ΜΜΕ: ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

ªª ∂:

789963

620630

620630

·ÚÌ›‰·

¤˜

9

789963

ÈÛÙ

9

ÁˆÓ

ªª∂ πÛÙÔÚ›·

www.armidapublications.com

ª ª ∂ : ª¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜

ˆÙ·

ISBN 9963-620-63-0

ISBN: 978-9963-620-63-0

Ú

ISBN 9963-620-63-0

∞ ƒ ª π ¢ ∞

ηÈ

Το βιβλίο διανθίζεται από πλούσιο οπτικό υλικό, φωτογραφίες, ιστορικά πρωτοσέλιδα εφημερίδων, σκίτσα, γελοιογραφίες κ.ά.

˜

Στη μονογραφία αυτή εξετάζονται συνοπτικά οι πιο σημαντικοί σταθμοί στην ιστορική πορεία του κυπριακού Τύπου: η αποικιοκρατία, ο αγώνας της ΕΟΚΑ, η ανεξαρτησία και τα μεταποικιακά κατάλοιπα, οι διακοινοτικές ταραχές 1963-1964, η τρομοκρατική δράση της ΕΟΚΑ Β΄, το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή του 1974, η μετάβαση στη νεωτερική εποχή, η απορρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, η ευρωπαϊκή εναρμόνιση, η δημιουργία πανίσχυρων συγκροτημάτων Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, το παρόν και μέλλον στην ψηφιακή εποχή.

Ù˘Ú

Εξέδωσε τα βιβλία «Κύπρος 1972-1974. Με αίμα στέριωσε η Δημοκρατία. Ιστορική ανάλυση, ντοκουμέντα και μαρτυρίες για την αντίσταση στη Χούντα και την ΕΟΚΑ Β΄» (2004), «Μαθήματα δημοσιογραφίας. Τα κριτήρια για την αξιολόγηση και την ιεράρχηση των ειδήσεων» (2005) και «Γελοιο-γραφώντας την Ιστορία του Κυπριακού. Κωμικές αναπαραστάσεις τραγικών γεγονότων» (2008). Συνέγραψε πλήθος άρθρων για θέματα που άπτονται των ΜΜΕ και της Ιστορίας της Κύπρου.

Διώξεις, φυλακίσεις, κακοποιήσεις, βομβιστικές επιθέσεις, λογοκρισία, αντιπαλότητες, εξαγορά συνειδήσεων, αγώνες για την ελευθερία έκφρασης και για τη δημοκρατία είναι όσα βίωσαν οι δημοσιογράφοι στα 130 χρόνια της Ιστορίας του κυπριακού Τύπου (1878-2008).

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

Το 2004 απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα, με την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου και διδάσκει. Παράλληλα, επιμελείται τη στήλη «Αρχείο» με ιστορικά θέματα στην εφημερίδα «Ο φιλελεύθερος», καθώς και το ένθετο περιοδικό «Η Ιστορία της πόλης μου».

∞ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ªª∂ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ–ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Á›ÁÓÂÛı·È ÛÙËÓ ∫‡ÚÔ (1878-2008)

ª¿Ú

Διδάκτωρ του Τμήματος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστημίου Κύπρου. Πραγματοποίησε βασικές και μεταπτυχιακές σπουδές στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ, νυν Αγίας Πετρούπολης, όπου του απονεμήθηκε ο τίτλος ΜΑ in Journalism (1980-1986). Εργάστηκε από το 1986 ως δημοσιογράφος σε διάφορα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ της Κύπρου. Διετέλεσε υπεύθυνος της ένθετης στην εφημερίδα «Ο φιλελεύθερος» περιοδικής έκδοσης «Κύπρος/ Ιστορία» (2002-2003).

ªª∂: ª¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

Στη διαχρονική τους πορεία τα ΜΜΕ επηρεάστηκαν, αλλά και επηρέασαν το πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας, καθορίζοντας την εξέλιξη γεγονότων. Ήταν και είναι ταυτόχρονα μάρτυρες και πρωταγωνιστές της Ιστορίας.

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

ª ª ∂ : ª¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜

∞ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ªª∂ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ–ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Á›ÁÓÂÛı·È ÛÙËÓ ∫‡ÚÔ (1878-2008)

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

ª ª ∂ : ª¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜

·ÚÌ›‰·

| 2008

Copyright © 2008 Δρ. Χρύσανθος Χρυσάνθου Copyright © 2008 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΙΔΑ Λτδ (μέλος Συνδέσμου Εκδοτών Κυπριακού Βιβλίου) www.armidapublications.com ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΗ ΧΟΡΗΓΙΑ: Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Χρήστος Ψάλτης ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ/ΠΑΡΑΓΩΓΗ Eκδόσεις Aρμίδα Λτδ EΚΤΥΠΩΣΗ Regal Printing Ltd Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του Εκδότη.

ISBN: 978-9963-620-63-0

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ • Προλεγόμενα • Εισαγωγή: Ο παρεμβατικός ρόλος των ΜΜΕ στην Ιστορία

9 13

1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959) Η έκδοση των πρώτων κυπριακών εντύπων (1878-1931) Το εκκρεμές της (αν)ελευθερίας του Τύπου (1931-1941) Το βαθύ κοινωνικο-πολιτικό ρήγμα (1941-1955) Ο διχασμός για τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959) Η έναρξη της λειτουργίας οπτικοακουστικών ΜΜΕ Ενώπιον του εκβιασμού για διχοτόμηση

15 17 21 23 24 26 27

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

Η πολιτική «στράτευση» του κυπριακού Τύπου (1960-1974) Τα αποικιακά κατάλοιπα στον χώρο των ΜΜΕ Η αντιφατική στάση του Τύπου για τη νέα πραγματικότητα (1960-1963) Η αναβίωση του «οράματος της ένωσης» (1964-1968) Τρομοκρατία και προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών (1969-1970) Η επιχείρηση πραξικοπηματικής κατάληψης της εξουσίας (1971-1974)

79 82 83 85 86 88

3.

3.1.

3.2.

3.3.

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974-2008) Ο Τύπος ως εκφραστικό όργανο κομματικών σχηματισμών Ο κρατικός έλεγχος στα οπτικοακουστικά ΜΜΕ Η «απελευθέρωση» και εμπορικοποίηση των ΜΜΕ

139 141 143 144

Συμπεράσματα Σημειώσεις Ευρετήριο Βιβλιογραφικές πηγές και αναφορές

161 167 169 173

• • • •

Στη διαχρονική τους πορεία τα ΜΜΕ επηρεάστηκαν, αλλά και επηρέασαν το πολιτικο – κοινωνικό γίγνεσθαι, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας, καθορίζοντας την εξέλιξη γεγονότων. Ήταν και είναι ταυτόχρονα μάρτυρες και πρωταγωνιστές της Ιστορίας.

7

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Αυτόπτες μάρτυρες ιστορικών γεγονότων

Πάρτε στα χέρια σας και φυλλομετρήστε έναν παλιό τόμο οποιασδήποτε κυπριακής εφημερίδας. Σας διαβεβαιώ ότι θα νιώσετε ανατριχίλα, βλέποντας να αποτυπώνεται, στις κιτρινισμένες από τον καιρό σελίδες, τόσο αίμα, τόσος πόνος και δάκρυ, τόσο έντονα πολιτικά πάθη, τόση απογοήτευση για προσδοκίες και ελπίδες που διαψεύστηκαν. Οι εφημερίδες κατέγραφαν την ιστορία της κάθε μέρας, όμως μέσα από το πρίσμα των προσωπικών ιδεοληψιών και της συναισθηματικής φόρτισης των δημοσιογράφων. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σχεδόν όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ) και οι δημοσιογράφοι, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, επαγγέλλονται την «αντικειμενική ενημέρωση», παρά τη «στρατευμένη δημοσιογραφία». Η σύγκριση του τότε με το σήμερα με ώθησε στην αναδίφηση σε αναρίθμητους τόμους παλαιών εφημερίδων και σε βιβλία για την Ιστορία της Κύπρου. Αναζήτησα τα νήματα που συνδέουν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων με τα βαθύτερα αίτια και αιτιατά των ιστορικών γεγονότων. Ήταν ουσιαστικά μια πράξη αυτογνωσίας, αφού και ο γράφων, όντας δημοσιογράφος, είναι μέρος του πολυπρόσωπου, πολύπτυχου και καθοριστικού κοινωνικού θεσμού, των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Αυτό ήταν το έναυσμα. Η ιδέα για τη συγγραφή μιας μελέτης με θέμα την ιστορική πορεία του κυπριακού Τύπου καταστάλαξε μέσα μου, όταν διαπίστωσα τον ενθουσιασμό των φοιτητών μου στο μάθημα «Κοινωνιολογία των ΜΜΕ» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Οι ίδιοι οι φοιτητές δήλωσαν ότι αποκόμισαν πρωτόγνωρα βιώματα, παίρνοντας συνεντεύξεις από παλαιότερους και νεότερους δημοσιογράφους, καθώς και από άλλους λειτουργούς των ΜΜΕ. Τα όσα κατέγραψαν οι φοιτητές στις εργασίες τους, με τις προσωπικές μαρτυρίες δημοσιογράφων κ.ά., ίσως δουν κι αυτά το φως της δημοσιότητας, εν ευθέτω χρόνω. Από τη στιγμή όμως, που έθεσα ως στόχο μια επιστημονικά συγκροτημένη μονογραφία, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του μελετητή, ήταν αναπόφευκτη

Από τις δημοσιογραφικές καταγραφές των γεγονότων μπορεί κανείς να αντλήσει «ιστορικά διδάγματα», όμως μέσα από κριτικές αναγνώσεις, διεισδύοντας πίσω από τις γραμμές.

9

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Απομεινάρια μιας εποχής στο τυπογραφείο «Κόσμος» των αδελφών Κυριακίδη. Σε αυτές τις ειδικές θήκες φυλάγονταν τα μολυβένια ψηφία για τη σύνθεση των τίτλων.

η αποστασιοποίηση και η υιοθέτηση της βεμπεριανής αρχής για «αξιολογική ουδετερότητα» του ερευνητή. Η επιστήμη, σε αντίθεση με τη δημοσιογραφία, δεν είναι αρκετό να πείθει, αλλά θα πρέπει και να αποδεικνύει. Γι’ αυτό και στη μονογραφία περιλαμβάνονται τεκμήρια για τους ιστορικούς σταθμούς του Τύπου και για την εξέλιξη των ΜΜΕ στην Κύπρο. Εννοείται ότι η μονογραφία αυτή δεν αποσκοπεί στην πλήρη, έστω σύντομη, καταγραφή της Ιστορίας του κυπριακού Τύπου, αλλά στη σκιαγράφηση ορισμένων σημαντικών σταθμών της ιστορικής του πορείας. Στόχος είναι η κριτική θεώρηση της συμβολής του Τύπου, των ΜΜΕ γενικότερα, στην πολιτική και κοινωνική ζύμωση, ο προβληματισμός για φαινόμενα που παρουσιάζονται σήμερα στον καθοριστικό αυτό κοινωνικό θεσμό, φαινόμενα τα οποία προκαλούν δικαίως ανησυχίες: ο ανταγωνισμός της εντυπωσιοθηρίας, η υπερπληροφόρηση, η κερδοσκοπία, η σκανδαλολογία, η υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών, η απαξίωση της πολιτικής, ο λαϊκισμός, η διαπλοκή. Ίσως η παρούσα μονογραφία να μην ολοκληρωνόταν ή ουδέποτε να δημοσιευόταν, εάν ορισμένοι άνθρωποι δεν συνέβαλλαν στην υλοποίησή της, λόγω και έργω. Γι’ αυτό, επιθυμώ να ευχαριστήσω το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, τους υπεύθυνους και τους λειτουργούς των αρχείων της Ένωσης Συντακτών Κύπρου, του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, της Βιβλιοθήκης του Αρχαιολογικού Μουσείου και του Ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α., τους συναδέλφους φωτογράφους, Ανδρέα Μανόλη και Γιάννη Νησιώτη, τη διεύθυνση και τους συναδέλφους της εφημερίδας «Ο φιλελεύθερος», τον διευθυντή του Ινστιτούτου Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (ΙΜΜΕ), Ανδρέα Σοφοκλέους, τον επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Πέτρο Παπαπολυβίου, τον πρόεδρο του Τμήματος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, αναπληρωτή καθηγητή Κυριάκο Δημητρίου, τον καθηγητή του ιδίου Τμήματος, Σάββα Κατσικίδη, τους φοιτητές μου στο μάθημα «Κοινωνιολογία των ΜΜΕ», τους συναδέλφους δημοσιογράφους που μοιράστηκαν μαζί τους προσωπικές εμπειρίες από την άσκηση της δημοσιογραφίας, καθώς και τον Χάρη Ιωαννίδη και την Κατερίνα Καϊσή του εκδοτικού οίκου «Αρμίδα». Ιδιαίτερα ευχαριστώ εσένα, αγαπητέ αναγνώστη, για το ενδιαφέρον που επέδειξες, παίρνοντας στα χέρια σου αυτό το βιβλίο, σε μια εποχή που θαμπώνει και αποπροσανατολίζει ο λαμπερός κόσμος του σταρ σύστεμ των ΜΜΕ και ο καταναλωτισμός του εύπεπτου ιλλουστρασιόν κουτσομπολιού.

προλεγόμενα προλεγόμενα

Αυτόπτες μάρτυρες ιστορικών γεγονότων

Ευελπιστούμε ότι η έκδοση αυτή θα συμβάλει σε πληρέστερη και βαθύτερη κατανόηση του ρόλου που διαδραμάτισε το κοινωνικό πλαίσιο στη διαμόρφωση των κυπριακών ΜΜΕ και τανάπαλιν.

Δρ Χρύσανθος Χρυσάνθου

11

Το πρώτο ταχυπιεστήριο των τυπογραφείων «Κόσμος» των αδελφών Κυριακίδη, στο οποίο εκτυπώνονταν οι εφημερίδες «Κύπρος», «Ο φιλελεύθερος», «Εθνική» και πολλά άλλα έντυπα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο παρεμβατικός ρόλος των ΜΜΕ στην Ιστορία

Ο Τύπος, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ) γενικότερα κατέχουν κεντρική θέση στο κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι. Διαχέοντας πληροφορίες, γνώσεις, εμπειρίες και συναισθήματα, σε σχέση με γεγονότα και φαινόμενα, τα ΜΜΕ όχι μόνο κατασκευάζουν μιαν εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά επηρεάζουν και συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας, έχουν ένα παρεμβατικό ρόλο στην ιστορική εξέλιξη.1 Η δράση των ανθρώπων καθοδηγείται από τις πληροφορίες και τις γνώσεις που αποκτούν· καθοδηγείται από τις προσωπικές, αλλά και τις διαμεσολαβημένες εμπειρίες τους, από τα συναισθήματα στα οποία γίνονται κοινωνοί. Όταν τα ΜΜΕ αναδεικνύουν ένα θέμα, ένα φαινόμενο ή ένα γεγονός στην ημερήσιά τους διάταξη, προβάλλοντάς το ως «είδηση», ταυτόχρονα αυτό τοποθετείται στη δημόσια ημερήσια διάταξη. Με τον τρόπο αυτό τα ΜΜΕ μπορεί να ωθούν ή να αποτρέπουν τη λήψη αποφάσεων, μπορεί να ωθούν ή να αποτρέπουν την ανάληψη δράσης.2 Τα ΜΜΕ θεωρούνται ως μοχλοί για έλεγχο στις θεσμοθετημένες εξουσίες (γι’ αυτό και χαρακτηρίζονται ως «τέταρτη εξουσία», παράλληλα προς τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία). Αυτό τον ρόλο έχει αναθέσει η φιλελεύθερη - πλουραλιστική προσέγγιση στα ΜΜΕ στο πλαίσιο της αστικοδημοκρατικής κοινωνίας. Από την άλλη όμως, στα ΜΜΕ αποδίδεται σημαντικός ρόλος στην απόκτηση και την άσκηση εξουσίας· θεωρούνται ως μέσα για τη διαιώνιση της κοινωνικής κυριαρχίας, για τη διατήρηση και τη συνέχεια κοινωνικών δομών και κοινωνικών θεσμών.3 Παράλληλα, τα ΜΜΕ, μέσα από την κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας, οδηγούν σε συλλογικές ταυτίσεις τους αναγνώστες, τους ακροατές, τους τηλεθεατές και συμβάλλουν στη διαμόρφωση «φαντασιακών κοινοτήτων»,4 είτε με εθνικά, είτε με ταξικά, είτε με ιδεολογικά, είτε με πολιτικά ή και άλλα χαρακτηριστικά. Στη μονογραφία αυτή εξετάζεται ο ρόλος που διαδραμάτισε ο κυπριακός Τύπος και τα ΜΜΕ γενικότερα στην ιστορική τους πορεία, η διαπλοκή τους με τα ιστορικά γεγονότα και το κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι στην Κύπρο.

«Οι δημοσιογράφοι καταγράφουν την Ιστορία μιας μέρας της ανθρωπότητας», όμως μέσα από τον δικό τους αξιολογικό φακό και υπό το πρίσμα των αντιλήψεων της δεδομένης εποχής.

13

Τυπογραφικά στοιχεία, όπως διατηρούνται μέχρι σήμερα στο εγκαταλελειμμένο κτίριο των τυπογραφείων «Κόσμος».

∫ ∂ º ∞ § ∞ π √ ∏ Á¤ÓÂÛË Î·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ∆‡Ô˘ Â› ·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›·˜ (1878-1959)

1

Η Λάρνακα στα τέλη του 19ου αιώνα. Εδώ πραγματοποιήθηκε η μετάβαση από την εποχή της οθωμανικής κατοχής στην εποχή της βρετανικής αποικιοκρατίας, γεγονός που σηματοδότησε και τη γένεση του κυπριακού Τύπου.

1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Η Κύπρος τελούσε υπό οθωμανική κατοχή μέχρι το 1878, οπόταν παραδόθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Γι’ αυτό και η κυπριακή κοινωνία δεν είχε τη δυνατότητα να βιώσει τις κοινωνικές διεργασίες, οι οποίες τροφοδότησαν και τροφοδοτήθηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού, περίοπτη θέση στις οποίες κατέχει η ελευθερία του Τύπου. Το ίδιο συνέβη και με άλλες κοινωνίες που ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη ελληνική εφημερίδα εκδόθηκε στη Βιέννη το 1784 και λίγο αργότερα, το 1790 κυκλοφόρησε η «Εφημερίς». Ο Τύπος στην Ελλάδα αναπτύχθηκε μετά την Επανάσταση του 1821.5 Στην Τουρκία, η πρώτη εφημερίδα εμφανίστηκε στη γαλλική γλώσσα, μόλις το 1795. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο τουρκικός Τύπος παρουσίαζε σημαντική υστέρηση, σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό Τύπο. Οι κοινωνικές συνθήκες στην οθωμανοκρατούμενη Κύπρο δεν ευνοούσαν τη γένεση του Τύπου. Οι συνθήκες αυτές χαρακτηρίζονταν από την υπανάπτυκτη οικονομία, από τις υποτυπώδεις εμπορικές δραστηριότητες, από τον αναλφαβητισμό του πληθυσμού, από την έλλειψη μέσων μεταφοράς και οδικού δικτύου, από τα πενιχρά τεχνικά μέσα. Η ζήτηση για πληροφόρηση ήταν υποβαθμισμένη και ικανοποιούνταν από τους ντελάληδες και τους ποιητάρηδες, οι οποίοι ανακοίνωναν στους κατοίκους του νησιού γεγονότα και εξελίξεις, οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος. Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποφάσισε να μεταβιβάσει τον έλεγχο της Κύπρου στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 1878, παρουσιάστηκαν και τα πρώτα σκιρτήματα για τη γένεση του κυπριακού Τύπου.

Οι συνθήκες για την έκδοση εφημερίδας δεν ήταν και οι πιο κατάλληλες στην οθωμανοκρατούμενη Κύπρο της κοινωνικής στασιμότητας και της οικονομικής εξαθλίωσης.

1.1. Η έκδοση των πρώτων κυπριακών εντύπων (1878-1931) Κατά τη μεταβατική περίοδο, από την οθωμανική στη βρετανική κυριαρχία, το 1878, έκανε την εμφάνισή της και η πρώτη κυπριακή εφημερίδα. Πρωτεργάτης ήταν ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης, δημοδιδάσκαλος, ο οποίος είχε θητεύσει σε σχολεία του Καΐρου στην Αίγυπτο, όπου υπήρχε

17

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Οι φιλελεύθερες αντιλήψεις, στις οποίες βάσισε την έκδοση της πρώτης κυπριακής εφημερίδας ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης, προσέκρουσαν στην επιδίωξη των Βρετανών αποικιοκρατών να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τον εν τη γενέσει του κυπριακό Τύπο.

18

πολύ ανεπτυγμένο ελληνικό στοιχείο. Με την αρωγή ομογενών, ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης αγόρασε μεταχειρισμένο τυπογραφείο (κάτι που ήταν άγνωστο μέχρι τότε στο νησί), έχοντας ως στόχο την έκδοση της πρώτης κυπριακής εφημερίδας. Ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης υπέβαλε τις σχετικές αιτήσεις στις οθωμανικές Αρχές, όμως εν τω μεταξύ άλλαξε η διακυβέρνηση της νήσου. Στις 11 Ιουλίου 1878, η Κύπρος παραδόθηκε επ΄ενοικίω στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης υπέβαλε εκ νέου αίτηση, αυτή τη φορά προς τον Βρετανό αρμοστή, ο οποίος απαίτησε την παράλληλη έκδοση της εφημερίδας και στην αγγλική γλώσσα. Ο εκδότης δεν είχε άλλη επιλογή κι έτσι έκανε την εμφάνισή της, στις 29 Αυγούστου 1878, η δίγλωσση εφημερίδα «Κύπρος/Cyprus» στη Λάρνακα, η οποία τότε ήταν το εμπορικό κέντρο του νησιού και η έδρα πολλών προξενείων. Στο πρώτο του άρθρο στην εφημερίδα «Κύπρος/Cyprus», o Θεόδουλος Kωνσταντινίδης δεν δίστασε να διακηρύξει τις ιδέες του Διαφωτισμού για την ανεξαρτησία του Τύπου: «Ο τύπος τότε μόνον καθίσταται μοχλός και ελατήριον πολιτισμού, ότε ό,τι χαμερπές, ό,τι δούλον, ό,τι τυραννικόν, ό,τι στάσιμον, πάντα τα φαντάσματα δεν φοβείται, αλλ’ εκπέμπων κατ’ αυτών ως εύστοχον βολήν την χρυσοφαή της αληθείας ακτίνα, ου μόνον αποδιώκει και διαλύει, αλλά και καθίστησιν αυτά αποτρόπαια και ειδεχθή παντί έχοντι καρδίαν και αισθανομένω ότι έστι φως εν τω κόσμω».6 Οι ιδέες αυτές που συνάδουν με την αστική δημοκρατία ήταν μεταλαμπαδευμένες, καθόσον στην κυπριακή κοινωνία δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί το κοινωνικό πλαίσιο για την αυτόχθονη γένεσή τους (δηλαδή η αστική, βιομηχανική, νεωτερική κοινωνία). Για να καταστεί δυνατή η αγγλική έκδοση, ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης μίσθωσε Βρετανό συντάκτη, τον Ου. Πάλμερ, γεγονός όμως που προκάλεσε την οικονομική αφαίμαξη της εφημερίδας. Ως αποτέλεσμα, ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης σε ένα χρόνο πώλησε την εφημερίδα στον Βρετανό υπάλληλό του και στη συνέχεια εξέδωσε νέα εφημερίδα με τίτλο «Νέον Κίτιον» (1879-1882), καθώς και τα περιοδικά «Ευτέρπη» (το 1881), το οποίο διέθετε και σατιρικό παράρτημα και «Kεραυνός». Η αγγλόφωνη «Cyprus» συνέχισε να εκδίδεται μέχρι το 1882 με εκδότη και συντάκτη της τον Ου. Πάλμερ. Ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης άφησε παρακαταθήκη στον κυπριακό Τύπο τις ιδέες του για τον ρόλο του δημοσιογράφου στον έλεγχο των εξουσιών, με βάση τις φιλελεύθερες αρχές: «Εάν ο δημοσιογραφών ήτο υπόχρεως να επαναλαμβάνει δίκην ψιττακού ό,τι ο τυχών Διοικητής αρέσκεται, ή έχει συμφέρον υπέρ αυτού να διακηρύσση, τότε ουχί μόνον δεν εκπληροί την αποστολήν του, αλλά πολλάκις καθίσταται ακουσίως όργανον υποτελείας, παραβλάπτων σπουδαίως,

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Τα σκίτσα, στα οποία αποτυπώθηκε η άφιξη των Βρετανών στη Λάρνακα, δημοσιεύτηκαν στη λονδρέζικη εφημερίδα «The Graphic» στις 24 Αυγούστου 1878. Λίγες μέρες αργότερα, στις 29 Αυγούστου 1878, επρόκειτο να δει το φως και η πρώτη κυπριακή εφημερίδα.

αντί να ωφελέση τα συμφέροντα της ιδίας Πατρίδος του, ή της χώρας, εν ή εκλήθη κατά τύχην ίνα δια του καλάμου του αναπτύξη την κοινωνίαν και ευθαρσώς υποστηρίξη τα δίκαια του αδυνάτου καταπατούμενα, έστω και υπό του ισχυροτέρου Κυβερνώντος».7 Οι εκδοτικές προσπάθειες που ακολούθησαν ήταν πολλές, αλλά οι περισσότερες βραχύβιες. Ανάμεσά τους αξιομνημόνευτα είναι τα ακόλουθα έντυπα: «Αλήθεια», που εκδόθηκε το 1880 στη Λεμεσό από τον Αριστοτέλη Παλαιολόγο, «Στασίνος», που εμφανίστηκε το 1882 από τον Θεμιστοκλή Θεοχαρίδη, «Σάλπιγξ», που κυκλοφόρησε στη Λεμεσό το 1884 με πρωτεργάτη τον Στυλιανό Χουρμούζιο, «Χωριάτης», σατιρικό έντυπο του Xριστόδουλου Kουππά που εκδόθηκε στη Λάρνακα το 1884, «Διάβολος», σατιρικό έντυπο με τη συμμετοχή του μεγάλου ποιητή Bασίλη Mιχαηλίδη το 1888, «Ευαγόρας», που κυκλοφόρησε το 1890 στη Λευκωσία από τον Περικλή Μιχαηλίδη, «Το έθνος», που εκδόθηκε το 1891 στη Λάρνακα

19

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Η ανάδυση νέων κοινωνικών στρωμάτων και η συγκρότηση του εργατικού κινήματος στις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα μετέθεσε σε άλλο επίπεδο το επίκεντρο των ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων μέσω του Τύπου.

20

με εκδότη τον Σπυρίδωνα Γρύσπη, «Ο Ραγιάς», σατιρική εφημερίδα του Γεώργιου Σταυρίδη στην Κερύνεια το 1898, «Ελευθερία», που είδε για πρώτη φορά το φως το 1906 στη Λευκωσία από τον Κύρο Σταυρινίδη, «Πατρίς», που εκδόθηκε το 1907 στη Λευκωσία από τον Αχιλλέα Λιασίδη, «Μαστίγιον», σατιρική εφημερίδα που κυκλοφόρησε το 1911 στη Λευκωσία από τον ποιητή Ιωάννη Περδίο κ.ά. Εφημερίδες κυκλοφόρησαν την εποχή αυτή και σε άλλες γλώσσες. Οι εφημερίδες στην αγγλική γλώσσα αρχικά εκδίδονταν από Βρετανούς και αποσκοπούσαν στην ενημέρωση των Βρετανών στρατιωτών και υπαλλήλων που υπηρετούσαν στο νησί. Την 1η Μαΐου 1880 είδε το φως και η εβδομαδιαία αγγλική εφημερίδα «Cyprus Times» με εκδότη τον Χένρι Κλερκ, όμως ανέστειλε την έκδοσή της ενάμισι χρόνο αργότερα, στις 17 Δεκεμβρίου 1881. Περισσότερο ανθεκτική στον χρόνο ήταν η αγγλική εβδομαδιαία εφημερίδα «Cyprus Herald» (1881-1887). Άλλες αγγλόφωνες εφημερίδες ήταν οι «The Times of Cyprus» (1886-1896), «The Owl» (18881902), «The Cyprus Weekly Times» (1913-1914) κ.ά. Όσον αφορά τον Τύπο στην τουρκική γλώσσα, ως πρώτη εφημερίδα αναφέρεται η «Ntil-Al-Sark» (1889-1891), η οποία εκδιδόταν από Αρμένιο, τον Αλκασάν Σαραφιάν, στην παλαιοτουρκική-αραβική γλώσσα. Στις 11 Ιουλίου 1889, κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Sadet», με Τούρκο ιδιοκτήτη. Ακολούθησε η εφημερίδα «Zaman», στις 25 Δεκεμβρίου 1891, με πρωτοβουλία ομάδας διανοουμένων. Η εφημερίδα αυτή αποσκοπούσε στο να αποτελέσει αντίβαρο στον ελληνοκυπριακό Τύπο, επιδιδόμενη σε αγώνα για την τουρκική εθνική ταυτότητα. Όπως αναφέρεται στο πρώτο της φύλλο, ανάμεσα στους στόχους της «Zaman» ήταν ο αγώνας κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας, η διατήρηση της εθνικής συνείδησης των Τουρκοκυπρίων, ο αγώνας κατά των ελληνοκυπριακών εφημερίδων και η διατήρηση της τουρκικής γλώσσας. Κατά την περίοδο αυτή ανάμεσα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα αναπαραγόταν η σύγκρουση μεταξύ νεοτούρκων και υποστηρικτών της οθωμανικής παράδοσης, γεγονός που σηματοδοτούσε και την εξέλιξη του τουρκοκυπριακού Τύπου. Ανάμεσα στις τουρκοκυπριακές εφημερίδες που κυκλοφορούσαν τότε ήταν οι «Kibris» (1893-1898, 1913-1915), «Kokonoz» (1896-1897), «Mirat-i-Zaman» (19011910), «Islam» (1907-1909), «Vatan» (1911-1913, 1920-1925), «Soz» (19201941) κ.ά.8 Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα έκανε την εμφάνισή του στην Κύπρο και ο εργατικός Τύπος (ο «Πυρσός» το 1922, ο «Νέος άνθρωπος» το 1925 κ.ά.), γεγονός που σηματοδοτούσε και την απαρχή κοινωνικών αλλαγών, την ανάδυση νέων κοινωνικών στρωμάτων. Οι εφημερίδες αυτές συνέβαλαν καθοριστικά στη συγκρότηση του εργατικού κινήματος, στην ίδρυση και οργανωτική ανάπτυξη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου (1926). Προσπαθούσαν να καλλιεργήσουν συλλογικές ταυτίσεις με υπό-

βαθρο την ταξική αυτοσυνείδηση, την κοινωνική αλληλεγγύη, την ισότητα και τον διεθνισμό. Ο «Πυρσός», όπως και άλλες εργατικές εφημερίδες, είχε σύντομη ζωή, ενώ ο «Νέος άνθρωπος» ανέστειλε τη λειτουργία του το 1930, εξαιτίας της οικονομικής επιβάρυνσης που επέβαλε στις εφημερίδες η αποικιοκρατία, με έναν ανελεύθερο περί Τύπου νόμο. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της περιόδου (1878-1931), του πρώτου μισού αιώνα στην Ιστορία του κυπριακού Τύπου, όταν έκανε τα πρώτα του βήματα, ήταν η αργή ανάπτυξη, η έλλειψη οικονομικών πόρων, η μικρή κυκλοφορία, λόγω των συνθηκών ανέχειας του πληθυσμού, η ουσιαστικά ανύπαρκτη διαφήμιση ως πηγή εισοδημάτων. Οι συνέπειες ήταν προφανείς: ο τεχνικός εξοπλισμός ήταν πτωχός, το προσωπικό ελάχιστο, τα τηλεπικοινωνιακά μέσα για τη συγκέντρωση δημοσιογραφικού υλικού πενιχρά, η ποιότητα των εκδόσεων χαμηλή. Οι περισσότερες εφημερίδες και περιοδικά ήταν βραχύβια, λόγω έλλειψης αναγνωστικού κοινού και οικονομικών πόρων, ενώ η κυκλοφορία τους ως επί το πλείστον ήταν περιστασιακή. Εξού και δεν ευδοκίμησαν οι προσπάθειες για την έκδοση καθημερινών εφημερίδων. Οι πρώτοι που επιχείρησαν κάτι τέτοιο ήταν ο Λούης Λοΐζου με την εφημερίδα «Κύπρος» στην Αμμόχωστο και ο Γεώργιος Φραγκούδης στη Λεμεσό με την εφημερίδα «Το φως» τον Απρίλιο του 1920. Ακολούθησε ο Λεωνίδας Παυλίδης το 1922 στη Λευκωσία με την εφημερίδα «Ημερήσιος κήρυξ». Μέσα στις συνθήκες της αποικιοκρατίας δεν παρεχόταν η δυνατότητα στον Τύπο να λειτουργήσει ως τμήμα των δημοκρατικών θεσμών, όπως αυτοί εκδηλώθηκαν στις νεωτερικές κοινωνίες. Ωστόσο ο κυπριακός Τύπος είχε συμμετοχή στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, όσο αυτό επιτρεπόταν από τις αποικιοκρατικές Αρχές. Ιδιαίτερα έντονα ο Τύπος αναμείχθηκε στα μείζονα ζητήματα της εποχής, που ήταν πρωτίστως το παρατεταμένο αρχιεπισκοπικό ζήτημα (1900-1910), που δίχαζε τον λαό και αφορούσε τη διαδοχή του Αρχιεπισκόπου, όπως επίσης και η στάση έναντι της αποικιοκρατίας, το αίτημα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, οι εκλογές για ανάδειξη νέων δημοτικών Αρχών, μελών του Νομοθετικού Συμβουλίου κ.λπ.

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Ο Τύπος αποτελούσε την αιχμή του δόρατος στις πολιτικές διαμάχες της εποχής, όπως το αρχιεπισκοπό ζήτημα, οι εκλογές για το Νομοθετικό Συμβούλιο και για τις δημοτικές Αρχές.

1.2. Το εκκρεμές της (αν)ελευθερίας του Τύπου (1931-1941) Ορόσημο στην ιστορική πορεία του Τύπου στην Κύπρο αποτέλεσε η εξέγερση των Κυπρίων τον Οκτώβριο του 1931. Μετά τα γεγονότα αυτά θα ακολουθούσε περίοδος έντασης των ανελεύθερων απαγορευτικών μέτρων, της λογοκρισίας και των διώξεων, που συνέχισε ο κυβερνήτης Ρίτσμοντ Πάλμερ (την περίοδο 1933-1939). Η αποικιοκρατική διακυβέρνηση, ερχόμενη αντιμέτωπη με τα αιτήματα

21

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Οι προσπάθειες των Βρετανών για αφελληνισμό της Κύπρου αναζωπύρωναν τα εθνι(κι)στικά αισθήματα, που εκδηλώνονταν μέσω του Τύπου, παρά τη λογοκρισία και τις απαγορεύσεις.

22

των Κυπρίων για εθνική αποκατάσταση και ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, επιχειρούσε να αποδομήσει την εθνική ταυτότητα. Τον Οκτώβριο του 1931, εξαιτίας φορολογικών μέτρων εκμετάλλευσης, σημειώθηκε εξέγερση των Κυπρίων, κατά την οποία κάηκε το κυβερνείο. Μετά την εξέγερση του 1931 που είχε πάρει χαρακτήρα εθνικο-απελευθερωτικό, οι Βρετανοί κυβερνώντες απαγόρευσαν οτιδήποτε μπορούσε να υπενθυμίζει την ελληνική εθνική ταυτότητα (την ελληνική σημαία, τον χάρτη της Ελλάδας, ακόμη και τα μολύβια με γαλάζιο χρώμα στα σχολεία). Επίσης, οι βρετανικές Αρχές τοποθέτησαν στον κατάλογο της λογοκρισίας λέξεις, όπως “ένωση”, “Ελλάδα” κ.ά., μείωσαν τις ώρες διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία, με αντίστοιχη αύξηση των ωρών για την αγγλική γλώσσα, κατάργησαν το Νομοθετικό Συμβούλιο, αφαίρεσαν προνόμια που διέθετε η Εκκλησία ακόμη και επί οθωμανικής κατοχής και υιοθέτησαν στυγνές πρόνοιες στον Ποινικό Κώδικα. Όλα αυτά τα μέτρα είχαν αντίκτυπο και στον ελληνοκυπριακό Τύπο. Η απαγόρευση της κυκλοφορίας εντύπων, η ένταση της λογοκρισίας και των ανελεύθερων, καταπιεστικών μέτρων από τη μια, προκαλούσε ένταση του εθνι(κι)στικού αισθήματος από την άλλη. Η έκρυθμη κατάσταση αναχαίτισε, αλλά δεν απέτρεψε εντελώς την ανάπτυξη των εφημερίδων, με νεωτερικά χαρακτηριστικά. Το 1932 σηματοδότησε μια νέα σελίδα στην Ιστορία του κυπριακού Τύπου, αφού εκδόθηκε από τον Νίκο Χρ. Παττίχη, με συνεργάτη τον Κυριάκο Κακουλλή, η εφημερίδα «Ημερήσια νέα». Για πρώτη φορά διοργανώθηκε διαφημιστική εκστρατεία ενόψει της έκδοσης, ενώ συγκροτήθηκε επιτελείο συντακτών και ανταποκριτών. Η εφημερίδα δεν ήταν πλέον υπόθεση του ενός, αλλά μια συλλογική προσπάθεια σε πολλά επίπεδα. Ο Νίκος Χρ. Παττίχης αξιοποίησε τις εμπειρίες που αποκόμισε από τις σπουδές του και τη σύντομη δημοσιογραφική θητεία του στην Αθήνα. Η εφημερίδα «Ημερήσια νέα» διέκοψε την κυκλοφορία της, λόγω διαφωνιών μεταξύ των συντελεστών της. Ο Νίκος Χρ. Παττίχης στη συνέχεια εξέδωσε την εφημερίδα «Καθημερινά φύλλα» το 1932 και την ίδια χρονιά ο πρώην συνεργάτης του, Κυριάκος Κακουλλής, κυκλοφόρησε την εφημερίδα «Πρωινή». Ούτε η μια, ούτε η άλλη κατάφεραν να επιβιώσουν επί μακρόν. Ο Νίκος Χρ. Παττίχης είχε στο ενεργητικό του και άλλες εκδοτικές προσπάθειες, με κυριότερες την «Εσπερινή» (1937) και τον «Φιλελεύθερο», ο οποίος αποτέλεσε βασικό πυλώνα του σύγχρονου κυπριακού Τύπου (από το 1955 μέχρι σήμερα). Η «Εσπερινή» ήταν η πρώτη καθημερινή εφημερίδα που είχε μακρά διάρκεια ζωής (14 χρόνια). Το 1939 κυκλοφόρησε επίσης μια άλλη ιστορική εφημερίδα, υπό τον τίτλο «Ανεξάρτητος», με εκδότη τον Λύσανδρο Τσιμίλλη. Ο «Ανεξάρτητος» τάχθηκε στον χώρο της Αριστεράς και συνέχισε την προσπάθεια για καλλιέργεια εργατικής ταξικής συνείδησης.

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959) 1.3. Το βαθύ κοινωνικο-πολιτικό ρήγμα (1941-1955) Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα έφερνε τη χαλάρωση των καταπιεστικών μέτρων, λόγω του ότι αποικιοκράτες και αποικιοκρατούμενοι θα βρίσκονταν στο ίδιο συμμαχικό στρατόπεδο. Οι ιστορικές συγκρούσεις μέσω του Τύπου θα περνούσαν σε άλλο επίπεδο. Την απαρχή αποτέλεσε η ίδρυση του Ανορθωτικού Κόμματος του Εργαζομένου Λαού (ΑΚΕΛ) που ήταν διάδοχο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, το οποίο βρισκόταν στην παρανομία. Το ΑΚΕΛ κατάφερε να διευρύνει την πρόσβασή του στα λαϊκά στρώματα και να έχει σημαντικές επιτυχίες στην ανάδειξη δημοτικών αρχόντων στις εκλογές του 1943 και 1946, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση από τους παραδοσιακούς πολιτικούς ηγέτες της Δεξιάς και της Εκκλησίας, ιδιαίτερα από την πτέρυγα των αδιάλλακτων ενωτικών, υπό τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Β΄ (1948 - 1949). Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκε, με πρωτεργάτη τον Θεμιστοκλή Δέρβη, το 1943 το Κυπριακό Εθνικό Κόμμα (ΚΕΚ). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 προέκυψε το βαθύ κοινωνικοπολιτικό ρήγμα, το οποίο θα διαπερνούσε την κυπριακή κοινωνία, χωρίζοντάς τη σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, της Αριστεράς και της Δεξιάς. Αφορμή αποτέλεσαν οι εκλογικές αναμετρήσεις για την ανάδειξη δημοτικών Αρχών, ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, αλλά και η στάση έναντι των προτάσεων των Βρετανών αποικιοκρατών για παραχώρηση στην Κύπρο μιας μορφής αυτοκυβέρνησης. Η απόφαση της Αριστεράς να πάρει μέρος στη Συμβουλευτική Συνέλευση του 1947 - 1948 (τη γνωστή ως Διασκεπτική) οδήγησε σε οριστική και κάθετη ρήξη. Η Δεξιά χαρακτήρισε τη στάση αυτή ως προδοτική. Ακολούθησε ακήρυχτος πόλεμος σε όλα τα μέτωπα. Τότε δημιουργήθηκαν αριστερά και δεξιά αθλητικά σωματεία, αριστερές και δεξιές συντεχνίες. Δεξιοί εργοδότες απέλυαν ή αρνούνταν να προσλάβουν αριστερούς εργάτες. Οι αριστεροί αρνούνταν να αγοράσουν εμπορεύματα από δεξιούς παραγωγούς ή εμπορευόμενους. Αιχμή του δόρατος σε αυτή τη διαμάχη ήταν ο Τύπος. Ανεπίσημο εκφραστικό όργανο του ΑΚΕΛ τότε ήταν ο «Ανεξάρτητος», έως το 1946, όταν εκδόθηκε ο «Δημοκράτης». Οι εφημερίδες αυτές ήταν βασικός παράγοντας στις εργατικές κινητοποιήσεις για το οκτάωρο, στις μεγάλες απεργίες του 1948, αλλά και στις αρχιεπισκοπικές εκλογές του 1947 και 1948, στις εκλογικές επιτυχίες της Αριστεράς το 1943 και 1946 στην ανάδειξη δημάρχων. Στις παραμονές της εκλογικής αναμέτρησης του 1949 οι αποικιοκρατικές Αρχές ανέστειλαν την έκδοση του «Δημοκράτη», με αφορμή ένα δημοσίευμα το οποίο θεώρησαν στασιαστικό. Στη θέση του «Δημοκράτη» εκδόθηκε αμέσως μετά η εφημερίδα «Εργατικά νέα» και αργότερα ο «Νέος δημοκράτης».

Ο ρόλος του Τύπου ήταν καθοριστικός σε σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις, όπως ήταν οι δημοτικές και οι αρχιεπισκοπικές εκλογές, τη δεκαετία του 1940.

23

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές Στον αντίποδα βρίσκονταν οι εφημερίδες της Δεξιάς («Ελευθερία», «Νέος κυπριακός φύλαξ», «Έθνος», «Εσπερινή», «Εφημερίς») οι οποίες υιοθετούσαν τον εθνικιστικό λόγο, αναφερόμενες σε «κομμουνιστικό κίνδυνο», σε «απάτριδες» και «άθεους», σε «προδότες» του εθνικού ιδεώδους της ένωσης. Οι εφημερίδες της Δεξιάς υποστήριξαν το νεοσύστατο Κυπριακό Εθνικό Κόμμα (ΚΕΚ) του Θεμιστοκλή Δέρβη, προέκριναν τον αδιάλλακτο αγώνα για επίτευξη της ένωσης και έρχονταν σε αντιδικία με τις αριστερές εφημερίδες, οι οποίες υπερασπίζονταν την απόφαση της Αριστεράς να πάρει μέρος στη Διασκεπτική. Ο διχασμός δεν άφηνε χώρο για ακομμάτιστες εφημερίδες, εξού και η εκδοτική προσπάθεια του ποιητή και δημοσιογράφου της «Ελευθερίας», Κώστα Μόντη, με την «Ελευθέρα φωνή» το 1946 - 1947 δεν είχε διάρκεια, παρά μερικές βδομάδες και λίγα φύλλα. Το χάσμα μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς διευρύνθηκε, με τη διεξαγωγή του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ εναντίον της αποικιοκρατίας, με αίτημα την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ο Τύπος προωθούσε εκατέρωθεν τις ιδεολογικές και πολιτικές ταυτίσεις, με οξύτατους χαρακτηρισμούς περί «προδοτών», «απάτριδων» κ.λπ.

24

1.4. Ο διχασμός για τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959) Κατά την περίοδο του ένοπλου αγώνα της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) ο Τύπος βρέθηκε ανάμεσα στις συμπληγάδες των αποικιοκρατικών καταπιεστικών μέτρων από τη μια, του φανατισμού, πολιτικο-ιδεολογικού και εθνικιστικού, από την άλλη. Δεξιά και Αριστερά βρίσκονταν σε έντονη αντιπαράθεση, αφού η Αριστερά είχε αντιταχθεί στη διεξαγωγή ένοπλου αγώνα, ενώ η Δεξιά χαρακτήριζε τη στάση της προδοτική. Το γεγονός ότι ο αριστερός Τύπος είχε χρησιμοποιήσει βαρείς χαρακτηρισμούς για να εκφράσει τη διαφωνία του («ψευτοδιγενήδες» χαρακτήρισε τα μέλη της ΕΟΚΑ ο «Νέος δημοκράτης» στις 6.4.1955) έδωσε το έναυσμα για αχαλίνωτη πολεμική στάση. Στο ίδιο διάστημα εκδηλώνονταν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, που υποδαυλίζονταν από τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Τότε περισσότερη απήχηση στην κοινή γνώμη είχαν οι εφημερίδες «Ελευθερία» και «Έθνος», που εξέφραζαν την εθνικόφρονα παράταξη, καθώς και οι εφημερίδες «Νέος δημοκράτης» και «Ανεξάρτητος» της Αριστεράς. Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γεώργιος Γρίβας - Διγενής, αρνητικά διατεθειμένος έναντι της Αριστεράς και των κομμουνιστών, απαιτούσε από τον Τύπο τυφλή υποστήριξη στην πολιτική και τη δράση της ΕΟΚΑ. Ο ίδιος ο Γ. Γρίβας αποκαλύπτει στα απομνημονεύματά του τη στάση του έναντι του Τύπου: «Όλως ιδιαιτέρως σημασίαν απέδωσα εις τον Τύπον. Η συμβολή τούτου ήτο πολύτιμος και ώφειλεν επομένως να ευθυγραμμίση την αρθρογραφίαν του προς την γραμμήν της Οργανώσεως».9 Αφού διαπίστωσε ότι ο Τύπος δεν ανταποκρίθηκε στις υποδείξεις του, διότι, κατά την άποψή του, είχε εθισθεί στη στείρα διεκδίκηση των δικαίων μας «διά του χαρτοπολέμου», ο Γεώργιος Γρίβας έλαβε μέτρα: «Περί το τέλος Απριλίου 1955, απηύθυνα γραπτάς συστάσεις εις άπασας τας εφη-

μερίδας, αι οποίαι όμως δεν έτυχον υπό τούτων ευμενούς αποδοχής και ηναγκάσθην ως εκ τούτου να επιβάλω είς τινας εξ αυτών κυρώσεις, αίτινες συνίσταντο εις “μποϊκοτάζ” της κυκλοφορίας των». Ακολούθως οι εφημερίδες, όπως υποστηρίζει ο Γεώργιος Γρίβας, πειθάρχησαν προς τις εντολές και τις υποδείξεις του, με εξαίρεση τον κομμουνιστικό Τύπο, ο οποίος «επεζήτησε καθ’ όλην την διάρκειαν του αγώνος να κτυπήση το κίνημά μας, ορμώμενος από καθαρώς κομματικά ελατήρια».10 Στις 14 Δεκεμβρίου 1955 το αποικιοκρατικό καθεστώς έθεσε εκτός νόμου το ΑΚΕΛ και τις αριστερές οργανώσεις και απαγόρευσε την κυκλοφορία των αριστερών εντύπων. Δύο μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1956, εκδόθηκε η εφημερίδα «Χαραυγή», ως νέο εκφραστικό όργανο του ΑΚΕΛ, χωρίς όμως αρχικά να δηλώνει την κομματική της τοποθέτηση, για να παρακάμψει την απαγόρευση. Μετά το ναυάγιο των συνομιλιών Μακάριου-Χάρντινγκ και την απέλαση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και τριών άλλων συνεξορίστων του, στις 9 Μαρτίου 1956, το αποικιοκρατικό καθεστώς επέλεξε την οδό της σύγκρουσης και επιστράτευσε τα καταπιεστικά μέτρα, για να θέσει την κατάσταση και τις εξελίξεις στην Κύπρο υπό έλεγχο. Ανάμεσα στα μέτρα αυτά ήταν και η άσκηση λογοκρισίας στον Τύπο, με τον διορισμό του Λόρενς Ντάρελ στη θέση του διευθυντή Δημοσίων Σχέσεων. Με επίσημη ανακοίνωση στις 9 Μαρτίου 1956 εφιστάτο η προσοχή των εκδοτών στις πρόνοιες των άρθρων 43, 24(α), 75(1) και 24Α των κανονισμών εκτάκτου ανάγκης και τονιζόταν ότι οι Αρχές δεν θα δίσταζαν να αναλάβουν δράση. Οι κυπριακές εφημερίδες, οι οποίες ως επί το πλείστον είχαν υποστηρίξει τους χειρισμούς του Μακάριου στις συνομιλίες με τον κυβερνήτη Χάρντινγκ, σε ένδειξη διαμαρτυρίας ανέστειλαν την έκδοσή τους τον Μάρτιο του 1956 για μια βδομάδα. Το ίδιο μέτρο εφάρμοσαν και τον Ιούλιο του 1958, εξαιτίας της φυλάκισης του Γεώργιου Χατζηνικολάου, διευθυντή της «Ελευθερίας». Ο Γεώργιος Χατζηνικολάου είχε διαταχθεί από τον ειδικό δικαστή να υπογράψει γραμμάτιο 260 λιρών, με το οποίο θα δεσμευόταν ότι κατά τους επόμενους έξι μήνες δεν θα δημοσίευε στην εφημερίδα του οτιδήποτε, το οποίο, κατά την άποψη των αποικιακών Αρχών, θα μπορούσε να οδηγήσει σε διατάραξη της δημόσιας ησυχίας ή θα επηρέαζε την καλή διακυβέρνηση της νήσου. Η απαίτηση αυτή στηρίχθηκε σε ένα νέο νόμο περί Διατηρήσεως της Ειρήνης και της Τάξεως εν Κύπρω που είχε δημοσιευθεί σε έκτακτη έκδοση της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Ο Γεώργιος Χατζηνικολάου αρνήθηκε να υπογράψει το εγγυητικό γραμμάτιο και κατέληξε στη φυλακή. Σε συνέλευσή τους την επομένη μέρα οι διευθυντές και συντάκτες των ελληνικών, αλλά και των αγγλικών εφημερίδων στην Κύπρο, αποφάσισαν να αναστείλουν για μια βδομάδα την έκδοση των εφημερίδων τους, θεωρώντας τη φυλάκιση του διευθυντή της «Ελευθερίας» ως προσπάθεια

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γεώργιος Γρίβας – Διγενής, απαιτούσε «στρατιωτική πειθαρχία» από τον Τύπο και στράτευσή του στον αγώνα της οργάνωσης, αποκλείοντας και καταδικάζοντας την όποια διαφορετική άποψη. Οι εφημερίδες που δεν πειθαρχούσαν απειλούνταν με «μποϊκοτάζ».

25

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές εκφοβισμού. Η επιβολή λογοκρισίας και η φίμωση από το αποικιοκρατικό καθεστώς καταγγέλθηκε διεθνώς με τηλεγράφημα προς την Ένωση Συντακτών Αθηναϊκών Εφημερίδων, την ΟΥΝΕΣΚΟ, τη Διεθνή Ένωση Τύπου και το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

1.5. Η έναρξη της λειτουργίας οπτικοακουστικών ΜΜΕ

Ο ραδιοφωνικός σταθμός των αποικιοκρατών δεν είχε μεγάλη ακροαματικότητα. Οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι προτιμούσαν να παρακολουθούν τις εκπομπές των ραδιοφωνικών σταθμών της Αθήνας και της Άγκυρας, αντίστοιχα.

26

Διαβλέποντας τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε για τη διατήρηση του ελέγχου στην Κύπρο, η αποικιοκρατική κυβέρνηση αποφάσισε να ενισχύσει τον προπαγανδιστικό της μηχανισμό. Γι’ αυτό δημιούργησε την Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία, με βάση το Πρόγραμμα για την Ανάπτυξη και Ευημερία των Αποικιών. Προφανής απώτερος στόχος ήταν η προβολή και προώθηση της αγγλικής πολιτικής, ενώ εντεινόταν το αίτημα των Ελληνοκυπρίων για «εθνική αποκατάσταση», για ενσωμάτωση της κυπριακής κοινωνίας στην ελλαδική, για ένωση με τη «μητέρα-πατρίδα». Οι πρώτες δοκιμαστικές ραδιοφωνικές εκπομπές άρχισαν στις 28 Οκτωβρίου 1952 σε τρεις γλώσσες, στην ελληνική, την τουρκική και την αγγλική. Χρειάστηκε να περάσει ένας χρόνος για την επίσημη έναρξη των εκπομπών, που πραγματοποιήθηκε στην παρουσία και του Βρετανού κυβερνήτη, Άντριου Ράιτ, το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου 1953. Η συνολική διάρκεια της εκπομπής ήταν περίπου 43 ώρες την εβδομάδα, από τις οποίες οι 19 ήταν στην ελληνική, οι 12 στην τουρκική και οι υπόλοιπες 12 στην αγγλική γλώσσα. Οι εγκαταστάσεις της Κυπριακής Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας αποτέλεσαν έναν από τους κυριότερους στόχους της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) κατά την έναρξη του ένοπλου αγώνα, την 1η Απριλίου 1955, με αίτημα την ένωση. Μια ομάδα της οργάνωσης διενήργησε βομβιστική επίθεση και προκάλεσε ζημιές στις εγκαταστάσεις της Υπηρεσίας. Μετά από αυτό το επεισόδιο η βρετανική αποικιακή κυβέρνηση αύξησε τις ώρες μετάδοσης, καθώς και την εμβέλεια της εκπομπής, τοποθετώντας το 1956 αναμεταδότη και στην επαρχία Πάφου, η οποία μέχρι τότε παρέμενε εκτός των ραδιοφωνικών κυμάτων. Ένα χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1957, άρχισε η μετάδοση τηλεοπτικών εκπομπών πάνω σε δοκιμαστική βάση στα πλαίσια της λειτουργίας της Κυπριακής Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας. Τα επίσημα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 15 Οκτωβρίου 1957. Κατά την αποικιοκρατική περίοδο το ραδιόφωνο και η τηλεόραση βρίσκονταν υπό τον πλήρη έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας και το μοντέλο εποπτείας που εφαρμοζόταν ήταν το αυταρχικό - απολυταρχικό. Οι εργαζόμενοι στην Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία ήταν υποχρεωμένοι να εκτελούν απαρέκκλιτα τις οδηγίες, τις υποδείξεις, τις απαγορεύσεις και τη λογοκρισία που επέβαλλαν οι αποικιοκρατικές Αρχές.

1.6. Ενώπιον του εκβιασμού για διχοτόμηση Σημαντικός ήταν ο ρόλος του Τύπου όταν ο Μακάριος πραγματοποίησε πολιτική στροφή προς την αποδοχή λύσης ανεξαρτησίας αντί ένωσης, ενόψει του εκβιασμού για διχοτόμηση της Κύπρου. Οι Βρετανοί αποικιοκράτες προειδοποιούσαν ότι θα εφάρμοζαν μονομερώς το διχοτομικό σχέδιο Μακμίλλαν. Ο Μακάριος έκρινε το 1958 ότι η λύση ανεξαρτησίας θα ήταν η λιγότερο οδυνηρή, υπό τις συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί. Ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ είχε οδηγηθεί σε αδιέξοδα και ο κυπριακός λαός βρισκόταν στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου, με τις εκτελέσεις αριστερών στελεχών από την ΕΟΚΑ και την ασίγαστη αντιπαράθεση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Επίσης, η τουρκοκυπριακή ηγεσία, συνεπικουρούμενη από την Άγκυρα και ενθαρρυνόμενη από το Λονδίνο, διεκδικούσε για την τουρκοκυπριακή μειονότητα το «δικαίωμα της αυτοδιάθεσης», επιδιώκοντας τη διχοτόμηση. Μεγάλη μερίδα του κυπριακού Τύπου, με προεξάρχοντα τον «Φιλελεύθερο», ο οποίος αναδεικνυόταν ως η κατ’ εξοχήν φιλομακαριακή εφημερίδα, εξέφραζε απόλυτη στήριξη στους χειρισμούς του Μακάριου και συνέβαλε στην αποδοχή του «ιστορικού συμβιβασμού», των Συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου του 1959. Με τις Συμφωνίες η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος και τέθηκαν τα θεμέλια για τη λειτουργία δημοκρατικών θεσμών, βασικός άξονας των οποίων θεωρούνται τα ΜΜΕ. Εκπρόσωποι τριών εφημερίδων (του «Έθνους», της «Ελευθερίας» και του «Φιλελεύθερου») συμπεριλήφθηκαν από τον Μακάριο στην ευρεία αντιπροσωπεία, η οποία μετέβη στο Λονδίνο τον Φεβρουάριο του 1959 για επικύρωση των Συμφωνιών της Ζυρίχης. Ορισμένοι από τους παράγοντες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής που συμμετείχαν στην κυπριακή αντιπροσωπεία είχαν αντιρρήσεις, όπως επίσης και ο Μακάριος. Ωστόσο, λόγω και των πιέσεων από τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας, Κωνσταντίνο Καραμανλή και Ευάγγελο Αβέρωφ, ο Μακάριος και η κυπριακή αντιπροσωπεία συγκατένευσαν στην προσυπογραφή των Συμφωνιών.

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Στην κρίσιμη φάση που βρέθηκε η υπόθεση της Κύπρου τον Φεβρουάριο του 1959, οι κυπριακές εφημερίδες στην πλειονότητά τους υιοθέτησαν τον πολιτικό ρεαλισμό και αποδέχτηκαν τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου.

27

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Η έκδοση της πρώτης κυπριακής εφημερίδας («Κύπρος/Cyprus», 1878) δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί πουθενά αλλού, παραμόνο στη Λάρνακα, η οποία στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν το επίκεντρο των εξελίξεων. Εδώ λειτουργούσαν τα ξένα προξενεία, εδώ ανέπτυσσαν τις εμπορικές τους δραστηριότητες πολλές εταιρείες, εδώ κτυπούσε η καρδιά της πνευματικής ζωής, εδώ πραγματοποιήθηκε η μετάβαση της κυριαρχίας της Κύπρου από την Οθωματική Αυτοκρατορία στο Ηνωμένο Βασίλειο. Υπήρχε όμως και ένας επιπρόσθετος λόγος. Ο άνθρωπος που ανέλαβε αυτό το παράτολμο εγχείρημα, ο σκαπανέας του κυπριακού Τύπου, ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης, ήταν γόνος της πόλης αυτής.

28

Ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης δεν δίσταζε να διαψεύδει τον Βρετανό αρμοστή, εκφράζοντας τα εθνικά αισθήματα των Κυπρίων. Ο αρμοστής Garnet Wolseley (δεξιά) σε ανακοίνωσή του επιχείρησε να ανασκευάσει την εντύπωση ότι οι Κύπριοι ήταν εναντίον της βρετανικής κατοχής και επικαλέστηκε τις εντυπώσεις από περιοδεία του σε διάφορα μέρη της Κύπρου (στην Καρπασία, το Τρίκωμο, την Αμμόχωστο κ.ά.), όπου «οι άνθρωποι στέργουσιν ασμένως την νυν κυβέρνησιν», όπως ισχυρίστηκε.

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης αντέταξε: «Ο Κυπριακός λαός εκάστοτε ανιστάμενος και διαμαρτυρόμενος κατά των καταπιέσεων και των αδικιών και της εν γένει κακοδιοικήσεως της Νήσου, ανίσταται κατά των ενταύθα διοικούντων, οίτινες είσιν αυτοί εκείνοι, ους εφιλοδώρησεν ημίν ο μακαρίτης Βήκονσφιλδ, διαμαρτυρόμενοι κατά της διαγωγής των τυραννίσκων τούτων, οίτινες και υπό το Υπουργείον του Γλάδστωνος τολμώσι μυρία να εξυφαίνωσι κατά του εθνισμού ημών και ποικιλοτρόπως πειρώνται να αδικώσι λαόν φιλήσυχον και ευάγωγον» («Νέον Κίτιον», 21.9.1881). Με τον τρόπο αυτό εξέφρασε τη διάψευση των προσδοκιών των Κυπρίων ότι με την άνοδο του φιλέλληνα πρωθυπουργού Γλάδστωνος στην εξουσία θα ανέπνεαν αέρα ελευθερίας...

29

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Την «Αλήθεια» άρχισε να εκδίδει από το 1880 στη Λεμεσό ο Αριστοτέλης Παλαιολόγος (πάνω), ο οποίος το 1897, αφού διορίστηκε δικαστής, αποχώρησε. Την έκδοση της εφημερίδας ανέλαβε ο Μενέλαος Φραγκούδης (κάτω), μέχρι τον θάνατό του το 1931.

30

O Αριστοτέλης Παλαιολόγος ανήκε στις τάξεις των αδιάλλακτων ενωτικών που αξίωναν την εθνική αποκατάσταση της Κύπρου, από την πρώτη στιγμή που το νησί περιήλθε υπό τη διοίκηση των Βρετανών. Στο πρώτο του άρθρο σημείωνε: «Η ελευθερία του λόγου είναι το πρώτον και μόνον ίσως άχρι τούδε, όπερ η νέα ημών Κυβέρνησις παρέσχεν ημίν. Επί τούτο, λοιπόν, πεποιθότες αποδυόμεθα χάριν των αναγκών της τε μεγάλης και μερικής ημών πατρίδος εις το ευγενές όσον και επίμοχθον και μεστόν πικριών στάδιον της δημοσιογραφίας, χρώμενοι δε τη παρεχομένη ημίν ελευθερία του λόγου θέλομεν αείποτε μετά παρρησίας και θάρρους υπερμαχεί των δικαίων της ημετέρας πατρίδος, αφηγούμενοι τα εκάστοτε παρʼ ημίν συμβαίνοντα, ψέγοντες τα ψεκτέα και επαινούντες τα επαινετέα».

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Ιδρυτής της εφημερίδας «Στασίνος» (το 1882) που αργότερα ονομάστηκε «Φωνή της Κύπρου» ήταν ο Θεμιστοκλής Θεοχαρίδης (πάνω). Μετά τον θάνατό του, ο Γεώργιος Νικόπουλος, δημοσιογράφος της εφημερίδας, που καταδικάστηκε το 1886 από τους Βρετανούς αποικιοκράτες επί λιβέλλω, μετέφερε την έκδοση της εφημερίδας από τη Λάρνακα στη Λευκωσία, όπου δημιούργησε ιδιόκτητο τυπογραφείο. Η εφημερίδα είχε ταχθεί με το μέρος των κυρηνειακών στο αρχιεπισκοπικό ζήτημα ύστερα από τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Σωφρονίου, υποστηρίζοντας τον μητροπολίτη Κύριλλο τον από Κυρηνείας (τον επονομαζόμενο και Κυριλλούδι, λόγω του ότι ήταν μικρόσωμος). Ανθυποψήφιός του ήταν ο μητροπολίτης Κιτίου Κύριλλος, ο οποίος χαρακτηριζόταν Κυριλλάτσος, αφού ήταν εύσωμος. Το αρχιεπισκοπικό ζήτημα κράτησε δέκα χρόνια (1900–1910). Οι αντεγκλήσεις μεταξύ των δύο παρατάξεων δεν επέτρεπαν την πλήρωση του αρχιεπισκοπικού θρόνου. Τα πάθη ήταν έντονα και σε αυτό τεράστια ήταν η ευθύνη των εφημερίδων. Ύστερα από τον θάνατο του Γεώργιου Νικόπουλου το 1912, την έκδοση της εφημερίδας «Στασίνος – Φωνή της Κύπρου» ανέλαβε ο Κύριλλος Παυλίδης μέχρι τον θάνατό του το 1950. Η εφημερίδα ανέστειλε την κυκλοφορία της το 1952.

31

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Με προφανή στόχο να υποστηρίξει την πολιτική του δραστηριότητα ο επί σειρά ετών δήμαρχος Λευκωσίας, Αχιλλέας Λιασίδης, εξέδωσε την εφημερίδα «Πατρίς» το 1907. Ο Αχιλλέας Λιασίδης, καθώς και η εφημερίδα του συντασσόταν με τους κυρηνειακούς στο αρχιεπισκοπικό ζήτημα. Οι στόχοι της εφημερίδας τέθηκαν ξεκάθαρα: «Η “Πατρίς” θα ασχοληθή περί τα αναφερόμενα εις την πραγμάτωσιν της Εθνικής αποκαταστάσεως της Νήσου, υποδεικνύουσα προς τούτο τα συντελεστικά και αποτελεσματικά μέτρα, την επέκτασιν και προαγωγήν της τε γενικής και της ειδικής πρακτικής παιδεύσεως του Λαού, την ιεροπρεπή μόρφωσιν του Κλήρου και την αξιοπρεπή συντήρησιν αυτού, την ευόδωσιν των υλικών συμφερόντων της όλης Νήσου και των κοινοτήτων και των ατόμων, διʼ υποδείξεως μεθόδων και τρόπων συντελούντων εις την καθού ευημερίαν, την διαφώτησιν του δημοσίου περί πολλών άτινα εγένοντο από της αγγλικής κατοχής και εν προτέροις ακόμη χρόνοις και διʼ ά διάφοροι εκράτησαν και κρατούσιν ανακρίβειαι» («Πατρίς», 7.11.1907).

32

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Η σάτιρα ήταν η διέξοδος στις δύσκολες συνθήκες της καταπίεσης και της οικονομικής δυσπραγίας. Αυτός ήταν και ο λόγος που έκαναν την εμφάνισή τους οι σατιρικές εφημερίδες σε διάφορες πόλεις της Κύπρου. Μια από αυτές ήταν και η εφημερίδα με τον εύγλωττο τίτλο «Ο Ραγιάς», που εκτυπωνόταν στη Λευκωσία, αλλά είχε έδρα την Κερύνεια από τον Γεώργιο Σταυρίδη. Στις σελίδες της εφημερίδας δημοσιεύονταν έμμετρη σάτιρα, ευθυμογραφήματα σε πεζό λόγο, αλλά και γελοιογραφίες. Για να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα ο εκδότης απευθυνόταν με σαρκασμό στους αναγνώστες, «Του “Ραγιά” σπουδαίοι όροι – Κύριοι Λιμοκοντόροι», καλώντας τους να καταβάλλουν τις συνδρομές τους («Ο Ραγιάς», 1.10.1898).

33

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Στη Λάρνακα ήταν που εκδόθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1884 και η σατιρική εφημερίδα «Χωριάτης» από τον Χριστόδουλο Κουππά, ο οποίος προέτρεπε τους πάντες: «Προσέχετε φίλοι κι έχετε μυαλά και μέτρα, γιατʼ ο Χωριάτης αφορμήν γυρεύει που την πέτρα». Η γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο συντάκτης της εφημερίδας ήταν η κοινή δημοτική ανάμεικτη με στοιχεία από την καθαρεύουσα και την κυπριακή διάλεκτο. Στα επόμενα φύλλα προστέθηκε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας και το σκίτσο βρακοφόρου («Χωριάτης», 14.12.1884).

34

«Είνε άραγε αναγκαίον να είπωμεν ποίος είνε ο προορισμός μιας μάστιγος; Και ποίος άλλος ειμή να καταιβαίνη αλύπητα εκεί που χρειάζεται. Πόσα γελοία πράγματα παιρνούν δια σοβαρά. Πόσαι ανοησίαι θαυμάζονται ως φρονιμάδες. Πόσαι κουταμάρες σουμάρονται ως εξυπνάδες!». Αυτά έγραφε ο εκδότης και συντάκτης της εφημερίδας «Μάστιξ», Στυλιανός Χουρμούζιος, εξηγώντας τους λόγους που τον ώθησαν να προχωρήσει στην έκδοση σατιρικού εντύπου («Μάστιξ», 9.8.1904).

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

35

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές Σε έμμετρη σάτιρα οι εκδότες της εφημερίδας «Πυξ λαξ» αυτοσαρκάζονταν: «Εφημερίς σατιρική θυμός κι οργή Κυρίου/ με εκδότην και διευθυντήν Ζ. Γ. Σωτηρίου (δεξιά) / Κʼ υπεύθυνον Νικόλαον Κ. Νικολαΐδη / που θα χαρή κόσμος πολύς στο φρέσκον εάν ίδη» («Πυξ λαξ», 6.2.1908).

36

Το «Μαστίγιον» εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1911 από τον Ιωάννη Περδίο (κάτω) στη Λευκωσία. «Μαστίγιον, που δύο φοραίς τον μήνα κροταλίζει και πότε πίπτει καυστικόν και πότε γαργαλίζει», αναφερόταν στην προμετωπίδα της εφημερίδας. Ο εκδότης ήταν σαφώς επηρεασμένος από τους σατιρικούς στίχους του Γεώργιου Σουρρή. Αυτοπαρουσιαζόταν ως εξής: «Ο Γιάννης ο Περδίος εδώ στη Λευκωσία / Το φύλλο θα το γράφη με πέννα σκωπτικήν / -Χωρίς ποτέ να θέλη καμμιά συνεργασία-/ Και θʼ αψηφά με γέλοιο κι αυτήν την φυλακή» («Μαστίγιον», 31.10.1911).

Ο Γεώργιος Ν. Ζήνων ήταν ο εκδότης και διευθυντής της εφημερίδας «Πειρασμός», της πρώτης κυπριακής γελοιογραφικής εφημερίδας που εκδόθηκε το 1922. Βασικοί συνεργάτες ήταν ο γελοιογράφος Γιώργος Φασουλιώτης και ο σατιρικός συγγραφέας Ευέλθων Πιτσιλλίδης, που χρησιμοποιούσε το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Εύσκιος Πεύκης (κάτω σε σκίτσο του Γιώργου Φασουλιώτη). Ο «Πειρασμός» σατίριζε όχι μόνο την πολιτική επικαιρότητα, τις διαμάχες για το αρχιεπισκοπικό ζήτημα, αλλά έψεγε παράλληλα και την αποικιοκρατία για την επιβολή φόρων, για την οικονομική εξαθλίωση, για τα καταπιεστικά μέτρα κ.λπ. Δεν δίσταζε μάλιστα να προβάλλει το αίτημα του κυπριακού λαού για ένωση με την Ελλάδα.

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

37

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

38

Η «Ελευθερία» πρωτοκυκλοφόρησε το 1906 από τον Κύρο Σταυρινίδη (σε σκίτσο του Γιώργου Φασουλιώτη στην εφημερίδα «Το γέλιο», 27.9.1931) και επρόκειτο να αναδειχθεί στη μακροβιότερη εφημερίδα στην Κύπρο.

Οι περισσότερες κυπριακές εφημερίδες συνέβαλλαν στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας των Κυπρίων, ορισμένες μάλιστα προέβαλλαν ανοικτά το αίτημα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όπως η εφημερίδα «Ένωσις», η οποία είχε στην προμετωπίδα της την προτροπή: «Απόδοτε την Κύπρον τη μητρί αυτής Ελλάδι» («Ένωσις», 17.7.1900). Η εφημερίδα «Το έθνος» στο πρώτο της φύλλο, στις 15 Αυγούστου 1891, υπογραμμίζει την άθλια οικονομική κατάσταση στο νησί, εξαιτίας της ιδιοτελούς πολιτικής των Βρετανών κυβερνώντων: «Εν Κύπρω φαίνεται ότι η εξουσία πάντη παραγνωρίζει το τε γράμμα το τε πνεύμα της ανωτέρω αρχής (σ.σ. ότι πρέπει να εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον) και φρονεί ότι τα πάντα συγκεντρούσα εν ταις χερσίν αυτής, τα πάντα πρέπει να στρέφη προς ίδιον όφελος και ότι ο λαός της Κύπρου δεν πρέπει να είνε άλλο ή είλωτες εργαζόμενοι υπέρ της προνομιούχου τάξεως των αρχόντων» («Το έθνος», 15.8.1891).

Οι φιλόδοξες προσπάθειες για την έκδοση της πρώτης καθημερινής κυπριακής εφημερίδας, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, δεν καρποφόρησαν. Τον Απρίλιο του 1920 είχαν γίνει σχεδόν ταυτόχρονα δύο ανεπιτυχείς εκδοτικές απόπειρες. Πρόκειται για την εφημερίδα «Κύπρος», που εξέδωσε για μερικές μέρες στην Αμμμόχωστο ως καθημερινή ο Λούης Γ. Λοΐζου και την εφημερίδα «Το φως», που κυκλοφόρησε στη Λεμεσό από τον Γεώργιο Φραγκούδη (κάτω), επιφανή πολιτευτή και πνευματικό παράγοντα.

κεφάλαιο 1

Η γένεση και η ανάπτυξη του Τύπου επί αποικιοκρατίας (1878-1959)

Στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας του ο Γεώργιος Φραγκούδης εξηγούσε τους λόγους που τον οδήγησαν στην έκδοσή της, παραθέτοντας τις προσωπικές του πολιτικές περιπέτειες. Είχε αναμειχθεί στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας και εξέδωσε στην Αθήνα το 1904 την εφημερίδα «Μεταρρύθμισις», η μαχητική αρθρογραφία της οποίας προκάλεσε απόπειρα δολοφονίας του εκδότη της. Δεν έφτανε αυτό, ο Γεώργιος Φραγκούδης κλείστηκε στη φυλακή με την κατηγορία της παρακίνησης σε στάση κατά του καθεστώτος. Το δικαστήριο τον αθώωσε, ωστόσο ο Γεώργιος Φραγκούδης εγκατέλειψε την Ελλάδα και μετανάστευσε στην Αίγυπτο και αργότερα στο Σουδάν, όπου άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Όταν επέστρεψε στην Κύπρο, εγκαταστάθηκε στη γενέτειρά του, τη Λεμεσό, όπου πολιτεύτηκε και εξέδωσε την εφημερίδα «Το φως», στην οποία σημείωνε ότι «οι Κύπριοι δημοσιογράφοι έχουν τα ελαττώματα του εν γένει ελληνικού τύπου. Εάν π.χ. έχη φίλον ένα άνθρωπον ή αν αυτός ανήκη εις το κόμμα του, τον εκθειάζει, τον υποστηρίζει, του ευρίσκει όλας τας αρετάς. Αλλοίμονον εις τον δυστυχήν αυτόν εάν παύση να είναι φίλος του, ή αν ανήκη εις άλλον κόμμα. Θα ευρεθή αμέσως με όλα τα ελαττώματα. Και όμως ο άνθρωπος ουδέποτε είχε τόσας αρετάς, ούτε τόσα ελαττώματα» («Το φως», 20.4.1920).

39

FOR MORE INFORMATION VISIT WWW.ARMIDAPUBLICATIONS.COM

ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ WWW.ARMIDAPUBLICATIONS.COM

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές Εκδότες και δημοσιογράφοι συγκεντρώθηκαν στο γραφείο του διευθυντή του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών. Τότε συζητούνταν το ενδεχόμενο επανακυκλοφορίας των εφημερίδων, ύστερα από την τουρκική εισβολή και την απομάκρυνση του πραξικοπηματία Νίκου Σαμψών από την εξουσία. Η ανάληψη της προεδρίας από τον πρόεδρο της Βουλής, Γλαύκο Κληρίδη, ήταν ένα βήμα προς την αποκατάσταση της δημοκρατικής συνταγματικής τάξης. Ωστόσο, η έκρυθμη κατάσταση συνεχιζόταν με τη δράση στοιχείων της ΕΟΚΑ Β΄και την επιμονή του Γλαύκου Κληρίδη να παρουσιάζεται ως «πρόεδρος» και όχι ως «προεδρεύων» της Δημοκρατίας, όπως προνοούσε το Σύνταγμα, αφού ο Μακάριος βρισκόταν ακόμη αυτοεξόριστος στο Λονδίνο. Ήταν μέρες χαλεπές για την ελευθερία του Τύπου, αφού οι εφημερίδες ήταν υποχρεωμένες να υποβάλλουν σε λογοκριτές τα φύλλα τους προτού κυκλοφορήσουν.

130

κεφάλαιο 2

Η πολιτική «στράτευση» του κυπριακού Τύπου (1960-1974)

Οι δημοσιογράφοι απαίτησαν από τον Χριστόδουλο Χριστοδούλου, αρμόδιο υπουργό Εσωτερικών της κυβέρνησης που σχημάτισε ο Γλαύκος Κληρίδης τον Αύγουστο του 1974, απόντος του Μακάριου, να ληφθούν μέτρα, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη κυκλοφορία των εφημερίδων. Πραξικοπηματικά στοιχεία ανέκοπταν τα οχήματα διανομής των εφημερίδων και κατέστρεφαν τα φύλλα κυρίως των «Νέων», της «Χαραυγής», του «Φιλελεύθερου» και της «Απογευματινής». Στη συνάντηση συμμετείχαν ανάμεσα σʼ άλλους, ο Φιφής Ιωάννου, ο Τάκης Κουνναφής, ο Αντρέας Ρούσσος, ο Κύπρος Ψυλλίδης, ο Αντρέας Καννάουρος, ο Γρηγόρης Σωτηρίου κ.ά.

131

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές Αντιδρώντας στη λογοκρισία που επιβλήθηκε κατά την περίοδο του λεγόμενου «μεταπραξικοπήματος», η εφημερίδα «Τα νέα», εκφραστικό όργανο της ΕΔΕΚ, ήταν το μόνο έντυπο που κυκλοφορούσε με λευκά σημεία στη θέση των λογοκριμένων άρθρων και ειδησεογραφικών κειμένων.

132

κεφάλαιο 2

Η πολιτική «στράτευση» του κυπριακού Τύπου (1960-1974)

Συνθήκες απρόσκοπτης και ελεύθερης λειτουργίας του Τύπου αξίωσαν οι δημοσιογράφοι με πορεία διαμαρτυρίας για τα περιοριστικά μέτρα, τη λογοκρισία και τις τρομοκρατικές πράξεις, ακόμη και ύστερα από την τουρκική εισβολή και την αποχώρηση του πραξικοπηματία Νίκου Σαμψών από την εξουσία. Σε πολλές περιπτώσεις αμετανόητα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄εξακολουθούσαν να σταματούν τα αυτοκίνητα διανομής και να καταστρέφουν τα φύλλα των δημοκρατικών εφημερίδων, παρά τις διαβεβαιώσεις του Γλαύκου Κληρίδη.

133

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Πληροφορίες για την τύχη των αγνοουμένων, των αιχμαλώτων και των εγκλωβισμένων ζητούσαν επίμονα να μάθουν από τον Γλαύκο Κληρίδη οι δημοσιογράφοι, όταν τον συνάντησαν στις 5 Σεπτεμβρίου 1974 στο Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Τότε διεξάγονταν συνομιλίες, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, για ανθρωπιστικά θέματα.

134

Εναγωνίως ανέμεναν ενημέρωση οι δημοσιογράφοι για την πορεία των συνομιλιών μεταξύ Γλαύκου Κληρίδη και Ραούφ Ντενκτάς στο «Λήδρα Πάλας», όσον αφορά την απόλυση αιχμαλώτων, αλλά και για τη διερεύνηση της τύχης των αγνοουμένων. Φλέγον θέμα ήταν επίσης εκείνο των εγκλωβισμένων, οι οποίοι διαβιούσαν σε άθλιες συνθήκες, σε χώρους συγκέντρωσης. Στόχος της Τουρκίας ήταν να τους εξαναγκάσει να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, για να πετύχει την ανταλλαγή πληθυσμών.

κεφάλαιο 2

Η πολιτική «στράτευση» του κυπριακού Τύπου (1960-1974)

135

136

κεφάλαιο 2 Ο Μακάριος επέστρεψε στο καμένο από τους πραξικοπηματίες προεδρικό, συνοδευόμενος από δημοσιογράφους, φωτογράφους και εικονολήπτες. Ήταν μια τραγική συνάντηση με το παρελθόν, αφού οι πραξικοπηματίες μάταια αναζητούσαν το πτώμα του Μακάριου στα ερείπια, στις 15 Ιουλίου 1974.

137

Κ Ε

Φ

@ Λ

Α Ι

Ο Η εποχή του «εκσυγχρονισμού»

στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

3

Σημαντικός σταθμός στην πορεία των κυπριακών ΜΜΕ προς τον «εκσυγχρονισμό» ήταν η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου και η ίδρυση ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών τη δεκαετία του 1990.

3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Η επιστροφή του Μακάριου τον Δεκέμβριο του 1974 και η υποχώρηση της ανατρεπτικής δραστηριότητας από τρομοκρατικές οργανώσεις αναβάθμισε την πολιτική ζωή του τόπου και τη λειτουργία του Τύπου. Παρόλο που δεν εξέλειπε ο πολιτικός φανατισμός, οι αντιπαραθέσεις εκδηλώνονταν μέσω των δημοκρατικών θεσμών και των ΜΜΕ. Μετά το 1974 διαφοροποιήθηκε ο ρόλος του Τύπου, ως τέταρτης εξουσίας, σε συνάρτηση με τις άλλες τρεις θεσμοθετημένες εξουσίες. Η θέση του Τύπου στο πλέγμα των εξουσιών διαμορφώθηκε με αντιφατικό τρόπο, μέσα από σχέσεις εξάρτησης και διαπλοκής, αλλά και κοινωνικής κριτικής. Χαρακτηριστικό της εποχής ήταν η κοινωνική ρευστότητα, που προκλήθηκε από τη διατάραξη του κοινωνικού ιστού, λόγω των τραγικών γεγονότων του 1974, από την οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε και την ανάδυση νέων κοινωνικών στρωμάτων. Ως εκ τούτου επήλθαν ανατροπές στις κοινωνικές δομές, οξύνθηκε η διαμάχη για επιβίωση, για αναδιανομή των οικονομικών πόρων, για αναβάθμιση του κοινωνικού στάτους, για ανακατάταξη της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Βασικό εργαλείο σε αυτή τη διαμάχη ήταν ο Τύπος.

Ύστερα από την τραγωδία του 1974, η πολιτική αντιπαράθεση διεξαγόταν πλέον όχι με βομβιστικές επιθέσεις και προπηλακισμούς, αλλά μεταφέρθηκε στη δημόσια σφαίρα των δημοκρατικών θεσμών και των ΜΜΕ.

3.1. Ο Τύπος ως εκφραστικό όργανο κομματικών σχηματισμών Ο κυπριακός Τύπος πήρε νέα πνοή με την κυκλοφορία μιας σειράς νέων εφημερίδων, που ήταν αποτέλεσμα της αναδιαμόρφωσης των κοινωνικών συνθηκών και του συσχετισμού των πολιτικών δυνάμεων. Οι περισσότερες νέες εφημερίδες εξέφραζαν συγκεκριμένους πολιτικούς, ιδεολογικούς και κομματικούς χώρους.15 Ο συσχετισμός βέβαια έκλινε προς το μέρος των μακαριακών εφημερίδων, αφού τα ενωτικά έντυπα που συνέβαλαν ή υιοθέτησαν την πολεμική εναντίον του Μακάριου ανέστειλαν τη λειτουργία τους («Εθνική», «Πατρίς», «Συναγερμός», «Ελευθερία», «Η μάχη»). Το 1974 εκδόθηκαν ο-

141

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Τα κόμματα κατέστησαν ο άξονας της πολιτικής ζωής, ύστερα από τον θάνατο του Μακάριου. Γιʼ αυτό και το κάθε κόμμα επιχειρούσε να διαθέτει έντυπο εκφραστικό όργανο. Οι κατʼ εξοχήν φιλομακαριακές εφημερίδες κράτησαν αποστάσεις από τα κόμματα, αλλά παρέμειναν ως θεματοφύλακες της πολιτικής υποθήκης του Μακάριου.

142

κτώ νέες εφημερίδες, όλες εβδομαδιαίες, που ανήκαν στη φιλομακαριακή παράταξη. Οι περισσότερες είχαν διάρκεια ζωής πάνω από δύο χρόνια. Παρουσιάστηκαν όμως και άλλες εφημερίδες, οι οποίες υποστήριξαν τον Γλ. Κληρίδη και το κόμμα που ίδρυσε, τον Δημοκρατικό Συναγερμό, ύστερα από τη ρήξη που επήλθε στις σχέσεις του με τον Μακάριο. Το κόμμα αυτό ήταν ο νέος εκφραστής της Δεξιάς και αντιπολιτευόταν τον Μακάριο. Σε αυτό το πολιτικό φάσμα εντάχθηκε η «Σημερινή» (1976). Κατά καιρούς εκδόθηκαν και άλλες εφημερίδες για την υποστήριξη νεοσύστατων πολιτικών και ιδεολογικών σχηματισμών, όπως η «Ελευθεροτυπία» (1980) που ήταν εκφραστικό όργανο του Δημοκρατικού Κόμματος, ο «Κήρυκας» (1981) της Ένωσης Κέντρου, το «Βήμα» (1981) κ.ά. Αξιοσημείωτη είναι η περιστασιακή κυκλοφορία εφημερίδων πριν από εκλογικές αναμετρήσεις, προκειμένου να υποστηριχθούν συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα ή κινήσεις. Σταθεροί υποστηρικτές του Μακάριου, χωρίς εμφανείς και σταθερούς κομματικούς δεσμούς, παρέμειναν ο «Φιλελεύθερος» και η «Απογευματινή», καθώς και η εβδομαδιαία «Δημοκρατική» (από το 1974), ενώ την πολιτική Μακάριου υποστήριζαν επίσης η «Χαραυγή» του ΑΚΕΛ και «Τα νέα» της ΕΔΕΚ. Ο θάνατος του Μακάριου, στις 3 Αυγούστου 1977, σηματοδότησε μια νέα εποχή για το πολιτικό γίγνεσθαι, συνεπακόλουθα και για τον ρόλο του Τύπου. Χωρίς να αποστασιοποιούνται από την πολιτική παρακαταθήκη του Μακάριου, τα κόμματα και οι δημοκρατικοί θεσμοί άρχισαν να λειτουργούν στη βάση των ιδεολογικο-πολιτικών αντιπαραθέσεων και όχι με γνώμονα τις αποφάσεις του Μακάριου. Οι κοινωνικές αξίες και τα πρότυπα συμπεριφοράς των δημοσιογράφων στα έντυπα ΜΜΕ εξακολουθούσαν να διέπονται από την ιδεολογική στράτευση στον πολωτικό άξονα Δεξιά - Αριστερά, με τις αντίστοιχες συλλογικές ταυτίσεις. Στόχος δεν ήταν η «αντικειμενική ενημέρωση», ο «πλουραλισμός απόψεων» (όπως επιβάλλει το αξιακό πρότυπο της αστικής δημοκρατίας), ούτε και η «δημοσιογραφική επιτυχία», η αύξηση των πωλήσεων και των κερδών (όπως επιβάλλει ο νεοφιλελευθερισμός), αλλά η επικράτηση της «ημέτερης» ιδεολογίας. Αυτό το αξιακό σύστημα είχε προκύψει από την εποχή της αποικιοκρατίας, όταν ο Τύπος στρατευόταν σε πολιτικές και εθνικές επιδιώξεις. Ο Τύπος βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των πολιτικών διεργασιών και των κομματικών αντιπαραθέσεων, προσπαθώντας πρωτίστως να επηρεάσει, παρά να ενημερώσει. Αυτό διαφαίνεται από την κάλυψη των γεγονότων, των συνομιλιών για το Κυπριακό, όπως οι δείκτες ντε Γκουεγιάρ, των εκστρατειών των κομμάτων ενόψει βουλευτικών και προεδρικών εκλογών κ.λπ. Οι εφημερίδες αποτελούσαν όργανα κομματικής προπαγάνδας: η

«Αλήθεια» και η «Σημερινή» του ΔΗΣΥ, η «Χαραυγή» του ΑΚΕΛ, «Τα νέα» της ΕΔΕΚ, η «Ελευθεροτυπία» του ΔΗΚΟ κ.λπ. Ακομμάτιστες εφημερίδες παρέμειναν ο «Φιλελεύθερος» και η «Απογευματινή». Η τελευταία φορά που πήραν ανοικτά θέση οι εφημερίδες αυτές σε εκλογική αναμέτρηση ήταν το 1976 στις βουλευτικές εκλογές, όταν υποστήριξαν τους υποψηφίους του φιλομακαριακού συνασπισμού.

3.2. Ο κρατικός έλεγχος στα οπτικοακουστικά ΜΜΕ Στο ραδιοτηλεοπτικό πεδίο διατηρήθηκε το κρατικό μονοπώλιο με τη λειτουργία του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου (ΡΙΚ), το οποίο ενώ ιδρύθηκε ως ένας ανεξάρτητος οργανισμός δημοσίου δικαίου, ωστόσο τέθηκε υπό τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας με διάφορες διατάξεις του θεσμικού πλαισίου. Το εποπτικό σύστημα που υιοθετήθηκε για τη ρύθμιση της λειτουργίας του ΡΙΚ ήταν (και είναι) πατερναλιστικό και παρείχε τη δυνατότητα για τυπικές και άτυπες παρεμβάσεις. Πρότυπο αποτέλεσε το σύστημα εποπτείας και λειτουργίας των κρατικών ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ στην Ελλάδα. Μια άλλη πτυχή αποικιακών καταλοίπων στη λειτουργία του ΡΙΚ ήταν το γεγονός ότι πρότυπα συμπεριφοράς και κοινωνικές αξίες, κώδικες δεοντολογίας στην άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, αλλά και στον καταρτισμό του ραδιοτηλεοπτικού προγράμματος, είχαν αντληθεί από το BBC. Το ίδιο συνέβη και με τους τρόπους εσωτερικής επικοινωνίας. Το ΡΙΚ ήταν ένας οργανισμός με αυστηρές ιεραρχικές δομές. Οι δημοσιογράφοι και άλλοι λειτουργοί του ΡΙΚ θεωρούνταν (και εν πολλοίς θεωρούσαν και οι ίδιοι τον εαυτό τους) δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι υποτάσσονται στις εντολές άνωθεν. Επίσης, η ευρεία χρήση της αγγλικής γλώσσας στην επαγγελματική ορολογία, καθώς και οι κτιριακές εγκαταστάσεις που διατηρούσαν τον αποικιακό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, αποτελούσαν ενδείξεις αποικιακών καταλοίπων. Σημαντική παράμετρος των μεταποικιακών επιδράσεων στα κυπριακά ΜΜΕ ήταν η ξένη προέλευση του περιεχομένου των εφημερίδων και των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «πολιτιστικός ιμπεριαλισμός». Μεγάλο ποσοστό των ειδήσεων προερχόταν από τα ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, τις ξένες εφημερίδες, τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Οι κινηματογραφικές ταινίες που προβάλλονταν από το ΡΙΚ παράγονταν στην τεράστιά τους πλειοψηφία από τα χολιγουντιανά στούντιο, ενώ και τα τηλεοπτικά προγράμματα είχαν ως επί το πλείστον αλλοδαπή προέλευση. Οι ταινίες και τα προγράμματα του ΡΙΚ προβάλλονταν στην αυθεντική τους

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Η εκτελεστική εξουσία ασκούσε πλήρη έλεγχο στα οπτικοακουστικά ΜΜΕ, τα οποία αποτελούσαν κρατικό μονοπώλιο. Οι παρεμβάσεις από στελέχη της κυβέρνησης ήταν άμεσες και αποτελεσματικές. Το ΡΙΚ θεωρούνταν «φερέφωνο» της κυβερνητικής πολιτικής.

143

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Η πίεση για απελευθέρωση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου και κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου άρχισε από τους «ραδιοπειρατές». Το «Ράδιο Αυτοδιάθεση» εξέπεμψε χωρίς άδεια στις 15 Νοεμβρίου 1987. Ακολούθησαν και άλλοι «ραδιοπειρατές», οι οποίοι διώχθηκαν από την Αστυνομία, ενώ τα μηχανήματά τους κατασχέθηκαν. Στις 6 Ιουλίου 1989 εξέπεμψαν δοκιμαστικά, επίσης χωρίς άδεια, δύο ραδιοφωνικοί σταθμοί από τους Δήμους Λεμεσού και Λευκωσίας. Η αντίδραση του κράτους κάμφθηκε πλέον για τα καλά. Ωστόσο, η εξέλιξη δεν ήταν αυτή που ανέμεναν όσοι ονειρεύονταν την καθιέρωση της «ελεύθερης ραδιοφωνίας».

144

γλώσσα, με υπότιτλους, ως εκ τούτου μεγάλο ποσοστό καταλάμβανε η αγγλική γλώσσα. Το ΡΙΚ πρόβαλλε επίσης τηλεοπτικά ενημερωτικά δελτία στην αγγλική και την τουρκική γλώσσα, ενώ στο ραδιόφωνο σημαντική θέση κατείχαν προγράμματα στην αγγλική, την τουρκική και άλλες γλώσσες. Σε αυτό το διάστημα το ΡΙΚ μετατρεπόταν, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, σε όργανο φιλοκυβερνητικής προπαγάνδας. Οι έξωθεν παρεμβάσεις στο δημοσιογραφικό έργο ήταν συχνές, όσον αφορά την ειδησεογραφική κάλυψη γεγονότων. Στο επίκεντρο βρίσκονταν σταθερά οι δραστηριότητες κυβερνητικών αξιωματούχων και κριτήριο της αξιολόγησης των γεγονότων για την κατάταξή τους στην ημερήσια διάταξη ήταν η κυβερνητική πολιτική.

3.3. Η «απελευθέρωση» και εμπορικοποίηση των ΜΜΕ Η αναδιαμόρφωση του χάρτη των ΜΜΕ στην Κύπρο επήλθε μετά το 1990, εξαιτίας και των κοινωνικών μεταβολών.16 Τότε απορρυθμίστηκε το ραδιοτηλεοπτικό πεδίο, στη βάση της εναρμόνισης με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα,17 ώστε να υποβοηθηθεί η επιδίωξη για πλήρη ένταξη. Η Κυπριακή Δημοκρατία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην ΕΟΚ το 1990. Η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στη ραδιοτηλεόραση είχε προβληθεί παράλληλα και ως κοινωνικό αίτημα, ενδεικτικό του γεγονότος ότι οι κοινωνικές συνθήκες στον τόπο είχαν αλλάξει. Άρχισε να γίνεται πλέον διακριτή η μετάβαση της Κύπρου από την παραδοσιακή κοινωνία στη νεωτερική κοινωνία, στην οποία επικρατούν άλλες αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς. Το γεγονός αυτό επρόκειτο να έχει τις επιδράσεις του και στον χώρο των ΜΜΕ. Από το 1990 και μετέπειτα άρχισε η ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών («Ράδιο Super», «Ράδιο Πρώτο», «ASTRA», «O Λόγος», «ΑΝΤ1», «Sigma», «MEGA», τα συνδρομητικά κανάλια «Lumiere TV» και «Άλφα» και άλλα τοπικής εμβέλειας), οι οποίοι δημιούργησαν ένα νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον και επέβαλαν νέο αξιακό σύστημα στα ΜΜΕ, νέα πρότυπα συμπεριφοράς για τους δημοσιογράφους και τους άλλους επαγγελματίες του χώρου. Η λειτουργία των ιδιωτικών οπτικοακουστικών ΜΜΕ ήταν στην αρχή ουσιαστικά ανεξέλεγκτη, αφού το θεσμικό πλαίσιο ήταν ελλιπές. Ενώ είχε ψηφιστεί ο Νόμος 29(1) του 1992 που επέτρεπε την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, εντούτοις οι κανονισμοί με τους οποίους θα ρυθμιζόταν η λειτουργία τους καθυστέρησε σχεδόν κατά μία δεκαετία. Το 1998 ψηφίστηκε ο Νόμος 7(1) για την ίδρυση της εποπτικής Αρχής, της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, ενώ το 2000 θε-

κεφάλαιο 3 σπίστηκαν οι σχετικοί κανονισμοί, οι οποίοι περιλάμβαναν κώδικες δημοσιογραφικής δεοντολογίας, καθώς και κώδικα διαφημίσεων για τα ιδιωτικά ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ. Η κυπριακή νομοθεσία για την ιδιωτική ραδιοτηλεόραση θεωρείται εναρμονισμένη με το κοινοτικό κεκτημένο, ωστόσο στο διάστημα που μεσολάβησε (ιδίως στην περίοδο 1992-2000) τα ραδιοτηλεοπτικά κανάλια διαμόρφωσαν τον σκληρό πυρήνα του αξιακού τους συστήματος και των προτύπων συμπεριφοράς, απέκτησαν διαπλεκόμενα συμφέροντα με άλλους φορείς εξουσίας. Για το ΡΙΚ έχει παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτο το σύστημα του πατερναλιστικού ελέγχου, παρόλο που οι αλλαγές στο ραδιοτηλεοπτικό πεδίο έχουν συμπαρασύρει και την κρατική ραδιοτηλεόραση στην υιοθέτηση αξιακών κριτηρίων, που ισχύουν στα εμπορικοποιημένα ΜΜΕ. Γνώμονας πλέον καθίσταται όχι η κυβερνητική πολιτική, αλλά η «δημοσιογραφική επιτυχία», ο αντίκτυπος στην κοινή γνώμη, η αύξηση της τηλεθέασης και κατ’ επέκταση τα οικονομικά οφέλη. Εκσυγχρονιστικές θεσμικές προσαρμογές έγιναν και στον χώρο των έντυπων ΜΜΕ. Με τον περί Τύπου Νόμο 145 του 1989 καταργήθηκαν τα πιο πολλά αποικιακά κατάλοιπα και εισήχθησαν πρόνοιες για να κατοχυρωθούν το δημοσιογραφικό απόρρητο, η ελεύθερη πρόσβαση στις

Από τη δεκαετία του 1980 και μετέπειτα η πολιτική αντιπαράθεση άρχισε να μεταφέρεται όλο και περισσότερο από τις εξέδρες και τις πλατείες των συλλαλητηρίων στα τηλεοπτικά στούντιο, με τη διεξαγωγή συζητήσεων, των γνωστών ως ντιμπέιτ. Αυτό οδήγησε στην ενεργότερη εμπλοκή των επικοινωνιολόγων, των image makers, ώστε τα μηνύματα των πολιτικών να έχουν μεγαλύτερη ανταπόκριση και αποδεκτικότητα από το κοινό και τους ψηφοφόρους.

145

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Ο έντονος ανταγωνισμός που προέκυψε με τη λειτουργία ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών επηρέασε άμεσα και τον Τύπο. Σήμανε ουσιαστικά το τέλος εποχής για τις κομματικές εφημερίδες, ενώ αναδείχθηκαν τα ιλλουστρασιόν περιοδικά ποικίλης ύλης και του καταναλωτικού «λάιφ στάιλ», του κουτσομπολιού για τα είδωλα του σταρ σύστεμ και της τηλεόρασης, αλλά και των ειδικών ενδιαφερόντων.

146

πηγές πληροφοριών, η ρύθμιση της απρόσκοπτης, χωρίς δεσμεύσεις κυκλοφορίας των εφημερίδων. Ωστόσο, ορισμένα αποικιακά κατάλοιπα παρέμειναν ανέπαφα, όπως είναι α) οι εξουσίες με τις οποίες περιβάλλεται ο αρμόδιος Υπουργός Εσωτερικών και κατ’ επέκταση η εκτελεστική εξουσία, β) η διατήρηση του άρθρου 67(1) των περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμων του 1990 και του 1991, με το οποίο απαγορεύεται σε δημοσίους υπαλλήλους να δημοσιοποιούν πληροφορίες, γ) η διατήρηση των προνοιών του Ποινικού Κώδικα, Κεφ. 154, που καθιστούν τη δυσφήμιση ποινικό αδίκημα με συνέπεια ποινές φυλάκισης. Στον χώρο του Τύπου έχουν παρατηρηθεί σημαντικές αλλαγές μετά το 1990. Ο κομματικός Τύπος, ο οποίος εξέφραζε οργανωμένες κοινωνικές ομάδες, έχει υποχωρήσει. Οι περισσότερες εφημερίδες εφαρμόζουν πρακτικές που επιβάλλονται από το ανταγωνιστικό περιβάλλον της αγοράς, λόγω της δομικής πίεσης που προέρχεται από τους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς (εντυπωσιοθηρία, λαϊκισμός, περισσότερα ελαφρά θέματα που παραπέμπουν σε κουτσομπολιό κ.λπ.). Στο πλαίσιο αυτό άρχισαν να εκδίδονται μια σειρά από περιοδικά έντυπα, που καλύπτουν ποικίλα ενδιαφέροντα, ενώ προστέθηκαν στις δημοσιογραφικές δραστηριότητες και οι ηλεκτρονικές εκδόσεις, μέσω του διαδικτύου. Παράλληλα όμως οι εφημερίδες έχουν διατηρήσει εν πολλοίς τον πολιτικό τους χαρακτήρα. Αποτελούν ένα μοχλό για την εξυπηρέτηση πολιτικών επιδιώξεων των ιδιοκτητών τους. Το 2008 οι καθημερινές εφημερίδες που εκδίδονται στην Κύπρο είναι: «Αλήθεια», «Η μάχη», «Πολίτης», «Η σημερινή», «Ο φιλελεύθερος», «Χαραυγή» και η αγγλόφωνη «Cyprus Mail». Μετά από την υποχώρηση του κομματικού Τύπου, δημιουργήθηκαν συγκροτήματα ΜΜΕ, που κατέχουν μια σειρά από έντυπα και οπτικοακουστικά ΜΜΕ. Με την οικονομική, πολιτική και κοινωνική ισχύ που απέκτησαν, τα ιδιωτικά ΜΜΕ έχουν καταστεί πραγματικά μια τέταρτη εστία εξουσίας, πέρα από την εκτελεστική, τη νομοθετική και τη δικαστική. Η πληροφόρηση, που είχε παλαιότερα ως πηγή της είτε τους θεσμοθετημένους, επίσημους φορείς (με βάση το κληροδοτημένο από την αποικιοκρατία σύστημα λειτουργίας των ΜΜΕ), είτε τα ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, έχει παραχωρήσει τη θέση της στην πληροφόρηση της «αποκάλυψης» αντί της «ανακάλυψης». Λόγω του σκληρού ανταγωνισμού για ψηλή τηλεθέαση και πολλές πωλήσεις, τα κριτήρια για την αξιολόγηση, την ιεράρχηση και την κατάταξη των γεγονότων (που προβάλλονται με τη μορφή ειδήσεων ή ρεπορτάζ) είναι περισσότερο η αίσθηση που αναμένεται να προκαλέσουν στο κοινό, είναι περισσότερο η εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων και λιγότερο η ενημερωτική τους αξία ή η εξυπηρέτηση ιδεολογικών επιδιώξεων.

Μια σημαντική διαφορά, σε σύγκριση με τις προηγούμενες περιόδους στην Ιστορία των ΜΜΕ, είναι ότι η όποια προσπάθεια για επηρεασμό και διαμόρφωση της κοινής γνώμης γίνεται όχι με έκδηλα προτρεπτικά ή αποτρεπτικά μηνύματα, αλλά κυρίως με λανθάνοντα μηνύματα, τα οποία απορρέουν από τον τρόπο της ειδησεογραφικής κάλυψης των γεγονότων. Αυτό πάντως συμβαίνει λιγότερο σε εφημερίδες, οι οποίες εξακολουθούν να είναι δεδηλωμένα «στρατευμένες», όπως η «Χαραυγή», η «Αλήθεια» και η «Μάχη». Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του δημοψηφίσματος για το Σχέδιο Ανάν, τον Απρίλιο του 2004, όταν σχεδόν όλα τα ΜΜΕ προσπάθησαν περισσότερο, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, να επηρεάσουν, παρά να ενημερώσουν την κοινή γνώμη, υιοθετώντας τη μια ή την άλλη προσέγγιση. Σε περιόδους εκλογικών αναμετρήσεων τα ΜΜΕ μετατρέπονται, εκουσίως ή ακουσίως, σε όργανα χειραγώγησης της κοινής γνώμης, με επικοινωνιακές πρακτικές, από κόμματα και υποψηφίους. Άρχισε να αποδίδεται μεγαλύτερη σημασία στη... γραβάτα και το κοστούμι, στον σκελετό των γυαλιών που θα φορούσε ο πολιτικός εμφανιζόμενος μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες, στις κινήσεις και τον τρόπο ομιλίας του, παρά στο περιεχόμενο των πολιτικών του προτάσεων. Ενώ αναμενόταν ότι με την αύξηση των επικοινωνιακών μέσων και την επέκταση της δημοσιότητας θα διασφαλιζόταν η ενεργότερη και αμεσότερη συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική, παρατηρούνται τα αντίθετα φαινόμενα. Οι πολίτες απωθούνται από την πολιτική, λόγω και της απαξίωσης των δημοκρατικών θεσμών, που καλλιεργούν τα ΜΜΕ, με τη σκανδαλολογία, η οποία πόρρω απέχει από τον ουσιαστικό έλεγχο των εξουσιών. Το περιεχόμενο των MME έχει καταστεί εμπορεύσιμο είδος, που προσφέρεται με τους όρους του μάρκετινγκ. H τηλεοπτική εικόνα επέβαλε τη λογική της κατακερματισμένης, αποσπασματικής, δραματοποιημένης ενημέρωσης και στα υπόλοιπα MME, στις εφημερίδες, τα περιοδικά και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Τα ΜΜΕ καθορίζουν ολοένα και σε μεγαλύτερο βαθμό τη δημόσια ατζέντα, επενεργούν καταλυτικά στα γεγονότα, κατασκευάζουν ψευδογεγονότα για την αναμετάδοσή τους. Οι πολίτες κατακλύζονται από επικοινωνιακά μηνύματα παντός είδους και παρουσιάζεται το φαινόμενο της υπερπληροφόρησης, που σε τελευταία ανάλυση καθίσταται παραπληροφόρηση.

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Ασκώντας παρεμβατικό ρόλο, τα ΜΜΕ καθορίζουν ολοένα και περισσότερο τη δημόσια ατζέντα, προκαθορίζουν τα γεγονότα, κατασκευάζουν ψευδογεγονότα, γίνονται ολοένα και περισσότερο πρωταγωνιστές, παρά μάρτυρες της Ιστορίας.

147

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

148

Το πεδίο του κυπριακού Τύπου άλλαξε ριζικά ύστερα από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Οι φιλογριβικές, φιλοχουντικές εφημερίδες ανέστειλαν την έκδοσή τους, υπό το βάρος των ευθυνών για τα τραγικά γεγονότα του 1974. Εμφανίστηκαν όμως νέες εφημερίδες, οι οποίες εξέφραζαν νεοσυσταθέντες πολιτικούς σχηματισμούς, όπως η «Σημερινή», η «Ελευθεροτυπία» κ.ά.

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της μετάβασης στη νεωτερική εποχή του Τύπου αποτελεί η εφημερίδα «Ο φιλελεύθερος», η οποία μέχρι τον θάνατο του Μακάριου εφάρμοζε τις αρχές της «στρατευμένης δημοσιογραφίας». Αργότερα υιοθέτησε τις αρχές της αποστασιοποιημένης «αντικειμενικής δημοσιογραφίας». Στις βουλευτικές εκλογές του 1976 η εφημερίδα υποστήριξε ανοικτά τον φιλομακαριακό συνασπισμό, ενώ από τις βουλευτικές εκλογές του 1981 θα τηρούσε πλέον ουδέτερη στάση κατά τις προεκλογικές περιόδους.

149

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

150

Ενόσω διατηρούνταν το κρατικό μονοπώλιο στο ραδιοτηλεοπτικό πεδίο, το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ) τελούσε υπό ασφυκτικό κυβερνητικό έλεγχο. Θεωρούνταν περισσότερο ως η αιχμή του δόρατος για την προβολή του κυβερνητικού έργου, για την προπαγάνδιση των πολιτικών θέσεων του προέδρου της Δημοκρατίας και των κυβερνώντων κομμάτων, παρά ως εκφραστής της κοινής γνώμης και ως αρένα δημόσιου διαλόγου.

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Η ίδρυση και λειτουργία του «Ράδιο Super» το 1990, υπό τη διεύθυνση του έγκριτου δημοσιογράφου, πρώην διευθυντή του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, Ανδρέα Χριστοδουλίδη, σηματοδότησε την απορρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου στην Κύπρο. Σύντομα όμως ο σταθμός αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα και ανέστειλε τη λειτουργία του. Το αίτημα για ελεύθερη ραδιοτηλεόραση, που ήταν το όραμα πολλών, εκφυλίστηκε τελικά με τη δημιουργία κερδοσκοπικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, οι οποίοι έχουν ως κύριο άξονα της λειτουργίας τους το κυνήγι της τηλεθέασης-ακροαματικότητας και το οικονομικό συμφέρον.

151

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

152

Το 1992 άρχισε να εκπέμπει ο πρώτος ιδιωτικός ραδιοτηλεοπτικός σταθμός, με την ονομασία «O Λόγος», με διευθυντή τον Ανδρέα Χριστοφίδη, πρώην διευθυντή του ΡΙΚ, πρώην κυβερνητικό εκπρόσωπο και πρώην υπουργό Παιδείας. Ο σταθμός ανήκε στην Εκκλησία της Κύπρου. Η διχασμένη προσωπικότητά του (εκκλησιαστικός χαρακτήρας από τη μια, εμπορικός από την άλλη) οδήγησε τον «Λόγο» σε αδιέξοδα, με αποτέλεσμα να αλλάξει χέρια. Τη διαχείρισή του ανέλαβε, με τη μορφή ενοικίου, ο τηλεοπτικός σταθμός «MEGA» Ελλάδας.

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Την αναπτέρωση των ελπίδων για πραγματικά ελεύθερη ραδιοφωνία έφερε η λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού «ΑSTRA» το 1991, υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Τζαννετάκου, πρωτεργάτη της ελεύθερης ραδιοφωνίας στην Ελλάδα. Παρά τις πολλές περιπέτειες και τις αλλαγές στο ιδιοκτησιακό του καθεστώς, ο σταθμός κατάφερε να κρατηθεί εν ζωή μέχρι σήμερα.

153

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Ο τηλεοπτικός σταθμός «ΑΝΤ1» δημιουργήθηκε το 1993, ως παράρτημα του αντίστοιχου αθηναϊκού σταθμού, από τον δικηγόρο Λουκή Παπαφιλίππου. Ο τηλεοπτικός σταθμός «Sigma» θεωρείται από το 1995 η κορωνίδα του συγκροτήματος ΔΙΑΣ του Κωστή Χατζηκωστή, που έχει επίσης στην ιδιοκτησία του ή ελέγχει πληθώρα άλλων ΜΜΕ, όπως το «Ράδιο Πρώτο», την εφημερίδα «Η σημερινή», πλήθος περιοδικών κ.ά. Σταδιακά τα συγκροτήματα Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας ανδρώθηκαν και επηρεάζουν καθοριστικά την πολιτική, την οικονομική και την κοινωνική ζωή.

154

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Με τις νέες συνθήκες έχει αρθεί το χάσμα ανάμεσα στα ΜΜΕ και τις θεσμοθετημένες εξουσίες. Οι κάμερες και τα μικρόφωνα βρίσκονται πλέον παντού. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήταν μανιώδης καπνιστής, εντούτοις δεν δημοσιεύτηκε ούτε μια φωτογραφία του με το τσιγάρο στο χέρι. Μια σπάνια φωτογραφία του Μακάριου χωρίς καλιμαύχι δημοσιευόταν συχνά από τις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες, την «Εθνική» και άλλες, με στόχο τη διαπόμπευσή του, αφού ήταν φαλακρός, ενώ τον αποκαλούσαν «Μούσκο», με το κοσμικό του επίθετο. Στη σημερινή εποχή οι πολιτικοί ανοίγουν συχνά τις πόρτες της ιδιωτικότητάς τους στα ΜΜΕ και αποκτούν μαζί τους σχέσεις οικειότητας. Στη φωτογραφία ο πρόεδρος Κληρίδης παρουσιάστηκε στις κάμερες χωρίς επίσημη ενδυμασία. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που τα ΜΜΕ ξεπερνούν τα όρια και παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή επωνύμων και ανωνύμων πολιτών.

155

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

156

Η ανάπτυξη και η σύγκλιση των τεχνολογιών επιφέρει ανατροπές στο κυπριακό ραδιοτηλεοπτικό πεδίο. Μερικά από τα στοιχεία που διευρύνουν συνεχώς τα όρια του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, καθιστώντας απροσδιόριστο τον ορίζοντα των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών επιπτώσεων, είναι: η λήψη του δορυφορικού προγράμματος της Ελληνικής Τηλεόρασης, η δημιουργία καλωδιακών συνδρομητικών καναλιών («Lumiere TV» το 1993 και «ΑΛΦΑ» το 1998), η εμπλοκή της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου στην παροχή τηλεοπτικών υπηρεσιών («MIVISION») το 2004, η προσφορά τηλεοπτικών πλατφόρμων («ΝΟVA») επίσης το 2004, η επέκταση των υπηρεσιών από ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς και έντυπα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας στο διαδίκτυο, η επερχόμενη ψηφιακή τηλεόραση, η καθιέρωση της ευρυζωνικότητας κ.ά.

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Παρά την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ισχύ που απέκτησαν τα ΜΜΕ, δεν εξέλειπαν οι υπερβάσεις από όργανα της Αστυνομίας και άλλους φορείς εξουσίας. Αυτό οδήγησε αρκετές φορές τους δημοσιογράφους σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, με την απαίτηση να δημιουργηθούν οι συνθήκες για την απρόσκοπτη επιτέλεση της αποστολής τους. Από την άλλη όμως, διατυπώνονται πολλές επικρίσεις για συμπεριφορές των ΜΜΕ, όταν παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή πολιτών, καταπατούν ανθρώπινα δικαιώματα, εξυπηρετούν οικονομικά συμφέροντα και πολιτικές σκοπιμότητες. Η φωτογραφία είναι από εκδήλωση της Ένωσης Συντακτών σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την άσκηση βίας από αστυνομικούς εναντίον δημοσιογράφων.

157

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

158

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις στην επιτέλεση του δημοσιογραφικού έργου διαφάνηκαν στο δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν το 2004. Ορισμένα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας επιχείρησαν να ενημερώσουν την κοινή γνώμη, ενώ άλλα επιδίωξαν να την επηρεάσουν, είτε άμεσα, είτε έμμεσα.

κεφάλαιο 3

Η εποχή του «εκσυγχρονισμού» στη λειτουργία των ΜΜΕ (1974–2008)

Παρά τα φαινόμενα εμπορικοποίησης των ΜΜΕ, στην Κύπρο δεν παρουσιάστηκε το φαινόμενο των «λαϊκίστικων» σκανδαλοθηρικών εφημερίδων. Ο κυπριακός καθημερινός Τύπος παραμένει πολιτικός. Η διαφορά έγκειται στο ότι έχουν μειωθεί οι εξαρτήσεις από τα κόμματα, αντίθετα οι εφημερίδες μετατρέπονται σε μέσα επηρεασμού τόσο των κέντρων λήψης αποφάσεων, όσο και της κοινής γνώμης, ανάλογα με τις επιδιώξεις των ιδιωτών που τις ελέγχουν.

159

Ο πολίτης βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας από τα ΜΜΕ, που συμπεριφέρονται ως εκτελεστικό απόσπασμα, όπως δηκτικά σχολιάζει ο γελοιογράφος.

Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α

Τα ΜΜΕ και οι πολίτες

ως πρωταγωνιστές της Ιστορίας

Η ενημέρωση ήταν το θύμα της απορρύθμισης του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, σύμφωνα με τον γελοιογράφο Γιάννη Καλαϊτζή. Η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου δεν οδήγησε τελικά στην απελευθέρωση της ραδιοτηλεόρασης, λόγω των εξαρτήσεων από ιδιωτικά συμφέροντα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤA Τα ΜΜΕ και οι πολίτες ως πρωταγωνιστές της Ιστορίας

Ο κυπριακός Τύπος βρέθηκε στη δίνη των συγκρούσεων, πολιτικών και κοινωνικών, οι οποίες σημάδεψαν την κυπριακή Ιστορία, από την αρχή της αποικιοκρατίας, το 1878, όταν εκδόθηκε η πρώτη κυπριακή εφημερίδα. Παρά το γεγονός ότι η παρακαταθήκη των πρωτεργατών του κυπριακού Τύπου ήταν οι φιλελεύθερες αρχές, (που αφορούν την άσκηση ελέγχου στις θεσμοθετημένες εξουσίες, την επιδίωξη για αντικειμενική ενημέρωση της κοινής γνώμης), ωστόσο οι κοινωνικές συνθήκες επί αποικιοκρατίας, αλλά και κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά από την ανεξαρτησία της Κύπρου, δεν επέτρεψαν σε μεγάλο βαθμό την εφαρμογή αυτών των αρχών. Σε αυτό το διάστημα ο κυπριακός Τύπος επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις και τις κοινωνικές διεργασίες, αλλά και επηρεάστηκε από αυτές. Ο κυπριακός Τύπος υιοθέτησε τον ρόλο του προπαγανδιστή, πρωτοστατώντας σε πολιτικές και κοινωνικές συσπειρώσεις, στην ανάπτυξη συλλογικών ταυτίσεων, στη βάση του εθνικώς, ιδεολογικώς ή πολιτικώς ανήκειν. Ο κυπριακός Τύπος, όπως επίσης και τα οπτικοακουστικά ΜΜΕ, άρχισαν να διαπλάθονται κατά τη διάρκεια της Βρετανικής αποικιοκρατίας (1878 1959) και αποτέλεσαν το επίκεντρο των ιστορικών συγκρούσεων. Οι κοινωνικές συνθήκες της περιόδου αυτής προκαθόρισαν το θεσμικό πλαίσιο των ΜΜΕ, τις παραδόσεις τους, τις κοινωνικές αξίες που διέπουν τη λειτουργία τους, τις μεθόδους, τις πρακτικές, τα πρότυπα συμπεριφοράς στην άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Κατά τη μεταποικιακή εποχή, από την ανεξαρτησία μέχρι την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μετέπειτα (1960-2004), συγκροτήθηκαν νέες κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες επηρέασαν και επηρεάστηκαν από τα ΜΜΕ. Ωστόσο, πολλά στοιχεία του αποικιοκρατικού παρελθόντος κληροδοτήθηκαν και διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου χάρτη των ΜΜΕ στην Κύπρο. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν επίσης η απορρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου το 1990, η ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών οπτικοακουστικών ΜΜΕ, στο πλαίσιο της διαδικασίας για εναρμόνιση με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Οι ιστορικές συνθήκες προκαθόρισαν την επιτέλεση της δημοσιογραφικής αποστολής από τα κυπριακά ΜΜΕ. Η αποικιοκρατία και οι έκρυθμες καταστάσεις, οι απειλές για την εθνική επιβίωση επέβαλαν στον Τύπο και τον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό σταθμό τη στράτευση, με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η υιοθέτηση των αρχών του φιλελευθερισμού. Η απορρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, με τη σύσταση ιδιωτικών κερδοσκοπικών ραδιοτηλεοπτικών, σταθμών επήλθε απότομα, γεγονός που είχε ως συνέπεια τις στρεβλώσεις στις δομές και τις λειτουργίες των ΜΜΕ.

163

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

164

Στις επιδράσεις της τηλεόρασης στο κοινό της επικεντρώνεται η κριτική των δύο αυτών γελοιογραφιών (πάνω του Στάθη Σταυρόπουλου στα αθηναϊκά «Νέα» και κάτω από τον ξένο Τύπο). Η εμφάνιση ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών ανέτρεψε άρδην το επικοινωνιακό πεδίο και στην Κύπρο.

Με τη μετάβαση της κυπριακής κοινωνίας στη νεωτερική εποχή, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 - αρχές της δεκαετίας του 1990, η λειτουργία του Τύπου, γενικότερα των ΜΜΕ, απέκτησε νέα διάσταση. Το κέντρο βάρους του πολιτικο-κοινωνικού γίγνεσθαι μετατοπίστηκε προς όφελος των ΜΜΕ, λόγω και της διαπλοκής τους με άλλους φορείς εξουσίας. Τα ΜΜΕ καθίστανται ολοένα και περισσότερο πρωταγωνιστές, παρά μάρτυρες της Ιστορίας, επισκιάζοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και θέτοντας στο περιθώριο τους πολίτες. Μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο, που συνιστά κίνδυνο για τη δημοκρατία; Η απάντηση στο δίλημμα δεν είναι μονοσήμαντη. Υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις: α) Μια λύση αφορά τη ρύθμιση της λειτουργίας των υφιστάμενων ΜΜΕ. Δηλαδή, μπορεί να βελτιωθεί και να γίνει πιο αποτελεσματική η θεσμική εποπτεία των ΜΜΕ (μέσω της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης, των Επιτροπών Δεοντολογίας, του κοινοβουλευτικού ελέγχου κ.λπ.). Μπορούν να αναπτυχθούν θεσμοί κοινωνικού (και όχι αγορανομικού) ελέγχου των ΜΜΕ, αποτρεπτικού, αλλά και προτρεπτικού ελέγχου. Κοινωνικοί φορείς, όπως οι οργανώσεις νεολαίας, οι συντεχνίες, οι επαγγελματικοί σύλλογοι, οι ομάδες πίεσης, που συγκροτούνται από πολίτες, έχουν σημαντικό ρόλο να επιτελέσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Μπορεί να καλλιεργηθεί περισσότερο ο λειτουργικός αλφαβητισμός στα ΜΜΕ, ώστε να ακυρωθεί το επιχείρημα των ΜΜΕ ότι «αυτά θέλει ο κόσμος», δηλαδή τα τηλεσκουπίδια, τη σκανδαλολογία, τον εντυπωσιασμό. Η διάπλαση του κριτικού χρήστη των ΜΜΕ αποτελεί κομβικό σημείο. β) Υπάρχει όμως και μια άλλη, πιο ριζοσπαστική λύση, που τη διατύπωσε ο Ζιαν Μποντριγιάρ στο έργο του «Ρεκβιέμ για τα ΜΜΕ». Τα ΜΜΕ, υποστηρίζει ο Μποντριγιάρ, στην πραγματικότητα είναι Μέσα Μη Επικοινωνίας, γιατί λειτουργούν μονόδρομα, ενώ η επικοινωνία είναι μια αμφίδρομη διαδικασία, προϋποθέτει την εναλλαγή ρόλων μεταξύ του πομπού και του δέκτη. Σύμφωνα με τον Μποντριγιάρ, για να αποκατασταθεί η ουσία της επικοινωνίας απαιτείται η αποδόμηση των ΜΜΕ και η αναδόμησή τους πάνω σε νέα βάση.18 Εφόσον υπάρχει σχεδόν καθολική παραδοχή ότι το πρόβλημα έγκειται στον κερδοσκοπικό χαρακτήρα των ΜΜΕ, μια λύση θα ήταν η απομάκρυνση από το κυρίαρχο μοντέλο της κοινωνικής οργάνωσης των ΜΜΕ, το εμπορικό - κερδοσκοπικό μοντέλο. Όχι για να επιστρέψουμε στο κρατικό μονοπώλιο, αλλά για να πάμε μπροστά, προς ένα άλλο μοντέλο δημόσιων ΜΜΕ που θα έχουν ως βασικό άξονα της λειτουργίας τους τη συμμετοχή των πολιτών, ως των βασικών δρώντων υποκειμένων της Ιστορίας. Υπάρχουν όμως πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που είναι έτοιμες να έρθουν σε ρήξη με την εξουσία των ιδιωτικών ΜΜΕ, με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα; Αυτό είναι σήμερα το διακύβευμα για την κοινωνία των πολιτών και τη δημοκρατία.

συμπεράσματα

Τα ΜΜΕ και οι πολίτες ως πρωταγωνιστές της Ιστορίας

Ένα νέο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης των ΜΜΕ μπορεί να αναδείξει τους πολίτες σε κεντρικό ρόλο, ως δρώντα υποκείμενα της Ιστορίας.

165

Τα ΜΜΕ και ο ρόλος που διαδραματίζουν στο σύγχρονο πολιτικο- κοινωνικό γίγνεσθαι αποτελούν αντικείμενο καυστικής κριτικής από τους γελοιογράφους, όπως στην προκειμένη περίπτωση, από τον Χρήστο Τολιάδη και τον Τάσο Αναστασίου στις αθηναϊκές εφημερίδες «Έθνος» και «Τα νέα» αντίστοιχα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 Βλ. McQuail, 1997, Curran and Gurevitch, 1996.

2 Για τις διαδικασίες διαμόρφωσης της ημερήσιας διάταξης των ΜΜΕ και τις επιδράσεις στο κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι, βλ. McCombs, Einsiedel and Weaver, 1996.

3 Βλ. Σεραφετινίδου, 1990.

4 Οι φαντασιακές κοινότητες διαμορφώνονται μέσα από τις συλλογικές ταυτίσεις και τις ιστορικές μνήμες. Βλ. Αnderson, 1991.

5 Βλ. Ψυχογιός, 2004, σελ. 354-365.

6 Βλ. «Κύπρος/Cyprus», 29.8.1878, σελ. 1.

7 Βλ. «Νέον Κίτιον», 4.6.1879, σελ. 1.

8 Στη συνέχεια η μελέτη αυτή θα επικεντρωθεί στον ελληνόφωνο Τύπο στην Κύπρο.

9 Βλ. Γρίβας, 1961, σελ. 40.

10 Βλ. Γρίβας, 1961, σελ. 40.

11 Βλ. «Ο φιλελεύθερος», 9.4.1959, σελ. 1 και 6.

12 Βλ. Παπαγεωργίου, 1983, τ. 2, σελ. 325-327.

13 Βλ. Δεληπέτρος, 1988, σελ. 153-179.

14 Βλ. «Μεσημβρινή», 20.10.1973, σελ. 1.

15 Βλ. Κιτρομηλίδης, 1981.

16 Βλ. Περιστιάνης και Τσαγγαράς, 1998.

17 Για τη διαδικασία και τις συνέπειες της «απορρύθμισης» του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, βλ. Παπαθανασόπουλος, 1993. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι εκπορευόμενες οδηγίες και υποδείξεις από τις Βρυξέλλες, στο πλαίσιο της εναρμόνισης, δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως θέσφατα, αλλά τίθενται υπό τον φακό της κριτικής και της αμφισβήτησης. Βρίσκεται στα σπάργανα και άρχισε να διαμορφώνεται ένας πυρήνας αντίστασης στις άνωθεν αποφάσεις. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απόρριψη του Ευρωσυντάγματος σε ορισμένες χώρες, μέσω δημοψηφισμάτων.

18 Βλ. Baudrillard, 1981, pp. 164-184.

167

Η δημιουργία Μουσείου Τύπου αποτελεί όχι μόνο ελάχιστο φόρο τιμής στους πρωτεργάτες της κυπριακής δημοσιογραφίας, αλλά και εξαιρετικά χρήσιμο μέσο για τη μύηση της νέας γενιάς στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Ήδη έχουν χαθεί πολύτιμα στοιχεία, τυπογραφεία έχουν κατεδαφιστεί, εκτυπωτικός εξοπλισμός έχει καταστραφεί. Είναι αδήριτη ανάγκη για διάσωση τουλάχιστον όσων απέμειναν, καθόσον αποτελούν σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας του τόπου μας. Διάφορες πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί, όπως από την Ένωση Συντακτών Κύπρου, το Ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. και άλλους παράγοντες, χρειάζονται στήριξη από την πολιτεία.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Αβδελόπουλος, Πάμπης | 122 «Αγών, ο» | 85, 87, 89, 125 Ακρίτας, Λουκής | 57 «Αλήθεια» | 19, 30, 46, 56, 116, 143, 146, 147 «Άλφα» | 144, 156 Αναστασίου, Τάσος | 166 «Ανατολή» | 53 «Ανεξάρτητος» | 22, 23, 24, 71 Ανθίας, Τεύκρος | 58, 64, 71 «ΑΝΤ1» | 144, 154 «Απογευματινή» | 88, 131, 142, 143 Ασσιώτης, Κώστας | 58 Βατυλιώτης, Γιώργος | 104, 122 Βατυλιώτης, Χαράλαμπος (Βάτης) | 42 Βατυλιώτης, Χρίστος | 122 «Βήμα» | 142 Βιολάρη, Μαρούλλα | 83 Γαλανός, Διομήδης | 87, 107, 119 Γαλατόπουλος, Χριστόδουλος | 64 «Γέλιο, το» | 38, 45, 51, 53, 56, 61, 63, 64 Γεωργίου, Τάσος | 87 Γιαβόπουλος, Νίκος | 42 Γιαξής, Φέλιξ | 122 Γιαπανάς, Χαρίλαος | 61 Γκιουρκάν, Αχμέτ Μουζαφέρ | 84, 101 «Γνώμη» | 86, 116 Γρύσπης, Σπυρίδων | 20, 44 Δέρβης, Θεμιστοκλής | 23, 24, 63, 66, 110 Δημητριάδης, Δημητρός (Ντόριαν) | 47 «Δημιουργία» | 52 «Δημοκράτης» | 23 «Δημοκρατική» | 142 «Διάβολος» | 19 ΔΙΑΣ | 154 «Εθνική» | 12, 82, 85, 86, 88, 89, 106, 116, 120, 141,155

«Έθνος» | 19, 24, 27, 38, 44, 66, 67, 82, 90, 98, 166 «Ελευθέρα φωνή» | 24, 65 «Ελευθερία» | 20, 24, 25, 27, 38, 44, 65, 68, 72, 82, 84, 89, 90, 94, 127, 141 «Ελευθεροτυπία» | 142, 143, 148 Ελληνική Τηλεόραση | 156 «Ένωσις» | 38 «Εργάτης, ο» | 41 «Εργατικά νέα» | 23 «Εσπερινή» | 22, 24, 60 «Ευαγόρας» | 19, 48 Ευδόκας, Τάκης | 86, 87, 116 Ευθυβούλου, Άλεξ | 74, 117, 122 «Ευτέρπη» | 18 «Εφημερίς» | 17, 24, 64 Ζήνων, Γεώργιος Ν. | 37 «Ημερήσια νέα» | 22, 57, 58 «Ημερήσιος κήρυξ» | 21 «Ημερήσιος τηλέγραφος» | 59 «Θάρρος, το» | 82, 102 Θεοχάρης, Δημήτριος | 55 Θεοχαρίδης, Θεμιστοκλής | 19, 31 «Ινκιλαπσί» | 71 «Ισότης» | 54 Ιωαννίδης, Βίκτωρ | 61 Ιωαννίδης, Εύδωρος (Δώρος Άλαστος) | 57 Ιωαννίδης, Πολύκαρπος | 64 Ιωαννίδης, Τάκης | 122 Ιωάννου, Φιφής | 64, 87, 131 «Καθημερινά φύλλα» | 22, 59 Κακουλλής, Κυριάκος | 22, 57, 58 Καλαϊτζής, Γιάννης | 162 Καννάουρος, Ανδρέας | 82, 107, 131 Καταλάνος, Νικόλαος | 48

169

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές Κατσαμπάς, Χριστάκης | 69, 83, 86, 87, 107, 113, 118 «Kεραυνός» | 18 «Κήρυκας» | 142 Κλερκ, Χένρι | 20 Κόσιης, Νίκος | 125 Κουνναφής, Τάκης | 131 Κουππάς, Χριστόδουλος | 19, 34 Κούτας, Ανδρέας | 122 Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία | 26, 74, 75 Κυπριακό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας | 83 «Κυπριακός φύλαξ» | 48, 49 «Κύπρος» | 10, 12, 21, 39, 84, 112 «Κύπρος / Cyprus» | 18, 28 Κυριακίδη (α/φοί) | 10, 12, 112 Κυριάκου, Ανδρέας | 87 Κωνσταντινίδης, Θεόδουλος | 17, 18, 28, 29 Κωνσταντινίδης, Κωνσταντίνος Α. | 49 Κωνσταντινίδης, Μάρκος | 90 Κωνσταντινίδης, Πόλυς | 122 Κωνσταντινίδης, Τάσος | 83 Κωνσταντινίδης, Φάνος | 82, 83, 118 Κωνσταντίνου, Δημητράκης (Κουρούσιακλης) | 122 «Λαϊκή» | 50 «Λαϊκή δύναμις» | 51 Λανίτης, Γιώργος | 122 Λεωνίδα, Γιώργος | 118 Λιασίδης, Αχιλλέας | 20, 32 «Λόγος, ο» | 144, 152 Λοΐζου, Λούης Γ. | 21, 39 Λυκαύγης, Άνθος | 88 Λυσσαρίδη, Βαρβάρα Κόρνγουολ | 69

170

Μανόλης, Ανδρέας | 122 «Μαστίγιον» | 20, 36 «Μάστιξ» | 35 Μαυρογένης, Γιώργος | 85, 108 «Μάχη, η» | 82, 86, 87, 89, 102, 141, 146, 147 «Μεσημβρινή» | 86, 88, 120 Μεσολογγίτης, Κλεάνθης | 44 Μεσολογγίτης, Κλεόβουλος | 44 «Μεταρρύθμισις» | 39 Μηνά, Σ. | 41 Mιχαηλίδης, Bασίλης | 19 Μιχαηλίδης, Περικλής | 19 Μόντης, Κώστας | 24, 65 Μωυσέως, Ανδρέας | 122 «Νατζιάκ» | 84, 101

«Νέα, τα» | 88, 131, 132, 142, 143, 164, 166 «Νέα ισότης» | 55 «Νέα λαϊκή» | 51 «Νέον έθνος» | 44 «Νέον Κίτιον» | 18, 29 «Νέος άνθρωπος» | 20, 21, 41, 42, 43 «Νέος δημοκράτης» | 23, 24, 62, 64, 70, 71 «Νέος κυπριακός φύλαξ» | 24, 49 «Νίκη, η» | 85, 102 Νικολαΐδης, Ανδρέας | 122 Νικολαΐδης, Νικόλαος Κ. | 36 Νικόπουλος, Γεώργιος | 31 Παλαιολόγος, Αριστοτέλης | 19, 30 Πάλμερ, Ου. | 18 Παντελίδης, Μιχαλάκης | 118 Παπαγεωργίου, Σπύρος | 107, 117 Παπαστυλιανού, Στέλιος | 122 Παπαφιλίππου, Λουκής | 154 «Παρατηρητής» | 46, 47 Παρπαΐρης, Φάνης | 122 Παρντόγκ, Ζορζ ντε | 74, 122 «Πατρίς» | 20, 32, 85, 86, 87, 116, 141 Παττίχης, Νίκος Χρ. | 22, 57, 58, 59, 60 Παυλίδης, Κύριλλος | 31 Παυλίδης, Λεωνίδας | 21 «Πάφος» | 64 «Πειρασμός» | 37 Περδίκης, Σωτηράκης | 51 Περδίος, Ιωάννης | 20, 36 Πετρίδης, Εφραίμ | 48 Πέτσας, Χρίστος | 74 Πιτσιλλίδης, Ευέλθων (Εύσκιος Πεύκης) | 37, 53 «Πολίτης» | 146 «Πολιτική επιθεώρηση» | 64 «Πρωινή» | 22, 58, 86 «Πυξ λαξ» | 36 «Πυρσός» | 20, 21, 40, 41, 42 «Ραγιάς, ο» | 20, 33 «Ράδιο Πρώτο» | 144, 154 «Ράδιο Super» | 144, 151 «Ράδιο Αυτοδιάθεση» | 144 Ραδιοφωνική Υπηρεσία Κύπρου | 68, 82 Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ) | 82, 83, 87, 89, 143, 144, 145, 150, 152 Ρούσσος, Αντρέας | 131 Ρωσσίδης, Κυριάκος | 52 Σαββίδης, Πάμπος | 122

Σαλισβουρής, Μιχαήλ | 54 «Σάλπιγξ» | 19 Σαμψών, Νίκος | 76, 82, 84, 85, 102, 128, 130, 133 Σαραφιάν, Αλκασάν | 20 «Σατιρική» | 85, 108 Σέρβας, Πλουτής | 42 «Σημερινή, η» | 142, 143, 146, 148, 154 Σολομωνίδης, Κώστας | 83 Σολομωνίδης, Χαράλαμπος | 42, 43 Σπανός, Γιάννης | 117 «Στασίνος» | 19, 31 Σταυρίδης, Γεώργιος | 20, 33 Σταυρινίδης, Δημοσθένης | 44 Σταυρινίδης, Κύρος | 20, 38, 44 Σταυρόπουλος, Στάθης | 164 «Συναγερμός» | 82, 86, 141 Σωτηρίου, Γρηγόρης | 131 Σωτηρίου, Ζ. Γ. | 36 Τζαννετάκος, Γιάννης | 153 «Τζουμχουριέτ» | 84, 101 Τολιάδης, Χρήστος | 166 Τσιμίλλης, Λύσανδρος | 22, 86, 113 Φαρμακίδης, Αντώνης | 116 Φασουλιώτης, Γιώργος | 37, 38, 44, 45, 49, 51, 56, 61, 63 Φασουλιώτης, Πάνος | 41, 42, 46 «Φιλελεύθερος, ο» | 10, 12, 22, 27, 59, 77, 82, 83, 85, 87, 88, 90, 96, 102, 131, 142, 143, 146, 149 Φιλής, Γιώργος | 82, 91 Φιλίππου, Λοΐζος | 64 Φραγκούδης, Γεώργιος | 21, 39 Φραγκούδης, Μενέλαος | 30 «Φωνή της Κύπρου» | 31 «Φως, το» | 21, 39, 82 «Χαραυγή» | 25, 71, 73, 82, 84, 87, 88, 131, 142, 143, 146, 147 Χατζηδημητρίου, Τάκης | 118 Χατζηευθυμίου, Μιχαλάκης | 88 Χατζηκωστής, Κωστής | 154 Χατζηνικολάου, Γεώργιος | 25, 72, 90 Χατζήπαπας, Ανδρέας | 118 Χατζηπαύλου, Γεώργιος | 50, 51 Χικμέτ, Αϊχάν | 84, 101 Χουρμούζιος, Στυλιανός | 19, 35

Χρίστης, Γλαύκος | 90 Χριστοδουλίδης, Ανδρέας | 151 Χριστοδουλίδης, Κώστας (Σκελέας) | 42 Χριστοφίδης, Ανδρέας | 152 «Χρόνος» | 47 «Χωριάτης» | 19, 34 Ψυλλίδης, Κύπρος | 131

ευρετήριο

Εκδότες, δημοσιογράφοι, εφημερίδες και ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί

«Astra» | 144, 153 BBC | 143 «Cyprus» | 18 «Cyprus Herald» | 20 «Cyprus Mail» | 82, 146 «Cyprus Times» | 20 «Cyprus Weekly Times, the» | 20 «Graphic, the» | 19 «Islam» | 20 «Kibris» | 20 «Kokonoz» | 20 «Lumiere TV» | 144, 156 «MEGA» | 144, 152 «Mirat-i-Zaman» | 20 «MIVISION» | 156 «ΝΟVA» | 156 «Ntil-Al-Sark» | 20 «Owl, the» | 20 «Sadet» | 20 «Sigma» | 144, 154 «Soz» | 20 «Times of Cyprus, the» | 20, 102 «Vatan» | 20 «Zaman» | 20

171

Δυστυχώς δεν υπάρχει πουθενά συμπληρωμένο αρχείο του κυπριακού Τύπου. Τόμοι εφημερίδων υπάρχουν διασκορπισμένοι στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, στη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη, στην Κρατική Βιβλιοθήκη, στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, στο Ίδρυμα Ερευνών της Ιεράς Μονής Κύκκου, στις συλλογές ιδρυμάτων και ιδιωτών, κυρίως όμως στο Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών.

172

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Baudrillard, J. (1981) Requiem for the Media, in: Baudrillard, J. (1981) For the critique of the Political Ecconomy of the sign, Telos Press, Saint Louis, pp. 164-184. Βoyd – Barrett, O. (1977) Media imperialism. Towards an international framework for an analysis of media systems, in: Curran, J., Gurevitch, M. and Woollacott, J. (eds) (1977) Mass Communication and Society, Edward Arnold, London, pp. 116-135.

Curran, J. and Gurevitch, M. (eds) (1996) Mass Media and Society, Arnold, London, N. York, Sudney, Auckland. Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών (1990) Επετηρίδα Κυπριακού Τύπου, 1988/9, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία. Γρίβας, Γ. (1961) Απομνημονεύματα Αγώνος ΕΟΚΑ 1955-1959, Αθήνα. Δεληπέτρος, Ν. (1988) Αποφάσισα να μιλήσω, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Ι. Κολλάρου και ΣΙΑ Α.Ε., Αθήνα. ‘Ενωση Συντακτών Κύπρου (2001) Η νομοθεσία περί λιβέλλου. Ελευθερία της έκφρασης και προστασία της φήμης, Πρακτικά δημόσιας συζήτησης, ΕΣΚ, Λευκωσία. Κιτρομηλίδης, Π. (1981) Το ιδεολογικό πλαίσιο της πολιτικής ζωής της Κύπρου. Κριτική θεώρηση, στο: Κρανιδιώτης, Γ. και Τενεκίδης, Γ. (επ.) (1981) Κύπρος, Ιστορία, προβλήματα και αγώνες του λαού της, Eκδόσεις Εστία, Αθήνα. Λυμπουρίδης, Α. (1972) Ιστορία της Κυπριακής Δημοσιογραφίας, 1878-1960, Λευκωσία. Λυμπουρίδης, Α. (1985) Η Αγγγλοκρατία στην Κύπρο, τ. 1-2, Λευκωσία.

McCombs, M., Einsiedel, E. and Weaver, D. (1996) Tα Mέσα Mαζικής Eνημέρωσης και η διαμόρφωση της Kοινής Γνώμης, Eκδόσεις Kαστανιώτη, Aθήνα.

McQuail, D. (1997) Εισαγωγή στη θεωρία της μαζικής επικοινωνίας, Eκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. Παπαγεωργίου, Σ. (1983) Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν, τ. 1-3, Εκδόσεις Λαδιά, Αθήνα. Παπαθανασόπουλος, Σ. (1993) Απελευθερώνοντας την τηλεόραση, Eκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. Περιστιάνης, Ν. και Τσαγγαράς, Γ. (επ.) (1998) Ανατομία μιας μεταμόρφωσης, Η Κύπρος μετά το 1974, Κοινωνία, Οικονομία, Πολιτική, Πολιτισμός, Εκδόσεις Intercollege, Λευκωσία.

173

ΜΜΕ: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές

Οι προσπάθειες που καταβάλλονται για διατήρηση αρχείου Τύπου είναι αποσπασματικές και ασυντόνιστες. Αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών για ψηφιοποίηση των εφημερίδων που διαθέτει. Αυτό θα βοηθήσει τα μέγιστα τους ερευνητές, αλλά και κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την Ιστορία του τόπου, καθόσον στις εφημερίδες υπάρχει άφθονο αθησαύριστο υλικό μοναδικής ιστορικής αξίας.

174

Ρωσσίδης, Ι. και Αγγελίδου, Ν. (επ.) (1990) Στυλοβάτες της Κυπριακής Δημοσιογραφίας, Ένωση Συντακτών Κύπρου, Λευκωσία.

Schiller, H. (1976) Communication and cultural domination, M.E. Sharpe, New York. Σεραφετινίδου, M. (1995) Kοινωνιολογία των Mέσων Mαζικής Eπικοινωνίας. O ρόλος των Mέσων στην αναπαραγωγή του σύγχρονου καπιταλισμού, Gutenberg, Aθήνα. Σοφοκλέους, Α. (1995-2006) Συμβολή στην Ιστορία του Κυπριακού Τύπου, τ.1-4, Εκδόσεις Intercollege, Λευκωσία. Τενεκίδης, Γ. και Κρανιδιώτης, Γ. (επ.) (1981) Κύπρος, Ιστορία, προβλήματα και αγώνες του λαού της, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα. Χριστοφόρου, Χ. (1993) Εξέλιξη και ρόλος του Τύπου από την Ανεξαρτησία μέχρι σήμερα (1960-1984), στο: Δήμος Λευκωσίας (1993) Κυπριακή ζωή και κοινωνία. Λίγο πριν την Ανεξαρτησία και μέχρι το 1984, Διαλέξεις του Λαϊκού Πανεπιστημίου, Δήμος Λευκωσίας, Λευκωσία. Ψυχογιός, Δ. (2004) Τα Έντυπα Μέσα Επικοινωνίας. Από τον πηλό στο Δίκτυο, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα.

Winston, B. (1995) How are media born and developed? in: Downing, J., Mohammadi, A. and Sreberny-Mohammadi, S. (eds) (1995) Questioning the media. A critical introduction, Sage Publications, London.

βιβλιογραφία

Βιβλιογραφικές πηγές και αναφορές

Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών | 68, 104-105, 114-115, 117, 122, 124, 126, 128, 129, 130, 131, 134, 135, 136-137 Αρχείο Πολιτιστικών Υπηρεσιών Δήμου Λάρνακας | 16 Ευδόκας, Τ. (1990) Εγώ είμαι η Κύπρος, Εκδόσεις Ταμασός, Λευκωσία | 116 Εφημερίδα «Ο φιλελεύθερος» | 59, 61, 64, 65, 69, 74, 75, 76, 77, 92-93, 97, 99, 100, 103, 107, 109, 113, 119, 133, 140, 145, 150, 151, 152, 155 Κατσελλή, Ρ. (1989) Ο Ραγιάς: Ο άνθρωπος και το φύλλο, Ίδρυμα Αναστάσιου Λεβέντη, Λευκωσία | 33 Λεύκωμα σωματείου «Ηρακλής» Γερολάκκου | 67 Λυμπουρίδης, Α. (1971) Ιστορία της Κυπριακής Δημοσιογραφίας, Λευκωσία | 30, 36, 41 Μανόλης, Ανδρέας | 153, 154, 156, 157, 161 Νησιώτης, Γιάννης | 10, 12, 14, 78, 168, 172, 174 Παγκύπριο Γυμνάσιο | 48 Παπαδημήτρης, Π. (1979-1980) Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία | 51, 95, 110-111 Ραδοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου | 75 Ρωσσίδης, Ι. και Αγγελίδου, Ν. (1990) Στυλοβάτες της Κυπριακής Δημοσιογραφίας, Ένωση Συντακτών Κύπρου, Λευκωσία | 28, 31, 32, 34, 35, 39, 43, 44, 49, 53, 58, 71, 72, 91 Σοφοκλέους, Α. (2000) Σκαπανείς της Κυπριακής Φωτοδημοσιογραφίας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Λευκωσία | 80

φωτογραφίες

Πηγές φωτογραφιών

175

ªª ∂:

789963

620630

620630

·ÚÌ›‰·

¤˜

9

789963

ÈÛÙ

9

ÁˆÓ

ªª∂ πÛÙÔÚ›·

www.armidapublications.com

ª ª ∂ : ª¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜

ˆÙ·

ISBN 9963-620-63-0

ISBN: 978-9963-620-63-0

Ú

ISBN 9963-620-63-0

∞ ƒ ª π ¢ ∞

ηÈ

Το βιβλίο διανθίζεται από πλούσιο οπτικό υλικό, φωτογραφίες, ιστορικά πρωτοσέλιδα εφημερίδων, σκίτσα, γελοιογραφίες κ.ά.

˜

Στη μονογραφία αυτή εξετάζονται συνοπτικά οι πιο σημαντικοί σταθμοί στην ιστορική πορεία του κυπριακού Τύπου: η αποικιοκρατία, ο αγώνας της ΕΟΚΑ, η ανεξαρτησία και τα μεταποικιακά κατάλοιπα, οι διακοινοτικές ταραχές 1963-1964, η τρομοκρατική δράση της ΕΟΚΑ Β΄, το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή του 1974, η μετάβαση στη νεωτερική εποχή, η απορρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, η ευρωπαϊκή εναρμόνιση, η δημιουργία πανίσχυρων συγκροτημάτων Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, το παρόν και μέλλον στην ψηφιακή εποχή.

Ù˘Ú

Εξέδωσε τα βιβλία «Κύπρος 1972-1974. Με αίμα στέριωσε η Δημοκρατία. Ιστορική ανάλυση, ντοκουμέντα και μαρτυρίες για την αντίσταση στη Χούντα και την ΕΟΚΑ Β΄» (2004), «Μαθήματα δημοσιογραφίας. Τα κριτήρια για την αξιολόγηση και την ιεράρχηση των ειδήσεων» (2005) και «Γελοιο-γραφώντας την Ιστορία του Κυπριακού. Κωμικές αναπαραστάσεις τραγικών γεγονότων» (2008). Συνέγραψε πλήθος άρθρων για θέματα που άπτονται των ΜΜΕ και της Ιστορίας της Κύπρου.

Διώξεις, φυλακίσεις, κακοποιήσεις, βομβιστικές επιθέσεις, λογοκρισία, αντιπαλότητες, εξαγορά συνειδήσεων, αγώνες για την ελευθερία έκφρασης και για τη δημοκρατία είναι όσα βίωσαν οι δημοσιογράφοι στα 130 χρόνια της Ιστορίας του κυπριακού Τύπου (1878-2008).

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

Το 2004 απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα, με την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου και διδάσκει. Παράλληλα, επιμελείται τη στήλη «Αρχείο» με ιστορικά θέματα στην εφημερίδα «Ο φιλελεύθερος», καθώς και το ένθετο περιοδικό «Η Ιστορία της πόλης μου».

∞ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ªª∂ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ–ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Á›ÁÓÂÛı·È ÛÙËÓ ∫‡ÚÔ (1878-2008)

ª¿Ú

Διδάκτωρ του Τμήματος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστημίου Κύπρου. Πραγματοποίησε βασικές και μεταπτυχιακές σπουδές στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ, νυν Αγίας Πετρούπολης, όπου του απονεμήθηκε ο τίτλος ΜΑ in Journalism (1980-1986). Εργάστηκε από το 1986 ως δημοσιογράφος σε διάφορα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ της Κύπρου. Διετέλεσε υπεύθυνος της ένθετης στην εφημερίδα «Ο φιλελεύθερος» περιοδικής έκδοσης «Κύπρος/ Ιστορία» (2002-2003).

ªª∂: ª¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

Στη διαχρονική τους πορεία τα ΜΜΕ επηρεάστηκαν, αλλά και επηρέασαν το πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας, καθορίζοντας την εξέλιξη γεγονότων. Ήταν και είναι ταυτόχρονα μάρτυρες και πρωταγωνιστές της Ιστορίας.