Parijs wordt al eeuwen gezien als toonaangevend van de haute couture, van juwelen van topklasse en van de waaiers, maar omstreeks 1827 waren er nog slechts circa vijftien waaier-fabrikanten actief. Als gevolg van de Franse Revolutie was de waaier aanvankelijk in onbruik geraakt, maar kwam sinds 1820 weer in het modebeeld. De Parijzenaar Jean-Pierre Duvelleroy zag op 25-jarige leeftijd de toenemende vraag naar waaiers opleven en besloot tot de oprichting van het Huis Duvelleroy, producent van waaiers. De vraag vanuit Zuid Amerika naar Franse waaiers hielp hem in grote mate. Een groot bal in het Palais de Tuileries in 1829 bezorgde hem grote faam, zijn waaiers werden tijdens de quadrille door alle aanwezige dames gebruikt. De waaier was weer terug van weggeweest. La Maison Duvelleroy kwam tot grote bloei dankzij de schitterende creaties die het huis verkocht. In Londen werd zelfs een filiaal geopend om de Engelse markt te bedienen. Het huis kreeg de naam prestigieus en trendsetting te zijn. Jean-Pierre werkte samen met de beste ‘tabletiers’ (ivoorsnijders), graveurs en bekende artiesten die in opdracht de waaierbladen beschilderden. Duvelleroy vierde hoogtij en voegde aan het assortiment artikelen toe zoals fraaie damesbeursjes waarin de waaiers stijlvol opgeborgen konden worden. Maison Duvelleroy is tot op de dag van vandaag in Parijs gevestigd en houdt zich nog steeds bezig met het ontwerpen, fabriceren en verkoop van eigentijdse waaiers.
Afgebeeld is een luxe uitgevoerde waaier (circa 1840) met een zijden waaierblad met daarop een geschilderd ballontafereel waarbij een jongeling zijn dame adoreert en een grootvader en kleinzoon die meer oog hebben voor een voorbij varende gasballon. Op de ivoren dekspijl is een gasballon uiterst fijn gegraveerd en ingekleurd. Op de ivoren ribben zijn eveneens enkele ballons gegraveerd. De keerzijde van het waaierblad heeft op de zestien benen een gegraveerde en ingekleurde gasballon. De waaier is daar ook gesigneerd met ‘Duvelleroy’. Spanwijdte 40 cm, lengte 22 cm
Detail van de afbeelding op de keerzijde van de waaier met de signering ‘Duvelleroy’
Het einde van een koket voorwerp ? In het begin van de twintigste eeuw zijn verwoede pogingen gedaan om het toen al teruglopende gebruik van de waaier te keren. Om de waaier ‘nieuw leven in te blazen’ werden waaiers gemoderniseerd door de afbeeldingen op de waaierbladen aan te passen aan de nieuwe tijd. Het huis Duvelleroy vervaardigde – en doet dat nog steeds – speciale blanke, geverniste waaiers voor waaierschilders. Desondanks werd de belangstelling steeds minder, al gebruikten bekende schilders de waaier nog graag als een blikvanger. Het mondaine vrouwentype van Kees van Dongen poseerde met een waaier. Andere tijden, andere zeden; de romantische entourage die nodig is voor wat eens de lieveling van een groot publiek was, is er niet meer. Een geheel ander levensritme en factoren als emancipatie, sport en verdwenen galanterie verdreven het kokette voorwerp. Tegenwoordig behoren waaiers tot het domein van verzamelaars, zowel particulieren als musea. Als je de veilingcatalogi erop naslaat dan blijkt dat waaiers met een thema, bijvoorbeeld ballonvaren, en waaiers die een historische gebeurtenis uitbeelden, zeer gezocht zijn. Mondiaal zijn twee verenigingen actief die verzamelaars ondersteunen: The Fan Circle International in Engeland en het door Musée de la Mode de la Ville de Paris geaccomodeerde Cercle de l’Éventail. Uniek is de afgebeelde Franse waaier met allegorische voorstelling van zeer gedetailleerd geschilderde putti met bloemen op fijne mousseline de soie met daarop een geborduurde ballon. De dekspijlen zijn van schildpad, de montuur is van gelakt hout en voorzien van een monogram JT. Het waaierblad is afgezet met kant. Waaiers met allegorische voorstellingen waarop ook ballons voorkomen, zijn uitermate zeldzaam.
Gelet op de putti, de rozen die uitgestrooid worden en het lieflijke koppeltje in de ballonmand, kan worden aangenomen dat het hier een huwelijkswaaier betreft. Franse waaier, linksonder gesigneerd: Pasca, omstreeks 1900, spanwijdte 68 cm, lengte 32 cm.
HET THEMA BALLONVAREN OP WAAIERS
Samengesteld door HANS VAN HOESEL die zijn collectie waaiers-met-ballons beschikbaar stelde.
Met dank aan: Anna Checolli beschikbaar stellen van foto’s uit haar befaamde Italiaanse waaier collectie Ger Barbiers fotografische bijdrage Annette Witte redactie en fotografie Rutger Coucke vormgeving Bart Bongaerts grafische uitvoering KOG beschikbaar stellen van foto van waaier uit collectie Felix Tal Balloonteam.nl sponsoring ’s-Hertogenbosch, zomer 2017.