Ιζηορική αναδρομή Xώσιανα νλνκάδνληαλ παιαηόηεξα θαη ε ύπαξμή ηνπ αλάγεηαη πξηλ ην 1884, ε δε ηνπσλπκία ηνπ πξνέξρεηαη κεηά από κεγάιε θαηνιίζζεζε πνπ έγηλε πξηλ πνιιά ρξόληα , όπνπ ην κεγαιύηεξν κέξνο βνύιηαμε , ρώζεθε κέζα ζηε ιάζπε θαη εμαθαλίζηεθε. Αλαθνξά γηα ην ρσξηό θάλεη θαη ν Γεζπόηεο Πεξαθείκ Μελόπνπινο ηνπ Βπδαληίνπ ζην έξγν ηνπ «Γνθίκηνλ Ηζηνξηθόλ πεξί Άξηεο θαη Ξξεβέδεο , Έθδνζεο ελ Αζήλαηο 1884. Ρν ρσξηό ησλ θάησ Οαδνβπδίσλ Σώζηαλα (ιαθώδεο) ε Σώζηαλα πεξηέρνπλ νηθνγελείαο πιένλ ησλ δέθα θαη έλα λαόλ επ’ νλόκαηη ηεο Θεαηόθνπ ηεξνξγνπκέλσλ ελόο ηεξέσο». Ρν 1953 ην ρσξηό καο από Σώζηαλα κεηνλνκάζηεθε ζε Φσηεηλό. Δκπλεπζηήο ηεο λέαο νλνκαζίαο ήηαλ ν ηόηε δάζθαινο ηνπ ρσξηνύ καο ν Γεκήηξεο Θσλ, Κάιιηνο( Κήηζην Κάιιηνο). Ν Γεκήηξηνο Θσλ. Κάιιηνο γελλήζεθε ζην ρσξηό καο ην 1911 θαη δηεηέιεζε δάζθαινο γηα δεθαεπηά ζπλαπηά έηε από ην 1936 έσο ην 1953. Δθηόο όκσο από ηα εθπαηδεπηηθά ηνπ θαζήθνληα ζπκκεηείρε θαη ζηα θνηλά όπνπ θαη εθεί επεηέιεζε ζεκαληηθό έξγν. Όπσο κνπ έιεγε ν ίδηνο , Ξεληάινθνο ή Θαιιηζέα ήηαλ νη δύν νλνκαζίεο πνπ νξακαηίζηεθε αξρηθά. Ξεληάινθνο δηόηη είλαη θηηζκέλν πάλσ ζε πέληε ιόθνπο θαη Θαιιηζέα δηόηη έρεη πνιύ θαιή αιιά θαη καθξηλή ζέα πξνο ηα ηέζζεξα ζεκεία ηνπ νξίδνληα. Θαη νη δύν απηέο νλνκαζίεο έξρνληαη ζε ζπλδπαζκό κε ηε γεσγξαθηθή ζέζε αιιά θαη ζε αξκνλία κε ηε θύζε. Ξξάγκαηη όπνπ θαη αλ ζηαζείο , όπνπ θαη αλ αγλαληέςεηο πξνο ηα βνξεηναλαηνιηθά αληηθξύδεηο ςειά βνπλά , πξνο ηα λόηηα ηνλ θάκπν ηεο Άξηαο θαη όιε ηε ζάιαζζα ηνπ Ακβξαθηθνύ κέρξη πέξα ζηελ Ξξέβεδα. Ν θαηαγάιαλνο νπξαλόο , ην πξάζηλν αιιά θαη πιήζνο άιιεο πνηθίιεο κνξθνινγίεο ηνπ εδάθνπο κε ηνπο ιόγγνπο θαη ηα ιαγθάδηα , ηνπο θαηαπξάζηλνπο ιόθνπο όπνπ εθεί ελώλνληαη ηα ρξώκαηα ηεο θύζεο ζπλζέηνπλ έλα γξαθηθό ηνπίν απαξάκηιινπ θάιινπο θαη νκνξθηάο. Κηα κέξα ν Γεκήηξηνο Θσλ. Κάιιηνο θαηεβαίλνληαο γηα ην Θνκπόηη θνληνζηάζεθε γηα ιίγν ζηελ θνξπθνγξακκή ηεο Θνύιηαο θαη αγλάληεςε γύξσ ηνπ. Δθείλε ε κέξα ήηαλ ειηόινπζηε. Θνίηαμε θαη πξνο ηνλ νπξαλό θαη είδε ηνλ ήιην κε ηηο αθηίλεο ηνπ λα ινύδνπλ όιε ηελ πεξηνρή καο. Δθεί εκπλεύζηεθε κηα Ρξίηε νλνκαζία: Φσηεηλό , γηαηί θσηίδεηαη παληνύ θαη όιε ηελ εκέξα αιιά ην ζπλέδεζε θαη κε ηε ζθέςε ησλ αλζξώπσλ ηνπ ρσξηνύ πνπ ήζειε λα είλαη πάληα θσηεηλή , όπσο κνπ έιεγε. Έηζη πξνζδηνξίζηεθε ηόηε ε λέα νλνκαζία ηνπ ρσξηνύ καο. Ξξάγκαηη θαη ηα ηξία λέα νλόκαηα ήηαλ πνιύ σξαία αιιά ηειηθά ππεξίζρπζε ε ζεκεξηλή νλνκαζία Φσηεηλό , ε νπνία θαζηεξώζεθε. ( Από το βιβλίο τοσ Θεουάνη Χαρ. Μάλλιοσ « Φωτεινό Άρτας ένα τωριό της Ηπείροσ μέσα στην αντάρα της κατοτής» )
Ξσο πξνήιζε ην όλνκα «Φσηεηλό» «…Ρν ρσξηό καο παιηά ιεγόηαλ «Χώσιανα». Ζξζε όκσο κηα δηαηαγή ε νπνία έιεγε λα κεηελνκαζζεί ην ρσξηό καο θαη ζε δηάζηεκα νιίγν θαη λα ιάβεη λέν όλνκα. Ρόηε ν δάζθαινο ηνπ ρσξηνύ, Γεκήηξηνο Κάιιηνο, είπε λα ην νλνκάζνπκε Ξεληάινθν. Δγώ ηνπ είπα «Ιακπεξό» πνπ ηνπ ηαίξηαδε θαη εθείλνο έγξαςε «Φωτεινό». Από ηο βιβλίο ηου Μάρκου Γ. Καζζελούρη «Η ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΟΥ»
Το Φωτεινό, λεγόταν παλιότερα Χώσιανα ή Χώσανα. Αποσπάσθηκε από την Κοινότητα Πέτρα και αποτέλεσε τωριστή Κοινότητα με το Διάταγμα 10-8-1947/ΦΕΚ 186, 1947. Κεηνλνκάζηεθε ζε Φσηεηλό ην κε ην Γηάηαγκα 23 Ηνπιίνπ 1953/ΦΔΘ 195 ηνπ 1953. Ξαξόιν πνύ έρνπλ πεξάζεη από ηόηε πνιιά ρξόληα, νη πεξηζζόηεξνη Αξηηλνί ην γλσξίδνπλ κε ην παιηό ηνπ όλνκα. Νη Αξηηλνί κάιηζηα πνύ δηακέλνπλ ζε άιινπο λνκνύο δελ ην γλσξίδνπλ θαζόινπ κε ηελ νλνκαζία ηνπ. Ζ λέα νλνκαζία ηνπ ππνδειώλεη, όπσο είλαη επλόεην, ηνπνζεζία πνύ θσηίδεη. Ρνπνζεζία πνύ θαίλεηαη θαζαξά από καθξηλέο απνζηάζεηο. Ν δάζθαινο, Γεκήηξηνο Κάιιηνο, καδί θαη κε άιινπο παξάγνληεο ηνπ ρσξηνύ είραλ απνθαζίζεη λα πξνηείλνπλ ζην αξκόδην πνπξγείν λα νλνκαζηεί Θαιιηζέα, επεηδή πξνζθέξεη ππέξνρε ζέα νη δηάθνξεο ηνπνζεζίεο ηνπ. Δγθαηέιεηςαλ όκσο ηε ζθέςε απηή, επεηδή ε νλνκαζία ηνπ ππήξρε θαη ζε άιινπο λνκνύο, ρσξηά κε ην απηό όλνκα. Θαη ην όλνκα όκσο Φσηεηλό πνύ δηάιεμαλ, δελ κπνξνύκε λα πνύκε όηη έπεζαλ έμσ ζηελ εθινγή ηνπο. Ξξόθεηηαη γηα όλνκα πνύ ηνπ ηαηξηάδεη απόιπηα αλ ιάβνπκε ππόςε ηελ ηνπνζεζία ηνπ. Γηα ηελ πξνέιεπζε ηνπ νλόκαηνο Σώζηαλα, πνύ είρε παιηά θαη αζθαιώο από ηελ επνρή ηεο ηδξύζεώο ηνπ, πνιιά έιεγαλ θαη πίζηεπαλ νη παιηόηεξνη θάηνηθνί ηνπ. Κεξηθνί γέξνη έιεγαλ όηη ε νλνκαζία ηνπ απηή πξνέξρεηαη από ηε ιέμε «ρώζηκν», ηελ νπνία ζπζρέηηδαλ κε ηελ εμήο παξάδνζε: Θάπνηε (ε επνρή δελ αλαθέξεηαη) ήξζαλ ζην ρσξηό Ρνύξθνη ή πεηξαηέο (νύηε θαη απηό δηεπθξηλίδεη ε παξάδνζε) θαη ζθόησζαλ όινπο ηνπο θαηνίθνπο ηνπ. Από κία νηθνγέλεηα όκσο, πνύ θαηνηθνύζε ηόηε ζε κία θαιύβα ζηε βόξεηα παξπθή ηνπ ρσξηνύ (πξνο ηνλ Άγην Ληθόιαν, όπσο έιεγαλ) γιίησζαλ από ηελ ζθαγή, δύν άηνκα. Κία θόξε κε ηελ γξηά κάλα ηεο ή ίζσο ηε γηαγηά ηεο, (δελ ζπκάηαη ν Ιάκπξνο Θαζζεινύξεο θαιά ηελ παξάδνζε) γιίησζαλ γηαηί είραλ ινπθάμεη ζε κία άθξε ηεο θαιύβαο, θαη είραλ πέζεη πάλσ ηνπο θαη ηηο ζθέπαζαλ ηα πηώκαηα ησλ άιισλ κειώλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο. Δίραλ κείλεη θάησ από ηνπο ζθνησκέλνπο «ρσκέλεο» δειαδή, (όπσο ιέεη ε παξάδνζε) κέρξη πνύ έθπγαλ νη επηδξνκείο. Κεηά ηελ εξήκσζε ηνπ ρσξηνύ ε θόξε απηή παληξεύηεθε ζε έλα ρσξηό ηνπ θάκπνπ. Αξγόηεξα ήξζε θαη εγθαηαζηάζεθε κόληκα ζην παηξηθό ηεο ζπίηη. Θαηά ηελ παξάδνζε, από απνγόλνπο απηήο ηεο θνπέιαο μαλαπηάζηεθε θαη ην ρσξηό. Ξξόθεηηαη αλακθηζβήηεηα γηα παξάδνζε θαληαζηηθή. Δίλαη άιισζηε θαη θαλεξό όηη ηα αλαθεξόκελά ηεο νύηε βάζε νύηε θαη αιεζνθάλεηα παξνπζηάδνπλ. Ν Κεηξνπνιίηεο ηεο Άξηαο θαηά ηελ ηειεπηαία πεξίνδν ηεο ηνπξθνθξαηίαο, Πεξαθείκ Μελόπνπινο, γξάθεη ζην βηβιίν ηνπ: «Γνθίκηνλ πεξί Άξηεο», πνύ εμέδσζε ην 1884 (ηξία ρξόληα κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο πεξηνρήο) όηη ε ιέμε «Σώζηαλα» είλαη αιβαληθήο πξνειεύζεσο θαη ππνδειώλεη «ιαθθώδε πεξηνρή». Πρεηηθή όκσο έξεπλα πνύ έθαλε ν Ιάκπξνο Θαζζεινύξεο από πεξηέξγεηα θαη κόλν απέδεημε όηη θαη απηό δελ είλαη αιήζεηα. Ν αιβαλνκαζήο ηεο ππεξεζίαο κεηαθξάζεσλ ηνπ πνπξγείνπ Δμσηεξηθώλ θαη ηνπ θππνπξγείνπ Ρύπνπ, Θεκηζηνθιήο Ξαπαδήκαο, ζηνλ νπνίν απνηάζεθε, ηνλ βεβαίσζε όηη ηέηνηα ιέμε δελ ππάξρεη ζηελ Αιβαληθή γιώζζα. Θαη πξάγκαηη ζε θαλέλα αιβαληθό ιεμηθό δελ αλαθέξεηαη ηέηνηα ιέμε νύηε θαη ζε ηνύξθηθν, όπσο ηνλ βεβαίσζαλ θαη ζηε δηεύζπλζε ηύπνπ ηεο Ρνπξθηθήο Ξξεζβείαο ησλ Αζελώλ. Δπνκέλσο, δελ ππάξρεη ακθηβνιία γηα ην όηη ε πιεξνθνξία ηνπ κεηξνπνιίηε ήηαλ ιαλζαζκέλε. Παλ απόδεημε γη΄απηό, αλαθέξεη θαη ηνύηα. Ν ιάθθνο, ιέγεηαη ζηελ αιβαληθή «γθξόπ» θαη ν
ιαθθώδεο ηόπνο «γθξνπζίξ». Πηελ ηνπξθηθή ν ιάθθνο ιέγεηαη «ηδνπθνύξ» θαη ε ιαθθώδεο πεξηνρή, «ηδνπθνπξινύ κπνιγθέ». Όπσο απνδεηθλύεηαη, θακηά ζρέζε δελ έρνπλ απηέο κε ηε ιέμε «Σώζηαλα». Φαίλεηαη ινηπόλ όηη ν αείκλεζηνο κεηξνπνιίηεο πίζηεςε ηελ πιεξνθνξία ρσξίο λα βάιεη ζην λνπ ηνπ ηελ πηζαλόηεηα κήπσο απηή δελ αιεζεύεη. Κεξηθνί επίζεο ιέλε όηη ην όλνκα Σώζηαλα, πξνέξρεηαη από ηε ιέμε «Σσζηά». Ιέλε όκσο όηη είλαη ηνπξθηθήο πξνειεύζεσο θαη ππνδειώλεη ηνπνζεζία θαηάιιειε γηα ελέδξα. Γηα θαξηέξη, όπσο ιέλε. Ρν όηη πξνέξρεηαη από ηε ιέμε «ρσζηά», είλαη αιήζεηα. Γελ είλαη όκσο απηή ηνπξθηθή, όπσο πηζηεύεηαη, είλαη ειιεληθόηαηε θαη πξνέξρεηαη από ηε ιέμε «ρώζηο». (Κπνξνύκε λα δνύκε, αλ αλαηξέμνπκε ζηα ιεμηθά «Ξξσίαο» θαη «Ζιίνπ»). Σώζηο, θαηάρσζεο, επίρσζηο θ.ι.π. Αληί ηνπ «ρώζηο», επηθξάηεζε ζηε δεκνηηθή ε ιέμε «ρσζηά», κε ηελ νπνία ελλννύλε ην-πνζεζία θαηάιιειε γηα ελέδξα. Ξεξηζζόηεξεο δηεπθξηλίζεηο γηα ην όηη ε παιηά νλνκαζία ηνπ ρσξηνύ πξνέξρεηαη από ηε ιέμε ρσζηά», δε ρξεηάδνληαη. Ρν καξηπξεί άιισζηε απηό θαη ε εδαθηθή κνξθνινγία ηεο πεξηθέξεηαο πνύ πξνζθέξεηαη ζαπκάζηα γηα ελέδξα. Ξαιηόηεξα κάιηζηα πνύ ήηαλ θαη ππθλνδαζσκέλε, πξνζθεξόηαλ πνιύ πην, θαιύηεξα γηα ην ζθνπό απηό. Ξόηε αθξηβώο νηθίζηεθε ην ρσξηό δε γλώξηδε. Ξαξάδνζε επίζεο πνύ λα καο ιέεη θάηη γη΄απηό δελ ππάξρεη. Ν Κεηξνπνιίηεο Πεξαθείκ πάλησο, γξάθεη ζην «Γνθίκηνλ πεξί Άξηεο» όηη ην 1884, αξηζκνύζε άλσ ησλ 10 νηθνγελεηώλ. Ν Ξαλαγηώηεο Αξαβαληηλόο επίζεο, αλαθέξεη ζηε «Σξνλνγξαθία ηεο Ζπείξνπ» όηη ην 1856, αξηζκνύζε δεθαπέληε νηθνγέλεηεο. Κε βάζε ηηο δύν απηέο έγγξαθεο πιεξνθνξίεο (ηνπ Πεξαθείκ θαη Αξαβαληηλνύ) θαη κεηξώληαο ηηο γλσζηέο γελεέο ηεο θάξαο ησλ Θαζεινπξαίσλ, πνύ είλαη ε κεγαιύηεξε ζην Φσηεηλό θαη πνύ πηζηεύεηαη όηη απηή εγθαηαζηάζε-θε εδώ πξώηα, πίζηεπε όηη ην ρσξηό έρεη ειηθία 200 πεξίπνπ ρξόλσλ. Δίρε αλαθαιύςεη κία έγγξαθε καξηπξία γηα ην Φσηεηλό, πνύ όπσο νκνινγεί όηη ηνλ είρε εθπιήμεη. Αλαθέξεηαη απηή ζην βηβιίν «Ρν Βνπιγαξέιη ησλ Ρδνπκέξθσλ», πνύ εμέδσζε ην 1977 ν γπκλαζηάξρεο Θώζηαο Ξαηξνληθνιόο. Ν ζπγγξαθέαο παίξλνληαο ζηνηρεία από έξεπλα, ηνπ θαζεγεηή Θσλζηαληίλνπ Κέξηδηνπ, ε νπνία δεκνζηεύηεθε κε ζπλέρεηεο θαη κε ηίηιν: «Ζ Άξηα ζηα αξρεία ηεο Βελεηίαο», ζην πεξηνδηθό «Πθνπθάο» ηεο Άξηαο θαη ζηα ηεύρε ηνπ 1955-1956, γξάθεη. Γηα πνιύ θαηξό, ε θπξηαξρία ησλ Ρνύξθσλ ζηε πεξηνρή ηνπ λνκνύ, παξ΄όιν πνύ ηα ρσξηά πιήξσλαλ ηε δεθάηε, θαίλεηαη πώο ζηάζεθε πνιύ ραιαξή, αθνύ ζηα 1696 ην Βνπξγαξέιη κε ηα άιια ρσξηά ησλ Ρδνπκέξθσλ, ηνπ Οαδνβπδίνπ θαη ηεο Άξηαο, έγηλαλ «εζεινπζίσο» (κε ηε ζέιεζή ηνπο) ππνηειή ζην Θξάηνο ησλ Δλεηώλ κε ηελ ππνρξέσζε λα πιεξώλνπλ νξηζκέλν ρξεκαηηθό πνζόλ, γηα λα πξνζηαηεύνληαη από ηηο ιεειαζίεο, ηνπο θόλνπο, ηηο επηδξνκέο, ηηο αηρκαισζίεο θαη άιια θαθά πνύ πάζαηλαλ από ηνπο πεηξαηέο (ηνπο θνπξζάξνπο). Απηό δε είρε γίλεη κε ηε ζπγθαηάζεζε ηεο ηνπξθηθήο δηνηθήζεσο, επεηδή δελ κπνξνύζε λα πξνζηαηέςεη ηνπο θαηνίθνπο από ηνπο πεηξαηέο. Γελ είραλ θαίλεηαη ηηο απαηηνύκελεο δπλάκεηο. Απηόο ήηαλ θαη ν ιόγνο πνπ νη πξόθξηηνη ηεο Άξηαο είραλ δεηήζεη ηελ πξνζηαζία ηεο Δλεηηθήο Γεκνθξαηίαο, κε ηελ ππνρξέσζε λα πιεξώλνπλ ζε απηή θόξν. Ζ παξάθιεζή ηνπο (ε πξόηαζή ηνπο κάιινλ) έγηλε από ηνπο Δλεηνύο δεθηή. Λα θαη ε ζρεηηθή απόθαζε: – «Ζκείο, Αιντζηνο Φόζθαξη δηα ηελ Γαιελόηαηε Γεκνθξαηία ηεο Βελεηίαο, έθηαθηνο πξνβιεπηήο Αγίαο Καύξαο (Ιεπθάδαο), πηζηνπνηνύκε όηη ηα θάησζη αλαθεξόκελα ρσξία θαηέζηεζαλ εζεινπζίσο θόξνπ ππνηειή κε εηήζηα εηζθνξά σο εμήο: Ρκήκα Οαδνβπδίνπ-Ρδνπκέξθσλ».
Πηε ζπλέρεηα αλαθέξεη ε απόθαζε ηα ρσξηά ηνπ Οαδνβπδίνπ θαη ησλ Ρδνπκέξθσλ θαη ην θόξν πνύ πιήξσλε ην θαζέλα ζε ξεάιηα (ηζπαληθά λνκίζκαηα). Αλάκεζα ζε απηά αλαθέξεηαη θαη ην Φσηεηλό κε ην όλνκα Σώζηαλα πνύ έθεξε ηόηε θαη ην νπνίν ζύκθσλα κε ηελ απόθαζε πιήξσλε 5 ξεάιηα ην ρξόλν. «Ζ ηδηόκνξθε απηή ππνηέιεηα (ζπλερίδεη ν ζπγγξαθέαο) δελ πξέπεη λα δηαηεξήζεθε, όηαλ έγηλαλ ηα Αξκαηνιίθηα. Ζ ηνπξθηθή όκσο θπξηαξρία δηαηεξήζεθε ραιαξή σο ηα ρξόληα ηνπΑιί-Ξαζά». Ζ απόθαζε ησλ ρσξηώλ ηνπ Οαδνβπδίνπ, ησλ Ρδνπκέξθσλ θαη όισλ ηνπ λνκνύ λα πιεξώζνπλ ζηνπο Δλεηνύο επί πιένλ από ηε δεθάηε πνύ πιήξσλαλ ζηνπο Ρνύξθνπο θαη κάιηζηα κε ηε ζέιεζή ηνπο, καξηπξεί όηη ππέθεξαλ αθάληαζηα από ηνπο πεηξαηέο. Καξηπξεί επίζεο όηη νη θνπξζάξνη, θάζε θνξά πνύ έθαλαλ επηδξνκή ζην λνκό δελ αξθνύληαλ ζηηο ιεειαζίεο πνύ έθαλαλ ζηα θακπνρώξηα, πνύ ήηαλ θαη πεξηζζόηεξν παξαγσγηθά, άιια έθηαλαλ κέρξη θαη ηα ρσξηά ησλ Ρδνπκέξθσλ. Γηα ην Φσηεηλό ηώξα, ε καξηπξία απηή πνύ πξνέξρεηαη από ηα αξρεία ηεο Βελεηίαο, απνδεηθλύεη όηη ήηαλ ρσξηό ηόηε κε αξθεηέο νηθνγέλεηεο. Ξόζεο βέβαηα, δελ κπνξνύκε λα ππνινγίζνπκε. Από ηνλ αξηζκό όκσο ησλ ξεαιίσλ πνύ πιήξσλε θάζε ρξόλν, κπνξνύκε λα ζπκπεξάλνπκε όηη ήηαλ ρσξηό κεγαιύηεξν κάιηζηα από άιια, όπσο από ην Θιεηζηό π.ρ. πνύ πιήξσλε 4 ξεάιηα, ην Επγό θαη ην Θιεηδί πνύ πιήξσλαλ από 3 ξεάιηα θαη δηάθνξα άιια. Ρν ίδην πνζόλ κε ην Φσηεηλό πιήξσλε ηόηε θαη ε Άλσ Ξέηξα. Ζ Κεγάξρε δε καδί κε ηηο Πειάδεο πιήξσλαλ 15 θαη ην Θνκπόηη 25. Ν θόξνο ινηπόλ απηόο, καο επηηξέπεη λα πνύκε όηη ην Φσηεηλό αξηζκνύζε ηόηε αξθεηέο νηθνγέλεηεο, νη νπνίεο γηα λα απνθαζίζνπλ λα ηνλ πιεξώλνπλ θάζε ρξόλν, είραλ αζθαιώο δεκηνπξγεκέλα λνηθνθπξηά, πνύ έπξεπε λα ηα πξνζηαηέςνπλ από ηνπο πεηξαηέο. Απηά όια ινηπόλ, καο επηηξέπνπλ αθόκα λα ζπκπεξάλνπκε βάζηκα θηόιαο θαη ην ζπνπδαηόηεξν γηα ηελ πεξίπησζε πνύ εμεηάδνπκε εδώ. Όηη ε νίθεζε δειαδή ηνπ ρσξηνύ έγηλε πνιιά ρξόληα πξηλ από ην 1696. Θαηά ζπλέπεηα, ε ειηθία ηνπ Φσηεηλνύ δελ είλαη δηαθόζηα ρξόληα πνύ ππνινγίδαλε, αιιά πνιύ κεγαιύηεξε. Θαηά ηελ γλώκε ηνπ (Ιάκπξνπ Θαζζεινύξη), ππεξβαίλεη απηή θαηά πνιύ θαη ηα ηεηξαθόζηα ρξόληα. Ίζσο θαη ηα πεληαθόζηα θαη παξαπάλσ. Ρν ζηεξίδεη απηό θαη ζε δύν άιινπο ιόγνπο. Πην όηη ε πεξηθέξεηα ηνπ ρσξηνύ ζε ζύγθξηζε κε ησλ άιισλ ρσξηώλ ηνπ Θάησ Οαδνβπδίνπ είλαη πεξηζζόηεξε νκαιή. Παλ ηέηνηα δε ζα ηελ πξνηηκνύζαλ νπσζδήπνηε ηόηε γηα θαηνίθεζε, επεηδή πξνζθέξεηαη θαιύηεξα γηα γεσξγηθή εθκεηάιιεπζε θαη αλάπηπμε ηεο θηελνηξνθίαο. Ν άιινο ιόγνο είλαη ην πςόκεηξν ηεο πεξηθέξεηάο ηνπ, πνύ επέηξεπε ζηνπο θηελνηξόθνπο λα κελ κεηαθηλνύληαη ζε ρεηκαδηά ην ρεηκώλα. Νη δύν απηνί ιόγνη ζε ζπλδπαζκό κε ηε καξηπξία πνύ έρνπκε από ηα αξρεία ηεο Βελεηίαο επηηξέπνπλ λα ζπκπεξάλνπκε βάζηκα όηη ε ειηθία ηνπ ρσξηνύ μεπεξλάεη θαηά πνιύ ηα ηεηξαθόζηα ρξόληα. Κεξηθνί βέβαηα ζα αλαξσηεζνύλ γηαηί ην 1856 είρε 15 κόλν νηθνγέλεηεο αθνύ είρε ηόζνπο αηώλεο δσή. Ζ απάληεζε ζην εξώηεκα απηό είλαη απιή. Γελ κπνξνύζε λα κεγαιώζεη, γηαηί ηόηε ππήξρε κεγάιε ζλεζηκόηεηα. Ζ ηαηξηθή ήηαλ αλύπαξθηε θαη νη δηάθνξεο αξξώζηηεο ζέξηδαλ ηνλ θόζκν. Παλ παξάδεηγκα, αλαθέξεη εδώ ν Ιάκπξνο Θαζεινύξεο από ηνλ «Ρνπξηζηηθό ΝδεγόΆξηεο», ηνπ Κηράιε Ξεξάλζε, κεξηθέο από ηηο ζπκθνξέο πνύ έπιεμαλ θαηά θαηξνύο ηελ Άξηα θαη αζθαιώο θαη ηε γύξσ θνληηλή πεξηνρή ηεο. Ρν 1374 ελέζθεςε ζαλαηεθόξνο ινηκόο. Ρν 1622 παλνύθια κε κεγάιεο δηαζηάζεηο. Δπίζεο ην 1764 κέγαο ινηκόο πνύ δηήξθεζε ηξία ρξόληα. Δίρε ζεξίζεη ηόηε κέζα ζηελ Άξηα ρηιηάδεο, από ηνπο νπνίνπο νη πεξηζζόηεξνη Νζσκαλνί. Πηηο 2 Καΐνπ ην 1816 άιιε θνβεξή επηδεκία παλνύθιαο, πνύ θξάηεζε 14 κήλεο.