ANADOLU SPELEOLOJİ GRUBU KÜRE MİLLİ PARKI PROJE ÇALIŞMALARI 2008-2010
Kaynakça: www.azdavay.com
PROJE KAPSAMINDA BÖLGEYE YAPILAN GEZİLER VE TARİHLERİ
Şekil 2. Proje çalışma alanının jeoloji haritası "1/500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritasından Ayırdlanmıştır" (Büyüktopçu,2010). Kaynakça: 1/500.000 Jeoloji Haritası, MTA Yayınları, Ankara
Şekil 1: Kuzeyde Bartın Güneyde Ulus arasında kalan bölgenin 3 Boyutlu Reliyef Haritası Hazırlayan: Fatih Büyüktopçu
ÇALIŞMA ALANININ GENEL JEOMORFOLOJİK VE JEOLOJİK YAPISI Sinop-Kuzey Anadolu Fayı doğrultusu ile Sakarya Nehiri arasında kalan Küre Dağları Batı Karadeniz karst alanı (Nazik,2010) dahilindedir. Bölge , Kar bonifer, Jura-Kretase ve yer yer Eosen yaşlı kireçtaşlarından meydana gelmiştir. Neotektonik hareketler ve Kuvaterner deniz düzeyi değişimleri ve buna bağlı olarak akarsularca yarılma, bölge morfolojisi ve karstlaşmada son derece etkili olmuştur. Bölge genelinde örtülü, sığ karsta ait dolin ve uva lalardan oluşan, sığ yüzey karstı görülür . Çoğunlukla asılı durumda olan bu şekillerin tabanında Kuvaterner’de oluşmuş düden ve mağaralar gelişmiştir Foto 1: Döngelyanı Kuylucu içindeki yöreye ait tipik kaya (Nazik ve diğ. 1995 ve Nazik ve diğ. 2002). Buna karşılık daha doğuda yapısı, Ender Usuloğlu (Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu ve Sinop) Karbonifer ve JuraKretase (Alt-Orta Jura) yaşlı kireçtaşları üzerinde belirgin bir yüzey ve yeraltı karstı gelişmiştir (Nazik ve diğ. 1995 ve Nazik ve diğ. 2002). Çalışma alanını ve yakın çevresinde bulunan mağaraların en önemlileri; Bartın’da Uluyayla, Sipahiler ve Gürcüoluk, Kastamonu’da Ilgarini, Döngelyanı, Dağlı Kuylucu ve Sarpunalınca, Sinop’ta İnaltı Mağaraları’dır. Kaynaklar Nazik L., Tuncer K., "Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri", TSD Karst ve Mağara Araştırmaları Dergisi, sayı 1,sh:7-19, Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulma Merkezi ,İzmir,2010
MİLLİ PARKIN İÇİNDEKİ MAĞARALARIN ARAŞTIRMA TARİHÇESİ
1937 yılında bölgeye bir araştırma gezisi yapan coğrafya profesörü Cemal Alagöz, 1980 yılında BÜMAK’a bu bölgenin mağaralar açısından potansiyel olduğunu söylemesi ile mağaracıların dikkati bu bölgeye çevrilir. 1981 yılında BÜMAK, kalker kütlenin kuzeyindeki İnebolu ve Devrekani yörelerinde mağara araştırmaya başlar. BÜMAK, “çalışmalarının birkaç sene bu bölgede yoğunlaşması gerekliliğine” karar verir. Kalker kütle üzerindeki Ilgarini mağarasının varlığı öğrenilir ve 1982 yılında Ilgarini araştırılır ve haritası çizilir. Aynı yıl Sorkun Kuylucu’nun varlığından haberdar olunur. 1983 yılında Sorkun Kuylucu araştırılır ve haritası çizilir. Yine o araştırma esnasında Topmeydanı Kuylucu’nun varlığından haberdar olunur. 1985 temmuz ayında, duayen mağaracılardan Oral Ülkümen BÜMAK’lı üyeleri Topmeydanı’na getirdiği zaman: “alın size karstik bölge, burası 4-5 yıl BÜMAK’a yeter” der. Topmeydanı Kuylucu’nun doğu ve batısındaki Döngelyanı ve Kapaklı Kuyluçlarının varlığı öğrenilir. BÜMAK ve daha sonra MAD olmak üzere, 1990’lı yıllarda İngiliz ekipler FACC ve LUSS’da dahil olmak üzere birçok dernek ve üniversite kulübü, yeni mağalar araştırmış ve haritalamıştır. Bu bölgeye gelip gitmeler sıklaşır ve araştırılan mağara sayısı bu projenin gayri resmi başlama tarihi olan Haziran 2008 yılına kadar 43 mağarayı bulur. Bu proje kapsamında bu sayı 85 mağaraya çıkmıştır. ASPEG 27 aylık proje zamanında yaklaşık 30 yılda araştırılan mağara sayısı kadar mağarayı literatüre kazandırmıştır. Arazinin zorlu yapısı gözönünde bulundurulduğunda ilerde bu zorlu araziye yapılacak araştırma gezileriyle bu sayı rahatlıkla 100’ün üzerine çıkabilir.
KÜRE MİLLİ PARKI VE CİVARINDA BULUNMUŞ MAĞARALARIN LİSTESİ Mağara İsmi 1 Alman Mağarası 2 Arpatarlası İni 3 Arpatarlası Kuyusu 4 Aşağıçerçi Düdeni 5 Atak Mağarası 6 Ayakkabı Çukuru 7 Ayı Mağarası 8 Bacaksızın Ba... Kopt.. Mağara 9 Balcak Mağarası 10 Buz Kuyusu 11 Buzluk İni 12 Buzluk Mağarası 13 Büyük Kaya Mağarası 14 Cıngırlıkuyu 15 Çatak Ağzı 1 16 Çatak Ağzı 2 17 Çatak Ağzı 3 18 Çengelkuyu Düdeni 19 Çıkrıkkapı Kuylucu 20 Çovurma Tepe Kuylucu 21 Çovurma Tepe Ma arası 1 22 Çovurma Tepe Ma arası 2 23 Çovurma Tepe Ma arası 3 24 Çovurma Tepe Ma arası 4 25 Çovurma Tepe Ma arası 5 26 Çovurma Tepe Mağarası 6 27 Çıngıraklı Düden 28 Çingir Kuyusu 29 Dağlı Kuylucu 30 Dikilitaş (Kafatası) 31 Döngelyanı Kuylucu 32 Düşenkaya 33 Ejder Mağarası 34 Eşek Çukuru Mağarası 1 35 Eşek Çukuru Mağarası 2 36 Gavurini 37 Gökdeli Mağarası 38 Gölcük Mağarası 39 Gurbet tepe Kuylucu 40 Gürlik Mağarası 41 Ilgarini 42 İğnedeligi 43 İnönü Mağarası 44 İnönü Kovuğu 45 İntürbesi 46 Kadıharmanı Kokurdanı 47 Kapaklı Kuylucu 48 Karakış Mağarası 51 Kayaarkası Mağarası 52 Kayadibi Kuylucu 53 Kılıçlı Mağara 54 Kınakayası Mağarası 55 Kokurdan 1 56 Kokurdan 2 57 Kurtyolu 1 Mağarası 58 Kurtyolu 2 Mağarası 59 Kurtyolu Düdeni 60 Kuşaklı Mağara 61 Kuşkayası 1 62 Kuşkayası 2 63 Küçük Çıkrıkkapı Kuylucu 64 Mantar Mağarası 65 Medil 1 66 Medil 2 67 Mızrak Mağarası (Gökdeli) 68 Mürsili 69 Nalçak Moğarı 70 Sıçan Mağarası 71 Sırt Kokurdanı 72 Sinekli Mağara 73 Sipahiler Mağarası 74 Sorkun Düdeni 75 Şelale Mağarası 76 Topmeydanı Kuylucu 77 Ürkülük Kuylucu 78 Yarasa Mağarası 2 79 Yarasa Mağarası 80 Yumruçal 81 Yukarı Döngelyanı Kuylucu 82 Zoni Subatanı 83 Ağzı Büyük Mağara 84 Suini Mağarası 85 Çıngırık Kuyusu
Araştıran Ekip MAD BÜMAK BÜMAK MAD ASPEG BÜMAK FACC ASPEG ASPEG BÜMAK ASPEG ASPEG ASPEG BÜMAK ASPEG ASPEG ASPEG BÜMAK BÜMAK BÜMAK BÜMAK BÜMAK BÜMAK BÜMAK BÜMAK ASPEG ASPEG BÜMAK BÜMAK LUSS BÜMAK FACC BÜMAK BÜMAK BÜMAK BÜMAK ASPEG ASPEG BÜMAK ASPEG BÜMAK ASPEG ASPEG ASPEG ASPEG ASPEG BÜMAK FACC ASPEG MAD MTA ASPEG ASPEG ASPEG ASPEG ASPEG ASPEG MTA ASPEG ASPEG BÜMAK ASPEG ASPEG ASPEG FACC ASPEG MAD FACC ASPEG ASPEG ASPEG BÜMAK ASPEG BÜMAK BÜMAK FACC FACC ASPEG BÜMAK ASPEG ASPEG ASPEG O’mag
Yer Sümenler Dizdarlı, Zelle Dizdarlı, Zelle Aşağıçerçi Çavuş Sümenler
Çöpbey Arıt Ilıca, Esen Mah. Kerte Çuhadar Karafasıl, Sarma Alıçlı üstü, Büyükkaya Uluyayla Ahatköy Ahatköy Ahatköy Kerte Sümenler Uzla Uzla Uzla Uzla Uzla Uzla Uzla Alıçlı Kurtgirmez, Örencik Dağlı
1. Ekim 2007 Pınarbaşı – Kazla Topmeydanı bölgesi 2. Haziran 2008 Bartın - Turanlar Köyü - Zoni Yaylası ve Yaylaköy-Armutlu Yaylası ön araştırma 3. Temmuz 2008 Pınarbaşı - Kazla Topmeydanı bölgesi 4. Ağustos 2008 Pınarbaşı - Kazla Topmeydanı bölgesi 5. Ağustos 2008 Pınarbaşı - Ilıca bölgesi 6. Eylül 2008 Bartın – Yaylaköy, Armutlu Yaylası 7. Kasım 2008 Pınarbaşı - Atak Mağarası 8. Aralık 2008 Pınarbaşı - Atak Mağarası ve civarı 9. Nisan 2009 Pınarbaşı - Ilıca Bölgesi 10. Nisan 2009 Dağlı Kuylucu 11. Mayıs 2009 Kuşkayası Bölgesi 12. Haziran 2009 Armutlu ve Zoni yaylaları 13. Eylül 2009 Kuşkayası Bölgesi 14. Kasım 2009 Arıt Bölgesi 15. Kasım 2009 Pınarbaşı - Ilıca Bölgesi 16. Kasım 2009 Dağlı Kuylucu 17. Aralık 2009 Kurtgirmez Bölgesi 18. Mayıs 2010 Çovurmatepe, Topmeydanı bölgesi 19. Temmuz 2010 Çovurmatepe Eşekçukuru Mağarası 20. Eylül 2010 Sorkun Kuylucu 21. Eylül 2010 Arıt, Turanlı, Zoni Yaylası
PROJE KAPSAMINDA ARAŞTIRMALARA KATILAN MAĞARACILARIN LİSTESİ (ALFABETİK) Ali Aytan, Ali Ethem Keskin, Ali Yamaç, Ahmet Sücüllü, Ahmet Çoşkun, Anıl Alkan, Ahmet Somuncu, Arda Aydın, Aycan İrican, Ayla Titiz, Baha Dinçer, Barbaros Acartürk, Başak Güleken, Bilge Topaç, Birim Doğan, Cansu Yılmaz, Cansu Tosun, Cem Eğrikavuk, Cem Yürek, Ceyhun Uludağ, Çağan Çankırılı, Çiğdem Midillili, Doruk Dündar, Durmuş Yarımpabuç, Ebru Caymaz, Egemen Erkanlı, Emine Azak, Emrah Dimrit, Emre Kuruçayırlı, Ender Usuloğlu, Engin Selamsız, Erkin Ozan Yıldız, Ertan Köseoğlu, Esra Demirkol, Eşref Kaya, Fatih Şen, Fulya Sezer, Gökçen Fidan, Gökhan Özyaman, Göksu Gürer, Güzden Varinlioğlu, Gülşen Küçükali, Hande Ceylan, Hande Eğrikavuk, Hakan Eğilmez, İlker Gürbüz, Kemal Atakent, Ludmilla Büyüm, Mehmet Sait Taylan, Metin Albukrek, Milena Nikolova, Murat Eğrikavuk, Murat Şahin, Nuray Ada, Oana Chachula, Osman Tunalı, Özgür Özel, Petar Beron, Sami Ayhan, Sebahat Bahadır, Selin Aydın, Simge Duga, Sinan Poyraz, Süha Yararbaş PROJE ÖZET SONUÇLARI
Anadolu Speleoloji Grubu, Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar G.M.’lüğü Mağara Koruma bölümü ile imzaladığı “Küre milli parkı mağara ve mağara biyoçeşitlilik araştırma” projesi ile yaklaşık 27 aydır söz konusu bölgede 21 defa araştırma gezisi düzenlemiştir. Bu gezilere biliminsanlarının yanısıra, ASPEG ve diğer mağaracılık kurumlarından yaklaşık 60’ın üzerinde mağaracı araştırmalara katılmıştır.
Yapılan araştırmalarla, proje başlangıç tarihine kadar bölgede araştırılan mağara sayısı 43 iken, proje bitimi ile bu sayı 85’e çıkmıştır. Özellikle, daha ihbarların olduğu ve balta girmez ormanların içlerine doğru derinlemesine araştırma yapılması sonucu mağara sayısının rahatlıkla 100’ü geçebileceğini tahmin etmekteyiz. Hidrojeolojik açıdan, Sorkun ve Eşekçukuru (Çovurmatepe 6) mağaralarının araştırılmasının sonuçlanması önemlidir. ASPEG olarak, proje sonlansa bile bu mağaralardaki araştırmalarımıza devam etmek niyetindeyiz. Proje çerçevesinde mağaralardaki biyoçeşitlilik için numune toplama çalışmaları yapılmış ve 24 değişik mağaradan, 198 biyolojik numune toplanmıştır. Bu araştırmaların sonucunda, 26 farklı takson, cins ve tür düzeyinde, 85’e yakın numune ise takson, sınıf ve takım bazında teşhis edilebilmiş ve en az 5 yeni tür bulunmuştur. Biyoçeşitlilik gözönünde bulundurulduğunda, Chilopoda ve Diplopoda grubuna ait yeni tür-lerin bulunduğu EŞEKÇUKURU ve MANTAR mağaraları, Pesudoscorpionida grubuna ait yeni türün bulunduğu EJDER mağarası, Niphargus cinsine ait yeni türün bulunduğu ILGARİNİ, KAPAKLI mağaralarının yanı sıra, önemli mağara ekosistemlerine ve yüksek derecede biyolojik çeşitliliğe sahip SORKUN, ATAK, BUZLUK ve TOPMEYDANI mağaralarının önemle korunması gerekmektedir.
Araştırmalarımızda arkeolojik ve antropolojik bulgulara da rastlanmıştır. Aramızda ilgili uzmanların bulunmaması, araştırmalarımızı sadece gözlemle kısıtlamıştır. Özellikle ATAK, MEDİL 1 ve 2 ve ILGARİNİ’nin arkeolojik ve antropolojik açıdan detaylı bir araştırmaya tabii tutulması, özellikle yöredeki eski yaşam şekil ve adetlerine ışık tutacaktır. Bölgedeki araştırmalarımızda sıklıkla DEFİNECİ kazılarına rastgeldik. Bölgedeki jandarma kolluk kuvveti de�ineci olaylarına katı şekilde yaklaşmakla beraber, çözümün yörede yaşayan halkın milli parka olan bakış açısını değiştirmekte yatmaktadır. Bazı mağaraların turizme açılarak korunabileceği kanaati oluşmuştur. Bu mağaralar, zaten bir şekilde turiste açık olan ILGARİNİ ve MEDİL 1 ve 2, BUZLUK ve SİPAHİLER’in detaylı bilimsel çalışmaların yapılmasından sonra KORUNARAK açılması yerinde olur.
Sportif veya bilimsel amaçlı mağara girişlerinde milli parklar idaresinden izin alınması ve özellikle sadece bazı mağaraların sportif mağaracılığa açık olması ve bunlarında dayanıklı ve uzun ömürlü dübellerle döşeme hatlarının belirlenmesi, dübel kirliliğini engelleyecektir.
Sümenler
Yamanlar Uzla Uzla Çovurma Sorkun arası Pınarbaşı Alıçlı Dizdarlı, Zelle Pınarbaşı Yamanlar Yamanlar Pınarbaşı Ilıca, Göktepe Veray Alıçlı Sümenler Pınarbaşı Armut lu Valla Cide, Çamdibi Köyü Ilıca, Esen Mah. Kerte Kerte Armut lu Armutlu Armutlu Alıçlı üstü, Büyükkaya Göksu Göksu Sümenler Sümenler Kurtgirmez, Mus Mah Kurtgirmez, Örencik Pınarbaşı Horma kanyonu üst sol Yukarıdere Bartın Karan�il Köyü Armutlu Bartın, Kayadibi Sümenler Ilıca Sümenler Sümenler
Horma kanyonu üst sol Sümenler Zoni Azdavay Azdavay Cide
HAZIRLAYANLAR: ENDER USULOĞLU, FATİH BÜYÜKTOPÇU 5.SPELEOLOJİ SEMPOZYUMU, MART 2010