Arteveldemagazine 44 by Arteveldehogeschool

driemaandelijks magazine

februari 2013

P209280 - Antwerpen X

Arteveldehogeschool - hoogpoort 15 - 9000 gent

themanummer

thuis in de wereld

nummer 44

Themanummer: thuis in de wereld

Internationaal beleid 4 Directeur onderwijs en studentenbeleid Guido Galle en verantwoordelijke internationalisering SĂŠverine Van der Stighelen over de internationale mogelijkheden Studenten in de wereld 8 Op avontuur in Finland 10 Met het Arteveldekoor naar Spanje 12 Itâ&#x20AC;&#x2122;s time for Africa 14 Op Erasmus in eigen land 16 Stage en Erasmus combineren Wie is wie? 18 De gezichten van het Forum Internationalisering Docent in de wereld 20 docent gaat internationaal De wereld aan de Arteveldehogeschool 22 Cocao, creatief in de therapie 24 Les in het Engels 25 KOI, inclusief onderwijs in het Zuiden Ouders in de wereld 26 Weg van huis en thuis Na de opleiding 28 Kleuterleidster met Spaanse mentaliteit 30 werken in Londen 32 Een alumnus in Suriname In kaart 34 Waar in de wereld zitten onze studenten?

Deze uitgave werd gerealiseerd door laatstejaarsstudenten Bachelor in de journalistiek Verantwoordelijke uitgever Johan Veeckman Hoogpoort 15 9000 Gent

Redactie Immanuel Abraham Julie Bervoets Pieter-Jan Calcoen Janne Degryse Bart Dhooge Geoffry Missinne Barbara Quatacker Wouter Spillebeen Jarit Taelman Kim Vandenbroucke

Simon Vanhauwaert Elisa Van Wonterghem

begeleidende lector Peter-Jan Bogaert

EINDRedactie Lies Van den Berghe www.bloknoot.be

Advertenties Kristine De Smet kristine.desmet@arteveldehs.be

Fotografie en lay-out Steven Meert www.GEKIEKT.be

Contact arteveldemagazine@arteveldehs.be www.arteveldehogeschool.be

Thuis in de wereld Beste lezer Met gepaste trots stel ik vast dat jaar na jaar steeds meer studenten van onze Arteveldehogeschool kiezen voor een buitenlandervaring. Hoewel de bestemming verschilt van student tot student, is de bagage vaak dezelfde: een grote portie moed, hoge verwachtingen en voor velen misschien ook een snuifje angst voor het onbekende. De Arteveldehogeschool wil zich profileren als een toekomstgerichte en internationaal georiënteerde hogeschool. Daarom doen we er alles aan om onze studenten zoveel mogelijk bij te staan en te adviseren: van de keuze van bestemming tot het financiële duwtje in de rug. Helaas staan wij als hogeschool soms ook machteloos. Mijn gedachten gaan bij het schrijven van dit voorwoord vooral uit naar de student die begin december het leven liet na een ongeval in Istanbul tijdens zijn semester Erasmus. De uitwisseling van de studenten verloopt via diverse kanalen. Onze hogeschool heeft meer dan honderd bilaterale samenwerkingsakkoorden met hogescholen en universiteiten in de hele wereld. De nauwe banden die wij met deze partners onderhouden, zorgen ervoor dat onze studenten goed worden opgevangen en begeleid. De topbestemmingen voor onze studenten zijn divers. Het kan niet genoeg benadrukt worden hoe belangrijk het is voor studenten om een brede kijk op de wereld te ontwikkelen en een andere cultuur te proeven. Ik geloof steevast dat studeren of stage lopen in het buitenland de student positief verandert, zowel op professioneel als op menselijk vlak. Om haar strategische doelstelling als internationaal georiënteerde hogeschool te realiseren doet de Arteveldehogeschool er alles aan om buitenlandse programma’s aan te bieden die nauw aansluiten bij de opleiding en persoonlijkheid van de student. Niet enkel in

het buitenland, maar ook hier in Gent wordt ‘geïnternationaliseerd’: workshops, summer courses, uitwisselingsprojecten en lessen in een andere taal. De opleidingen nodigen ook buitenlandse lesgevers uit. Dit laat toe dat zoveel mogelijk studenten kunnen proeven van internationalisering, weliswaar ‘@home’. Het personeel laat zich ook niet onbetuigd en is bijzonder actief in tal van internationale projecten, zowel in onderwijs als in onderzoek. Zij verzorgen tal van lessen, bijscholingen, lezingen of workshops aan partnerhogescholen en -universiteiten in het buitenland. De toegevoegde waarde voor de medewerkers is minstens even waardevol

als voor de student. De Arteveldehogeschool staat zo garant voor kwaliteitsvol onderwijs, voor docenten én studenten, overal ter wereld. Naar goede gewoonte werd dit themanummer verzorgd door een ploeg laatstejaarsstudenten van onze eigen opleiding bachelor in de journalistiek. We zijn er trots op jullie dit resultaat van hun noeste inzet te kunnen voorstellen. Na drie jaren inzet is dit Arteveldemagazine voor hen de kers op de taart. Johan Veeckman, Algemeen directeur Arteveldehogeschool

Op zeven jaar tijd heeft de Arteveldehogeschool het aantal Erasmusstudenten verdubbeld. De hogeschool blijft zich intussen inzetten om de internationale programma’s nog dichter bij haar studenten te brengen.

De wereld op zijn kop De wereld is uitgegroeid tot een dorp, en de mogelijkheden om dat dorp te verkennen zijn legio. Het is dan ook niet meer dan logisch dat ook de Arteveldehogeschool een resem buitenlandse ervaringen voorschotelt aan zijn studenten. Welke meerwaarde kan zo’n avontuur bieden? En hoe gaat dat allemaal precies in zijn werk? Directeur Onderwijs en Studentenbeleid Guido Galle en verantwoordelijke internationalisering, Dienst Onderwijsontwikkeling en Internationalisering Séverine Van der Stighelen geven een woordje van uitleg. Hoe weet een student wat de studiemogelijkheden in het buitenland zijn? En hoe maakt hij zijn keuze? Van der Stighelen: “Al in de eerste twee jaren van de bacheloropleiding maken wij de student duidelijk wat zijn internationale mogelijkheden zijn, zodat hij in het laatste jaar effectief een keuze kan maken. We verwachten dan een top drie van bestemmingen, en de student maakt een dossier of

“De thuisblijvers vatten niet altijd wat een enorme invloed zo’n reis op je persoonlijkheid heeft” portfolio op waarin hij zijn top drie motiveert.. Daarop volgt een selectieprocedure. Zodra de student geselecteerd is, kan die zich inloggen in een online aanmeldingssysteem, waardoor hij alle info nodig voor verdere voorbereiding ontvangt.” Galle: “Ook de ouders kunnen bepaalde documenten raadplegen. Zij blijven dan

wel thuis, maar zij zijn toch in een bepaald opzicht de rechterhand van de student. Zij dragen verantwoordelijkheid op het gebied van heel wat zakelijke aspecten.” Van der Stighelen: “Er zijn altijd heel wat vragen, onder meer over het ziekenfonds, de kinderbijslag of de terugbetaling van taalcursussen en beurzen. De school heeft verschillende diensten die daarop een antwoord bieden.” Kan de student rekenen op een financiële tegemoetkoming van de Arteveldehogeschool? Galle: “Als je reist in het kader van Erasmus, krijg je een beurs van 310 of 370 euro per maand – het precieze bedrag hangt af van het feit of je al dan niet een Vlaamse studietoelage krijgt. Ga je naar het Zuiden, dan kan je een VLIR-UOS-reisbeurs van 1000 euro aanvragen. Die krijg je op basis van de kwaliteit van je samengestelde dossier. Daarnaast helpen we degenen die het financieel minder breed hebben: zij kunnen een aanvraag indienen bij de studentenvoorzieningen, waarna ze tot 240 euro per maand kunnen krijgen. Want we mogen daar niet naïef over doen: in het buitenland studeren is een dure aangelegenheid. Ook dat maken we al vanaf de eerste jaren duidelijk aan de studenten, om ze op die manier aan te sporen om een spaarpotje aan te leggen.” Van der Stighelen: “Via StuVo – de studentenvoorzieningen, nvdr – kan je ook je kot onderverhuren terwijl je in het buitenland zit, iets wat je veel geld kan besparen.” Hoe bereidt een student zich het best voor op zijn buitenlands avontuur? Van der Stighelen: “Hij kan een taalcursus volgen – ook daar betalen we, bij voorleggen van een bewijs, een deel van terug. De opleiding zelf voorziet ook in voorbereidingstijd. Daarnaast worden de studenten ook voorbereid rond het thema ‘interculturaliteit’ Studenten die naar het Zuiden trekken bijvoorbeeld, krijgen op de voorbereidingsdag NoordzUITwisseling concrete info over

gezondheid op reis en workshops rond intercultureel leren.” Kan de student ook in het buitenland op de nodige begeleiding rekenen? Van der Stighelen: “Een contactpersoon ter plekke staat hem bij voor inhoudelijke zaken, en hij kan steeds via mail, telefonisch of Skype terecht bij de begeleider van zijn opleiding. Bij noodgevallen, zoals een ongeval, kan iedereen steeds terecht op een noodgsm, die 24 op 24 uur wordt beantwoord.” Galle: “Er zijn daarnaast mogelijkheden genoeg om contact met het thuisfront te houden. Denk maar aan Skype, maar ook aan blogs en foto’s. Als ze geen informatie ontvangen, worden de thuisblijvers ongerust. Sommige ouders maken van de gelegenheid gebruik om hun dochter of zoon te gaan bezoeken: wij ondersteunen dat enthousiast. Maar veel studenten kiezen er bewust voor om het contact met het thuisland zo beperkt mogelijk te houden, juist omdat ze zich zo diep mogelijk willen onderdompelen in hun ervaring.” Waar verblijven de studenten: moeten ze zelf voor een onderkomen zorgen? Van der Stighelen: “De hogeschool kan helpen bij het vinden van een verblijfplaats, eens polsen bij andere studenten is ook altijd nuttig. Eigenlijk hangt dat allemaal wat af van de bestemming. In sommige landen wordt er bijvoorbeeld met gastgezinnen gewerkt.” Galle: “Met de buitenlandse onderwijsinstellingen wordt een bilaterale overeenkomst afgesloten, en dat vormt daar natuurlijk een onderdeel van: we zorgen voor elkaars studenten op het vlak van studentenhuisvesting, onthaal, onderwijsactiviteiten, praktijklessen of stages. Daar werkt duidelijk het principe van de wederkerigheid.” Wat wacht de studenten bij thuiskomst? Van der Stighelen: “Studenten met een Erasmusbeurs moeten eerst nog wat documenten in orde brengen. Voor alle studenten die in het buitenland hebben gestudeerd,

internationaa

“We mogen daar niet naïef over doen: in het buitenland studeren is een dure aangelegenheid”

aal beleid

volgt een debriefing. Daar wordt er gepolst naar hun persoonlijke ervaringen en worden ze aangespoord om hun verhaal te delen met een nieuwe generatie kandidaten. Zo organiseren sommige opleidingen dit in de vorm van een ‘verhalenmarkt’ of ‘beurs waar geïnteresseerde studenten terecht kunnen.” Galle: “Die markt is natuurlijk pure pr, maar voor de student zelf is dit toch belangrijk. Hij is meestal zo vol van zijn reis, zijn verhaal, en moet zijn ballon ergens kunnen lossen voordat hij ontploft.” Van der Stighelen: “Zij krijgen zo de kans om hun ervaringen te delen met mensen die hetzelfde meegemaakt hebben. De thuisblijvers vatten niet altijd wat een enorme invloed zo’n reis heeft op je persoonlijkheid.” Kunnen de studenten die uit het buitenland komen, nog wel wennen aan het leventje in België? Van der Stighelen: “Veel studenten ervaren inderdaad een omgekeerde cultuurschok bij hun terugkeer. Ze hebben het moeilijk om zich aan te passen aan ‘het grijze, triestige België waar nooit iets gebeurt en alles afgevlakt is.’ Dat is normaal, ze hebben net een ongelofelijke ervaring opgedaan, met een

enorme impact. Plus, ze hebben veel nieuwe dingen en mensen leren kennen. Terug in België keert alles terug naar het oude. We kunnen daarom het belang van een platform waarop ze hun ervaringen kunnen delen, niet sterk genoeg benadrukken.” Galle: “Heel wat studenten gaan zich nadien dan bijvoorbeeld inzetten voor de plaats waar ze al die tijd hebben verbleven.” Van der Stighelen: “Ze zamelen dan geld in voor hun stageschool in Zuid-Afrika bijvoorbeeld. Of zien hun ervaring als een opstap naar nog meer internationalisering en proberen zo snel mogelijk opnieuw te vertrekken.” Galle: “En ja, nogal wat studenten ontmoeten er hun toekomstige partner, dit vaak tot grote schrik van de mama’s. Dat moet je er bijnemen. Hoe dan ook, aan die buitenlandse ervaring houdt iedereen een internationaal netwerk over. En je houdt er beter rekening mee dat de ervaring je leven wel eens op een erg ingrijpende wijze zou kunnen veranderen.” Janne Degryse Elisa Van Wonterghem

Internationaal gaan? Dat kan ook gewoon in Gent! Vlaamse studenten volgen samen met internationale studenten Engelstalige opleidingsonderdelen tijdens internationale semesterprogramma’s en ‘intensive programs’. Op die manier integreert de buitenlandse student beter in de campus en kan de Vlaamse student kennismaken met een veelvoud aan culturen. Vorig jaar startten enkele opleidingen met de voorbereiding om een semesterprogramma in een andere taal te organiseren. Dit jaar zal de lerarenopleiding in februari een veertig internationale studenten opvangen in een semesterprogramma, en ook in de opleidingen Gezondheidszorg en Bedrijfsmanagement staan deze programma’s op punt. In het academiejaar 2014-2015 zullen andere opleidingen volgen.

Top 10 favoriete bestemmingen Suriname

Spanje

Finland

Nederland

Frankrijk

Zuid-Afrika

Zweden

Portugal

Nepal

Duitsland

internationaa Aantal studenten academiejaren 2010 tot 2013

aal beleid

Sinds de start van het Erasmusprogramma in 1987 namen wereldwijd al zoâ&#x20AC;&#x2122;n 3 miljoen studenten deel aan dit unieke project. Al 25 jaar gaan jonge mensen op reis onder de Erasmusvlag om zich intensief onder te dompelen in een andere cultuur, context, taal en/of andere onderwijsvorm. Door middel van bilaterale overeenkomsten kunnen studenten vertrekken naar talrijke locaties in 33 landen. Ook op de Arteveldehogeschool wordt deze vorm van uitwisseling steeds populairder. Op slechts zeven jaar tijd verdubbelde het aantal deelnemers: van 99 in 2004 naar 222 vandaag. De stijging is het duidelijkst bij de niet-Erasmusprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s van het Zuiden. Daar evolueerden de cijfers van 60 naar 138 avonturiers.

Studeren in het buitenland? Het hoeft niet altijd in Spanje of Turkije te gebeuren. Dat bewijst studente vroedkunde Liesbet Cornelis: zij zal twaalf weken stage lopen in Helsinki.

Het Finse avontuur tegemoet Laatstejaarsstudente vroedkunde Liesbet Cornelis (20) is van nature ambitieus en avontuurlijk. De beslissing om stage te lopen in het buitenland was dan ook snel genomen. En de keuze viel op de Finland, want de Scandinavische landen hebben haar altijd al aangetrokken. “Ik wil Finland leren kennen en mij onderdompelen in zijn cultuur. Bovendien staan ze daar op technologisch vlak veel verder dan hier. Ik wil er veel ervaring opdoen om in België mijn job perfect te kunnen uitvoeren.” Naast de verwachtingsvolle spanning kent de studente ook de stress en angst die bij zo een beslissing komen kijken. Ze laat ons graag meelezen in haar dagboek.

27 januari 2012 Ik moest vandaag mijn motivatiebrief indienen en daar kwam toch wat stress bij kijken. De brief moest zowel in het Nederlands als in het Engels geschreven zijn. Ik hoop echt dat ze de inhoud goed vinden, want ik heb recht uit mijn hart geschreven. Mijn ouders duimen mee. Ik ben echt blij met de steun die ze mij geven. Al vanaf mijn eerste jaar vertellen ze mij dat een buitenlandse stage een unieke kans is, die ik maar één keer in mijn leven zal krijgen. Ik heb nog iets meer dan een week om mij voor te bereiden op het sollicitatiegesprek. Fingers crossed!

7 februari 2012 Vandaag was het zover: het sollicitatiegesprek. Ik ben blijkbaar niet de enige van mijn richting die op buitenlandse stage wil. Iedereen zat nerveus op zijn stoel te wriemelen. We wisten allemaal dat het gesprek in het Engels zou zijn en dat maakte iedereen nerveus. Ik had veel opgezocht over Finland, wat mij toch vertrouwen gaf. Toen ik binnenkwam in het lokaal, was er toch weer de stress: vijf lectoren zaten naar mij te kijken. Gelukkig waren ze allemaal heel vriendelijk. Achteraf had ik een heel goed gevoel: dat is goed verlopen. Afwachten ...

12 februari 2012 Een leuk mailtje gekregen: ik mag naar Finland! Ik kijk er echt hard naar uit. Natuurlijk ben ik ook bang: ik zal in een vreemd land zitten, ken de taal niet, het openbaar vervoer is daar anders, en ga zo maar verder. Bovendien heb ik nog nooit op kot gezeten, terwijl ik in Helsinki drie maanden lang zelfstandig zal moeten leven. Ik bekijk het van de positieve kant: ik zal veel zelfstandiger worden. Het wordt een ervaring die mij zal veranderen als mens.

30 augustus 2012 Het komt nu wel echt dichtbij. Vandaag heeft de school mij verteld in welke ziekenhuizen in Helsinki ik stage zal lopen. Ze vertelden me dat ze daar veel verwachten van een laatstejaarsstudente. Als dat maar goed komt. Maar toch ben ik enthousiast. Ik zal in het Finse ziekenhuis veel leren en zien, en zal de kans krijgen om daar dingen te doen die ik in België amper zou mogen doen. Ik ben er zeker van: ik zal als een zelfstandige, meer zelfzekere en betere vroedvrouw terugkomen.

20 oktober 2012 Naar Finland gaan vraagt toch enige voorbereiding. Gisteren zocht ik even op hoe koud het daar is: ‘s nachts tot -15 graden Celsius. Vandaag dan maar winterkledij gaan kopen! Winterjas, muts, stevige schoenen? Check!

5 november 2012 Mijn vliegtuigticket is geboekt. Alle voorbereidingen zijn nu getroffen. Ik moet alleen nog een slaapplaats vinden. Over een kleine twee maanden vertrek ik. Ik vraag mij af wat ik in Helsinki allemaal zal missen. Mijn vriendje natuurlijk, maar ook mijn ouders, het lekkere eten van mama en de sociale contacten met mijn vrienden. Maar het is maar voor drie maanden en ik wil deze kans echt niet laten liggen. Finland, here I come!

Kim Vandenbroucke

studenten in d

n de wereld

Buitenlandse ervaringen hoeven niet altijd lang te duren. De lerarenopleiding Secundair Onderwijs trok voor het vak muzikale opvoeding een week naar Spanje om er te zingen met het Arteveldekoor.

Zingen onder de Spaanse zon Wouter Van den Broeck (20) wil graag leerkracht worden en volgt daarom een bachelor in het onderwijs. Als keuzevak koos hij voor muzikale opvoeding. Met het Arteveldekoor Endless Voices trad Wouter twee keer op in Spanje: in Salamanca en Segovia. Hij blikt tevreden terug: “De groep is nog hechter geworden.” Het koor zong al meermaals in Spanje. Barcelona, Sevilla en Granada kwamen al aan de beurt, dit jaar werd er gekozen voor Salamanca. Wouter: “We openden er het academiejaar van het plaatselijke conservatorium. Met in totaal veertig zangers trokken we naar Spanje, voor een hele week.” Een van de koorzangers aan het woord. Ik hou van U “We hebben nog urenlang gerepeteerd in Salamanca, soms in de polyvalente zaal van het hotel, dan weer lukraak op een pleintje. Zo konden we ineens nog wat reclame maken. Na een drietal dagen was het dan zover: we moesten optreden in de concertzaal van het conservatorium. Ons repertoire bestond

“De reis is echt een keerpunt in de opleiding” uit vier delen. We begonnen met Vlaamse en Latijnse liedjes. Ik hou van U van Noordkaap, bijvoorbeeld. In het tweede deel zongen we Spaanstalige songs, waarna de leerkrachten het derde stuk voor hun rekening namen. Het kwam ons goed uit dat we even konden pauzeren want meer dan een uur zingen is best lastig. De leerkrachten zorgden voor de nodige variatie in ons optreden, onze prof is

een van de beste tenoren in België. Het laatste deel bestond uit Engelstalige muziek.” Kerk “Na het optreden trakteerden de leerkrachten ons op een geslaagd avondje uit. Toch mochten we het niet al te laat maken, want de dag nadien stond er alweer een optreden op het programma. Met de bus reden we naar Segovia, een stad in het centrum van Spanje, waar we in een romaanse kerk zongen. Er was geen reclame gemaakt voor ons optreden, maar toch was er heel wat volk aanwezig. We waren aangenaam verrast.” “Eigenlijk is dat koor echt plezant. Het heeft iets om voor veel volk te spelen: dat bezorgt je echt kippenvel. Samen zingen komt de sfeer in de klas ook ten goede. Dankzij de repetities was die al erg goed, maar de groep is nu nog hechter geworden. Dat motiveert iedereen om door te gaan. Die studiereis was voor mij in elk geval een keerpunt in de opleiding. Ik moest me echt aanpassen in het begin, nu voel ik me wel op mijn plaats. In het eerste jaar was de relatie met de leerkrachten eerder afstandelijk, maar in Spanje waren ze erg aangenaam. Nu zijn ze veel persoonlijker, vriendelijker ook.” Engagement “Aanvankelijk stond ik er niet echt voor open om in een koor te zingen, maar je beleeft er zoveel mooie momenten samen. De repetities zijn nochtans zwaar. We repeteren elke donderdag in Gent. Zingen in een koor levert heel wat voordelen op: je leert bijvoorbeeld werken in groep. Teamwork is belangrijk, net als engagement. Inzet tonen is echt wel nodig.” Pieter-Jan Calcoen

“Reis maakt studenten als leerkracht assertiever” Luc Dewolf ging als coördinator mee naar Salamanca. Hij legt de bedoeling van het koor Endless Voices en van de reis uit. “Een samenhorigheidsgevoel is essentieel om later als leraar voor een groep te staan. Concerten voorbereiden, samen optreden en de reacties van een enthousiast publiek: dat levert een grote meerwaarde op als student, als leerkracht én als mens. Het is belangrijk dat onze leerlingen leren om het beste van zichzelf te geven voor een groep. Dat maakt hen als leerkracht assertiever. Een buitenlandse reis maakt die impulsen veel tastbaarder.”

studenten in d

â&#x20AC;&#x153;Zingen in een koor levert heel wat voordelen opâ&#x20AC;?

n de wereld

De Arteveldehogeschool is thuis in de wereld. Ze brengt haar studenten van Amerika tot in Afrika, wat garant staat voor onvergetelijke ervaringen. Oudstudente Sociaal Werk Femke Decoster getuigt over haar ingrijpende stage in Zambia.

It’s time for Africa Toen Femke Decoster (24) de middelbare school verliet, trok ze voor enkele weken naar Ecuador. Een reis die haar tekende voor het leven. “In Ecuador besefte ik pas dat er een wereld buiten Europa bestond. Die reis greep me zodanig aan dat ik de drang voelde om zelf iets te gaan veranderen, dus ging ik op zoek naar een opleiding die mij de kans gaf om aan ontwikkelingssamenwerking te doen én die een algemene basis bood zodat ik me later nog kon specialiseren.” De opleiding Sociaal Werk aan de Arteveldehogeschool was perfect, want biedt een ruime waaier van internationale stages aan. Na haar avontuur in ZuidAmerika wou Femke naar Afrika, ze wou het verschil tussen de twee continenten aan den lijve ondervinden. “Ik koos voor Zambia.” Hakuna Matata “Ik liep aanvankelijk stage bij Sables, een project van de ngo Kara Counseling in Kabwe. Zij hielden kinderen van de straat door hen een educatief alternatief aan te bieden. Maar een dag na mijn aankomst hoorde ik dat de ngo moest sluiten door een corruptieschandaal, dus ik moest op zoek naar een alternatief. Mijn stagementor liet vanuit België weten dat ik zelf een nieuwe stageplaats mocht zoeken en die vond ik bij de organisatie Unisport in Makululu, een van de grootste sloppenwijken van Zambia.” Voetballen en leren “Die organisatie deed ongeveer hetzelfde als Sables, het initiatief kwam van een voetballer die zelf in de sloppenwijken was opgegroeid. Hij wist dat die kinderen dikwijls in een negatieve spiraal en de criminaliteit terechtkomen, omdat ze niks te doen hebben. Wij probeerden de kinderen bezig te houden door te sporten, maar ik wou hen ook echt iets leren. Ik vatte het idee op om een vorm van niet-formele educatie te geven aan de hand van een mobiel schooltje dat ik helemaal zelf in elkaar knutselde.”

“Als de kinderen ’s ochtends goed meewerkten, werden ze beloond met sport, en omgekeerd. Zo leerden ze dat school belangrijk is. Veel van die kinderen hebben heel wat

“Op een dag hoop ik echt een verschil te maken”

Het afscheid deed toen echt pijn, maar we hielden contact via sms en Skype.” “De cultuurshock kwam pas achteraf. Ik droomde’s nachts dat ik water uit de waterput moest halen, terwijl ik dat daar nooit heb moeten doen. Toen ik voor het eerst weer naar de supermarkt ging, sloeg ik helemaal tilt. Waarom heb je hier 27 soorten melk? Daar heb je er maar een! Ik begreep dat echt niet. Door mijn avontuur in Zambia ben ik veel bewuster gaan leven. Ik ga ook veel bewuster met voeding om. En ja, op een dag hoop ik echt een verschil te maken.” Barbara Quatacker

talenten en dromen ervan om een beroemde voetballer te worden, maar de structurele problemen zijn er groot. Ik heb geprobeerd om die kinderen een vorm van structuur bij te brengen, al is dat bijna onmogelijk. Bij ons moet alles snel en tijdig gebeuren, daar heerst meer de mentaliteit van ‘we zien wel’. Is het vandaag niet, dan zal het morgen wel gebeuren.” Heimwee “In het begin ben ik erg ziek geweest. Ik moest de hele tijd braken en verloor steeds meer gewicht. Mijn stagementor was op de hoogte en bleef erop aandringen dat ik naar een ziekenhuis zou gaan, maar dat is daar echt geen evidentie. Na tal van onderzoeken bleek dat ik allergisch was aan de malariapillen die ik moest nemen. Mijn ouders en mijn vriendje waren op de hoogte van mijn ziekte. Maar toen mijn mama me na 2,5 maanden kwam opzoeken, zag ze pas welke impact de ziekte op mij had gehad: ik was sterk vermagerd.

“Bij ons moet alles snel en tijdig gebeuren, daar heerst meer de mentaliteit van we zien wel”

studenten in d

n de wereld

Waarom verre landen opzoeken als je in eigen land grenzen kan oversteken? Erasmus Belgica biedt alle mogelijkheden van een gewone buitenlandse ervaring aan, met het pluspunt dat je niet ver hoeft te reizen.

OntLUIKen: op Erasmus in Wallonië Op Erasmus gaan is het ultieme doel van veel studenten. Al dobberend in een taalbad de confrontatie met een compleet andere cultuur aangaan, het klinkt erg aanlokkelijk, zeker in een zuiderse setting. Sommigen gaan het echter niet zo ver zoeken. Laatstejaarsstudente Office Management Julie Crombé (21) studeert een semester in Luik. “Ik wou mijn Frans bijschaven, maar wist dat in Frankrijk de Erasmuslessen vooral in het Engels gegeven worden. Ik heb met mijn lectoren Frans overlegd wat mijn opties waren en zij hebben me aangeraden om in Wallonië te gaan studeren”, legt Crombé haar ietwat onorthodoxe keuze uit. Bij een Erasmus Belgica-aanvraag komt geen administratieve rompslomp kijken. “Na enkele bijeenkomsten en powerpointpresentaties was alles duidelijk. Een week na onze inschrijving wisten we onze definitieve bestemming al, dus dat was goed geregeld.” De opleiding die ze volgt, bestaat voornamelijk uit taalvakken en enkele managementvakken die in het Frans gegeven worden. Exotische liefde Alle vooroordelen op een stokje zijn er toch wel cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Wallonië. “De mensen leven in Wallonië meer buiten, al zijn de straten niet van de properste. Walen zijn echt vriendelijke mensen. In Gent zijn de buschauffeurs meestal nogal nors, maar hier verwelkomen ze je uitbundig. Als je een probleem hebt en niet uit je woorden geraakt, staan mensen steeds klaar om je te helpen.” Over cultuurshocks heeft Crombé eigenlijk niks meer – of toch niet veel – te leren. Op haar achttiende vertrok ze voor een jaar naar Honduras, een van de gevaarlijkste landen ter wereld, om er Spaans te leren. Dat ze er haar huidige vriend leerde kennen, was mooi meegenomen. Op Erasmus vertrekken als je een lief hebt, is voor sommigen een hinderpaal, maar dat maakt voor haar weinig

uit. “Of ik nu in Luik zit of niet, dat maakt de afstand tussen ons niet minder klein”, lacht ze. Dubbel gediplomeerd Ze hoopt na deze studie uiteraard een vlotte conversatie te kunnen voeren in het Frans, maar zou ook graag een extra diploma op zak hebben. “Als ik hier afstudeer, krijg ik twee diploma’s voor office management: een van de Nederlandstalige en een van de Franstalige Gemeenschap. Op drie jaar tijd twee diploma’s!” Tijdens een stage op een humanresourcesafdeling leerde Crombé dat zo’n extra diploma best handig kan zijn op de arbeidsmarkt. “Cv’s met de vermelding van een internationaal of extra talencredit houdt men sneller bij.”

“Walen zijn echt vriendelijk en behulpzaam” Een andere wereld Dat er ook plezier gemaakt mag worden op Erasmus Belgica, spreekt voor zich. In verschillende groepjes elkaar en Luik leren kennen, kajaktochten maken en stevig uitgaan in de Carréwijk: het hoort er allemaal bij. Maar de wekker die om kwart over zes ’s morgens de pret bederft en ervoor zorgt dat je op tijd in de les zit, dat moet je erbij nemen. “Het leukste is dat ik in de week even in een andere wereld ben en geen woord Nederlands spreek. In het weekend ga ik gewoon terug naar Lochristi om er te werken. Ik kan studenten die zin hebben om de communautaire grens over te steken, één goede raad geven: sta stevig in je Franstalige schoenen en ga er volledig voor. Ik heb er nog geen seconde spijt van gehad.” Immanuel Abraham

studenten in d

“Als ik hier afstudeer, heb ik twee diploma’s op zak”

n de wereld

Sommige studenten gaan niet alleen op Erasmus, maar nemen bovendien de beslissing om nog in datzelfde jaar een stage te lopen in het buitenland. Student Bedrijfsmanagement Mathias Lasoen is een van hen.

Erasmus en buitenlandse stage combineren Mathias Lasoen (21) spendeerde zijn volledige derde jaar in het buitenland: nog tijdens zijn Erasmusperiode in Lyon besloot hij om zijn stage in het buitenland te doen – het werd Slovenië. Dat resulteerde in een buitenlandse ervaring van meer dan zeven maanden. Hij ontdekte dat wat je doet, veel belangrijker is dan waar je het doet. “Die combinatie van buitenlandse verblijven was zeker geen bewuste keuze toen ik het schooljaar startte. Ik was oorspronkelijk van plan om na mijn Erasmusperiode in Lyon, stage te doen in België bij een verzekeringskantoor waar ik al heb gewerkt. Mijn ervaringen in Lyon deden me echter snel van mening veranderen. Door mijn late beslissing ben ik in Slovenië beland. Had ik eerder voor een stage in het buitenland gekozen, dan was ik ongetwijfeld ergens anders in de wereld beland.”

“Door mijn buitenlands jaar weet ik wie ik ben” Begeleiding “Voor degenen die geïnteresseerd waren om op Erasmus te gaan, bood mijn richting een oriënteringssessie aan. In die sessies werd ons duidelijk gemaakt dat de school Erasmus of een buitenlandse stage zeer waardevol vond, maar ik had niet het gevoel dat mijn medestudenten die mening deelden. De Arteveldehogeschool heeft me geholpen bij het kiezen van een stad. Lyon was mijn eerste keuze en ik heb er een van de vijf beschikbare plaatsen kunnen bemachtigen. Ik

werd er meteen goed opgevangen door een meter die de school daar had aangesteld. Zo goed zelfs dat ze mij de eerste twee weken onderdak heeft aangeboden toen de elektriciteit op mijn kot niet bleek te werken.” Discussiëren in de les “Wat mij het meest verwonderde in Lyon, was de andere manier van lesgeven, hoewel de lessen in Lyon grotendeels dezelfde waren

als die in Gent. Maar hier zijn de examens het belangrijkste, terwijl er in Lyon veel gediscussieerd werd in de les en we meer specifieke taken kregen. Er heerste een sfeer van professionaliteit die ik soms wel miste in Gent. Eigenlijk zou ik het liefst een combinatie zien van hoe er wordt lesgegeven in Lyon en hoe dat gebeurt in Gent. Studeren, maar ook bespreken en discussiëren in de lessen. Op dat vlak was Erasmus echt een verrijking.” Zonder houvast “Tijdens mijn stageperiode in Slovenië had ik een grote zelfstandigheid. Ik deed stage bij een vrij jong bedrijf in Slovenië dat zich gespecialiseerd heeft in internetbeveiliging. Ik moest adviezen schrijven over hoe de communicatie tussen de verschillende diensten kon verbeteren. Omdat het zo’n klein bedrijf was, kon ik echt iets doen dat mij interesseerde. Ik leerde er te leven en te werken zonder het houvast van vertrouwde situaties en routines.” Zelfvertrouwen “Door mijn buitenlands jaar weet ik wie ik ben, los van de omstandigheden of invloeden van buitenaf. Tijdens die zeven maanden heb ik geleerd dat het niet helpt om veel op voorhand te plannen. Het leven verandert toch constant, je kunt niets voorspellen. Als ik later de kans krijg om in het buitenland te gaan werken, dan zal ik die zeker grijpen.” Geoffry Missinne

studenten in d

“Ik leerde in Slovenië te leven en te werken zonder het houvast van vertrouwde situaties en routines”

n de wereld

De Arteveldehogeschool doet er alles aan om de studenten die de stap (willen) zetten naar het buitenland optimaal te begeleiden. Het Forint-team (Forum Internationalisering) bestaat uit heel wat enthousiaste medewerkers. Via onderstaande gegevens kunt u ze probleemloos bereiken. Griet Naeyaert Bedrijfsmanagement

Marjan Libeer Office Management

Opdrachthouder Internationalisering

09 234 74 23 griet.naeyaert@arteveldehs.be

09 234 75 47 marjan.libeer@arteveldehs.be

Marc Velghe Ergotherapie

Geert Demesmaeker Verpleegkunde

Hilde De Grave Vroedkunde

Opdrachthouder Internationalisering

09 234 72 71 marc.velghe@arteveldehs.be

09 234 70 79 geert.demesmaeker@arteveldehs.be

09 234 74 52 hilde.degrave@arteveldehs.be

Hanne Messely Audiologie

Hans Walgraeve Podologie

Opdrachthouder Internationalisering

09 234 72 18 hanne.messely@arteveldehs.be

09 234 72 79 hans.walgrave@arteveldehs.be

Morgane Evard Kleuteronderwijs

Marc Houtekier Logopedie

Opdrachthouder Internationalisering

09 234 73 73 morgane.evard@arteveldehs.be

09 234 72 09 marc.houtekier@arteveldehs.be

Pieter Demeyer Lager Onderwijs & BANABA in het onderwijs Opdrachthouder Internationalisering

Mia Mussche Secundair Onderwijs

09 234 81 16 pieter.demeyer@arteveldehs.be

09 234 82 52 mia.mussche@arteveldehs.be

Opdrachthouder Internationalisering

wie is wie

Hilde Eeckhout Communicatiemanagement Opdrachthouder Internationalisering 09 234 73 24 hilde.eeckhout@arteveldehs.be Sofie De Backer Pedagogie van het jonge kind

Linda Musch Sociaal Werk

Opdrachthouder Internationalisering

09 218 73 88 sofie.debacker@arteveldehs.be

09 269 97 27 linda.musch@arteveldehs.be Joke Knockaert Sociaal Werk

SĂŠverine Van der Stighelen Medewerker Dienst onderwijsontwikkeling en internationalisering 09 234 90 64 severine.vanderstighelen@ arteveldehs.be Ellen Robyn

Opdrachthouder Internationalisering

Medewerker Dienst onderwijsontwikkeling en internationalisering

09 269 97 27 joke.knockaert@arteveldehs.be

09 234 90 61 ellen.robyn@arteveldehs.be

Linda Bogaert Grafische en Digitale Media

Roos Quintyn Journalistiek

Opdrachthouder Internationalisering

09 234 86 15 linda.bogaert@arteveldehs.be

09 234 73 49 roos.quintyn@arteveldehs.be Inge Piryns Medewerker Dienst onderwijsontwikkeling en internationalisering 09 234 90 62 inge.piryns@arteveldehs.be

Anne Van Autryve Medewerker Dienst onderwijsontwikkeling en internationalisering 09 234 90 62 anne.vanautryve@ arteveldehs.be Hilde Van der Cruyssen Medewerker Dienst onderwijsontwikkeling en internationalisering 09 234 90 63 hilde.vandercruyssen@ arteveldehs.be

Ook de medewerkers van Arteveldehogeschool trekken geregeld naar het buitenland. Volgens verpleegkundedocent Christine De Bosschere is een internationale ervaring even boeiend voor docenten als voor studenten.

Docent gaat internationaal Christine De Bosschere gaat elk jaar naar het buitenland om er les te geven over haar expertise: palliatieve zorg. Dit jaar ging ze spreken, lesgeven en vergaderen in de Portugese stad Setubal. Ze probeert ook haar Belgische studenten te prikkelen om naar het buitenland te gaan. “Wie naar het buitenland trekt, verhoogt zijn interculturele competenties.” Anderzijds probeert ze ook studenten een internationale ervaring ‘at home’ te bezorgen door het volgen van een internationale keuzemodule in Gent en Dworp. Studenten van een 7-tal Europese landen en ook de laatste jaren Amerikaanse studenten leren er samen 10 dagen lang verdiepend en intensief over ‘levenseindezorg’. “Portugal is een ontzettend hartelijk en gastvrij land. Lectoren en studenten glimlachen er voortdurend. Ondanks de crisis dansten en zongen ze tijdens de opening van het congres – dat is iets wat je niet snel ziet in België. Het is heel boeiend om de verschillen in cultuur te zien. Als het in Portugal bijvoorbeeld over bejaardenzorg gaat, dan trekken zij grote ogen wanneer het woord ‘rusthuis’ valt. Portugezen zorgen voor hun ouderen en brengen niet snel iemand naar een rusthuis. Daarom is het zo interessant om met mensen uit andere culturen te spreken. Ik ging naar Portugal om er studenten en

mensen uit het werkveld te informeren en sensibiliseren over palliatieve zorg. België is op dat vlak een pionier. Wij staan al een stuk verder dan veel andere landen. Daarom worden wij zo frequent gevraagd als spreker.” Hard werken op reis “De eerste keer dat ik gevraagd werd in het buitenland, was naar aanleiding van een prijs die was uitgereikt aan mijn cursus palliatieve zorg. In Litouwen vond er een congres over dat onderwerp plaats en Arteveldehogeschool vroeg me of ik niet wou gaan. Ik moet zeggen dat ik dat niet meteen zag zitten. Zo lange tijd weg van huis, mijn Engels was niet denderend en ik had nog nooit gevlogen. Ik heb vijf kinderen, dan neem je niet zo snel het vliegtuig. Maar ik heb me erop gegooid. En nu zijn de buitenlandse werkreizen de hoogtepunten van mijn jaar.” Er volgde na deze eerste positieve ervaring de ‘geboorte ‘ van een nieuwe internationale interdisciplinaire keuzemodule welke in januari voor de zesde maal doorging. “Arteveldehogeschool geeft bij dit alles een goede begeleiding. Ik moet me niet veel aantrekken van de omkadering van het project. Alles wordt voor me geregeld. Zo kan ik me volledig op het inhoudelijke concentreren. Als dat niet zo was, zou ik

docent in de

het waarschijnlijk niet zo graag doen. Nu voelt het een beetje aan als een reisje. We zitten op hotel en gaan ’s avonds goed lekker eten. Maar overdag is het natuurlijk hard werken. En ik word minder uren betaald dan dat ik ervoor werk. Maar als ik denk aan de ervaringen die ik opdoe, de fijne mensen die ik al heb leren kennen, dan is het me dat zeker waard.” Absolute meerwaarde “Ik vertel mijn Belgische studenten veel over mijn buitenlandse ervaringen. Ik denk dat het voor studenten een absolute meerwaarde is om zelf naar het buitenland te trekken. Het heeft natuurlijk voor- en nadelen. Het nadeel is dat je de competenties die je hier aangeleerd krijgt, vaak minder oefent. Maar je leert wel heel zelfstandig te zijn. In het buitenland sta je echt op eigen benen: je moet je plan trekken en daarom moet je je openstellen voor een andere cultuur. Dat is niet altijd even gemakkelijk. De taal kan soms een barrière vormen, maar op het einde van de rit bieden zelfs die barrières alleen maar voordelen, want je leert met een andere cultuur omgaan. Wie in een ziekenhuis gaat werken, moet ook met verschillende culturen om kunnen. De houding ‘ze moeten zich maar aanpassen aan ons systeem’ is niet bepaald een interculturele visie.” Julie Bervoets

“Ik vertel mijn Belgische studenten veel over mijn buitenlandse ervaringen”

e wereld

De internationale cursus COCAO overgiet de ergotherapie jaarlijks met flink wat creativiteit. Het team ergotherapie van de Arteveldehogeschool verwelkomt dan zeven dagen lang studenten uit binnen- en buitenland.

Creatief in de therapie COCAO – staat voor: Course On the use of Creative Arts within Occupational therapy – is een zevendaagse internationale cursus in het Vlaams-Brabantse Dworp over creativiteit binnen de ergotherapie. De cursus, die al vijftien jaar bestaat, staat onder leiding van Filip Dejonckheere. Elk jaar zakken mensen van binnen en buiten Europa naar België af om aan COCAO deel te nemen. “Creativiteit binnen de ergotherapie is iets wat in Vlaanderen sterk is ontwikkeld en dat hier nog veel in de praktijk wordt toegepast”, vertelt Filip. “Ergotherapie is immers geëvolueerd van een praktisch naar een academisch beroep. Wij willen het creatief denken verder versterken.” Grote organisatie “Achttien buitenlandse stafmedewerkers en zes Vlaamse medewerkers staken tijdens de cursus een handje toe. We verwelkomden dit jaar vijfenzeventig deelnemers uit zowat heel Europa, met voor het eerst ook deelnemers uit Chili en de Verenigde Staten. Kortom, een grote organisatie om op poten te zetten. COCAO vindt plaats in het vormingscentrum van de Vlaamse Gemeenschap in Destelheide, Dworp. De accommodatie en creatieve ruimtes zijn er uitstekend.” Vernieuwend “COCAO is voor de meeste buitenlanders van begin tot einde heel vernieuwend. Verschillende buitenlandse scholen geven aan de studenten een basiscursus, zodat ze hier in België een geavanceerdere cursus kunnen volgen. De studenten betalen op zich veel om deel te nemen aan dit evenement. Tijdens COCAO zijn er verschillende workshops: beeldende kunst (drama, muziek, dans en beweging), filmpjes rond creativiteit maken … De workshop met inclusieve dans, waarbij de studenten en medewerkers de cliënten gedurende twee dagen beter leren

kennen en een dansvoorstelling opzetten, was zeer bijzonder.” “De eerste twee dagen besteden we altijd aan een introductie en een kennismaking met de creatieve media. Op de derde dag wordt er samen met kinderen rond creatief spel en bewegingstechnieken gewerkt. Het laatste deel van de cursus is de toepassing van de therapie bij cliënten. Deze cliënten zijn mensen met een fysieke, psychische, verstandelijke of mentale beperking, een ontwikkelingsachterstand of sensorische stoornissen. Het is altijd een mooi moment als mensen tranen in de ogen krijgen omdat ze hun grenzen hebben verlegd.” Goede dynamiek “Dit jaar werd het een uitzonderlijk goede editie dankzij het team dat er stond. Een nieuwe instroom van jonge mensen heeft voor een goede dynamiek gezorgd. Ook de studenten waren laaiend enthousiast. Het is voor jonge mensen vaak verrassend wat ze over zichzelf leren tijdens deze cursus.” “Ook de vele medewerkers kunnen genieten van het hele gebeuren, al zijn er vanzelfsprekend wel stressmomenten. Ondertussen zijn de voorbereidingen voor volgend jaar al bezig. We maken ieder jaar een analyse en gaan alleen door met de beste workshops. Dat aanbod is intussen groot, want we organiseren COCAO al enkele jaren. Ja, in Vlaanderen staan we met deze internationale cursus op een niveau dat uniek is in Europa.” Simon Vanhauwaert

de wereld aan

â&#x20AC;&#x153;In Vlaanderen staan we met deze internationale cursus op een niveau dat uniek is in Europaâ&#x20AC;?

an Artevelde

Zelfs op donderdagochtend om kwart over acht waait er een internationale wind door de Arteveldehogeschool. Dan vindt de les voor buitenlandse studenten plaats, die in het Engels wordt gegeven.

Les in het Engels

“De groepssfeer is fantastisch”

In het derde jaar krijgen studenten Bedrijfsmanagement dankzij het RIBAuitwisselingsproject de kans om kennis te maken met andere culturen en talen. Dit jaar kozen vijftien buitenlandse studenten om les te volgen aan de Arteveldehogeschool. “De les gaat beginnen. Silence please.”

RIBA-studenten geeft. “Ik zou dit volgend jaar graag opnieuw doen. Het is leuk om aan een gevarieerde groep les te geven. Ik heb enorm veel respect voor de keuze die ze maken om in het buitenland te studeren. De vorm is hier belangrijker dan de inhoud. Het is een nieuwe ervaring, een nieuwe cultuur, een vreemde taal voor hen.”

We schrijven acht uur tien, op een koude donderdagochtend. Op de tweede verdieping van campus Kantienberg is het gezellig druk. Van de RIBA-studenten zit voorlopig maar één iemand te wachten op de gang. Victoria Hartmann komt uit Duitsland. “Ik vind het RIBA-project fantastisch. De lessen zijn van een hoog niveau en de Belgische mensen zijn allemaal heel vriendelijk. Ik leer hier veel over Europese politiek, iets wat in mijn thuisland vaak ontbreekt.”

Om acht uur dertig komt Thang Thao Nguyen, studente van Hoa Sen University Vietnam, binnen en legt meteen haar bandrecorder op tafel. Ze wil niets missen van de les. “In vergelijking met Vietnam is België een droom. De opleiding is hier fantastisch. Ik heb echt geluk gehad, mijn school in Vietnam heeft in het kader van het ASEMDUO programma een overeenkomst met de Arteveldehogeschool. Zonder dat akkoord zou ik mijn verblijf en studies in Europa nooit kunnen betalen.”

Gevarieerde groep Drie andere RIBA-studenten sluiten zich bij Victoria aan: allemaal meisjes uit Nederland. “Wij hebben ervoor gekozen om in België te studeren omdat het een buurland is van Nederland. Bovendien is Gent een prachtige stad.” Ook het project zelf vinden ze heel aantrekkelijk. “Wij houden echt van buitenlandse ervaringen.” Om acht uur twintig komt ook lector Wim De Bruyn toe en kan de les EU-instellingen beginnen. De teller staat op vijf studenten. Stilte graag. De sfeer tijdens de les is los en gezellig. Wim De Bruyn spreekt zijn studenten toe in het Engels. De taal vormt voor de meeste RIBAstudenten geen probleem. Alleen Alexandre Sperber, een Fransman uit Lyon, raakt af en toe de draad kwijt. “Ik ben heel stil als er in het Engels wordt gesproken, maar als er in het Frans wordt gepraat, ben ik niet te stoppen. Dankzij het RIBA-project kan ik mijn Engels verbeteren.” Respect Het is voor lesgever De Bruyn het eerste jaar dat hij het vak EU-instellingen aan

Studentenvoorzieningen Acht uur veertig. Maoual Fagrach klopt voorzichtig op de deur en komt binnen. Haar accent verraadt haar Nederlandse roots. Ze zit op kot in het centrum van de stad: dat heeft ze voornamelijk aan de dienst studentenvoorzieningente danken. Ze lacht: “Zij hebben echt enorm hun best gedaan om een slaapplaats voor de RIBA-studenten te regelen. Ik zou niet weten waar ik nu zou slapen zonder de dienst studentenvoorzieningen.” Terwijl de studenten een tekst lezen over de economische crisis in Europa, is het muisstil. Allen zitten ze geconcentreerd te lezen, niemand probeert aan de leesopdracht te ontkomen. Volgens Wim De Bruyn zijn alle studenten zeer gemotiveerd. “Als je iets vraagt, dan doen ze het ook. Geen gemopper. De groepssfeer is fantastisch.” Na het lezen van de tekst en het beantwoorden van inhoudelijke vragen zit de les erop. In hun beste Nederlands zeggen ze ‘dankjewel’ en gaan ze naar hun voorlopige thuis in Gent. Kim Vandenbroucke en Pieter-Jan Calcoen

de wereld aan

Met een Kort Opleidingsinitiatief, kortweg KOI, nodigen de bacheloropleidingen Buitengewoon Onderwijs en Zorgverbreding en Remediërend Leren dit jaar van 19 tot 29 november collega’s uit vijf partnerlanden uit om samen te professionaliseren en bij te leren.

Het Zuiden inclusief Met z’n zeventien zijn ze, een erg kleurrijk gezelschap uit vijf landen verspreid over het zuidelijke halfrond. Deelnemers uit Ecuador, Zuid-Afrika, Suriname, Vietnam, Zambia en Zimbabwe die op het eerste gezicht niet veel meer dan een exotisch tintje met elkaar delen. Ondanks de verschillen in cultuur en taal hebben ze iets dat hen bindt: hun rol in het zorgen voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften, die veelal achter het onderwijsnet dreigen te vissen. Stuk voor stuk brengen deze professionals hun eigen expertise mee aan de tafel. Want hoewel ze hier zijn voor een intensieve training, is zo’n KOI geen eenrichtingsstraat. De docenten leren zelf ook bij. Snoepreisje De internationale agenten van de Arteveldehogeschool klappertanden terwijl ze vol ongeduld de aankomst van hun delegatie op Zaventem afwachten, want wat hun gasten deze novemberzaterdag duidelijk niet hebben meegebracht is de zuiderzon. Opleidingsdirecteur Mark Pâquet vertelt dat

“We streven naar inclusie, maar sluiten nog steeds uit” de deelnemers voor de reis niet in eigen buidel moeten tasten. “Het overgrote deel van hun reis- en verblijfskosten wordt betaald door VLIR-UOS, een Vlaamse instelling die de partnerschappen tussen universiteiten en hogescholen in Vlaanderen en het Zuiden ondersteunt en zo de internationalisering van ons hoger onderwijs in de hand werkt.” Dat dit geen vrijblijvend snoepreisje wordt mag dus duidelijk zijn, al is de ontvangst in de aankomsthal er niet minder ongedwongen om. “Morgen begint het echte werk”, lacht Henry Esajas, een hartelijke Surinamer.

Hands-on Uit de officiële voorstelling bij de start van het twee weken durende programma blijkt snel dat dit voor de kandidaten een echte hands-onervaring moet worden. Het weekend is dan wel gereserveerd voor uitstapjes in Brussel en Gent, de weekdagen staan bol van workshops, lezingen en bezoeken aan scholen voor buitengewoon onderwijs en zorgvoorzieningen. Opleidingscoördinator Marijke Wilssens vertelt iets meer over het waarom van dit initiatief: “Overal ter wereld hebben kinderen onderwijs en zorg nodig, kinderen met een verstandelijke of fysieke beperking niet het minst. Toch krijgen kinderen met een beperking of andere moeilijkheden nog niet altijd de zorg op maat die ze verdienen. Bij deze sessies betrekken we studenten, gastsprekers en ouderverenigingen van partnerscholen, dit alles in de hoop hiermee de deskundigheid van de deelnemers op te krikken.” Ontwikkeling Met een winters uitzicht over heel Gent presenteren de gasten hun vooruitgang van deze twee weken op de tiende verdieping van de Kantienbergtoren. Vo Thi My Dung, een van de zes Vietnamese genodigden, licht kort haar persoonlijke ontwikkelingen toe: “Als je praat over inclusie, praat je over diversiteit. En meer divers dan deze groep van verschillende landen zal het niet worden. Ik heb veel opgestoken van anderen hun standpunten en ervaringen. Met dit kader zal ik thuis veel inhoudelijk werk kunnen verrichten, ook al is er op structureel vlak nog veel werk aan de winkel in Vietnam.” Terug in Suriname wil Henry Esajas vooral kinderen met autisme betrekken door middel van inclusie. “Zowel in België als Suriname gebruiken we nog steeds exclusie om tot inclusief onderwijs te komen: we denken soms dat we aan inclusie doen door kinderen bijvoorbeeld op te nemen in

gewone scholen, maar we behandelen hen nog te veel als anders.” Wanneer de gasten zich klaarmaken voor een laatste diner op Belgische bodem, nemen ze allen afscheid met dezelfde lovende woorden aan het adres van de Arteveldehogeschool. “Iedereen is hier heel bereikbaar, aanspreekbaar. En dat ze erin slagen deze grote groep in deze twee weken op geen enkel ogenblik verloren te laten lopen, getuigt van een bijzonder organisatievermogen.” Nog een laatste maal trotseert het gezelschap de winterkou, in de wetenschap dat ze binnen een etmaal hun opgedane kennis in warmere oorden uit de doeken kunnen doen. Bart Dhooge

an Artevelde

â&#x20AC;&#x153;Zij telt de dagen af tot ze vertrekt, haar vader zal de dagen aftellen tot ze terugkomtâ&#x20AC;? 26

ouders in de w

Terwijl hun zonen en dochters in het buitenland een geweldige studie-ervaring opdoen, vragen de ouders zich thuis af hoe het met hun kinderen gesteld is. De dochter van Inge De Troyer vertrekt in februari voor drie maanden naar Finland, en dat zorgt voor grote en kleine zorgen.

Weg van huis en thuis Steffi Van Den Bremt (20), dochter van Inge en Geert, studeert ergotherapie. Op vier februari laat zij huis en haard achter voor een drie maanden durend avontuur in het koude Oulo, Finland. Haar ouders hebben er alle vertrouwen in dat ze er het beste van zal maken. “Ze trekt haar plan, dat zijn we gewoon”, vertelt Inge. “Het zal raar doen wanneer ze vertrekt, maar ik zal er niet aan kapotgaan.” Als een van de kinderen weg is van huis, dan voel je dat als ouder natuurlijk. “Maar het is niet zo dat mijn huis plots leeg zal zijn. Ik heb tenslotte nog twee dochters. Het zal wel stil-

“Ik heb alle vertrouwen in mijn dochter” ler zijn en ik zal minder was en strijk hebben, dat zijn dan weer de kleine voordelen”, lacht Inge. “Maar natuurlijk zal ik haar missen. Steffi zit niet op kot, dus ik ben het gewoon dat zij de meeste avonden thuis is. Maar ik denk dat mijn man het moeilijker zal hebben dan ik. Hij zegt het niet met zoveel woorden, maar hij zal haar verschrikkelijk missen. Zij telt de dagen af tot ze vertrekt, hij zal de dagen tellen tot ze terugkomt.” Kidnapping Inge: “We zijn van plan geregeld contact te houden. Ik zal op voorhand zeggen op welke momenten ik zal bellen. Als ze dan opneemt, is het voor mij in orde. Ik panikeer nu al als ze haar telefoon niet opneemt: ik denk dan meteen aan het ergste, een kidnapping of zo.” Dat kan Steffi beamen: “Ik schakelde gisteren

e wereld

mijn gsm uit toen ik naar de bioscoop ging. Toen ik hem weer aanzette, zag ik dat ik zes gemiste oproepen had.” Inge: “Eigenlijk maak ik me zorgen om stomme dingen. Ik ben bijvoorbeeld het meest bezorgd om de kledij van Steffi. Het zal in Finland vreselijk koud zijn, tot twintig graden onder nul. Wij hebben daar geen aangepaste kledij voor. Wat moeten we haar meegeven? In ons landje slaan ze al alarm als het eens -10 graden Celsius is, daar is het nog veel kouder. En het is al donker om vier uur in de namiddag.” Lapland Steffi weet volgens Inge al van in haar eerste jaar dat ze naar het buitenland wil. “Wij hebben haar gezegd dat dat voor ons geen probleem was als ze maar haar best deed op school. Tot nu toe heeft ze nog geen problemen gehad, dus we leggen ons erbij neer. Als dat is wat ze wil, dan is dat goed voor ons. Ik werk dertien uur per dag in onze winkel: ik doe dat ook niet voor niks, he. Daarnaast heeft Steffi zelf zes weken vakantiewerk gedaan en met het geld dat ze daarmee verdiend heeft, wil ze nog een week naar Lapland. Reken daar de verplichte congressen in het buitenland en de stage bij, en Steffi is in totaal vier maanden weg.” “Iemand graag zien is ook haar loslaten. Steffi wil een beetje van alles doen en dat gun ik haar. Dat geldt ook voor haar verblijf in Finland. Als je daar dan toch bent, moet je ervoor zorgen dat je alles gezien hebt. Ze is altijd wijs en verantwoordelijk genoeg. Ik heb alle vertrouwen in mijn dochter.” Wouter Spillebeen

Het loont echt om in het buitenland te gaan studeren, zo meent ervaringsdeskundige Elsie Hoebeke (23). Ze studeerde vorig jaar drie maanden in Barcelona en de inzichten die ze daar heeft opgedaan, komen haar nog elke dag van pas in haar vaste job als kleuterleidster.

Lesgeven met een Spaanse mentaliteit

In je latere werkleven pluk je echt de vruchten van een buitenlandse studie-ervaring, bevestigt Elsie Hoebeke. “Ik heb niet meteen veel theorie bijgeleerd, maar ik heb mijn horizonten wel verlegd en bepaalde inzichten opgedaan. Daar ben ik nog altijd trots op.” Zo heeft ze meer begrip gekregen voor een kleuter die zich moeilijk kan uitdrukken. “Ik begrijp nu veel beter de positie van de buitenlandse leerling die een taal niet goed beheerst. Ik heb die frustraties ook gevoeld: je wilt het juiste antwoord wel geven, maar dat lukt niet in een vreemde taal. Dat is zo vervelend. Vroeger zou ik een kleuter met hetzelfde probleem met rust gelaten hebben, maar nu ga ik daar veel meer op in. Ik probeer ervoor te zorgen dat de kleuter zijn woorden vindt, zodat hij zich verstaanbaar kan uitdrukken.”

Taal De taal vormde dus een echte barrière voor Elsie. “Ik moest tegelijk Spaans en Catalaans leren. De inwoners van Barcelona gebruiken die twee talen vaak door elkaar. In het middelbaar heb ik enkel Duits geleerd, en dat vond ik jammer. Ik wou toen al veel liever Spaans of Italiaans leren.” Ze kreeg die talen uiteindelijk wel onder de knie. “Na drie maanden kon ik me duidelijk uitdrukken in het Spaans en het Catalaans. Het was wel niet evident om een examen te maken in het Catalaans of in het Spaans een spreekbeurt te geven voor vijftig mensen. Gelukkig hadden ze er begrip voor als we over onze woorden struikelden of als we stotterden. Ze lachten ons nooit uit, maar hielpen ons. Zo ben ik een stuk mondiger geworden. Ik spreek nu veel makkelijker mensen aan voor hulp.”

Geduld “De lectoren daar waren zeer begripvol, bijvoorbeeld wanneer we een deadline niet konden halen. Als de taken in het Nederlands waren geweest, zouden we altijd perfect op tijd klaar geweest zijn, maar het was al een groot werk om Spaanse teksten naar het Nederlands te vertalen, en dan moesten we vervolgens ons werk weer terug naar het Spaans vertalen. De lector zag er nooit

graten in dat we een dag of twee later inleverden. Mañana, mañana, zei hij dan. Die mentaliteit mis ik een beetje in België, de deadlines zijn hier altijd zo strikt.” Prestatiedruk is niet meteen Elsie haar ding. “Ik ben niet gemaakt voor onze drukke maatschappij. De stress heeft me snel te pakken en het is jammer dat Barcelona dat niet heeft kunnen verhelpen, ondanks het feit dat de mensen zich daar minder snel zorgen maken en de dingen meer op hun beloop laten. Het liefst van al zou ik in een klein dorpje in het zuiden van Spanje of Italië wonen en werken, op het gemak, zonder al te veel prestatiedruk.” Reisdoelen “Ik ben in de eerste plaats naar Barcelona getrokken om te ervaren hoe het is om in een vreemde omgeving terecht te komen en daar alles zelf te moeten regelen. Dat opzet is volgens mij geslaagd. Ik ben veel over mezelf te weten gekomen. Moeilijke situaties lijken nu minder onoverkomelijk en een onbekende taal schrikt me veel minder af. En mijn zelfstandigheid komt me goed van pas nu ik fulltime lesgeef.” Wouter Spillebeen

“Mañana, mañana, zeiden ze als we onze deadline niet haalden”

na de opleidin

ding

De Arteveldehogeschool geeft studenten de kans om zich overal ter wereld te ontwikkelen. Sinds kort kunnen studenten Vroedkunde het Kanaal oversteken richting Londen, en dat lijkt hen steeds meer te bevallen. Zozeer zelfs, dat sommigen er na hun studies terug naartoe trekken.

Op zoek naar verlossing in Londen Laure Depuydt (21) studeerde vorig jaar af als vroedvrouw aan de Arteveldehogeschool. In haar laatste jaar deed ze stage in het Hillingdon Hospital in Londen. Dat beviel haar zo dat ze besloot om na haar studies terug te gaan om er enkele jaren ervaring op te doen. Nu pendelt ze al solliciterend tussen België en de hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk. “Toen ik eind juni afstudeerde, wilde ik meteen terug naar Londen. Mijn ouders waren niet zo blij toen ik hen dat vertelde, al denk ik niet dat ik er voor eeuwig zal blijven. Het plan is om er enkele jaren ervaring op te doen en dan terug te keren. Bij het solliciteren stoot ik echter op hetzelfde probleem als in België: ze zoeken mensen met ervaring. En die heb je natuurlijk weinig of niet als je net afstudeert. Maar ik blijf zoeken tot ik een goede werkplaats gevonden heb.” “Een extra motivatie om in Londen te gaan werken, is dat mijn vriend er vast werk heeft. Terwijl ik mijn stage deed, studeerde hij net af als ingenieur Lucht- en Ruimtevaart. Doordat Londen me zo aansprak, heeft ook hij beslist om daar werk te zoeken. Het weekend dat ik naar België terugkeerde, trok hij naar Londen om te solliciteren. De maandag erop mocht hij al starten bij een ingenieursbedrijf dat luchthavens ontwerpt. Nu is hij volop bezig met de tweede terminal van Heathrow, die in 2014 opengaat. Bij dat bedrijf kan hij zich opwerken en ervaring opdoen. Die ervaring kan later van pas komen als we beslissen om naar België terug te keren.” Fysiologie “Wat me het meest aanspreekt in Londen, is de autonomie. In België is de vroedvrouw de assistente van de gynaecoloog. Vroedvrouwen leiden wel de geboorte in,

maar zodra de bevalling begint, komt er een gynaecoloog bij. In Londen wordt het verschil gemaakt tussen ‘fysiologie’, alles wat normaal is, en ‘pathologie’, alles wat kan mislopen. Voor pathologie komt de gynaecoloog. Als er tijdens de zwangerschap niets misloopt, hoeft de zwangere vrouw dus in principe geen gynaecoloog te zien. In België is de band met de gynaecoloog veel sterker.” “Ik denk dat ik daardoor in Londen meer ervaring kan opdoen. De situatie is natuurlijk niet zo zwart-wit: ze hebben er bijvoorbeeld veel minder materiaal en bevallingen gebeuren er meer op een basic manier, terwijl de ziekenhuizen in België hoogtechnologisch zijn. In Engeland besparen ze eerder op materiaal dan op vroedvrouwen.” Niet twijfelen “Eigenlijk was het nooit spontaan in me opgekomen om een buitenlandse stage te doen, maar toen ik de kans kreeg, wou ik ze wel met twee handen grijpen. Vorig jaar stelden ze voor het eerst Londen voor als stageplaats. Het jaar daarvoor had een meisje op eigen initiatief het Hillingdon Hospital in Londen opgegeven en haar ervaringen waren zo positief geweest dat het ziekenhuis werd opgenomen in het vaste stageaanbod van onze opleiding.” “Tijdens mijn stage klopte ik daar een 36-urenweek: drie werkdagen van 12 uur, wat zeer intensief was. Als vroedvrouw krijg je vaak te maken met uitersten: extreme vreugde of extreem verdriet. Er is geen middenweg bij een bevalling. Dat kan soms moeilijk zijn, dus je moet echt stressbestendig zijn. Niet twijfelen en gewoon doen, dat ligt me wel.” Jarit Taelman

na de opleidin

ding

“Niet twijfelen en gewoon doen, dat ligt me wel” 31

Na een stage in het buitenland succesvol blijven plakken? Het kan. Pieter Van Maele deed in 2007 zijn stage bij De Ware Tijd in Suriname en keerde er vier jaar later terug als freelancejournalist.

Aan de slag in het buitenland

“Ik had eigenlijk nog nooit van Suriname gehoord, maar het was in mijn tijd het enige land waar we stage konden doen. Ik heb veel geluk had: ik stond op de wachtlijst, maar de persoon die voor mij stond haakte af. Zo kreeg ik de kans om stage te lopen bij De Ware Tijd. Ik ben de Arteveldehogeschool nog elke dag dankbaar dat ze mij die kans hebben gegeven. Zo heeft er zich een wereld aan mogelijkheden geopend”, aldus Van Maele.

Slimme keuze Buitenlandse stages en studies zijn volgens de journalist een verstandige keuze. “Ik raad iedereen aan om een buitenlandse ervaring op te doen. Ook al hoor je vaak dat de interesse in buitenlands nieuws afneemt, er zijn nog zo veel verhalen te vertellen. Je kunt

“Ik ben de Arteveldehogeschool nog altijd dankbaar”

Stageplek Op zijn stageplek leerde Van Maele de kneepjes van het journalistieke vak. “Ik mocht vanaf dag één meedraaien als volwaardig lid van de redactie. Ik ging zelf op pad en maakte nieuws. Gelukkig moest ik dus niet voor secretaresse spelen en met koffie rondgaan (lacht).” Dat de buitenlandse stage hem veranderd heeft als mens, kan hij alleen maar bevestigen. “Ik ben sinds Suriname echt in contact gekomen met het buitenland. Er ging een nieuwe wereld voor mij open.” Ook als journalist is Van Maele veranderd. “De journalistiek is hier helemaal anders omdat er geen persbureaus zijn. Als correspondent maak je dus zelf nieuws. Daar komt een uitgebreid netwerk

van contactpersonen aan te pas. In België wordt er meer gebruik gemaakt van Belga en andere persagentschappen.”

radio 1. Maar ik denk niet dat ik dan al zo ver zou staan als nu.” De Terugkeer In 2010, drie jaar na zijn stage en met zijn diploma als politicoloog op zak, keerde Van Maele terug naar Paramaribo om er tijdens de verkiezingen te werken als politiek verslaggever voor De Ware Tijd. “In Europa is het vrij moeilijk om aan een job te raken als journalist. Toen ik dat aanbod kreeg, dacht ik onmiddellijk: ‘Waarom niet’?” Na de verkiezingen bleef hij plakken. In februari 2013 zal hij drie jaar in Suriname zijn, maar er komt nog zeker geen einde aan zijn avontuur. “Ik heb twee opties in mijn hoofd. Of ik verhuis naar een andere regio, bij voorkeur Brazilië. Of ik blijf in Suriname, maar neem de Caraïbische regio erbij. Er gebeurt daar zoveel waar burgers zelden iets over horen en dat vind ik jammer. Als het die tweede optie wordt, hoop ik ook wat meer te kunnen werken voor Belgische opdrachtgevers, zodat mijn ouders meer merken van mijn journalistieke werk.” Kim Vandenbroucke

volgens mij nog veel nieuwe dingen doen in de journalistiek: je moet gewoon durven. Voor mij was het de beste beslissing ooit. Ik was een jaar in Suriname en kreeg meteen al de kans om te corresponderen voor grote kranten in Nederland en België. Dat zijn kansen die ik anders nooit had gekregen.” Wat er gebeurd zou zijn als hij niet naar Suriname was gegaan, weet Van Maele niet. “Dan had ik waarschijnlijk stage gelopen bij

foto: Iggino Alcide

Pieter Van Maele is goed bezig. Sinds 2011 werkt hij als freelancer in Paramaribo voor onder meer Radio Nederland Wereldomroep, Trouw, Algemeen Dagblad, Het Parool en De Morgen. Als klap op de vuurpijl schreef hij ook nog een boek Bouterse aan de macht, over de nieuwste geschiedenis van Suriname. Maar laten we beginnen bij het begin. In 2007 vertrok Van Maele als stagiair naar Suriname in het kader van zijn opleiding Journalistiek.

na de opleidin

foto: Iggino Alcide

“Je moet gewoon durven”

ding

in kaart

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

Suriname Spanje Finland Nederland Frankrijk Zuid-Afrika Zweden Portugal Nepal Duitsland Verenigd Koninkrijk Turkije Ecuador Canada Zambia Denemarken Noorwegen India Gambia Guatemala Verenigde Staten Hongarije Italië Slovenië

99 95 88 80 78 64 54 48 47 47 45 40 27 24 22 20 19 17 14 14 14 11 11 11

Vietnam Cambodja Senegal Israël Estland Australië Botswana Chili Schotland Tanzania Tsjechië Malawi Rwanda Litouwen Kameroen China Indonesië Mauritius Oeganda Polen 9 8 8 7 7 6 5 5 5 5 5 4 4 4 3 3 3 3 3 3

Zwitserland Aruba Brazilië Guadeloupe Honduras Jamaica Namibië Togo Oostenrijk Argentinië Kenia Maleisië Mali Nicaragua Peru Filipijnen Ierland Letland Slovakije 3 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

8 2

11 5

Waar in de wereld zitten onze studenten? De aantallen en locaties van de voorbije drie jaar op een rijtje.

Hierbij vindt u hun contactgegevens: Griet Van Herck voor Ecuador: Griet.Vanherck@arteveldehs.be Hilde Eeckhout voor Canada: Hilde.Eeckhout@arteveldehs.be Filip Dejonckheere voor Turkije: Filip.Dejonckheere@arteveldehs.be Marc Velghe voor Zuid-Afrika: Marc.Velghe@arteveldehs.be Walter Baeten voor Vietnam: Walter.Baeten@arteveldehs.be

Elke alliantie wordt vertegenwoordigd door een ‘strategische agent’ die voor alle opleidingen en diensten de contacten met de instellingen opvolgt en tevens aanspreekpunt is voor uitbreiding van de samenwerking.

Uit het netwerk van instellingen in landen die geen deel uitmaken van de Europese Unie, koos de hogeschool voor een meer strategische samenwerking met vijf partnerlanden, de ‘strategische allianties’: Ecuador, Canada, Turkije, Zuid-Afrika en Vietnam (en bij uitbreiding Suriname en Cambodja). De keuze voor deze landen vloeide voort uit eerdere samenwerking.

De Arteveldehogeschool geniet van een uitgebreid netwerk van internationale contacten verspreid over zes continenten. Deze samenwerkingpartners (universiteiten, hogescholen, NGO’s, …) werden elk doelbewust gekozen omwille van een zekere complementariteit op het vlak van mobiliteit maar evengoed voor andere domeinen zoals professionalisering, maatschappelijke dienstverlening en onderwijs.

Strategische allianties

10 22 23 24

OPLEIDINGEN 2012 - 2013 BACHELOR BEDRIJFSMANAGEMENT Accountancy - fiscaliteit Financie- en verzekeringswezen Internationaal ondernemen Kmo-management Logistiek management Marketing Rechtspraktijk OFFICEMANAGEMENT Event- en projectmanagement Management assistant Medical management assistant COMMUNICATIEMANAGEMENT JOURNALISTIEK GRAFISCHE EN DIGITALE MEDIA Crossmedia-ontwerp Grafimediabeleid Grafimediatechnologie Multimediaproductie SOCIAAL WERK Maatschappelijke advisering Maatschappelijk werk Personeelswerk Sociaal-cultureel werk Syndicaal werk PEDAGOGIE VAN HET JONGE KIND ONDERWIJS: KLEUTERONDERWIJS ONDERWIJS: LAGER ONDERWIJS ONDERWIJS: SECUNDAIR ONDERWIJS 23 onderwijsvakken - 192 combinaties ERGOTHERAPIE LOGOPEDIE EN AUDIOLOGIE Audiologie Logopedie PODOLOGIE VERPLEEGKUNDE VROEDKUNDE REVALIDATIEWETENSCHAPPEN EN KINESITHERAPIE, I.S.M. UGENT

BACHELOR NA BACHELOR CREATIEVE THERAPIE ONDERWIJS: buitengewoon onderwijs ONDERWIJS: schoolontwikkeling ONDERWIJS: zorgverbreding en remediërend leren oncologische zorg (Nieuw vanaf 2013-2014, onder voorbehoud van goedkeuring)

MASTERs I.S.M. UGENT POSTGRADUATEN EN BIJSCHOLINGEN

arteveldehogeschool.be

INFODAGEN

2013

zaterdag 23 februari zaterdag 20 april zaterdag 29 juni zaterdag 31 augustus