteng, napanunotko ti nagretiro iti serbisio (early retirement). Sagrapek metten, a, ti ganas ti agbiag ta napigsaak pay. Nayat met ni baket. Ket kas premiok, impromotnak kas Floor Manager idiay balay. Gapu ta nasapa a sumsumrek ni baket ken dagiti annakko iti agtrabahoda, alas kuatro pay laeng iti parbangon, agisagsaganaakon iti pamigat ken balonda. Inton makapanawda, isamirakton ti agdalus, sa kalpasanna, aglabaak. Aldawton no makaiwakasak. Pagpiaanna, saanakon nga agluto iti pangngaldaw ta dagiti met la tarakenmi nga aso ken pusa ti kaduak a mangan. Ipapudotko lattan ti kanek. Pagpalpalpaak, bumasaak met bassit iti Bannawag. Ngem no mumalemen, iruarkon ti bisikletak ta innak makitienda iti pangmalemmi. Pasaray mapanko sukonen ni baket idiay trabahona ta siak ti mangbitbit kadagiti gargaretna. Sa inton addakamin iti balay, isaganak ti meriendami. Aglutoakto manen iti pangrabii, aginnaw, agidalimanek kadagiti wara… Ag-General Cleaning-ak iti bigat ti Sabado. Agplansaak iti malem. Mapankami makimisa ken baket iti bigat ti Domingo. Aglutoak iti pinapaitan a pangaldawmi ta kaayayo ni baket nga arub-oben. Kastoy gayam ti obra ti Floor Manager. Taltalloda nga iserbiak ngem ad-adu nga amang ti obrak ngem idi addaak iti serbisio a ti sangapagilian ti pagserserbiak. Ngem adda napaneknekak: naragsakak a mapagserbiak ti pamiliak. Uray awan masao a superior-ko ta ditoy balay ket open rank, nagtalinaed ti disiplinak. Kasla simmingpetak sa pay ketdi ta malagipko ket diak met gayam agbarbarteken! Ken no makitkitak ni baketko kasla kanayon a kumalkalay-atak idiay langit!
Naragsak a Maika-48 nga Anibersario, GUMIL Metro Manila! Natalinaay a Paskua kadagiti pada a mannurat!
Para iti order iti Filipinas, ag-text iti 0921 602 1938, kadagiti adda iti abrod, ag-e-mail iti junbum@aol.com
Impablaak ti Pablaakan ti GUMIL Metro Manila. Para iti order, ag-text iti 0905 212 0273.