Η "ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΦΩΝΗ" ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΟΝΤΗ

Õ ¯ÕÃÖÄÑØÒÚ ¯ÕÜÖ£ÑØÒÜ

, ª ÏÈÜؾÕÄ ÙÑ¿« ×ÒÜ ÔÖ×Ä ÁÑ×Ë ¬ ÓÔÚ ÎÄÌ ÊÌÄ×À ÖÀÊËÖÈ

§

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

¶Ò˜ Î·È ÁÈ·Ù› Û›ÁËÛÂ Ë «∂Ï¢ı¤Ú· ºˆÓ‹» ÙÔ˘ ∫ÒÛÙ· ªfiÓÙË

ªÈ· ÂΉÔÙÈ΋ ·fiÂÈÚ· Ô˘ ¤ÏËÍ ÚfiˆÚ· (1946-����� 1947�)

¢Ú ÃÚ‡Û·ÓıÔ˜ ÃÚ˘Û¿ÓıÔ˘

¶Ò˜ Î·È ÁÈ·Ù› Û›ÁËÛÂ Ë «∂Ï¢ı¤Ú· ºˆÓ‹» ÙÔ˘ ∫ÒÛÙ· ªfiÓÙË

·ÚÌ›‰·

| 2009

Copyright © 2009 Δρ Χρύσανθος Χρυσάνθου Copyright © 2009 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΙΔΑ Λτδ (μέλος Συνδέσμου Εκδοτών Κυπριακού Βιβλίου) www.armidapublications.com Χορηγοσ Κοινωφελές Επιστημονικό και Πολιτιστικό Ίδρυμα «Φώτος Φωτιάδης» Τεχνικη επεξεργασια εικονων Χάρης Ιωαννίδης Σχεδιασμος/παραγωγη Eκδόσεις Aρμίδα Λτδ Eκτυπωση Kailas Printers and Lithographers Ltd Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του Εκδότη. Η παρούσα έκδοση έχει επιχορηγηθεί από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Με την επιχορήγηση της έκδοσης δεν εξυπακούεται η αποδοχή του περιεχομένου ή των απόψεων που εκφράζονται από τον συγγραφέα από πλευράς του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού.

ISBN: 978-9963-620-67-8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ • Προλεγόμενα • Εισαγωγή 1. Προσεγγίσεις για τον ρόλο του Τύπου στο κοινωνικό γίγνεσθαι

9 11 13

2. Οι πρώτες εμπειρίες του Κ. Μόντη στη δημοσιογραφία 17 2.1. Το βάπτισμα του πυρός για τον Κ. Μόντη 17 2.2. Ο Κ. Μόντης ως συντάκτης της «Ελευθερίας» και εκδότης του «Θεάτρου» 21 3.

3.1.

3.2.

3.3.

Η γένεση και η πτώση της «Ελευθέρας Φωνής» Οι εκδοτικές αντιλήψεις του Κ. Μόντη για τον ρόλο του Τύπου Η αντιπαράθεση για την τύχη μιας «άχρωμης» εφημερίδας Η προδιαγεγραμμένη πορεία της «Ελευθέρας Φωνής»

4. Το μετά την ���������������������������������� «Ελευθέρα Φωνή» έργο του Κ. Μόντη • • • •

Συμπεράσματα Παραρτήματα Σημειώσεις Βιβλιογραφικές πηγές και αναφορές

27 29 31 35 43 45 47 111 115

Μόνο έξι φύλλα της «Ελευθέρας Φωνής» κυκλοφόρησαν την περίοδο μεταξύ Δεκεμβρίου 1946 και Μαρτίου 1947. Ωστόσο, η τύχη της εφημερίδας αυτής, της ανεξάρτητης και ακομμάτιστης, όπως την ήθελε ο εκδότης της, Κώστας Μόντης, αποτελεί μάρτυρα του κομματικού φανατισμού και της μισαλλοδοξίας που επικρατούσε την εποχή εκείνη.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Η αναζήτηση απαντήσεων για την τύχη της «Ελευθέρας Φωνής»

Το ερέθισμα γι’ αυτή τη μελέτη υπήρξε μια κιτρινισμένη από τον χρόνο επιστολή του Κ. Μόντη ημ. 14.10.1946, την οποίαν είχα εντοπίσει τυχαία στα αρχεία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής, όταν διερευνούσα ένα άλλο θέμα, με την ιδιότητα του δημοσιογράφου και του ερευνητή για ιστορικά θέματα. Μου είχε κάνει εντύπωση η κατάληξη της επιστολής, με την οποία ο Κ. Μόντης γνωστοποιούσε τις προθέσεις του να εκδώσει μια νέα, ανεξάρτητη και ακομμάτιστη εφημερίδα. Ο επιστολογράφος προειδοποιούσε: «Εις τα ολισθήματά σας θα την εύρητε (σ.σ. την εφημερίδα) κατήγορον αμείλικτον αλλά και συμπαραστάτην και θερμόν συνήγορον όταν έχητε το δίκαιον μαζί σας. Εάν πιστεύητε εις τον προορισμόν της, τείνατέ της την χείρα διά να την ισχυροποιήσητε και να την καταστήσητε ικανήν να επιτύχη». Διερωτήθηκα κατά πόσον αυτή η έκκληση του Κ. Μόντη ήταν ουτοπική. Δηλαδή να ζητά οικονομική στήριξη για την έκδοση εφημερίδας από τη μια και από την άλλη να προειδοποιεί ότι θα είναι «αμείλικτος κατήγορος» στα ολισθήματα των χρηματοδοτών της! Αυτό με ώθησε να διερευνήσω ποιά ήταν τελικά η τύχη της εφημερίδας του Κ. Μόντη, της «Ελευθέρας Φωνής», η οποία σίγησε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Αποφάσισα να εργαστώ με τη συστηματικότητα που επιβάλλουν οι επιστημονικές ερευνητικές μέθοδοι. Έθεσα αρχικά τα ερευνητικά ερωτήματα που θα με απασχολούσαν για τη μελέτη αυτή, επισκόπησα τη σχετική βιβλιογραφία, συγκέντρωσα το εμπειρικό υλικό (δημοσιεύματα και μαρτυρίες), το οποίο θα ανέλυα για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Για πληροφορίες και στοιχεία ανέτρεξα στα αρχεία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής και του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, στους υπεύθυνους των οποίων θα ήθελα να απευθύνω τις θερμότερές μου ευχαριστίες, όπως επίσης στους φωτογράφους Δημήτρη Βαττή, Ανδρέα Μανόλη και Γιάννη Νησιώτη, καθώς και στον Χρίστο Μαυρή, για το οπτικό υλικό, τον πανεπιστημιακό Πέτρο Παπαπολυβίου, τον δημοσιογράφο Κορνήλιο

Το όραμα για «ελεύθερες φωνές» στον Τύπο, στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας γενικότερα, παραμένει το ζητούμενο μέχρι σήμερα. Ίσως να έχει υποχωρήσει ο κομματικός φανατισμός, που επικρατούσε την εποχή που ο Κ. Μόντης επιχειρούσε να εκδώσει την «Ελευθέρα Φωνή» το 1946, ωστόσο υπάρχουν πολλές ισχυρές εξαρτήσεις, πολιτικές, οικονομικές, ιδεολογικές κ.ά., οι οποίες καθιστούν το όραμα, επί του παρόντος, εξίσου ουτοπικό, όπως και τότε...

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Η αναδίφηση σε τόμους παλιών εφημερίδων αποτελεί πρόκληση για τους ερευνητές, όχι μόνο για τους ιστορικούς, οι οποίοι αναζητούν το νήμα της ιστορικής συνέχειας. Μόνο έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε το σήμερα και να προδιαγράψουμε το αύριο, αποφεύγοντας λάθη του παρελθόντος.

Χατζηκώστα και τον ερευνητή Κωστή Κοκκινόφτα για τις χρήσιμες παρατηρήσεις τους. Ειλικρινείς ευχαριστίες απευθύνω επίσης προς την οικογένεια του Κ. Μόντη, καθώς και τον εκδοτικό οίκο «Αρμίδα», για την προθυμία με την οποία υποδέχτηκε την πρόταση για την έκδοση της μελέτης. Η έκδοση έγινε κατορθωτή χάρις στη χορηγία του Κοινωφελούς Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης», καθώς και των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Ευχαριστώ θερμά, ευελπιστώντας ότι το αποτέλεσμα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες όλων. Εννοείται ότι το θέμα Κ. Μόντης και δημοσιογραφία δεν εξαντλείται με αυτή τη μελέτη. Κάθε άλλο... Αισιοδοξούμε όμως ότι θα αποτελέσει το έναυσμα για πιο εκτεταμένες έρευνες, όσον αφορά τη δραστηριότητα του μεγάλου Κύπριου λογοτέχνη στον χώρο του Τύπου, πέρα από αυτή του την απόπειρα για την έκδοση εφημερίδας με τον τίτλο «Ελευθέρα Φωνή». Ο Κ. Μόντης κατέγραψε, σε πολλές περιπτώσεις με αριστουργηματικό τρόπο, γεγονότα της εποχής του, κυρίως στις στήλες της εφημερίδας «Ελευθερία». Όλο αυτό το υλικό όμως παραμένει αθησαύριστο, ξεχασμένο στις κιτρινισμένες και σαρακοφαγωμένες σελίδες στους τόμους των εφημερίδων, που φυλάγονται στα περιορισμένα και ελλιπή αρχεία Τύπου στην Κύπρο. Εκδόθηκαν, ενόσω ο ίδιος βρισκόταν εν ζωή, τα λογοτεχνικά άπαντα του Κ. Μόντη, με τα οποία καταδεικνύεται η τεράστια συμβολή του στην ποίηση, στην πεζογραφία, στη δραματουργία. Είναι καιρός να εκδοθεί τουλάχιστον και μια ανθολογία των δημοσιογραφικών του κειμένων (ρεπορτάζ, άρθρα κ.λπ.), η οποία θα συμπληρώσει πολλά κενά και θα εμπλουτίσει τις γνώσεις που έχουμε για τον Κ. Μόντη, για ιστορικά γεγονότα της εποχής του, για τη δημοσιογραφική παράδοση της Κύπρου. Το οφείλουμε αυτό, όχι μόνο στον Κ. Μόντη, αλλά και σε άλλους ανθρώπους που ανάλωσαν τη ζωή τους υπηρετώντας αυτό το σημαντικό, όσο και παρεξηγημένο, κοινωνικό λειτούργημα, τη δημοσιογραφία. Η ανάπτυξη της ιστορικής έρευνας στην Κύπρο, αλλά και η λειτουργία προγραμμάτων για σπουδές στη Δημοσιογραφία και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, αποτελούν αισιόδοξα μηνύματα ότι επιτέλους ο Τύπος θα αναδειχθεί στη θέση που του αξίζει, στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας. Κι αυτό, από τη μια, λόγω του καθοριστικού κοινωνικού ρόλου που επιτελεί και, από την άλλη, λόγω του ότι αποτελεί αστείρευτη πηγή για άντληση εμπειρικών δεδομένων. Δρ Χρύσανθος Χρυσάνθου

10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εκδίδοντας μιαν εφημερίδα σε κλίμα κομματικού φανατισμού

Η εφημερίδα «Ελευθέρα Φωνή» είχε πολύ μικρή διάρκεια ζωής. Μόνο έξι φύλλα της είδαν το φως της δημοσιότητας, στην περίοδο Δεκέμβριος 1946 - Μάρτιος 1947. Ωστόσο, η εφημερίδα αυτή αποτελεί μια σημαντική στιγμή, τόσο στον κυπριακό Τύπο, όσο και στο έργο του Κύπριου ποιητή Κώστα Μόντη, ο οποίος αξιολογείται ως ένας από τους πιο επιφανείς δημιουργούς της σύγχρονης κυπριακής λογοτεχνίας.1 Πολλοί τον χαρακτηρίζουν ως «πατριάρχη» της κυπριακής ποίησης. Μάλιστα είχε αναληφθεί πρωτοβουλία για να προωθηθεί η υποψηφιότητά του για Νόμπελ Λογοτεχνίας.2 Η ιδιαιτερότητα της εφημερίδας, της οποίας ο Κ. Μόντης υπήρξε ιδιοκτήτης και διευθυντής, ήταν ότι προσπάθησε να ακολουθήσει μια «ακομμάτιστη και ανεξάρτητη» πολιτική γραμμή, μέσα στο κλίμα έξαρσης των κομματικών παθών που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο, με την πολεμική μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Ο Κ. Μόντης επέκρινε τον «στενό κομματισμό» ότι ήταν καταστροφικός για την εθνική υπόθεση. Οι αρχές πάνω στις οποίες ο Κ. Μόντης στήριξε τη λειτουργία της «Ελευθέρας Φωνής», οι αντιλήψεις του για τον ρόλο και την αποστολή του Τύπου, το περιεχόμενο της εφημερίδας, τα αίτια για την άνοδο και την πτώση της εφημερίδας αποτελούν το αντικείμενο για τη μελέτη αυτή, η οποία επιχειρεί να φωτίσει μιαν (ελάχιστα γνωστή) πτυχή του έργου του Κ. Μόντη. Αρχικά θα επισκοπηθούν θεωρητικές προσεγγίσεις που διατυπώνονται όσον αφορά τον ρόλο του Τύπου στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Στη συνέχεια θα εξεταστούν τα πρώτα βιώματα του Κ. Μόντη στη δημοσιογραφία, που αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την εκδοτική του προσπάθεια, η οποία υλοποιήθηκε την περίοδο 1946-1947 με την «Ελευθέρα Φωνή». Θα ανασκοπηθούν ακόμη οι στόχοι που έθεσε ο Κ. Μόντης ως εκδότης. Επίσης θα αναλυθεί το περιεχόμενο της «Ελευθέρας Φωνής» (η αρθρογραφία, η σχολιογραφία, τα ρεπορτάζ, οι διαφημίσεις κ.λπ.), που είναι ενδεικτικό για το διχαστικό πολιτικό κλίμα της εποχής.

Από την περίπτωση της «Ελευθέρας Φωνής» μπορούν να αντληθούν συμπεράσματα, τα οποία συμβάλλουν στην κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των ΜΜΕ. Δεν είναι αρκετό να επιθυμεί κάποιος να εκφράζεται ελεύθερα διά των ΜΜΕ, αλλά χρειάζονται και οι ανάλογες κοινωνικές συνθήκες. Αυτό, όμως, δεν αφαιρεί από την υποχρέωση όλων, πρωτίστως των δημοσιογράφων, να επιδιώκουν τη δημιουργία τέτοιων συνθηκών ελεύθερης έκφρασης. Ο καθένας είναι ελεύθερος στο μέτρο που διεκδικεί την ελευθερία του!

11

Στις αρχές του Διαφωτισμού στηρίχθηκε ο κυπριακός Τύπος, από τη γένεσή του το 1878. Ο πρωτεργάτης του κυπριακού Τύπου, Θεόδουλος Κωνσταντινίδης, έθετε ως στόχο του την εξύψωση του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου της ιδιαίτερης του πατρίδας, όταν μετέφερε στην Κύπρο από την Αίγυπτο το πρώτο τυπογραφείο για να καταστεί δυνατή η έκδοση της πρώτης κυπριακής εφημερίδας, η οποία, κατ’ απαίτηση των Βρετανών αποικιοκρατών, ήταν δίγλωσση, με την ονομασία «Κύπρος / Cyprus». Οι εφημερίδες που ακολούθησαν ως επί το πλείστον αποσκοπούσαν στην ενδυνάμωση της εθνικής ταυτότητας των Κυπρίων, στη διεκδίκηση του αιτήματος για εθνική αποκατάσταση.

1

Προσεγγίσεις για τον ρόλο του Τύπου στο κοινωνικό γίγνεσθαι

Η «Ελευθέρα Φωνή» εμφανίστηκε στην αποικιοκρατούμενη Κύπρο το 1946, σε μιαν εποχή που ο Τύπος ήταν κυρίαρχος στη δημόσια σφαίρα.3 Ο Τύπος υπήρξε το αρχικό στάδιο στην εξέλιξη των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ), τα οποία αποτελούν μηχανισμούς επικοινωνιακής διαμεσολάβησης, αποτελούν τον άξονα για μια σημαντική κοινωνική διαδικασία. Ο όρος «Τύπος», με τον οποίο εννοιοδοτούνταν προηγουμένως οι εφημερίδες και τα περιοδικά, έχει σήμερα αντικατασταθεί από τον όρο ΜΜΕ. Με αυτόν τον όρο καλύπτονται επίσης το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, καθώς και το διαδίχτυο, αλλά και κάθε άλλο μέσο, το οποίο μπορεί να εξυπηρετήσει αυτή την κοινωνική διαδικασία, δηλαδή τη διαδικασία της επικοινωνίας σε μεγάλες κλίμακες, κάθε μέσο το οποίο μπορεί να διασυνδέσει ανθρώπους απομακρυσμένους και να τους κάνει κοινωνούς μηνυμάτων, πληροφοριών, εμπειριών, κοινωνικών σχέσεων κ.λπ. Τα ΜΜΕ είναι οργανωμένα σύνολα, τα οποία αποσκοπούν στη συγκέντρωση και διασπορά πληροφοριών, γνώσεων και άλλων προϊόντων πνευματικής εργασίας. Μέσα από τη λειτουργία τους τα ΜΜΕ μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη ή τη διάλυση κοινωνικών σχέσεων, στην ενδυνάμωση ή την αποδυνάμωση κοινωνικών δομών και κοινωνικών θεσμών, στην εμπέδωση ή την υπονόμευση κοινωνικών αξιών, κοινωνικών προτύπων συμπεριφοράς, πολιτισμικών και εθνικών ταυτοτήτων, ιδεολογιών, πολιτικών πεποιθήσεων κ.λπ. Οι τρόποι λειτουργίας των ΜΜΕ έχουν κατηγοριοποιηθεί με διάφορα κριτήρια. Κλασική είναι η τυπολογία που προτείνεται στην εργασία του F. Siebert και των συνεργατών του το 1956 για τις τέσσερις βασικές θεωρίες περί Τύπου.4 Κατά την πρώτη θεωρητική προσέγγιση, την απολυταρχική, δικαιολογείται η λογοκρισία στον Τύπο, με στόχο την προστασία των κοινωνικών δομών και των κοινωνικών θεσμών. Η προσέγγιση αυτή είναι χαρακτηριστική για ολοκληρωτικά και δικτατορικά καθεστώτα. Η φιλελεύθερη προσέγγιση απορρίπτει τη λογοκρισία και

Ο ρόλος του Τύπου στην κοινωνία μπορεί να είναι αντιφατικός. Οι λειτουργοί του Τύπου, οι εκδότες, οι δημοσιογράφοι κ.λπ. έχουν να επιλέξουν βασικά ανάμεσα σε δύο τάσεις, τη «στρατευμένη» και την «αντικειμενική» δημοσιογραφία. Φυσικά ανάμεσα στις δύο τάσεις υπάρχουν άπειρες αποχρώσεις και συνδυασμοί.

13

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Η ανοχή των Βρετανών αποικιοκρατών εξαντ­ λείτο όταν ο Τύπος αποτελούσε απειλή για την κυριαρχία τους στο νησί, όπως συνέβη τον Οκτώβριο του 1931, όταν, ύστερα από την εξέγερση των Κυπρίων, επέβαλαν στυγνό καθεστώς λογοκρισίας και απαγορεύσεων.

14

θεωρεί τον Τύπο ως πεδίο για την ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, στόχος του Τύπου είναι να προβληματίζει την κοινωνία, ώστε μέσα από τον πλουραλισμό των ιδεών να επιλέγονται οι πιο κατάλληλες. Η τρίτη προσέγγιση προερχόταν από τη σοβιετική κοινωνία, η οποία απέδιδε στα MME τον ρόλο του παρακινητή για κοινωνικο-πολιτική δράση, του προπαγανδιστή ιδεών, του εκπαιδευτή, του παιδαγωγού. Τέλος, η τέταρτη προσέγγιση από την άποψη της κοινωνικής ευθύνης, στηρίζεται στη θέση ότι τα ΜΜΕ δεν συνιστούν απεριόριστο ιδιωτικό προνόμιο των ιδιοκτητών τους και ότι επιβάλλεται τα MME να υπηρετούν το κοινωνικό σύνολο. Η συγκεκριμένη τυπολογία του F. Siebert και των συνεργατών του κρίθηκε ανεπαρκής από άλλους μελετητές, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση της αποικιοκρατίας, από τη μια και την επέκταση της δημοκρατίας στις σύγχρονες κοινωνίες, από την άλλη. Ο D. McQuail πρότεινε να προστεθούν ακόμη δύο μοντέλα λειτουργίας των ΜΜΕ, στα τέσσερα που παρέθεσε ο F. Siebert. Το ένα μοντέλο, κατά τον McQuail, αφορά τις κοινωνίες του λεγόμενου «τρίτου κόσμου», όπου οι ελευθερίες

των ΜΜΕ υποτάσσονται στην υποχρέωσή τους να στηρίξουν την εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία. Το άλλο μοντέλο συναρτάται προς τη συμμετοχική δημοκρατία, η οποία ευνοεί την αποκέντρωση, τη δημιουργία μικρών τοπικών ΜΜΕ, αλλά και νέων MME. Στα νέου τύπου ΜΜΕ, σε αντιδιαστολή προς τα μεγάλα συγκροτήματα των ΜΜΕ, οι δέκτες - χρήστες γίνονται και δημιουργοί - πομποί μηνυμάτων.5 Τέσσερα μοντέλα λειτουργίας των ΜΜΕ διαχωρίζει και ο R. Williams, ωστόσο με διαφορετικά χαρακτηριστικά: Με βάση το αυταρχικό μοντέλο, στόχος των ΜΜΕ είναι να προστατεύουν, να διατηρούν ή να προάγουν μια κοινωνική τάξη, βασισμένη στην εξουσία της κυρίαρχης μειοψηφίας. Στο πατερναλιστικό μοντέλο προτάσσεται το καθήκον των ΜΜΕ να προστατεύουν και να καθοδηγούν, με τη μετάδοση κοινωνικών αξιών και προτύπων συμπεριφοράς, αντί με τη μετάδοση διαταγών, όπως στο αυταρχικό μοντέλο. Tο εμπορικό μοντέλο εξυπονοεί ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να προσφέρει προς πώληση κάθε είδους προϊόντα των ΜΜΕ με σκοπό το κέρδος, ενώ όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να τα αγοράζουν ή όχι. Tο δημοκρατικό μοντέλο, για το οποίο μπορούμε μόνο να συζητάμε και να φανταζόμαστε, σύμφωνα με τον R. Williams, θα πρέπει να κατοχυρώνει δύο συναφή δικαιώματα και ελευθερίες: το δικαίωμα της μετάδοσης και το δικαίωμα της λήψης, ενώ οι δημιουργοί θα έχουν τον έλεγχο πάνω στα μέσα έκφρασης.6 Εννοείται ότι οι τυπολογίες αυτές είναι συμβατικές. Οι προσεγγίσεις για τη λειτουργία του Τύπου, των ΜΜΕ γενικά, για την αποστολή τους και τον ρόλο τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι, μπορεί να μην είναι αμιγείς κατά την πρακτική εφαρμογή τους. Η υλοποίηση αυτών των προσεγγίσεων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η κοινωνική οργάνωση των ΜΜΕ, η δομική τους συγκρότηση, το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς, το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν, όπως επίσης οι επιδιώξεις και οι αντιλήψεις των ιδιοκτητών και των άλλων συντελεστών τους για τον ρόλο και την αποστολή των ΜΜΕ. Είναι με αυτά τα δεδομένα που θα εξεταστεί η περίπτωση της εφημερίδας «Ελευθέρα Φωνή», την έκδοση της οποίας ανέλαβε ο Κ. Μόντης τον Δεκέμβριο του 1946. Πώς όμως ο Κ. Μόντης οδηγήθηκε στην απόφαση να εκδώσει δική του εφημερίδα; Ποιές εμπειρίες είχε αποκομίσει προηγουμένως από τον χώρο του Τύπου και τη δημοσιογραφία; Αυτά τα ερωτήματα εξετάζονται στη συνέχεια.

κεφάλαιο 1

Προσεγγίσεις για τον ρόλο του Τύπου στο κοινωνικό γίγνεσθαι

Καθοριστικοί παράγοντες για την επιτέλεση της αποστολής του Τύπου, των ΜΜΕ γενικότερα, είναι το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς και οι επιδιώξεις των ιδιοκτητών τους, αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται. Όσο αγαθές και να είναι οι προθέσεις, πολλές φορές είναι αδύνατο να υλοποιηθούν.

15

Το ιστορικό εκπαιδευτήριο, το Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία, όπου φοίτησε ο Κ. Μόντης, θεωρούνταν κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού στην Κύπρο. Αυτό μαρτυρούσαν όχι μόνο η αρχιτεκτονική του χώρου, αλλά και το περιεχόμενο της διδασκαλίας, οι εκδηλώσεις, που διοργανώνονταν, οι εορτασμοί των εθνικών επετείων, οι θεατρικές παραστάσεις κ.λπ. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες διαμορφώθηκε η κοσμοαντίληψη του Κ. Μόντη, οι πεποιθήσεις του που είχαν ως επίκεντρό τους την ιδέα του έθνους.

2

Οι πρώτες εμπειρίες του Κ. Μόντη στη δημοσιογραφία

Οι προσεγγίσεις του Κ. Μόντη για την αποστολή, τον σκοπό και τον τρόπο λειτουργίας της εφημερίδας «Ελευθέρα Φωνή», την οποία αποφάσισε να εκδώσει το 1946 στις συνθήκες της αποικιοκρατίας, λίγο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σχηματοποιήθηκαν από τις προσωπικές του εμπειρίες, μέσα από τη δημόσια του δράση, αλλά και μέσα από τη δημοσιογραφική του ενασχόληση. Οι εμπειρίες αυτές ήταν καθοριστικές για τη συγκρότηση της εφημερίδας, για τη σκιαγράφηση του πολιτικού της χαρακτήρα, για την «ατζέντα» της, τη θεματολογία της, το περιεχόμενό της. Ήταν επίσης καθοριστικές για την πορεία που διέγραψε η εφημερίδα, από τη γένεση μέχρι τη σύντομη πτώση της, αφού, παρά την πρόθεση του εκδότη της για εβδομαδιαία εφημερίδα, κυκλοφόρησαν μόνο έξι φύλλα της, σε διάστημα σχεδόν τριών μηνών.

2.1. Το βάπτισμα του πυρός για τον Κ. Μόντη Ο Κ. Μόντης άρχισε τη δημοσιογραφική του ενασχόληση το 1932, σε ηλικία 18 χρονών, όταν έστελλε ανταποκρίσεις στην εφημερίδα «Πρωινή» του Κυριάκου Κακουλλή. Οι ανταποκρίσεις του αφορούσαν την καλλιτεχνική και πνευματική ζωή στην Αθήνα, όπου είχε μεταβεί για να σπουδάσει στη Νομική Σχολή. Είχε αποφοιτήσει με διακρίσεις από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και προτού αναχωρήσει για την Αθήνα πούλησε οικογενειακά κτήματα στην Αμμόχωστο, την Κερύνεια και τον Καραβά. Ο Κ. Μόντης αγνόησε την απόφαση της αποικιοκρατικής κυβέρνησης να απαγορεύσει στους απόφοιτους της Νομικής Σχολής Αθηνών να ασκούν το δικηγορικό επάγγελμα, θεωρώντας ότι ήταν πρωταίτιοι στην εξέγερση του 1931. Η ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση του Κ. Μόντη ήταν ήδη δεδομένη, αφού πήρε μέρος στην εξέγερση του 1931 εναντίον της καταπίεσης των Βρετανών αποικιοκρατών.7 Στην πορεία της η αυθόρμητη

Γεννημένος στην Αμμόχωστο το 1914, ο Κώστας Μόντης έχασε δύο από τα έξι μεγαλύτερα αδέλφιά του σε ηλικία οκτώ ετών, κήδευσε σε ηλικία 12 ετών τη μητέρα του, Καλομοίρα Ευθυμίου Μπατίστα, η οποία υπέφερε από φυματίωση. Έμεινε εντελώς ορφανός σε ηλικία 16 ετών, όταν πέθανε και ο πατέρας του από καρκίνο το 1930. Η αποικιακή κυβέρνηση του πρότεινε να φοιτήσει δημοσία δαπάνη στην Αγγλική Σχολή Νιούχαμ, εκείνος όμως αρνήθηκε, καθότι τελευταία επιθυμία του πατέρα του ήταν να τελειώσει ελληνικό σχολείο. Κατόρθωσε να αποφοιτήσει με πολλές διακρίσεις από το Παγκύπριο Γυμνάσιο.

17

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Η μεγάλη εξέγερση των Κυπρίων εναντίον της βρετανικής αποικιοκρατίας, όταν κάηκε το κυβερνείο, τον Οκτώβριο του 1931, καθόρισε ιδεολογικά τον Κ. Μόντη, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στον ξεσηκωμό.

18

εξέγερση μετατράπηκε σε κίνημα για τη διεκδίκηση της ένωσης με την Ελλάδα, προεξάρχοντος του μητροπολίτη Κιτίου, Νικόδημου Μυλωνά. Η νεοσύστατη τότε Αριστερά αντιμετώπισε με δυσπιστία το κίνημα αυτό, θεωρώντας ότι ποδηγετούνταν από την Εκκλησία και ότι εκδηλώνονταν εθνικιστικές τάσεις. Αργότερα η Αριστερά αναθεώρησε αυτές τις «δογματικές» προσεγγίσεις και έκρινε τα γεγονότα του 1931 ως μια αυθόρμητη, ανοργάνωτη και αδιέξοδη μεν, πλην όμως γνήσια λαϊκή εξέγερση, την οποία εκμεταλλεύτηκαν εξτρεμιστικά και εθνικιστικά στοιχεία. Παρά ταύτα, η εξέγερση του 1931 αποτελεί σταθμό στο βαθύ ιδεολογικό και πολιτικό ρήγμα που θα σημάδευε την κυπριακή κοινωνία. Ο Κ. Μόντης τάχθηκε στο πλευρό της εθνοκεντρικής παράταξης. Μάλιστα ο Κ. Μόντης είχε πάρει μέρος στις διαδηλώσεις του Οκτώβρη του 1931, καθώς και στην κηδεία του Ονούφριου Κληρίδη, ο οποίος είχε χάσει τη ζωή του στα αιματηρά γεγονότα στο κυβερνείο που σημάδεψαν την εξέγερση. Ο Κ. Μόντης, όπως και πολλοί άλλοι συνομήλικοί του, επέλεξε να σπουδάσει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία εθεωρείτο φυτώριο της εθνικής διανόησης. Στην περίοδο αυτή οι περισσότεροι Κύπριοι που σπούδαζαν στην Αθήνα μετατρέπονταν σε κήρυκες της εθνικής ταυτότητας, σε αντίδραση προς την προσπάθεια των Βρετανών για «αφελληνισμό» των ελληνικής καταγωγής Κυπρίων, με την απαγόρευση των εθνικών συμβόλων, με την αποδυνάμωση της ελληνικής παιδείας κ.λπ. Ιδιαίτερα

αισθητή ήταν αυτή η προσπάθεια μετά τα γεγονότα του 1931 και στη διάρκεια της λεγόμενης παλμεροκρατίας, όταν τη θέση του κυβερνήτη ανέλαβε ο Ρίτσμοντ Πάλμερ (1933-1939).8 Μια άλλη μερίδα των Κυπρίων διανοουμένων αποκόμιζαν στη διάρκεια των σπουδών τους φιλελεύθερες ιδέες, εν πολλοίς απαλλαγμένες από έντονα εθνικά στοιχεία.9 Το καλοκαίρι του 1933 ο Κ. Μόντης ήρθε στην Κύπρο και εργάστηκε στην εφημερίδα «Πρωινή» για μικρό χρονικό διάστημα, μαζί με άλλους καταξιωμένους λογοτέχνες, όπως ο Άντης Περνάρης. Ένα χρόνο αργότερα ο Κ. Μόντης θα εκδήλωνε το ταλέντο του στην ποίηση και θα εξέδιδε την πρώτη του συλλογή ποιημάτων και πεζοτράγουδων, που είχε τίτλο «Με μέτρο και χωρίς μέτρο» (1934). Με την επιστροφή του στην Αθήνα για συνέχιση των σπουδών του, o Κ. Μόντης άρχισε να συνεργάζεται με την εφημερίδα «Ελευθερία», μιαν από τις παλαιότερες εφημερίδες του τόπου, η οποία πρωτοείδε το φως το 1906. Για πολλούς δημοσιογράφους και λογοτέχνες η «Ελευθερία» ήταν ένα πραγματικό πανεπιστήμιο, αλλά και βήμα έκφρασης. Ευρισκόμενος στην Αθήνα, ο Κ. Μόντης απέστελλε ανταποκρίσεις στην «Ελευθερία» για δραστηριότητες του καλλιτεχνικού και πνευματικού κόσμου. Επίσης έγραφε θεατρική κριτική και καθιέρωσε τη στήλη «Αθηναϊκά ολιγόστιχα». Στην «Ελευθερία» χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Κώστας Άλκιμος. Ο Δημοσθένης Σταυρινίδης, διευθυντής της «Ελευθερίας», διέβλεψε το ταλέντο του νεαρού Κ. Μόντη και τον κάλεσε να επιστρέψει στην Κύπρο, προτείνοντάς του θέση μόνιμου συντάκτη στην εφημερίδα, με πολλές υποσχέσεις για ανέλιξη, αφού του έλεγε ότι είχε την προοπτική να τον αντικαταστήσει εν καιρώ. Ο Κ. Μόντης πείστηκε και επέστρεψε στην Κύπρο, όπου ανέλαβε θέση συντάκτη στην «Ελευθερία» και εργάστηκε πρόθυμα για να δικαιώσει τις προσδοκίες του διευθυντή της εφημερίδας. Ωστόσο, ο μισθός του δημοσιογράφου δεν ήταν αρκετός, με αποτέλεσμα ο Κ. Μόντης να αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, ενώ μετάνιωσε που εγκατέλειψε τις σπουδές του. Αυτοί οι δύο λόγοι συνέτειναν στο να επιστρέψει στην Αθήνα για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Νομική Σχολή. Ήταν πλέον η περίοδος της μεταξικής δικτατορίας.

Ο Κ. Μόντης σε ηλικία 18 χρονών, όταν αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο το 1932 και έφυγε για την Αθήνα, αφού πούλησε τα οικογενειακά κτήματα. Ήταν ήδη φορτωμένος με τραγικά βιώματα...

κεφάλαιο 2

Οι πρώτες εμπειρίες του Κώστα Μόντη στη δημοσιογραφία

19

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Ιδεολογικά ο Κ. Μόντης γαλουχήθηκε με το όραμα της εθνικής αποκατάστασης, εξού και η απόφασή του να σπουδάσει νομικά στην Αθήνα. Κι αυτό παρά την απόφαση των Βρετανών αποικιοκρατών να μη χορηγούν άδεια για άσκηση του επαγγέλματος του δικηγόρου σε όσους σπούδασαν στην Αθήνα. Στη φωτογραφία, ο Κ. Μόντης, όταν ήταν φοιτητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1936. Η παραμονή του στην ελληνική πρωτεύουσα επηρέασε καθοριστικά τη μετέπειτα πορεία του.

20

Από την ελληνική πρωτεύουσα ο Κ. Μόντης έστελλε αυτή τη φορά όχι μόνο ανταποκρίσεις για καλλιτεχνικές δραστηριότητες, αλλά επίσης και πολιτικά άρθρα, χωρίς όμως την υπογραφή του. Πολιτικός ανταποκριτής της «Ελευθερίας» στην Αθήνα ήταν ο Ιερόθεος Κυκκώτης, αδελφός του Εύδωρου Ιωαννίδη, γνωστού με το ψευδώνυμο Δώρος Άλαστος. Και οι δύο ανταποκριτές της εφημερίδας κινδύνευσαν με απέλαση από την Αθήνα στη διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ιερόθεου Κυκκώτη, ο Δ. Σταυρινίδης, επειδή ήταν σφόδρα εναντίον της δικτατορίας, προσέθετε στις ανταποκρίσεις που δημοσίευε η εφημερίδα του επικρίσεις για το καθεστώς Μεταξά. Αυτό προκάλεσε δυσαρέσκεια εκπροσώπων του καθεστώτος εναντίον των ανταποκριτών της εφημερίδας. Ο Κ. Μόντης απέφυγε την απέλαση χάρις στην παρέμβαση του ίδιου του Δ. Σταυρινίδη προς τον παλιό του φίλο, υπουργό Τύπου και Τουρισμού της κυβέρνησης Μεταξά, Θεολόγο Νικολούδη, τον οποίο διαβεβαίωσε με επιστολή του ότι ο ανταποκριτής της εφημερίδας δεν αναμειγνυόταν στα πολιτικά. Ο Νικολούδης κάλεσε τον Κ. Μόντη στο γραφείο του για να τον συμμορφώσει. Αφού τον πληροφόρησε για την παραλαβή της επιστολής, ο υπουργός ανέφερε στον Κ. Μόντη ότι θα ζητήσει από την Ασφάλεια να μην τον παρενοχλεί. Σε αντάλλαγμα, ο Νικολούδης ζήτησε από τον Κ. Μόντη να εξηγήσει στον Δ. Σταυρινίδη ότι το καθεστώς Μεταξά επιτελεί «εθνικό έργο».10 Αντίθετα, ο Ιερόθεος Κυκκώτης απελάθηκε.

2.2. Ο Κ. Μόντης ως συντάκτης της «Ελευθερίας» και εκδότης του «Θεάτρου» Στα επόμενα χρόνια, όταν η «Ελευθερία» μετατράπηκε σε καθημερινή εφημερίδα (ώς εκείνο το διάστημα ήταν άλλοτε εβδομαδιαία και άλλοτε δισεβδομαδιαία), ο Κ. Μόντης άρχισε να εργάζεται πιο συστηματικά σε αυτήν, αφότου επέστρεψε στην Κύπρο το 1937 σε αναζήτηση εργασίας. Το πτυχίο Νομικής δεν μπορούσε να του χρησιμεύσει σε τίποτε, δεδομένης της απαγόρευσης των Βρετανών. Το 1938 ο Κ. Μόντης διορίστηκε στο Λογιστήριο της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας (ΕΜΕ) και λίγο αργότερα μετατέθηκε στα μεταλλεία του Μιτσερού και στα μεταλλεία της Καλαβασού. Για τον λόγο αυτό τα θέματα των μεταλλωρύχων ήταν στις δημοσιογραφικές του προτεραιότητες. Από την Καλαβασό ο Κ. Μόντης έστειλε ορισμένες ανταποκρίσεις στην «Ελευθερία» για την αφόρητη ζωή του μεταλλωρύχου. Ανάμεσα στις άλλες δημοσιογραφικές του αποστολές ήταν τα ρεπορτάζ για τη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων στο Μαυροβούνι και τη Σκουριώτισσα. Ήταν μια πραγματική δημοσιογραφική καμπάνια, η οποία προκάλεσε τη δυσαρέσκεια του Αμερικανού διευθυντή της

κεφάλαιο 2

Οι πρώτες εμπειρίες του Κώστα Μόντη στη δημοσιογραφία

Ο Δημοσθένης Σταυρινίδης, αδελφός του εκδότη της «Ελευθερίας», Κύρου Σταυρινίδη, από τον οποίο παρέλαβε το 1931 τη σκυτάλη στην εφημερίδα, ήταν από τους πρώτους που διέγνωσαν τη «φλέβα χρυσού» στη γραφίδα του Κ. Μόντη και τον ώθησαν να ασχοληθεί με τη συγγραφή.

21

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

22

Παρόλο που ήταν προϊστάμενος των γραφείων της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας στην Καλαβασό, ο Κ. Μόντης δημοσίευσε το 1938 στην εφημερίδα «Ελευθερία» συγκλονιστικές ανταποκρίσεις για την άχαρη και ανήλιαγη ζωή των μεταλλωρύχων. Στη φωτογραφία απεικονίζονται μεταλλωρύχοι στη Σκουριώτισσα το 1936.

εταιρείας. Τα πράγματα οδηγούνταν στα άκρα όταν ο διευθυντής της ΕΜΕ ζήτησε από τον νομικό της σύμβουλο, Ιωάννη Κληρίδη (μετέπειτα δήμαρχο Λευκωσίας, πατέρα του Γλαύκου Κληρίδη), να κινήσει αγωγή εναντίον της «Ελευθερίας», αλλά ο Ι. Κληρίδης, που ήταν στενός φίλος του Δ. Σταυρινίδη, φρόντισε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο. Στην «Ελευθερία» ο Κ. Μόντης δημοσίευσε επίσης μια σειρά από ρεπορτάζ για την προβολή των ορεινών θερέτρων της Κύπρου. Μετά το κλείσιμο των μεταλλείων το 1940, εξαιτίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κ. Μόντης άρχισε να εργάζεται ως καθηγητής στην Εμπορική Σχολή της Μόρφου, την οποία είχε ιδρύσει ο γαμπρός του, Κώστας Μ. Σιλβέστρος. Εφόσον η αποικιακή κυβέρνηση δεν του επέτρεπε να ασκήσει το δικηγορικό επάγγελμα, ο Κ. Μόντης συνέχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος, τόσο στην «Ελευθερία», όσο και σε άλλες εφημερίδες. Το 1944 ο Κ. Μόντης προχώρησε στην πρώτη αυτόνομη εκδοτική του προσπάθεια, σε συνεργασία με τον Φοίβο Μουσουλίδη. Εξέδωσε το θεατρικό και λογοτεχνικό περιοδικό «Θέατρο». Ο ίδιος ο Κ. Μόντης είχε ασχοληθεί και με τη δραματουργία, ενώ το 1942 είχε ιδρύσει με τον Αχιλλέα Λυμπουρίδη και τον Φοίβο Μουσουλίδη το θέατρο «Λυρικόν», τον πρώτο μόνιμο θίασο στην Κύπρο. Για τη σκηνή του θεάτρου αυτού ο Κ. Μόντης έγραψε πλήθος επιθεωρήσεων, οπερέττων και ηθογραφικών θεατρικών έργων κ.ά. που είχαν μεγάλη απήχηση στο κοινό. Εξηγώντας τους στόχους του περιοδικού, σε πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Γιατί βγαίνουμε», οι εκδότες τόνιζαν: «Είναι τώρα δεκαπέντε μήνες που χαιρόμαστε μια ολάκερη κοσμογονία στο Κυπριακό Θέατρο. Και τη χαιρόμαστε μ’ όλα τα καλά και τα κακά της μαζί, μ’ όλες τις ανωφέρειες και τις κατωφέρειές της, μ’ όλες τις σωστές και τις λανθασμένες της στροφές, μ’ όλες τις αμφιβολίες και τις αμφιταλαντεύσεις. (...) Το “Θέατρο” βγαίνει σήμερα πιστεύοντας στο μέλλο της Κυπριακής Σκηνής, βγαίνει για να δώση κουράγιο σ’ όσους βαρυέστησαν, βγαίνη για να βοηθήση κι’ αυτό ολότελα αντικειμενικά κι ανεπηρέαστα να βρούμε όλοι το σωστό δρόμο».11

Το «Λυρικόν» ήταν το πρώτο επαγγελματικό θέατρο που δημιουργήθηκε στην Κύπρο. Ένας από τους πρωτεργάτες του ήταν ο Κώστας Μόντης, μαζί με τον μουσικοσυνθέτη Αχιλλέα Λυμπουρίδη και τον Φοίβο Μουσουλίδη. Ήταν το 1942, όταν ακόμη μαινόταν ο αιματηρός Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Από τις εξηγήσεις διαφαίνεται ότι οι εκδότες υιοθετούσαν τον παρεμβατικό και καθοδηγητικό ρόλο του Τύπου στα κοινωνικά δρώμενα. Παράλληλα όμως διαβεβαίωναν ότι θα εφάρμοζαν αυτό τον ρόλο «αντικειμενικά κι ανεπηρέαστα». Στο περιοδικό αυτό δημοσιεύτηκαν και οι σατιρικοί στίχοι του Κώστα Μόντη με τίτλο «Εφημερίδες», που μελοποίησε ο Αχιλλέας Λυμπουρίδης, για το σκετς που πρωτοεκτελέστηκε στην επιθεώρηση «Νοκ άουτ» στις 4 Αυγούστου 1943: «“Ελευθερία”: Αγοράστε Ελευθερία / αλλού τέτοια ευτυχία / δεν υπάρχει με κερί να τη γυρεύης, / εδώ πέρα σε σκουντά κι ’εσύ χαζεύεις. / Στην Ελλάδα είν’ απ ’τα κόκκαλα βγαλμένη, / εδωπέρα είναι στοιχειοθετημένη. / Σα ζητήσης αγοράζεις όση-όση / Ελευθερία μέσ’ τους δρόμους μ’ ένα γρόσι. / Εμείς δε δίνουμ’ αίμα / για της Λευτεριάς το στέμμα / μονάχη ας έρθη να μας βρη / γιατί, γιατί εμείς δεν είμαστε κουτοί. / ελευθερία! ελευθερία! / Έλα στην Κύπρο μας τη μακαρία / τις καμπάνες πώς θα παίζουμε να ίδης / και τι άρθρα θα σου γράψη ο Σταυρινίδης! “Φύλαξ”: Βεβαίως πέρασαν οι εποχές / πούθελαν φύλακα οι γυνές, / μα το χρειάζουνται πια οι σύζυγοι, / όλα αλλάζουνε, σαν γυρίζει η γη / φύλακα θέμε για τα χάλια μας, / φύλακα και για τα κεφάλια μας, / φύλακες έχουμε τα δουλικά / τα ύποπτά μας μυστικά. “Ανεξάρτητος”: Ανεξάρτητος τι λέξη μαγική! / Ανεξαρτήτως να γυρνάς εδώ και κει, / μη σου ζητούν λόγο οι άλλοι / να μην έχης γυναίκα στο κεφάλι. / Πρόζα – Ε ρέ ανεξάρτητος σημαίνει - / Στους μονοδρόμους αντίθετα να τρέχης / κι αν σου πούνε το και το να τους τις βρέχεις,

κεφάλαιο 2

Οι πρώτες εμπειρίες του Κώστα Μόντη στη δημοσιογραφία

Οι δυο συνεργάτες, Κ. Μόντης και Φ. Μουσουλίδης, προχώρησαν το 1944 στην έκδοση περιοδικού με τον τίτλο «Θέατρο», επιδιώκοντας να ενισχύσουν τη θεατρική δραστηριότητα στον τόπο μας, που τότε ακόμη βρισκόταν στα σπάργανα.

23

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Όλοι οι συντελεστές του θιάσου «Νέον Λυρικόν», για τον οποίο ο Κ. Μόντης έγραφε επιθεωρήσεις, σκορπώντας το γέλιο στο θεατρόφιλο κοινό. Το «Νέον Λυρικόν» προέκυψε από τη διάσπαση του «Λυρικού» το 1943 και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1949.

24

/ τον κόσμο όλο να το βρίζης στη ζωή σου / κι αν είσαι γύναιο να δίνης όπου θες / Πρόζα – Ε ρέ ανεξαρτήτως - το φιλί σου. “Κυπρ. Τύπος”: Τύπους η Κύπρος μας έχει σωρούς / αρσενικούς και θηλυκούς. / Έχει ο καθένας τους και μια λόξα, / κι όλους τους σφίγγει ο κορσές στην κόξα. / Νευροπαθείς, μυαλοπαθείς, ιδεάτους, / άλλους βρεμένους κι’ άλλους βιδάτους. / Και τους κυτάς κι αναρωτιέσαι μήπως / κατάντησες κ’ εσύ ένας τύπος. “Εσπερινή”: Λατρεύω τα εσπερινά τα πράματα, / το εσπέρας γίνουνται όλα τα πράματα, / οι εσπερινές προτάσεις γαργαλίζουν / και το κρεββατάκι σου θυμίζουν. / Όλοι εσπέρα έχετε φτιαχτή, εσπέρα γευτήκατε τα εσπεριδοειδή, / εσπέρα βγαίνουν οι αναστεναγμοί, / εσπέρα κρατάς και το κερί».12 Το 1945 ο Κ. Μόντης συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Έθνος», στην οποία δημοσίευε χρονογραφήματα, υπογράφοντας τόσο με το πραγματικό του όνομα, όσο και με το ψευδώνυμο Άλκιμος. Ένα χρόνο μετά, ο Κ. Μόντης προχώρησε στη δίγλωσση εμπορική έκδοση, που είχε τίτλο «The Cyprus Chamber of Commerce Journal». Το περιοδικό αυτό ήταν επίσημο εκφραστικό όργανο του Εμπορικού Επιμελητηρίου. Έτσι ο Κ.

Μόντης εμπλούτισε τις εμπειρίες του στον εκδοτικό τομέα, στον χώρο των εξειδικευμένων περιοδικών. Την ίδια περίοδο ο Κ. Μόντης ανέπτυσσε και το λογοτεχνικό του έργο. Το 1944, εξέδωσε και τη δεύτερη συλλογή διηγημάτων του στην οποία έδωσε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ταπεινή ζωή». Η πρώτη του συλλογή ποιημάτων, «Με μέτρο και χωρίς μέτρο», ήδη είχε εκδοθεί το 1934, ενώ θα τυπωνόταν σε λίγα χρόνια και η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, με τίτλο «Γκαμήλες και άλλα διηγήματα», το 1939. Πρωταγωνιστές στα διηγήματά του είναι οι άνθρωποι της ταπεινής ζωής, απλοί άνθρωποι του μόχθου και σε αυτά «κατορθώνει να συμπυκνώνει το δράμα του σύγχρονου ανθρώπου με βασικά εφόδια τη δύναμη της λιτής, υποβλητικής και εμποτισμένης με ποιητικούς τρόπους γραφής», όπως αναφέρει ο Λ. Παπαλεοντίου.13 Μέσα από αυτή τη διαδρομή ωρίμασε στον Κ. Μόντη η σκέψη για μια δημόσια παρέμβαση στο κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι με την έκδοση εφημερίδας. Το περιοδικό «Θέατρο» αντιμετώπιζε ήδη οικονομικά προβλήματα, όπως επισήμαιναν οι εκδότες του σε σημείωμα με τίτλο «Για τους συνδρομητές μας»: «Παρακαλούμε όλους τους συνδρομητές μας να μας εμβάσουν τις καθυστερούμενες συνδρομές τους. Το “Θέατρο” αντιμετωπίζει ζημιές κι’ αγωνίζεται για να κρατηθή».14 Οι προθέσεις του Κ. Μόντη ανακοινώθηκαν στο περιοδικό «Θέατρο», στις 14 Οκτωβρίου 1945: «Στον Κώστα Μόντη παραχωρήθηκε άδεια εκδόσεως καθημερινής εφημερίδας στη Λευκωσία με τον τίτλο “Ελευθέρα Φωνή”. Η “Ελευθέρα Φωνή” θάναι άχρωμάτιστη, υπεράνω κομμάτων, όργανο των υγιώς σκεπτομένων νέων ανθρώπων. Ο εκδότης φροντίζει ήδη για την οργάνωση της εκδόσεως και φιλοδοξεί ν’ αποτελέση η εφημερίδα του σταθμό στα δημοσιογραφικά μας χρονικά. Η διεύθυνση της εφημερίδας είναι ταχ. Κιβ. 388, Λευκωσία».15

Σειρά επιθεωρήσεων ανέβασε το 1942-1943 το «Λυρικόν» με κείμενα του Κώστα Μόντη και μουσική του Αχιλλέα Λυμπουρίδη. Η πρώτη, που ήταν και η πιο επιτυχημένη, κατά τον ίδιο τον Κ. Μόντη, είχε τίτλο «Σούπα - μούπες». Ακολούθησαν κατά τα επόμενα χρόνια κι άλλες επιτυχίες του στο θέατρο, όμως ο Κ. Μόντης δεν μπορούσε να επαναπαυθεί στις... δάφνες της δόξας του, τη στιγμή που ανέβαινε το πολιτικό θερμόμετρο και κορυφωνόταν το αίτημα για εθνική αποκατάσταση της Κύπρου, ύστερα από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

κεφάλαιο 2

Οι πρώτες εμπειρίες του Κώστα Μόντη στη δημοσιογραφία

25

Με αυτή την επιστολή τον Οκτώβριο του 1946 ο Κ. Μόντης αποτάθηκε σε διάφορους παράγοντες, ζητώντας οικονομική ενίσχυση στην εκδοτική του προσπάθεια, υποσχόμενος να «επαινέση το καλόν και να ψέξη το κακόν όπου και αν ταύτα ευρίσκωνται».

3

Η γένεση και η πτώση της «Ελευθέρας Φωνής»

Η απόφαση του Κ. Μόντη να εισέλθει στον χώρο του Τύπου ως εκδότης έγινε πραγματικότητα το 1946. Πρότεινε στο αναγνωστικό κοινό την εβδομαδιαία μη κομματική, αχρωμάτιστη ιδεολογικά εφημερίδα, την «Ελευθέρα Φωνή». Ο ίδιος εξήγησε αργότερα ότι «είχα προσπαθήσει να δώσω για πρώτη φορά στην Κύπρο ένα τύπο Αθηναϊκής εφημερίδας».16 Η έκδοση της εφημερίδας αυτής στοίχισε στον Κ. Μόντη τη θέση του στο Εμπορικό Επιμελητήριο. Δεν είχε άλλη επιλογή ο Κ. Μόντης από του να αναζητήσει οικονομική στήριξη από παράγοντες, οι οποίοι θα συμμερίζονταν το όραμά του για τη γένεση μιας νέας εφημερίδας, διαφορετικής από τις άλλες που ήταν τοποθετημένες σε πολιτικούς και κομματικούς χώρους. Για τον σκοπό αυτό, σε ειδικό επιστολόχαρτο της εφημερίδας, κατέγραψε υπό μορφήν επιστολής τις βασικές αρχές, στις οποίες θα στηριζόταν η έκδοση της «Ελευθέρας Φωνής». Η επιστολή του Κ. Μόντη κατέληγε με την παράκληση: «Εάν πιστεύητε εις τον προορισμόν της τείνατέ της την χείρα διά να την ισχυροποιήσητε και να την καταστήσητε ικανήν να επιτύχη».17 Η επιστολή έφερε ημερομηνία 14 Οκτωβρίου 1946, γεγονός που καταδεικνύει ότι ο Κ. Μόντης είχε προβεί σε ενέργειες και προετοιμασίες αρκετούς μήνες πριν από την κυκλοφορία της εφημερίδας στις 25 Δεκεμβρίου 1946. Όπως ήδη αναφέρθηκε, είχε ανακοινώσει στο περιοδικό «Θέατρο» ένα χρόνο προηγουμένως ότι είχε εξασφαλίσει άδεια για την έκδοση της «Ελευθέρας Φωνής». Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι στο επιστολόχαρτο η εφημερίδα χαρακτηριζόταν ως «Παγκύπριος Ανεξάρτητος Εφημερίς», ενώ η «Ελευθέρα Φωνή» όταν εκδόθηκε απέκτησε στον υπότιτλό της ακόμη δύο χαρακτηρισμούς. Ο ένας χαρακτηρισμός αφορούσε την περιοδικότητα της κυκλοφορίας της («εβδομαδιαία»), ενώ ο άλλος χαρακτηρισμός αφορούσε το πολιτικό της στίγμα («ακομμάτιστος»). Προφανώς ο Κ. Μόντης ήθελε να δώσει έμφαση και να επεξηγήσει περαιτέρω τον όρο «ανεξάρτητος».

Αποδέκτης της επιστολής του Κ. Μόντη για την έκδοση της «Ελευθέρας Φωνής» ήταν και ο τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου, μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος. Ούτε στο αρχείο της Αρχιεπισκοπής, ούτε και στο προσωπικό αρχείο του Κ. Μόντη εντοπίστηκε οποιαδήποτε απάντηση, που να τεκμηριώνει κατά πόσον του παραχωρήθηκε επιχορήγηση για την έκδοση της νέας εφημερίδας.

27

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Στις αρχές του 1946 ο Κ. Μόντης τέλεσε τον γάμο του με την Έρση Κωνσταντίνου από τη Μόρφου, η οποία συμμερίστηκε και στήριξε έμπρακτα το όραμά του για την έκδοση εφημερίδας. Όπως μας αφηγήθηκε η ίδια, πολλές φορές καθόταν και έγραφε όσα της υπαγόρευε ο Κ. Μόντης, ενώ συμπλήρωνε και τα ονόματα για την αποστολή της εφημερίδας στους συνδρομητές της, κυρίως στην Αίγυπτο, στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, όπου ανθούσαν ελληνικές κοινότητες.

28

Η πολιτική κατάσταση όταν θα εκδιδόταν η «Ελευθέρα Φωνή» ήταν εξαιρετικά τεταμένη. Η αναμόρφωση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου (ΚΚΚ) και η μετεξέλιξή του στο Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού (ΑΚΕΛ) το 1941, σε ένα κόμμα με ευρεία λαϊκή βάση, η δημιουργία μορφωτικών και αθλητικών συλλόγων στην ύπαιθρο και στα προάστια, οι συμμαχίες με κεντρώους και άλλους παράγοντες, είχε ανταπόκριση στην κυπριακή κοινωνία. Η Αριστερά πέτυχε μεγάλες νίκες στις δημαρχιακές εκλογές του 1943 και του 1946. Για τον λόγο αυτό η Δεξιά προχώρησε στην ίδρυση δικού της κόμματος, του Κυπριακού Εθνικού Κόμματος (ΚΕΚ) το 1943, καθώς και στην ίδρυση συντεχνιακών οργανώσεων (που ονομάζονταν Νέες Συντεχνίες, σε αντιδιαστολή προς τις παλαιές αριστερές συντεχνιακές οργανώσεις της Παγκύπριας Συνδικαλιστικής Επιτροπής, που αργότερα μετονομάστηκε σε ΠΕΟ). Αντιδικίες προκαλούσε επίσης η παρατεταμένη εκκρεμότητα στη διενέργεια αρχιεπισκοπικών εκλογών, που δίχαζε την Κύπρο ήδη για δύο δεκαετίες. Τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου ήταν ο μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος, ο οποίος ήταν μετριοπαθής, ωστόσο επικρινόταν ότι σκόπιμα δεν προχωρούσε σε προκήρυξη εκλογών για να παραμένει στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ως τοποτηρητής. Οι τριβές μεταξύ των ιε-

ραρχών δίχαζαν και την Εκκλησία και την κοινωνία. Σε αυτά προστέθηκε και η αιματηρή αντιπαράθεση του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, που αναπαραγόταν και στην Κύπρο. Μέσα στις συνθήκες της μισαλλοδοξίας, της κομματικής έχθρας, του φανατισμού, ο Κ. Μόντης επιχείρησε να εκδώσει μια δική του ανεξάρτητη και απαλλαγμένη από κομματικές, ιδεολογικές ή πολιτικές σκοπιμότητες εφημερίδα. Ο Κ. Μόντης επιδίωκε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην υλοποίηση των υποσχέσεων που είχαν προσφερθεί από τους Βρετανούς, ότι μετά τη λήξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και τη νίκη των συμμάχων θα άνοιγε ο δρόμος για την εφαρμογή του δικαιώματος της εθνικής αυτοδιάθεσης και για την Κύπρο. Για την προώθηση αυτού του αιτήματος είχε σχηματιστεί μια αντιπροσωπεία, η λεγόμενη «πρεσβεία», η οποία ανέλαβε στα τέλη του 1946 να περιοδεύσει στο Λονδίνο και την Αθήνα, διαβιβάζοντας τον πόθο των Κυπρίων για ένωση με την Ελλάδα.

3.1. Οι εκδοτικές αντιλήψεις του Κ. Μόντη για τον ρόλο του Τύπου Ο Κ. Μόντης, ως εκδότης, ιδιοκτήτης και διευθυντής της «Ελευθέρας Φωνής», είχε βασικό του γνώμονα τον φιλελευθερισμό, ως προς τους σκοπούς, την αποστολή και τον τρόπο λειτουργίας της εφημερίδας του, αλλά βασική του ιδεολογικο-πολιτική πλατφόρμα ήταν ο εθνισμός. Αυτό διαφαίνεται τόσο από τον τίτλο, όσο και από την επιστολή - προγραμματική διακήρυξη, όπου διατύπωνε τις βασικές αρχές της εφημερίδας. Ο τίτλος «Ελευθέρα Φωνή» αποκλείει οποιασδήποτε μορφής λογοκρισία, καθώς και οποιασδήποτε μορφής εξαρτήσεις. Εξάλλου ο Κ. Μόντης σημείωνε ευκρινώς ότι η εφημερίδα αυτή αποσκοπούσε στο να καλύψει ένα κενό, καθόσον «είναι αισθητοτάτη η έλλειψις μιάς εντελώς αχρωματίστου και ανεπηρεάστου εφημερίδος εν Κύπρω ισταμένης υπεράνω κομμάτων και μη εχούσης παρασκήνια και δεσμούς».18 Παράλληλα, ο Κ. Μόντης αποστασιοποιήθηκε από το φιλελεύθερο μοντέλο λειτουργίας των ΜΜΕ, σε σχέση προς το περιεχόμενο της εφημερίδας. Αποκήρυξε μια βασική αρχή του φιλελεύθερου μοντέλου, που είναι η χωρίς αξιολογικές κρίσεις παροχή πληροφοριών, ώστε οι αναγνώστες να κρίνουν εξ ιδίων, να αποφασίζουν ανεπηρέαστα και να κατευθύνουν αυτόνομα τη δράση τους. Επικαλούμενος την «άκρως ανώμαλον και κρίσιμον περίοδον την οποίαν διερχόμεθα», ο Κ. Μόντης τόνιζε ότι «η εφημερίς δεν δύναται επ’ ουδενί λόγω να είναι απλούν δελτίον ειδήσεων και διαφημίσεων». Με τη δήλωση αυτή ο εκδότης της «Ελευθέρας Φωνής» απέρριπτε και τη βασική αρχή του εμπορικού μοντέλου, που είναι η επιδίωξη του κέρδους, με τη μετατροπή του περιεχομένου σε προϊόν προς πώληση, εν είδει εφημερίδας, καθώς και τη διάθεση χώρων της εφημερίδας για

κεφάλαιο 3

Η γένεση και η πτώση της «Ελευθέρας Φωνής»

Η ίδρυση του ΑΚΕΛ το 1941 από στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, με τη συνεργασία διάφορων προοδευτικών παραγόντων του χώρου πέραν της Αριστεράς, άλλαξε το πολιτικό σκηνικό. Συστάθηκε ένα ευρείας λαϊκής βάσης κόμμα που διεκδικούσε πρωταγωνιστικό ρόλο. Τα δύο κόμματα συνυπήρχαν για ένα διάστημα, μέχρι το 1944, έως ότου αποφασίστηκε ότι το ΚΚΚ ολοκλήρωσε τον κύκλο του, συγχωνεύθηκε οργανωτικά με το ΑΚΕΛ και παραχώρησε σε αυτό τη θέση του στην Ιστορία. Η Δεξιά ίδρυσε το 1943 το Κυπριακόν Εθνικόν Κόμμα (ΚΕΚ).

29

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη Ο Κ. Μόντης υιοθέτησε το φιλελεύθερο μοντέλο στην αποστολή του Τύπου, προσθέτοντας όμως το στοιχείο της κοινωνικής και εθνικής ευθύνης. Αυτό καθιστούσε την εφημερίδα βήμα ελεύθερης έκφρασης απόψεων, όμως ο ίδιος ο εκδότης της «Ελευθέρας Φωνής» θεωρούσε ότι με την αρθρογραφία του είχε υποχρέωση να συμβάλει στην άμβλυνση των κομματικών παθών και του διχασμού.

30

διαφημίσεις επί πληρωμή. Με την επιστολή του ημ. 14.10.1946 ο Κ. Μόντης αποτεινόταν για οικονομική στήριξη, παράλληλα όμως προειδοποιούσε τους διάφορους παράγοντες ότι «εις τα ολισθήματά σας θα την εύρητε (σ.σ. την εφημερίδα) κατήγορον αμείλικτον αλλά και συμπαραστάτην και θερμόν συνήγορόν σας όταν έχητε το δίκαιον μαζί σας».19 Ο εκδότης της «Ελευθέρας Φωνής» αρνείτο να εκχωρήσει την ανεξαρτησία της εφημερίδας, έστω κι αν είχε οικονομικές ανάγκες για την έκδοσή της. Ο Κ. Μόντης επέκρινε την εντυπωσιοθηρία για την προσέλκυση αναγνωστικού κοινού, αναφέροντας ότι η εφημερίδα «δεν δύναται να σείη συνεχώς υπέρ τας κεφαλάς των αναγνωστών της την απειλήν νέου πολέμου και να συναγωνίζηται εις την ανακάλυψιν, ενίοτε δε και εις την δημιουργίαν τρομερών και ανησυχητικών περί της διεθνούς καταστάσεως ειδήσεων».20 Βήμα απομάκρυνσης από το φιλελεύθερο μοντέλο λειτουργίας των ΜΜΕ αποτελούσε και η αναφορά του Κ. Μόντη στο καθήκον της ελληνικής κυπριακής εφημερίδας να αποφεύγει «να διασύρη την μίαν ή την άλλην των εν Ελλάδι πολιτικών παρατάξεων και να παριστά την μητέρα πατρίδα ως αναρχουμένην και τρομοκρατουμένην είτε υπό των μεν είτε υπό των δε», διότι κάτι τέτοιο «θα ηδύνατο να βλάψη ανυπολογίστως την εθνικήν μας υπόθεσιν».21 Επομένως, διαφαίνεται ότι ο Κ. Μόντης προσέγγιζε το μοντέλο που περιγράφει ο D. McQuail, σε σχέση με τις χώρες του «τρίτου κόσμου», όταν οι ελευθερίες των ΜΜΕ υποτάσσονται στο καθήκον να συμβάλλουν στη διεκδίκηση της εθνικής αυτονομίας και στην προσπάθεια για αποτίναξη των αποικιοκρατικών ή νεοαποικιοκρατικών δεσμών. Ο Κ. Μόντης τασσόταν επίσης ευθέως υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, τονίζοντας εμφαντικά ότι, «δι’ αυτήν αγωνιζόμεθα, αυτήν ονειρευόμεθα, αυτή είναι η ελπίς μας...».22 Όσον αφορά το κοινωνικό πρόγραμμα της «Ελευθέρας Φωνής», ο Κ. Μόντης διαβεβαίωνε ότι η εφημερίδα «θα πρεσβεύη τας υγιείς ανθρωπιστικάς αρχάς της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ευημερίας του συνόλου».23 Οι αναφορές αυτές παραπέμπουν σε μια αστικοδημοκρατική προσέγγιση, αφού η κοινωνική δικαιοσύνη, η καθολική ευημερία αποτελούν ιδανικά που απορρέουν από τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση. Παράλληλα ο εκδότης Κ. Μόντης υποσχόταν ότι η εφημερίδα «θα ασχοληθή ειδικώς και σοβαρώς με την οικονομικήν ζωήν της νήσου και με την μελέτην των αγροτικών και

εργατικών προβλημάτων»,24 επιδεικνύοντας φιλολαϊκούς προσανατολισμούς και συμπάθεια προς τους εργαζόμενους. Ιδιαίτερη προσοχή έδινε ο Κ. Μόντης στα θέματα των μεταναστών, θεωρώντας ότι αυτοί αποτελούν ένα αξιόλογο αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού έθνους. Στο άρθρο με τον τίτλο «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΝ» ο Κ. Μόντης διαβεβαίωνε ότι η εφημερίδα «θα αφιερώση ειδικάς στήλας διά τας Κυπριακάς παροικίας του εξωτερικού και θα προσπαθήση να καταστή ο συνδετικός κρίκος μετά της ιδιατέρας πατρίδος».25 Ο Κ. Μόντης υποσχόταν επίσης σύγχρονο τρόπο επιτέλεσης της δημοσιογραφικής αποστολής, αφού τόνιζε ότι η εφημερίδα «είναι αποφασισμένη να δράση, να ερευνήση, να μελετήση, να αποκαλύψη».26 Η δημοσιογραφία της έρευνας και της αποκάλυψης είναι συνυφασμένη με το φιλελεύθερο μοντέλο λειτουργίας των ΜΜΕ. Ωστόσο αυτή η διαβεβαίωση του Κ. Μόντη δινόταν σε συνδυασμό με την άλλη επισήμανσή του, για την αποφυγή «ηχηρών» ή και κατασκευασμένων ειδήσεων, οπόταν η «Ελευθέρα Φωνή» αναμενόταν να ακροβατεί μεταξύ δύο τάσεων και να αναζητεί τη χρυσή τομή, ώστε να μην είναι «απλούν δελτίον ειδήσεων και διαφημίσεων», αλλά «να ερευνά και να αποκαλύπτη».

3.2. Η αντιπαράθεση για την τύχη μιας «άχρωμης» εφημερίδας Το πρώτο φύλλο της «Ελευθέρας Φωνής» τελικά εκτυπώθηκε στα τυπογραφεία Χρ. Σταυρινίδη (οδός Λυκούργου 7α-7β) και κυκλοφόρησε ανήμερα των Χριστουγέννων, στις 25 Δεκεμβρίου 1946. Η «Ελευθέρα Φωνή» αυτοπροσδιοριζόταν σε επεξηγηματικό υπότιτλο ως «Παγκύπριος εβδομαδιαία ανεξάρτητος και ακομμάτιστος εφημερίς». Στην προμετωπίδα της εφημερίδας δίνονταν και άλλες σημαντικές πληροφορίες για την ταυτότητά της. Ως διευθυντής και ιδιοκτήτης δηλωνόταν ο Κώστας Μόντης και προσωρινή διεύθυνση η οδός Μέδοντος 3. Η τιμή της εφημερίδας ήταν «Το φύλλον: ΓΡΟΣΙΑ ΔΥΟ». Για τις συνδρομές απαιτούνταν 12 σελίνια ετησίως και για τις συνδρομές εξωτερικού μία λίρα Αγγλίας.

Αυτό είναι το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Ελευθέρα Φωνή», που εκδόθηκε από τον Κ. Μόντη τα Χριστούγεννα του 1946, ημέρα Τετάρτη. Στην προμετωπίδα αναφερόταν ότι ήταν «Παγκύπριος εβδομαδιαία ανεξάρτητος και ακομμάτιστος εφημερίς».

κεφάλαιο 3

Η γένεση και η πτώση της «Ελευθέρας Φωνής»

FOR MORE INFORMATION VISIT WWW.ARMIDAPUBLICATIONS.COM

ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ WWW.ARMIDAPUBLICATIONS.COM

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Σχεδόν πλήρης διαφημίσεων είναι η δεύτερη σελίδα, οι περισσότερες από τις οποίες είναι πρωτοεμφανιζόμενες. Η εταιρεία Ν.Π. Λανίτη διαφήμιζε την ξυλεία και τα υλικά οικοδομής, οι εισαγωγείς Θρασ. Τρύφων και αδελφός τα ανόθευτα ελληνικά σαπούνια, καθώς και τα ιταλικά ποδήλατα, ο Νίκος Κ. Αθάνατος τις εργασίες επί ομολογιών και ασφαλειών, ο Δημητράκης Τσαούσης το υαλοπωλείον του, το ζαχαροπλαστείον «Ρεξ» του Ανδρέα Κωνσταντινίδη στην οδό Λήδρας την ποικιλία γλυκισμάτων κατασκευασμένων από τα αγνότερα υλικά και με άμεμπτον καθαριότητα, το κατάστημα Νικόλαου Σ. Αγρότη τα λουκάνικα, τα χοιρομέρια, τα σαλάμια, τη μουρτατέλλα και το ζαμπόν, η ταβέρνα και εστιατόριο Αntonakis στην οδό Ερμού τα παλαιά ποτά όλων των εργοστασίων και τα φαγητά της ώρας κ.ά.

104

26 π·ÓÔ˘·Ú›Ô˘ 1947

∞ÚÈı. º‡ÏÏÔ˘ 5

Δημοσιεύματα στην «Ελευθέρα Φωνή»

Μια νέα στήλη εμφανίστηκε στη δεύτερη σελίδα, υπό τον τίτλο «Κυπριακή Σάτυρα» και με υπογραφή «Παρασκηνιακός». Όπως αναφέρει εμμέτρως ο ποιητής, έκανε συμφωνία με τον εκδότη Κώστα Μόντη να σχολιάζει «ευθαρσώς και θαρραλέως» στην εφημερίδα όλα τα σπουδαία νέα. Σε κείμενό του με τον λιτό τίτλο «Κατερίνα» ο Κώστας Μόντης σχολιάζει σκωπτικά τις κριτικές που γράφτηκαν για τις παραστάσεις του Θιάσου Κατερίνα που περιόδευσε στην Κύπρο. Όπως αναφέρει ο Κ. Μόντης, «όποιος έτυχε να κρατά μια οποιαδήποτε πέννα στο χέρι του - τα εργοστάσια φταιν που παράγουν τόσο πολλές - τη βούτηξε ήσυχα-ήσυχα στο μελάνι κι έγραψε μ’ ελαφρή συνείδηση μια κριτική. Προφορικά σχολιάσαμε το παίξιμο της Κατερίνας, το συγκρίναμε κάποτες και με δικές μας ηθοποιούς και βγάναμε ένα συμπέρασμα. Για όνομα του Θεού! Η Κατερίνα είναι η μεγάλη, η πολύ μεγάλη καλλιτέχνιδα που η θεατρική μας κριτική είναι περισσότερο από όσο πρέπει νηπιώδης για να την αντιμετωπίση».

105

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Από διαφημίσεις καλύπτεται περίπου το 75% της τρίτης σελίδας. Τα μόνα κείμενα είναι συνέχεια του ρεπορτάζ προηγούμενων εκδόσεων με τον τίτλο «Ένας μετανάστης ξεκινά», καθώς και μια περιγραφή του νέου θεάτρου «Λουκούδι» το οποίο έκανε τα εγκαίνιά του λίγες μέρες προηγουμένως.

106

Απολαυστικό είναι το λεκτικό που χρησιμοποιήθηκε για τη διαφήμιση των τσιγάρων «Γκλόρια» και «Virginia»: «Υποστηρίζετε την κυπριακήν βιομηχανίαν! Μη είσθε ξενομανείς!».

9 ª·ÚÙ›Ô˘ 1947

Στο κείμενό του για το νέο θέατρο της Λευκωσίας, το «Λουκούδι», ο Κ. (προφανώς ο Κώστας Μόντης) εκθειάζει την επιτυχία αυτή του επιχειρηματία Ανδρέα Λουκά και επαινεί τον Αθηναίο καλλιτέχνη Χατζιδάκη, ο οποίος φρόντισε τη διακόσμηση. «Ωστόσο στα εγκαίνια του θεάτρου ο ομιλητής κ. Ν. Κρανιδιώτης ήταν ολότελα ανεδαφικός κι ακατάρτιστος όταν μίλησε για το Κυπριακό Θέατρο. Κι έτσι παρέλειψε - από άγνοια πιστεύουμε να αναφέρη το “Λυρικό” που είχε την τιμή να δημιουργήσει το Κυπριακό Θέατρο και την “Ένωση Καλλιτεχνών” που οι Βιεννέζικες οπερέττες της είναι και θα μείνουν ίσως για πολύ καιρό το μεγαλύτερο φτάξιμο του Κυπριακού Θεάτρου. (...) Αν ρωτούσε και τον τελευταίο θεατρόφιλο θα μάθαινε τουλάχιστο πως τον ιδιοχτήτη του “Λουκουδιού” το “Λυρικό” τον έκανε θεατρόφιλο κ’ η κοπέλλα που τραγούδησε στα εγκαίνια ήταν η ασύγκριτη πρωταγωνίστρια της “Ένωσης Καλλιτεχνών”».

∞ÚÈı. º‡ÏÏÔ˘ 6

Δημοσιεύματα στην «Ελευθέρα Φωνή»

107

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

Πέραν της μισής τελευταίας σελίδας παραχωρήθηκε για διαφημιστικούς σκοπούς. Στον χώρο που απέμεινε τοποθετήθηκαν ειδησεογραφικά κείμενα για τη δημιουργία αντιανταρτικών ομάδων στην Ελλάδα, για τη δήλωση ότι οι ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης για το Κυπριακό δεν ήταν δυνατό να δημοσιοποιηθούν, για την πληροφορία ότι τα αγγλικά στρατεύματα στην Ελλάδα ενδεχομένως να αντικαθιστούνταν από αμερικανικά κ.ά.

108

∞ÚÈı. º‡ÏÏÔ˘ 6

Το ρεπερτόριο των κινηματογράφων προέβαλλαν οι περισσότερες διαφημίσεις που καταχωρήθηκαν στην τελευταία σελίδα της εφημερίδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι για πρώτη φορά υπήρχε διαφήμιση και για τον κινηματογράφο Γιορδαμλή στη Λεμεσό. Επίσης γινόταν αναφορά για την κοσμοσυρροή που σημειωνόταν για την παράσταση του «Νέου Λυρικού» με τη λεπτή και αισθηματική κομεντί, όπως τη χαρακτήριζε, με τίτλο «Αντίο νεότης».

Η εφημερίδα απέφυγε τη διερευνητική δημοσιογραφία, αφού στο ειδησεογραφικό τηλεγράφημα από την Αθήνα φαίνεται να υιοθετήθηκε η άποψη ότι δεν ήταν δυνατό να δημοσιοποιηθούν οι ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης για το Κυπριακό.

9 ª·ÚÙ›Ô˘ 1947

Δημοσιεύματα στην «Ελευθέρα Φωνή»

109

Η προτομή του Κώστα Μόντη, την οποία φιλοτέχνησε ο Γιώργος Μαυρογένης, με πρωτοβουλία του Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος Φώτος Φωτιάδης, αποτελεί ελάχιστο φόρο τιμής στον λογοτέχνη και το έργο του. Βρίσκεται μπροστά από το κτίριο του Ομίλου Εταιριών Φώτος Φωτιάδης στη λεωφόρο Στασίνου στη Λευκωσία.

Εδώ, στην οδό Πλάτωνος αρ. 3, στην εντός των τειχών Λευκωσία, είχε τα γραφεία της η «Ελευθέρα Φωνή», ενώ αρχικά δηλωνόταν ως προσωρινή διεύνθυνση η οικία του εκδότη της, Κώστα Μόντη, στην οδό Μέδοντος 3. Μια πλακέτα για το γεγονός αυτό θα συνέβαλλε στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, για κτίρια και πρόσωπα που χάθηκαν, αλλά άφησαν το αποτύπωμά τους στην πολιτιστική κληρονομιά. Κι αυτό ισχύει όχι μόνο για τη Λευκωσία, αλλά για όλες τις πόλεις, όπου ο κάθε δρόμος, το κάθε κτίσμα έχει τη δική του ιστορία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Για το ποιητικό έργο του Κ. Μόντη βλ. ειδικά αφιερώματα, «Η λέξη», Κώστας Μόντης, αφιέρωμα, τ. 152, ειδικό τεύχος, Ιούλιος-Αύγουστος ’99, Αθήνα και «Πνευματική Κύπρος», Μνήμη Κώστα Μόντη, τ.

401, Απρίλιος 2004. Βλ. επίσης Πιερής, 1991, σελ. 17-42, Κεχαγιόγλου και Πιερής, 1984, Κιτρομηλίδης, 1997 κ.ά. Για βιο-εργογραφία του Κ. Μόντη μέχρι το 1999, βλ. Μυλωνά - Πιερή, 1999.

2. Την πρωτοβουλία ανέλαβε σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, όταν ανακήρυξε τον Κ. Μόντη επίτιμο διδάκτορά της το 1999.

3. Ραδιοφωνικές εκπομπές στην Κύπρο άρχισαν να μεταδίδονται από την αποικιοκρατική Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία το 1952, ενώ οι τηλεοπτικές εκπομπές άρχισαν το 1957 από την ίδια Υπηρεσία. Μέχρι τότε, με περιορισμένο τον αριθμό συσκευών στην Κύπρο, ακούγονταν οι εκπομπές ραδιοφωνικών σταθμών της Βρετανίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας και άλλων γειτονικών χωρών.

4. Η εργασία αυτή αποτέλεσε τη βάση για την τυπολογία των βασικών μοντέλων εποπτείας των ΜΜΕ, που υιοθέτησε το 1947 η Αμερικανική Eπιτροπή για την Eλευθερία του Τύπου. Βλ. Siebert et al., 1956.

5. Βλ. McQuail, 1997, σελ. 210.

6. Βλ. Williams, 1991, σελ. 220-223.

7. Για το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, βλ. Λειβαδάς, Σπανός και Παπαπολυβίου, 2004.

8. Για τις συνθήκες στην περίοδο της παλμεροκρατίας, βλ. Χρυσάνθου, 2003γ.

9. Μια τέτοια περίπτωση ήταν ο Νίκος Χρ. Παττίχης, ο οποίος επιστρέφοντας στην Κύπρο εξέδωσε τα «Ημερήσια Νέα» το 1932, πέντε χρόνια αργότερα την πρώτη καθημερινή απογευματινή εφημερίδα, την «Εσπερινή» και το 1955 τον «Φιλελεύθερο». Βλ. Χρυσάνθου, 2005.

10. Οι σχετικές πληροφορίες προέρχονται από ομιλία του Χριστάκη Κατσαμπά σε τιμητική εκδήλωση το 1994 για τον Κώστα Μόντη. Σε εκείνη την ομιλία ο Χριστάκης Κατσαμπάς ανέφερε: «Μη νομίζετε πως

111

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

112

απόψε θα ακούσετε μια συμπληρωμένη διατριβή από μέρους μου για τον Μόντη - δημοσιογράφο. Μου λείπουν πολλά στοιχεία κι ο ίδιος ο Μόντης δεν μπόρεσε να με βοηθήσει όσο έπρεπε για να δώσω συμπληρωμένη εικόνα της δημοσιογραφικής του ζωής, γιατί κι αυτός δεν έχει πρόχειρα σχετικά στοιχεία». Πάντως, σύμφωνα με τον ίδιο, «η δημοσιογραφία τον έλκυσε προτού τον ελκύσει η λογοτεχνία, ενώ συνήθως οι δημοσιογράφοι αρχίζουν σαν λογοτέχνες».

11. Βλ. «Θέατρο», τ. 1, Μάρτιος 1944, σελ. 1.

12. Βλ. «Θέατρο», τ. 3, Απρίλης 1944, σελ. 4.

13. Βλ. Παπαλεοντίου, 1996, σελ. 211.

14. Βλ. «Θέατρο», τ. 28, 14.10.1945, σελ. 7.

15. Βλ. «Θέατρο», τ. 28, 14.10.1945, σελ 8.

16. Βλ. Ιωαννίδης, 2001, σελ. 310.

17. Βλ. σελ. 26.

18. Βλ. σελ. 26.

19. Βλ. σελ. 26.

20. Βλ. σελ. 26.

21. Βλ. σελ. 26.

22. Βλ. σελ. 26.

23. Βλ. σελ. 26.

24. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

25. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

26. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

27. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

28. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

29. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

30. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

31. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

32. Ο Πλουτής Σέρβας διατηρούσε και τα δύο αξιώματα μέχρι το 1944, όταν το ΚΚΚ συγχωνεύθηκε με το ΑΚΕΛ. Από τη θέση του γενικού γραμματέα του ΑΚΕΛ ο Πλουτής Σέρβας απομακρύνθηκε το 1945 και τον διαδέχθηκε ο Φιφής Ιωάννου. Για τον Πλουτή Σέρβα και την πολιτική του δράση, βλ. Χρυσάνθου 2003α.

33. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 3.

34. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 3.

35. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 3.

36. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 3.

37. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 3.

38. Βλ. Ιωαννίδης, 2001, σελ. 310.

39. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 1.

40. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 2.

41. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 12.1.1947, σελ. 3.

42. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 20.1.1947, σελ. 3.

43. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 25.12.1946, σελ. 5.

44. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 12.1.1947, σελ. 1.

45. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 26.1.1947, σελ. 1.

46. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 9.3.1947, σελ. 1.

47. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 9.3.1947, σελ. 1.

48. Βλ. «Ελευθέρα Φωνή», 9.3.1947, σελ. 1.

49. Βλ. Μαυρής, 1996, σελ. 36-38, όπου παρουσιάζεται μια ανακρίβεια για ένα περιστατικό με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο σε σχέση την «Ελευθέρα Φωνή», αφού η εφημερίδα εκδιδόταν το 1946-1947, πολύ προτού ο Μακάριος εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος (1950) και αργότερα πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1959). Επομένως, ο Μακάριος δεν μπορούσε να ευνοεί το κλείσιμο της εφημερίδας αυτής, «προκειμένου να μην υπάρχει εφημερίδα που να είναι εναντίον του και να τον αντιπολιτεύεται» μετά από ένα δημοσίευμα της εφημερίδας. Βλ. Μαυρής, 1996, σελ. 50. Ενδεχομένως εκ παραδρομής να αναφέρεται η «Ελευθέρα Φωνή» αντί της «Εμπορικής».

50. Βλ. Μαυρής, 1996, σελ. 32-33.

51. Βλ. Χρυσάνθου, 2008.

σημειώσεις

Παραπομπές και σχόλια

113

Η πλατεία Μεταξά, μετέπειτα Ελευθερίας, τη δεκαετία του 1950, η οποία σημαδεύτηκε από αιματηρά γεγονότα με την έναρξη του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ. Τότε αποδείχτηκε πόσες σοφές ήταν οι υποδείξεις του εκδότη της «Ελευθέρας Φωνής», Κ. Μόντη, για την ανάγκη εθνικής ενότητας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Curran, J. and Gurevitch, M. (eds) (1996) Mass Media and Society, Arnold, London, New York, Sydney, Auckland. Ζαβού, Σ. (2002) Τα πολιτικά κόμματα της Κύπρου στον 20ό αιώνα, έκδ. Καστανιώτη, Αθήνα. Ιωαννίδης, Κ. (2001) Πρόσωπα και ιδέες. Τέχνη και πολιτισμός, τ. 1, έκδ. Αρμίδα, Λευκωσία. Κατσαμπάς, Χ. (1994) Κώστας Μόντης, ο δημοσιογράφος, «Ο Φιλελεύθερος», 9.11.1994, Λευκωσία. Κεχαγιόγλου, Γ. και Πιερής, Μ. (1984) Δώδεκα κείμενα για τον Κώστα Μόντη. Μελετήματα των Γ. Κεχαγιόγλου, Α. Παστελλά, Θ. Μυλωνά -Πιερή, Μ. Πιερή, Γ. Π. Σαββίδη, K. Szabo, Κ. Χαραλαμπίδη και Α. Χριστοφίδη, Ερμής, Αθήνα. Κιτρομηλίδης, Γ. (1997) Κώστας Μόντης. Προσεγγίσεις στο λογοτέχνη και το έργο του, Λευκωσία. Κιτρομηλίδης, Π. (1981) Το ιδεολογικό πλαίσιο της πολιτικής ζωής της Κύπρου. Κριτική θεώρηση, στο: Κρανιδιώτης, Γ. και Τενεκίδης, Γ. (επ.) (1981) Κύπρος, Ιστορία, προβλήματα και αγώνες του λαού της, έκδ. Εστία, Αθήνα. Λειβαδάς, Β., Σπανός, Γ. και Παπαπολυβίου, Π. (2004) Η εξέγερση του Οκτώβρη 1931 (Τα Οκτωβριανά), Λευκωσία. Λυμπουρίδης, Α. (1972) Η Ιστορία της Κυπριακής Δημοσιογραφίας, 1878 -1960, Λευκωσία. Μαυρής, Κ. (1996) Κώστας Μόντης, ο Μείζων. (Συνομιλίες με τον ποιητή), Λευκωσία.

McQuail, D. (1997) Eισαγωγή στη Θεωρία της Mαζικής Eπικοινωνίας, έκδ. Kαστανιώτη, Aθήνα.

McQuail, D. (2000) Tα μέσα επικοινωνίας και το δημόσιο συμφέρον: Mορφές υπευθυνότητας στην ανοικτή κοινωνία, στο: Παπαθανασόπουλος, Σ. (επ.) (2000) Eπικοινωνία και Kοινωνία: Aπό τον εικοστό στον εικοστό πρώτο αιώνα, σελ. 117-135, έκδ. Kαστανιώτη, Aθήνα. Μυλωνά-Πιερή, Θ. (1999) Σχεδίασμα εργογραφίας Κώστα Μόντη, περιοδικό «Η λέξη», τ. 152, ειδικό τεύχος, «Κώστας Μόντης, αφιέρωμα», Ιούλιος-Αύγουστος ’99, σελ. 472-478, Αθήνα.

115

Πώς και γιατί σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή» του Κώστα Μόντη

116

Παπαλεοντίου, Λ. (1996) Κυπριακή πεζογραφία της περιόδου 1880-1960. Γενική θεώρηση, περιοδικό «Σημείο», τ. 4, σελ. 193-214, Λευκωσία. Παυλίδης, Α. (επ.) (1986) Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, έκδ. Φιλόκυπρος, Λευκωσία. Πιερής, Μ. (1991) Από το μερτικόν της Κύπρου. Κριτικά κείμενα για τους Μαχαιρά, Μιχαηλίδη, Καβάφη, Καρυωτάκη, Σεφέρη, Διαμαντή, Μόντη, Πιερίδη, Χαραλαμπίδη, έκδ. Καστανιώτη, Αθήνα. Πιερής, Μ. (επ.) (2007) Αφιέρωμα στον Κώστα Μόντη, περιοδικό «Ύλαντρον», τ. 8-9, Λευκωσία Siebert, F., Peterson, T. and Schramm, W. (1956) Four Theories of the Press, University of Illinois Press, Urbana. Σοφοκλέους, Α. (1993) Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στην Κύπρο, έκδ. Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία. Τζερμιάς, Π. (2004) Γλυκείας χώρας ιστόρηση. Η Κύπρος. Από την αρχαιότητα μέχρι την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τ. Ι, έκδ. Σιδέρης, Αθήνα. Χατζηκυριάκος, Α. και Χριστοφόρου, Χ. (1996) Βουλευτικές. Ιστορία Αριθμοί - Ανάλυση, εκδ. Intercollege, Λευκωσία. Χρυσάνθου, Χ. (2003α) Πλουτής Σέρβας: Η ανασυγκρότηση της Αριστεράς και η διαγραφή από το κόμμα, περιοδικό «Κύπρος/Ιστορία», τ.

18, έκδ. εφημερίδας «Ο Φιλελεύθερος», 6.4.2003, Λευκωσία. Χρυσάνθου, Χ. (2003β) Αρχιεπίσκοπος Λεόντιος. Οι έριδες για τον θρόνο και οι αγώνες του κατά της αποικιοκρατίας, περιοδικό «Κύπρος/Ιστορία», τ. 24, έκδ. εφημερίδας «Ο Φιλελεύθερος», 25.5.2003, Λευκωσία. Χρυσάνθου, Χ. (2003γ) Παλμεροκρατία. Η στυγνή δικτατορική διακυβέρνηση 1931-1939. Η στάση της Δεξιάς και της Αριστεράς, περιοδικό «Κύπρος/Ιστορία», τ. 30, έκδ. εφημερίδας «Ο Φιλελεύθερος», 6.7.2003, Λευκωσία. Χρυσάνθου, Χ. (2005) Νίκος Χρ. Παττίχης, 1908-1974. Η δημοσιογραφία ήταν στο αίμα του, εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος», 16.2.2005, σελ.

11, Λευκωσία. Χρυσάνθου, Χ. (2008) ΜΜΕ: Μάρτυρες και πρωταγωνιστές. Η διαπλοκή των ΜΜΕ με το ιστορικο-κοινωνικό γίγνεσθαι στην Κύπρο (18782008), έκδ. Αρμίδα, Λευκωσία.

Williams. R. (1976) Communications, Penguin Books, London.

Williams, R. (1991) Διαμάχη για τις επικοινωνίες, στο: Λιβιεράτος, K. και Φραγκούλης, T. (επ.) (1991) H κουλτούρα των μέσων. Mαζική κοινωνία και πολιτιστική βιομηχανία, έκδ. Aλεξάνδρεια, σελ. 197-228, Aθήνα.

Winston, B. (1995) How are media born and developped?, in: Downing, J., Mohammadi, A. and Sreberny-Mohammadi, S. (eds) (1995) Questioning the media. A critical introduction, Sage Publications, London.

Πηγές φωτογραφιών Βαττής Δημήτρης: 46. Εφημερίδα «Το Γέλιο»: 21. Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας: 14, 16, 34, 114. Λυμπουρίδης Αχιλλέας: 23. Νησιώτης Γιάννης: 48. Νικολούδης Ευαγόρας: 24, 25. Οικογένεια Κώστα Μόντη: 19, 20, 28, 30, 32, 40, 42. Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία: 22. Πανεπιστήμιο Κύπρου: 44. Παπαδημήτρης, Π. (1979-1980) Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, έκδ. Επιφανίου, Λευκωσία: 18. Παυλίδης, Α. (1993) Ιστορία της νήσου Κύπρου, τ.4, έκδ. Φιλόκυπρος, Λευκωσία: 38. Περιοδικό «Κύπρος / Ιστορία», ένθετο εφημερίδας «Ο Φιλελεύθερος»: 33, 36. Χρυσάνθου Χρύσανθος: 110.

βιβλιογραφία

Βιβλιογραφικές πηγές και αναφορές

Αρχεία Αρχιεπισκοπή Κύπρου. Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄. Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, όπου εντοπίστηκε ο τόμος με τα έξι φύλλα της «Ελευθέρας Φωνής».

117

Κ

Υ

Κ

Λ

Ο

Φ

Ο

Ρ

Ε

Ι

Διώξεις, φυλακίσεις, κακοποιήσεις, βομβιστικές επιθέσεις, λογοκρισία, αντιπαλότητες, εξαγορά συνειδήσεων, αγώνες για την ελευθερία έκφρασης και για τη δημοκρατία είναι όσα βίωσαν οι δημοσιογράφοι στα 130 χρόνια της Ιστορίας του κυπριακού Τύπου (1878-2008). Στη μονογραφία αυτή εξετάζονται συνοπτικά οι πιο σημαντικοί σταθμοί στην ιστορική πορεία του κυπριακού Τύπου: η αποικιοκρατία, ο αγώνας της ΕΟΚΑ, η ανεξαρτησία και τα μεταποικιακά κατάλοιπα, οι διακοινοτικές ταραχές 1963-1964, η τρομοκρατική δράση της ΕΟΚΑ Β΄, το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή του 1974, η μετάβαση στη νεωτερική εποχή, η απορρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, η ευρωπαϊκή εναρμόνιση, η δημιουργία πανίσχυρων συγκροτημάτων Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, το παρόν και μέλλον στην ψηφιακή εποχή. Το βιβλίο διανθίζεται από πλούσιο οπτικό υλικό, φωτογραφίες, ιστορικά πρωτοσέλιδα εφημερίδων, σκίτσα, γελοιογραφίες κ.ά.

ÔÚ ÎÄÌ ÊÌÄ×À ÖÀÊËÖÈ Ë ª ÏÈÜؾÕÄ ÙÑ¿« ×ÒÜ ÔÖ×Ä ÁÑ×Ë Ο Κώστας Μόντης (1914-2004), ένας από τους πιο επιφανείς Κύπριους δημιουργούς, ο οποίος προτάθηκε και για βραβείο Νόμπελ, είχε εμπλακεί το 1946-1947 σε μια εκδοτική περιπέτεια. Εξέδωσε την ανεξάρτητη ακομμάτιστη εφημερίδα «Ελευθέρα Φωνή», η οποία όμως είχε πρόωρο τέλος μετά από έξι φύλλα.

• Για ποιούς λόγους ανέστειλε την έκδοσή της η εφημερίδα και σίγησε η «Ελευθέρα Φωνή»; • Τι οδήγησε τον Κ. Μόντη στην απόφαση για την έκδοση εφημερίδας; • Ποιές ήταν οι εκδοτικές αντιλήψεις του Κ. Μόντη για την αποστολή και τον τρόπο λειτουργίας του Τύπου; • Πώς προσπάθησε ο Κ. Μόντης να θέσει σε εφαρμογή αυτές τις αντιλήψεις, όπως φαίνεται από την ανάλυση του περιεχομένου της εφημερίδας του, της «Ελευθέρας Φωνής»; • Ποιός ήταν ο ρόλος του κομματικού φανατισμού και της δυσπιστίας προς τον Κ. Μόντη και την «Ελευθέρα Φωνή»; • Τι επιπτώσεις είχε στον Κ. Μόντη η έκδοση της «Ελευθέρας Φωνής»; Απάντηση στα ερωτήματα αυτά, για μια σχεδόν άγνωστη πτυχή του έργου του Κ. Μόντη, επιχειρεί να δώσει η παρούσα μελέτη του δημοσιογράφου-ερευνητή δρα Χρύσανθου Χρυσάνθου.

ISBN 978-9963-620-67-8

Ö×ÒÕÀÄ 9

789963

620678