De website www.occg.nl is vooral met het oog op deze cursusfunctie ontwikkeld. Als u zelf een cursus wilt beginnen, kunt u deze registeren op www.occg.nl via het registratieformulier. U vindt op deze website alle informatie die nodig is om een cursus te organiseren. U kunt er materialen bestellen (handleiding, dvd voor cursusleiders, promotiematerialen e.d.), tips uitwisselen en vragen stellen. Op deze website vindt u ook de link naar de IZB. Deze landelijke organisatie met een hoofdkantoor in Amersfoort houdt zich bezig met zending in Nederland en zorgt voor de verspreiding van de cursusmaterialen van de Oriëntatiecursus christelijk geloof. Op de website www.izb.nl vindt u alle verdere gegevens.
Het boek dat u nu in handen hebt leent zich uit stekend als leesboek voor zelfstudie. Het geeft u een schat aan informatie over het christelijk geloof, de Bijbel, de persoon Jezus Christus en de manier waarop christenen leven. Dit boek kan echter ook heel goed worden gebruikt als cursusboek. Het bevat het cursusmateriaal voor de Oriëntatiecursus christelijk geloof. Wie de kans heeft om aan een Oriëntatiecursus christelijk geloof mee te doen, zal merken dat het groepsgesprek een extra dimensie toevoegt aan de inhoud van het boek. Deze cursus bestaat sinds 1994 en wordt op allerlei plaatsen in Nederland aangeboden. Het cursusmateriaal bestond tot nu toe uit een map met losse katernen. Nu is het dus een boek.
We wensen u veel plezier met dit boek en – eventueel – de cursus!
5 Een leesboek en een cursusboek
OCG_bw_LC.indd 5
08-05-12 15:25
Voorwoord
9
Deel 2 De Bijbel
33
2.1
Inleiding
33
Het meest verkochte boek ter wereld
33
Deel 1 De christelijke boodschap
11
2.2
1.1
Inleiding
11
1.2
Bestaat het christelijk geloof?
11
2.3 Een paar belangrijke gegevens over de Bijbel
33
1.3
Een paar basisbegrippen
11
2.4
35
1.4
Levensvragen
12
1.5
Is er een antwoord op de levensvragen?
14
2.5 De geschiedenis van het Oude Testament in vogelvlucht
38
1.6
Is er een God met wie contact mogelijk is? 15
2.6 De geschiedenis van het Nieuwe Testament in vogelvlucht
40
1.7
Wat is het doel van de wereld?
17
2.7
Indeling van het Oude Testament
41
1.8
Gods bedoeling met mensen
18
2.8
Indeling van het Nieuwe Testament
43
1.9
Een spaak in het wiel: zonde!
18
2.9
De Bijbel: een vastgesteld aantal boeken
45
1.10
Gods dilemma
22
1.11
Gods weg uit het dilemma
23
2.10 Wat maakt de bijbelboeken zo bijzonder voor christenen?
45
1.12
Herstel van relaties
25
2.11
Verschillende visies op de Bijbel
48
1.13
Gods nieuwe begin als Jezus terugkomt
27
2.12
Het gaat om de uitgangspunten
49
1.14
Samenvatting van de christelijke boodschap 29
2.13
Drie Nederlanders over de Bijbel
50
1.15
Waarop is dit alles gebaseerd?
29
2.14
Tips voor wie de Bijbel begint te lezen
52
Vragen bij deel 1
30
Vragen bij deel 2
53
Nederlandse vertalingen
7 Inhoud
OCG_bw_LC.indd 7
08-05-12 15:25
Deel 3 Jezus Christus
55
Deel 4 Leven als christen
79
3.1
Inleiding
55
4.1
Inleiding
79
3.2
De geboorte en jeugd van Jezus
56
4.2
Wat is een ‘christen’ eigenlijk?
79
3.3
Begin van Jezus’ optreden als leraar
57
3.4
Het Koninkrijk van God
58
4.3 De betekenis van Jezus’ sterven en opstanding
80
4.4
Bekering: wat is dat?
85
3.5 Ontmoetingen van Jezus met de mensen om Hem heen
59
4.5
Bidden: hoe en waarom?
87
3.6
Gelijkenissen
61
4.6
Het lezen van de Bijbel
90
3.7
De Bergrede
63
4.7
De rol van de kerk
91
3.8
Wonderen: richtingwijzers naar God
65
4.8
Kerkelijke stromingen in Nederland
94
3.9
Tegenstanders en volgelingen
66
4.9
Doop en Avondmaal
98
3.10
Jezus’ lijden, sterven en opstanding
68
4.10
Leven als christen
100
3.11
Jezus: zowel mens als God
70
Vragen bij deel 4
104
3.12 Argumenten voor Jezus’ opstanding uit de dood
73
Bijlagen
107
3.13 Buitenbijbelse gegevens die de evangeliën ondersteunen
74
1
Landkaartjes
107
3.14
Jezus in de Koran en in de Bijbel
75
2
Tijdbalk
109
Vragen bij deel 3
78
3
Christelijke feestdagen
111
4
Jodendom, christendom, islam
113
5
De bijbelboeken
115
Verklarende woordenlijst
119
Literatuur
127
8 Oriëntatie I cursus christelijk geloof
OCG_bw_LC.indd 8
08-05-12 15:25
Met het oog op deze toenemende belangstelling is de Oriëntatiecursus christelijk geloof ontstaan, waarvan dit boek het cursusmateriaal bevat. Het doel van de cursus is om de deelnemer een overzicht te geven van de basis van het christendom als godsdienst.
Gedurende vele eeuwen is de Europese cultuur sterk beïnvloed geweest door het christelijk geloof. De kerk had een centrale plaats in het geheel van de maatschappij. Een groot deel van de bevolking was er lid van. Zondag aan zondag, en vaak ook op tussengelegen dagen, bezocht men trouw de kerk. Het hele maatschappelijke leven was sterk beïnvloed door het christendom: de wetgeving, het onderwijs, de literatuur, de schilderkunst, de sociale hulpverlening, enzovoorts.
Het boek is als volgt opgebouwd. Deel 1 geeft de hoofdlijn van het christelijk geloof weer. Wat geloven christenen met betrekking tot God? Wat zien ze als het doel van het leven? Anders gezegd: waar draait het allemaal om in de christelijke boodschap? Deel 2 gaat over de Bijbel. Dat is de bron waaruit christenen putten. Op die Bijbel is het christelijk geloof gebaseerd. Maar wat is de Bijbel voor een boek? Wie schreef het en met welke bedoeling? Waarom hechten christenen er zoveel waarde aan? Deel 3 behandelt de persoon van Jezus Christus. In het christelijk geloof staat Hij centraal. Wie was Hij? Wat is er over Hem bekend? Hoe verliep Zijn leven? Wat was Zijn boodschap? Deel 4 gaat over het leven als christen in de praktijk van alledag. Wat betekent het om christen te zijn? Aan de orde komen onder meer het gebed, de kerk en keuzes die christenen maken in hun levensstijl. Het boek sluit af met enkele bijlagen bij dit cursusmateriaal. Er zijn landkaartjes opgenomen, een tijdbalk, een verklarende woordenlijst en een lijst met titels van boeken voor wie verder wil lezen.
In de 20e eeuw veranderde dit beeld volkomen. Vooral na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal mensen zonder kerkelijke achtergrond enorm toe. Veel christelijke organisaties kregen er moeite mee om hun christelijke identiteit in te vullen. De invloed van de kerken nam erg af. Veel mensen rekenden bewust af met hun kerkelijke verleden. Nu, in de 21e eeuw, zien we echter weer een groeiende belangstelling voor geloof en godsdienst. Velen hebben de indruk dat ‘er meer is tussen hemel en aarde’. Ook in de media neemt de aandacht voor religie toe. Tegelijkertijd voltrekt zich in de kerken ook een veranderingsproces. Juist omdat het aantal kerkleden afneemt, is het voor degenen die blijven een veel bewustere keus om christen en lid van een kerk te zijn. Daardoor praten christenen gemakkelijker over hun geloof en blijken er nogal eens mensen in hun omgeving te zijn die interesse hebben in het christendom.
9 Voorwoord
OCG_bw_LC.indd 9
08-05-12 15:25
Aan het eind van elk van de eerste vier delen is een aantal vragen opgenomen. Bij het zelf doorlezen van dit boek kunnen die gebruikt worden door lezers die niet alleen geïnformeerd willen worden, maar zichzelf ook een mening willen vormen. Het nummer van de vraag geeft aan bij welke paragraaf de betreffende vraag hoort. Sommige stukken tekst zijn gedrukt in een kleiner lettertype. Het gaat dan om een nadere uitwerking of een voorbeeld. Deze gedeelten zijn niet essentieel voor het begrijpen van de grote lijn. Ten slotte nog dit. In de loop van de jaren heb ik heel wat oriëntatiecursussen mogen geven. Elke keer heb ik weer genoten van de gesprekken die we op die avonden voerden. Allerlei reacties zijn verwerkt in de diverse nieuwe drukken van het cursusmateriaal, en nu in dit boek. Ook hebben verschillende mensen de tekst meegelezen en veel goede tips gegeven. Alle cursisten en meelezers ben ik heel dankbaar! De onvolkomenheden die deze cursus ongetwijfeld bevat blijven vanzelfsprekend voor mijn rekening. Het christelijk geloof is de moeite van het bestuderen zeker waard. Als u als lezer van dit boek deze mening met mij gaat of blijft delen, is wat mij betreft het doel bereikt! Voorjaar 2012 René van Loon
10 Oriëntatie I cursus christelijk geloof
OCG_bw_LC.indd 10
08-05-12 15:25
geloof? Beweren de verschillende kerken geen tegengestelde dingen? Tot op zekere hoogte is dat waar. Het is vrijwel onmogelijk om de boodschap van het christendom zo te formuleren dat alle christenen zich erin kunnen herkennen. Toch is er zeker een hoofdlijn, een rode draad. In deze cursus is geprobeerd om die hoofdlijn, de kern van het christelijk geloof, weer te geven. Daarbij geldt dat iedere christen de dingen weer anders onder woorden brengt. De één legt dit accent, de ander vindt iets anders weer belangrijker. Daardoor vullen christenen elkaar ook aan. Maar uiteindelijk gaat het om hetzelfde. Het is dus wel mogelijk om van het christelijk geloof te spreken. Maar het is belangrijk om te blijven bedenken dat verschillende christenen verschillende accenten leggen. Soms zal dat in deze cursus ter sprake komen, soms gaat dat voor een eerste oriëntatie te ver. Ook na de cursus valt er dus nog het nodige te ontdekken.
1.1 Inleiding In dit eerste deel beginnen we met enkele inleidende opmerkingen (paragraaf 1.2) en het omschrijven van een paar basisbegrippen (1.3). Vervolgens gaan we meteen naar een heel fundamentele vraag: hoe weet je eigenlijk of er een God bestaat? We zullen zien welke redenen christenen hebben om in het bestaan van een God te geloven (1.4 tot en met 1.6). Hierna zullen we met zevenmijlslaarzen de hoofdlijnen van het christelijk geloof volgen (1.7 tot en met 1.14). Ten slotte komen we uit bij de vraag: waarop is die hele ‘geloofsleer’ nu eigenlijk gebaseerd? Hoe weet je of het allemaal klopt (1.15)? En dat brengt ons bij het onderwerp van het volgende deel: de Bijbel. 1.2 Bestaat het christelijk geloof? Voordat we ons in het christelijk geloof gaan ver diepen, moeten we eerst nog een vraag vooraf behandelen: bestaat er wel zoiets als het christelijk geloof? Verspreid over de hele wereld zijn honderden miljoenen mensen christen. Het ligt daarom voor de hand dat er onder christenen een grote verscheidenheid aan opvattingen en tradities bestaat. In verschillende tijden en verschillende culturen zijn en worden verschillende accenten gelegd. Kun je dan nog wel spreken over het christelijk
1.3 Een paar basisbegrippen De woorden ‘christelijk’ en ‘christen’ hebben te maken met ‘Christus’. Een christen is een volgeling van Jezus Christus. Jezus leefde rond het begin van onze jaartelling. Hij maakte deel uit van het Joodse volk en leefde in Galilea en Judea, het huidige Israël. Hij is ongeveer 33 jaar oud geworden en heeft van zijn 30e tot zijn 33e
11 Deel 1 I De christelijke boodschap
OCG_bw_LC.indd 11
08-05-12 15:25
Joodse volk en is nog steeds het heilige boek van de religieuze Joden. • Nieuwe Testament: tweede deel van de Bijbel, dat een beschrijving geeft van Jezus’ leven en het begin van het christendom. Oorspronkelijk geschreven in het Grieks. • Evangelie: afgeleid van een Grieks woord (eu-angelion) dat betekent: ‘goede boodschap’. In het Nieuwe Testament vinden we vier ‘evangeliën’, geschriften waarin het leven en de leer van Jezus worden beschreven. Daarnaast wordt ook de boodschap van het christendom ‘het evangelie’ genoemd.
levensjaar als leraar opgetreden. Christenen noemen Hem vaak ‘de Heer Jezus Christus’ of in een wat oudere spelling ‘de Here Jezus Christus’. Over deze namen het volgende: • Jezus: oorspronkelijk ‘Jesjoea’, een Hebreeuwse naam die betekent: ‘De Heer geeft herstel, redding’. • Christus: een Grieks woord, waarvan de betekenis luidt: ‘Gezalfde’. Het Hebreeuwse woord daarvoor is ‘Messias’. In de Oudheid werden mensen in een belangrijke functie (bv. die van koning) ingewijd door hen met olie te zalven. ‘De Gezalfde’ was in het Jodendom degene naar wiens komst reikhalzend werd uitgezien, en van wie men verlossing verwachtte. • Heer of Here: de Joodse aanduiding voor God, de christelijke aanduiding voor zowel God als Jezus. Deze benaming geeft aan dat de gelovige God (Jezus) erkent als degene die macht, heer-schappij heeft.
Kortom: het christelijk geloof heeft te maken met God en met Jezus Christus, die beide door de christenen ‘Heer’ worden genoemd, en over wie we kunnen lezen in de Bijbel. 1.4 Levensvragen Om welke ‘goede boodschap’ draait het in de Bijbel? Deze boodschap heeft alles te maken met een aantal essentiële levensvragen waar we als mensen allemaal mee te maken hebben.
Een paar andere belangrijke begrippen zijn: • Bijbel (van het Griekse biblia, dat ‘boeken’ betekent): het boek waarop het christelijk geloof gebaseerd is. Andere aanduidingen voor de Bijbel zijn ‘de Schrift’, ‘de Schriften’ en ‘de Heilige Schrift’. • Oude Testament: eerste deel van de Bijbel, geschreven in de tijd voordat Jezus op aarde leefde. Oorspronkelijk geschreven in het Hebreeuws. Het Oude Testament beschrijft de geschiedenis van het
Veronderstel dat op een oude zolder een teddybeer tot leven kwam. Die zou dan allerlei vragen kunnen gaan stellen, bv.: - ‘Wat zie ik om mij heen?’
12 Oriëntatie I cursus christelijk geloof
OCG_bw_LC.indd 12
08-05-12 15:25
Het is met ons als mensen op deze aardbol niet zoveel anders gesteld dan met deze teddybeer. We stellen onszelf dezelfde vragen. Waar komen we toch vandaan? Waarom zijn we hier? Wat heeft het leven voor zin? En ook: waar gaan we naar toe als ons leven hier ten einde loopt?
- ‘Waarvoor ben ik er, wat is mijn doel?’ - ‘Waar kom ik vandaan?’ - ‘Zou iemand mij gemaakt hebben?’ Zo zou hij op zoek kunnen gaan naar allerlei aanwijzingen op die stoffige zolder, die hem meer duidelijkheid zouden kunnen geven. Misschien zou hij wel foto’s tegenkomen, met daarop steeds dezelfde personen. Maar zou hij ooit zeker kunnen weten of die personen ook echt bestaan? En áls die mensen echt bestaan, zouden die hem dan gemaakt hebben of zou hij bij toeval ontstaan zijn? Zou eigenlijk niet de hele situatie een gevolg zijn van toeval? Gewoon een samenloop van omstandigheden? Zodat hij net zo goed een stoel als een beer had kunnen zijn? Onze teddybeer zou waarschijnlijk heel wat aan de weet kunnen komen op zijn zolder. Misschien zou hij zelfs een doe-het-zelf-boekje vinden over ‘Hoe maak ik teddyberen?’ Maar uiteindelijk zou hij op grond van zijn eigen onderzoek heel weinig echt zéker kunnen weten. Zo zou het onduidelijk blijven of er nog mensen leefden in het huis. Het zou zelfs niet zeker zijn of de mensheid als geheel nog niet zou zijn uitgestorven. Maar als ons beertje op een goede dag gerommel op de zoldertrap zou horen en het hoofd van een mens zou zien verschijnen, als hij contact zou krijgen, dán zou hij zeker zijn. En hij zou antwoord kunnen krijgen op zijn vragen!
Je zou je kunnen afvragen of het wel zin heeft om al die diepzinnige vragen te stellen. Kun je niet beter gewoon leven bij de dag? Gewoon genieten van wat je krijgt, omdat je toch nooit weet wat de dag van morgen brengt? En trouwens: leiden al die ingewikkelde vragen niet af van wat echt belangrijk is: mensen in nood helpen, je inzetten voor de natuur, werken aan een betere wereld? Als je er zo tegenaan kijkt, maak je een tegenstelling: nadenken over levensvragen staat dan tegenover het genieten van elke dag en het helpen van een ander. De Bijbel maakt deze tegenstelling niet. Je kunt juist méér van elke dag genieten als je zicht hebt gekregen op je oorsprong en op het doel van je bestaan. Je beseft dan des te meer de waarde van het leven. Zo is het vaak ook bij mensen die ernstig ziek zijn geweest. Zij hebben ontdekt dat het niet vanzelfsprekend is om te leven, zij hebben vaak meer dan anderen nagedacht over wat belangrijk is, en genieten des te meer van elke dag. En juist naarmate je de waarde van het leven meer beseft, zet je je ook meer in voor een ander.
13 Deel 1 I De christelijke boodschap
OCG_bw_LC.indd 13
08-05-12 15:25
Sommige mensen zeggen: ‘Voorwaarde A is niet reëel. Er is helemaal geen God. Dat er leven op aarde is, is puur een toevallige samenloop van omstandigheden, van bepaalde scheikundige en biologische processen. Omdat mensen bang zijn voor het grote lege heelal, omdat ze troost zoeken in de ellende van de wereld, hebben ze een God bedacht. Maar die God is een illusie.’ Dit is de atheïstische visie. Een bekend atheïst was Karl Marx (1818-1883). Hij noemde godsdienst ‘opium van het volk’, een fopspeen in handen van de rijken om de armen zoet te houden: ‘Rustig maar, je hebt het hier wel ellendig, maar als je braaf bent kom je straks in de hemel.’
1.5 Is er een antwoord op de levensvragen? Als er een persoonlijke God zou zijn die alles gemaakt zou hebben en we zouden Hem onze vragen kunnen voorleggen, zou Hij er antwoord op kunnen geven. Het heelal en het leven zouden dan niet bij toeval zijn ontstaan, maar bewust door Hem gemaakt zijn. En als dat zo is, zal Hij dat best met een bepaald doel gedaan hebben. Als we vervolgens dat doel te weten zouden komen, zou dat een heleboel duidelijkheid kunnen geven. We zouden dan weten waarom we er zijn als mensen. We zouden ook weten wat het doel van ons leven is, en hoe we dat doel kunnen nastreven om tot ons recht te komen. En ten slotte zouden we weten waar het met ons en met deze wereld naartoe gaat. Het contact met deze God zou dus voor ons net zo verhelderend kunnen zijn als het contact van de teddybeer met de mensen op de zoldertrap.
Naast atheïsten zijn er ook ietsisten. Een ietsist is iemand die zegt: ‘Er zal best “iets” zijn. Maar wat dat “iets” is, wie of wat die hogere macht is, zullen wij als mensen nooit weten. Want deze hogere macht kun je niet zien, horen of voelen. Er is waarschijnlijk wel een hogere macht, maar contact met die macht is onmogelijk.’ Dus een ietsist gelooft dat aan voorwaarde B nooit voldaan kan worden. De meeste mensen in onze West-Europese cultuur zijn niet zozeer overtuigde atheïsten of overtuigde ietsisten. Velen houden het meer open, of er een God is en of die God Zich laat kennen. Wie vanuit een open houding zoekt, kan de argumenten die godsdienstige mensen op tafel leggen, eerlijk wegen.
Dus: A. als er een God is, en B. als het mogelijk is om met Hem in contact te komen, kunnen wij als mensen zicht krijgen op - ons verleden (waar komen we vandaan?), - ons heden (wat is de bedoeling van ons leven?), en - op onze toekomst (waar gaan we na onze dood naartoe?).
14 Oriëntatie I cursus christelijk geloof
OCG_bw_LC.indd 14
08-05-12 15:25
1.6 Is er een God met wie contact mogelijk is? Mensen die een bepaalde godsdienst aanhangen, geloven dat er wel degelijk een God is, en ook dat je met die God contact kunt leggen. Zo geloven bijvoorbeeld christenen, moslims en joden in een persoonlijke God. Dat wil dus zeggen: een God die als persoon leeft, denkt, voelt, handelt, liefheeft, enzovoorts. Mensen geven verschillende redenen aan voor hun geloof in God. Hier volgen enkele: (a) Veel gelovigen zeggen: ‘Kijk eens naar de natuur. Wat zit die toch ongelooflijk mooi in elkaar! Dat kán toch geen produkt van het toeval zijn? Als je bijvoorbeeld ziet hoe een kindje groeit in de buik van de moeder, hoe er in negen maanden een mensje ontstaat met alles erop en eraan, dat is toch niet te geloven?! Daar moet God toch de hand in hebben?’
Alle eeuwen door hebben mensen zich verbaasd over de kunstige manier waarop een mens in elkaar zit. De geboorte van een baby is voor veel mensen dan ook aanleiding om zich actief bezig te gaan houden met vragen rondom geloof en God.
(b) Een andere reden die mensen aangeven is dat wereldwijd gezien verreweg de meeste mensen geloven dat ‘er meer is’. Slechts een heel klein deel van de wereldbevolking gelooft dat er géén God is. Nu zegt dat op zichzelf niets: mensen kunnen zich collectief vergissen. Maar, zo luidt de redenering, dit veel voorkomende geloof lijkt erop te wijzen dat de mens erop gemaakt is om contact te hebben met een hogere macht, net zoals een mens erop gemaakt is om regelmatig te eten. ‘Het is niet voor niets dat je honger hebt als je niet eet,’ zegt men dan. ‘Zo is het ook niet voor niets dat bijna elk mens contact zoekt
met “het hogere”. De mens is daarop ingesteld, hij heeft een vacuüm in zich dat alleen door God gevuld kan worden. Dat wijst erop dat de mensheid door een “God” is gemaakt.’ (c) Een volgende reden is de persoonlijke ervaring. Veel mensen kunnen vertellen over allerlei manieren waarop zij God hebben ervaren in hun leven, bijvoorbeeld doordat hun gebed werd beantwoord of doordat ze achteraf een duidelijke lijn in hun leven herkennen, die in hun ogen geen toeval meer kan zijn.
15 Deel 1 I De christelijke boodschap
OCG_bw_LC.indd 15
08-05-12 15:25