شوكران - العدد الثامن والخمسون - الخوف

‫‪ /‬به نام خدا ‪/‬‬

‫‪/////////////////////////////////////////////////////////////////////////‬‬ ‫‪/‬شوکران ‪ /‬فصلنامه ادبی ‪ /‬شماره پنجاه و هشتم ‪ /‬سال بیستم ‪ /‬زمستان ‪/ ۱۴۰۰‬‬ ‫‪/‬صاحب‌امتیاز‪ ،‬مدیر و سردبیر‪ :‬پونه ندایی ‪ /‬طراح نامواره و جلد‪ :‬ساعد مشکی ‪/‬‬ ‫‪/‬مدیر مالی‪ :‬پروانه دباغی ‪ /‬تلفکس‪ / ۷۷۸۹۲۹۵۲ :‬نشانی‪ :‬تهران – صندوق پستی ‪/۱۶۷۶۵-۳۴۹۶‬‬ ‫‪/‬ایمیل‪ / shokaranliterarymagazine@gmail.com :‬اینستاگرام‪/@shokaranmagazine :‬‬ ‫‪/‬چاپ و صحافی‪ :‬پردیس دانش‪/‬‬ ‫‪/SHOKARAN / Literary Magazine Quarterly / No. 58, Winter 2022 /‬‬ ‫‪/ President and Editor-in-chief: Pooneh Nedai / Cover Design: Saed Meshki /‬‬ ‫‪/ Tel & Fax: 021-77892952 P. O. Box: 16765-3496, Tehran, IRAN /‬‬ ‫‪/////////////////////////////////////////////////////////////////////////‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ //////‬مینی‌مالیسم ‪//////‬‬ ‫من یک انباردار بزرگ بودم‪ /‬سرمقاله ‪ /‬پونه ندایی ‪۴ /‬‬ ‫خانه‌تکانی زندگی ‪ /‬مارگارتا مگنوسون‪ /‬ترجمه شبنم سمیعیان ‪۶ /‬‬ ‫خداحافظی با اضافه‌ها ‪ /‬نگاهی به یک کتاب ‪۱۰ /‬‬ ‫وابی سابی جهان رمزآلور مینی‌مالیسم ‪ /‬نگاهی به دو کتاب ‪۱۲ /‬‬

‫‪ //////‬ترس ‪//////‬‬ ‫‪ /‬ترس و هراس در شعر فارسی‪ /‬کامیار عابدی ‪18 /‬‬ ‫‪ /‬تاریخ مدرن جهان‪ :‬رزرو جا در ردیف اول‪ /‬دکتر یونس شکرخواه ‪28 /‬‬ ‫‪ /‬پیدایش خوف در هستی‪ /‬بهاره رضایی ‪30 /‬‬ ‫‪ /‬من می‌ترسم پس هستم‪ /‬مائده مرتضوی ‪33/‬‬ ‫‪ /‬نکوهش و وحشت از پرواز‪ /‬صالح تسبیحی ‪36 /‬‬ ‫‪ /‬مواجهه با ترس در روش‌های تزکیه نفس‪ /‬هادی فیروزی ‪40 /‬‬ ‫‪ /‬تو می‌گویی ترس‪ /‬پرستو رجایی ‪42 /‬‬ ‫‪ /‬ترس‌ها می‌مانند‪ /‬ابراهیم اصالنی ‪44 /‬‬ ‫‪ /‬آنچه من از ترس می‌دانم‪ /‬مهدیار جمشیدی ‪46 /‬‬ ‫‪ /‬شعر‪ /‬محمد صالح عالء‪ ،‬شمس لنگرودی‪ ،‬صفورا نیری‪ ،‬شهرام کریمی ‪/‬‬ ‫هایده حسین‌زاده‪‌،‬اریش فرید (ترجمه علی عبداللهی)‪ ‌،‬اشرف ابوالیزید‪ ،‬یونگ وون هان ‪۴۸ /‬‬ ‫‪ /‬داستان‪ /‬دکتر مرتضی مجدفر‪ ‌،‬نگار تقی‌زاده‪ ،‬دکتر امید کیا‪ ،‬علیرضا ذیحق ‪۵۸ /‬‬ ‫‪/‬گفت‌وگوها‪ /‬مواجهه پاندمیک روزنامه‌نگاران جهان‪ /‬گنجیت سارا‪ ،‬لی سانگ کی‬ ‫نصیر ایجاز‪ ،‬حبیب التومی‪ ،‬ادی سوپراپتو‪ ،‬کاتی لن ‪۷۴ /‬‬ ‫‪ /‬گزین‌گویه‌ها ‪۸۰ /‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ /‬شوکران‬

‫‪ /‬مینی‌مالیسم ‪/‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪3‬‬

‫من یک انباردار بزرگ بودم‪ /‬سرمقاله ‪////////////////// /‬‬

‫رهایــی از اشــیاء‪ ،‬فکرهــا‪ ،‬چرخه‌هــا و بســیاری از بارهایــی کــه در زندگــی بشــری و زمینــی بــر‬ ‫آدمــی تحمیــل شــده کار آســانی نیســت‪ .‬در هنــگام تولــد ماییــم و تنمــان کــه بــه دنیــا می‌آییــم‬ ‫و هنــگام رفتــن حتــی ازیــن ســبکتریم فقــط تنیــم کــه بــر خــاک می‌مانــد‪.‬‬ ‫هیــچ یــک از اشــیا و عنوان‌هایــی کــه در طــول زندگــی بــا خــود داریــم را نــه بــه ایــن دنیــا‬ ‫آورده‌ایــم و نــه می‌توانیــم ببریــم‪ .‬وســایل اضافــه‪ ،‬هویــت و دارایی‌هــای اکتســابی چنــان بــا مــا‬ ‫و بــر دوش مــا هســتند کــه گویــی بخشــی از وجــود مــا بــه حســاب می‌آینــد‪.‬‬ ‫در فرهنــگ کهــن ایرانــی کــه زندگــی هنــوز ســاده‌تر بــود و انســان بــا انســان و بــا هســتی ارتبــاط‬ ‫حقیقــی داشــت‪ ،‬زیســتن بــا وســایل و متعلقــات در حــد نیــاز تعر یــف شــده بــود‪ .‬شــاید در‬ ‫مرفه‌تریــن خان ‌ههــا هــم وجــود وســایل خانــه بــه انــدازه نیــاز قابــل تعر یــف بــود‪ .‬به‌تدر یــج زندگــی‬ ‫ماشــینی و مصرفــی بــرای آدمــی تبدیــل بــه بخــش اصلــی هو یــت زیســتی شــد‪.‬‬ ‫عطــش بــرای بیشــتر خواســتن موجــب پیشــرفت اســت امــا گاهــی وارد مــرز ناآرامــی و‬ ‫انباشــتگی می‌شــود‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫مــن یــک انبــاردار بــزرگ بــودم! از دفتــر مشــق بچگیــم تــا وســایل خــرد و درشــتی که هر کدام‬ ‫حامــل بــار خاطــره‌ای بــود در خانــه و دفتــر و انبارهــا داشــتم‪ .‬در انبــار ذهــن کــه اگــر بنویســم بــه‬ ‫درازا می‌کشــد‪ .‬از خاطــره تلــخ تماشــای تصاحــب عروس ـک‌هایم در کودکــی تــا ســرقت‌های‬ ‫ریــز و درشــت فکــر و حــس و وســیله‌های شــخصی‌ام در بزرگســالی را هــم در انبــار ذهــن‬ ‫داشــتم‪ .‬تنهــا عاملــی کــه مــرا بــه حرکــت درآورد حــس خفگــی ناشــی از انباشــتگی‌ها بــود‪.‬‬ ‫نقط ـه‌ جــوش آدمــی چنــد درجــه می‌توانــد باشــد؟ وقتــی وســایل‪ ،‬ارتباطــات‪ ،‬فکرهــا و خــود‬ ‫آدم دســت و پاگیــر می‌شــود‪.‬‬ ‫در انبارهــای فیزیکــی و ذهنــی‌ام را بــاز کــردم و همین‌قــدر بنویســم‬ ‫بــه هــر حــال روزی ِ‬ ‫‪4‬‬

‫‪ /‬شوکران‬

‫ـات انباشــته ده ســال و رهایــی از وســایل اضافــه یــک ســال‬ ‫کــه رهایــی از فکرهــا و ارتباطـ ِ‬ ‫برایــم طــول کشــید‪ .‬اگــر شــما هــم دســت بــه رهایــی زده باشــید می‌دانیــد کــه رهــا کــردن‬ ‫ً‬ ‫زمــان می‌بــرد‪ .‬مثــا تعییــن تکلیــف وســایل قدیمــی کــه بــار خاطره‌هــا را بــا خــود دارنــد آســان‬ ‫نیســت‪ .‬دور انداختــن‪ ،‬حــراج یــا بخشــیدن وســایلی کــه ســال‌ها بــا مــا بوده‌انــد تصمیــم جدی‬ ‫می‌خواهــد‪ .‬همچنیــن رهایــی از چرخه‌هــای فکــری کــه آدمــی ســال‌ها بــا آن‌هــا زندگــی کــرده‬ ‫و بــر اســاس آن ایده‌هــا کار کــرده‪ ،‬شــهامت می‌خواهــد‪.‬‬ ‫مــا در دوره‌ای از زندگی‌مــان بیشــتر در پــی بــه دســت آوردن و جمــع کــردن هســتیم‪.‬‬ ‫بــه دســت آوردن مالکیــت بــر خــاک‪ ،‬اشــیاء و ســیطره بــر جهــان اطرافمــان‪ .‬ایــن بخشــی‬ ‫از نرم‌افــزار وجــود ماســت‪ ،‬امــا در جهــان مصرفــی دیــر بــه خــود می‌آییــم تــا بدانیــم در ازای‬ ‫ـب مالکیــت چقــدر بردگــی کرده‌ایــم یــا دریــن راه از روی خودمــان و دیگــران رد شــده‌ایم!‬ ‫کسـ ِ‬

‫مقصــودم از ایــن نوشــته دعــوت بــه نــداری و ساده‌زیســتی نیســت بلکــه دعوتــم بــه رهایــی از‬ ‫بــار انباشــتگی و کشــف نیــاز حقیقــی انســان ا‌ســت‪ .‬بــه هــر حــال دنیــای ســرمایه‌داری مــا را‬ ‫فراگرفتــه و مــرز رهــا کردن‌هــا بــرای هــر فــردی در هــر موقعیــت مکانــی و فرهنگــی تفــاوت دارد‪.‬‬

‫نهــا در برابــر‬ ‫وقتــی بــا نگــرش مینی‌مالیس ـت‌های دنیــا آشــنا شــدم‪ ،‬جهانــم تغییــر کــرد‪ .‬آ ‌‬ ‫نهــا مــردم را بــه‬ ‫نظــام ســرمایه‌داری واکنشــی طبیعــی و انســان‌مدارانه از خــود نشــان داده‌انــد‪ .‬آ ‌‬ ‫داشــتن وســایل کمتــر و تجربــه بیشــتر زندگــی دعــوت می‌کننــد‪ .‬همــه بــر ایــن باورنــد کــه ا گــر‬ ‫نهــای بیهــوده نداشــته باشــد و در محاصــره وســایل‬ ‫انســان بــرده اشــیا نباشــد نیــاز بــه خر یــد کرد ‌‬ ‫اضافــه نباشــد آن وقــت فرصــت می‌یابــد تــا بــرای خــودش و عزیزانــش بیشــتر وقــت بگــذارد و‬ ‫زندگــی را بیشــتر و بهتــر لمــس کنــد و حتــی اســتعداد و عالقــه واقعــی خــودش را کشــف کنــد‪.‬‬ ‫برخــی مینیمالیســت‌های ســخت‌گیر هــم هســتند کــه مــردم را بــه اســتفاده کمتــر از‬ ‫پالســتیک دعــوت می‌کننــد و بــا نمایــش زندگــی روزانـ ٔـه خــود بــه مــردم نشــان می‌دهنــد کــه‬ ‫می‌تــوان در ایــن دنیــای مصرفــی و پرهیاهــو‪ ،‬تولیــد زبالــه را بــه صفــر (‪ )zero waste‬رســاند‪.‬‬ ‫در صفحه‌هــای بعــدی و حتــی شــماره‌های بعــدی شــوکران‪ ،‬مطالبــی مشــخص‌تر در اینبــاره‬ ‫می‌آیــد‪.‬‬ ‫بخــش دوم نشــریه را پرونــده مفصلــی بــا عنــوان تــرس تشــکیل می‌دهــد‪ .‬تــرس از پاندمــی‬ ‫آخریــن تــرس بشــر بــود و همیــن موجــب شــد تــا مطالبــی همه‌جانبــه دربــاره تــرس جمـع‌آوری‬ ‫کنــم‪ .‬بــه هــر حــال شــناختن تــرس از وحشــت آن می‌کاهــد‪.‬‬

‫ســردبیر‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪5‬‬

‫خانه‌تکانی زندگی‪ /‬مارگارتا مگنوسان ‪ /‬ترجمه شبنم سمیعیان ‪///////‬‬

‫ً‬ ‫نگاهــی بــه دور و برتــان بیندازیــد‪ .‬احتمــاال وســایلی داریــد کــه مدت‌هــای مدیــدی اســت‬ ‫چنــان بــه حــال خــود رهــا شــده‌اند کــه آن‌هــا را نــه دیگــر می‌بینیــد و نــه ارزشــی برایشــان قائــل‬ ‫هســتید‪.‬‬ ‫خانه‌تکانــی بــه روش ســوئدی یعنــی شــما یــا فــردی دیگــر بــا تمیــز کــردن محیــط زندگــی و‬ ‫دور ریختــن وســایل اضافــی حرکتــی شایســته انجــام می‌دهیــد و زندگــی را آســان‌تر و خلوت‌تــر‬ ‫در کشــوها یــا کمــد لباســتان‬ ‫می‌کنیــد‪ .‬گاهــی اوقــات درمی‌یابیــد کــه بــه ســختی می‌توانیــد ِ‬ ‫را ببندیــد‪ .‬وقتــی بــا چنیــن صحن ـه‌ا‌ی مواجــه می‌شــوید‪ ،‬حتــی اگــر در دهــۀ سـ ِـی زندگیتــان‬ ‫ً‬ ‫هــم قــرار داشــته باشــید‪ ،‬قطعــا بایــد دســت بــه کار شــوید‪ .‬می‌توانیــد از تمیــزکاری بــه شــیوۀ‬ ‫دووســتادنینگ یــا خانه‌تکانــی پیــش از مــرگ هــم بهــره بگیریــد حتــی اگــر کــه ســالیان ســال بــا‬ ‫مــرگ فاصلــه داشــته باشــید‪.‬‬ ‫فکــر کنــم زنــان همیشــه خانه‌تکانی‌هــای مــرگ را انجــام داده‌انــد امــا زحمت‌هایشــان‬ ‫در کانــون توجــه قــرار نگرفتــه اســت و بایــد از آن‌هــا بیشــتر قدردانــی شــود‪ .‬برخــی افــراد‬ ‫نمی‌تواننــد پذیــرای مــرگ باشــند و پــس از مرگشــان هــم آشــفتگی و نابســامانی از خــود بــه‬ ‫جــای می‌گذارنــد‪ .‬آیــا فکــر می‌کردنــد فناناپذیــر هســتند؟‬ ‫ً‬ ‫اخیــرا بــه یکــی از پســرانم گفتــم کــه در حــال انجــام دادن خانه‌تکانــی مــرگ و نوشــتن‬ ‫کتابــی در این‌بــاره هســتم‪ .‬کنجــکاو بــود کــه بدانــد آیــا قــرار اســت کتــاب غم‌انگیــزی باشــد و‬ ‫آیــا نگارشــش باعــث اندوهگیــن شــدن مــن شــده اســت یــا نــه‪.‬‬ ‫ً‬ ‫گفتــم‪ :‬نــه‪ ،‬نــه‪ .‬اصــا ! نــه ایــن خانه‌تکانــی و نــه نــگارش ایــن کتــاب هیچ‌کدامشــان غم‌انگیــز‬ ‫نیستند‪.‬‬ ‫گاهــی اوقــات احســاس ناخوشــایندی بــه مــن دســت می‌دهــد از این‌که شــاید دارم نســبت‬ ‫بــه بعضــی از چیزهایــی کــه می‌خواهــم خــودم را از دستشــان خــاص کنــم‪ ،‬قدرناشناســی‬ ‫‪6‬‬

‫‪ /‬شوکران‬

‫می‌کنــم‪ .‬بعضــی از ایــن چیزهــا برایــم ســودهایی داشــته‌اند‪.‬‬ ‫امــا فهمیــده‌ا‌م کار ارزنده‌ایســت کــه بــرای آخریــن بــار بــا ایــن اشــیاء وقــت بگذرانــم و بعــد‬ ‫آن‌هــا را دور بینــدازم‪ .‬هــر وســیله‌ای تاریخچــۀ خــاص خــودش را دارد و بــه خاطــر آوردن آن‬ ‫تاریخچــه اکثــر اوقــات لذت‌بخــش اســت‪ .‬وقتــی جوانتــر بــودم‪ ،‬هرگــز عــادت نداشــتم کــه‬ ‫بنشــینم و بــه ایــن فکــر کنــم کــه فــان وســیله در زندگ ـی‌ا‌م چــه معنایــی بــرای مــن دارد یــا‬ ‫از کجــا آمــده اســت یــا کــی و چگونــه تبدیــل بــه یکــی از متعلقــات مــن شــد‪ .‬تفــاوت بیــن‬ ‫خانه‌تکانــی پیــش از مــرگ و یــک خانه‌تکانــی کلــی در مقــدار زمانــی اســت کــه صــرف هــر‬ ‫کــدام از آن‌هــا می‌شــود‪ .‬خانه‌تکانــی پیــش از مــرگ ربطــی بــه گردگیــری کــردن و تی‌کشــیدن‬ ‫نــدارد بلکــه یــک نــوع ســازماندهی دائمــی اســت کــه باعــث می‌شــود زندگــی روزمره‌تــان‬ ‫راحت‌تــر بگــذرد‪.‬‬ ‫حــاال کــه دیگــر در شــهر اســتکهلم بــا عجلــه ایــن ســو و آن ســو نمیــد‌‌وم و جاذبه‌هــای‬ ‫شــهری هــم دیگــر مــن را بــه خــود مشــغول نمی‌کننــد‪ ،‬وقــت آن را دارم کــه بــه امــور خان ـه‌ام‬ ‫رســیدگی کنــم کــه بازتابــی از زندگــی‌ا‌م اســت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫اصــا و ابــدا نمی‌خواهــم چیــزی غم‌انگیــز بنویســم؛ بــه قــدر کافــی غــم و انــدوه در جهــان‬ ‫وجــود دارد‪ .‬بــه همیــن خاطــر امیــدوارم کلمــات و اندیشــه‌های پیــش رو برایتــان مفیــد‪،‬‬ ‫هیجان‌انگیــز و شــاید حتــی کمــی طنزآمیــز باشــد‪.‬‬ ‫انجــام خانه‌تکانــی پیــش از مــرگ می‌توانــد برایتــان بســیار ســخت باشــد‪ .‬شــاید مجبــور‬ ‫باشــید بــه دالیلــی بــه منزلــی کوچکتــر نقل‌مــکان کنیــد‪ ،‬شــاید بــه تازگــی مجــرد شــده‌اید یــا‬ ‫شــاید الزم اســت کــه بــرای باقـ ِـی زندگــی بــه ســرای ســالمندان برویــد‪ .‬ایــن شــرایط می‌توانــد‬

‫بیشــتر مــا را تحــت تأثیــر قــرار دهــد‪.‬‬

‫بررســی کــردن تمــام متعلقــات قدیمی‌تــان‪ ،‬بــه خاطــر آوردن ایــن کــه آخریــن بــار کــی‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪7‬‬

‫از آن‌هــا اســتفاده کردیــد و در حالــت‬

‫بــه عنــوان مثــال‪ ،‬دســتبند بســیار زیبایــی‬

‫خوش ـب‌ینانه‪ ،‬خداحافظــی کــردن بــا برخــی داشــتم کــه ســالیان ســال پیــش پــدرم بــه‬ ‫از آن‌هــا می‌توانــد بــرای بســیاری از مــا کاری مــادرم هدیــه داده بــود‪ .‬طبــق وصیتنامــۀ‬ ‫ســخت باشــد‪ .‬مــردم بیشــتر مایــل هســتند مــادرم ایــن دســتبند بــه من رســید‪ .‬آســانترین‬ ‫کــه تلنبــار کننــد تــا اینکــه دور بریزنــد‪.‬‬

‫راه بــرای اجتنــاب از بــروز اختالفــات آتــی در‬

‫بارهــا بــرای دیگــران خانه‌تکانــی پیــش میــان فرزندانــم ایــن بــود کــه آن را بفروشــم!‬ ‫از مــرگ را انجــام داده‌ام و اگــر کســی دیگــر فکــر می‌کنــم ایــدۀ بســیار خوبــی بــود‪.‬‬ ‫بعدهــا کــه دربــارۀ فــروش ایــن دســتبند بــا‬

‫مجبــور شــود پــس از مرگــم ایــن کار را بــرای‬ ‫ً‬ ‫مــن انجــام دهــد حتمــا درخــور دشــنام فرزندانــم صحبــت کــردم از تصمیمــم راضــی‬ ‫خواهــم بــود‪.‬‬

‫بودنــد‪ .‬بــه هــر کــدام از آن‌هــا چیــزی داده‬

‫بــه شــما بگویــم وقتــی کســی می‌میــرد‪ ،‬بــودم کــه متعلــق بــه پــدر و مــادرم بــود‪ .‬و از‬ ‫بــه قــدر کافــی در همــه جــا آشــفتگی پیــدا همــۀ ایــن حر‌ف‌هــا گذشــته‪ ،‬دســتبند مــال‬ ‫می‌شــود‪ .‬داســتان‌های غم‌انگیــز زیــادی خــودم بــود و می‌توانســتم هــر کاری دوســت‬ ‫راجــع بــه خواهــران و برادرانــی وجــود دارد کــه دارم بــا آن بکنــم‪ .‬اینکــه وقــت ارزشــمندم‬ ‫مثــل همــه ســر یــک چیــز شــروع بــه مشــاجره و را صــرف بحــث و گفتگــو دربــارۀ دســتبند‬ ‫نــزاع می‌کننــد‪.‬‬

‫بــا پنــج فرزنــدم کنــم غیرمنطقــی بــه نظــر‬

‫ایــن شــرایط نبایــد رخ دهــد؛ می‌توانیــم می‌رســید‪ .‬خانه‌تکانــی پیــش از مــرگ دربــارۀ‬ ‫از پیــش طــوری برنامــه ریــزی کنیــم کــه از هــدر نــدادن چنیــن زمانــی اســت‪.‬‬ ‫احتمــال رخ دادن لحظه‌هــای تلــخ بکاهیــم‪.‬‬

‫مهم نیســت والدین‪ ،‬دوســتان یا اعضای‬ ‫خانواده‌تــان دارنــد پیــر م‌یشــوند یــا زمانــی‬ ‫فرارســیده اســت کــه خودتــان می‌خواهیــد‬ ‫خانه‌تکانــی پیــش از مــرگ را بــرای خودتــان‬ ‫انجــام دهیــد‪.‬‬ ‫مــن هفــده بــار در داخــل و خــارج کشــورم‬ ‫نقل‌مــکان کرده ـا‌م پــس وقتــی حــرف از ایــن‬ ‫می‌شــود کــه تصمیــم بگیریــم چــه چیزهایــی‬ ‫را نــگاه داریــم و چــه چیزهایــی را دور‬

‫‪8‬‬

‫‪ /‬شوکران‬

‫بیندازیــم‪ ،‬می‌دانــم چــه دارم می‌گویــم ؛ حــال چــه در حــال نقــل مــکان از خانه‌تــان باشــید‪،‬‬ ‫چــه نقــل مــکان از کشــورتان و یــا چــه نقــل مــکان بــه آن‌ســوی ابدیــت!‬ ‫اگــر کســی ســالیان ســال در خانــه‌ای زندگــی کــرده باشــد کــه همیشــه پــر از بچه‌هــا‪،‬‬ ‫بزرگســاالن‪ ،‬اقــوام و مهمانــان بــوده اســت و در آن بــه روی همــۀ ایــن افــراد بــاز بــوده اســت‪،‬‬ ‫آن‌وقــت چنیــن کســی همیشــه آنقــدر ســرش شــلوغ بــوده کــه هرگــز بــه فکــر کاســتن چیزهــای‬ ‫ایــن خانــه نیفتــاده اســت‪.‬‬ ‫و بــه همیــن خاطــر تعــداد وســایل افزایــش می‌یابــد و در طــول ســال‌ها روی هــم جمــع‬ ‫می‌شــوند‪ .‬ناگهــان شــرایط از کنتــرل خــارج شــده و وزن ناشــی از حضــور تمــام آن اشــیاء بــه‬ ‫تدریــج خســته کننــده می‌شــود‪.‬‬ ‫ممکــن اســت روزی خســتگی مفــرط شــما از همــۀ ایــن چیزهــا بــه یکبــاره خــودش را‬ ‫نشــان دهــد‪ .‬وقتــی کســی دیــدار آخــر هفتـه‌اش بــا شــما یــا حضــور در مهمانــی شــام شــما را لغــو‬ ‫ً‬ ‫میکنــد‪ ،‬احســاس خشــنودی می‌کنیــد _ بــه جــای ســرخورده شــدن _ چــون احتمــاال آنقــدر‬ ‫خســته‌اید کــه حوصلــۀ تمیــز کــردن خانــه را بــرای پذیرایــی از مهمانهایتــان نداریــد‪ .‬مشــکل‬ ‫اینجاســت کــه چیزهــای بســیار زیــادی وجــود دارنــد کــه بایــد بــا آن‌هــا دســت و پنجــه نــرم‬ ‫کنیــد‪ .‬اکنــون زمــان تغییــر شــیوۀ زندگ‌یتــان اســت‪ .‬هرگــز بــرای شــروع دیــر نیســت!‬ ‫بخشی از کتاب‪ :‬خانه‌تکانی زندگی به روش سوئدی‪ ،‬نشر امرود (در دست انتشار)‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪9‬‬

‫خداحافظی با اضافه‌ها ‪ /‬نگاهی به یک کتاب ‪///////////////‬‬

‫کتــاب در بــاب زندگــی مینی‌مالیســتی‪ ۱‬تجربــه نویســنده ژاپنــی از رفــع انباشــتگی و رســیدن‬ ‫بــه زندگــی نــاب و درک ارزش انســانی اســت‪ .‬فومیــو ساســاکی نویســنده ســی و چندســاله‬ ‫ســه پیراهــن و چهــار جفــت جــوراب دارد‪ ،‬در آپارتمانــی ‪ ۲۰‬متــری بــا حداقــل وســیله زندگــی‬ ‫می‌کنــد و اثاث‌کش ـی‌اش فقــط ‪ ۳۰‬دقیقــه زمــان می‌بــرد‪ .‬همیــن‪.‬‬ ‫نویســنده در ایــن کتــاب از راه‌هــای مختلــف خواننــده را مجــاب می‌کنــد کــه دســت‬ ‫از ســر اشــیای اضافــه بــردارد‪ .‬هــر کســی در حــد تئــوری می‌دانــد انباشــتگی منشــأ گرفتــاری‬ ‫ذهــن و محیــط کار و زندگــی اســت امــا کمتــر کســی موفــق می‌شــود کــه بــه آن عمــل کنــد‪.‬‬ ‫او می‌نویســد‪« :‬همــۀ انســانها مینی‌مالیســت متولــد میشــوند‪ .‬ارزش مــا در مجموعــۀ‬ ‫دارایی‌هایمــان نیســت‪ .‬مایملــک مــادی ممکــن اســت مــا را فقــط بــرای مدتــی کوتــاه‬ ‫ـروری مــادی زمــان‪ ،‬انــرژی و آزادیمــان را می‌بلعنــد‪ .‬بــه عقیــدۀ‬ ‫خوشــحال کنــد‪ .‬وســایل غیرضـ ِ‬ ‫مــن مینی‌مالیس ـت‌ها مینی‌مالیســت شدنشــان را بــا درک همیــن موضــوع آغــاز می‌کننــد‪».‬‬ ‫گفتــن و شــنیدنش آســان اســت امــا او وقتــی از قص ـه‌اش می‌گویــد می‌بینیــم او هــم زمانــی‬ ‫گرفتــار انباشــتگی بــوده‪ ،‬کلــی کتــاب و س ـی‌دی نخوانــده و ندیــده داشــته‪ ،‬ابــزار موســیقی‬ ‫و عکاســی متعــددی داشــته کــه رویــش را خــاک گرفتــه و همــواره غصــه می‌خــورده چــرا‬ ‫خان ـه‌ای بزرگتــر نــدارد کــه اثــاث و داشــته‌های مفصلــش را در کمدهــای بیشــتری بچینــد و‬ ‫نــاگاه بــه ایــن پرســش مهــم می‌رســد کــه اصــوال چــرا انســان بایــد این‌قــدر خــودش را تحــت‬ ‫فشــار بگــذارد تــا خانــه بزرگتــر بــا کمدهــای بیشــتر داشــته باشــد آن‌هــم بــرای پرداخــت اجــاره‬ ‫مــکان بــرای اشــیایی کــه مدت‌هاســت اســتفاده نکــرده و معلــوم هــم نیســت کــی از آن‌هــا‬ ‫بهــره ببــرد‪ .‬یعنــی انســان نمی‌توانــد و نبایــد بــرده اشــیایی باشــد کــه بــرای نگهــداری بیهــوده‬ ‫آن‌هــا مجبــور بــه کار و کســب درآمــد بیشــتر باشــد‪ .‬ساســاکی آن‌قــدر دســت بــه رهایــی‬ ‫اشــیایش می‌زنــد کــه فقــط دســت‌خط مــادرش را کــه از زیــر آوار وســایلش بیــرون آمــده‬ ‫‪ / 10‬شوکران‬

‫ارزشــمند می‌دانــد و آن را نــگاه مـی‌دارد‪ ،‬گویــا انســان وقتــی وســایل اضافــه را کنــار بزنــد تــازه‬ ‫عاطف ـه‌ و پیوندهــای روح ـی‌اش را می‌بینــد و می‌فهمــد کــه عاطفــه تنهــا چیــزی اســت کــه‬ ‫ارزش نگهــداری و همزیســتی بــا آن را دارد‪.‬‬ ‫ساســاکی می‌نویســد‪« :‬همــۀ انســانها در قامــت یــک مینی‌مالیســت پــا بــه ایــن دنیــا‬ ‫می‌گذارنــد‪ ،‬امــا مــا ژاپنی‌هــا از گذشــته‌ها بــه زندگــی مینی‌مالیســتی عــادت داشــته‌ایم‪.‬‬ ‫خارجی‌هایــی کــه پیــش از صنعتــی شــدن ژاپــن بــه ایــن کشــور می‌آمدنــد از دیــدن زندگــی‬ ‫مینی‌مالیســتی مــا شــوکه می‌شــدند‪ .‬امــروزه شــاید تصــورش ســخت باشــد‪ ،‬امــا اغلــب افــراد‬ ‫داخــل کمــد لباسشــان شــاید فقــط یــک یــا دو کیمونــو داشــتند کــه همیشــه هــم تمیــز و نــو بــود‪.‬‬ ‫ســبک ســفر می‌کردنــد‪ ،‬پاهایشــان قــوی بــود و می‌توانســتند هــر جــا کــه می‌خواهنــد برونــد‪.‬‬ ‫ســاختار خانه‌هــا چنــان ســاده بــود کــه بــه ســرعت می‌شــد آن‌هــا را دوبــاره از نــو ســاخت؛‬ ‫چــون مــردم تمایلــی نداشــتند تمــام عمرشــان را در همــان خانــه ســپری کننــد‪ .‬فرهنــگ ژاپنــی‬ ‫فرهنگــی مینی‌مالیســتی بــود‪».‬‬ ‫او همچنیــن دربــاره اینکــه چــه کســانی مینی‌مالیســت‌های بزرگــی بودنــد می‌نویســد‪:‬‬ ‫«معتقــدم اســتیو جابــز مثالــی عالــی از یــک فــرد مینی‌مالیســت اســت‪ .‬مــادر تــرزا هــم نمونـه‌ای‬ ‫دیگــر اســت‪ .‬شــنیده‌ام وقتــی کــه مــادر تــرزا از دنیــا رفــت‪ ،‬تنهــا چیزهایــی کــه از او بــه جــای‬ ‫مانــد‪ ،‬یــک پیراهــن ســاری کهنــه‪ ،‬یــک ژاکــت پشــمی‪ ،‬یــک کیــف کهنــه و یــک جفــت‬ ‫صنــدل منــدرس بــود‪ .‬همچنیــن می‌گوینــد مهاتمــا گانــدی‪ ،‬کــه مــردی بــدون دارایــی بــود‪،‬‬ ‫پــس از مرگــش چیــزی بــه جــز خان ـه‌ای محقــر از خــود بــه جــای نگذاشــت‪ .‬دیــوژن کلبــی‪،‬‬ ‫فیلســوف یونــان باســتان را در نظــر بگیریــد‪ .‬گفتــه می‌شــود تنهــا دارایــی او ردایــی بــود کــه بــر‬ ‫تــن داشــت و همچنیــن کاسـه‌ای چوبــی کــه روزی وقتــی کودکــی رعیــت را دیــد کــه آب را در‬ ‫گــودی کــف دســتانش ریختــه و می‌نوشــد‪ ،‬آن کاســه را شکســت‪.‬‬ ‫‪ .۱‬نوشته فومیو ساساکی‪ ،‬ترجمه شبنم سمیعیان‪،‬‬ ‫انتشارات ققنوس ‪۱۴۰۰‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪11‬‬

‫وابی‌ســابی جهــان رمزآلــود مینی‌مالیســم ‪ /‬نگاهــی بــه دو کتــاب ‪/‬‬ ‫پری ثابت ‪////////////////////////////////////‬‬

‫«حقیقــت از مشــاهدۀ طبیعــت حاصــل می‌شــود‪ ».‬ایــن یکــی از جمله‌هــای مهــم کتــاب‬ ‫وابــی ســابی اســت‪ ،‬امــا مشــاهده طبیعــت در جهــان پرتالطــم امــروز چگونــه ممکــن اســت؟‬ ‫یکی از اندرزهای اخالقی وابی سابی خالص شدن از چیزهای غیرضروری است‪.‬‬ ‫کتــاب وابــی ســابی بــرای هنرمنــدان‪ ،‬شــاعران‪ ،‬فیلســوفان‪ ،‬دیزاینرهــا نوشــته لئونــاردو‬ ‫کــورن شــرحی بــر مقولــه رازآمیــز و قدیمــی در زیبایی‌شناســی ژاپنــی اســت و پیشــنهادی‬ ‫اســت بــرای شــیوه خاصــی از زیســتن در ســادگی‪.‬‬ ‫کــورن کتــاب دوم وابــی ســابی؛ مالحظاتــی دیگــر را ‪ ۲۱‬ســال پــس از کتــاب مذکــور نوشــت‬ ‫و در آن تــاش کــرد دقیقــا نشــان دهــد وابــی ســابی چگونــه بــه وجــود آمــده اســت‪ .‬لئونــاردو‬ ‫کــورن آمــوزش معمــاری دیــده ولــی چیــزی نســاخته جــز یــک خانــه چــای نامتعــارف‪ ،‬زیــرا بــه‬ ‫بــاور او اشــیای بــزرگ آزارتردهنده‌تــر از آننــد کــه دیزایــن شــوند‪.‬‬ ‫توضیــح و درک وابــی ســابی بــرای فرهنگ‌هــای دیگــر کمــی پیچیــده اســت‪ .‬در عیــن حــال‬ ‫کــه بســیار ســاده اســت درک و تمریــن آن بــرای ذهن‌هــای آشــفته و انباشــه امــروزی آســان‬ ‫نیســت‪ .‬شــاید بــه خاطــر اشــتراک فرهنگــی ایــران بــا شــرق دور توضیــح وابــی ســابی آســانتر‬ ‫باشــد‪.‬‬ ‫همانطــور کــه در کتــاب وابــی ســابی آمــده‪ :‬اگــر در یــک فرهنــگ لغــت ژاپنــی بــه دنبــال‬ ‫«وابی‌ســابی» بگردیــد‪ ،‬چــه بســا ناامیــد شــوید‪ .‬در واقــع چنیــن ترکیبــی وجــود نــدارد‪ .‬ســابی‬ ‫کلم ـه‌ای اســت کهــن‪ .‬ســابی‪ ،‬مفهومــی کــه از شــعر چینــی وام گرفتــه شــده بــود‪ ،‬معنایــی‬ ‫چــون «رهاشــده» م ـی‌داد‪.‬‬ ‫در قــرن ســیزدهم‪ ،‬معنــای ســابی دربرگیرنــدۀ «لــذت بــردن از چیزهــای قدیمــی‪ ،‬تاریــک و‬ ‫محــو‪ ،‬و متــروک» و «زیبایــی چیزهــای پژمــرده» بــود‪ .‬درک یــا طبــع زیبایی‌شــناختی ســابی‬ ‫‪ / 12‬شوکران‬

‫مفهــوم زیبایــی موجــود در چیزهــای «رنــگ و رو رفتــه»‪« ،‬ناکامــل»‪« ،‬ناقــص»‪« ،‬مبهــم»‪،‬‬ ‫«خامــوش» و «ناهماهنــگ» را هــم در بــر می‌گرفــت‪ .‬در اواخــر قــرن پانزدهــم‪ ،‬اصطــاح وابــی‬ ‫ـای وابــی (وابیچــا)‪ ،‬گونــۀ جدیــدی از مراســم چــای ژاپنــی‪ ،‬پدیــد آمــد‬ ‫بــرای توصیــف آداب چـ ِ‬

‫کــه آ کنــده از حــس وحــال و کیفیــت مــادی ســابی بــود‪.‬‬

‫وابــی هــم مثــل ســابی کلم ـه‌ای قدیمــی اســت کــه در مانیوشــو بــه کار رفتــه اســت‪ .‬ایــن‬ ‫ً‬ ‫واژه از یــک ریشــۀ لغــوی مشــتق شــده کــه به‌معنــای «عمیقــا و بــا افتادگــی عذرخواهــی کــردن»‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫چــای وابــی زمانــی در ژاپــن پدیــد آمــد و همه‌گیــر شــد کــه دورۀ ناآرامی‌هــای شــدید‬ ‫اجتماعــی و سیاســی بــود‪ ،‬و عصــری از جنگهــای پی‌درپی‪.‬مــکان خلــق چــای وابــی اتــاق‬ ‫ً‬ ‫چــای بــود‪ .‬اتاق‌هــای چــای وابــی اندازه‌هایــی خودمانــی و نســبتا روســتایی داشــتند و اغلــب‬ ‫در کلبه‌هــای کوچــک مجزایــی واقــع بودنــد کــه بــا باغ‌هایــی احاطــه شــده بودنــد‪ .‬در داخــل‬ ‫اتــاق چــای‪ ،‬فــارغ از ســختی‌ها و نگرانی‌هــای دنیــای بیــرون‪ ،‬ارزش‌هــای هنــری و فلســفی‬ ‫مســتقل از رســوم جامعــه ریشــه گســترانیدند‪.‬‬ ‫اســتادان چــای در طراحــی‪ ،‬ســاخت و تــدارک اســباب و فضاهــای مراســم چــای دخالــت‬ ‫داشــتند‪ .‬اکثــر اســتادان چــای متوجــه شــدند کــه معنــا و اهمیــت چیزهــا __ اشــیا‪ ،‬فضاهــا‪،‬‬ ‫رویدادهــا __ مشــروط بــه مقایســه یــا نســبت آن‌هــا بــا چیزهــای دیگــر اســت‪ .‬در نتیجــه‪،‬‬ ‫چیزهــای قدیمــی را مجــاور چیزهــای نــو گذاشــتند‪...‬‬ ‫وابــی ســابی در واقــع یــک نظــام زیبایی‌شــناختی اســت‪ .‬آن‌جــا کــه گفتــه می‌شــود‪ :‬چیزهــا‬ ‫یــا بــه ســمت نیســتی در تنزل‌انــد یــا از آن بــه وجــود می‌آینــد‪ .‬زیباتریــن مثالــی کــه در کتــاب‬ ‫بــرای روشــن شــدن عمــق ایــن مفهــوم آمــده ایــن اســت‪:‬‬ ‫بــا فــرا رســیدن تاریکــی‪ ،‬مســافر بــه فکــر ســرپناهی بــرای گذرانــدن شــب می‌افتــد‪ .‬او متوجــه‬ ‫نی‌هــای بلنــدی می‌شــود کــه در همه‌جــا رویید‌ه‌انــد‪ .‬پــس تــوده‌ای از آن‌هــا را همانطــور‬ ‫ایســتاده بــه هــم می‌بنــدد و در بــاال گــره می‌زنــد‪ .‬بالفاصلــه کلبـه‌ا‌ی از علف‌هــای زنــده آمــاده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫گــره ݪ نی‌هــا را می‌گشــاید‬ ‫صبــح فــردا‪ ،‬پیــش از آن‌کــه ســفر روز بعــد خــود را آغــاز کنــد‪ ،‬ݬِ ݪ ݪ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫و فــورا کلبــه واســازی و ناپدیــد می‌شــود و‪ ،‬بــار دیگــر‪ ،‬تقریبــا بــه بخــش نامتمایــزی از پهنــۀ‬ ‫نیــزار تبدیــل می‌شــود‪ .‬چنیــن بــه نظــر می‌رســد کــه طبیعــت بکــر بــه صــورت اولیـه‌اش درآمــده‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪13‬‬

‫اســت‪ ،‬امــا در واقــع ّرد اندکــی از ســرپناه‬ ‫َ‬ ‫باقــی می‌مانــد‪ ،‬پیچــش جزئــی یــا خمــی در‬ ‫گوشــه‌وکنار نی‌هــا‪ .‬همچنیــن خاطــره‌ای از‬ ‫کلبــه در ذهــن مســافر __ و ذهــن خوانندهـا‌ی‬ ‫کــه ایــن توصیــف را می‌خوانــد __ بــه جــا‬ ‫می‌مانــد‪ .‬وابی‌ســابی در ناب‌تریــن و‬ ‫ً‬ ‫آرمانی‌تریــن صــورت خــود دقیقــا در مــورد‬ ‫همیــن رده‌ای ظریــف‪ ،‬ایــن آثــار کم‌رمــق و‬ ‫در مــرز نیســتی‪ ،‬اســت‪.‬‬ ‫تماشــای ایــن تصویــر ذهــن خواننــده‬ ‫را بــه ســکوت دعــوت می‌کنــد‪ .‬بســیار نــرم‬ ‫و آرام بــا روح آدمــی تمــاس می‌گیــرد‪ .‬او‬ ‫ٔ‬ ‫را بــه درنگــی و تاملــی از جنــس حقیقــت‬ ‫وامــی‌دارد‪ .‬جایــی کــه انســان ســراپا تماشــا‬ ‫می‌شــود‪ ،‬گویــی فاصلــه خــود را بــا بخــش‬ ‫ناملمــوس و بــه شــدت خواســتنی طبیعــت‬ ‫از دســت می‌دهــد‪.‬‬ ‫یکــی از رویکردهــای جالــب ژاپنی‌هــا بــه‬ ‫طبیعــت نحــوه مشــاهده و حفــظ آن اســت‪.‬‬ ‫جهان‌بینــی شــرق دور اصــوال بــر مبنــای‬ ‫ذن‪ ،‬مشــاهده و ســکوت و مراقبــه اســت‪.‬‬ ‫آن‌هــا بــه شــیوه خــاص خودشــان طبیعــت را‬ ‫می‌شناســند‪.‬‬ ‫ژاپنی‌هــا اعتمــاد چندانــی بــه طبیعــت‬ ‫نکردنــد‪ ،‬بلکــه از آن آموختنــد‪ .‬ســه مــورد‬ ‫از آشــکارترین درس‌هایــی کــه منتــج از‬ ‫هــزاران ســال تمــاس بــا طبیعــت بوده‌انــد (و‬ ‫‪ / 14‬شوکران‬

‫بــا اندیشــۀ تائویســتی تعدیــل شــده‌اند) در حکمــت وا‌بی‌ســابی گنجانــده شــده‌اند کــه بــه‬ ‫ً‬ ‫ســبب اهمیــت عینــا از کتــاب وابــی ســابی نقــل می‌کنــم‪:‬‬ ‫ْ‬ ‫نیســتی رام‌نشــدنی و فراگیــر اســت‪ .‬حتــی‬ ‫‪ .1‬همــه چیــز گذراســت‪ .‬گرایــش بــه ســمت‬ ‫چیزهایــی کــه از تمــام نشــانه‌های اســتحکام برخوردارنــد __ چیزهــای ســخت‪ ،‬ســاکن‪،‬‬ ‫اســتوار __ چیــزی بیــش از توهمــی از پایــداری را نمایــش نمی‌دهنــد‪ .‬مــا ممکــن اســت از‬ ‫چشـم‌بند اســتفاده کنیــم‪ ،‬بــرای فرامــوش کــردن بــه حیلــه متوســل شــویم‪ ،‬نادیــده بگیریــم‪ ،‬یــا‬ ‫تظاهــر کنیــم کــه چنیــن نیســت‪ ،‬امــا در نهایــت تمــام ایــن هــا بینتیجــه خواهنــد بــود‪ .‬همــه‬ ‫چیــز از میــان میــرود‪ .‬ســیاره هــا و ســتارگان‪ ،‬و حتــی چیزهــای غیرمــادی و ناملموســی چــون‬ ‫اعتبــار‪ ،‬اصــل ونســب خانوادگــی‪ ،‬خاطــرۀ تاریخــی‪ ،‬قضایــای علمــی‪ ،‬اثبات‌هــای ریاضــی‪،‬‬ ‫هنــر و ادبیــات واال (حتــی در قالــب دیجیتالــی)‪ ،‬همــه و همــه در نهایــت بــه دســت فراموشــی‬ ‫و نیســتی ســپرده خواهنــد شــد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫‪ .2‬همــۀ چیزهــا ناکامل‌انــد‪ .‬هیــچ موجــودی عــاری از نقــص نیســت‪ .‬وقتــی کامــا از‬ ‫نزدیــک بــه چیــزی نــگاه می‌کنیــم‪ ،‬نقص‌هــای آن را می‌بینیــم‪ .‬لبــۀ تیــز یــک تیــغ‪ ،‬زمانــی‬ ‫کــه بزرگ‌نمایــی می‌شــود‪ ،‬خدشــه‌های میکروســکوپی و ناهموار ی‌هــا را آشــکار می‌ســازد‪.‬‬ ‫هــر صنعتگــری بــا محدودیت‌هــای کمــال آشناســت‪ :‬نقص‌هــا خــود را نشــان می‌دهنــد‪ .‬و‬ ‫زمانی‌کــه چیزهــا شــروع بــه خــرد شــدن و بازگشــت بــه خاســتگاه خــود می‌کننــد‪ ،‬ناکامل‌تــر و‬ ‫بی‌قاعده‌تــر هــم می‌شــوند‪.‬‬ ‫‪ .3‬همــۀ چیزهــا ناتمام‌انــد‪ .‬همــۀ چیزهــا‪ ،‬و از آن جملــه خــود جهــان‪ ،‬در وضعیــت دائمــی‬ ‫و بی‌پایانــی از بــه وجــود آمــدن یــا از هــم پاشــیدن قــرار دارنــد‪ .‬مــا اغلــب دل‌بخواهانــه لحظاتــی‬ ‫در مســیر را به‌عنــوان زمــان «اتمــام» یــا «تکمیــل» تعییــن می‌کنیــم‪ .‬امــا باالخــره چــه زمانــی‬ ‫ـت چیــزی بــه تحقــق یــا اکمــال خواهــد انجامیــد؟ آیــا درخــت زمانی‌کــه گل می‌دهــد‬ ‫سرنوشـ ِ‬ ‫کامــل شــده اســت؟ زمانی‌کــه میــوه می‌دهــد؟ زمانی‌کــه دانه‌هــا جوانــه می‌زننــد؟ وقتــی‬ ‫همه‌چیــز بــه کــود تبدیــل می‌شــود؟ مفهــوم کامــل شــدن در وابی‌ســابی پایــه و اساســی نــدارد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫«عظمــت» در جزئیــات نامحســوس و نادیــده‌ گرفتــه شــده اســت‪ .‬وابی‌ســابی دقیقــا‬ ‫بــه امــری اشــاره دارد متضــاد بــا آرمــان غربــی زیبایــی شــکوهمند به‌عنــوان چیــزی ســترگ‪،‬‬ ‫چش ـم‌گیر و مانــدگار‪ .‬وابی‌ســابی در طبیعــت‪ ،‬نــه در زمــان شــکوفایی و شــادابی‪ ،‬بلکــه در‬ ‫زمــان تولــد یــا فــرو افتــادن یافت می‌شــود‪ .‬وابی‌ســابی در مــورد گل‌هــای زیبا‪ ،‬درختان باشــکوه‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪15‬‬

‫یــا مناظــر برجســته نیســت‪.‬‬ ‫در‬

‫وابی‌ســابی‬ ‫ُ‬ ‫چیزهــای خــرد و پنهــان‪،‬‬

‫اســت کــه زیبایــی رویــداد‬

‫موقتــی و زودگذر اســت‪:‬‬

‫پویایــی اســت کــه میــان‬

‫به‌قــدری‬

‫شــما و چیــز دیگــری‬

‫چیزهایــی‬

‫مــورد‬

‫می‌پندار یــد‪.‬‬ ‫وابی‌ســابی حاکــی از ایــن‬

‫جزئــی و گــذرا کــه بــرای‬

‫رخ می‌دهــد‪ .‬زیبایــی بــه‬

‫نــگاه عوامانــه نامرئی‌انــد‪.‬‬

‫خــودی خــود می‌توانــد در هــر‬

‫جوهرۀ وابی‌سابی‪ ،‬همانند داروهای‬

‫لحظــه __ در صــورت وجــود شــرایط‪ ،‬بســتر‬

‫هومیوپاتــی‪ ،‬بــه مقادیــر انــدک تقســیم شــده‬

‫و دیــدگاه مناســب __ بــه وقــوع بپیونــدد‪ .‬از‬

‫اســت‪ .‬بــا کاهــش یافتــن ایــن میــزان‪ ،‬تأثیــر‬

‫ایــن رو‪ ،‬زیبایــی نوعــی حالــت تغییریافتــۀ‬

‫آن قدرتمندتــر و عمیق‌تــر می‌شــود‪ .‬هرچــه‬

‫هوشــیاری و یــک لحظــۀ خار ق‌العــادۀ‬

‫چیزهــا بــه عــدم نزدیکتــر می‌شــوند‪ ،‬بدیع‌تــر‬

‫شــاعرانه و ظریــف اســت‪.‬‬

‫و خاطره‌انگیزتــر می‌شــوند‪ .‬در نتیجــه‪،‬‬ ‫بــرای آن‌کــه وابی‌ســابی را تجربــه کنیــد‪ ،‬بایــد‬ ‫بســیار آرام شــوید‪ ،‬صبــور باشــید و بــا دقــت‬ ‫نــگاه کنیــد‪.‬‬ ‫دو کتــاب وابــی ســابی بــا دقــت و ظرافت و‬ ‫بــا ترجمـه‌و ویرایشــی روان مفهوم وابی ســابی‬ ‫و اهمیــت آن را در جهــان معاصــر شــرح‬ ‫می‌دهــد‪ .‬آن جــا کــه زیبایــی را بــه ســادگی‬ ‫توصیــف می‌کنــد و پذیــرش این‌گونــه دیــدن‬ ‫را بــرای مخاطــب آســان می‌کنــد‪:‬‬ ‫زیبایــی می‌توانــد از دل زشــتی بیــرون‬ ‫بیایــد‪ .‬وابی‌ســابی در تفکیــک زیبایــی از‬ ‫نازیبایــی یــا زشــتی دوپهلــو عمــل می‌کنــد‪.‬‬ ‫از یــک منظــر‪ ،‬زیبایــی وابی‌ســابی در گــرو‬ ‫کنــار آمــدن بــا چیــزی اســت کــه آن را زشــت‬ ‫‪ / 16‬شوکران‬

‫ وابــی ســابی بــرای هنرمندان‪‌،‬شــاعران‪ ،‬فیلســوفان‪،‬‬‫دیزاینرهــا‪ ‌،‬نوشــته لئونــاردو کــورن‪ ،‬ترجمــه ســعیده‬ ‫موســوی‪ ،‬نشــر مشــکی ‪ ،‬چــاپ چهــارم ‪۱۴۰۰‬‬ ‫ وابــی ســابی مالحظاتــی دیگــر‪ ‌ ،‬نوشــته لئونــاردو‬‫کــورن‪ ،‬ترجمــه ســعیده موســوی‪ ،‬نشــر مشــکی‪ ،‬چــاپ‬ ‫ســوم ‪۱۴۰۰‬‬

‫‪ /‬ترس ‪/‬‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪17‬‬

‫ـاب چنــد نمونــه‪/‬‬ ‫«تــرس« و «هــراس» در شــعر فارســی ‪ /‬تحلیــل و انتخـ ِ‬ ‫کامیــار عابــدی‬

‫‪//////////////////////////////////‬‬

‫الــف‪ .‬تــرس (‪ )fear‬نوعــی واکنــش غریــزی ُپراهمیــت دیگــر ایــن اســت کــه تــرس گاه‬ ‫اســت و مشــترک میــان انســان و بســیاری بــه صــورت یــک ویژگــی دائــم‪ ،‬یعنــی نوعــی‬ ‫ٔ‬ ‫زمــره هــراس (‪ )phobia‬درمی‌آید‪.‬ایــن ویژگــی‪ ،‬بــه‬ ‫تــرس آدمــی در‬ ‫از موجــودات‪ .‬امــا‬ ‫ِ‬ ‫حالت‌هــای روحــی وی نیــز قــرار می‌گیــرد‪ .‬طبــع‪ ،‬نوعــی بیمــاری اســت‪.‬‬ ‫انســان از بســیاری چیزهــا می‌ترســد‪ :‬از‬

‫ب‪.‬نیــک مــی دانیــم کــه شــعر کهن فارســی‬

‫مــرگ‪ ،‬دشــمن‪ ،‬بیمــاری‪ ،‬فقــر‪ ،‬شکســت‪ ،‬در مکتب‌هــا و چهارچوب‌هــای ادبــی‬ ‫تاریکــی‪ ،‬تنهایــی‪ ،‬جنــگ‪ ،‬زمین‌لــرزه‪ ،‬مختلفــی در بیــش از دوازده ســده شــکل‬ ‫پیــری‪ ،‬طردشــدگی‪ ،‬ارتفــاع‪ ،‬فقــدان عزیــزان‪ ،‬و نیــرو گرفتــه‪ ،‬و تــداوم یافتــه اســت‪ .‬نــوع‬ ‫فضــای بســته و غیره‪.‬تــرس از نــگاه برخــی گوهــر ادبــی در شــعر فارسـ ِـی ایــن مکتب‌هــا‬

‫از مــردم امــری اســت بــه کلــی مذمــوم‪ .‬ایــن و چهارچوب‌هــا از نوعــی اســت کــه یافتــن‬ ‫گــروه‪ ،‬آن را در مقابــل «شــجاعت و دلیــری» بازتــاب مســتقیم حالــت روحــی شــاعر را بــر‬ ‫قــرار می‌دهنــد‪ .‬امــا گروهــی دیگــر‪ ،‬آن را مــا قــدری دشــوار مــی کنــد‪ .‬بــا ایــن همــه‪،‬‬ ‫واکنشــی طبیعــی بــرای رســیدن بــه تعــادل‪ ،‬بــرای آشــنایی بــا بن‌مایــه (‪ )motif‬یــا‬ ‫تصــور درو ن ٔ‬ ‫ّ‬ ‫‌مایــه (‪ )theme‬تــرس و هــراس در ادوار‬ ‫جــوار «عقالنیــت و خــرد»‬ ‫و در‬ ‫ِ‬ ‫می‌کننــد‪ .‬کــدام یــک درســت اســت؟ بــه کهــن شــعر فارســی بــه چنــد نمونــۀ مختصــر‬

‫نظــر می‌رســد کــه بســته بــه موقعیــت بایــد اشــاره می‌شــود‪:‬‬ ‫ٔ‬ ‫* فردوســی در یکــی از وصف‌هــای خــود‬ ‫نکتــه‬ ‫در ایــن زمینــه تحلیــل و داوری کــرد‪.‬‬ ‫‪ / 18‬شوکران‬

‫چنیــن می‌گویــد‪:‬‬

‫تعبیــر اهــل فلســفه «دور» الزم می‌آیــد‪ ،‬امــا‬

‫«بد و نیک داند ز یزدان پاک‬

‫تــرس از دســت دادن عاشــق و معشــوق از هــر‬

‫وز او دارد اندر جهان‪ ،‬ترس و باک»‬

‫دو ســو بــه خوبــی مؤکــد شــده اســت‪.‬‬

‫(لغتنامه‪ ،‬ج‪ ،5‬ص‪)6621‬‬

‫ماننــد شــعر زیــر از‬ ‫* لفــظ تــرس در بیتــی‬ ‫ِ‬

‫آشــکار اســت کــه تــرس در ایــن بیــت‪ ،‬ســعدی‪:‬‬ ‫َ‬ ‫مقولــه‌ای اســت دینــی‪ ،‬و صفتــی اســت از «ترسم نرسی به کعبه ای اعرابی‬ ‫نظــر شــاعر‪ ،‬مقبــول‪.‬‬ ‫* منوچهــری دامغانــی در یکــی از شــعرهای‬

‫کاین ره که تو می‌روی به ترکستان است»‪،‬‬ ‫(همان‪ ،‬ص ‪)6627‬‬

‫بیمناکی حاکی از یقین است‪.‬‬ ‫عاشــقانه‌اش خطــاب بــه معشــوق این‌گونــه به معنای‬ ‫ِ‬ ‫تأ کیــد کــرده اســت‪:‬‬

‫* اســیر شهرســتانی‪ ،‬چنــان کــه از‬

‫دل من ِب ُرباید‬ ‫«ترسی که کسی نیز ِ‬ ‫َ‬ ‫کس دل ن ُرباید به ستم‪ ،‬چون تو ُر بایی»‬

‫مــی‌رود‪ ،‬تــرس را بــه معنــای روحــی بســیار‬

‫(همان‪ ،‬ص ‪)6627‬‬

‫پیچیده‌تــری اســتفاده کــرده اســت‪:‬‬

‫شــاعران ســبک هنــدی‪ /‬اصفهانــی انتظــار‬

‫در ایــن بیــت‪ ،‬شــاعر بــه معشــوق اطمینــان «بس که می‌ترسم از جدایی‌ها‬ ‫می‌دهــد کــه دلــش بــا او یکــی اســت‪ -‬می‌گریزم ز آشنایی‌ها»‬ ‫مشــروط بــر ایــن کــه وی نیــز دلــش بــا عاشــق‬ ‫یکــی باشــد‪ .‬بــا ایــن کــه در ایــن اســتدالل بــه‬

‫ّ‬ ‫(صیادان معنی‪ ،‬ص‪)118‬‬

‫در ایــن بیــت‪ ،‬شــاعر‪ /‬راوی بــه ســبب‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪19‬‬

‫پــس هــر وصالــی فراقــی اســت‪ ،‬از پایــان رســد‪ .‬در نمونــه‌ای دیگــر‪ ،‬کــه بــاز از‬ ‫آنکــه از ِ‬

‫هــر نــوع تمهیــد بــرای وصــال نیــز می‌ترســد‪ .‬لفظ‌هــای تــرس و هــراس نشــانی نیســت‪،‬‬

‫در ایــن بیــت‪ ،‬تــرس بــه هــراس ‪،‬کــه نوعــی شــاعر‪ ،‬کــه یغمــای جندقــی اســت‪ ،‬بــه تأ کیــد‬ ‫بیمــاری اســت‪ ،‬تبدیــل شــده اســت یــا در و تصریــح می‌گویــد از بیــم جــان بــه «تزویــر»‬ ‫آســتانۀ آن قــرار دارد‪.‬‬

‫پنــاه بــرده اســت‪:‬‬

‫پ‪ .‬بــا ایــن همــه‪ ،‬همیشــه نبایــد انتظــار «ز [‪ ]...‬شهر جان ُبردم به تزویر مسلمانی‬

‫داشــت کــه بــرای القــاء معنــی «تــرس و مــدارا گــر بــه ایــن کافــر نمی‌کــردم‪ ،‬چــه‬ ‫ـود ایــن دو لفــظ اســتفاده شــده می‌کــر د م »‬ ‫هــراس» از خـ ِ‬ ‫باشــد‪ .‬در مثــل‪ ،‬در غــزل زیــر از حافــظ شــیراز‪،‬‬ ‫کــه ســه بیــت آن نقــل مــی شــود‪ ،‬از ایــن دو‬

‫(شعر در عصر قاجار‪ ،‬ص ‪)168‬‬

‫ت‪ .‬انقالب مشــروطه در آغاز سـ ٔ‬ ‫ـده بیســتم‬

‫لفــظ نشــانی دیــده نمــی شــود‪.‬اما کیســت میــادی در آزاد کــردن احســاس و عاطفــه و‬ ‫ٔ‬ ‫کــه بــوی تــرس ‪ -‬یــا از نظــر برخــی‪ ،‬حتــی‬ ‫روحیــه شــاعر ایرانــی‪ ،‬فــارغ از مکتب‌هــا‬ ‫هــراس ‪-‬را از تمــام کلمه‌هــا و اجــزای ایــن و چهارچوب‌هــای ادبــی‪ ،‬ســهمی بــه ســزا‬ ‫ســه بیــت استشــمام نکنــد‪:‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫«گرچه باده ف َرح‌بخش و باد گلبیز است‬ ‫اجتماعــی و فرهنگـ ِـی مرتبــط بــا ایــن انقــاب‬ ‫بــه بانــگ چنــگ مخــور مــی کــه ُمحتســب ســبب شــد کــه دســتکم‪ ،‬شــماری از ایــن‬ ‫داشــت‪ .‬عــاوه بــر این‪ ،‬آزادی‌های سیاســی و‬

‫تیــز اســت‬ ‫َ​َ‬ ‫ُصراحیی و حریفی گرت به چنگ افتاد‬ ‫به عقل نوش که ّایام فتنه‌انگیز است‬ ‫َّ‬ ‫در آستین ُمرقع‪ ،‬پیاله پنهان کن‬ ‫کــه همچــو چشــم ُصراحــی‪ ،‬زمانــه خون‌ریــز‬ ‫اســت»‬ ‫(دیوان حافظ‪ ،‬ص‪)30‬‬

‫شــاعران‪ ،‬در بخشــی از آثــار خــود‪ ،‬بی‌واهمــه‬ ‫و تــرس بــه بیــان آراء خــود بپردازنــد‪ .‬البتــه‪،‬‬ ‫بخشــی از ایــن محتــوا بنیادســتیز‪ /‬رادیــکال‬ ‫بــود یــا دســت کــم چنیــن جلــوه‌ای داشــت‪.‬‬ ‫آزادی‬ ‫امــا بدبختانــه‪ ،‬بــا تغییــر موقعیــت‬ ‫ِ‬ ‫ـتبداد آمیختــه بــا‬ ‫همــراه بــا هــرج و مــرج بــه اسـ ِ‬ ‫آرامــش ‪ -‬کــه از نخســتین روزهــا و ماه‌هــای‬

‫حافــظ در شــعر بــاال‪ ،‬خــود را به «عقالنیت» دهــۀ ‪ 1300‬آغــاز شــد ‪ -‬ایــن شــاعران بــه‬ ‫و ّ‬ ‫حتــی ّ‬ ‫روزگار تدریــج پاســخ خــود را نیــز دریافــت داشــتند‪:‬‬ ‫«تقیــه» دعــوت می‌کنــد تــا‬ ‫ِ‬ ‫ٔ‬ ‫میــرزاده عشــقی و در‬ ‫بســیار ســخت محتســب خون‌ریــز ـ امیــر در اوایــل ایــن دوره‪،‬‬ ‫شــخص ماننــد او ـ بــه اواخــر آن ‪ -‬اواخــر دهـ ٔـه ‪ _131‬فرخــی یــزدی بــه‬ ‫مبارزالدیــن یــا هــر‬ ‫ِ‬ ‫‪ / 20‬شوکران‬

‫قتــل رســیدند! اشــرف‌الدین نســیم شــمال بــه‬ ‫بیمــاری دچــار‪ ،‬و بــه انــزوای بیمارســتان یــا‬ ‫تیمارســتان رانــده شــد! الهوتــی کرمانشــاهی‬ ‫شــوروی تــازه تأســیس‬ ‫بــه اتحــاد جماهیــر‬ ‫ِ‬

‫شــده گریخــت تــا آن کــه در همــان کشــور‬ ‫درگذشــت! عــارف قزوینــی در ٔ‬ ‫دره سردســیر‬ ‫مرادبیــگ همــدان بــه انــزوا پنــاه بــرد تــا ایــن‬

‫‪/////////////‬‬ ‫انقــاب مشــروطه در آغــاز‬ ‫سـ ٔ‬ ‫ـده بیســتم میــادی در‬ ‫آزاد کــردن احســاس و‬ ‫عاطفــه و روحیــة شــاعر‬ ‫ایرانــی‪ ،‬فــارغ از مکتب‌هــا‬ ‫و چهارچوب‌هــای ادبــی‪،‬‬ ‫ســهمی بــه ســزا داشــت‬ ‫‪/////////////////‬‬

‫کــه در همــان جــا بــدرود حیــات گفــت!‬ ‫ملکالشــعراء بهــار نیــز ناگزیــر از زنــدان‪،‬‬ ‫تبعیــد و انــزوا شــد! او تنهــا کســی بــود کــه‬ ‫توانســت از َمهلکــه جــان ســالم بــه در ببــرد‪.‬‬ ‫بیمــاری ســل در شــصت و پنــج ســالگی او‬ ‫را از پــا در آورد‪.‬‬ ‫ث‪ .‬جریــان شــعر ســنتی پــس از مشــروطه‪،‬‬ ‫صرف‌نظــر از برخــی اســتثناءها‪ ،‬کوشــید‬ ‫تــا در بیــان حالت‌هــای روح و انعــکاس‬ ‫ٔ‬ ‫روحیــه شــخصی از شــعر کهــن فارســی در‬ ‫چهارچوب‌هــا یــا مکتب‌هــای شــعر کهــن‪،‬‬ ‫بــا مختصــر نوآور ی‌هایــی پیــروی کنــد‪ .‬امــا‬ ‫جریــان نوگرایــی یــا متمایــل بــه نوگرایــی‪ ،‬و‬ ‫حتــی گروه‌هــای نــو ‪ -‬ســنت‌گرا یــا نیمــه ‪-‬‬ ‫ســنت‌گرا از چنیــن موقعیتــی‪ ،‬بــه طــور کامــل‬ ‫یــا نســبی‪ ،‬دور بــه نظــر می‌رســیدند‪ .‬بحــث‬ ‫در ایــن زمینــه بســیار دراز دامــن اســت‪ .‬از‬ ‫ٔ‬ ‫نوشــته مختصــر‬ ‫ایــن رو‪ ،‬در چهارچــوب‬ ‫حاضــر‪ ،‬کــه مرتبــط بــا تــرس و هــراس اســت‪،‬‬ ‫بــه پنــج شــعر از شــاعران نوگــرا یــا نــو‪ -‬ســنتگرا‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪21‬‬

‫اشــاره می‌شــود‪:‬‬ ‫* در شعر ّ‬ ‫«در ٔه خاموش»‪ ،‬راوی عالقه‌مند‬ ‫بــه طبیعــت اســت‪ .‬وی در طبیعــت حضــور‬ ‫دارد‪ .‬امــا او از طبیعــت‪ ،‬بــه جــای زیبایــی‪،‬‬ ‫احســاس عظمــت و وهــم دریافــت می‌کنــد‪.‬‬ ‫آنچــه در ذهــن راوی جریــان دارد‪« ،‬خــوف‬ ‫و وحشــت و تــرس» اســت‪ .‬ایــن حالــت بــا‬ ‫آمــدن غــروب و تاریکــی تشــدید می‌شــود‪.‬‬ ‫بــه نظــر می‌رســد‪ .‬تــرس شــاعر از بیکرانگــی‬ ‫طبیعــت در ایــن شــعر بــه خوبــی القــاء و‬ ‫تأ کیــد شــده اســت‪ .‬در زندگــی نامــۀ ایــن‬ ‫شــاعر ‪ -‬ســهراب ســپهری ‪ -‬نیز بیم از تاریکی‬ ‫و شــب در ٔ‬ ‫دوره کودکــی و نوجوانــی مــورد‬ ‫اشــاره قــرار گرفتــه اســت‪ .‬امــا بــه نظــر می‌رســد‬ ‫بــا توجــه بــه شــعرهای بعــدی ســپهری‪ ،‬او بــه‬ ‫ٔ‬ ‫مرحلــه‬ ‫تدریــج‪ ،‬بــر ایــن هــراس فائــق‪ ،‬و بــه‬ ‫یگانگــی بــا طبیعــت نائــل می‌شــود‪.‬‬ ‫* در شــعر «تــرس»‪ ،‬شــاعر بــا توانایــی‬ ‫مشــهود و کالمــی هیجــان بــار‪ ،‬تن‌کامگــی در‬ ‫طبیعــت و بــا طبیعــت را‪ ،‬که هم دلخواسـ ٔ‬ ‫ـته‬ ‫اوســت و هــم از آن بیــم رســوایی م ـی‌رود‪ ،‬در‬ ‫‌گرای متمایــل‬ ‫موقعیـ ِ‬ ‫ـت یــک شــاعر نــو ســنت ِ‬

‫بــه نــو وصــف کــرده اســت‪ .‬ایــن شــاعر ‪ -‬فــروغ‬ ‫ٔ‬ ‫ســروده دیگــر‬ ‫فرخــزاد ‪ -‬در چندیــن و چنــد‬

‫خــود نیــز از چنیــن موقعیت‌هایــی آمیختــه‬ ‫بــا لــذت و تــرس ســخن گفتــه اســت‪.‬‬ ‫* در شــعر «هــراس»‪ ،‬شــاعر از هــراس‬ ‫‪ / 22‬شوکران‬

‫َ‬ ‫عمیــق خــود از انســان‪ ،‬زندگــی‪ ،‬جامعــه نمی‌شناســاند‪.‬‬ ‫ج‪ .‬متــن کامــل پنــج شــعر مــورد بحــث در‬ ‫و عشــق یــاد کــرده اســت‪ .‬وی ‪-‬حســن‬ ‫ٔ‬ ‫بدبینــی ُمفرطــی در ایــن بخــش دوم ایــن نوشــته مختصــر در دســترس‬ ‫هنرمنــدی ‪ -‬بــا‬ ‫ِ‬ ‫ٔ‬ ‫ســروده‪ ،‬مرام‌نامــه شــعری و فکــری خــود را‪ ،‬عالقه‌منــدان شــعر فارســی قــرار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫ماننــد برخــی از دیگــر از جوانــان همنســل البتــه‪ ،‬بــرای آن‌کــه ســوء تفاهــم یــا ســوءفهمی‬ ‫خــود در دهـ ٔـه ‪ ، 1330‬بــا تأ کیدهــای مکــرر در بــه وجــود نیایــد‪ ،‬یــا بهتــر بگوییــم بــه همــان‬ ‫مکــرر و در عبارت‌هــا و ســطرهایی توصیفــی دلیــل موضــوع نوشــتۀ کوتــاه حاضــر یعنــی‬ ‫بیــان و شــرح کــرده اســت‪.‬‬

‫«تــرس و هــراس»‪،‬در شــعر پنجــم‪ ،‬بــه ناگزیــر‬

‫ـت ســه نقطــه‬ ‫ـعر «زندگــی» از ایــن اســت بــه جــای چنــد کلمــه از عالمـ ِ‬ ‫* تــرس شــاعر شـ ِ‬ ‫کــه در میانـ ٔـه عمــر نــه تنهــا بــه معنــای زندگــی اســتفاده شــده اســت! ترتیــب شــعرها‪،‬‬ ‫نرســیده‪ ،‬کــه در تبییــن ُبعــد هستی‌شناســی ماننــد ترتیــب شــناخت آن‌هــا در ســطرهای‬ ‫ّ‬ ‫و اجتماعــی زندگــی نیــز بــه کلــی درمانــده بــاال‪ ،‬بــر حســب تاریــخ ســرایش آن‌هاســت‪.‬‬ ‫اســت‪ .‬شــاعر ‪ -‬مهــدی اخــوان ثالــث ‪ -‬در‬

‫موقعیتــی یــأس‌آور‪ ،‬تــرس خــود را از تــداوم * سهراب سپهری ٔ‬ ‫(دره خاموش)‬ ‫ایــن زندگانــی بــه خواننــده اعــام کــرده سکوت‪ ،‬بند گسسته است‬ ‫کنار ّ‬ ‫دره‪ ،‬درخت شکوه پیکر بیدی‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫ـعر «از ایــن در آسمان شفق رنگ‬ ‫* تــرس شــاعر نــو ‪ -‬ســنتگرای شـ ِ‬

‫ترســم از آن ترســم؟» ترســی اســت آمیختــه بــه عبور ابر سپیدی‬

‫هــراس از موقعیــت انســان ایرانــی از دیربــاز تا نسیم در رگ هر برگ می‌دود خاموش‬ ‫ٔ‬ ‫دوره خــود ‪ -‬دهــة ‪ .1350‬او ‪ -‬یزدان‌بخــش نشســته در پــس هــر صخــره وحشــتی بــه‬ ‫ٔ‬ ‫مجموعــه ســاختار فکــری و کمیــن‬ ‫قهرمــان ‪-‬از‬ ‫ـان ایرانــی کشیده از پس یک سنگ سوسماری سر‬ ‫زیسـ ِ‬ ‫ـت سیاســی و اجتماعــی انسـ ِ‬ ‫کــه در طــول تاریــخ‪ ،‬وی را در وهــم و رنــج ز خوف ّ‬ ‫در ٔه خاموش‬ ‫و تــرس و هــراس دائــم نگــه داشــته‪ ،‬بســیار نهفته جنبش پیکر‬ ‫کالفــه و عاصــی اســت‪ .‬ناگفتــه نمانــد کــه به راه می‌نگرد سرد‪ ،‬خشک‪ ،‬تلخ‪ ،‬غمین‬ ‫ایــن شــاعر راهــی بــرای برو ن َ‌رفــت از چنیــن چو مار روی تن کوه می‌خزد راهی‬ ‫موقعیتــی نمی‌شناســد و بــه دیگــران هــم به راه‪ ،‬رهگذری‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪23‬‬

‫خیال دره و تنهایی‬

‫من ٔ‬ ‫وحشی نیازی گرم‬ ‫بوته‬ ‫ِ‬ ‫ٔ‬ ‫زمزمه نسیم صحراها‬ ‫او‬

‫وهــم‪:‬‬

‫همچون علفی ز شوق روییدم‬

‫ز ِ هر شکاف تن کوه‬

‫تا عطر شکوفه‌های لرزان را‬

‫خزیده بیرون ماری‬

‫در جام شب شکفته نوشیدم‬

‫پس هر سنگ‬ ‫به خشم از ِ‬

‫می‌ترسم از این نسیم بی‌پروا‬

‫دوانده در رگ او ترس‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫کشــیده چشــم بــه هــر گوشــه نقــش چشــمه من تشنه میان بازوان او‬

‫کشیده خنجر خاری‬

‫گر با تنم این چنین در آویزد‬

‫غروب پر زده از کوه‬ ‫ُ‬ ‫به چشم گم شده تصویر راه و راه‌گذار‬

‫عطر علف فشرده برخیزد!‬

‫غمی بزرگ‪ ،‬پر از وهم‬

‫(دیوار‪ ،‬صص ‪175‬ـ‪)171‬‬

‫به صخره‌سار نشسته است‬ ‫درون ٔ‬ ‫دره تاریک‬

‫* حسن هنرمندی (هراس)‬

‫سکوت بند گسسته است‬

‫شب‌ها چو گرگ در پس دیوار روزها‬

‫(هشت کتاب‪ ،‬صص ‪43‬ـ‪)41‬‬

‫آرام خفته‌اند و دهان باز کرده‌اند‬ ‫بر مرگ من که ٔ‬ ‫زمزمه صبح روشنم‬

‫* فروغ فرخزاد (ترس)‬ ‫شب تیره و ْره دراز و ْ‬ ‫ْ‬ ‫من حیران‬

‫آهنگ‌های شوم کهن ساز کرده‌اند‬

‫ترسم که ز پیکرم میان جمع‬

‫می‌ترسم از شتاب تو ای شام زودرس‬ ‫می‌ترسم از درنگ تو ای صبح دیرباز‬

‫فانوس گرفته او به راه من‬ ‫ٔ‬ ‫بر‬ ‫شعله بی‌شکیب فانوسش‬

‫می‌ترسم از درنگ‬

‫وحشت زده می‌دود نگاه من‬

‫می‌ترسم از شتاب‬

‫بر ما چه گذشت؟ کس چه می‌داند‬ ‫َ‬ ‫در بستر سبزه‌های تردامان‬

‫من هم لبی به جام تو تر کردم ای گناه‬

‫گویی که [‪ ]...‬به گردنم آویخت‬

‫زان لب هزار ناله فرو مرده در نگاه‬

‫الماس هزار [‪ ]...‬سوزان‬

‫می‌ترسم از سیاهی شب‌های پرمالل‬

‫بر ما چه گذشت؟ کس چه می‌داند‬

‫می‌ترسم از سپیدی روزان بیامید‬

‫من او شدم‪ ...‬او خروش دریاها‬

‫می‌ترسم از سیاه‬

‫‪ / 24‬شوکران‬

‫من هم شبی به شهر تو ره ُجستم ای هوس‬

‫می‌ترسم از سپید‬

‫َ‬ ‫عنکبوتی پیر را ماند شکم ُپر زهر و ُپر احشا‬

‫می‌ترسم از نگاه فرو مرده در سکوت‬

‫مانــده‪ ،‬مســکین‪ ،‬زیــر پــای عابــری گمنــام و‬

‫می‌ترسم از سکوت فرو خفته در نگاه‬

‫نابینــا‬

‫می‌ترسم از سکوت‬

‫پخش مرده بر زمین‪ ،‬هموار‬

‫می‌ترسم از نگاه‬

‫دیگر آیا هیچ‬

‫می‌ترسم از سپید‬

‫کرمکی در هیچ حالی از دگردیسی‬

‫می‌ترسم از سیاه‪...‬‬

‫به چنین پیسی‬

‫ ‬

‫تهران‪ ،‬شب ‪ 25‬آذر ‪1334‬‬

‫[تواند بود؟‬ ‫[من پرسم‬

‫(هراس‪ ،‬صص ‪74‬ـ‪)73‬‬

‫کیست تا پاسخ بگوید‬ ‫* مهدی اخوان ثالث (زندگی)‬ ‫ ‬

‫[از محیط فضل خلوت یا شلوغی‪،‬‬

‫برای مهربانم‪ ،‬علی شاهنده‬

‫[کیست؟‬

‫بر زمین افتاده بخشیده‌ست‬

‫چیست؟‬

‫دست و پا گسترده تا هر جا‬

‫[من می‌پرسم‪،‬‬

‫از کجا؟‬

‫[این بیهوده‬

‫[کی؟‬

‫ ‬ ‫چیست؟‬

‫[کس نمی‌داند‬ ‫و نمی‌داند چرا حتی‬

‫[ایــن‬ ‫ ‬

‫سال‌ها زین پیش‬

‫تار یــک‬

‫تــرس‌آ‌ور‬

‫تهران‪ ،‬فروردین ‪1343‬‬

‫(از این اوستا‪ ،‬صص ‪96‬ـ‪)95‬‬

‫ایــن غــم‌آ‌ور وحشــت منفــور را خیــام‬ ‫پر سید هســت‬

‫* یزدانبخــش قهرمــان (از ایــن ترســم از آن‬

‫وز محیــط فضــل و شــمع خلــوت اصحــاب ترســم؟)‬ ‫هــم هرگــز‬

‫تا که در این کشور از این ترسم از آن ترسم‬

‫هیچ جز بیهوده نشنیده‌ست‬

‫از خویش و از بیگانه‪ ،‬از خرد و کالن ترسم‬

‫کــس ندانــد کــی فتــاده بــر زمیــن ایــن خلــط تا کی ز ِ هر گفت و شنود و پرسش و پاسخ‬ ‫گندیــده‬ ‫ٔ‬ ‫وز کدامین سینه بیمار‬

‫چون طفل تنبل از شروع امتحان ترسم‬ ‫تا که چو ره گم کرده دزدی در شب تاریک‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪25‬‬

‫از هر صدای پا و بانگ ناگهان ترسم‬ ‫تا کی چو طفل بیمناک از ّ‬ ‫جن گرمابه‬

‫از ضعف و رنجوری جسم ناتوان ترسم‬ ‫یک عمر ترسم زین حیات بی ّ‬ ‫‌ترحم بود‬

‫در میهن از عفریت آزادی ستان ترسم‬ ‫گفتم َ‬ ‫شوم آزاد‪ ،‬و آزادی به دست آرم‬ ‫َ‬ ‫نز خشم َبهمان و نه از جور فالن ترسم‬

‫اینک ز مرگ چاره ساز مهربان ترسم‬ ‫مجنو نــم‬

‫غافل که تا ایران و ایرانی در این دنیاست‬

‫کز راحت جاوید و عیش جاودان ترسم‬

‫باید ز هر مرد و زن و پیر و جوان ترسم‬

‫ایــن جــان بــه خــواری کنــدن اســت‪ ،‬ایــن‬

‫غافل که این جا نشکفد گل‌های آزادی‬

‫زندگانــی نیســت‬

‫ور بشکفد باید ز جهل باغبان ترسم‬ ‫هر سال و مه در وحشت از ماهان و ساالنم‬ ‫هر شام و روز از گشت روزان و شبان ترسم‬ ‫َ‬ ‫در ف ْرودین اندیشه‌ناک از ِم ْه َرمه باشم‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫چون در َمه اردیبهشتم از ابان ترسم‬ ‫وقت جوانی ترسم از تسلیم پیران بود‬ ‫پیرانه سر از توسن طبع جوان ترسم‬ ‫ّ‬ ‫کی [‪]...‬‬ ‫پارینه می‌ترسیدم از سفا ِ‬ ‫امساله از بیرحمی [‪ ]...‬ترسم‬ ‫لوطی تصنیف خوانم بود‬ ‫پاینه ترس از‬ ‫ِ‬ ‫امساله نیز از [‪ ]...‬تعویذ خوان ترسم‬ ‫َ‬ ‫پارینه ترسم زآن به نام شه ثناخوان بود‬

‫تــرس از چــه‪ ،‬از مــردن؟ چــه نادانــم چــه‬

‫کاندر وطن‪ ،‬دائم ز جاسوس و َعوان ترسم‬ ‫اینجا بهشت َع ْدن دزدان است و ّ‬ ‫جباران‬ ‫حــق دارم ار مــن‪ ،‬زیــن َمکیــن و ایــن مــکان‬ ‫ترســم‬ ‫ای نیکبخت آن کس که از مادر نزاد اینجا‬ ‫ْ‬ ‫نوباوگان ترسم‬ ‫من بر‬ ‫سیاهی طالع ِ‬

‫تن آزمایشگاه گوناگون بالها شد‬ ‫از سخت ْ‬ ‫‌جانی این تن درد آشیان ترسم‬ ‫کو مرگ تا جانم ز قید تن رها سازد‬

‫کز سخت گشتن‌های این بند گران ترسم‬ ‫تن پنج َ‬ ‫پایکوار چسبد زندگانی را‬ ‫من از سماجت‌های تن در حفظ جان ترسم‬ ‫یاران‪ ،‬عزیزان‪ ،‬دوستان رفتند و اینک من‬

‫نام خدایش بر زبان ترسم‬ ‫امساله زین ِ‬ ‫الق ّصه از مردم فریبانی خدانشناس‬ ‫ِ‬

‫تنها در این وحشت‌سرای بیامان ترسم‬

‫بازیگر اندر نقش دایه‌ی مهربان ترسم‬

‫(تا کی در این کشور)‬

‫قومی [‪ ]...‬بر سران‪ ،‬جمعی رداپوشان‬ ‫زیــن گرگ‌هــای رفتــه در جامــه‌ی شــبان‬ ‫ترســم‬ ‫ُ‬ ‫وین تیره‌بختی بین که در پایان راه عمر‬ ‫‪ / 26‬شوکران‬

‫تهران ‪،‬مرداد ‪1399‬‬

‫فهرست منابع و مآخذ‪:‬‬ ‫‪ .1‬از ایــن اوســتا (مهــدی اخــوان ثالــث‪ ،‬مرواریــد‪،‬‬ ‫ج‪.)1353 ،3‬‬ ‫‪« .2‬تــا کــی در ایــن کشــور؟» (یــزدان بخــش‬ ‫قهرمــان‪ ،‬نســخة دســتنویس‪ ،‬دهــة ‪.)1350‬‬ ‫‪ .3‬دیوار (فروغ فرخزاد‪ ،‬امیرکبیر‪.)1335 ،‬‬ ‫‪ .4‬دیــوان حافــظ (بــه کوشــش محمــد قزوینــی و‬ ‫قاســم غنــی‪ّ ،‬زوار‪ ،‬چ ‪.)1367 ،5‬‬ ‫‪ .5‬شــعر در عصــر قاجــار (مهــدی حمیــدی‬ ‫شــیرازی‪ ،‬گنــج کتــاب‪.)1364 ،‬‬ ‫ٔ‬ ‫‪ّ .6‬‬ ‫(برگزیده اشــعار سخنســرایان‬ ‫صیــادان معنی‬ ‫هنــدی‪ ،‬بــه کوشــش محمــد قهرمــان‪ ،‬امیرکبیــر‪،‬‬ ‫‪.)1378‬‬ ‫‪ .7‬لغتنامــه (ج‪ ،5‬علیاکبــر دهخــدا‪ ،‬بــه کوشــش‬ ‫و تــداوم محمــد معیــن و ســیدجعفر شــهیدی‪،‬‬ ‫دانشــگاه تهــران‪ ،‬ویرایش جدیــد‪ ،‬چ‪.)1377 ،3‬‬ ‫‪ .8‬هراس (حسن هنرمندی‪ ،‬شاعر‪.)1337،‬‬ ‫‪ .9‬هشــت کتــاب (ســهراب ســپهری‪ ،‬طهــوری‪،‬‬ ‫چ‪.)1358 ،2‬‬

‫‪///////////////////////‬‬ ‫آنجه شما را می‌ترساند‬ ‫فکر است‬ ‫نه خود موقعیت‬ ‫فکر می‌تواند عوض شود‬ ‫یا کنار رود‬ ‫اکهارت تول‬ ‫‪///////////////////////‬‬ ‫هیچ چیز دایمی نیست‬ ‫هر موقعیتی هر قدر بد باشد‬ ‫تغییر خواهد کرد‬ ‫بودا‬ ‫‪///////////////////////‬‬ ‫ترس جلو مرگ را نمی‌گیرد‬ ‫جلو زندگی را می‌گیرد‬ ‫بودا‬ ‫‪///////////////////////‬‬ ‫تنها زندان واقعی ترس است‬ ‫و تنها آزادی واقعی‬ ‫رهایی از ترس است‬ ‫آنگ سان سو کی‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪27‬‬

‫تاریخ مدرن جهان؛ رزرو جا در ردیف اول ‪ /‬یونس شکرخواه ‪//////‬‬

‫بخشی از کتاب تاریخ مدرن جهان هم اکنون در حال تدوین است‪ :‬بحران کرونا‪.‬‬ ‫فراگیرتریــن بحــران تاریــخ مــدرن جهــان در حــال پیشــروی اســت و واکنش‌هــای جهانــی‬ ‫نیــز کمــاکان در حــال بــروز‪.‬‬ ‫مراکــز پژوهشــی‪ ،‬کتابخانه‌هــا‪ ،‬رســانه‌ها؛ مراکــز آ کادمیــک و نهادهــای مدنــی و بــه طــور‬ ‫کلــی همــه مراکــزی کــه بــه نحــوی از انحــا بــا ذهن و حافظه ســروکار دارند خواســته و ناخواســته‬ ‫درگیــر ثبــت و ضبــط کنش‌هــا و واکنش‌هــای مرتبــط بــا مرموزتریــن اپیدمــی برخاســته از‬ ‫ویــروس کرونــا شــده‌اند‪.‬برخی از پیامدهــای کرونــا از هــم اکنــون قابــل رویــت هســتند‪:‬‬ ‫بــه دلیــل ضــرورت قرنطینــه و کاســتن از ارتباطــات انســانی‪ ،‬تکنولوژ ی‌هــای اطالع‌رســان‬ ‫و ارتباطــی در همــه ابعــاد زندگــی جــان تــازه‌ای گرفته‌انــد‪ ..‬امــا اینکــه ایــن امــر بــر تعامــات‬ ‫اجتماعــی در آینــده چــه تاثیــری خواهــد داشــت‪ ،‬بــه بررس ـی‌های عمیــق ارتباطــی‪ ،‬جامعــه‬ ‫شــناختی و روانکاوانــه نیــاز دارد‪ .‬در ایــن میانــه قطــع و یقییــن ایــن هــوش مصنوعــی اســت کــه‬ ‫بــه نقطــه ثقــل تحــوالت ارتباطــی تبدیــل خواهــد شــد‪.‬‬ ‫مراکــز آموزشــی بــه دلیــل مواجهــه بــا پدیــده عــدم تشــکیل کالس‌هــا بــه ناچــار بــه ســوی‬ ‫آموزش‌هــای عملی‌تــر و بــه عبــارت بهتــر بــه ســوی رفتارهــای هنرســتانی کشــیده خواهنــد‬ ‫شــد‪ .‬اینجــا هــم چالش‌هــای دیجیتــال بــر ســر راه خواهنــد بــود‪.‬‬ ‫دولت‌هــا در شــیوه مدیریــت خــود دچــار بازنگــری نخواهنــد شــد چــرا کــه بحران‌هــای‬ ‫بــزرگ همیشــه درس‌هــای آشــکار دارنــد‪ .‬ایــن امــر در طیفــی از کنتــرل یــا گشــودگی بیشــتر‬ ‫جلوه‌گــر خواهــد شــد‪.‬‬ ‫از اقتصــاد ســر در نمی‌آوریــم امــا بــا محاســبه آنچــه از نظــر اقتصــادی در زندگــی شــخصی‬ ‫و خانوادگ ـی‌ام در ایــن روزهــای کرونایــی به‌دســت اوردم؛ می‌توانــم حــدس بزنــم در شــرایط‬ ‫ریــکاوری ایــن اقتصاددانــان خواهنــد بــود کــه مــا را زیــر چــادر اکســیژن خواهنــد بــرد و البتــه‬ ‫‪ / 28‬شوکران‬

‫بــاز هــم تحــوالت اقتصــادی‬ ‫مبتنــی بــر دیجیتالیســم و بــه‬ ‫زبانــی دیگــر اقتصادهــای‬ ‫کیبــوردی و اپلیکیشــنی‬ ‫بــروز بیشــتری خواهنــد‬ ‫داشــت‪.‬‬ ‫بــه‬ ‫تکنوکرات‌هــا‬

‫گمانــم‬ ‫حــاال‬

‫بایــد خواســته و ناخواســته‬ ‫بــه اندیشــمندان و دانشــمندان‬ ‫نزدیکتر شوند‪.‬‬ ‫احســاس آســیب‌پذیر بــودن و بــه شــدت شــکننده بــودن در صــورت تــداوم کرونــا می‌توانــد‬ ‫باعــث بــروز نوعــی از روابــط شــود کــه در ارتباطــات بــه آن روابــط افقــی می‌گوئیــم‪ .‬روابــط افقــی‬ ‫بــر خــاف روابــط عمــودی (رســانه‌های جمعــی) باعــث قــدر شناســی و احســاس آرامــش‬ ‫می‌شــود‪ .‬وقتــی نمی‌توانیــم بــا هــم دســت بدهیــم و یکدیگــر را در آغــوش بگیریــم و یــا حتــی‬ ‫بــر مــزار دلبندانمــان جمــع شــویم‪ ،‬راهــی جــز ایــن نمی‌مانــد‪ :‬بیــا تــا قــدر یکدیگــر بدانیــم کــه‬ ‫تــا ناگــه ز یــک دیگــر نمانیــم‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪29‬‬

‫پیدایش خوف در هستی ‪ /‬بهاره رضایی ‪//////////////////‬‬ ‫ِ‬

‫معیارهــای جمعــی بشــر از ازل بــا «بســتگی» بــا رشـ ِـد ثانویـه‌اش بــا تــرس حرکــت می‌کنــد و‬ ‫ـش هستی‪،‬شــروع رنــج بــه بلــوغ مــی رســد‪.‬‬ ‫همــراه بود‪.‬شـ‬ ‫ـرح آفرینـ ِ‬ ‫ِ‬ ‫و در ایــن جاســت کــه انســان‪ ،‬سرکشــی‬ ‫پیدایــش دنیــا بــا‬ ‫آغــاز‬ ‫و درد بشــر ازهمــان ِ‬ ‫ِ‬ ‫آغــاز کــرد تــا میــخ جســارت و اســتقاللش را‬ ‫وابســتگی پیونــد خــورده اســت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ـش دنیا‪،‬محکــم از همان‬ ‫پیوسته‪،‬بســته بــه ایــن بــود کــه «خــوب درهمــان بـ ِ‬ ‫ـدو پیدایـ ِ‬ ‫ـان همیــن جســارت و‬ ‫نیســت‪،‬آدم تنهــا بماند‪.‬بهتــر اســت یــک هــم ازل بکوبــد و ترس‪،‬بنیـ ِ‬ ‫‪1‬‬ ‫اســتقالل شــد‪.‬‬ ‫َد ِم مناســب بــرای او پیــدا شــود!»‬ ‫و زن در همــان ابتــدای آفرینــش‪ ،‬فکــر کــرد‬

‫ـش هســتی از«پیدایــش» بــا بســتگی‬ ‫و آفرینـ ِ‬ ‫ٔ‬ ‫بــه وابســتگی آغــاز شــد و ترس‪،‬الزمــه بلــوغ کــه «چــه قــدر خــوب اســت‪،‬دانا شــود!»‪ 3‬و‬ ‫ِ‬ ‫ـوف او از نادانــی نافرمانــش کــرد و هســتی‬ ‫ـ‬ ‫خ‬ ‫فکــری انســان شــد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫تــرس کــه ُمنتهایــی نــدارد و انتهایــش‪ ،‬بــه ســمت وســوی دیگــری راه ُبــرد!‬ ‫و بــه انســان از همــان ازل‪ ،‬دانشــی داده‬ ‫همــان نامتناهــی َد ّواری اســت کــه دوبــاره بــه‬ ‫خان ـه‌ی اولــش بــه شــروع جهــان برمی‌گــردد‪ .‬شــد کــه تــرس بــه مــوازات آن رشــد کــرد‪.‬‬ ‫ـب میــوه ممنوعــه را بهانــه قــرار می‌دهد‪.‬‬ ‫و فریـ ِ‬ ‫مــی َر َمــد! و مــی َرماند و کــوال ک می کند!‬ ‫ـدی انســان شــد!‬ ‫خوف‪،‬بیـ ِـم ازلــی ابـ ِ‬ ‫ترس‬ ‫دل انســان‪،‬حتی‬ ‫ـال ِ‬ ‫چــرا کــه از ازل‪« ،‬خیـ ِ‬ ‫ـرس حــوا از آدم! و ِ‬ ‫ـرس آدم از حــوا! تـ ِ‬ ‫تـ ِ‬

‫تــرس از نادانســتگی‪،‬ترس از جهــل و ایــن‬

‫از زمــان کودکــی هــم خــوب نیســت!»‪ 2‬و انســان از انســان از همــان شــروع خلقــت‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫یــب قدرتمنــدش را از کودکــی بــه پایه‌گــذاری شــد!‬ ‫ترس‪،‬پ ِره ِ‬ ‫ـان اولیــه‬ ‫انســان هــا تحمیــل مــی کنــد و انسـ ِ‬

‫‪ / 30‬شوکران‬

‫ابتــدای آفرینــش بــود‪ ،‬در زمانــی کــه‬ ‫در‬ ‫ِ‬

‫«زمــان آخــر» را بــه تعویــق‬ ‫مــردم سراسـ ِـر جهــان‪ ،‬تنهــا یــک زبان داشــتند مجهــز کــرد تــا آن‬ ‫ِ‬ ‫کلمــات آن هــا یکــی بودنــد و ایــن‬ ‫و‬ ‫اتحــاد بینــدازد!‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫پیدایــش دنیــا هــم از نوعــی بیــم‬ ‫ابتــدای‬ ‫بــه آن جــا رســید کــه حتــی مــی خواســت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نشــأت می‌گرفــت‪.‬‬

‫تــرس از تنهایــی! تــرس از پراکندگــی!‬

‫«عمــر نوح» داشــته باشــد!‬

‫و در این جهان بیشتر سلطنت کند!‬

‫تــرس از‬ ‫ــوف و تباهی از همین جا آغاز شد‪.‬‬ ‫شــروع بدعت‌هــای تــازه و خ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ـان هم ـه‌ی آن هــا بــود کــه بشــر تصمیــم‬ ‫دنبــال دسیســه‬ ‫دردمنــد امروزبــه‬ ‫انســان‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫توأمـ ِ‬ ‫ُ‬ ‫گرفــت‪ ،‬بــرج بابلــی بســازد!‬ ‫ـودی انســان‌های دیگــر شــد! دســت‬ ‫بــرای نابـ ِ‬ ‫ِ‬ ‫پــس ُبــرج بابلــی بنــا کردنــد تــا بــه منزلتــی بــه کار شــد!‬ ‫ِ‬ ‫کارستان کند!‬ ‫خواست‬ ‫می‬ ‫را‬ ‫‌شــان‬ ‫همیشــگی‬ ‫ی‬ ‫انسان‬ ‫اتحــاد‬ ‫و‬ ‫برســند‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫پــس بــه آزمایشــگاه پنــاه ُبــرد و آن‬ ‫تضمیــن راه زندگــی کــرده باشــند!‬ ‫و در ایــن میــان‪َ ،‬جنگ‌هــا در گرفــت‪ ،‬بــر قدر‪،‬قدرتمنــد و قــوی شــده بــود کــه بتوانــد‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ـای دیگــر را‬ ‫ـودی انســان هـ ِ‬ ‫ســراین کــه چــه قــدر داناتریــم و چــه قــدر قــوی راهــی بیابــد تــا نابـ ِ‬ ‫تــر بــه اســتمرار هســتی کمــک مــی کنیــم‬

‫ـت آن هــا را بــه ســمت و‬ ‫شــکل دهــد وسرنوشـ ِ‬

‫ســوی دیگــری ببــرد‪.‬‬ ‫و هســتی‪ ،‬بی‌واســطه بــا خــوف مواجــه‬ ‫ِ‬

‫«زمان آخر» را که برای خودش‬ ‫و‬ ‫ـرس‬ ‫تاریخ آن ِ‬ ‫شــد‪ .‬و بقــای اش را در ِا ِ‬ ‫بقــای همیــن تـ ِ‬ ‫ِ‬ ‫بــه تعویــق انداختــه بود‪،‬بــرای دیگــران تســریع‬ ‫جمعــی اســتوار کــرد‪.‬‬ ‫هستی‪،‬هدایت کند!‬ ‫مهم‬ ‫ِ‬ ‫و ترس در عرصه‌های ِ‬ ‫بلــه! ویــروس هــا هــم می تواننــد «کاتالیزور»‬ ‫کشتی زندگی انسان را به دوش گرفت!‬ ‫ِ‬ ‫فراینــد عمــر طبیعــی انســان را کــم‬ ‫تــرس از تنهایی‪،‬تــرس از فراموشــی‪،‬ترس شــوند و‬ ‫ِ‬

‫از مــرگ!‬ ‫ـرفت علــوم و فنــون مجهــز‬ ‫و دنیــا بــه پیشـ ِ‬ ‫ـدرت خــود را بیشــتر کــرد تــا‬ ‫شــد و انســان‪ ،‬قـ ِ‬ ‫ـرس او از پایــان دنیــا کمتــر‬ ‫بیشــتر بدانــد تــا تـ ِ‬

‫کــرده و فانــی اش کننــد!‬ ‫محکوم به نابودی!‬ ‫انسان فانی و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫انسان مرتعش و دردمند!‬ ‫ـلطنت ویــروس هــا شــروع شــدند‬ ‫پــس سـ‬ ‫ِ‬

‫و انســان‪،‬عاجز و وحشــت زده‪،‬راه بــه جایــی‬ ‫شــود!‬ ‫پــس هــر روزه خــود را بــه انــواع و اقســام نمــی ُبــرد!‬ ‫دســت بشــر‬ ‫خالــق‬ ‫ابتــکارات‬ ‫ابداعــات و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫پــس پاندمی‌هــا بــه راه افتادنــد و چــرخ‬ ‫ِ‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪31‬‬

‫َ‬ ‫النه‪-‬ســانه در دگردیســی بــود و‬ ‫روزگار کــه َس‬ ‫َ‬ ‫خــوش خوشــک پیــش مــی رفــت‪ ،‬یــک بــاره‬ ‫ـوی دیگــری راه ُبــرد شــد!‬ ‫بــه ســمت و سـ ِ‬ ‫َ‬ ‫روزگار‬ ‫گیــری ویــروس هــا دمــار از‬ ‫و دنیــا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫انســان هــای دیگــر بــر آورد!‬ ‫ـگ انســان بــا انســان کــه بــا ِنــزاع قابیــل‬ ‫َجنـ ِ‬

‫و به پیش نمی رویم؟!‬ ‫ـوم قــدرت و شــهرت‪،‬‬ ‫همچنــان طمـ ِـع شـ ِ‬ ‫عقــل و احســاس انســان هــا را ربــوده اســت‪.‬‬ ‫بــا هــم چــه کردیــم و در کجــای ایــن هســتی‬ ‫قــرار اســت‪ ،‬قــرار بگیریــم و آرامــش را تجربــه‬ ‫کنیــم؟!‬ ‫ایــن تصویــر‪ ،‬مــدت هاســت‪ ،‬دســت از‬

‫وهابیــل آغــاز شــده بود‪،‬حــاال بــه اوج خــودش‬ ‫ِ‬ ‫ســرم بــر نمــی دارد‪،‬چــه در خواب‪،‬چــه در‬ ‫رســیده اســت انــگار‪.‬‬ ‫کالف َســردر گـ ِـم بیــداری و چــه در رویــا؛‬ ‫ـای تــازه ای بــه‬ ‫ِ‬ ‫و ِگــره هـ ِ‬ ‫ـرگ زیتــون اش‬ ‫هســتی اضافــه شــده اســت!‬ ‫تصویـ ِـر آن کبوتــر ســفید و بـ ِ‬ ‫ـت تــازه را‬ ‫عده ای بمانند و عده ای بروند!‬ ‫ـام زندگــی و زیسـ ِ‬ ‫کــه بــرای «نوح»‪،‬پیـ ِ‬ ‫ُ‬ ‫«عمرنــوح» بــه ارمغــان مــی آورد‪.‬‬ ‫توپیــای‬ ‫و در ایــن میــان ا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ـب صلــح مــا شــد کــه‬ ‫همچنــان بــرای آن انســان‪«،‬آن دیگــری»‬ ‫بعدهــا کبوتــر دل فریـ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ​َ‬ ‫هــر جــا کــم مــی آوردیم‪،‬علمــش مــی کردیــم و‬ ‫فرضیــه‌ای اســت قابــل اجــرا!‬ ‫و ایــن دنیاگیــری هــای همگانــی‪ ،‬ترفنــدی پرچــم آشــتی بشــر شــده بــود!‬ ‫هــر جــا کــه نقش ـه‌ی نابــودی انســان‌ها در‬ ‫بــرای حــواس َپرتـ ِـی بشـ ِـر ســر بــه هــوای امــروز‬ ‫شــد تــا کمــی بــه خــودش بیایــد‪.‬‬ ‫َپســتوها ِکشــیده می‌شــود‪ ،‬در‬ ‫بیــرون گــود‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫طــول دوره هــای کبوتـ ِـر صلــح‪ ،‬رو مــی کننــد!‬ ‫برگــردد و بــه آن چــه در ِ‬ ‫متمــادی بــا نــوع انســان انجــام داده اســت را‬ ‫ِ‬ ‫ارزیابــی کنــد!ِ‬ ‫حــال خــودش رهــا کنیــم!‬ ‫ِ‬ ‫حاال با خودمان چند‪-‬چندیم؟!‬ ‫ـتی نوحــی‬ ‫شــاید وقـ ِ‬ ‫ـت آن رســیده کــه کشـ ِ‬ ‫چه می کنیم؟!‬ ‫فراهــم کنیــم و بــه ســیاره ای دیگــر برویــم!‬

‫وقــت آن رســیده کــه زمیــن را بــه‬ ‫شــاید ِ‬

‫به کجا می رویم؟!‬

‫زمین‪،‬جای مناسبی برای زیستن نیست!‬ ‫ِ‬

‫چه می خواهیم؟!‬ ‫پیدایش‪.‬عهد عتیق‬ ‫جنــس َپرســه‌هایمان در هســتی چــه ‪ -1،2،3‬برگرفته از ِسفر‬ ‫ِ‬ ‫اطالعات‬ ‫گردشــی کــرده اســت که بــا گــردش‬ ‫ِ‬ ‫ایــن همــه داده هــای ِعلمــی فلــج شــده‌ایم‪.‬‬ ‫‪ / 32‬شوکران‬

‫‪///////////////‬‬

‫من می‌ترسم‪ ،‬پس هستم ‪ /‬مائده مرتضوی‬

‫چیزهایــی هســتند کــه نمی‌بینیــم‪ ،‬صداهایــی هســتند کــه نمی‌شــنویم‪ ،‬امــا آن‌هــا وجــود‬ ‫دارنــد‪ .‬نصــف هســتی در همیــن نیســتی‌ها پنهــان شــده‪ .‬در نیســتی‌هایی کــه بــرای مــا‬ ‫ناشــناخته‌اند‪ .‬فقــط گاهــی حسشــان می‌کنیــم؛ همــان زمانــی کــه در یــک اتــاق خالــی‪،‬‬ ‫تک‌وتنهــا نشســته‌ایم‪ ،‬امــا حضــور چیــز دیگــری را هــم حــس می‌کنیــم و اولیــن چیــزی کــه‬ ‫حــس می‌کنیــم همانــی اســت کــه از بدوتولــد همراهمــان بــوده‪»...‬‬ ‫تــرس هــم مثــل خیلــی چیزهــای دیگــر هنــگام تولــد بــا انســان زاده می‌شــود؛ نــه اینکــه فقــط‬ ‫مختــص بــه انســان باشــد امــا از لحظـ ٔـه تولــد همــراه نــوزاد انســان اســت تــا لحظـ ٔـه مــرگ و زمانــی‬ ‫کــه انســان‪ ،‬چهــره در نقــاب خــاک می‌کشــد‪.‬‬ ‫تــرس بیشــتر از آن کــه یــک حــس باشــد یــک مکانیســم دفاعــی اســت کــه بــدن بــه کار‬ ‫می‌گیــرد تــا آدمــی بــه طــور ناخــودآ گاه‪ ،‬مجبــور بــه حفــظ فاصلــه شــود‪ .‬حفــظ فاصلــه بــا‬ ‫یــک ناشــناخته‪ .‬ایــن ناشــناخته هــم می‌توانــد انســانی دیگــر باشــد هــم موجــودی دیگــر هــم‬ ‫اشــیایی کــه بیــم آن مـی‌ر‌‌ود صدمـه‌ای جــدی بــه روح و روان انســان؛ ایــن اشــرف مخلوقــات‪،‬‬ ‫وارد کننــد‪.‬‬ ‫تــرس‪ ،‬هنگامــی بیشــتر می‌شــود کــه بــا حــواس پنجگانــه نتوانیــم بــه ماهیــت چیــزی کــه‬ ‫مــا را ترســانده پــی ببریــم‪ .‬ماننــد جابه‌جایــی اشــیا بــدون دیــدن دســتی یــا اهرمــی کــه باعــث‬ ‫حرکــت آن شــود‪ .‬امــا نقطـ ٔـه اوج تــرس و وحشــت کجاســت؟‬ ‫جایــی کــه عــادت انســان بــه هــم می‌خــورد‪ .‬رفتــار یــا واکنشــی از اشــیا و آدم‌هــا می‌بینــد کــه‬ ‫برایــش قابــل تصــور نیســت‪ .‬وقتــی نصف‌شــب از صــدای پــچ پچــه و نجــوای کســی از خــواب‬ ‫بیــدار می‌شــویم و می‌بینیــم کــه خواهــر یــا برادرمــان بــا چشــمانی بســته روی تخــت نشســته‬ ‫و مشــغول حــرف زدن اســت‪ ،‬می‌ترســیم‪ .‬گاهــی اوقــات فقــط نگاهــش می‌کنیــم و تــرس‪...‬‬ ‫ـس لعنتـ ِـی جــذاب نمی‌گــذارد حتــا بــه او نزدیــک شــویم و ممکــن اســت چنــد شــب‬ ‫ایــن حـ ِ‬

‫بعــد ایــن مســئله را برایــش تعریــف کنیــم‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪33‬‬

‫نقطـ ٔـه اوج تــرس در مواجهــه بــا اشــیا بــه شــکلی دیگــر ظاهــر می‌شــود؛ وقتــی صبــح از خــواب‬ ‫برمی‌خیزیــم و مطابــق معمــول هــر روز نگاهــی در آینــه می‌اندازیــم تــا مســواک بزنیــم‪ ،‬ریــش‬ ‫بتراشــیم یــا‪ ...‬و ناگهــان صــورت شــخصی دیگــر را هــم در آینــه می‌بینیــم‪ ،‬قطعــا اولیــن حســی‬ ‫کــه از گوشــت و پوســت مــا بیــرون می‌زنــد‪ ،‬تــرس اســت‪ .‬وقتــی انســان در مواجهــه بــا اشــیا‬ ‫بــه رفتــار غیرمعمــول و غیرمتــداول دیگــری می‌رســد‪ ،‬تــرس اولیــن چیــزی اســت کــه بــه او‬ ‫هشــدار می‌دهــد و او را متوجــه می‌کنــد کــه در موقعیتــی پرخطــر قــرار گرفتــه‪ .‬ماننــد شــنیدن‬ ‫صــدای عروســکانی کــه حــرف می‌زننــد یــا بازوبســته شــدن بی‌علــت در و پنجــره خانــه و‬ ‫ِ‬

‫دیــدن تصاویــر از چیزهایــی کــه وجــود ندارنــد در آینــه و امثالهــم‪.‬‬

‫ایــن موقعیــت پرخطــر ریشــه در مشــکالت روحــی و روانــی انســان دارد و اغلــب نتیجــه‬ ‫تداخــل دارویــی و عــود یــک بیمــاری اســت و تــرس اولیــن چیــزی اســت کــه بــه داد انســان‬ ‫می‌رســد و او را از موقعیتــش آ گاه می‌ســازد‪.‬‬ ‫و در نهایت‪،‬ترس همان حســی اســت که تمامی ســینماگران و نویســندگان ژانر وحشــت‬ ‫بــه دنبــال ایجــاد آن در مخاطبــان آثــار خــود هســتند‪ .‬رمــز موفقیــت تمــام ایــن خالقــان‬ ‫وحشــت هــم در شــناخت عمیقــی اســت کــه از انســان دارنــد به‌ویــژه از کودکـ ِـی انســان‪ .‬زیــرا‬

‫ـان پیرامونــش مواجهـه‌ای نابتــری از انســان بالــغ دارد‪ .‬بــرای کــودک کمتــر چیــزی‬ ‫کــودک بــا جهـ ِ‬

‫تکــراری اســت و مواجهــه خالصــی بــا رویدادهــا؛ اشــیا پیرامــون و ‪ ...‬دارد‪ .‬یــک کــودک بــه‬ ‫هیــچ تعریــف یــا فرضیـ ٔـه از پیــش تعییــن شــدهای بــرای واکنــش نســبت بــه کائنــات پایبنــد‬

‫نیســت‪ .‬یــک انســان بالــغ هیــچ وقــت بــا اشــیا بی‌جــان ارتبــاط کالمــی برقــرار نمی‌کنــد (جــز‬ ‫در مــوارد خــاص) امــا یــک کــودک نوپــا و نوســخن در اولیــن مواجهــه بــا یــک عروســک بــا‬ ‫او وارد صحبــت می‌شــود؛ ســام می‌کنــد و حتــا وقتــی کوچکتریــن واکنشــی از عروســک‬ ‫نمی‌بینــد بــاز هــم بــه رفتــار خــود ادامــه می‌دهــد‪ .‬چــون پیش‌فرضــی نــدارد‪ .‬دلیــل اســتفاده از‬ ‫کــودکان‪ ،‬ا ِلمان‌هــای دوران کودکــی ماننــد عروســک و اســباب‌بازی و ‪ ...‬در اکثــر فیلم‌هــای‬ ‫ژانــر وحشــت بــه همیــن دلیــل اســت‪ .‬چــون کــودک از محیــط پیرامونــش تعریفــی دیگــر دارد؛‬ ‫تعریفــی خودســاخته کــه بــا افزایــش ســن و آغــاز بلــوغ کم‌رنــگ می‌شــود‪ .‬در ســینمای وحشــت‬ ‫یکــی از لوکیشـن‌های پرتکــرار‪ ،‬اتــاق کــودک اســت‪ .‬اتاقــی پــر از اســباب بــازی هــای عجیــب‬ ‫و غریــب کــه قــادر بــه هــر رفتــاری هســتند‪ .‬و همچنیــن در فیلم‌هــای ســایکودرام اغلــب‬ ‫مشــکالت روانــی انســان بــا فالشــبک‌هایی بــه دوران کودکــی و همیــن اتاق‌هــای عجیــب و‬ ‫‪ / 34‬شوکران‬

‫غریــب تصویــر می‌شــود‪.‬‬ ‫شــهربازی‪ ،‬وســایلی همچــون تــاب و سرســره‬ ‫و ‪ ...‬در ژانــر وحشــت بــه مــکان و وســیله‌ای‬ ‫بــرای ترســاندن بیشــتر تبدیــل شــده‌اند‬ ‫چــون متعلــق بــه دورهــای از حیــات انســان‬ ‫هســتند کــه همــه چیــز قابــل باورتــر اســت‬ ‫و اشــیا آنقــدر تعریــف دقیــق و درســتی‬ ‫از آنچــه بایــد باشــند نــزد انســان ندارنــد‪.‬‬ ‫شــیاطین‪ ،‬فرشــتگان و موجــودات فرازمینــی‬ ‫اغلــب در هیبــت یــک کــودک ظاهــر می‌شــوند و‬ ‫رمــز آن در همــان تجربـ ٔـه نیستی‌هاســت‪ .‬و ســوالی‬ ‫کــه همــواره ایــن میــان پیــش می‌آیــد ایــن اســت کــه؛ آیــا کــودک انســان حــواس قوی‌تــری‬ ‫نســبت بــه دوران بلــوغ دارد و قــادر بــه درک نیســتی‌های بیشــتری نســبت بــه انســان بالــغ‬ ‫اســت؟‬ ‫رفتارهایــی ماننــد تکلــم بــا عروس ـک‌ها ‪ ،‬دوســت خیالــی و ‪ ..‬کــه بــه کــرات در کــودکان‬ ‫فــارغ از جنــس و نــژاد و ‪ ...‬دیــده می‌شــود ریشــه در چــه دارد؟ در ترســی کــه هنــوز قــوام نیافتــه‬ ‫و جــا نیفتــاده؟ و ســوال مهمتــر؛ تــرس عاملــی بازدارنــده بــرای شــناخت بیشــتر کائنات اســت‬ ‫یــا عاملــی بــرای امنیــت و حفــظ جــان انســان و باقــی موجــودات؟‬ ‫تــرس‪ ،‬بیشــتر از آنچــه کــه فکــر می‌کنیــم همــراه ماســت و حتــی بــرای بعضی‌هــا تبدیــل‬ ‫بــه کس ـب‌وکار اســت‪ .‬بــرای خالقــان تــرس‪ ،‬بــرای ســینماگران و نویســندگانی کــه شــبانه‌روز‬ ‫درگیــر ایــن مســئله‌اند کــه به‌راســتی انســان چــرا می‌ترســد و از چــه چیــزی بیشــتر می‌ترســد؟‬ ‫اگــر امــروز وقتــی در جلــوی آینــه ایســتادید و بــه جــای صــورت خودتــان‪ ،‬چهـ ٔـره دوســتی‬ ‫کــه ســال‌ها قبــل از دســت داده‌ایــد را دیدیــد و‪ ...‬نترســیدید از دو حــال خــارج نیســت یــا در‬ ‫یــک فیلــم ترســنا ک از خــواب بیــدار شــده‌اید و خودتــان یکــی از شــخصیت‌های آن فیلــم‬ ‫یــا داســتان هســتید یــا ‪ ...‬یــا‪ ...‬اگــر بــاز هــم چیــزی دیدیــد کــه بایــد می‌ترســیدید و نترســیدید‬ ‫ٔ‬ ‫ـخصه دنیــای زنــدگان اســت‪.‬‬ ‫شــما بــه طــور قطــع دیگــر زنــده نیســتید‪ ...‬تــرس‪ ،‬مهمتریــن مشـ‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪35‬‬

‫وحشت از پرواز ‪ /‬صالح تسبیحی ‪//////////////////////‬‬

‫ـت ســوار شــدن بــه هواپیمــا روی پلــه هــا‪ ،‬یــک نظـ ِـر کامــل‬ ‫مــن از پــرواز مــی ترســم‪ .‬همیشــه وقـ ِ‬

‫ـناک هواپیمــا را ریــز بــه ریــز می‌جــورم و پیــچ و پرچ‌هــا را‬ ‫بــه زمیــن نــگاه مــی کنــم و بدنــه هراسـ ِ‬ ‫ـاعات پیــش رو از هــم بــاز خواهنــد‬ ‫مــی شــمارم و تخیــل می‌کنــم کــه ایــن پرچ‌هــا چطــور در سـ ِ‬ ‫شــد و پنجــره هــا را در حــال ذوب شــدن تخیــل مــی کنــم و در مقابـ ِـل "خــوش آمدیــد" و لبخنـ ِـد‬ ‫ـاک میهمانــدار؛ نفســی بیــرون مــی دهــم و بــا خــودم مــی گویــم ایــن آخریــن بــار اســت‬ ‫یخنـ ِ‬ ‫تصاویــر ســقوط و فیلم‌هــای‬ ‫طــول مســیر هــم‬ ‫و ایــن‬ ‫مرکــب فلــزی تابوتــم خواهــد شــد‪ .‬در ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ماجرایـ ِـی هواپیماهــای در حــال ســقوط جلــوی چشــمم می‌آینــد و در هــر دســت انــداز هوایــی‬

‫چســبیدن‬ ‫فیلــم یــادم نیســت‪،‬‬ ‫‌هــای ِ‬ ‫ِ‬ ‫تنــد بــال هــا در آن ِ‬ ‫عــرق بــر بدنــم مــی نشــیند‪ .‬تکانه ِ‬ ‫مســافران و گریــه‪‎‬ی همگانــی در آن یکــی فیلــم کــه نامــش فراموشــم شــده‪ ،‬صحنــه هــای‬ ‫ـات اینجانــب و حضرتعالــی را‬ ‫متالشــی و زمیــن هــای ســوخته و آدم هایــی کــه دارنــد قطعـ ِ‬ ‫ـار‬ ‫از الی آهــن و چمــدان هــای در هــم شکســته بیــرون می‌کشــند‪ ،‬نامــم بــر صــدر اخبــار در آمـ ِ‬ ‫ســرعت حرکت‌هــای پلــک از نظــرم می‌گذرنــد و نفســم کــش می‌آیــد‪.‬‬ ‫کشــتگان پــرواز‪ ،‬بــه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫البتــه ســعی مــی کنــم محتــرم و متیــن باشــم و شــلوغش نمــی کنــم و هــر تکانــه ای را تــوی‬ ‫ـای آدم هــا نــگاه‬ ‫خــودم مــی ریــزم‪ .‬وقتــی هواپیمــا دردســت انــداز مــی افتــد‪ ،‬مــدام بــه چهــره هـ ِ‬ ‫مــی کنــم و از خونســردی و ُچــرت و لبخنــد هــا دقایقــی نیــرو مــی گیــرم‪ .‬امــا قهرمــان وحشــتم‬ ‫وقت‌هایی‌ســت کــه صــدای موتــور هواپیمــا ســاکت مــی شــود‪.‬‬ ‫بخــت بــد همیشــه هــم‬ ‫مــدام بــه ســاعتم نــگاه می‌کنــم و لحظــه هــا را می‌شــمارم‪ .‬از‬ ‫ِ‬ ‫ـکوت مــرگ آور کــی‬ ‫صندلـی‌ام کنــار بــال مــی افتــد و از کنـ ِـج بــال دقــت مــی کنــم کــه ایــن سـ ِ‬ ‫بــه دود و آتــش گرفتــن و کنــده شــدن موتــور از بدنــه منتهــی مــی شــود و بــاز بــه ســاعتم نــگاه‬ ‫می‌کنــم و وقتــی میهمانــدار بــا خیــال راحــت عبــور مــی کنــد مطمئــن می شــوم موتور نســوخته‪.‬‬ ‫ـرکات مهمانــدار اســت‪.‬‬ ‫ـدم آرمبخشــم‪ ،‬زاناکســم در پــرواز‪ ،‬حـ ِ‬ ‫بــه طــور خالصــه محبوبــم و همـ ِ‬ ‫‪ / 36‬شوکران‬

‫اگــر دویــد‪ ،‬خــون بــه قلــب مــن هــم مــی دود و هــول مــی شــوم‪ ،‬و اگــر آرام راه رفــت مطمئــن مــی‬ ‫شــوم خلبــان ســالم اســت و ســکته نکــرده و از رادار حــذف نشــده‌ایم‪.‬‬ ‫ـک پیچیــده‬ ‫کلــی مقالــه و اطالعــات علمــی و عمومــی راجــع بــه پــرواز خوانــده ام و از فیزیـ ِ‬ ‫ـدک مــرگ و میــر حمــل و نقــل هوایــی در مقابــل زمینــی) اطالعاتــی دارم کــه‬ ‫ـار انـ ِ‬ ‫هواپیمــا (و آمـ ِ‬

‫دوران طفولیتــم مــدام حملــه مــی کنــد کــه‬ ‫ـش دیریـ ِـن‬ ‫ِ‬ ‫آن بــاال بــه هیــچ کارم نمــی آینــد و پرسـ ِ‬

‫ایــن حجــم از فلــز و آهــن و ســنگینی چطــور از زمیــن کنــده مــی شــود و بــر هــوا مــی مانــد و جلــو‬ ‫جلــو هــم مــی رود! آخــر مگــر مــی شــود یــک غــول عظیــم بــا آن همــه چمــدان و بیــش از هــزار‬ ‫کیلــو مســافر انقــدر راحــت بکشــد و بــاال بــرود و مثــل پــر در هــوا شــناور بمانــد؟ بــه ســاعتم نــگاه‬ ‫مــی کنــم و فــرش ابــر زیــر پایــم مــوج مــی زنــد و هرکــس مــی گویــد ببیــن چــه زیباســت مــی گویــم‬ ‫ـاری بشــر یعنــی پــرواز‬ ‫زیبــا شــمایی کــه انقــدر آرام و محتــرم داری از هراســناک تریــن گرفتـ ِ‬ ‫لــذت مــی بــری‪.‬‬

‫در پــرواز‪ ،‬آن بــاال‪ ،‬کتــاب مــی خوانــم و موســیقی گــوش مــی دهــم و خــودم را بــه خــواب‬ ‫مــی زنــم امــا نمــی دانــم چــرا نمــی رســیم‪ .‬نکنــد گــم شــده ایــم؟ نکنــد از رادار خــارج شــده‬ ‫ایــم؟ نکنــد‪ ،‬نــه مطمئــن ام در مســیر هواپیمایــی دیگــر افتــاده ایــم و خلبــان دارد زور مــی زنــد‬ ‫از تصــادف جلوگیــری کنــد‪ .‬اصــا چــرا در دنیــای هواپیماهــا تصــادف نمــی شــود؟ حتمــا‬ ‫مــی شــود و خبرهــا را درز مــی گیرنــد‪ .‬مــی گوینــد شــرکت هــای هواپیمایــی قــدرت زیــادی در‬ ‫مطبوعــات دارنــد‪.‬‬ ‫چشــمانم را روی هــم مــی گــذارم ودقایقــی از پنجــره بیــرون را نــگاه نمــی کنــم و چشــمم‬ ‫ـوه بلنــد‪ ،‬همــه جــا هیمالیــا‪ ،‬همـ ٔـه قلــه هــا از‬ ‫ـکان ریــز و ای وای کــوه‪ ،‬کـ ِ‬ ‫گــرم مــی شــود‪ .‬امــا تـ ِ‬ ‫ایــن بــاال اورســت‪ ،‬چقــدر هــم نزدیــک‪ .‬االن اســت کــه کــوه آتشفشــان کنــد و مــواد مذابــش در‬ ‫جــا آب مــان کنــد‪ .‬آتشفشــان نیســت؟ پــس ارتفــاع هواپیمــا ناخواســته کــم مــی شــود و کمــک‬ ‫خلبــان عــرق ریــزان دسـ ٔ‬ ‫ـته رانندگــی را بــاال مــی کشــد و خیــر نمی‌شــود‪ ،‬قــرار اســت بخوریــم‬ ‫ـام گــرگ و مــار شــود‪ .‬صعــب العبــور هــم هســت‪ ،‬تــا امــداد‬ ‫بــه کــوه و جســدم در صخــره هــا طعـ ِ‬

‫ـوراک روبهکــی شــده و چشــمانم محـ ِـل مهمانــی گرفتــن مورچــگان‪ .‬مورچــه‬ ‫برســد دســتم خـ ِ‬

‫هــا می‌رقصنــد و از تونـ ِـل روده می‌گذرنــد و بچــه مــاری در معــده ام مــی خوابــد‪ .‬گــرگ مــی دود‬ ‫و بــاد مــی زود‪ .‬امــا مــن کجــام؟ بــی جانــم و ســردم نمــی شــود‪.‬‬

‫بــه ســاعتم نــگاه مــی کنــم و عــرق ســردی از پیشــانی ام پــاک مــی کنــم و خــواب عمیــق بغــل‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪37‬‬

‫ـص مــن اســت و طبــق جاذبــه ای جادویــی؛ بقیــه مــزد‬ ‫دســتی مجابــم مــی کنــد ســقوط مختـ ِ‬

‫ـان زمیــن‬ ‫آرامششــان را مــی گیرنــد و بــه ســامت بــه مقصــد مــی رســند و ایــن منــم تنهــا‪ ،‬در میـ ِ‬ ‫ـاالت جــان کاهــم‪.‬‬ ‫ـای خیـ ِ‬ ‫و آســمان‪ ،‬گرفتــار کرکــس هـ ِ‬

‫دیگر ســر‬ ‫بــا ایــن حــال اگــر بــه انتخــاب مــن باشــد کــه نیســت‪ ،‬ســقوط بــا هواپیمــا را بــه انـ‬ ‫ـواع ِ‬ ‫ِ‬ ‫بــه نیســت شــدن ترجیــح مــی دهــم و اگــر اثــری از آثــارم بــه جــا نمانــد راضــی تــرم‪ .‬ایــن اســت‬ ‫ـب‬ ‫کــه از آن بــاال مــدام بــه زمیــن‪ ،‬ابــر‪ ،‬و دریــا نــگاه مــی کنــم و تــا برســیم موقعیــت هــای مناسـ ِ‬ ‫ســقوط را بررســی مــی کنــم و در خیالــم بــه انتخــاب خــود پرتــاب مــی شــوم بــه جایــی کــه‬ ‫نشــان کــرده‌ام‪ .‬جایــی کــه فــرو مـی‌روم‪ .‬جایــی کــه غیــب می‌شــوم‪ .‬جایــی کــه نیســتم ببینــم‬ ‫کجاســت‪ .‬جایــی مثــل دریــا کــه شــنا هــم بلــد باشــم بــه کارم نمــی آیــد وقتــی از هواپیمــای‬ ‫در حــال ســقوط بیــرون پرتــاب شــدم‪ ،‬چمدانــم هــم بــا مــن اخــراج مــی شــود وهواپیمــا در‬ ‫ـزد تــرس‪ ،‬بــه آبــی‬ ‫لحظــات آخــر دوبــاره خــودش را بــاال مــی کشــد و همــه مــی رونــد ومــن بــرای مـ ِ‬ ‫دور دســت و عمیــق فــرو مــی روم و گلویــم توســط هشــت پایــی خشــمگین فشــرده مــی شــود‬ ‫و داد کــه مــی زنــم صدایــم بــه جایــی نمــی رســد و کوســه هــا در رقابــت بــا هشــت پــا دوره ام‬ ‫ـزی خوشــبختی در مــی آیــد‪ ،‬چمدانــم قلــپ قلــپ‬ ‫می‌کننــد و وقتــی هــر تکــه ام بــه تملــک آبـ ِ‬

‫کنــان از قعــر آب بــه روی آب مــی رود و چشــم بنـ ِـد مخصــوص خوابــم روی آب مــی لغــزد‪ .‬بــوی‬ ‫غــذا مــی آیــد و چشــم بنــد را کنــار مــی زنــم‪.‬‬ ‫چــون غــذای هواپیمــا را خیلــی دوســت دارم‪ .‬بســته را بــاز مــی کنــم‪ ،‬نــان و برنــج و چنــگال‬ ‫ـروف یکبــار مصــرف و عمــل جویــدن و بلــع‪ ،‬یــادم مــی آورد هنــوز زنــده ام‪ .‬معمــوال نــان‬ ‫و ظـ ِ‬

‫اضافــه هــم کــه مــی آورنــد درخواســت مــی کنــم و اگــر نیفتادیــم‪ ،‬ایــن نــان را بــه نــذر‪ ،‬مــی‬ ‫ـک پــروازی را هــم همیشــه مــی دزدم‪ .‬بــه کار‬ ‫ـروف کوچـ ِ‬ ‫دهــم بــه پرنــده هــای شــهر مقصــدم‪ .‬ظـ ِ‬ ‫ٔ‬ ‫ـزار پــرواز بعد از نشســتن به ســامت سرشــار‬ ‫ـس زرنگــی و تمایــل بــه اســتفاده ابـ ِ‬ ‫می‌آینــد‪ .‬و از حـ ِ‬ ‫ســر ژلــه را بــه حلقــم مــی ریــزم‪ .‬ســاعت را نــگاه نمی‌کنــم و در ایــن وعــده‬ ‫می‌شــوم‪ .‬بعــد ِد ِ‬ ‫ٔ‬ ‫هواپیمــا هرگــز تــکان نمــی خــورد‪ .‬هواپیمــا مالحظــه غذادوســتان را مــی کنــد و موتــور مثــل‬ ‫ســاعت کار مــی کنــد و میهمانــدار مــی خنــدد‪ .‬غــذا تنهــا چیـ ِـز غیــر صنعتـ ِـی هواپیماســت‪.‬‬

‫اول پــرواز برایــش قانــون و کمربنــد و ببنــد و بگیــر‬ ‫نــرم و بــو دار اســت و تنهــا عملــی ســت کــه از ِ‬

‫ـدن‬ ‫و بــاز کــن وضــع نمــی کننــد‪ .‬غــذا خــروج اضطــراری نــدارد‪ .‬اصــا مــن بــه صنعتــی شـ ِ‬ ‫پــرواز انتقــاد دارم! بــه گمانــم رویــای دیرپــای پــرواز (کــه هــزاران ســال بشــر را گرفتــار خــودش‬ ‫‪ / 38‬شوکران‬

‫کــرده بــود) هنــوز بــه حقیقــت نپیوســته‪ .‬بــه نقاشــی هــای داوینچــی نگاهــی بیندازیــد‪ .‬و‬ ‫ـازان ناموفـ ِـق قدیمــی‪ .‬هیــچ کــس فکــرش را هــم‬ ‫ـان بــال ســاز و طیــاره سـ ِ‬ ‫ـای خیالبافـ ِ‬ ‫اتودهـ ِ‬

‫نمــی کــرد و طرحــی هــم نداشــتند کــه مبنــی بــر آن عدهــی زیــادی آدم تــوی محیطـ ِـی در بســته‬

‫و خفــه بنشــینند‪ ،‬و یکــی دو نفــر هــم تــوی یــک اتاقــک تنــگ‪ ،‬آن جلــو برایشــان هــزار نهصــد‬ ‫عــدد دکمــه و پیــچ را جــا بــه جــا کننــد و بــا ســختی رانندگــی کننــد و ســه چهــار نفــر هــم بــا‬ ‫لبخند‌هــای مصنوعــی تــوی راهــرو هــا برونــد و بیاینــد و آب و خــوراک دســت ملــت بدهنــد‪.‬‬ ‫ـور دیگــری بــود‪ .‬بنــا بــود هــر کــس هواپیمــای‬ ‫نــه! برنامــه ایــن نبــود‪ .‬رویـ ِ‬ ‫ـرواز بشــر جـ ِ‬ ‫ـای دیریـ ِـن پـ ِ‬

‫اختصاصــی خــودش را داشــته باشــد و در مبلــی آرام لــم بدهــد و فرمــان را ماننــد مرحــوم‬ ‫پدربزرگــم یــک دســتی نــم نــم بچرخانــد و آن همــه دکمــه و رادار و بســاط اضافــه جلویــش‬ ‫نباشــد کــه ســردرگم شــود و چــرخ هــا هــم از اول بــاز باشــند و نگرانــی از بازنشــدن چــرخ هــم‬ ‫ـت نشســتن نفســش را حبــس‬ ‫حــذف بــود‪ .‬در آن رویــای باســتانی انســان مجبــور نیســت در وقـ ِ‬

‫ـادات داشــته و نداشــته‌اش چنــگ بزنــد و هــی از پنجــره بیــرون را نــگاه‬ ‫کنــد و مــدام بــه اعتقـ ِ‬ ‫کنــد و ســاعتش را بــاز کنــد کــه نشــمرد دقایــق آخــر چطــور گذشــت‪ .‬گــوش تیــز کــن‪ :‬صــدای‬ ‫بــاز شــدن چــرخ‪ .‬نفســی از شــادی و گــذران مرحلــه اول‪ .‬هواپیمــا دســت آخــر مــی نشــیند‪.‬‬ ‫ـین منفــور غــول‬ ‫برخــورد عضــات بــر آســفالت‪ .‬ســرعت گرفتــن و صــدای ترمـ ِـز عظیـ ِـم ماشـ ِ‬ ‫ـان‬ ‫روان پریشـ ِ‬ ‫ـیدن همــه چیــز بــر زمیــن‪ .‬آری ایــن ِ‬ ‫پیکــر و تتــق تقــت تــق تــق کــش کــش کشـ ِ‬

‫ایــن جانــب و شــمای همســفر اســت کــه بــر زمیــن ســفره مــی شــود و بــا ایســتادن هواپیمــا و آرام‬ ‫ـردن وحشــت‬ ‫گرفتنــش و نــم نــم رفتنــش بــه آشــیانه از بنـ ِـد عــذاب رهــا شــدن همــان‪ ،‬از یــاد بـ ِ‬

‫همیشــگی و طلــب ســفر بــا پــرواز بعــدی همــان! بــا ایــن احــواالت امــا خالصــه‪ ،‬خواهــش‬ ‫می‌کنــم اشــتباه شــده باشــد و در خواســت دارم ایــن اشــتباه زود تصحیــح شــود و بازگشــت‬ ‫ـان دوران آینــده اولویــت داشــته‬ ‫کار مردمـ ِ‬ ‫بــه رویـ ِ‬ ‫ـرواز شــخصی و تــک نفــره در دســتور ِ‬ ‫ـای پـ ِ‬

‫باشــد یــا دســتکم آن دســتگاهی کــه واردش می‌شــوی غیبــت مــی کنــد و در مقصــد ظاهــر ت‬ ‫ـذاب علیــم‪ ،‬ممنــون‪.‬‬ ‫می‌کنــد زودتــر اختــراع شــود تــا خــاص شــویم از ایــن عـ ِ‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪39‬‬

‫مواجهه با ترس در روش‌های تزکیه ‪ /‬هادی فیروزی ‪///////////‬‬

‫در همــه عصرهــا‪ ،‬افــرادی بوده‌انــد کــه بــرای را داری کــه مــرا دنبــال کــرده و بــه هــر کجــا‬ ‫تزکیــۀ خــود‪ ،‬زندگــی آســوده دنیــوی را رهــا م ـی‌روم بــا مــن بیایــی؟ جــواب مثبــت بــود‪.‬‬ ‫کــرده و بــا پشــت ســر گذاشــتن خانــواده‪ ،‬اســتاد‪ ،‬ســپس ســر یــک شیشــه کوچــک‬ ‫ثــروت و حرفه‌شــان‪ ،‬بــه دل کوه‌هــا و نقــاط نوشــیدنی را کــه در دســت داشــت‪ ،‬بــاز‬ ‫دور افتــاده پنــاه می‌بردنــد و ضمــن تحمــل کــرد‪ ،‬آن را روی زمیــن گذاشــت و بــه درون‬ ‫ســختی‌های بســیار‪ ،‬در خلــوت خویــش بــه آن شیشــه پریــد‪ .‬ســپس مریــد نیــز بــه تقلیــد‬ ‫مراقبــه و تهذیــب نفــس می‌پرداختنــد‪.‬‬

‫از اســتادش بــه داخــل شیشــه پریــد‪ .‬مردمــی‬

‫آ‌‬ ‫نهــا ضمــن بــاور بــه الوهیــت و رحمــت کــه در آنجــا بودنــد‪ ،‬و تماشــا می‌کردنــد خــم‬ ‫آســمانی‪ ،‬اعتقــاد داشــتند کــه ایــن عمــل شــدند و بــه داخــل شیشــه نــگاه کردنــد‪،‬‬ ‫مســیر بازگشــت بــه اصــل خــود بــوده و آنــان را آن‌هــا هیجــان‌زده بودنــد کــه می‌دیدنــد در‬ ‫بــه بهشــتی کــه در اصــل بــه آنجــا تعلــق دارند‪ ،‬درون شیشــه دنیــای وســیع و بزرگــی بــود‪.‬‬ ‫بــاز می‌گردانــد‪ .‬آن‌هــا اغلــب بــرای رشــد و‬

‫در محافــل تزکیــه‪ ،‬ایــن داســتان اصلــی را‬

‫تزکیــه خــود‪ ،‬اســتادی معنــوی را برمی‌گزیدنــد بازگــو می‌کننــد کــه رهــرو و مریــد واقعــی بایــد‬ ‫و آزمــون غلبــه بــر تــرس یکــی از امتحاناتــی بــود تــرس را کنــار گذاشــته و هــر آنچــه اســتادش‬ ‫کــه بایــد از میــان آن می‌گذشــتند‪.‬‬ ‫بودیســم و دائوئیســم‪ ،‬از راه‌هــای تزکیــۀ‬

‫می‌گویــد را دنبــال کنــد‪.‬‬ ‫تــرس از تنهایــی‪ ،‬یکــی دیگــر از آزمون‌هــای‬

‫شــناخته شــده در مشــرق‌زمین و بــه ویــژه دشــواری اســت کــه راهبــان در مســیر تزکیــه‬ ‫در چیــن باســتان بــوده اســت‪ .‬می‌گوینــد بایــد از میــان آن می‌گذشــتند‪ .‬آنــان در‬ ‫در زمانــی دور‪ ،‬یــک اســتاد دائوئیســتی‪ ،‬از مســیری کــه انتخــاب کــرده بودنــد ناچــار‬ ‫مریــدش ‌پرســید کــه آیــا مایلــی مــرا دنبــال بودنــد خانــواده‪ ،‬دوســتان و همــه نزدیــکان را‬ ‫کنــی تــا دائــو را تزکیــه کنــی؟ ایــن فــرد گفــت‪ :‬پشــت ســر گذاشــته‪ ،‬و در خلوتــی محــض‪،‬‬ ‫بلــه مایلــم‪ .‬اســتاد گفــت آیــا شــهامت آن ســالیان ســال بــه مراقبــه بپردازنــد‪.‬‬ ‫‪ / 40‬شوکران‬

‫ظهــور انــواع اهریمنــان بــه شــکل‌های وابســتگی بــه تــرس‪ ،‬بــه مرحله‌ای می‌رســیدند‬ ‫مختلــف‪ ،‬و تجلیــات مختلــف آنــان در کــه می‌توانســتند ســال‌ها در حالــت مراقبــه‬ ‫خلــوت یــک راهــب‪ ،‬چالشــی ســخت نشســته و جســم و روح خــود را تزکیــه کننــد‪.‬‬ ‫بــود‪ ،‬و یــک لحظــه لغــزش‪ ،‬می‌توانســت بــه‬

‫پنــج هــزار ســال فرهنــگ چیــن باســتان‪،‬‬

‫شکســت دائمــی ســال‌ها تــاش بیانجامــد‪ .‬سرشــار از داســتان‌های واقعــی از ســالکان‬ ‫رهــرو‪ ،‬ممکــن بــود بــا توانایــی فوق‌طبیعــی و پیــروان راه‌هــای تزکیــه اســت کــه اصــول‬ ‫و چشــم ســوم خــود‪ ،‬اهریمــن را در قامــت بودیســم‪ ،‬دائوئیســم و کنفسیونیســم بخشــی‬ ‫هیوالیــی ترســناک و مهیــب ببینــد کــه بــه او از ایــن فرهنــگ را شــکل می‌دهــد‪.‬‬ ‫نزدیــک می‌شــود‪ ،‬یــا شــاید در قالــب عجــوزه‬

‫در قرن اخیر‪ ،‬ظهور کمونیســم در چین باعث‬

‫و جادوگــری زشت‌ســیما دیــده می‌شــد‪ .‬شــده ایــن فرهنــگ لگدمــال شــود‪ .‬بیــش‬ ‫شــاید هــم زیباچهــره‌ای دلفر یــب می‌شــد و از هفتــاد ســال اســت کــه کمونیس ـت‌های‬ ‫ســعی می‌کــرد رهــرو را از طریــق تمایــات و حا کــم‪ ،‬بــه معتقــدان مذهبــی و روش‌هــای‬ ‫احساســات بشــری فر یــب دهــد و موجــب معنــوی کــه ریشــه در تار یــخ کهــن این ســرزمین‬ ‫ســقوطش شــود‪ ،‬و ا گــر هیــچ کــدام از این‌هــا دارد‪ ،‬انــگ خرافــات می‌زننــد و مــردم را بــه‬ ‫نبــود‪ ،‬شــاید اهریمــن بــه شــکل یکــی از عزیزان ســوی ضدیــت بــا الهیــات ســوق می‌دهنــد‪.‬‬ ‫و اعضــای خانــواده متجلــی می‌شــد و از او بســیاری گمــان می‌کنند آســیبی که کمونیســم‬ ‫می‌خواســت ســختی تزکیــه را رهــا کــرده و بــه بــه فرهنــگ چیــن وارد آورده اســت‪ ،‬بــه دوران‬ ‫دامــن آســوده و گــرم خانــواده بازگــردد‪.‬‬

‫انقــاب فرهنگــی مائــو منحصــر می‌شــود‪ ،‬امــا‬

‫رهــروان کــه بــرای رســیدن بــه مراتــب باال تــر‪ ،‬در واقــع حــزب کمونیســت در حــال ســرکوب‬ ‫تــرک دنیــای بشــری می‌کردنــد‪ ،‬خــوردن و معتقــدان مذهبــی نظیــر اقلیــت مســلمان و‬ ‫آشــامیدن برایشــان مانعــی دیگــر بــود‪ .‬در مســیحی و همین‌طــور تمرین‌کننــدگان روش‬ ‫نتیجــه تــرس از مــرگ‪ ،‬گرســنگی و تشــنگی‪ ،‬معنــوی فالــون گونــگ اســت کــه بــه خاطــر‬ ‫خــود چالــش دیگــری بــود کــه بایــد بــر آن فائــق عقیــده مــورد آزار قــرار می‌گیرنــد‪ .‬امــروزه آنچــه‬ ‫می‌شــدند‪ .‬آن‌هــا در صــورت ممارســت بایــد موجــب «تــرس» انســانها باشــد‪ ،‬حــزب‬ ‫می‌توانســتند بــه توانایی‌هــای فــوق طبیعــی کمونیســت چیــن اســت کــه بــا نظــام هســتی‬ ‫نائــل شــوند‪ ،‬کــه نیــاز بــه خــوردن و آشــامیدن و الهیــات در تعــارض اســت و بــرای آینــده‬ ‫نهــا بــا گــذر از ســد بشــریت بــه عنــوان تهدیدمحســوب می‌شــود‪.‬‬ ‫در خــود را از بیــن ببرنــد‪ .‬آ ‌‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪41‬‬

‫در شبان پر هراس شهر‪ / ...‬پرستو رجایی ‪/////////////// /‬‬

‫تو می‌گویی ترس‪..‬‬ ‫بــه ســراغ محمدابراهیــم جعفــری مـی‌روم‪.‬‬

‫این نور جاوید است‪»...‬‬ ‫دنبــال ترس‌هایــش می‌گــردم‪ .‬هیــچ‬

‫جــای خالــی‌اش پــر از کالم و نقــش و آواز منبعــی معتبرتــر از شــعرهایش نــدارم‪ .‬بــه او‬ ‫اســت‪ .‬از کالمــش شــروع می‌کنــم آنجــا کــه نزدیــک می‌شــوم‪ ،‬کتــاب اشــعارش را بــاز‬ ‫از جــرأت مــی گویــد‪« :‬جــرأت یعنــی شــوق می‌کنــم و از نزدیــک تماشــایش می‌کنــم‪.‬‬ ‫کاری را آنقــدر داشــتن کــه در هنــگام اجــرا می‌دانــم کــه او همــان «مــرد خسـ ٔ‬ ‫ـته در آرزوی‬ ‫عقــل عقــب بایســته! ولــی وایســه! بــرای مــاه» بــود! او همــان مــرد شــب هــای پرهــراس‬ ‫اینکــه در آخــر عقــل بایــد بگــه شــده یــا ایــن ســرزمین گرفتــار بــود‪.‬‬ ‫نشــده‪»..‬‬

‫آقای جعفری از ترس هایت بگو‪..‬‬

‫همیــن طــور اســت کــه می‌گویــد‪ ..‬او از «با صدای انفجاری‪ ...‬از جا می پرم‪...‬‬ ‫فــرط شــوق‪ ،‬عشــق‪ ،‬شــور و شــیدایی بــا دل جنگل پر از همهمه می شود‪...‬‬ ‫و جــرأت تریــن هنرمنــد معاصــری ســت کــه هواپیماها می غرند‪...‬‬ ‫مــن مــی شناســم‪..‬‬

‫تو هیچ نمی ترسی‪...‬‬

‫اما بی شک ترس‌هایی هم دارد‪..‬‬

‫به آغوش من پناه می آوری‪»..‬‬

‫«شهر تاریک است‬

‫«تو را دوست دارم بی باران‬

‫کوچه های خسته در هذیان خواب آلود‬

‫و باران را دوست دارم با تو‬

‫می سوزد‪..‬‬

‫و تو را دوست دارم‬

‫چشم شهر از دود می سوزد‪...‬‬

‫و باران را دوست دارم‬ ‫ٔ‬ ‫فاصله دو بمب را دوست دارم‬ ‫و‬

‫با بوته‌های جهل‬

‫های‪ ...‬بیا به یاد سهراب‬ ‫ٔ‬ ‫همه مرغابی های وحشت زده را بشمریم‪».‬‬

‫شهربانان آتشی افروخته‬ ‫آتشی که گفته اند‬ ‫‪ / 42‬شوکران‬

‫تو می گویی ترس‪..‬‬

‫نباشــد‪ ..‬در آن لحظــه تــرس بــود‪ ،‬کــم هــم‬

‫بــه ســال‌های جنــگ مــی روم‪ ..‬آنجــا نبــود‪ ..‬امــا او در فکــر خلــق بــود‪ .‬روی تکــه‬ ‫کــه حــرف از بمــب و انفجــار و وحشــت کاغذهــا‪ ،‬دو خــط دو‌خــط شــعرش را ثبــت‬ ‫بــود‪ .‬همــه می‌ترســیدند‪ ..‬از آن لحظــه و از می‌کــرد؛ بــا یــک قلــم و رنــگ‪ ،‬خیال‌هــا و‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫فاصلــه دو انفجــار دلتنگی‌هایــش را در یــک طیــف خاکســتری‬ ‫لحظــه بعــد‪ ..‬همــه در‬ ‫مــی لرزیدنــد‪ ..‬همــه بــا بیــزاری بــه دنبــال مانــدگار می‌کــرد‪ ..‬بــی امیــد فــردا‪ ..‬در‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫پناهگاهــی می‌گشــتند‪ .‬محمدابراهیــم آن‬ ‫فاصلــه دو‌ انفجــار»‬ ‫لحظــه حــال «در‬ ‫وحشــت را در چشــم‌های اطرافیانــش زندگــی‌اش را هنــر می‌کــرد‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫می‌دیــد و در‬ ‫ســایه موشــک هــا بــه ســراغ «بعد از جنگ‬ ‫دوتــارش مــی رفــت و بــا شــنیدن صــدای آژیــر با هر آتشی می لرزم‬ ‫نابود باد ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫آمــاده آوازش می‌شــد‪.‬‬ ‫همه آتش ها‬ ‫«‪ ..‬بعــد از جنــگ بــا چو‌ب‌دســتم مگر‬ ‫انجیرهــای تــازه را بــرای تــو خواهــم چیــد‪ »..‬خورشید‪ ،‬مهتاب‪ ،‬فانوس و‬ ‫ٔ‬ ‫در خانــه ی او صــدای انفجــار بیــن ســاز‬ ‫شعله مهربان نگاه تو‪»..‬‬ ‫و آواز گــم مــی شــد‪ ...‬لحظــه ای ترس‌هــا دور‬ ‫مــی شــد‪ ..‬دل هــا پــر از نــور مــی شــد‪...‬‬

‫امــا چــرا او بــا دل و جرأت‌تریــن‬ ‫معاصری‌ســت کــه مــن مــی شناســم؟‬

‫مــی گوینــد او نمــی ترســید! مــی گویــم او او در غــم انگیزتریــن و هراســنا ک تریــن شــب‬ ‫ـاک گرفتــار جــرات مــی کنــد کــه بــا‬ ‫مــی ترســید امــا ترســش از جنــس تــرس نبــود‪ .‬ایــن خـ ِ‬ ‫تــرس او بــا ضــد خــودش جمــع بــود‪ ،‬تــرس او هــزاران ریشــه اش ســبز بمانــد‪ ..‬و «بــی تــرس‬ ‫بــا جــرأت همــراه بــود‪ .‬ترســش موجــب هیــچ از بــاد و نــگاه بــد»‪« ،‬عاشــق تــر از عاشــقان‬ ‫انفعالــی نبــود‪ ..‬بلکــه مــدام در حرکــت بــود‪ ..‬دنیــا» باشــد!‬ ‫در جریــان بــود‪ ..‬در جریــان مــدام خلــق می‌گوید‪:‬‬ ‫ٔ‬ ‫ســایه «در سال های جنگ‬ ‫کــردن! جــرات داشــت در ســرمای‬ ‫تــرس‪« ،‬داغ تــر از تــب» باشــد!‬

‫وای‪ ...‬اگر تو نبودی‪»...‬‬

‫او بــه مرتبـه‌ای رســیده بــود کــه هراســش را می گویم‪:‬‬ ‫تبدیــل بــه هنــر مــی کــرد‪ .‬مــی دانســت ممکن در این شب های وحشت‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫لحظــه بعــدی وای‪ ...‬اگر محمدابراهیم جعفری نبود‪!..‬‬ ‫لحظــه بعــد نباشــد‪..‬‬ ‫اســت‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪43‬‬

‫ترس‌ها می‌مانند ‪ /‬ابراهیم اصالنی ‪/////////////////////‬‬

‫«خوف نکن بچه!»؛ این تکیه کالم مادر حیدر در مجموعۀ تلویزیونی «شب دهم» بود که‬ ‫نوروز سال ‪ 1381‬از شبکۀ ‪ 1‬تلویزیون پخش شد‪ .‬نمی‌دانم چرا تکیه کالم را فرموش نکرده‌ام‪،‬‬ ‫به‌ویژه آن‌جا که حیدر (حسین یاری)‪ ،‬قهرمان اصلی ماجرا تیر می‌خورد و مادرش (ثریا‬ ‫قاسمی) به آرامی و زیر لب‪ ،‬همین را می‌گوید‪ :‬خوف نکن بچه!‬ ‫همۀ ما ترس‌هایی داریم‪ ،‬ترس‌هایی که از گذشته بوده‌اند‪ ،‬در وجودمان النه کرده‌اند‬ ‫و گاه خیلی چیزهای زندگی‌مان را تغییر داده‌اند‪ .‬چندان به سن و سال ربطی ندارد؛ ما‬ ‫خوف‌هایی داریم‪ ،‬با خوف‌ها زندگی می‌کنیم و آن‌ها را در طول زندگی انتشار می‌دهیم‪.‬‬ ‫گاهی از آن‌ها که از اعتمادبه‌نفس‪ ،‬خودباوری‪ ،‬جرأت و ریسک‌پذیری حرف می‌زنند‪،‬‬ ‫خنده‌ام می‌گیرد‪« .‬ترس» در درونت که باشد‪ ،‬چطور می‌توانی به این چیزها فکر و عمل‬ ‫کنی؟ بحث‌های مثبت‌اندیشی‪ ،‬تغییر دادن باورها و معجزۀ ذهن‪ ،‬فقط دکان خوبی‬ ‫برای بعضی روان‌شناس‌ها است‪ .‬ترس‌ها وقتی باشند‪ ،‬با تو می‌مانند و در مسیر زندگی و‬ ‫تصمیم‌هایی که می‌خواهی بگیری‪ ،‬مثل ترمز عمل می‌کنند‪.‬‬ ‫«ترس»ها منشاء مبهم و رازآلودی دارند‪ .‬گاهی از چیزهایی می‌ترسیم که برای دیگران‬ ‫ترسی ندارد‪ .‬گاه خودمان هم قبول داریم که ترس‌هایی منطقی نیستند‪ ،‬با این همه‪،‬‬ ‫ً‬ ‫نمی‌توانیم رها شویم‪ .‬بدتر‪ ،‬ترس‌هایی هستند که اصال از آن‌ها سردرنمی‌آوریم و نمی‌دانیم‬ ‫چگونه و چرا هستند‪ .‬ترس‌هایی هم هستند که می‌شناسیم و خیلی چیزها در باره‌شان‬ ‫می‌دانیم‪ ،‬اما باز در برابر آن‌ها عاجز و ناتوان می‌مانیم‪ .‬ترس‌ها نگاه ما به زندگی‪ ،‬موفقیت‬ ‫و آینده را تحت تأثیر قرار می‌دهند‪ .‬تجربه‌های ما در مواجهه با ترس‌ها اگر موفق ارزیابی‬ ‫شوند‪ ،‬حس و حالمان را بهتر می‌کنند و چه بسا سکوی پرتاب باشند‪ .‬اگر هم ناموفق‬ ‫ارزیابی شوند‪ ،‬روحیه‌مان تخریب می‌شود و نسبت به آینده هم بدبین می‌شویم‪ .‬ترس‌ها‬ ‫گاهی انگیزه‌ و اشتیاق‌ را از ما می‌گیرند و فلجمان می‌کنند‪.‬‬ ‫‪ / 44‬شوکران‬

‫ترس‌های انسان بازتاب گذشته‌اند که به وسیلۀ رویدادهای جاری به زمان حال آورده‬ ‫می‌شوند‪ .‬اگر امروز ترس‌های نهفته داریم و ترس‌ها‪ ،‬اضطرابی مستمر در وجودمان تولید‬ ‫می‌کنند‪ ،‬ریشۀ آن را باید در گذشته جست‌وجو کرد‪ .‬اما آیا روشی برای حذف گذشتۀ یک‬ ‫فرد وجود دارد؟ گذشته حذف‌شدنی نیست‪ ،‬پس چه می‌توان کرد؟ ما مجبور می‌شویم‬ ‫ً‬ ‫دائما با ترس‌ها‌یمان کلنجار برویم و برای بیرون راندن آن‌ها از فکر و ذهنمان تالش کنیم‪.‬‬ ‫راه‌حل بسیاری از روان‌شناسان برای مواجهه با ترس‌ها‪ ،‬خودکاوی‪ ،‬تحلیل‪ ،‬ارزیابی منطقی‬ ‫و در نهایت‪ ،‬کنار گذاشتن آن‌هاست‪.‬‬ ‫در دیدگاه‌های جدیدتر روان‌درمانی توصیه‌هایی وجود دارند که کارگشاتر به نظر می‌رسند‪،‬‬ ‫اما باید آن‌ها را خوب شناخت و راهکارها را درک کرد‪ .‬به جای سرکوب ترس‌ها یا کلنجار‬ ‫رفتن با آن‌ها‪ ،‬باید ترس‌ها را پذیرفت‪ .‬در این رویکردها‪« ،‬زبان» عامل اصلی بسیاری از‬ ‫مشکالت ما تلقی می‌شود‪ .‬وقتی در موقعیت‌های گوناگون می‌گوییم‪ :‬من ترس‌های زیادی‬ ‫دارم‪ ،‬در برابر ترس‌هایم نمی‌توانم کاری بکنم‪ ،‬من چقدر بدبختم‪ ،‬ترس‌های من زجرآور‬ ‫ً‬ ‫هستند و‪ ،...‬عمال خودمان را با ترس‌هایمان شناسایی و معرفی می‌کنیم‪ .‬یعنی به این باور‬ ‫می‌رسیم که‪« :‬من ترس‌هایم هستم»‪ .‬شاید خیلی مشکل باشد که بفهمید ترستان شما را‬ ‫معرفی نمی‌کند و این‌ها افکار شما هستند که ذهنتان آن‌ها را تولید می‌کند‪ .‬پس اگر بتوانید‬ ‫«افکارتان» را از «خودتان» جدا در نظر‬

‫بگیرید‪ ،‬تأثیر ترس‌ها را کاهش می‌دهید‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪45‬‬

‫آنچه من از ترس می دانم ‪ /‬مهدیار جمشیدی ‪///////////////‬‬

‫تــرس طبیعــی اســت و در انســان و حیــوان می‌کنــد‪ :‬تــرس از تاریکــی‪ ،‬تــرس از صــدای‬ ‫نیــز مشــترک ‪ .‬ذات تــرس در همــه جــا عنصــر بلنــد و تــرس از خالــی شــدن ناگهانــی ز یــر پــا‬ ‫منفــی بــه شــمار نمــی آیــد‪ ،‬بــرای حیــوان کــه ا گــر بــه درســتی گره‌گشــایی نشــود‪ ،‬عواقــب‬ ‫باعــث نجــات جــان او از خطــر و برای انســان جــدی در تعییــن سرنوشــت انســان دارد‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫ســایه مــرگ ســنگین‬ ‫تعــارف نداریــم‪،‬‬ ‫موجــب تفکــر و اندیشــه اســت ‪.‬‬ ‫ترسیدن از مرگ‪ ،‬رنجی را در انسان ایجاد اســت‪ ،‬بســیار ســنگین‪ .‬مــا بــه علت‌هــای‬ ‫کــرد کــه بــه واســطه چرایــی آن‪ ،‬ابتدایــی ترین گوناگونــی از مــرگ مــی هراســیم و فکــر کــردن‬ ‫ریشــه هــای تفکــر در او جوانــه زد‪ .‬بــه واســطه بــه آن چــون گریــزی از آن نیســت حالمــان را‬ ‫چرایــی مــرگ‪ ،‬انســان بــه فلســفه و منطــق بــد مــی کنــد‪.‬‬ ‫راه پیــدا کــرد و در نتیجــه آ گاهــی انســان‪،‬‬

‫راســتش را بخواهیــد‪ ،‬هنــوز دلیــل دقیــق‬

‫علــوم انســانی در شــاخه هــای فرهنــگ و هنــر این‌کــه چــرا در دوران نوجوانــی و کودکــی‬ ‫و در مــواردی کامــا کاربــردی ماننــد علــوم ذهــن مــن بیشــتر مشــغول آداب مردگــی بــود‬ ‫پزشــکی و فــن آوری شــکل گرفــت‪.‬‬

‫تــا آداب زندگــی هنــوز برایــم معلــوم نیســت‬

‫تــرس از مــرگ دالیــل گوناگونــی دارد‪ .‬انــگار همــه و همــه بســیج شــده بودنــد تــا مــرا‬ ‫شــاید یکــی از بزرگتریــن عوامــل ناشــناخته بــه ایــن مســیر ســوق بدهنــد‪ .‬فکــر کــردن بــه‬ ‫در بــاره مــرگ‪ ،‬تــرس از تغییــر باشــد‪ .‬بــه طــور مــرگ بــرای مــن کــه پــدرم را مــدت کوتاهــی‬ ‫غریــزی خــروج از محیــط شــناخته شــده و اســت کــه از دســت دادم موضــع جدیــدی‬ ‫ورود بــه محیطــی جدیــد بــرای انســان دشــوار نیســت‪.‬‬ ‫اســت‪ .‬از لحــاظ روان شــناختی‪ ،‬کــودک‬

‫حــاال کــه بــه گذشــته نــگاه می‌کنــم‪ ،‬از‬

‫انســان از ابتــدا ســه تــرس اصلــی را تجربــه دوران کودکــی رابطــه مــن همــواره بــه صورتــی‬ ‫‪ / 46‬شوکران‬

‫مســقتیم و غیرمســتقیم بــا جهــان پیرامونــم مــا بــه انــدازه شــجاعتمان بــرای رویارویــی بــا‬ ‫از صافــی مــرگ می‌گذشــت‪.‬‬

‫ترس‌هایمــان اجــازه لــذت بــردن داریــم‪.‬در‬

‫وقتــی در طبیعــت بکــر قــرار می‌گرفتــم کالمــی دیگــر ایــن ترس‌هایمــان هســتند کــه‬ ‫می‌گفتــم اینجــا ماننــد بهشــت اســت شــخصیت مــارا شــکل می‌دهنــد‪.‬‬ ‫(بهشــت جایــی اســت کــه افــراد نیکــوکار‬

‫کیارســتمی می‌گویــد‪« :‬پــا را فراتــر گذاشــتم‬

‫بعــد از مــرگ بــه آنجــا مــی رونــد) در ذهــن مــن از گلیــم‪ /‬هیــچ اتفاقــی نیفتاد‪».‬‬ ‫گویــی در ابتــدا اول مــرگ بــه دنیــا آمــد و بعــد‬

‫شــاید بشــود اینطــور بیــان کــرد کــه مــا بــه‬

‫بــه دنبــال آن طبیعــت و در آخــر زندگی‪.‬انــگار میــزان لــذت نبــردن از زندگــی اســت کــه‬ ‫زندگــی را زندگــی می‌کنیــم تــا بــه مــرگ برســیم‪ .‬از مــرگ می‌هراســیم‪ .‬مــدت زیــادی طــول‬ ‫بــه گمانــم از همــان دوران رابطــه مــن کشــید تــا قبــول کنــم مــرگ دشــمن زندگــی‬ ‫بــا دنیــای پیرامونــم و مفهــوم مــرگ دچــار نیســت بلکــه قســمتی از زندگــی اســت‪.‬‬ ‫ٌ‬ ‫انحــراف بــود ‪ .‬مثــا رابطــه مــن بــا زمینــی بــدون آن زندگــی یــک جایــش لــق مــی زنــد‪.‬‬ ‫کــه بــر روی آن راه رفتــن را آموختــم‪ ،‬دچــار در آخــر ‪ ،‬بــه قــول مارگــوت بیــگل ‪« :‬هــر مــرگ‬ ‫آســیب شــده بــود و زمیــن بــرای مــن قبــل اشــارتی اســت‪ /‬بــه حیاتــی دیگــر‪ /‬ایــن همــه‬ ‫از این‌کــه مکانــی بــرای زایــش باشــد مکانــی پیــچ‪ /‬ایــن همــه گــذر‪ /‬ایــن همــه چــراغ‪/‬‬ ‫بــرای دفــن کــردن تعریــف شــده بــود‪.‬‬

‫ایــن همــه عالمــت‪ /‬و همچنــان اســتواری‬

‫مشــاهده کنــدن زمیــن در ضمیــر بــه وفــادار مانــدن بــه راهــم‪ /‬خــودم‪ /‬هدفــم‪/‬‬ ‫ناخودآ گاهــم تبدیــل بــه نشــانه‌ای از مــرگ و بــه تــو!‪ /‬وفایــی کــه مــرا و تــو را ‪ /‬بــه ســوی‬ ‫شــده بــود‪ .‬کــه ایــن رابطــه بــه واســطه یــک هــدف راه مــی نمایــد‪».‬‬ ‫پــروژه هنــری اصــاح شــد‪ .‬بــرای انجــام پــروژہ‬ ‫هنــری در کویــر‪ ،‬در قســمتی از پــروژه بایــد‬ ‫زمیــن را می‌کندیــم مــن ایــن کار را بــدون‬ ‫ماشــین آالت عمرانــی فقــط بــا ســاده‌ترین‬ ‫ابــزار انجــام دادم‪ .‬کنــدن زمیــن ایــن اجــازه‬ ‫بــه مــن داد تــا بــا ترسـه‌ای نهفتــه در ضمیــر نــا‬ ‫خودآاگاهــم روبـه‌رو شــوم‪ .‬در پایــان رابطــه من‬ ‫بــا زمیــن تبدیــل بــه رابطه‌ای بی واســطه شــد‪.‬‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪47‬‬

‫شمس لنگرودی‬

‫این کوچه‌ها به کجا می‌رسند‬ ‫این سینه‌ها چگونه این همه اندوه را‬ ‫تاب می‌آورند‬ ‫این خانه‌ها چگونه چنین خاموش‌اند‬ ‫پچپچه‌ها‬ ‫آ کنده کافور و سدر‬ ‫در خیابان ها‬ ‫مردگان‬ ‫به جست‌وجوی کسی می‌گردند‪.‬‬ ‫نه‬ ‫من هیچ کس را نمی‌شناسم‬ ‫و اگر رخصت فرمایید‬ ‫نامم را نیز‬ ‫از یاد می‌برم‪،‬‬ ‫فقط از شما تقاضا دارم‬ ‫به جمله خالیق بسپارید‬ ‫صبح که از خانه بیرون می‌آیند‬ ‫همه را‬ ‫برای همیشه‬ ‫به خدا بسپارند‪.‬‬

‫‪ / 48‬شوکران‬

‫محمد صالح عالء‬

‫جنگل نترس‬ ‫َدم َ‌بندی و ُ‬ ‫باد و بروت را‬ ‫‌روز ناگهان‬ ‫یک ِ‬ ‫فریاد ابر برآید‬ ‫باران تازه بشوید سکوت را‬ ‫جنگل نترس‬ ‫که آتش چریده پیرهن ات‬ ‫َ‬ ‫تاب بیاور این خنج سخت را‬ ‫خیاط عشق بیاید‬ ‫بر قامت قشنگ تو‬ ‫دوباره بدوزد درخت را‬ ‫جنگل نترس‬ ‫تو ریشه پیشه ای‬ ‫ٔ‬ ‫مزه طوفان چشیده ای‬ ‫هر که پرنده نیست نداند تو چیستی‬ ‫آنکه درخت نباشد چه داند که کیستی‬ ‫این آب وخاک ریشه های تو رانده است‬ ‫سیمرغ برای تو آواز خوانده است‬ ‫فردا کنار توست‬ ‫هرچندبرای من‪ ،‬فقط کمی از دیروز مانده است‬ ‫جنگل نترس‬ ‫تو خود ٔ‬ ‫نطفه پنهان آتشی‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪49‬‬

‫طعم برگ های ریخته بر خاک‬ ‫صفورا نیری‬

‫می توانند سال ها‬ ‫سوزنی ریخته بر خاک را‬ ‫برگ های‬ ‫ِ‬ ‫تیز یخی‬ ‫میان دندان‌های نوک ِ‬ ‫فشار دهند و زبانشان را‬

‫هر چه عمیق تر ‪ ،‬بی حس کنند‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫با روغنی تند ‪ ،‬گس ‪ ،‬گ َزنده‬

‫در طوالنی ترین زمستان‬ ‫ٔ‬ ‫نقطه انجماد آنجاست که ‪:‬‬ ‫سکوت‪ ،‬جای شکایت را می‌گیرد‬ ‫ترس‪ ،‬جای همه چیز را ‪.‬‬ ‫ما مانده‌ایم و‬ ‫چند درخت کاج و چند حیوان گرسنه با‬ ‫اشک‌های یخ زده‬ ‫اسیر زمستانی طوالنی ‪،‬‬ ‫که از بس طوالنی شده‬ ‫راه برگشت را‬ ‫فراموش کرده ِ‬ ‫فراموش کرده مخفی گاه هایی را‬ ‫که می توانند سال ها‬ ‫داستان کابوسی منجمد را تکرار کنند‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ / 50‬شوکران‬

‫هايده حسين زاده‬

‫شهرام کریمی‬

‫‪۱‬‬ ‫آرام مى روم‬

‫‪۱‬‬

‫ترس از اين كه نريزم‬

‫بیداری خسته ام می‌کند‬

‫ناخن هايم از خليدن پوست های‬

‫خواب هوشیارم‬

‫اضافى كنده مى شوند‬

‫از بار روز آزادم می‌کند‬

‫در اين هواى بورانى‬

‫و امکان دیدن در تاریکی‬

‫كه هر روز پاييز مى‌خوانند‬

‫وقتی من خودم را دنبال می‌کنم‬

‫ديگر قنارى شادى نمى بينم‬

‫و هیچ‬

‫و من بيشتر از ديروز‬ ‫امروزم را نقاشى مى كنم‬ ‫‪۲‬‬ ‫با فاصله کم آشنایی‬

‫‪۲‬‬

‫این اتفاق بزرگی بود‬

‫بگذار خیس بسوزم‬

‫می ترسم‪..........‬می ترسم‬

‫آب باشم‬

‫از ابری که‬

‫یک کلبه و درخت‬

‫رنگین کمان ببارم‬

‫وقتی از خیالم رفتی‬

‫در این هوای زمستانی‬

‫و طناب روی شاخه ماند‬

‫یخ زده‬ ‫تو همان پرنده مهاجری‬ ‫و من‬ ‫رهگذر فصل های‬ ‫ترک خورده سال ها‬ ‫در هر کجای این‬ ‫خاطره که باشم‬ ‫در افق سرخ و تشنه‬ ‫غروب می خواند‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪51‬‬

‫هراس در شعر اریش فرید ‪ /‬ترجمه علی عبداللهی ‪/////////////‬‬

‫پرسش هایی پس از چرنوبیل‬ ‫اگر باید الجرم خیلی چیزها روی دهد‬ ‫تا ترس آدم‌ها‬

‫ترس من‬ ‫ترس من‬ ‫آن قدری بزرگ شده‬

‫خود را بازشناسد‬

‫که دیگر نمی ترسد از هیچ چیز‬

‫الجرم باید چه چیزهایی روی دهد‬

‫ترس من آنقدری بزرگ شده‬

‫تا مقاومت آدم‌ها‬ ‫نیز چنان وسیع و همگانی شود‬ ‫که اکنون ترسشان است؟‬

‫که می ترسد هر چیزی ازش‬ ‫در واقع ترس من‬ ‫کوچک‬

‫اما گیرم که خیلی چیزها روی داد‬

‫و حقیر مانده‬

‫انسان‌هایی‬

‫حتی من را هم کوچک و‬

‫آیا از آن پس‪ ،‬همچنان‬ ‫خواهند بود‬ ‫که مقاومت کنند؟‬ ‫‪ / 52‬شوکران‬

‫کوچکتر می کند‬ ‫وقتی در چشمم بزرگ می آید‪.‬‬

‫هراس و ترديد‬

‫بازخواست‬

‫ترديد مكن‬

‫وقتي پوسته‌هايم‬

‫به آنكه‬

‫بيفتند‬

‫می‌گويد‬

‫پوسته به پوسته‬ ‫ُ‬ ‫و مدام ت َنكتر‬

‫می‌‌ترسد‬

‫كم و كمتر شوم‬ ‫اما بترس‬

‫از من چه مي‌ماند عاقبت؟‬

‫از آنكه‬ ‫مي‌گويد‬

‫خردك اعتمادی‬

‫ترديد را‬ ‫ً‬ ‫ابدا نمي‌شناسند‬

‫به جهان‬ ‫اندكی اعتماد به نفس‬ ‫لختي زندگی‬ ‫خردک ترسی‬ ‫و خردک عشقی‬ ‫آيا اكنون بسیارم‬ ‫نظر ديگر مردان؟‬ ‫در ِ‬

‫ترس از ترس‬

‫نمی‌دانم‬

‫ترس ِ آنچه می شود‬

‫هيچ‌گاه‬

‫اندیشیدن از ترس ِ آنچه می شود‬

‫مرد ديگری نبوده‌ام‬

‫ترس از اندیشیدن ِ آنچه می شود‬

‫اما همچنان عاشق هستم‪.‬‬

‫ترس از اندیشیدن‬ ‫اگر بشود‬ ‫به دلیل ترس می شود‬ ‫به دلیل ترس از اندیشیدن‬ ‫ترسی که می ترساندم‪.‬‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪53‬‬

‫همنوايی اشك‌ها‬ ‫ِ‬

‫می‌كوشم‬ ‫اشك‌هايت‬ ‫براي خودت‬ ‫بگريند‬ ‫اما چشم‌هايت‬ ‫خشكيده‌اند‬ ‫نمك و ماسه‬ ‫چنانكه انگار گريستنم‬ ‫تو را‬ ‫به كويری بدل كرده است‬ ‫چه مانده است؟‬ ‫خشمم را‬ ‫دور افكنده‌ام‬ ‫انتقام خود را‬ ‫ديگر به جا نمی‌آورم‬ ‫حتی اگر در خيابان‬ ‫از كنارم بگذرد‬ ‫ديگر نمی خواستم‬ ‫اميدهايم را رها كنم‬ ‫اما دزدانه گريختند‬ ‫آرامتر از زمانی كه مي‌توانستم‬ ‫نوازشت كنم‬

‫جسارت‬ ‫ترس از تو‬ ‫برمی دارم ترس از تو را‬ ‫تعمیدش می دهم‬ ‫به نامی نو‬ ‫ترس از تو‪ ،‬پروای تو می شود‬ ‫و همه چیز طور دیگری‬ ‫تو به جای قربانی شدن‬ ‫حمایتگری یافته‌ای‪.‬‬ ‫تو آغاز بودی‬ ‫من نیز از جهان می ترسیدم‬ ‫و از زندگی‬ ‫اکنون از هر دو ترس دارم‬ ‫می خواهم کمک کنم‬ ‫به حمایت از زندگی در این دنیا‬ ‫حاال دیگر عمری نمانده‬ ‫برای هراس از تو یا از خود‬ ‫شاید فردا مجبور شوم‬ ‫بیمناک مرگ باشم‬ ‫که مبادا چیزی بهش تنه بزند‬ ‫در مسیر‪.‬‬

‫تنها هراس‬ ‫با من مانده است‬ ‫‪ / 54‬شوکران‬

‫پرسش‌های ضروری‬ ‫وزن ِ ترس‬ ‫درازا و پنهای ِ عشق‬ ‫رنگ اشتیاق‬ ‫ِ‬ ‫در سایه‬ ‫و در آفتاب‬ ‫چه مقدار سنگ‬ ‫بلعیدن باید‬ ‫پادافره بخت‌یاری‬ ‫به‬ ‫ِ‬ ‫و تا چه ژرفا‬ ‫کندن باید‬ ‫تا کشت‌زار‬

‫می ستیزند‬ ‫و هراس‬ ‫از واقعا مبارزه نکردن در خطوط اول‬ ‫و هراس از مبارزه‬ ‫و هراس از هراس از مبارزه‬ ‫ً‬ ‫کسر شان ِ مبارزه‬ ‫و هراس از ِ‬ ‫و هراس از‬ ‫دیگر به کفایت فهم نکردن همین هراس‬ ‫و هراس از فهم خیلی خوب همین هراس‬ ‫از تمام همین هراس‌ها‬ ‫می توانیم صفوف اولی بسازیم‬ ‫در مبارزه با خود‪.‬‬

‫شهد و شیر بدهد‪.‬‬

‫تحت فشار‬ ‫هراس‬ ‫و خسته شدن‬ ‫و هراس از خسته شدن‬ ‫و بی رمقی هراس از خسته شدن‬ ‫و هراس از بی رمقی هراس‬ ‫و هراس از همدردی با دیگران‬ ‫و با خویشتن‬ ‫و هراس از همدردی با دیگران‬ ‫و هراس از فسردن همدردی‬ ‫و هراس از دیگر جزو کسانی نبودن‬ ‫که بر هراس غلبه می کنند و در خطوط اول‬

‫ترس دخترها ‪1‬‬ ‫تا زمانی که‬ ‫دخترها مجبور باشند‬ ‫از مردها بترسند‬ ‫ً‬ ‫هنوز واقعا به رهایی زن‬ ‫دست نیافته ایم‪.‬‬

‫ترس دخترها ‪2‬‬ ‫واگر یک وقتی دختری جیغ کشید‬ ‫از ترس خشک و خالی‬ ‫بابت دیدن کاله و پالتوی مردانه‬ ‫دلیل واقعی آن چیست؟‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪55‬‬

‫اشرف ابوالیزید ‪ /‬مصر‬

‫َ‬ ‫که زیر خانه را بک َند برای یافتن پل عابر‬

‫ترجمه پیمانه خرقان‬

‫پیاده‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫و نه مامور دولت برای ثبت رای‌های‬

‫به خانه بازمی‌گردم‬

‫گم‌شده‬

‫با پنج ماسک‬

‫و نه رییس‌شان که همه را ترکه می‌زند!‬

‫ماسکی برای خودم‬ ‫ماسکی برای عروسک خانه‌ام‬

‫زورگو‪ ،‬ترس از مرگ است‬

‫ماسکی برای صندلی‬

‫که در هر زندگی‪ ،‬زندگی می‌کند‪.‬‬

‫که آخرین بار دوستی بر آن نشسته بود‬ ‫ماسکی برای صورت خشمگین تراژدی‌ام‬ ‫در آینه خواهد بود‬ ‫و ماسکی برای بالشم‬ ‫تا از هیچ صورتی در خواب‬ ‫عفونتی به من سرایت نکند‬ ‫اما ترس به سرم می‌زند‬ ‫وارد می‌شود‪ ،‬چنگ می‌زند‬ ‫و فنجانم را پر می‌کند‪.‬‬ ‫فکرهای بد تهدیدم می‌کنند‬ ‫زیرا ماسکی برای جلوگیری از آن‌ها‬ ‫برای کشتنم و رها کردن جسدم‬ ‫بدون اثر انگشت نیست‬ ‫زورگو مسئول کاغذهای لغو ٔ‬ ‫شده مهاجرت‬ ‫و پاسپورت نیست‬ ‫او مامور ترافیک در خیابان نیست‬ ‫که هنگام عبور هی جریمه‌ام کند‬ ‫نه رییس شهردار ی‌ست‬ ‫‪ / 56‬شوکران‬

‫نمی دانم‬ ‫یونگ وون هان ‪ /‬کره جنوبی ‪ /‬ترجمه پونه ندایی‬

‫جای پای کیست بر آن برگ درخت کوچک چینی‬ ‫که آرام می‌افتد‬ ‫و بر این فضای ساکن موج می اندازد؟‬ ‫چهره کیست آن آسمان آبی‬ ‫که‬ ‫به ابرهای تیره و ترسناک نگاهی می اندازد‬ ‫و می‌وزد با باد غرب پس از باران طوالنی؟‬ ‫نفس کیست آن عطر در آسمان بر فراز درخت بی گل‬ ‫بر بلندای برج قدیمی؟‬ ‫آواز کیست آن رود پرخاشگر‬ ‫که آرام جریان دارد از ناکجا‬ ‫و سنگ ها را به گریه می اندازد؟‬ ‫شعر کیست آن غروب برافروخته‬ ‫که عاشق روز رونده است‬ ‫پاهای لوتوس مانند او بر دریای بی پایان ایستاده‬ ‫و دست‌های یشم‌گونش آسمان را می نوازد؟‬ ‫خاکستر سوخته دوباره آتش می‌گیرد‪.‬‬ ‫قلب سوزان من‬ ‫شب چه کسی را‬ ‫ِ‬

‫این چراغ لرزان روشن می‌کند؟‬ ‫ِ‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪57‬‬

‫زنگ‌های شبانه ‪ /‬مرتضی مجدفر ‪//////////////////////‬‬

‫دیــر وقــت بــود کــه خوابیــد‪ ،‬ولــی چــون خســته بــود و خیلــی خوابــش می‌آمــد‪ ،‬بســیار زود‬ ‫چشــمانش بســته شــد و ســریع بــه خــواب عمیقــی فــرو رفــت‪ .‬ســه ســاعتی بــود بــه خــواب‬ ‫رفتــه بــود کــه کــه صــدای زنــگ آیفــون تصویــری بیــدارش کــرد‪ .‬ابتــدا بــه خیــال ایــن کــه خــواب‬ ‫می‌بینــد یــا در عالــم بیــن خــواب و بیــداری اســت‪ ،‬بلنــد نشــد‪ ،‬ولــی یــک آن بــا خــود فکــر کــرد‬ ‫ً‬ ‫اگــر واقعــا در زده باشــند‪ ،‬هنــوز بایــد آیفــون تصویــری روشــن باقــی مانــده باشــد‪ .‬بــه ســرعت‬ ‫از رختخــواب بلنــد شــد و خــود را بــه هــال رســاند‪ :‬روشــن بــود‪ ،‬ولــی کســی پشــت در نبــود‪...‬‬ ‫لحظاتــی بعــد تصویــر خامــوش شــد‪ ،‬ولــی پشــت پنجــره رفــت و از آن جــا‪ ،‬از پشــت پــردۀ‬ ‫ً‬ ‫ـس در شــد‪ .‬ظاهــرا کســی نبــود‪ .‬خیــاالت بــه‬ ‫پذیرایــی‪ ،‬پی‌جـ ِ‬ ‫ـور بــودن یــا نبــودن کســی در پـ ِ‬ ‫ســرش هجــوم آوردنــد‪ ،‬اول ترســی تــوأم بــا دلهــره و بعــد خیــاالت جورواجــور دیگــر‪ :‬دزدی بــوده‬ ‫بــه قصــد وارد شــدن تصادفــی بــه داخــل آپارتمــان‪ ،‬زنگــی زده کــه شــاید کســی از ســر عــادت‬ ‫و بــدون آن‌کــه بدانــد کیســت کــه در می‌زنــد‪ ،‬در را بگشــاید و او وارد شــود و بقیــۀ ماجــرا ‪ ...‬و‬ ‫بعــد گیروگرفــت فکــری بــا خــودش کــه مگــر کســی ایــن وقــت شــب و دم‌دمــای صبــح‪ ،‬بــدون‬ ‫آن کــه بدانــد پشــت در کیســت‪ ،‬در را بــاز می‌کنــد؟!‬ ‫درگیــر همیــن چهــار و شــش بــود کــه دوبــاره صــدای زنــگ بــه صــدا درآمــد‪ .‬هنــوز در هــال‬ ‫بــود و بــه رختخــواب برنگشــته بــود‪ ،‬بــه همیــن خاطــر روشــن شــدن تصویــر آیفــون را بالفاصلــه‬ ‫ً‬ ‫دیــد‪ .‬از جایــی کــه بــود‪ ،‬تقریبــا جســت زد و خــودش را بــه پشــت آیفــون روشــن رســاند‪ :‬کســی‬ ‫نبــود‪ ...‬خواســت بگویــد «کیــه؟!»‪ ،‬ولــی از تــرس بیــدار شــدن اهالــی خانــه کــه خــواب بودنــد‬ ‫ً‬ ‫یــا واقعــا از ترســی کــه گریبانــش را گرفتــه بــود‪ ،‬چیــزی نگفــت‪.‬‬ ‫ایــن بــار دقیق‌تــر نــگاه کــرد و بــا خــود گفــت‪« :‬اگــر کســی پشــت در باشــد و آن طرف‌تــر ایســتاده‬ ‫باشــد‪ ،‬ســایه‌اش حرکتــی می‌کنــد‪ ،‬نــور پشــت در بــاال و پایینــی می‌شــود و باالخــره معلــوم‬ ‫می‌شــود کســی هســت یــا نــه‪ ».‬و بــاز آوار فکــر و خیــاالت جدیــد روی دهنــش خــراب شــد‪:‬‬ ‫‪ / 58‬شوکران‬

‫خــوب و بــد‪ ،‬زشــت و زیبــا‪ ،‬منطقــی و مســخره‪ .‬البتــه در رأس همــۀ خیاالتــش‪ ،‬تــرس بــا او‬ ‫همــراه بــود‪:‬‬ ‫ ممکــن اســت بچــه‌ای مثــل دوران بچگــی خودمــان‪ ،‬زنــگ را زده و در رفتــه باشــد!‬‫ً‬ ‫بچــه؟! آن هــم ســاعت ‪ 3‬و ‪ 50‬دقیقــۀ صبــح! واقعــا مســخره اســت‪.‬‬ ‫ ممکــن اســت بــه شــیوۀ ســال‌های دور کــه بــا اتوبــوس ش ـب‌رو عــازم تبریــز می‌شــدیم‬‫و دم‌دمــای صبــح بــه مقصــد می‌رســیدیم و خجالــت می‌کشــیدیم در را بزنیــم و وارد خانــۀ‬ ‫میزبانمــان شــویم‪ ،‬شــاید کســی یــا خانــواده‌ای شــبانه بــا اتوبــوس از شــهرمان راه افتــاده و االن‬ ‫بــه تهــران رســیده‌اند و خجالــت می‌کشــند درســت و حســابی در بزننــد و وارد شــوند! ولــی‬ ‫ً‬ ‫آخــر کــه مــا منتظــر کســی نبودیــم و اصــا سال‌هاســت کــه چنیــن رســمی ورافتــاده و حــاال‬ ‫همــه ســر در ال ک خــود دارنــد‪ .‬چــه مســافرتی‪ ،‬چــه ســفر شــبانه‌ای و چــه اتــراق کردنــی در خانــۀ‬ ‫فامیل‌هــا؟! ایــن فکــر هــم بــا وجــود نوســتالژیک بــودن‪ ،‬در ایــن دور و زمانــه مســخره بــه نظــر‬ ‫می‌رســید‪.‬‬ ‫ ممکــن اســت رفتگــر صبح‌گاهــی بــا یــاد گرفتــن از کارگــر شــبانه‌ای کــه زباله‌هــا را جمــع‬‫می‌کنــد و هــر از چنــد گاهــی‪ ،‬حتــی قبــل از فرارســیدن پایــان مــاه‪ ،‬طلــب ماهیانــه می‌کنــد‪،‬‬ ‫زنگــی زده و دنبــال ماهیانــه بــرای خــود اســت‪ .‬ایــن فکــر مســخره‌تر از هــر فکــر دیگــری بــود و‬ ‫خیلــی زود بــدون آن کــه نیــازی بــه تجزی ـه‌و تحلیــل داشــته باشــد‪ ،‬کنــار گذاشــته شــد‪.‬‬ ‫همــان طــور بــی ســر و صــدا روی یکــی از صندلی‌هــای آشــپزخانه نشســت و زل زد بــه‬ ‫صفحــۀ آیفــون تصویــری‪ .‬منتظــر بــود زنگــی بخــورد و تصویــری نمایــان شــود تــا بالفاصلــه از‬ ‫پشــت تصویــر‪ ،‬خفــت کســی را کــه خــواب شــیرین شــبانه‌اش را زهرمــار کــرده اســت‪ ،‬بگیــرد‪.‬‬ ‫ولــی خبــری نشــد‪ .‬چنــد دقیقـه‌ا‌ی گذشــت‪ .‬پلک‌هایــش ســنگینی کــرد و بــه تدریــج خــواب‬ ‫ســراغش آمــد‪ .‬قــدری منطقــی شــد‪ «:‬هــر چــه بــود‪ ،‬گذشــت‪ .‬نتــرس! بــرو بخــواب!»‬ ‫بــه طــرف اتــاق خــواب رفــت‪ .‬خــودش را وســط تخــت و زیــر لحــاف گــرم جــا داد و گرمــای‬ ‫بــه جامانــده از حــدود یــک ربــع پیــش را بــا لــذت حــس کــرد‪ .‬هنــوز بــه دنبــال یافتــن فــرد یــا‬ ‫افــرادی بــود کــه زنــگ در را بــه صــدا درآورده بودنــد‪ .‬عالــم وهــم و تخیــل بــه هــم آمیختــه بــود و‬ ‫ترســی نیمــه شــفاف بیــن ایــن دو عالــم در ســیالن بــود‪ .‬دوســت داشــت غلبــه بــا عالــم وهــم‬ ‫باشــد و صــدای زنگ‌هــا در خیاالتــش بــه صــدا درآمــده باشــند کــه بــاز صــدای زنــگ بلنــد‬ ‫شــد‪ .‬بــا ســرعتی شــگفت‌انگیز‪ ،‬خــودش را بــه پشــت آیفــون رســاند‪« :‬روشــن بــود!»‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪59‬‬

‫وقتــی صفحــۀ آیفــون روشــن اســت‪،‬‬‫دیگــر دلیلــی بــرای وهــم و خیال‌پــردازی‬ ‫و تــرس باقــی نمی‌مانــد‪ .‬یــک وســیلۀ‬ ‫الکتریکــی کــه بــا آدم شــوخی نمی‌کنــد‪،‬‬ ‫آن هــم ایــن وقــت شــب کــه هنــوز تــا‬ ‫صبــح خیلــی راه داریــم‪.‬‬ ‫مــات و مبهــوت بــه صفحــۀ روشــن‬ ‫ً‬ ‫نــگاه می‌کــرد‪ .‬اصــا یــادش رفتــه بــود‬ ‫ماننــد قبــل زوایــای تصویــر و حرکــت احتمالــی ســایه‌ها و کــم و زیــاد شــدن نــور پشــت در‬ ‫را محــک بزنــد‪ .‬فقــط مــات بــود و حیــران‪ .‬تــرس و خیــاالت خــود را از عالــم واقــع بــه دنیــای‬ ‫دور از دســترس و عالــم مــاوراء کشــانده بــود و در حالــی کــه کمــی تــا قســمتی هــم خنــده‌اش‬ ‫گرفتــه بــود‪ ،‬بــا خــود می‌گفــت‪« :‬شــاید هــم بــا جن‌هــای عصــر دیجیتــال روبـه‌رو شــده‌ام و اجنــۀ‬ ‫محتــرم دارنــد ســر بــه ســرم می‌گذارنــد!»‬ ‫همیــن کــه ایــن فکــر از ســرش گذشــت‪ ،‬ایــن بــار زنــگ دو بــار نواختــه شــد‪ ،‬دو بــار پشــت‬ ‫ســر هــم و او بــه جــای دقیــق شــدن بــه صفحــۀ آیفــون‪ ،‬از آن فاصلــه گرفــت و پاهایــش سســت‬ ‫شــد و آن قــدر در ایــن رخــوت باقــی مانــد تــا صفحــه تاریــک شــد‪.‬‬ ‫نــای تــکان خــوردن نداشــت‪ .‬در ذهنــش چیــزی ســاخته بــود کــه موجــب ترســش شــده‬ ‫بــود‪ .‬در همیــن حــال یــاد پــدرش هــم افتــاده بــود‪ .‬دو ســه بــار بعــد از رفتنــش‪ ،‬بــه خوابــش آمــده‬ ‫بــود و او را کــه عــازم ســفری بــود و می‌بایســت ســر ســاعتی بیــدار می‌شــد یــا دم‌دمــای طلــوع‬ ‫خورشــید کــه کــم مانــده بــود نمــازش قضــا شــود‪ ،‬بیــدارش کــرده بــود‪ .‬میگفــت‪« :‬نکنــد او‬ ‫باشــد‪ ،‬البتــه او کــه نــه‪ ،‬روح او‪ .‬می‌خواهــد بیــدارم کنــد تــا در را بــاز کنــم و در ایــن هــوای ســرد‬ ‫وســط شــب بــه داخــل بیایــد و کمــی گــرم شــود و اختالطــی بکنــد و بــرود‪ ».‬و بــاز خنده ـا‌ش‬ ‫می‌گرفــت و بــا ایــن خنــده‪ ،‬کمــی از تــرس جــن عزیــز بیــرون می‌آمــد‪« :‬روح و گــرم شــدن؟! روح‬ ‫و اختــاط؟! روح و آمــدن و رفتــن؟!»‬ ‫یــاد آن دو ســه بــار کــه می‌افتــاد‪ ،‬همــۀ ایــن پرسـش‌ها رنــگ می‌باخــت‪ ،‬خواب‌هایــی کــه‬ ‫در آن‌هــا درســت ماننــد یــک روز روشــن بــا پــدرش گفت‌وگــو می‌کــرد‪ ،‬می‌گفــت‪ ،‬می‌خندیــد‬ ‫ً‬ ‫و از هــر دری کــه ظاهــرا از دیــد او مگــو نبــود‪ ،‬حــرف می‌زدنــد‪.‬‬ ‫‪ / 60‬شوکران‬

‫یــاد پــدر مثــل همیشــه چشـم‌هایش را خیــس کــرد‪ .‬بــه یــاد خاطــرات تلــخ و شــیرینی کــه‬ ‫بــا او داشــت‪ ،‬افتــاد‪ .‬رابطــۀ صمیمان ـه‌اش بــا پــدر و ایــن کــه هیــچ گاه احســاس نکــرد پــدر‬ ‫و فرزندنــد و بــا آن کــه سی‌وشــش ســال بــا هــم فاصلــۀ ســنی داشــتند‪ ،‬بیشــتر شــبیه دو تــا‬ ‫دوســت بودنــد و کل‌کل‌هــا و گفت‌وگوهایشــان از ایــن جنــس بــود و ایــن همــان چیــزی بــود‬ ‫ً‬ ‫کــه دوســتش داشــت‪ .‬در واقــع وقتــی او رفــت‪ ،‬تقریبــا دوســت همســن و ســالش را از دســت‬ ‫داده بــود تــا پــدرش را‪:‬‬ ‫کاش پدرم بود و در این ترس شبانه همراهی‌ام میکرد!‬‫مثــل ایــن کــه آیفــون تصویــری دقایقــی آتشــبس داده بــود تــا بــا پــدرش تنهــا شــود‪ ،‬چــرا کــه‬ ‫دسـت‌بردار نبــود و حــدود یــک ربــع بعــد‪ ،‬پــس از جیــغ شــدید گربـه‌ای در حیــاط‪ ،‬بــاز صــدای‬ ‫زنــگ بــه صــدا درآمــد و صفحــۀ آیفــون روشــن شــد‪ .‬همــۀ اتفاقــات قبلــی در یــک آن تکــرار‬ ‫شــدند و بــاز او زل زد بــه صفحــۀ تصویــر و ایــن بــار در جس ـت‌وجوی گربــه یــا ســایۀ گرب ـه‌ای‬ ‫در حوالــی پشــت در‪ .‬هــر چنــد وقتــی آدم‌هــای پشــت در دیــده نمی‌شــدند‪ ،‬چطــور ممکــن بــود‬ ‫گرب ـه‌ای بــا آن قــد و قــواره کــه بــه ســختی از ســطح زمیــن پانــزده ســانتی‌متر هــم بیشــتر ارتفــاع‬ ‫نداشــت‪ ،‬دیــده شــود‪.‬‬ ‫خیاالتــش خیلــی مســخره بودنــد‪ .‬معلــوم بــود حســابی صــدای زنــگ آیفــون تصویــری‪،‬‬ ‫او را بــه هــم ریختــه اســت‪ .‬همــۀ بــه صــدا درآمدن‌هــای قبلــی زنــگ را بــه گربــه نســبت داد و‬ ‫ً‬ ‫گفت‪«:‬حتمــا موقــع باالرفتــن یــا پاییــن آمــدن از دیــوار‪ ،‬بــه زنــگ گیــر کــرده و هــر بــار کــه تکانــی‬ ‫می‌خــورد‪ ،‬زنــگ بــه صــدا درمی‌آیــد و تصویــر آیفــون روشــن می‌شــود‪».‬‬ ‫ولــی مگــر بــه رغــم آن ضرب‌المثــل معــروف‪ ،‬گربــه می‌توانــد از دیــوار صــاف بــاال بــرود یــا‬ ‫ً‬ ‫پاییــن بیایــد کــه چنیــن اتفاقــی بیفتــد‪ .‬قــدری کــه دقیق‌تــر شــد‪ ،‬اصــا صــدای گربــه از جایــی‬ ‫ً‬ ‫نســبتا دورتــر شــنیده می‌شــد کــه نمی‌توانســت مربــوط بــه پشــت در حیــاط باشــد‪ ،‬صدایــی‬ ‫کــه مرتــب در حــال تکــرار شــدن بــود‪.‬‬ ‫ً‬ ‫واقعــا کالفــه شــده بــود‪ ،‬می‌توانســت دل بــه دریــا بزنــد و از آپارتمــان بــرود بیــرون‪ ،‬ســوار‬ ‫آسانســور شــود‪ ،‬از حیــاط بگــذرد‪ ،‬در یــک آن در حیــاط را بــاز کنــد و مزاحــم پشــت در را‬ ‫گیــر بینــدازد و خــاص‪ .‬ولــی نــه جرأتــش را داشــت‪ ،‬نــه عاقالنــه بــه نظــر می‌آمــد‪ ،‬به‌ویــژه اگــر‬ ‫آن دزد و خفت‌گیــر شــبانه بــود‪ ،‬چــه؟! مجبــور بــود بســوزد و بــا صــدای زنــگ و روشــنایی‬ ‫کم‌رمــق آیفــون تصویــری کــه هــر آن در هــال پخــش می‌شــد‪ ،‬بســازد‪ .‬دیگــر خــواب از ســرش‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪61‬‬

‫پریــده و یک‌جورهایــی از ایــن بــازی خوشــش آمــده بــود و هــر آن منتظــر صــدای زنــگ و‬ ‫روشــن شــدن تصاویــر بــود‪ .‬آن قــدر فکــر و خیال‌هــای گوناگــون از ذهنــش می‌گذشــت کــه‬ ‫در فاصلــۀ فکرهایــش‪ ،‬زنگ‌هــای متعــددی بــه صــدا درآمــده و بــه همــان تعــداد هــم صفحــۀ‬ ‫آیفــون تصویــری روشــن و دقایقــی بعــد خامــوش شــده بــود‪ .‬حتــی بــک بــار کــه منطقی‌تــر فکــر‬ ‫ً‬ ‫کــرد‪ ،‬گفــت‪« :‬شــاید یــک جــور اتصــال از نــوع الکتریکــی اســت کــه متناوبــا زنــگ را بــه صــدا‬ ‫درم ـی‌آ‌ورد و تصویــر را روشــن می‌کنــد‪ ».‬ولــی تناوبــی در کار نبــود و فاصله‌هــا خیلــی فــراز و‬ ‫نشــیب داشــت‪ ،‬از دو بــار بــه صــدا درآمــدن پشــت ســر هــم بگیــر تــا حــدود بیســت دقیقــه‬ ‫ســکوت محــض‪ .‬از ایــن گذشــته اتصــال بایــد یــک عامــل انســانی یــا طبیعــی داشــته باشــد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫مثــا فــردی ســیم را دس ـت‌کاری کنــد‪ ،‬گرب ـه‌ای بــاال و پاییــن شــود‪ ،‬بــادی‪ ،‬توفانــی‪ ،‬بارانــی‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫باشــد و چیزهایــی از ایــن قبیــل کــه در آن شــب نســبتا ســرد‪ ،‬ولــی ســاکن و آرام‪ ،‬ظاهــرا خبــری‬ ‫از هیــچ یــک نبــود‪.‬‬ ‫بــاز دقایقــی بــه آرامــش گذشــت‪ .‬زیــر آوار فکــر و خیــاالت مدفــون بــود‪ ،‬ولــی در هــال قــدم‬ ‫م ـی‌زد‪ .‬آرامــش ادامــه پیــدا کــرد و بــرای اولیــن بــار در یــک ســاعت و نیــم گذشــته‪ ،‬حــدود‬ ‫بیســت دقیقــه زنــگ بــه صــدا درنیامــد‪ ،‬ضربــان قلبــش بــه حــال طبیعــی خــود برگشــته بــود‬ ‫و کم‌کــم تصمیــم داشــت بــرود بخوابــد کــه زنــگ پنــج بــار پیاپــی بــه صــدا درآمــد و طبیعــی‬ ‫بــود کــه تصویــر هــم در هــر پنــج بــار و لحظاتــی بعــد از آن‌هــا روشــن بــود‪ .‬کــم مانــده بــود بــد و‬ ‫ً‬ ‫بیــراه بگویــد‪« :‬حتمــا چنــد مؤسســۀ خیریــه می‌خواهنــد بــرای بی‌بضاعت‌هــا کمــک بگیرنــد‪،‬‬ ‫عــده‌ای آمده‌انــد بــرای ســیل‌زدگان فــان اســتان پــول جمــع کننــد‪ ،‬از بســیج محــل بــرای‬ ‫جم ـع‌آوری کمــک بــه جن ـگ‌زدگان یمــن آمد‌ه‌انــد‪ ،‬کســی آمــده صنــدوق خیر یــۀ مســجد را‬ ‫خالــی کنــد و رســید بدهــد یــا انجمــن حمایــت از ایتــام می‌خواهــد در ایــن وقــت عرفانــی‬ ‫مابیــن شــب و صبــح‪ ،‬بــا تحــت تأثیــر قــرار دادن افــراد‪ ،‬کمک‌هــای قابــل توجهــی بــرای‬ ‫انجمــن خــود دســت و پــا کنــد!»‬ ‫ولــی بالفاصلــه خنــده‌اش گرفــت‪ .‬همــۀ تصوراتــش بــه شــدت مســخره و غیرقابــل قبــول بــه‬ ‫نظــر می‌رســید و فکــر کــردن بــه این‌هــا‪ ،‬تنهــا از دســت آدم خیاالتــی مثــل او برمی‌آمــد کــه دو‬ ‫ســاعتی بــود اســیر زنگزدنهــای مکــرر در آپارتمانــش شــده بــود‪.‬‬ ‫ً‬ ‫عمــا چیــزی نمیفهمیــد‪ ،‬ولــی زنگزدنهــای پیدرپــی پنجگانــه‪ ،‬دوبــاره فرصتــی بــرای تأمــل‬ ‫ایجــاد کــرده بــود‪ .‬چــون دوبــاره دقایقــی بــود کــه زنــگ بــه صــدا درنیامــده بــود‪ .‬ســرش درد‬ ‫‪ / 62‬شوکران‬

‫می‌کــرد‪ ،‬عصبــی شــده بــود‪ ،‬ولــی چــاره‌ای نداشــت‪ ،‬بایــد تحمــل می‌کــرد‪.‬‬ ‫در فاصلــه‌ای کــه ایجــاد شــده بــود‪ ،‬بــه اتــاق خــواب رفــت‪ ،‬ولــی نخوابیــد‪ .‬تنهــا بالــش را‬ ‫برداشــت و بــا خــود بــه هــال آورد و همــان جــا وســط هــال‪ ،‬رو بــه آیفــون تصویــری دراز کشــید‪.‬‬ ‫هــر چــه بــود‪ ،‬از قــدم زدن‌هــای بیهــوده‪ ،‬بهتــر بــه نظــر می‌رســید‪.‬‬ ‫در وقفــۀ ایجــاد شــدۀ بیــن زنگ‌هــا‪ ،‬دراز کشــیده بــود و بــه تدریــج خــواب بــه ســراغ چشــمانش‬ ‫می‌آمــد‪ .‬بــه دلیــل نزدیــک شــدن بــه صبــح و نداشــتن لباســی بــه غیــر از زیرپیراهنــی‪ ،‬کمــی‬ ‫ســردش شــده بــود‪ .‬دوســت داشــت بــرود و بغلتــد داخــل رختخــواب گرمــش‪ .‬ولــی انتظــار بــه‬ ‫صــدا درآمــدن زنــگ چیــز دیگــری بــود‪ .‬الاقــل دو ســاعتی بــود لــذت تــوأم بــا تــرس و انتظــار را‬ ‫چشــیده بــود‪ ،‬انتظــاری کــه ایــن بــار هــم زیــاد طــول نکشــید‪ .‬صــدای زنــگ ایــن بــار هــم پیاپــی‬ ‫بــود و در ســه نوبــت طنین‌افکــن شــد‪ .‬مثــل دفعــۀ قبــل کــه زنــگ پنــج بــار نواختــه شــد و او در‬ ‫فکــر خــودش پنــج عامــل بــرای بــه صــدا درآمــدن زنــگ بــه وجــود آورد‪ ،‬ایــن بــار هــم بالفاصلــه‬ ‫ســه دلیــل ســاخت؛ ســه دلیــل مســخره کــه شــاید تاکنــون هیــچ وقــت حــول و حــوش ســاعت‬ ‫پنــج صبــح‪ ،‬هیــچ زنگــی بــه واســطۀ آنهــا بــه صــدا درنیامــده باشــد‪ :‬مســئول پســت محلــه‬ ‫بســته‌ای آورده اســت‪ ،‬از ادارۀ آب‪ ،‬بــرق یــا گاز آمدهانــد شــمارۀ کنتــور را بنویســند یــا قبــض‬ ‫آب و بــرق و گاز و تلفــن آورده‌انــد و از همــه مهمتــر‪ ،‬کســی از او شــکایت کــرده و برایــش از‬ ‫دادســرا اظهارنامــه آورد‌ه‌انــد!‬ ‫دیوانۀ احمق!‬‫ایــن لقبــی بــود کــه بــه خــودش داد و بالفاصلــه بــا یــک لقــب دیگــر‪ ،‬صفــات نیــک خــودش‬ ‫را کامل‌تــر کــرد‪:‬‬ ‫ترسوی عوضی!‬‫ً‬ ‫دیگــر بقیــۀ ماجــرا دقیقــا یــادش نمانــده بــود‪ ،‬ولــی اطمینــان داشــت کــه چنــد نوبــت دیگــر‬ ‫هــم صــدای زنــگ بلنــد و تصویــر آیفــون روشــن شــده و او در میانــۀ صــدا و تصویــر‪ ،‬دالیلــی‬ ‫بــرای نواختــه شــدن زنــگ پدیــد آورده و دقایقــی بــا آن‌هــا مشــغول شــده بــود‪:‬‬ ‫فقیــر بینوایــی اســت کــه ســاعت و زمــان از دســتش در رفتــه و می‌خواهــد‪« :‬بــه مــن فقیــر‬‫بینــوا کمکــی کنیــد» ی بگویــد و صلـه‌ای دریافــت کنــد و خــوش باشــد بــه گرفتــن آن‪.‬‬ ‫همســایه‌ای اســت کــه می‌خواهــد بگویــد شیشــۀ پنجــرۀ اتومبیــل فــان طبقــه را کــه‬‫در پارکینــگ ســاختمان جــای پــارک نــدارد‪ ،‬شکســته‌اند و درخواســت می‌کنــد تــا چیزهــای‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪63‬‬

‫بیشــتری از ماشــین بــه ســرقت نرفتــه اســت‪ ،‬همســایه بــرود و بــه داد وســیله‌اش برســد و چــون‬ ‫شــمارۀ واحــد صاحــب اتومبیــل را نمی‌دانــد‪ ،‬بــه اشــتباه زنــگ مــا را بــه صــدا درم ـی‌آورد‪.‬‬ ‫همســایه‌ای اســت کــه بــا دزدی کــه بــه خانـه‌اش آمــده‪ ،‬درگیــر شــده و درخواســت کمــک‬‫دارد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫زن همســایه‌ای اســت کــه بــرای پنــاه از دســت شــوهر عصیانگــرش کــه تصادفــا دســت‬‫بزنــی هــم دارد‪ ،‬زنــگ مــا را بــه صــدا درآورده اســت‪.‬‬ ‫و از همــه جالبتــر‪ ،‬کــه لحظاتــی قبــل از بــه خــواب رفتنــش در آن وســط هــال و هنگامــی‬ ‫ً‬ ‫کــه هــوا تقریبــا روشــن شــده بــود‪ ،‬بــه ســراغش آمــد‪:‬‬ ‫پیــک موتــوری اســت کــه بــرای فــان طبقــه صبحانــۀ حاضــری‪ -‬از این‌هــا کــه ایــن روزهــا‬‫مــد شــده‪ -‬آورده و بــاز چــون شــمارۀ واحــد را نمی‌دانــد‪ ،‬زنــگ مــا را زده اســت‪.‬‬ ‫دیگــر خوابیــد‪ .‬ســرد و ی ـخ‌زده و کزکــرده در همــان وســط هــال‪ ،‬شــاید فقــط حــدود ده تــا‬ ‫پانــزده دقیقــه‪ .‬چــون وقتــی بــار دیگــر صــدای زنــگ بــه گــوش رســید و از خــواب بیــدار شــد‪،‬‬ ‫ً‬ ‫عقربه‌هــای ســاعت خیلــی از جایــی کــه قبــا ایســتاده بــود‪ ،‬جلوتــر نرفتــه بــود‪.‬‬ ‫بلنــد شــد و از همــان جــا وســط هــال‪ ،‬بــار دیگــر چشــم دوخــت بــه آیفــون‪ .‬روشــن بــود و‬ ‫ً‬ ‫تصویــر محــو فــرد سیاه‌پوشــی را نشــان م ـی‌داد کــه کامــا خــودش را چســبانده بــود بــه زنــگ‬ ‫پایینــی و مرتــب زنــگ را بــه صــدا درم ـی‌آورد‪.‬‬ ‫بــا عجلــه خــودش را بــه پشــت آیفــون رســاند‪ .‬روشــن شــدن هــوا‪ ،‬دل و جرأتــش را بازگردانــده‬ ‫بــود‪ .‬دیگــر نمی‌ترســید بگویــد‪« :‬کیــه؟!» گفــت‪« :‬کیــه؟!» مــرد ســیاه‌پوش پاســخ داد‪« :‬چــرا‬ ‫جــواب نمی‌دیــد؟! بــه مــن می‌گفــت از وســط شــب تــا حــاال چهــل بــار صــدای زنگتــان را بــه‬ ‫صــدا درآورده و جــواب نداده‌ایــد!»‬ ‫گفت‪« :‬کسی دیده نمی‌شد که! شما کی هستید؟»‬ ‫گفــت‪« :‬اون رفــت‪ ،‬بــه مــن گفــت یــه بــار دیگــه زنــگ بزنــم و بــه شــما بگــم اون هــر چهــل‬ ‫ســال یــک بــار‪ ،‬بی‌وقــت و بی‌محــل‪ ،‬در یــه خونـه‌ای رو می‌زنــه و بهشــون خوشــبختی مـی‌ده‪.‬‬ ‫ایــن بــار هــم نوبــت شــما بــود بعــد از چهــل ســال! جــواب ندادیــد‪ ،‬رفــت!»‬ ‫ً‬ ‫و بعــد تصویــر از مقابــل آیفــون دور و دورتــر شــد و دیگــر صــدای او را کــه کامــا بــه داد تبدیــل‬ ‫شــده بود‪ ،‬نشــنید‪« :‬ببین! وایســتا کارت دارم!»‬

‫‪ / 64‬شوکران‬

‫شاعرانه و مضحک ‪ /‬امید کیا ‪////////////////////////‬‬

‫یــک ســاعت مانــده بــه تحویــل ســال بیــدار شــدم‪ .‬حــال غریبــی داشــتم‪ .‬ســینه‌ام ســنگین‬ ‫بــود و بــه ســختی نفــس می‌کشــیدم‪ .‬قلبــم تنــد و محکــم مـی‌زد‪ .‬چشـم‌هایم را بســتم‪ .‬نبضــم‬ ‫ســرخ و محکــم پشــت پلک‌هایــم مــی زد‪ .‬چش ـم‌هایم را بــاز کــردم و بــه پنجـ ٔـره بی‌نــور اتاقــم‬ ‫خیــره شــدم‪.‬‬ ‫با صدای بلند گفتم‪:‬‬ ‫«صبح روز بیست و نه اسفند است و من در قعر میانسالی‌ام‪».‬‬ ‫مونولوگــی کــه گفتــم شــاعرانه و مضحــک بــود‪ .‬نــه کــه در قعــر میانســالی نبــودم‪ ،‬امــا ایــن‬ ‫ژســت فــرار بــه جلــو تنهــا تســکین بــی رمقــی بــود کــه بــرای دردهــای روح ســرخورده ام داشــتم‪.‬‬ ‫هفــت روز از مــرگ مادربــزرگ گذشــته بــود و ســرانجام پــس از چهــل ســال‪ ،‬دیگــر کســی برایــم‬ ‫نمانــده بــود کــه خــودم را برایــش لــوس کنــم‪.‬‬ ‫خانــه تاریــک بــود‪ .‬خیــال کــردم آســمان را ابــر تیــره پوشــانده‪ .‬از جــا برخاســتم و پــرده را‬ ‫کنــار زدم‪:‬‬ ‫ابــری در آســمان نبــود‪ .‬خورشــید آن بــاال زور مــی زد کــه نــورش را از میــان آب بــه زمیــن‬ ‫برســاند امــا نمی‌توانســت‪ .‬شــهر زیــر آب رفتــه بــود‪ .‬نمــی شــد گفــت چقــدر‪ ،‬امــا آن قــدر بــود کــه‬ ‫بگویــم آب از ســر دنیــا گذشــته اســت‪.‬‬ ‫«مگــر چنــد ســاعت خــواب بــودم؟ چــرا شیشــه پنجــره زیــر فشــار آب نشکســته؟ چطــور‬ ‫دنیــا خــواب مانــده؟ چــرا همــه بی‌خبــر بودیــم؟ چــرا امــروز اتفــاق افتــاد؟ مگــر فاجعــه از روی‬ ‫تقویــم مــا برنامه‌ریــزی می‌کنــد؟»‬ ‫پشــت پنجــره مانــدم و تماشــا کــردم‪ :‬رقــص عروس ـک‌های پارچ ـه‌ای شــناور‪ ،‬دفترهــای‬ ‫شــناور‪ ،‬شــاخه‌ها و برگ‌هــای شــناور‪ ،‬کالغ هــا‪ ،‬بچــه گربه‌هــا و ماهی‌هــای مــرده‪ .‬آدم‌هــا را‬ ‫هــم دیــدم‪ .‬آن بــاال روی ســطح آب کنــار شــبح خورشــید‪ ،‬لکه‌هــای کوچــک شــناور شــبیه‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪65‬‬

‫آدمک‌هــای روی گبــه‪ .‬ایکس‌هــای بــزرگ و کوچــک‪ .‬دنیــا آن ســوی پنجــره‪ ،‬آ کواریــوم‬ ‫باشــکوه و غم‌انگیــزی بــود‪.‬‬ ‫هــر چــه بیشــتر تماشــا کــردم قلــب لعنتـی‌ام تندتــر زد‪ .‬مــی دانســتم کــه ســرانجام شیشــه‬ ‫خواهــد شکســت و آب بــه خان ـه‌ام خواهــد ریخــت‪ ،‬یــا مــرگ همیــن طــور مرمــوز و پرشــکوه‬ ‫پشــت پنجــره منتظــر خواهــد مانــد تــا خــودم را یــک جــوری در تاریکــی شــب خــاص کنــم‪ ،‬یــا‬ ‫آن قــدر ســماجت خواهــم کــرد تــا گرســنگی‪ ،‬تشــنگی یــا خفگــی کارم را بســازد‪.‬‬ ‫غــرق فکــر و خیــال‪ ،‬محــو تماشــای شــهر زیــر آب بــودم کــه صــدای زنــگ در آمــد‪ .‬از پشــت‬ ‫پنجــره کنــار رفتــم‪ .‬نفســم ســنگین تــر از همیشــه بــود و قلبــم دیوانـه‌وار تنــد و محکــم مــی زد‪.‬‬ ‫تــوی تاریکــی ســالن‪ ،‬مانیتــور آیفــون تصویــری روشــن بــود‪.‬‬ ‫«کیست که در قعر دریا زنگ خانه‌ای را می زند که برق ندارد؟»‬ ‫پاســخ روی مانیتــور بــود‪ :‬مادربــزرگ چشــم دوختــه بــه دوربیــن‪ ،‬چــادر ســیاه رقصانــش را‬ ‫بــه دنــدان گرفتــه‪ ،‬مــوی ســپیدش مــوج زنــان روی پیشــانی‪ .‬می‌دانســت کــه در را بــاز خواهــم‬ ‫کــرد‪ .‬می‌دانســت کــه برگ‌هــا و ماهی‌هــای شــناور در پس‌زمینــه را می‌بینــم‪ .‬می‌دانســت کــه‬ ‫دســتم می‌لــرزد امــا در را بــاز می‌کنــم‪.‬‬ ‫دکمه در بازکن را فشار دادم و به اتاقم برگشتم‪.‬‬ ‫مــرگ مادربــزرگ هــم شــاعرانه بــود هــم مضحــک‪ .‬وقتــی تعریــف می‌کــردم کــه چطــور اتفــاق‬ ‫افتــاده بعضی‌هــا ســعی می‌کردنــد جلــوی خنده‌شــان را بگیرنــد‪ .‬ادب حکــم می‌کــرد ابــراز‬ ‫همــدردی کننــد امــا معلــوم بــود تــوی دلشــان بــه مــرگ نامناســب و جلفــی فکــر می‌کننــد کــه‬ ‫بــرای پیرزنــی مغــرور اتفــاق افتــاده اســت‪.‬‬ ‫بــه روایــت تنهــا شــاهد ماجــرا‪ ،‬صبــح یــک روز آفتابــی مادربــزرگ بــه تنهایــی بــا قایــق بــه‬ ‫دریــا رفتــه و بعــد نا گهــان میــان دریــای آرام و بی‌تالطــم از قایــق بیــرون آمــده انــگار از روی‬ ‫نیمکــت پــارک برخاســته بــود بــه قصــد پیــاده روی در چمــن‪ ،‬و بعــد بــه زیــر آب رفتــه بــود تــا‬ ‫ظهــر فــردا کــه جســدش را دریــا بــه ســاحل پــس داد‪ .‬مــرگ مضحکــی بــود و هیچ‌کــس داســتان‬ ‫را جــدی نگرفــت جــز مــن کــه در ســردخانه و در لبخنــد یــخ زده‌اش دیــدم مــرگ وحش ـی‌تر از‬ ‫آن اســت کــه در قیــد و بنــد تناســب و دلیــل و منطــق باشــد‪.‬‬ ‫مادربــزرگ و ســیالب هــر دو دیــر کــرده بودنــد‪ .‬پــرده را کنــار زدم تــا در حیــاط ببینمــش کــه‬ ‫ســنگین و آهســته بــه خانــه می‌آيــد‪.‬‬ ‫‪ / 66‬شوکران‬

‫حیــاط خشــک و پاکیــزه‪ ،‬خورشــید‬ ‫درخشــان بــود و از کوچــه نــوای ســرنا‬ ‫و دهــل مــی آمــد‪ .‬شــهر بــه پیشــواز‬ ‫بهــار می‌رفــت‪.‬‬ ‫حــس کــردم کــه از جنــون یــا‬ ‫مــرگ رودســت خــورده‌ام‪.‬‬ ‫«مــرگ یــا جنــون‪ ،‬هــر کــه هســتی‪،‬‬ ‫پــس کــی از راه می‌رســی؟»‬ ‫پاســخی نبــود جــز بــوی دریــا کــه در‬ ‫خانه‌ام پیچید‪.‬‬ ‫قلبم پیرزنی خفته بود‪ ،‬سرد و آرام‪ ،‬غرقه در اعماق سینه‌ام‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪67‬‬

‫فصل دیگر ‪ /‬نگار تقی‌زاده ‪///////////////////////////‬‬

‫نزدیکی‌های صبح بود‪ ،‬هوا هنوز کامل روشن نشده بود‪ .‬روی تخت دراز کشیده و به میله‌ها‬ ‫چشم دوخته بود‪ ،‬میله‌های آهنی مثل امواج متالطم به اطراف تاب برمی‌داشت‪ .‬چند‬ ‫روزی می‌شد‪ ،‬خبری در فضای زندان پیچیده بود؛ ویروسی ناشناخته چون غریبه‌ای در‬ ‫شهر پرسه می زد و جان می گرفت‪.‬‬ ‫باورش سخت بود‪ ،‬چطور ممکن بود در عصری که بیشتر بیمار ی‌ها درمان می‌شد؛‬ ‫ویروسی بی‌نام مردم را ترسانده باشد‪ .‬هنوز نمی‌شد از وجود چنین خبری مطمئن بود‪،‬‬ ‫شاید مثل هزاران مورد دیگر شایعه‌ای بود برای پوشاندن واقعیت‪.‬‬ ‫نزدیک به یک هفته بود نگهبان‌ها بی وقفه در راهروها باال و پایین می‌رفتند و مدام‬ ‫صدای باز و بسته شدن درها شنیده می‌شد‪ .‬هر بار صدا نزدیکتر می شد و امروز صدای پا‬ ‫واضح تر از قبل بود‪ ،‬روی تخت نیم خیز شد‪ ،‬کلید در قفل چرخید و در باز شد‪ ،‬نگهبان با‬ ‫دستمال صورتش را پوشانده بود‪ .‬با دست اشاره کرد که بیرون بیاید‪ .‬چند کلمه ای هم رد‬ ‫و بدل شد ولی متوجه منظورش نشد‪ .‬از جایش بلند شد و طبق عادت روی خط قرمز‪ -‬که‬ ‫جلوی سلول کشیده شده بود‪ -‬ایستاد‪ .‬مثل اولین روزی که پشت سر نگهبان به این اتاق‬ ‫نیمه تاریک آمده بود‪ .‬جایی بین دو جهان‪.‬‬ ‫با صدای سوت‪ ،‬گیج و منگ از سلول بیرون آمد‪ ،‬چراغ ها خاموش بود و آدم ها چون‬ ‫سایه های تیره به اطراف حرکت می کردند‪ ،‬دستی به شانه‌اش خورد و او را به جلو راند‪.‬‬ ‫صف حرکت کرد و فقط صدای کشیده شده شدن کفش‌ها روی موزاییک شنیده می‌شد‪.‬‬ ‫از پله‌ها پایین رفت و وقتی وارد حیاط شد زمین خیس بود‪ .‬لباس های خاکستری (رنگ‬ ‫و رو رفته) با آسفالت (که از باران خیس بود) همرنگ شده بود‪ .‬آسمان صبح گرفته و ابری‬ ‫بود‪ ،‬از دور دست ها بوی الستیک سوخته به مشام می رسید‪ .‬در انتهای صف چند زن با‬ ‫همدیگر صحبت می کردند‪ .‬وقتی در آهنی زنگ زده باز شد‪ ،‬سکوت در حیاط برقرار شد‬ ‫‪ / 68‬شوکران‬

‫و صدای آواز پرنده ای به گوش رسید‪.‬‬ ‫صف به آرامی حرکت کرد و دوباره صدا اوج گرفت‪ .‬کاغذهای سفید رنگ مهر خورد و به‬ ‫دنیای واقعی قدم گذاشت‪ .‬بوی اگزوز اتوبوس‌ها‪ ،‬رطوبت هوا‪ ،‬بوی عرق تن ادغام شده بود‬ ‫و ترس که مدام بر او غلبه می‌کرد‪ .‬دوباره دستی به شانه‌اش خورد و به جلو حرکت کرد‪ .‬سوار‬ ‫اتوبوس شد‪ ،‬ردیف سوم کنار پنجره نشست‪ ،‬زن دیگری کنار او جا گرفت‪ .‬همه چیز در‬ ‫آن لحظه غریب و دلهره آور بود‪ .‬یک آن زن شروع کرد به گریه کردن‪ .‬گفت از کسی شنیده‬ ‫که قرار است به شهر دیگری منتقل شوند و دیگر نمی تواند بچه‌هایش را ببیند‪ .‬زن دیگری‬ ‫گفت با این حرف ها خواسته‌اند تو را فریب دهند‪ ،‬بعد از این رنگ صبح را نخواهی دید‪.‬‬ ‫هر کدام حرفی می زدند‪ ،‬با این که در این شهر کسی را نداشت ولی هیچ دلش‬ ‫نمی‌خواست جای دیگری برود‪.‬‬ ‫تمام آن گفته‌ها را در ذهن مجسم می‌کرد ولی هر چه تالش می‌کرد چیزی بگوید‪،‬‬ ‫بی‌فایده بود‪ ،‬حتی نمی‌توانست زن را آرام کند‪ .‬کیف پارچه‌ای را محکم در آغوش گرفت‪،‬‬ ‫پیشانی اش را به شیشه سرد چسباند و به بیابان بی رنگ چشم دوخت‪ .‬اتوبوس ها یکی‬ ‫یکی حرکت کردند‪ .‬در زندان بسته شد و عده‌ای در حیاط منتظر ایستاده بودند‪ .‬دو طرف‬ ‫جاده به یک شکل بود‪ ،‬یک رنگ و خالی از حیات‪ .‬داخل اتوبوس سکوت حاکم بود‪ ،‬زن‬ ‫هم ساکت شده و به صندلی روبه‌رو خیره شده بود‪ .‬از جایش بلند شد و به اطراف نگاهی‬ ‫کرد‪ ،‬می‌خواست بداند آن بیرون ساعت چند است! ساعت دیجیتالی که به شیشه نصب‬ ‫شده بود‪ ،‬عدد صفر را نشان می داد‪.‬‬

‫در آن زمان بی زمانی هیچ جوابی برای ٔ‬ ‫سوال ها و ترس‌هایش نداشت‪ .‬بار دیگر راهی که‬

‫می رفت‪ ،‬تغییر می‌کرد و او در این مسیر حق انتخاب نداشت‪ .‬به چه چیز باید پناه می‌برد‬ ‫یا از چه چیز باید فرار می کرد! در آن لحظه مشخص نبود‪.‬‬ ‫اتوبوس سرعتش را کم کرد و نگهبان از جایش بلند شد‪ .‬بقیه هم بلند شدند‪.‬‬ ‫نگهبان گفت می توانند برای مدتی به خانه‌هایشان بروند و بهتر است از شهر بیرون نروند‪.‬‬ ‫زنی که کنار او نشسته بود‪ ،‬به سمتش دوید و فریاد زد‪ :‬دروغ می‌گویی‪.‬‬ ‫سعی کرد پارچه را از صورتش دربیاورد‪ ،‬نگهبانی دیگر از دست‌هایش گرفت و او را عقب‬ ‫ٔ‬ ‫کشید‪ .‬در اتوبوس باز شد‪ ،‬هنوز کسی جرات نمی کرد قدمی بردارد‪ .‬همه به همدیگر نگاه‬ ‫می‌کردند‪ .‬نگهبان از آرنج نفر اول گرفت و از او خواست تا پیاده شود‪ .‬وقتی از پله ها پایین‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪69‬‬

‫رفت‪ ،‬بقیه با عجله همدیگر را کنار می‌زدند تا زودتر پایشان به زمین برسد‪ .‬او آخرین نفری‬ ‫بود که پیاده شد‪ .‬راننده سیگاری روشن کرده و به جایی نامعلوم چشم دوخته بود‪.‬‬ ‫چند قدم از نگهبان فاصله گرفت و به عقب نگاه کرد‪ .‬زن با دست اشاره کرد که‬ ‫برود‪ .‬کمی دورتر شد و به پشت سرش نگاه کرد‪ ،‬زن ها در شهر خلوت پخش شده و چون‬ ‫نقطه‌های خاکستری بودند‪ .‬دکمه کتش را بست و دستش را در جیب گذاشت‪ .‬باران از‬ ‫نو شروع شده بود و قطره‌های سرد به صورتش می خورد‪ .‬ماشین یا انسانی آن بیرون نبود‪،‬‬ ‫کرکره‌ها پایین بود و مغازه ای باز نبود‪ .‬به پنجره ها نگاه کرد‪ ،‬چراغ خانه‌ها روشن بود‪ .‬چند‬ ‫نفر پشت پنجره ایستاده بودند و او را تماشا می کردند حتی یک نفر با دست او را نشان داد‪.‬‬ ‫سرعت گرفت‪ ،‬خیابان ها بدون انسان مثل تابلویی بدون نوشته بودند‪ .‬شهر خالی مثل‬ ‫انسانی ترک شده و رها شده بود که روحش سرگردان در میان ساختمان ها می چرخید‪.‬‬ ‫بعد از چند ساعت به خانه رسید‪ .‬خانه ای کوچک ‪-‬با دیوارهای سبز ترک خورده‪-‬‬ ‫مثل دوستی قدیمی او را در آغوش کشید‪ .‬وسط اتاق ایستاد و به اشیا نگاه کرد‪ ،‬قاب‬ ‫عکس‌های خاک گرفته‪ ،‬گلدان های خشک شده‪ .‬باورش نمی شد دوباره به خانه برگشته‬ ‫است‪ .‬روی صندلی نشست و احساس کرد هیچ وقت به اندازه امروز این خانه را دوست‬ ‫نداشته است‪ .‬حتی اگر فرصتی که داشت کوتاه بود ولی آزاد و به دور از بند بود‪.‬‬ ‫روزهای اول با احتیاط از خانه بیرون می رفت و با کوچکترین صدایی مضطرب می‬ ‫شد‪ .‬ولی دیری نگذشت که به این تنهایی عادت کرد‪.‬هر روز در خیابان های خلوت قدم‬ ‫می زد و به مردمی که از پشت پنجره ها ی کوچک و بزرگ نگاهش می کردند‪ ،‬توجهی‬ ‫نمی کرد‪ .‬اگر روزها برای دیگران کند و با ترس و ناامیدی همراه بود برای او معنای دیگری‬ ‫داشت‪ .‬ساعت‌ها روی نیمکت می نشست و از این که هیچ کس نبود تا او را قضاوت‬ ‫کند‪ ،‬خوشحال بود‪ .‬شاید او در این شهر تنها کسی بود که از این بیماری نمی ترسید و از‬ ‫بودن با خود و تنهایی لذت می برد‪ .‬شهری که قبال دوستش نداشت‪ ،‬خانه ای که کوچک‬ ‫ٔ‬ ‫وبی‌روح به نظر می رسید‪ ،‬حال تبدیل به مامنی شده بود‪.‬‬ ‫روزها از پی هم می‌گذشت و برف ها کم کم آب می شد و شکوفه ها روی درختان ظاهر‬ ‫می‌شد و جهان تغییر می‌کرد حتی اگر حول یک موضوع‪.‬‬ ‫نزدیکی های صبح بود‪ ،‬با صدای چند همسایه از خواب بیدار شد‪ ،‬سکوتی که در این‬ ‫مدت همه جا را فرا گرفته بود‪ ،‬از بین رفته بود‪ .‬با عجله لباس پوشید‪ .‬در را باز کرد‪ .‬از دیدن‬ ‫‪ / 70‬شوکران‬

‫چند نفر که در کوچه بودند‪ ،‬متعجب شد‪ .‬صدای بوق ماشین‌ها به گوش می رسید‪ .‬خود‬ ‫را به خیابان رساند‪ ،‬مغازه و فروشگاه ها باز شده بودند‪ .‬چراغ ها روشن بود و مردم به شهر‬ ‫بازگشته بودند‪ .‬همانجا ایستاد و به اطرافش نگاه کرد‪ .‬با خود گفت زمان برگشتن رسیده‬ ‫است‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪71‬‬

‫هراس ‪ /‬علیرضا ذیحق ‪/////////////////////////////‬‬

‫سرتا پایش پروانه بود‪ .‬به هزار و یک رنگ مثل زنبورهایی که تن آدمی را بپوشانند و حتی‬ ‫چشمی از او پیدا نباشد ‪ .‬این اولین تجربه‌اش نبود ‪ .‬تابستان که می‌شد در حاشیه جنگل‌ها‬ ‫راه می رفت وپروانه‌ها پیدایشان می‌شد و بر تن او می‌نشستند ‪.‬‬ ‫بار اول برای خودش هم عجیب بود ‪ .‬حتی وحشت کرده بود ‪ .‬آن‌هایی که او را در‬ ‫تن‌پوشی از پروانه می‌دیدند و پروانه‌ها بال زنان او را به بلندی های جنگل می‌بردند‪ ،‬فکر‬ ‫می‌کردند که روحی پرشکوه در زمین پرواز می کند و در حیرتی ماوراءالطبیعه فرومی‌رفتند ‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫منظره خارق العاده‌ای پیش چشمشان گشوده می‌شد و در باورشان پروانه‌ها هیبتی انسانی‬ ‫یافته بودند و از دور به تماشایش می‌ایستادند ‪.‬‬ ‫این زن که چنین پروانه‌وار در چرخش بود‪ ،‬رازی در زند گی اش داشت که او را هر از چند‬ ‫گاهی به حاشیه‌های خلوت جنگل می‌کشاند ‪ .‬اما راز این دوستی با پروانه‌ها برای خودش‬ ‫ٔ‬ ‫اندیشه شاعری قدم برمی‌داشت که روزی دست در دست هم‬ ‫هم مفهوم نبود ‪ .‬او آهسته در‬ ‫قدم بر می‌داشتند و به سراغ درخت بلوطی می‌رفتند که بیش از دو هزار سال عمر داشت ‪.‬‬ ‫شاعر ‪ ،‬عشقش بود و عاشقانه‌ها در گوشش زمزمه می‌کرد و روح لطیفی چون پروانه‌ها‬ ‫داشت‪ .‬برای هم شعر می‌خواندند و امیدی در دلشان زنده بود که انگار از بلوط باال سرشان‬ ‫ٔ‬ ‫نیز دیر خواهند زیست ‪ .‬حتی مرد همراهش‬ ‫دفترچه شعر ش را در مشمایی پیچیده و‬ ‫در کناره های درخت بلوط چال می کرد که هر وقت دوتایی آمدند دفترچه را در آورده و‬ ‫شعرهایش را توأمان بخوانند‪.‬‬ ‫سال‌هایی بدین منوال گذشته بود و اما مرد‪ ،‬دیگرنبود ‪ .‬قلب او را نه با یک گلوله بلکه‬ ‫ٔ‬ ‫خاطره آن‬ ‫با گلوله‌هایی در جنگل نشانه گرفته بودند ‪ .‬زن می‌دانست که چرا؟ برای همین‬ ‫مرد برایش مقدس بود ‪ .‬برای یک چیزهایی له له می زد که اگر بودند زندگی زیباتر می‌شد ‪.‬‬ ‫َ​َ‬ ‫س آزاد ی که زیر درخت بلوط می کشید و نان پاره ای که‬ ‫یعنی برای همه زیبا می شد ‪ .‬نف ِ‬ ‫‪ / 72‬شوکران‬

‫به نیش داشت را برای ٔ‬ ‫همه خاک و سرزمینش می خواست ‪.‬‬ ‫زن بارقص پروانه ها به در خت بلوط نزدیک می شد و به دنبال دفترچه بود که هر چه‬ ‫گشت نیافت و ناگه یک خشاب تیر خالی شد و پروانه‌ها گریختند و در البه‌الی برگ‌های‬ ‫درخت بلوط خانه کردند ‪.‬‬ ‫زن دستپاچه شد و دید که چیزیش نیست و فقط هراس است که در خلوت ترین مأوای‬ ‫زندگی اش نیز بر دل او چنگ انداخته است‪ .‬چند بار سرک کشید‪ .‬نشانی از کسی نبود ‪.‬‬ ‫اما هراس همه جا بود ‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪73‬‬

‫مواجهه پاندمیک روزنامه‌نگاران جهان ‪ /‬گفت‌وگوها با مجله شوکران ‪/‬‬ ‫ترجمه پری ثابت ‪/////////////////////////////////‬‬

‫ترس‪ /‬گنجیت سرا (‪ /)Gunjeet Sra‬هندوستان ‪//////////////////////////////‬‬

‫هر چروکی که بر چهره مادرم می‌افتد‪ ،‬شاهد خاموشی بر تاخت‌وتاز زمان است‪ .‬وقتی به‬ ‫دیروز یخ‌زده را جست‌وجو می‌کنم‪ ،‬آن خطوط یادآور بی‌محابای‬ ‫خانه می‌آیم و سکوت هزار‬ ‫ِ‬

‫سرعت زمان است و من می‌ترسم به آینه که صورت اوست نگاه کنم‪ .‬می‌ترسم که روزی‬

‫نگاه کنم و زمان تمام شده باشد‪ ۲۴ .‬ساعتی که در برابر پدرم عین ابدیت کش می‌آید‪ ،‬از‬ ‫سکوتی خالی سخن می‌گوید اما در فضا سنگینی می‌کند‪ .‬تنهایی زندگی تو را پشت سر‬ ‫می‌گذارد و می‌ترسم روزی مرا و او را ببلعد‪ .‬می‌ترسم زندگی همین یکی باشد و من به اندازه‬ ‫کافی زندگی نکرده باشم‪ .‬من هم قربانی زمان و گرفتار مسابقه دادن با آ ن هستم‪ .‬من از‬ ‫جهانی که این گونه است و از میراث آن می‌ترسم و برای فرزند نیامده‌ام هم همینطور‪ .‬بیش‬ ‫از هر چیز از بی‌اعتباری زندگی می‌ترسم از اینکه هرگز نتوانم حقیقت خودم را جست‌وجو‬ ‫کنم و با آن زندگی کنم‪ .‬این بزرگترین ترس من است‪.‬‬

‫‪ / 74‬شوکران‬

‫عبور از ترس‪ /‬لی سانگ کی (‪ / )Lee Sang ki‬کره جنوبی‪///////////////////////‬‬

‫پاندمی تغییرات بسیاری را در کره به وجود آورده است‪ .‬خوشبختانه نهادهای پزشکی‪،‬‬ ‫پزشکان کووید ‪ ،۱۹‬پرستاران و کادر پزشکی عملکرد مثبتی داشته‌اند‪ .‬در کنار اهمیت‬ ‫نقش پزشکان و بیمارستان‌ها‌ رفتارهای غیرمسئوالنه برخی پزشکان باعث خدشه‌دار‬ ‫شدن اعتماد عمومی هم شده است‪ .‬آن‌ها از موقعیت برای کسب منافع شخصی استفاده‬ ‫کردند‪ .‬به هر روی پزشکان و پرستاران مسئول شجاعانه برای درمان بیماران کوشیدند و‬ ‫برخی جان باختند‪.‬‬ ‫وقتی پزشکان کره‌ای از مدرسه پزشکی فارغ‌التحصیل می شوند‪ ،‬سوگند بقراط می‌خورند‬ ‫و پرستاران نایتینگیل را الگوی خود قرار می‌دهند‪.‬به نظر من کادر پزشکی کره در حد کمال‬ ‫نقش خود را در این زمینه ایفا کرده است‪.‬‬ ‫در همین رابطه سو یانگ سونگ (‪ )Seo Young sung‬رییس بیمارستان دگو دونگ سان‬ ‫که جایزه بزرگ مان هی را به عنوان کنشگر مستقل کره‌ای برده است‪ ،‬در همان روزهای‬ ‫اولیه پاندمی گفته‪« :‬بسیاری از بیمارستان‌ها و کادر درمان‪ -‬با هزینه خودشان ‪ -‬در حال‬ ‫مبارزه با کووید ‪ ۱۹‬هستند‪ .‬نمی‌دانستم کووید ‪ ۱۹‬چیست و می‌ترسیدم‪ .‬روز بعدش ‪ ۵۱‬نفر‬ ‫یکجا بستری شدند‪ .‬با خودم گفتم چه کسانی حاضرند از این بیماران مراقبت کنند‪ .‬وقتی‬ ‫پزشکان و پرستاران بیماری های عفونی در صف مقدم قرار گرفتند‪ ،‬بقیه کادر پزشکی هم‬ ‫به آن‌ها پیوستند‪ .‬هفته اول سخت بود اما بعد از آن هیچ ترس و دشواری حس نکردم‪».‬‬ ‫به راستی کادر درمان و مردم در کره جنوبی شجاعانه با کووید ‪ ۱۹‬مبارزه می‌کنند‪.‬‬ ‫شوکران ‪/‬‬

‫‪75‬‬

‫تبدیل ترس به روشنایی ‪ /‬نصیر ایجاز (‪ / )Nasir Aijaz‬پا کستان ‪///////////////‬‬

‫قدیمی‌ها می‌گفتند‪« :‬ترس در و پنجره نیاز ندارد‪ ،‬از درون کار می‌کند‪ ».‬خردمندان همیشه‬ ‫گفته‌اند‪« :‬هرگز نگذارید ترس بر شما غلبه کند زیرا آدم را ضعیف می‌کند‪ .‬به جای آن ترس‬ ‫را به اسلحه‌ای تبدیل کنید و آرام بمانید برای روبه‌رو شدن با دشوار ی‌ها و روشن کردن‬ ‫تاریکی‌های زندگی‪».‬‬ ‫گفته‌های خردمندان بر دو واقعیت استوار است‪ .‬گاهی ترس خوب است و گاهی نتیجه‬ ‫منفی دارد‪.‬‬ ‫دو مثال برای تشریح ترس دارم که جهان آن را آزموده است‪ .‬یکی ترس پاندمیک که‬ ‫جهان از سال ‪ ۲۰۲۰‬فراگرفته است‪ .‬ترس از کووید ‪ ۱۹‬افراد معمولی تا دولتمند را چنان‬ ‫فراگرفت که همه را واداشت تا با آن مبارزه کنند‪ .‬مردم‪‌،‬جامعه و بخش‌های خصوصی‬ ‫متحمل ضررهای سنگینی به خاطر قرنطینه شدند و راه‌های تازه‌ای برای بقا جست‌وجو‬ ‫کردند که اکنون موقعیت تازه نرمال به وجود آمده است‪.‬‬ ‫مثال دیگرم ترس از جنگ است‪ .‬دنیا تنش و جنگ بسیاری به خود دیده است‪.‬‬ ‫خاورمیانه مثال بزرگی برای رویاروی با بحران و جنگ است که میلیون‌ها انسان در آن‬ ‫با ترس زندگی می‌کنند‪ .‬آخرین مثال تنش میان روسیه و اوکراین است‪ .‬روسیه به اوکراین‬ ‫حمله کرده است و نه تنها مردم اوکراین که همسایگان و دیگر کشورهای منطقه را ترسانده‬ ‫و بیم جنگ جهانی سوم را دارند‪.‬‬ ‫برای روشن شدن بهتر این جمله را نقل می‌کنم که‪« :‬این انسان است که جنگ را شروع‬ ‫می‌کند نه اسلحه‪ ».‬انسان سالح می‌سازد و ابعاد خسارت را درک نمی‌کند‪ .‬جنگ اخیر‬ ‫در کنار کشتار و خرابی ملتی را تحت اضطراب و نگرانی نگه‌می‌دارد‪ .‬این ترس موجب‬ ‫خشم می‌شود و خشم موجب نفرت و روح انتقام‌جویی می‌شود‪ .‬یکی از نتایج آن رقابت‬ ‫و کشمکش بی‌پایان است‪ .‬رقابت و رویارویی‪ ،‬توده‌ها را به ترسی عمیق سوق می‌دهد‪.‬‬ ‫‪ / 76‬شوکران‬

‫اقدام‌های ما ‪ /‬حبیب التومی (‪ /)Habib Toumi‬بحرین ‪///////////////////////‬‬

‫با شیوع کووید ‪ ،۱۹‬در بحرین همه اقدامات الزم از جمله رعایت فاصله فیزیکی و پوشیدن‬ ‫ماسک اجباری شد‪.‬‬ ‫بحرین هم به واسطه ورود مسافرانی از خارج به ویروس آلوده شد‪ .‬دولت بر پروازهای ورودی‬ ‫و خروجی نظارت کرد و تنها پروازهایی که استانداردهای مربوطه را رعایت می‌کردند انجام‬ ‫می‌شد‪ .‬رعایت فاصله فیزیکی و استفاده از ماسک به تدریج جزو زندگی مردم شد که‬ ‫ٔ‬ ‫نقش رسانه‌ها تاثیرگذار بود‪ .‬اپلیکیشنی با عنوان «آ گاه باش» در ارتباط با مراکز قرنطینه و‬ ‫جداسازی درست شد و بیماران را رصد کرد‪.‬‬ ‫در بحرین هم مثل بسیاری از کشورهای دیگر سینماها‪ ،‬تماشاخانه‌ها‪ ،‬مراکز ورزشی مثل‬ ‫استخر و بدن‌سازی تعطیل شد‪ .‬رستوران‌ها‪ ،‬کافه‌ها سفارش‌‌ها را به‌صورت بیرو ن‌بر تحویل‬ ‫می‌دادند‪ .‬سوپرمارکت‌ها در ساعات اولیه کار فقط به افراد پیر و بانوان باردار سرویس‬ ‫می‌دادند تا از ازدحام بکاهند‪ .‬اداره‌های دولتی و خصوصی موظف به دورکاری شدند اما‬ ‫معلم‌ها باید به‌صورت آنالین درس می‌دادند‪.‬‬ ‫مردم بحرین بدون مقاومت توصیه‌ها برای بیرون نرفتن و رعایت پروتکل‌ها را پزیرفتند‬ ‫و رعایت کردند‪ .‬بحرین نیز مانند سنگاپور‪ ،‬مدرسه‌ها را برای کارگران خارجی که در‬ ‫خوابگاه‌ای پرازدحام سکونت داشتند باز کرد و آن‌ها را اسکان داد‪ .‬بسیاری از کارگران‬ ‫خارجی در آن روزها شغلشان را از دست دادند‪ .‬آن‌ها مجبور بودند بمانند تا بلکه وضعیت‬ ‫تغییر کند‪.‬‬ ‫دولت تست رایگان در اختیار همه ملیت‌ها قرار می‌دهد و نتیجه آن را سریعا ارائه‬ ‫می‌کند‪ .‬رسانه‌ها نیز با برگزاری میزگرد و مصاحبه امکان پرسش و پاسخ برای روشنگری در‬ ‫این زمینه فراهم آورده‌اند‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪77‬‬

‫اختالل ترس ‪ /‬ادیسوپراپتو (‪/)EddySuprapto‬اندونزی‪///////////////////////‬‬

‫در عصر پاندمی جهان با اپیدمی پیش‌رونده لرزید‪ .‬شهروندان جهان تغییراتی در الگوهای‬ ‫اجتماعی را تجربه می‌کنند و همه چیز نامطمئن است و همین ایجاد نگرانی می‌کند‪.‬‬ ‫نگرانی معمولی بعد از رفع عامل آن ناپدید می‌شود‪ .‬به طور مثال کسی که به خاطر امتحان‬ ‫نگران است پس از پایان آن آرام می‌شود‪ .‬حال آن‌که در عصر پاندمی مردم نگرانی بیش از‬ ‫حد معمول را تجربه می کنند زیرا پاندمی هرگز تمام نمی‌شود‪ .‬این موقعیت می‌تواند منجر‬ ‫به بیماری دیگری که حاصل اختالل ترس است‪ ،‬شود! این میزان نگرانی که بیش از حد‬ ‫ٔ‬ ‫معمول است کیفیت زندگی انسان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد‪ .‬اگر چاره‌ای برای آن نشود‪،‬‬ ‫مردم در فعالیت روزانه و کار و تحصیل و روابط اجتماعی دچار کاهش و نقصان می‌شوند‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫اختالل نگرانی عموما حاصل ترس و نگرانی و اضطراب طی شش ماه تعریف می‌شود‪.‬‬ ‫افرادی که دچار اختالل ترس هستند در هر موقعیتی حتی بدون دلیل مشخص می‌ترسند‪.‬‬ ‫عالوه بر ترس شدید‪ ،‬افرادی با اختالل ترس نشانه‌های دیگری از جمله سخت خوابیدن‪،‬‬ ‫عدم تمرکز‪ ،‬نگرانی برای چیزهای کوچک‪ ،‬فشار قفسه سینه‪ ،‬عرق سرد‪ ،‬انقباض عضالنی‬ ‫و گاهی حمله عصبی را هم تجربه می‌کنند‪ .‬فوبیا حاصل ترس شدید از چیزهای مشخصی‬ ‫مثل خون‪ ،‬عنکبوت‪ ،‬ارتفاع یا فضای بسته و سخن گفتن در میان جمع است‪ .‬افرادی که‬ ‫فوبیا دارند گاهی حتی با فکر کردن به چنین چیزهایی دچار حمله عصبی می‌شوند‪.‬‬ ‫دلیل بروز اختالل شدید ترس هنوز شناخته نیست‪ .‬به هر حال دالیل چندی برای‬ ‫آن برشمرده‌اند از جمله استرس ذهنی‪ ،‬مشکالت خانوادگی‪ ،‬عوامل ژنتیکی‪ ،‬استرس‬ ‫طوالنی‌مدت‪ ،‬مشکالت اقتصادی یا سابقه بحران در کودکی‪.‬‬ ‫عالوه بر درمان توسط روا‌ن‌شناس یا روان‌پزشک گام‌های زیر را برای غلبه بر ترس می‌توان‬ ‫آزمود‪ :‬دوری از نوشیدن‌های حاوی کافئین‪ ،‬مثل قهوه و چای یا نوشیدنی‌های انرژ ی‌زا‪،‬‬ ‫ورزش مرتب‪ ،‬خواب کافی‪ ،‬صحبت با دیگران درباره مشکالت‪ ،‬دوری از نوشیدنی‌های‬ ‫الکلی‪ ،‬سیگار و مواد مخدر‪ .‬هنوز هم فکر می‌کنم ترس ترس حاصل از پاندمی به این‬ ‫سادگی رفع نمی‌شود و نیاز به راهکار جدی است‪.‬‬ ‫‪ / 78‬شوکران‬

‫جنگبادشمن‪ /‬کاتیلن(‪/)Cuthi Lan‬ویتنام ‪//////////////////////////////‬‬

‫مردم در ویتنام دلهره بیمار ی‌های عفونی را از قبل داشته و از کووید ‪ ۱۹‬هم می‌ترسند‪.‬‬ ‫ویتنام در سال ‪ ۲۰۰۳‬تجربه‌هایی در مورد بیماری سارس داشته‌ و از زمان گزارش شدن‬ ‫کووید ‪ ۱۹‬در همسایگی چین‪ ،‬محدودیت‌های زیادی را به اجرا درآوردند‪.‬‬ ‫عوامل زیادی از جمله ارتش و پلیس برای کنترل بیماری وارد میدان شدند‪ .‬وزارت‬ ‫دفاع مرزها را بست یا کنترل کرد‪ .‬بیمارستان‌های مخصوص ساخته شد و قرنطینه به اجرا‬ ‫درآمد‪.‬‬ ‫نخست وزیر ویتنام اغلب طوری تمام کشور را خطاب قرار می‌دهد که گویی باید با‬ ‫پاندمی به مثابه دشمن بجنگیم‪.‬‬ ‫بنابراین همه مردم ویتنام وظیفه خودشان می‌دانند که با عمل به ضابطه‌های بهداشتی‬ ‫و رعایت فاصله فیزیکی در این راه بکوشند‪.‬‬

‫شوکران ‪/‬‬

‫‪79‬‬

‫‪////////////////////////////‬‬

‫‪////////////////////////////‬‬

‫ای موسی مترس که پیامبران در پیشگاه زنده بودن‪ ،‬بزرگترین ترسی است که‬ ‫من نمی ترسند‪.‬‬

‫انسان‌ها دارند‪ .‬مرگ‪ ،‬بزرگترین ترس‬

‫قرآن کریم‬

‫نیست؛ بزرگترین هراس ما‪ ،‬پذیرفتن‬ ‫خطر و ریسک زنده بودن است‪ .‬پذیرفتن‬ ‫ریسک این که چیزی که واقعا هستیم را‬

‫‪////////////////////////////‬‬

‫ابراز کنیم‪ .‬خودمان بودن‪ ،‬بزرگترین هراس‬

‫وقتی شما با نگرانی‌ها‪ ،‬ترس‌ها و خشمتان انسان‌هاست‪ .‬ما یاد گرفته‌ایم که زندگی‌مان‬ ‫احاطه می‌شوید‪ ،‬خودتان را گم می‌کنید‪.‬‬

‫را با تالش برای برآورده ساختن توقعات‬

‫تیک نات هان‬

‫دیگران سپری کنیم‪...‬‬ ‫دون میگوئل روئیز‬

‫‪////////////////////////////‬‬ ‫ایمان و ترس هر دو از شما می خواهند‬ ‫چیزی نادیدنی را باور کنید‪ .‬انتخاب کنید! ‪////////////////////////////‬‬ ‫باب پراکتور‬

‫ترس ایمان وارونه است‪ ،‬ترس یعنی ایمان به‬ ‫شر به جای ایمان به خیر‪.‬‬ ‫رهایی از ترس یک راه بیشتر ندارد تبدیل‬

‫‪////////////////////////////‬‬

‫ترس به ایمان‪.‬‬

‫ترس‌هایی که با آن‌ها روبه‌رو نمی‌شویم‬ ‫تبدیل به محدودیت‌های ما می‌شوند‪.‬‬

‫جز تردید و هراس هیچ چیز نمی‌تواند میان‬

‫رابین شارما‬

‫انسان و بزرگترین آرمان‌ها یا مرادهای دلش‬ ‫فاصله ایجاد کند‪.‬‬ ‫انسان باید به همان کاری دست بزند که از‬

‫‪////////////////////////////‬‬

‫آن می‌ترسد‪.‬‬

‫شهامت را نفس بکشید ترس را بازدم کنید‪ .‬اسکاول شین‬ ‫‪ / 80‬شوکران‬