Echos van vertrouwen uit Finland Paul Op Heij

Wij dragen haar visie met bewondering uit en zetten haar levenswerk met enthousiasme voort! 150 Jaar Montessori

Gratis Avondmaaltijd! www.montessoriopleiding.com NMV Erkend!

Design:www.luxproductions.nl

Start van al onze opleidingen 15 september 2020

Montessori Opleiding

D E H A A G S E

www.montessoriopleiding.com Opleiding Basis en Vakbekwaam 1 jaar inclusief 2 x praktijkbegeleiding NMV-Cursus Leidinggevenden Gratis avondmaaltijd op locatie vooraf de lessen!

Aanbod van alle ontwikkelingsdomeinen plus +Inspiratie bijeenkomsten

Montessori coaching en begeleiding op maat Inspiratie opdoen door werkbezoeken aan ‘the good practice scholen' Ons montessoriteam ziet er naar uit je te ontmoeten ! Inhoud

2 Vertrouwen is beter Floor Vermeulen

3 Hoop & Geloof Rogier Dijk

4 Echos van vertrouwen uit Finland Paul Op Heij

8 ‘Bij twijfel, doe een stap terug … en observeer!’ Jaap de Brouwer

10 ‘Als je wilt dat een kind omhoogklimt moet je er vooral niet bovenop gaan zitten’ Joëlle Meijer

12 Bestaat dé montessorischool? Jaap de Brouwer

14 Montessorischolen positief over samenwerking met onderwijsinspectie Bob Molier

17 Vertrouwen … in wie? Nel de Groot

18 De educatie in mijn montessori-instelling is gebaseerd op vertrouwen in de ontwikkelingskracht van kinderen Gabriël Enkelaar Annemieke Eshuis Manja Haze Maarten Stuifbergen

20 Agenda en kennismaking met Joëlle Meijer Bob Molier

21 NMV-bestuur lanceert vernieuwde website montessori.nl tijdens ALV Bob Molier

22 MOC ontwikkelnieuws Martine Lammerts

24 Colofon en reactie Fred Kelpin Bob Molier

Van de redactie

Bob Molier Hoofdredacteur Montessori Magazine

Alleen al de titel van haar boek ‘Door het kind naar een nieuwe wereld’ toont het diepe vertrouwen dat Maria Montessori had in de jeugd. Dat vertrouwen is niet universeel, heb ik ook zelf ervaren. In de derde klas van de middelbare school zei mijn leraar Nederlands over mijn opstel: ‘Dit heb jij niet geschreven.’ Ik was te jong om dat als een compliment op te vatten en boos omdat ik geen waardering kreeg voor het verhaal waar ik zó mijn best op had gedaan. Rogier Dijk laat in zijn eerste column de leerling, de leraar en de leidinggevende hartverwarmend montessoriaans – de kenner herkent citaten – vertellen wat zij voor elkaar kunnen betekenen. Paul op Heij onderzocht hoe vertrouwen de sleutel is tot het succes van het Finse onderwijs. En van de Vinse School. Opvoeders moeten niet op het kind gaan zitten maar het de ruimte geven, schrijft ouder en montessorileerkracht Joëlle Meijer. Ons nieuwe redactielid onderzocht hoe opvoeders kinderen van jongs af aan vertrouwen kunnen geven. Dat blijkt thuis bij montessoriouders nogal eens anders te gaan dan op de montessorischool. Jaap de Brouwer onderzocht wat dat is: dé montessorischool. Hoeveel meer is montessorionderwijs de sfeer die je proeft bij binnenkomst? Hoe vullen teams en leraren dit concept in? En bieden de wet en de inspectie voldoende ruimte om montessoriaanse keuzes te maken? Het antwoord is ja, en dat is inmiddels beter bekend dan vóór de invoering van het nieuwe toezichtskader in 2017. Werken aan wederzijds vertrouwen tussen school en inspectie is de ondertitel van Gérard Zeegers’ boekje Veranderend Toezicht. Het vertrouwen van montessorischolen richting de inspectie groeit en inspecteur-generaal van het Onderwijs Monique Vogelzang staat op haar beurt zeer positief tegenover de kwaliteitscultuur waaraan montessorischolen werken. De montessoriprofessionals zijn aan zet.

Column v

Floor Vermeulen

1 Zie jaarverslag 2018-2019, verwijzing naar

vergaderstukken en de andere genodigden op de ALV op pagina’s 14 en 15.

Montessori Magazine De Russische revolutionair Lenin heeft ooit gezegd: ‘Vertrouwen is goed, controle is beter.’ De Russische revolutie is inmiddels meer dan 100 jaar geleden, maar de vraag of controle echt beter is dan vertrouwen blijft ons bezig houden. Dit blijkt maar weer uit het thema van dit magazine. Het is ook logisch dat wij ons als vereniging over dit onderwerp buigen. Voor onze leden (van scholen tot leerkrachten en ontwikkelaars) is elke dag belangrijk: krijg ik het vertrouwen om waar te maken wat wij zien als goed onderwijs? Als NMV moeten we hen optimaal ondersteunen om dit vertrouwen waard te kunnen zijn.

Tegelijkertijd leven we in een tijd waarin controle toeneemt. We geloven het pas, als we het zien. En feiten, cijfers, toetsen, rapporten helpen ons daarbij – althans, dat is vaak het idee. Vertrouwen is oké, maar zodra er iets mis (lijkt) te gaan wordt de controle direct opgevoerd. Vaak is dat terecht omdat misstanden moeten worden rechtgezet en voorkomen, maar de vraag is of deze reflex in alle gevallen terecht is. Vertrouwen dat het goed komt is soms misschien wel een betere methode dan er bovenop springen en meteen controleren en corrigeren. Een goede gedachte om eens met elkaar over te spreken en te spiegelen. En natuurlijk ook buiten de NMV.

De vrijheid van onderwijs is een belangrijk goed in Nederland, verankerd in artikel 23 van onze Grondwet. De Onderwijsraad heeft voor het 100-jarig bestaan van dit artikel een onderzoek lopen waarbij naar deze hoeksteen van het onderwijsbeleid in ons land wordt gekeken. Een delegatie van ons bestuur heeft in het kader van dit onderzoek uitgebreid gesproken met de Onderwijsraad.

Een eerste notitie verscheen afgelopen december. De Onderwijsraad constateert daarin dat artikel 23 gaat over onderwijsvrijheid én over overheidszorg. Aan de ene kant is de overheid verantwoordelijk voor onderwijskwaliteit en aan de andere kant mogen scholen zelf bepalen hoe ze aan het onderwijs werken (zie: www.onderwijsraad.nl). Ook dat dilemma gaat dus over vertrouwen en controle. Want de overheid wordt aangesproken over de kwaliteit en houdt dit goed in de gaten via de inspectie. Maar tegelijkertijd is de doelstelling om scholen zoveel mogelijk vrijheid te geven. Waar houdt de controle dan op en is het tijd om vertrouwen te geven? Daarover moet de discussie gaan, ook met de overheid en dus met de inspectie. Ook dat gesprek wordt gevoerd, bijvoorbeeld naar aanleiding van de jaarlijkse ‘staat van het onderwijs’ van de Onderwijsinspectie in mei. Veel stof tot nadenken en ook binnen de NMV moeten we een antwoord vinden op de vraag: is controle goed, maar vertrouwen beter?

H

Rogier Dijk

Maria Montessori richtte de voorbereide leeromgeving in vanuit vertrouwen in de grootsheid en potentie van de mens. Persoonlijk en professioneel vertrouwen is steeds de eerste stap in het ontwikkelen van de zelfregulerende discipline die nodig is voor succes en leren. Het is de meest essentiële bouw steen om een doelgericht, vruchtbaar en vredevol leven te leiden. Vertrou wen brengt leven op dorre plaatsen, zolang men het maar durft te geven, als zaden voor de tuin. De zon en de regen zijn de liefde en het geduld voor de jonge mens en zijn ongepolijste weg naar volwassenwording. Het is de intentie van waaruit je leeft, vorm geeft, verbinding aangaat en die je opnieuw bevestigt als het vertrouwen beschaamd wordt.

De leerling Vertrouw je mij om het zelf te kunnen doen? Geef jij mij het vertrouwen omdat jij ziet wat ik nog niet door heb? Maak je mijn wereld zo dat ik er niet in wegluier of overijverig alles doe zolang het mij maar wordt opgedragen? Je zou het soms niet denken, maar ten diepste wil ik uitgedaagd worden om mijn potentie te volbrengen. Om te worden wie ik diep van binnen al ben. Inspireer je mij zodat ik ga zoeken? Geef jij mij taken die aanzetten tot meetbare groei en niet tot africhten en toetsen om een cijfer? Ik wil niet in een keurslijf, dertien in een dozijn en net als de rest. Ik wil keuzes in inhoud, pad, tempo en afronding. Ik wil ie mand die mij leert waar ik moet kijken zonder meteen te verraden wat er te zien is. Een krachtig volwassen mens die het leven voorleeft en laat zien hoe je met missers omgaat. Ik vul mijn dagen met prikkels en met alles wat er oppervlakkig maar te kiezen lijkt. Toch wil ik mysterie, diepte, out of the box en weg van de comfort zone. Durf jij die paradox aan? Daag jij mijn status quo uit? Dan geef ik jou het vertrouwen om mij te helpen het zelf te doen.

De leerkracht Ik ben trouw aan jou! Aan je tijdelijke successen. Je herhalende missers. Je schone en schitterende eigenschap pen. Je donkere wolken en je onvermogen. Ik blijf staan als een rots in de branding. Op mijn schouders mag je staan. Ik ga niet zomaar opzij als jij op mij afstormt of juist wegstormt. Vertrouwen geef ik je omdat ik weet dat het in je zit. Dat je leert om met vrijheid om te gaan en te luisteren naar je innerlijke stem. Dat je opbokst tegen honderd keuzes en altijd kiest voor de brave weg of je juist in de chaos verliest. Jij bent mij en ik ben jou. Voor jou creëer ik een omgeving waar je het zelf mag doen, waar je de weg van de wereld leert kennen en de waarde der dingen leert schatten. Een plek waar je leert verbinden, confronteren, moedig opstaan voor vrede in jezelf en in je omgeving. Een plek waar je doorkrijgt dat missers je grootse leermeester zijn en waar je groeit als het soms juist niet zo makkelijk is.

De leidinggevende Ik zie jou! Ik geniet als je excelleert. Ik zie, voorbij de waan van het moment, de meest blinkende versie van jou en doe er alles aan zodat jij mag blijven ontdekken en je kunt ontplooien. Ik sta achter jou en moedig je aan. Een schouder voor je tranen, een duwtje in de rug bij schortende moed of een kaderend advies als je jezelf voorbij rent. Met mij kun je knokken, sparren en ontwikkelen. Durf te dromen over wat je ziet in je leerlingen en wat je zelf nog wilt bereiken. Pak de moed om het te proberen en gaat het anders dan gehoopt, dan lossen we het samen op met humor en compassie. Ik vertrouw erop dat je verantwoordelijk omgaat met de invloed van je eigen opvoe ding en scholing, zoals het leven ook mij daar steeds toe uitnodigt. Samen vertrouwen wij erop dat de volgende generatie voorbij onze uitdagingen groeit. Dank als je mijn vertrouwen kunt genieten.

Inspirerende lectuur: Montessori, M. (2012) The 1946 London Lectures. Amsterdam: Montessori-Pierson Montessori, M. (1940) Door het kind naar de Nieuw Wereld. Amsterdam: Stichting Nederlandse Montessori Uitgeverij

Thema e

Echo’s van vertrouwen uit Finland

Daarin worden ook namen als Howard Gardner en Bruce Joyce opgevoerd, de mannen achter meervoudige intelli

gentie en peer coaching. Veranderend leiderschap is ook een van de hoofdslagingspercentages!), korten op creatieve activiteiten en gebrek aan vertrouwen in leerlingen. Weg is het plezier in school. Schoolleiders staan onder druk van schoolbesturen, zeker als de school toch niet excellent scoort,

thema’s van genoemde handboeken. en ook bestuurders liggen onder een

Paul Op Heij

De auteurs van Handboek professionele schoolcultuur, Henk Galenkamp en vergrootglas. Galenkamp en Schut spreken van ‘de besmettelijke staat van

Jeanette Schut, beide afkomstig uit het angst’ door alle hiërarchische lagen

onderwijs, hebben zich dan ook laten heen.

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, luidt een Hollands gezegde. Vertroudoor hun schoolbestuur. Ze hebben inspireren door Sahlberg. Zij trokken Ze geven echter ook concrete hand

wen kan geleerd en ook vastgehouden worden, verkondigen organisatiedeskunveel van hun vroegere autonomie lessen en proberen die overdraagbaar vatten om tegenwicht te bieden aan

digen. De sleutel tot het succes van het Finse onderwijs is vertrouwen, weten ingeleverd. Hoe anders is de situatie in te maken. het verdeel-en-heersbeleid. Ze leggen

betrokkenen, en dan vooral vertrouwen in docenten. Finland, het land dat al jarenlang aan Ze onderscheiden de ambtelijke uit hoe onderwijspersoneel, op alle

de top van alle internationale lijstjes schoolcultuur, vooral door regels niveaus, ‘situationeel leiderschap’ kan

prijkt die onderwijs in kaart probegedreven; de politieke waarin alles om aanleren via het concept van ‘sturen

Cynisme is een ander woord voor bare boeken eerder. En ze bezien het ren te brengen. Niet dat docenten in macht draait; de familiecultuur, waarbij en steunen’. De leraar is de leiding

luiheid, een excuus om je niet meer onderwijs in een wat ruimer perspecFinland zoveel beter betaald worden elkaar aanspreken er niet makkelijker gevende in de klas door de leerlingen

Pasi Sahlberg

druk te hoeven maken over onrecht. tief. Ze maken duidelijk hoe ingrijpend maar ze zijn wel allemaal academisch op wordt; de eilandjescultuur, waarbij aan te sturen in wat er gedaan moet

Dat schrijft Rutger Bregman in De de verandering is die we met elkaar geschoold, lid van een machtige ondocenten zich terugtrekken in hun worden. Hij stelt grenzen en bepaalt

meeste mensen deugen 1 , de essaybundoormaken, van een centraal geleide, derwijsbond en hangen niet tussen wal klaslokaal en overal ver van blijven, ‘te de omgangscultuur. Maar hij stuurt

del die optimistisch stemt en (toch) top-down gestuurde naar een deen schip. In Finland bepaalt de lokale druk’; de roddel-, klaag- of argwaanculniet alleen, hij ondersteunt ook om dat Beter is het, aldus Galenkamp en

maandenlang tot de bestverkochte centrale, bottom-up georganiseerde overheid of er een nieuw schoolgetuur. Veel cynisme en argwaan in het te kunnen bereiken waarop hij stuurt, Schut, je leidinggevende feedback te

boeken behoorde. In het Nederlandse samenleving. En dat onderwijs daarbij bouw komt. Er bestaat sinds de jaren Nederlandse onderwijs worden indirect via luisteren, uitleg en door stelling te geven met ik-boodschappen, ‘van

onderwijs bestaat veel cynisme, maar er is ook een sterke behoefte aan minder gemopper en gezeur. Je proeft het in lerarenkamers en boeken als niet achter kan blijven, sterker nog, daarbij leidend zou moeten zijn. Finse professionals 90 geen onderwijsinspectie meer en docenten verzorgen er maximaal vier of vijf lessen per dag. Zij krijgen daarvoor meer ontwikkeltijd. of direct veroorzaakt door een overheid die het onderwijs weliswaar zei los te laten, maar die via de inspectie, semipublieke organisaties als de VO-raad nemen. De docent kan die taak beter uitvoeren als hij op zijn beurt goed door de teamleider wordt gestuurd en gesteund, als hij weet wat van hem uit een krachtige kwetsbaarheid’. Natuurlijk zijn moed en lef nodig om op je leidinggevende af te stappen, daarom is Max Havelaar ook zo’n 4 5

Professionele cultuur in ontwikkeling 2 en

Handboek professionele schoolcultuur 3

zijn positiever van toon dan vergelijkDocenten in Nederland worden al decennialang zowel door de kat als door de hond gebeten: door de overheid en

Finse docenten hoeven niet zoveel te

praten over politiek. Ze zijn deskundig,

zoals je dat ook hoort bij artsen. Finse

docenten laten zich niet wegzetten

door bestuurders en managers. Dat

stelt Pasi Sahlberg, de auteur van

Finnish Lessons. 4 Hij reist al jarenlang

over de wereld om het Finse onderwijsmodel aan te prijzen en toe te lichten – genoemde handboeken halen hem ook aan, en hij is inmiddels hoogleraar in Sidney. Maar onderwijs overplanten van het ene land naar het andere is echt niet zo eenvoudig, weet hij. Zo’n model is gegroeid en verbonden met de cultuur en mentaliteit. Zo liepen

jaren geleden pogingen het Finse model te introduceren in de Verenigde Arabische Emiraten faliekant mis. Elders werden wel succesvol onderdelen overgenomen, ook in Nederland.

Veranderend leiderschap Het succes van het Finse onderwijsmodel is gebaseerd op Amerikaanse ideeën over leiderschap, maakt Pasi Sahlberg duidelijk in zijn meest en schoolbesturen toch haar wil blijft opleggen. Ze behandelt het onderwijs als een contractpartij die tegen minimale kosten maximale diensten moet leveren. Ze dwingt via schoolbesturen met managementmethoden uit het bedrijfsleven van docenten en schoolleiders productiviteit en efficiëntie af. En zo’n lumpsumregeling oormerkt het overheidsgeld niet, waardoor schoolbestuurders het geld makkelijker in stenen dan in docenten kunnen steken. In feite, stellen Galenkamp en Schut, worden in Nederland schoolbesturen, schoolleiders en docenten tegen elkaar uitgespeeld.

Sturen en steunen Als ministers uitspraken doen over excellente scholen en daarmee de verwachtingen bij ouders opdrijven, als Cito-gegevens en examenresultaten per school gepubliceerd worden, heeft dat bijeffecten. Docenten voelen zich onder druk gezet en dat werkt door in opgevoerde druk naar leerlingen: eindeloos oefenen voor toetsen (hoge verwacht wordt en als hij gesteund en gefaciliteerd wordt om het te realiseren. Hetzelfde geldt voor de teamleider en de rector, de rector en de eindverantwoordelijke bestuurder en de bestuurder en de raad van toezicht.

Durven escaleren Voor het geval al dat sturen en steunen in de hiërarchie niet in balans is, is het nodig dat alle personeel leert escaleren, naar het Franse woord escalier: de trap omhoog naar de hiërarchische laag direct boven je, om daar duidelijk te maken dat je meer sturing of steun nodig hebt om je werk goed te kunnen

doen. In scholen waar vertrouwen heerst, zullen werknemers eerder de verantwoordelijkheid nemen hun direct leidinggevende aan te spreken. In zo’n

cultuur wordt het pas aanmatigend

gedrag genoemd als een teamlid zich

bazig gedraagt tegenover zijn leiding

gevende of zelfs die daarboven – denk

aan Multatuli in de Max Havelaar 6 , die

met zijn beklag zelfs tot aan de Minister van Koloniën ging. aanrader, maar het is ook slim als je daarbij helder bent in je feedback en je je ‘meervoudig loyaal’ toont: trouw aan jezelf, ondubbelzinnig qua boodschap en steeds met het belang van de organisatie voor ogen. Pas als de meerderheid van het personeel hiertoe in staat en ‘taakvolwassen’ is,

1 R. Bregman. De meeste mensen deugen. Een nieuwe geschiedenis van de mens, De Correspondent, 2019 2 S. ten Doesschate en G. van den Hoven.

Professionele cultuur in ontwikkeling. Lerend leven als uitdaging voor het onderwijs. Uitgeverij Leuker.nu, 2018 3 H. Galenkamp en J.Schut. Handboek

professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag. Uitgeverij Pica, 2018 4 P. Sahlberg. Finnish Lessons. What can

the world learn from educational change in Finland? Uitgeverij Teachers Scholar Press, second revised edition 2014. Nog voor de zomer komt er een herziende uitgave van het boek 5 P. Sahlberg. FinnishED Leadership. Four ideas to improve school. Uitgeverij SAGE Publications Inc., 2017 6 Multatuli, Max Havelaar of de koffieveilingen der nederlandsche handelmaatschappij. Oorspronkelijke uitgave 1860. Hertaling G. van Es, Nieuw Amsterdam, 2019

Als ik medeoprichtster van de Vinse School 9

in Amsterdam, Paula Leideritz 10 , vertel

over wat ik hoorde van een docent van de

vrijeschool in Utrecht 11 , dat je werkend in

een coöperatie minder met uren bezig bent omdat de school meer van jou is, is er bij

haar een en al herkenning. De vergelijking

met de boer die niet alleen boert, maar als het ware de boerderij is – denk aan Jos

Paula Leideritz

Leerlingen Vinse School aan het werk in docentenkamer Docenten zingen bij diploma-uitreiking Vinse School 2019

de Putters vader na diens pensionering in de documentaire Het is een schone dag geweest (1994), maakt haar zelfs enthousiast.

Zelf is ze inmiddels ook met pensioen. Ze werkte 35 jaar op het Mon

kun je spreken van een professionele durend alles op zijn bord hebben. alleen maar op papier of ‘ieder doet Maar zoals dat gaat met succes, ook tessori Lyceum Amsterdam als docente economie, streed jaren voor

organisatiecultuur. Het ene handboek De handboekenauteurs juichen het toe wat hem of haar goeddunkt’. in het onderwijs: als iedereen jaar in positieverbetering van docenten via actiegroep Onderwijs!Onderwijs!

noemt het ‘georganiseerd leiderschap’, dat steeds meer scholen de hiërarchie jaar uit roept dat je de beste bent, is Onderwijs! 12 , en richtte vijf jaar geleden samen met anderen de Vinse

het andere ‘participatief of gedeeld vervangen door kringen, netwerken De handboekenauteurs reppen met het moeilijk de slijtage voor te blijven. School op.

leiderschap’. Hoe dan ook, het is beter of het werken in kleine zelfsturende geen woord over dat wat minstens zo Daarom vult Pasi Sahlberg momenteel Paula Leideritz: ‘Op het MLA kreeg ik genoeg van de grootschaligheid

dan het nog op veel scholen gangbare teams. Daartoe moeten schoolleiding nodig is voor zelfstandig functioneren: zijn Finnish Lessons aan, als waarschuen dat taakbeleid die je als individueel docent steeds kleiner maakten.

primus inter pares-leiderschap, waarbij en middenmanagement zowel het het opleidingsniveau en beroepszelfwing. Toen in de jaren 90 het Finse Geen wonder dat het aantal academici terugliep. Op de Vinse School

het schoolhoofd meer verstand van zo denken in regels en protocollen afleren bewustzijn. Juist die elementen zijn model werd ingevoerd, gebeurde dat hebben de docenten het voor het zeggen en willen wij (zelf geeft ze nog

ongeveer alles moet hebben. als het overmatig controleren – zij bij docenten in Finland zoveel beter vanuit noodzaak omdat de Finse ecoRussisch/PO) geen uitvoerders zijn van koffie die elders is gezet. We ge

Zelfsturende teams

moeten als eersten gecoacht worden, want pas daarna kunnen ze beter ontwikkeld. Veel docenten in Nederland zijn uitvoerders (geworden) en nomie hard getroffen was, vertelt hij via internet: ‘Vanwege de crisis kregen ven het onderwijs zelf vorm en inhoud en er is maximale professionele ruimte voor de leraar.’

Een professionele schoolcultuur bestaat vanuit het idee van gelijkwaardigheid van mensen, maar niet per se inzien dat leraren professionals zijn en dat traditioneel leidinggeven en disciplineren in feite verantwoordelijkheid meestal in het defensief, in de verdediging tegen alles en iedereen. Ze zijn vooral bezig met overleven. Ze moeten docenten toen de ruimte om zelf uit te vinden wat nodig was. Wat tot succes leidde. Sinds de crisis van 2008 ‘We wilden graag een coöperatie van docenten worden, maar we moesten aan regels van het ministerie voldoen, onderdak zoeken bij ZAAM Scholengroep en daar eiste het bestuur dat we een directeur namen, één 6 7

van professionals. Scholen moeten leren met ‘erkende ongelijkheid’ om te gaan, aldus de handboeken. Stelregel 5 in Professionele cultuur in ontwikkeling luidt dan ook: De ‘professionele’ hiërarchie (‘ik doe deze klus, want ik ben er goed in’) is maatgevend in een professionele cultuur, niet de ‘positionele’ hiërarchie (‘hoort bij mijn functie’). Maar het is ook doodeenvoudig slimmer in bepaalde situaties aan collega’s deskundigheid en besluitvorming toe te vertrouwen, wil niet iedereen voort

Leerlingen Vinse School Amsterdam oefenen

van docenten frustreert. Pas als de professionele cultuur bestaat, moet de koers van de school ge(her)formuleerd worden. Alleen met een gezamenlijk geformuleerde koers zal de schoolleiding minder hoeven te sturen.

Informele machtsposities Iedere hiërarchische organisatie loopt op tegen een fundamentele mense lijke wet, schrijven Galenkamp en Schut: ‘Mensen willen best veranderen, maar níet veranderd worden.’ De tegenstrijdigheid hiervan is dat de auteurs enerzijds beweren dat mensen niet veranderd willen worden, maar dat zij anderzijds zichzelf wel aanbieden als coaches om het veranderen te bewerkstelligen. Een schoolteam kan alleen binnen een professionele schoolcultuur naar zelfstandigheid groeien, menen zij. Zo’n team moet niet in het diepe gegooid worden. En als je zelfsturing oplegt of als ze ontstaat vanuit een onuitgesproken verzet tegen leidinggevenden, ontstaan vrijwel altijd nieuwe, informele machtsposities. Zelfsturende teams bestaan dan vaak wellicht eerst ontwennen van aangeleerde gewoontes en gedrag – na de val van de Berlijnse Muur volgden veel inwoners van het vroegere Oostblok ook weerbaarheidstrainingen.

Onderhandelingstafels

In Voorbij de managementmaatschappij 7

beschrijft historica en bedrijfskundige Marjolein Quené hoe onze samenleving (overheid, scholen, ziekenhuizen) decennialang gekoloniseerd werd door managers en doordrenkt raakte van rendementsdenken. Dat weer afleren zal geen kleinigheid zijn. Jongere docenten hebben nooit anders gekend; oudere, die zich niet eerder in manage

ment verdiepten, dragen de frustratie mee dat ze jarenlang aan onderhandelingstafels aan het kortste eind trokken. Die frustratie gaat niet weg door

samen op het Malieveld te staan. Voor

wie Quené’s gedegen boek niet vol

staat om managementstrategieën beter

te leren doorzien, is er het ludiekere Be

more pirate. Volg je innerlijke rebel 8 om

de eigen vaste denk- en gedragspatronen wat losser te weken. hebben rechtse kabinetten alleen maar bezuinigd en oefent de Finse nationale overheid weer meer druk uit. Op het ministerie wordt vooral over ICT en digitalisering gepraat, terwijl docenten het meer hebben over hun professionalisering tegenover leerlingen. Vandaar dat nu ook in Finland de scepsis toeneemt.’

7 Marjolein Quené, Voorbij de

managementmaatschappij. De invloed van management op werk, democratie en vrijheid. Uitgeverij Lemniscaat, 2018 8 Sam Conniff Allende, Be more pirate. Volg je innerlijke rebel. Kosmos Uitgevers, 2018: lessen die we kunnen leren van 17e -eeuwse piraten die zich verzetten tegen de groeiende macht van de overheid. 9 De V in Vinse School is een knipoog: de vinnen van de zwaardvis – zie logo – helpen de vis sturen. 10 Paula Leideritz was van 2013 tot 2017 redacteur van Montessori Magazine. 11 De Vrije School Utrecht is een coöperatie

van docenten, de enige middelbare school in Nederland zonder formele schoolleiding. 12 De actiegroep Onderwijs!Onderwijs!Onderwijs! kwam met demonstraties, petities, adviezen aan onderwijsbonden en met opiniestukken op voor docenten.

aanspreekpunt, dat die aan kon schuiven bij de overige 23 directeuren. Op school heeft onze ‘directeur’ niet eens een eigen kamer, ze geeft ook gewoon les en is meewerkend voorvrouw.’ ‘Ook als school van 300 leerlingen ben je afhankelijk van de centrale begroting en gebonden aan aanbestedingsregels; je kunt niet zomaar je toetspapier regelen via het winkeltje tegenover. En de eerste jaren snapten ook nog niet alle docenten wat het betekent om een horizontale organisatie te willen zijn. Een voordeel is wel dat we vooral jonge docenten hebben die het makkelijker oppakken, ook in de omgang met leerlingen.’ ‘Onze docentenkamers aan de Haarlemmer- en de Palmstraat zijn net huiskamers, net als de kantine. De kleinschaligheid bevordert de gelijke omgang met elkaar. Leerlingen blijven er ook na schooltijd graag hangen. Het doet denken aan wat ik las over 1933, toen het MLA net was opgericht, en wat ik zelf meemaakte als jonkie op het MLA toen ik daar in 1977 tussen de Montessauriërs terecht kwam. Heel gezellig vaak.’ ‘De eerste jaren kwamen veel van onze leerlingen van andere scholen. Eigenzinnig en vaak heel creatief. Leerlingen van mavo, havo en vwo zitten bij ons de eerste drie jaren gewoon bij elkaar – naar Fins model. En leerlingen kunnen sneller in een vak examen doen en op een hoger niveau. Daar wordt veel gebruik van gemaakt. In Finland doen ze het ook zo; het onderwijssysteem is er niet de sorteermachine van kinderen van twaalf die we hier hebben. Wij merken dat jongeren het fijn vinden om met elkaar om te gaan en om zich aan elkaar te kunnen optrekken. En we krijgen er de complimenten voor, ook van het gemeentebestuur, omdat we tegenwicht bieden aan de trend van steeds meer categorale scholen voor de elite.’