Woord vooraf ‘Nooit meer’ Jaarlijks overlijden in Nederland ongeveer 140.000 mensen. Mensen die zich daar direct bij betrokken voelen zijn ouders, partners en (klein)kinderen. Wanneer we daar vervolgens andere familieleden, vrienden, collega’s, kerkleden en buren bij rekenen, komen we op enkele miljoenen mensen die jaarlijks met de dood worden geconfronteerd. De dood hoort bij het leven zeggen we, maar die nuchtere constatering betekent niet dat we er aan gewend raken wanneer het ons persoonlijk raakt. De dood went nooit. Ieder mens is uniek, ieder overlijden ook. Het levensverhaal en de persoonlijke omstandigheden zullen altijd weer anders zijn. De gevoelens van nabestaanden eveneens. De beleving van een verlies is zo persoonsgebonden. ‘Je loopt met een houten been’, zei een vrouw eens, die een zoon had verloren. Je leven wordt niet meer zoals voorheen. Er komen heus wel goede dagen, je kunt na verloop van tijd ook weer lachen maar het blijft altijd ánders. Anders, want je man of je vrouw, je kind of je kleinkind, je broer of je zus, je vader of je moeder, je vriend of je vriendin is er niet meer. Langzamerhand ga je beseffen dat je leven onherroepelijk is overgegaan in een nieuwe en onwennig lege tijd van ‘nooit meer’. Voor een ieder die iemand heeft verloren, door de dood is kwijtgeraakt en met pijn in het hart moest afstaan, is dit boek bedoeld. De inhoud kan een spiegel zijn waarin je jezelf herkent, een spiegel die iets van je eigen levenservaringen en gevoelens reflecteert. We kunnen niet door deze spiegel heen zien, omdat hij door de raadselen van ons leven is omhuld, zoals 1 Korintiërs 13:12 zegt. Maar hoe voorlopig en onvolkomen ook, door die spiegel valt er ook een spoor van Licht op ons bestaan. 11
Mogen de woorden van God en van mensen in dat perspectief worden gelezen en ontvangen, opdat ze de weg mogen wijzen naar Hem. Evert Pieter van der Veen
12
Troost vinden Abraham was inmiddels op hoge leeftijd gekomen en de heer had hem in alle opzichten gezegend. Abraham [zei] tegen zijn oudste knecht: ‘… Ik wil dat je naar het land gaat waar ik vandaan kom, naar mijn familie, en dat je daar voor mijn zoon Isaak een vrouw zoekt.’ (…) Rebekka en haar dienaressen maakten zich klaar, bestegen de kamelen en reden achter de knecht aan. Zo vertrok hij, met Rebekka. Isaak, die in de Negev woonde, was naar de bron Lachai-Roï geweest. Tegen het vallen van de avond ging hij het veld in om daar te treuren. Toen hij opkeek zag hij plotseling kamelen naderen. Ook Rebekka keek op. Zodra ze Isaak zag, liet ze zich van de kameel glijden. ‘Wie is die man die ons daar in het veld tegemoet komt?’ vroeg ze aan de knecht. ‘Dat is mijn meester,’ antwoordde hij. Daarop bedekte ze zich met haar sluier. De knecht vertelde Isaak wat hij allemaal gedaan had. Daarna bracht Isaak Rebekka naar de tent van Sara, zijn moeder. Hij nam haar tot vrouw en ging van haar houden. Zo vond Isaak troost na de dood van zijn moeder. Genesis 24:1-2, 4, 61-67
Iemand die je lief is overlijdt en je komt alleen te staan. Het leven wordt ingrijpend anders. Lieve mensen zoeken je op, luisteren naar je verhaal en leven hartelijk met je mee. Mensen willen graag iets voor je doen, ze bieden hun lieve hulp aan en geven je ook goedbedoelde adviezen. Dikwijls hebben die raadgevingen het karakter van afleiding zoeken: ‘Kom eens bij mij koffiedrinken’, ‘Word lid van ons koor!’, ‘Zullen we samen een weekendje weggaan?’ 13
Afleiding is goed op z’n tijd. Je moet niet altijd thuis zitten, dan blijf je gemakkelijk steken in je verdriet. Maar als je teveel uit huis bent, loop je misschien weg voor je verdriet. Al die bezigheden die je opzoekt om maar niet teveel te hoeven nadenken, het vele vrijwiligerswerk waar je je in verliest, kan een vlucht worden. Abraham is als weduwnaar aan de avond van zijn leven gekomen en voelt zich verantwoordelijk voor zijn enige zoon. Hij merkt dat de tijd voor een nieuwe generatie in het verbond van God en mensen is gekomen. De grenzen van de gaande en komende generatie komen in zicht. Isaak treurt in het veld om het verlies van zijn moeder. In de stilte van de avond laat hij zijn gedachten gaan. In de ruimte van het veld is er niemand die zijn tranen ziet, behalve God. Wanneer Isaak en Rebekka elkaar zien, gaan zij eerst naar de tent van Sara. Dit is de plek waar zij het meest wordt gemist en waar ze haar levensjaren heeft doorgebracht. Al is het hier nu leeg en stil, de sfeer van Sara is nog duidelijk aanwezig, want alles in deze tent herinnert aan haar. Zij is er niet meer, maar de verbondenheid in liefde blijft. Sara’s tent wijst naar haar leven én naar haar dood. De komst van Rebekka betekent voor Isaak een welkome áfleiding. Het leven neemt een nieuwe wending, alles krijgt weer glans. De dag van morgen wenkt en zal het gemis van gisteren verzachten. Eindelijk een nieuwe tijd waardoor je het oude achter je kunt laten! Toch is het opvallend dat Isaak eerst toéleiding zoekt. Hij brengt Rebekka naar de plek waar het gemis in zijn leven het meest voelbaar is. Hij loopt daar niet voor weg en maakt haar deelgenoot van zijn levensverhaal. De tent, met alles wat aan zijn moeder herinnert, biedt Isaak de gelegenheid om dit gemis met haar te delen. Dat doet je goed: herinneringen ophalen, uiting geven aan je diepere gevoelens, de ander vertellen wat er in je leven is gebeurd. 14
Deze toeleiding gaat aan de aeiding vooraf. Sara’s tent is het snijpunt van verleden en toekomst, en staat voor de vrouw van wie Isaak afscheid heeft moeten nemen, de vrouw die hem ooit het leven gaf, en de vrouw die zijn leven een nieuwe dimensie zal geven, de vrouw die zijn bondgenoot in het leven zal worden. Zo gaat Isaak beHet leven neemt wust om met het gemis dat achter hem ligt en toch als een schaduw met hem meeloopt. Tegelijk laat hij ook een nieuwe Gods nieuwe zonnestralen in zijn leven toe en koestert ze dankbaar. wending, alles Sara was voor hem een kostbaar en een kwetsbaar mens. krijgt weer glans Maar Isaak staat ook open voor nieuwe mensen die God op zijn weg brengt. Met Rebekka kan hij zijn levensverhaal delen en samen met haar de toekomst ingaan. Zo vind Isaak troost, zo kun je zelf ook troost vinden door weloverwogen toeleiding.
15
16
Hoe kostbaar is een kwetsbaar mens Verraadt ons aller angst zich niet in wie het leven weerloos liet? De glasglans stemt de blazer mild. De kaarsvlam vormt de hand tot schild. De krokus wijst beton zijn grens. Hoe kostbaar is een kwetsbaar mens. Okke Jager (1929 -1992)
17
18
Zegen van Sint Patrick De Heer zij voor u om u de juiste weg te wijzen. De Heer zij achter u om u in de armen te sluiten en te beschermen tegen gevaar. De Heer zij onder u om u op te vangen wanneer u dreigt te vallen. De Heer zij in u om u te troosten als u verdriet hebt. Hij omgeve u als een beschermende muur wanneer anderen over u heenvallen. De Heer zij boven u om u te zegenen. Zo zegene u God, vandaag, morgen en in eeuwigheid. Amen. Sint Patrick, Ierse monnik, 385 – 461 19
20