AKSEKİ MAĞARALARI Akseki Mağara Araştırma Tarihçesi, “Akseki Mağaraları Keşif Projesi”Sonuçları ve Mağara Koruma Önerileri
30-31 Ekim / 01-02 Kasım 2014
Mehmet Sait Taylan, Ender Usuloğlu , Ali Hakan Eğilmez Anadolu Speleoloji Grubu Derneği (ASPEG ), İSTANBUL
Giriş Akseki yöresi, karst açısından oldukça zengin ve ülkemizin önemli dikey ve yatay mağaralarından örnekler barındıran bir yöredir. Bu nedenle Akseki’de yapılacak detaylı mağara araştırmalarıyla, mevcut bilinen mağara sayısının çok üzerine çıkılabileceği, önemli potansiyele sahip dikey ve yatay mağaraların keşfedilebileceği düşünülmektedir. Bu amaçla ASPEG, Akseki Kaymakamlığı ve Akseki Eğitim Hayratı Derneği işbirliğinde 2012-2014 yılları arasında “Akseki Mağaraları Keşif Projesi” yürütülmüş ve proje sonucunda 22 yeni mağara keşfedilmiş ve projeye ilişkin bir belgesel hazırlanmıştır. Bu çalışmada, Akseki’nin; mağara araştırma tarihçesi, Akseki Mağaraları Keşif Projesi bulguları ve mağaralara ilişkin koruma önerileri ele alınmıştır. Tablo 1. Akseki Mağaraları Listesi (Kaynak: Türkiye Mağaralar Envanteri)
Akseki Mağaraları Araştırma Tarihçesi Akseki mağaraları, 1966 yılından günümüze kadar birçok yerli ve yabancı ekip tarafından incelenmiştir. Temuçin Aygen ile başlayan bu incelemeler, İngiliz, Fransız, Çekoslovak, İspanyol vb. yabancı araştırmacılarla devam etmiş, ülkemizden de özellikle MTA (Maden Teknik Arama), BÜMAK (Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü), MAD (Mağara Araştırma Derneği) ve son olarak “Akseki Mağara Araştırma Projesiyle” ASPEG (Anadolu Speleoloji Grubu Derneği) Akseki yöresinde yayınlanmış önemli araştırmalar gerçekleştirmiştir . AKSEKİ YÖRESİNDEKİ YAYINLANMIŞ SPELEOLOJİK ÇALIŞMALARIN TARİHÇESİ 1966 Oymapınar barajı tetkikleri (T. Aygen) 1967 T. Aygen ve Fransız mağaracılar 1967 Paris Speleology Group 1968 M. Bakalowich harita çizimi 1973 Association Speleologique Alpine 1974 Oldham (yayın) 1976 Chabert (harita çizim) 1977 M. Başar (yayın) 1978 BUMAK araştırması 1978 Oldham (yayın) 1979 Imperial Colloage (IC) ve BUMAK 1979 G. E. Schmitt (harita çizim) 1980 MTA “Akseki-Toroslar” araştırması 1980 J. C. Schellino (harita çizim) 1980 Fransız mağaracılar (E. Gill) 1986 BUMAK ve İspanyol mağaracıları 1986 MTA calışmaları ve haritaları 1989 Toroslar-Türkiye araştırması 1992 Manavgat 92 Araştırması 1998 Mağara Araştırma Derneği 2010 ASPEG çalışmaları ve haritaları 2010 DEUMAK araştırması 2011 ASPEG “mağara keşif projesi” 2011 DEUMAK araştırması 2012 DEUMAK araştırması 2012-2014 ASPEG “Akseki Mağaraları Keşif Projesi”
Resim 1: Akseki yöresi (çalışma alanı)
TAY Project (Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri Projesi) kapsamında hazırlanan “Türkiye Mağaraları Envanteri” detaylı olarak incelendiğinde Akseki Yöresi’ne ait 96 mağara bulunduğu görülmektedir. Mağaraların isimleri ve bulundukları yerler Tablo 1’de listelenmiştir.
Sıra No
Mağara Adı
Bulunduğu Yer
Sıra No
Mağara Adı
Bulunduğu Yer
1 2 3 4 5 6 7
Altınbeşik Mağarası Arıtaşı Mağarası Arkaca Düdenağzı Mağarası Bademli I-II-III İnleri Bucakalan Mağarası Bucakalan Nohut Çukuru Büyükalan Mezarbaşı Mağarası
İbradı-Akseki Akşahap Bucakalan Bademli Bucakalan Bucakalan Çimiköy
49 50 51 52 53 54 55
Culalar Mağarası Mullah Deliği Mağarası Yukarı Bollas Mağarası Pembe Mağarası Köprükaya Mağarası İki Yumurtalar Mağarası Kürtülk Mağarası
Bucakalan Cendev(-r)e Cendev(-r)e Bucakalan Bucakalan Bucakalan Çimiyayla
8 9 10 11
Cehennem Oruğu Cevizli Gölet Düdeni Cula Obruğu Çatdere Düdeni
Çanakpınar Cevizli Çimiköy Ceceler
56 57 58 59
Karain Mağarası Kurnadibi Mağarası Sütleyin Mağarası Topbaşlı Bugaz Mağarası
Çimiyayla Bucakalan Bucakalan Bucakalan
12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Çayırönü Düdeni Çobanoğlu Obruğu Darı Çukuru Daş Arası Mağarası Değirmenlik Mağarası Deri Obruğu Düdencik Subatanı Mağarası Dikmenköyü Obruğu Dünekdibi Obruğu Erkeç Alanı Düdeni Göktepe K8 Mağarası Gölcük Obruğu I Gölcük Obruğu II Güvercin Obruğu Güvercinlik Çatlağı Güvercinlik Obruğu Güzelsu Düdeni Hassan Mağarası İki Ağızlı Obruk İmalı Obruğu
Çanakpınar Çimiköy Pınarbaşı Bucakalan Değirmenlik Çimiköy Cevizli Dikmen Çimiköy Cevizli Göktepe Çimiköy Çimiköy Bucakalan Çanakpınar Sadıklar Güzelsu Bucakalan Çimiköy Çimiköy
60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79
Kaca Yarık Mağarası M18.92 M19.92 Kekiç Mağarası Kasanfil Mağarası Kızıloruk Mağarası Deyaz Küyü Mağarası Yol Mağarası Keme Mağarası Büyük Anne Mağarası Meşe Mağarası Igirtlük Mağarası Alıç Mağarası Sarnıçaltı Mağarası Pesenek Obruğu Peynir Obruğu Sabır Obruğu Sakaltutan Deliği Sakaltutan Düdeni Sarıhacılar Saklı Çalı Mağarası
Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Çimiköy Çimiköy Çimiköy Süleymaniye Süleymaniye Bucakalan
32 33 34 35
İt Çukuru Mağarası K10 Kapalı Düden Karlık Mağarası
Çimiköy Göktepe Çimiköy Gidengelmez Dağları
80 81 82 83
Sedirdibi Obruğu Seycağızı Mağarası Sultan Obruğu Şişmanın Mağarası
Çimiköy Akşahap Çimiköy Kurtlukuyu
36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48
Kayaağıl Çukuru Keçi Obruğu Kırkmetre Obruğu Kızlar Mağarası Koca Oruk Mağarası Koca Düden Mağarası Koyungöbedi Mağarası Küçük Oruk Düdeni Küçük Mağara Gölcük Mağarası Göl Mağarası Girişler Mağarası Ardıç Mağarası
Dikmen Çimiköy Çimiköy Çimiköy Bucakkışla Bucakkışla Sadıklar Bucakkışla Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan Bucakalan
84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96
TU.33-89 TU.34-89 TU.35-89 TU.36-89 TU.38-89 TU.39-89 TU.40-89 Ürküten Obruğu I Ürküten Obruğu II Yarpuz Mağarası Sivrisinek Mağarası YK-92 Zilan-Gözet Mağarası
Çimiköy Çimiköy Çimiköy Çimiköy Çimiköy Çimiköy Çimiköy Çimiköy Çimiköy Yarpuz Çimiyayla Çimiköy Gümüşdamla
Harita 7: Hallıoğlubaşı Mağarası- Plan ve Kesit
Harita 8: Keleş Çulu Mağarası
Harita 9: Yoncalı Mağarası- Plan ve Kesit
Harita 10: Kovandibi oruğu-Açık kesit
Bulgular 2012-2014 yılları arasında gerçekleştirilen Akseki Mağaraları Keşif Projesi’nde toplamda 27 mağaracı görev almıştır. AKÜMAK ve HÜMAK mağaracılık kulüpleri de projeye destek olmuşlardır. Projeye katılan ve destek veren mağaracıların isimleri aşağıda alfabetik olarak verilmiştir. Anıl Alkan, Aylin Ekizoğlu, Ayşegül Esen, Cem Emiroğlu, Cem Yürek, Ceyhun Uludağ, Dide Banoğlu, Elif Uzel, Ender Usuloğlu, Ertan Köseoğlu, Hakan Eğilmez, İlker Gürbüz, Leyla Tutar, Mehmet Sait Taylan, Metin Albükrek, Merve Karakılıç, Nazmi Koçak, Nesip Aral, Nezihi Ekizoğlu, Oktay Pöhenk, Oral Ülkümen, Orkun Uzel, Özge Kubat, Polat Ekizoğlu, Selin Tez, Sude Baş ve Turgay Gönülalan. Yapılan araştırmalar sonucunda 22 yeni mağara keşfedilmiş ve ölçümleri alınmıştır. Haritası tamamlanan bazı mağaralar aşağıda sunulmuştur. Harita11: Peynirlik Mağarası- Kesit
Proje sonucunda keşfedilen ve ölçümleri alınmış mağaralar aşağıdaki gibidir;
1- Ağaçlı Oruğu (Geyran Yaylası)
Harita 12: Muharrem Mağarası
Harita 1: Sultan Çukuru - Plan ve Açık Kesit
2- Bülücalan Oruğu (Bülüçalanı mevkii) 3- Çankayaağıl Oruğu(Geyran Yaylası) 4- Firek kuzu oruğu (Sadıklar köyü) 5- Geyran Düdeni (Geyran Yaylası) 6- Hacı ağanın kuyusu (Sütçü içi mevkii) 7- Hallıoğlubaşı Mağarası (Akşahap) 8- Isırganlı Oruğu (Geyran Yaylası) 9- İsmi Olmayan Obruk (Güzelsu) 10- Karga sekmez (Sadıklar köyü) 11- Katrandibi Mağarası (Geyran Yaylası)
Harita 2- Kızıl Karlık Oruğu- Kesit
Harita 3- Ağaçlı Oruğu- Kesit
Harita 4- İsmi Olmayan Obruk- Kesit
12- Keleş Çulu Mağarası (Akseki) Harita 13: Geyran Düdeni- Plan ve Açık Kesit
13- Kızılkarlık Oruğu (Kuyucak)
Sonuç ve Koruma Önerileri
14- Kızlar Düdeni (Geyran Yaylası)
Akseki Mağara Keşif Projesi sonucunda keşfedilen 22 yeni mağara ile birlikte şu ana kadar Akseki yöresinde tespit edilen mağara sayısı yaklaşık 120 olmuştur. Proje sürecini anlatan bir “Akseki Mağara Araştırmaları Belgeseli” hazırlanmıştır. Proje süresince bir çok ihbar alınmış, ileriki yıllarda yapılacak çalışmalarda bu ihbarlar değerlendirilip araştırılacaktır.
15- Kovandibi Oruğu (Geyran Yaylası)
Akseki yöresi Kayaağıl Çukuru gibi Toroslar’ın en önemli karstik yapılarından birine sahiptir (muhtemelen bu yapı gelecekte Akseki’nin simgesi haline dönüşecektir ), diğer taraftan göl ile başlayan Altınbeşik Mağarası gibi muazzam bir doğa harikasına sahip olan Akseki yöresinin önemli bir mağara potansiyeline sahip olduğu aşikârdır. Akseki yalnızca yatay mağaralarla değil, sportif yerli-yabancı mağaracıların ilgi odağı olan Bucakalan, Düdencik ve Sakaltutan Mağaraları gibi önemli dikey mağaralara da ev sahipliği yapmaktadır. Diğer taraftan, sadece iki yıllık kısa süre içerisinde, Akseki Mağara Araştırma Projesi’nde 22 yeni mağara keşfedilmiş olması, Akseki’nin mevcut bilinenin üzerinde, çok fazla sayıda mağara potansiyeline sahip olabileceğini ortaya koymaktadır. Yeni keşfedilen mağaralar arasında olan Geyran Düdeni hala devam etmekte olan dikey potansiyele sahip önemli bir mağaradır. Akseki Mağaraları’nın (turizme açılmış ve/veya gelecekte açılacak mağaralar) korunması için, (tıpkı tüm mağaralarda olması gerektiği gibi) bu mağaraların doğal halleriyle bozulmadan gelecek nesillere bırakılmaları gerekmektedir. Bu nedenle mağaraların korunması hususunda bir dizi önlemin alınması gerekmektedir. Bu önemler şöyle sıralanabilir; (i) Mağaralar her ne kadar ilk bakışta anlaşılmasa da çok ciddi bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir ve barındırdığı canlıların çoğu, ya bulunduğu mağaraya ya da mağaranın bulunduğu bölgeye endemiktir. Yani sadece o mağara veya bölgede yaşayan canlılardır. Bu nedenle mağaraların korunması sadece turistik açıdan değil, içerisinde yaşayan canlılar açısından da oldukça önemlidir. (ii) Mağaraların korunmasında iklimsel, ekolojik ve jeolojik unsurların tümünün ele alınması ve koruma stratejilerinin bu noktalar unutulmadan belirlenmesi gerekmektedir. (iii) Herhangi bir mağara turizme açılmadan önce, bilim uzmanları tarafından (biyolog, jeolog, arkeolog, vb) gerekli tetkiklerin yapılması ve ÇED raporu benzeri, raporların hazırlanması önerilmektedir. (iv) Turizme açılan mağaralara sadece ekonomik gelir kaynağı değil doğa ve kültür mirası olarak bakılması ve mağara içerisine yapılacak, ışıklandırma, merdivenler, seyir balkonları vb. yapıların mağara ekosisteminin doğal yapısına zarar vermeden planlanması oldukça önem arz etmektedir.
16- Muharrem Mağarası (Akseki-Ibradı) 17- Ortayolak Mağarası (Geyran Yaylası) 18- Peynirlik Mağarası (Geyran Yaylası) 19- Sinekli Oruk (Geyran Yaylası) 20- Sultan Çukuru (Kuyucak) 21- Yayla önü Mağarası (Geyran Yaylası) 22- Yoncalı Mağarası (Kuyucak)
Harita 5: Çankayaağıl Oruğu- Plan ve Kesit
Harita 6: Isırganlı Oruğu, Katrandibi Oruğu ve Ortayolak