KUZEY KAHRAMANMARAÞ MAÐARA ARAÞTIRMALARI 2009 - 2012
KUZEY KAHRAMANMARAÞ MAÐARA ARAÞTIRMALARI 2009 - 2012
Ön kapak Keþ Daðý Düdeni Arka kapak Söðütova Travers Maðara
GÝRÝÞ MTA Maðara Birimi, Kahramanmaraþ'ýn Tekir Beldesi'nde yaptýðý kýsa araþtýrma sýrasýnda bulduðu bir obruðu MADAG a (ODTÜ Maðara Dalýþ Grubu) bildirmiþ ve MADAG tarafýndan Aralýk 2008'de, MTA tarafýndan kendilerine bildirilen Yeþilgöz Obruðu'na yapýlan deneme dalýþlarýnda 40 m derinlikte iki ayrý maðara aðzý tesbit edilmiþti. Köylüler obruktan 4-5 km uzakta, daðlarýn tepesinde bulunan bir düdenden batan sularýn buradan, Yeþilgöz Obruðu'ndan çýktýðýný söylüyorlardý. Anadolu'nun birçok yerinde bu tür söylenceler bulunur ama, Yeþilgöz Obruðu'nda durum farklýydý. Hem dalýþ sýrasýnda giriþ yapýlan ve çok daraldýðý için devam edilemeyen sualtý maðarasýnýn dibinde su sesi duyuluyordu, hem de köylüler daðlara yaðmur yaðmaya baþladýktan bir gün sonra Yeþilgöz'ün suyunun bulandýðýný söylüyorlardý. Tüm bu bilgiler ýþýðýnda, 18 Temmuz 2009 günü Yeþilgöz Obruðu'nun 5 km kadar kuzeydoðusunda ve Keþ Daðý üzerinde bulunan Keþ Daðý Düdeni'ni araþtýrmaya baþladýk. Ertesi yýl Orman ve Su Ýþleri Bakanlýðý, Milli Parklar Genel Müdürlüðü bünyesindeki Maðara Koruma Þubesi ile oluþturduðumuz ortak proje kapsamýnda çalýþmalarýmýz Keþ Daðý Düdeni'ninin ötesine geçerek tüm Kahramanmaraþ kuzeyine yayýldý. Bu 4 yýl içinde bölgeye; 18-25 Temmuz 2009 1-8 Aðustos 2010 15-19 Ekim 2010 7-10 Nisan 2011 9-26 Temmuz 2011 24-26 Ekim 2011 7-21 Temmuz 2012 tarihlerinde 7 ayrý araþtýrma gezisi düzenlendi. Çalýþmalarýmýz aðýrlýklý olarak Keþ Daðý Düdeni'ne yönelik olsa da, bu düden dýþýnda bölgede 29 maðara daha keþfedildi, ölçülüp haritalandý. Tüm bu maðaralara ait bilgileri, raporun ilerleyen sayfalarýnda göreceksiniz. Temmuz 2012 tarihinde yapýlan 4. Keþ Daðý Düdeni çalýþmasýnýn ardýndan bu maðara -728 m derinlikte bir sifonla sonlandý. Bu derinlik, Keþ Daðý Düdeni'ni þu an için Türkiye'nin 5. en derin maðarasý konumuna getirmekte. 2012 yýlý itibarýyle yurdumuzun en derin 5 maðaras aþaðýdaki gibidir:: 1. Peynirlikönü EGMA Düdeni (Anamur, Ýçel) 2. Kuzgun Düdeni (Niðde) 3. Çukurpýnar Düdeni (Anamur, Ýçel) 4. Kuyukule (Dedegöl, Isparta) 5. Keþ Daðý Düdeni (Kahramanmaraþ)
-1429m -1400m -1196m -832m -728m
Gözardý edilmemesi gereken 2 önemli noktadan ilki; listedeki bu maðaralarýn dünya çapýnda bir öneme sahip olduðu gerçeðidir. Türkiye'nin dikey tabakalanmýþ ve kalýnlýðý son derece fazla kireçtaþý formasyonlarý çok derin maðaralar oluþmasýna imkan tanýmaktadýr. Diðer önemli nokta ise; deðil listedeki en derin 5 maðarayý, 15 maðarayý göz önüne aldýðýmýzda bile Keþ Daðý Düdeni'nin, listenin en doðusundaki maðara olmasýdýr. Diðer tüm derin maðaralar Toroslarda bulunmaktadýr. Halbuki; Andýrýn'dan Göksun'a, Afþin'den Süleymanlý'ya dek yaklaþýk 3.500 km2 den büyük bir kireçtaþý yüzeyine sahip olan Kahramanmaraþ ilinde bu raporda bahsedilen veya daha önceki çalýþmalarda keþfedilmiþ toplam 40 civarýndaki maðaradan çok daha fazla, daha büyük ve daha derin maðaralarýn varlýðý kesindir.
Öte yandan, 1950'li yýllarda Prof. Dr. Kýlýç Kökten ve ardýndan Dr. Cevdet Merih Erek'in yaptýðý çalýþmalar bölgedeki maðaralarýn son derece önemli arkeolojik kalýntýlara da ev sahipliði yaptýðýný göstermiþtir. OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu olarak amacýmýz, Orman ve Su Ýþleri Bakanlýðý, Milli Parklar Genel Müdürlüðü bünyesindeki Maðara Koruma Þubesi'nin dört yýldýr devam eden olaðanüstü desteði ve iþbirliðiyle, gelecek yýllarda çalýþmalarýmýzý Andýrýn-Göksun-Tekir doðu üçgeni içinde yoðunlaþtýrarak araþtýrmalarýmýzý sürdürmektir. Daha önceki yýllarda bu bölgede; Söðütova Yaylasý'nda tespit ettiðimiz devasa bir subatanýn suyunun 4 km uzakta, Kumarlý Köyü'nden çýktýðý bilgisi alýndý ve bu düdene ilk iniþ 26 Ekim 2011 tarihinde gerçekleþtirildi. Bu düdenin çalýþmasýna 2013 yazýnda devam edilecektir. Bölgede sürdürmeyi planladýðýmýz çalýþmalarýmýzýn gelecekte yapýlacak çok daha önemli yeni keþiflere rehber olacaðýna inanýyoruz.
Tüm araþtýrma sahasý
ÇALIÞMA ALANININ JEOLOJÝSÝ Çalýþýlan bölge, kuzeyde Binboða Daðlarý'ndan, güneyde Döngel'e ve güneybatýda Andýrýn'a kadar KG doðrultusunda yaklaþýk 125 km ve DB doðrultusunda 44 km'lik bir sahadýr. Bu bölgede, ofiyolit melanj ve yüzey akýþý ile açýða çýkan farklý kayaçlarý göz ardý etsek dahi, Paleozoyik'ten günümüze kadar uzanan yaþ aralýðýnda çökelmiþ birçok formasyon mevcuttur. Kuzeyden baþlayarak; Binboða metamorfitleri Doðu Toroslarýn bir bölümünü oluþturan Binboða Daðlarý nýn asýl kütlesinde Permiyen yaþlý kristalize kireçtaþlarý ve þistler bulunmaktadýr. Sahanýn kuzeybatýsýnda önce Trias yaþlý, daha sonrada Jura-Kretase yaþlý kalkerli kayaçlar, eski temel arazi üzerine þaryaj yapmaktadýr. Bu daðlýk kütle üzerinde 2500 m yükseltisini aþan çok sayýda tepe mevcuttur. Faylanma ve þaryajlarýn da yardýmý ile daimi ve dönemlik akarsular daðlýk kütleyi aþýndýrmýþ olduðundan, bu daðlýk kütlenin her yönünden merkezi kýsýmlara kadar ulaþan vadiler bulunmaktadýr. Vadiler ve yüksek kesimlerde buzul aþýndýrmalarý göze çarpmaktadýr. Bölgede geniþ bir yayýlým sunan nap konumlu bu metamorfik birimlere birçok çalýþmada farklý isimler verilmiþse de genel olarak Binboða Metamorfitleri ismi benimsenmiþtir. Olasýlýkla Geç Devoniyen - Erken Kretase yaþ aralýðýnda çökelen ve düþük dereceli yeþil þist fasiyesinde metamorfizma geçiren, baþlýca mermer ara katkýlý þist, kalkþist, rekristalize kireçtaþý, kuvarsit ardalanmasýndan oluþan Binboða Metamorfitleri nin en az sekiz farklý formasyon üyesi bulunmaktadýr. Çalýþtýðýmýz saha içinde yer alan iki önemli formasyon ise aþaðýda kýsaca anlatýlmýþtýr.
Arýtaþ yaylalarýndan kuzeybatýya, Binboða Daðlarý'na bakýþ
Yoncayolu Formasyonu Çalýþma alanýnýn daha kuzeyinde yer alan þist ve mermerlere Yoncayolu Formasyonu adý verilmiþtir. Birim, Binboða Metamorfitleri'nin bir üyesi olup Paleozoyik yaþlýdýr. Afþin batýsýnda, hemen hemen Arýtaþ kasabasý civarýndan batýya doðru uzanan Yoncayolu Formasyonu'nun güney sýnýrý Göksun civarýdýr. Birimin üzerinde ise uyumlu olarak Çayderesi Formasyonu bulunmaktadýr. Suçýkan, Emirilyas ve civardaki diðer düdenlerin de içinde yer aldýklarý bu formasyonun kalýnlýðý yaklaþýk olarak 700 m'dir. Tektonik hareketlere maruz kalan Yoncayolu Formasyonu içinde büyük ve küçük ölçekli kývrýmlar mevcuttur. Çayderesi Formasyonu Çayderesi Formasyonu adý ilk olarak Yoncayolu Formasyonu üzerindeki algli rekristalize kireçtaþlarý için kullanmýþsa da daha sonra Keban-Malatya Grubu'nun orta düzeyini oluþturan tüm rekristalize kireçtaþlarýna ayný ad verilmiþtir. Göksun kuzeyinde Yoncayolu Formasyonu üzerinde parçalar ve Kaman Daðý doðusunda ufak melanjlar þeklinde gözlenen bu formasyon, Üst Permiyen yaþlý rekristalize kireçtaþý ve mermerlerden oluþmaktadýr. Kalýnlýðýnýn fazla olmamasý ve Yoncayolu Formasyonu üzerinde ciddi diskordanslarla yer almasý birçok kýsýmda tesbitini zorlaþtýrmaktadýr. Hatta, birim içinde farklý yaþ grubunda fosillerin varlýðý üzerine farklý formasyon tartýþmalarý da sürmektedir. Camdere Köyü civarýnda bulunan kireçtaþlarýnda tespit edilen Üst Triyas yaþlý fosiller bu duruma bir örnektir.
Söðütovasý'nda, Alt Kretase yaþlý, ilginç bir karren oluþumu
Salyan Formasyonu Göksun güneybatýsýnda, Kaman Daðý güneyinde, dar bir alanda yüzeylenen bu birim Oligosen-Miyosen yaþlýdýr. Çakýltaþý, kumtaþý, marn ve en üstte kireçtaþý ardalanmasýndan ve en üstte Andýrýn Kireçtaþýna ait olistolitlerden oluþmaktadýr. Andýrýn Kireçtaþý Çalýþýlan sahanýn batýsýnda Andýrýn Kireçtaþý olarak adlandýrýlan, Üst Triyas-Alt Kretase yaþlý þelf türü karbonat kayaçlar yüzeylenmiþtir. Çörtlü kireçtaþlarýyla baþlayan bu birim, üste doðru genelde gri, yer yer açýk gri renkli kireçtaþlarýyla devam etmektedir. Birimden toplanan örneklerde Üst Triyas- Alt Kretase yaþýný veren foraminifer (Aulotortus friedli, Protopeneroplis striata, Endothyranella sp., Frondicularia sp., Ophthalmidium sp., Variostoma sp., Aulotortus spp.), Lagenidae, Milioliporidae, Trochamminidae, Valvulinidae ve alg fosilleri (Thaumatoporella pervovesiculifera) elde edilmiþtir. Hacýveliler Formasyonu Tekir kasabasý doðu ve güneydoðusunda, Delihöbek Daðý civarýndan kuzeyde Delikkaya Mevkiine kadar Hacýveliler Formasyonu gözlemlenir. Döngel maðaralarýný, Yeþilgöz Obruðu'nu ve Kurucaova düdenlerini de içeren bu formasyon açýk renkli ve mercan foraminiferli, bol fosilli resifal kireçtaþlarýndan oluþmuþtur. Formasyonun yaþý konusunda Alt - Orta Miyosen ve Geç Miyosen olarak iki farklý görüþ mevcuttur.
Tekir'den batýya bakýþ. Arkada görülen Armutyücesi Tepesi ve tüm civarý Andýrýn Grubu da denilen Üst Triyas - Alt Kretase yaþlý kireçtaþlarýndan oluþmuþtur
Kurucaova'dan doðuya bakýþ. Arkada Hacýveliler Formasyonu'na ait kireçtaþlarý.
Keþdaðý Formasyonu Hacýveliler Formasyonu'nun kuzeydoðusunda ise Malatya Metamorfitleri'nin bir parçasý olarak kabul edilen Keþdaðý Formasyonu yer alýr. Kaman Daðý'nýn büyük kýsmýný oluþturan Permiyen zamanlý bu formasyon koyu gri, gri, rekristalize ve yer yer dolomitik kireçtaþlarý içerir.
TEKÝR KASABASI VE CÝVARININ JEOLOJÝSÝ Kahramanmaraþ'ýn 60 km kadar kuzeyinde yer alan Tekir kasabasý civarýnda 10 x 10 km lik bir alanda en az iki allokton birlik ve beþ formasyon ayýrt edilmektedir. Büyük kýsmý derin denizel ortam ürünü olan bu çökellerin, tektonik hareket ve bindirmeler ile yeniden hareketlenerek karmaþýk bir görünüm kazandýðý düþünülmektedir. Kaldý ki Döngel güneybatýsýnda, Gümüþsu Mahallesi civarýnda gözlenen bindirme faylarý bu tektonik hareketin ispatýdýr. Tümü ile orojenik kuþakta yer alan bu bölgede, Tekir Kasabasý civarýnda Kahramanmaraþ - Göksun anayolunun batýsý ile doðusu jeolojik olarak birbirinden ciddi þekilde farklýdýr. Her ne kadar, her iki kýsýmda da çok geniþ alanlarda yüzeylenen kayaç türü kireçtaþý ise de üç ayrý formasyona ait bu kireçtaþlarý arasýnda büyük yaþ farký mevcuttur.
Bölgenin doðu ve güneydoðusunda, Delihöbek Daðý civarýndan kuzeyde Delikkaya Mevkii ne kadar Hacýveliler Formasyonu gözlemlenir. Döngel Maðaralarý ný, Yeþilgöz Obruðu'nu ve Kurucaova Düdenleri ni de içeren bu formasyon açýk renkli ve mercan foraminiferli, bol fosilli resifal kireçtaþlarýndan oluþmuþtur. Formasyonun yaþý konusunda Alt - Orta Miyosen ve Geç Miyosen olarak iki farklý görüþ mevcuttur. Bu formasyonun kuzeydoðusunda ise Malatya Metamorfitlerinin bir parçasý olarak kabul edilen ve Permiyen zamanlý Keþdaðý Formasyonu yer alýr. Kaman Daðý'nýn büyük kýsmýný oluþturan bu formasyon koyu gri, gri, rekristalize ve yer yer dolomitik kireçtaþlarý içerir. Tekir kasabasýnýn batýsý ise, güneyden kuzeye tüm yapý Andýrýn Grubu da denilen ve en az 3000 m kalýnlýkta olduðu düþünülen Üst Triyas - Alt Kretase zamanlý þelf türü, oolitik ve mikritik, bol kýrýklý, çatlaklý, kalsit dolgulu kireçtaþý resifleridir. JEOLOJÝK EVRÝM Buraya kadar anlatýlan güney ve kuzeydeki stratigrafik istiflenme ve çökelme ortamlarý ile ilgili bilgiler, bölgenin jeolojik evrimini ortaya koyacak saðlam veriler sunmuþtur. Tüm bu çalýþmalardan elde edilen bulgular bir araya getirildiðinde bölgenin jeolojik evrimi için þunlar söylenebilir: Çalýþýlan bölge Alpin dað oluþum süreci ile oluþmaya baþlayan Toros Kuþaðý nýn doðu kesiminde (Doðu Toroslar'da) yer almaktadýr. Doðu Toroslar'daki levha hareketleri ve buna baðlý olarak okyanusal kabuðun oluþmaya baþlamasý muhtemelen Geç Jura-Erken Kretase'de meydana gelmiþtir. Bölgede mevcut olan ofiyolitlerin Neotetis'in güney koluna ait olabileceði bir bölümünün ise Ýç Toros Okyanusu ürünü olabileceði savunulmuþtur. Riftleþme sonucu açýlmaya baþlayan okyanusal kabuk Geç Kretase'ye kadar oluþmaya devam etmiþ, Geç Kretase baþlangýcýnda okyanusal kabukta sýkýþmalar baþlamýþtýr. Bu sýkýþmalar sonucunda okyanusal kabuk kuzeye doðru Torid-Anatolid platformu altýna dalmaya baþlamýþtýr. Bu dalma-batma olaylarý ile geliþen büyük çaplý nap hareketleri kabuk kalýnlaþmasýna neden olmuþtur. TEKÝR CÝVARI HÝDROJEOLOJÝSÝ Kahramanmaraþ'ýn Tekir ilçesi civarýnda çalýþtýðýmýz ve bizden önce araþtýrýlan maðaralarýn tümü birden incelendiðinde ortaya ciddi bir hidrojeolojik karmaþa çýkmaktadýr. Hemen hemen 15-16 kilometrekarelik bu bölgede þimdiye dek tesbit edilmiþ toplam sekiz akifer ve düden mevcuttur. Haritadan da görülebileceði gibi; Kurucaova doðusunda bir kalker duvardan püskürerek çýkan iki kuvvetli kaynak kýsa bir mesafe yüzeyde aktýktan sonra toprak bir düdende gözden kaybolmaktadýr. Öte yandan Püren Aðzý Düdeni ve Cincin Deliði, Kurucaova polyesinin suyunu toplamaktadýr. Hevren Maðarasý ise tam bir muamma. Bu maðarada bir sifondan çýkan ve yazkýþ yüksek bir debiye sahip olan su kýsa bir mesafe sonra tekrar batýyor. Civar köylüler Hevren'de batan bu suyun Tekir Alabalýk Çiftliði'nde bulunan maðaradan çýktýðýný söyleseler de bu kesin deðil. Kesin olan yegane nokta, bahsi geçen bu maðaradan ve Yeþilgöz Obruðu'dan çýkan sularýn birleþerek büyük bir nehir oluþturduðu. Tekir Alabalýk Çiftliði Maðarasý'ndan, hatta Yeþilgöz'den çýkan sularýn Kurucaova polyesinde batan su olmasý olasýlýðý çok yüksek. En ilginci ise, Antalya travertenlerinde gözlendiði þekilde, batan tüm bu sularýn çok büyük bir yeraltý havzasý oluþturmasý olur herhalde. Sonuçta, yeni keþfedilecek kaynak ve düdenlerle birlikte bu bölgede ciddi bir boya deneyinin þart olduðu kesin. Kumarlý Suçýkaný. Söðütova Düdeni ile baðlantýlý olduðu düþünülen bu akifer Kretase yaþlý kireçtaþý içinde oluþmuþtur
Tekir Beldesi civarýndaki bazý akiferlerin ve subatanlarýn konumlarý
BÖLGEDE DAHA ÖNCE YAPILAN MAÐARA ARAÞTIRMALARI 5.000 km2 den büyük kireçtaþý yüzölçümüne sahip ve bu kayacý içeren formasyonlarýn çoðunun 1800-2400 m gibi yüksek irtifalarda yer aldýðý Kahramanmaraþ ili, ne yazýk ki Türkiye'nin maðaracýlýk açýsýndan oldukça gözardý edilmiþ bir bölgesi. Bölgedeki ilk maðara çalýþmalarý 1959 yýlýnda Prof. Dr. Kýlýç Kökten ile baþladý. Tekir civarýnda Örülü, Yaðlýk gibi birçok maðarada arkeolojik incelemeler yapan Prof. Dr. Kýlýç Kökten, Direkli Maðarasý'nda da sondajlar gerçekleþtirmiþtir. Herhangi bir haritasý olmayan ve buluntular hakkýnda kapsamlý bilgi verilmeyen bu çalýþmalar 2 ayrý makale halinde yayýmlanmýþtýr. Dr. Cevdet Merih Erek tarafýndan 2006 yýlýnda yapýlan yüzey araþtýrmalarý sýrasýnda Yassý Maðara, Püren Geçiti / Günbatýmý Maðarasý ve Kurucaova Maðarasý incelendi. Bu çalýþmalarýn da herhangi kapsamlý bir yayýný mevcut deðildir. 2007 yýlýnda ise ayný akademisyen baþkanlýðýnda Direkli Maðarasý'nda kazýlara baþlandý. 2007 yýlýnda ise "Groupe d'Explorations Spéléologiques d'Aquitaine" adlý gruba üye üç maðaracý; Adriaan Daem, Jean-François Hayet ve Thomas Fischer, Kaman Daðý civarýnda bir yüzey araþtýrmasý gerçekleþtirdiler. Bir ön araþtýrma özelliðindeki bu çalýþmada, bazýlarý 2000 m'den yüksek irtifada birçok potansiyel alan tespit edildi ise de önemli bir maðara keþfedilememiþtir. Öte yandan, MTA Maðara Birimi'nin 2008 yýlýnda Tekir Kasabasý civarýnda yaptýðý kýsa çalýþma sýrasýnda Döngel ile Tekir civarýnda altý maðara bulundu ve araþtýrýldý. Ýncelenen bu maðaralardan birisi de ilk olarak 1982 yýlýnda BÜMAK tarafýndan araþtýrýlan Döngel Maðarasý idi. ARDIÇSUYU MAÐARASI Ardýçsuyu Maðarasý Tekir Beldesi'nin doðusunda, beldeye 3 km uzaklýktaki mesire alanýnda bulunmaktadýr. MTA tarafýndan 2008 yýlýnda araþtýrýlan 416 m uzunluðundaki bu maðara, raporda yazdýðý þekilde; "Tekir Formasyonu içinde geliþmiþtir. Uzanýmý KD-GB ve bunu kesen KB-GD doðrultusundaki kýrýk sistemleri boyunca olan maðaranýn iki giriþ noktasý bulunmaktadýr. Dere seviyesinden yaklaþýk 10 m daha üstte bulunan ve yatay uzanan maðara günümüzde tamamen fosildir. Kývrýmlý ana bir kol boyunca yayýlým gösteren Ardýçsuyu Maðarasý'nm tabaný çoðunlukla bozunmaya baðlý oluþan kil ile kaplý olmakla birlikte yer yer örtü damlataþlarý da bulunmaktadýr. Genelinde tavan yüksekliðinin 1.5-2 m arasýnda deðiþtiði, dar galeri geçiþlerinin fazla olduðu maðarada yer yer maðara çökellerine de rastlanmaktadýr." AÞAÐI DÖNGEL MAÐARASI 2008 yýlýnda MTA tarafýndan araþtýrýlýrken Döngel Maðarasý (Alt Aktif Bölüm) olarak isimlendirilen bu maðara, üstünde bulunan diðer, aktif maðara ile karýþmasýný önlemek için tarafýmýzdan "Aþaðý Döngel Maðarasý" olarak isimlendirilmiþtir. MTA tarafýndan sifona dek 117 m olarak ölçülen bu maðaradan raporda þöyle bahsedilmektedir: "Tamamen yatay ve aktif bir koldan oluþmaktadýr. Maðara birbirini kesen iki çatlak sistemine (KDGB/KB-GD) baðlý olarak geliþmiþtir. Ortalama geniþliðin 2-3 m arasýnda deðiþtiði maðarada daha dar (0.5 m) ve geniþ (10 m) olan kollar da bulunmaktadýr. Ayný þekilde maðarada tavan yüksekliði ortalama 2-3 m arasýnda deðiþirken, suyun yüksek olduðu noktalarda bu deðer 0.3 m'ye kadar düþmektedir. Sürekli su akýþý gözlenen maðarada (ortalama 2 lt/sn debi, Ekim 2008) su derinliði yer yer 1 m'yi aþmaktadýr. Su derinliði, maðaranýn en son bölümünde bulunan sifon (suyun tavan seviyesine ulaþtýðý, geçiþi kapattýðý bölüm) bölümünde ise yaklaþýk 2 m'yi bulmaktadýr."
AYRANCI SUBATANI Kahramanmaraþ'ýn Çaðlayancerit Ýlçesi sýnýrlarýnda bulunan maðaraya, ilçenin Adýyaman yolu üzerinde bulunan Küçükcerit köyünden yaklaþýk 1.5 saatlik bir araç yolculuðu ile ulaþýlmaktadýr. MTA tarafýndan 2008 yýlýnda araþtýrýlan Ayrancý Subataný, Permiyen yaþlý, mermer, rekristalize kireçaþý ve dolomitik kireçtaþýndan oluþan Çayderesi Formasyonu'nda geliþmiþtir. 25 m derinliðinde ve düden konumlu olan maðara Engizek Daðý'nýn üst bölümünü oluþturan platoya düþen yaðýþýn büyük bölümünü drene etmektedir. DÝREKLÝ MAÐARASI Döngel Köyü'nün doðusunda; eski köyün batýsýnda yer alan maðarada 1959 yýlýnda gerçekleþen deneme kazýsý sýrasýnda ele geçen buluntular Üst Paleolitik Çað'ýn sonuna tarihlenmiþtir. 2007 yýlýnda baþlayan kazýlarda ise çok etkileyici buluntulara rastlanmýþ ve Direkli Maðarasý, bu bölgenin Paleolitik Çað kültürünün anlaþýlabilmesi için büyük önem arzetmeye baþlamýþtýr. Kazýlarda bol miktarda yontmataþ aletin yanýsýra oldukça estetik ve özenle yapýlmýþ kemik aletler de ele geçirilmiþtir. Ele geçirilen kemik aletler arasýnda bir delikli iðne, bir baþlý iðne ve bir spatül bulunmaktadýr. Bu, yontma taþ ve kemik aletlerin tipsel özelliklerine göre kazýlan alan þimdilik GÖ12.000-10.030 yýllarý arasýna tarihlenmektedir. Ayrýca, maðarada bol miktarda rastlanan ve Üst Pleistosen döneme tarihlenen ayý, köpek, öküz, geyik, domuz ve kunduz diþ ve iskelet kalýntýlarý da diðer bir ilginç buluntu grubunu oluþturmaktadýr.
GUMUÞKAYA MAÐARASI MTA tarafýndan 2008 yýlýnda araþtýrýlan Gümüþkaya Maðarasý, Kahramanmaraþ'ýn Göksün Ilçesi'nin doðusunda yeralan Çardak Beldesi'nin Ericek Köyü sýnýrlarý içindedir. Maðara, yaþý Permiyen ve öncesi olarak tanýmlanan ve yüksek geçirimliliði olan Çayderesi Formasyonu'da, kaynak konumlu olarak geliþmiþtir. Toplam uzunluðu 146 m olan maðara, tek bir galeriden oluþmaktadýr. Giriþten itibaren dikliðinin olduðu alana kadar maðara tabanýnda yer yer örtü damlataþlarý sarkýt ve dikit içermesine raðmen yoðun blokla kaplýdýr. Diklikten sonra gelen bölüm, özellikle yaðýþlar sonucu sýzan sularýn oluþturduðu damlataþ havuzu, maðaranýn görsel açýdan en güzel yerini meydana getirmiþtir. Damlataþ havuzunun arkasýnda kalan küçük odacýk da yoðun maðara çökeli içermektedir.
SAVRUK MAÐARASI MTA tarafýndan 2008 yýlýnda araþtýrýlan Savruk Maðarasý, Ilýca Ýlçesi'nin kuzeydoðusunda Hacýnýnoðlu Köyü'ne yaklaþýk 10 km uzaklýkta yer almaktadýr. Raporda belirtildiði þekilde; "Tabanýnda yer yer ve ince seviyeler halinde kýrmýzý renkli marn-çamurtaþý ve çakýl taþlarýnýn yeraldýðý Jura yaþlý kireçtaþlarýnda geliþen Savruk Maðarasý, KB-GD doðrultusunda bulunan çatlak boyunca ve tek bir galeri þeklinde geliþmiþtir. Savruk Maðarasý'nda maðara içi ve üstünden gelen karbonatça zengin sulara baðlý olarak yoðun bir traverten çökelimi gözlenmektedir. Toplam uzunluðu 32 m olan maðaranýn ana galeri sonu, giriþe göre 9.5 m daha yukarýdadýr." SUÇIKAN MAÐARASI Kahramanmaraþ'a baðlý Göksun Ýlçesi'nin Arýtaþ Köyü yaylasýnda bulunan Suçýkan Maðarasý ilk olarak OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu tarafýndan Mayýs 2010 tarihinde araþtýrýlmýþ ve giriþ aðzý haritalanmýþtý. Maðarayla ayný ismi taþýyan bu yaylanýn kuzeybatýsýnda ve daha yüksek bir irtifadaki platoda bulunan ve zaman zaman göllenen bir düdenden batan sularýn bu maðaradan çýktýðý düþünülüyor. Bu ön tespitimizden 4 ay sonra Suçýkan Maðarasý'na gelen BÜMAK üyesi maðaracýlar, suyun çýktýðý ve þelale yaparak döküldüðü aðýza týrmanmýþ, maðaranýn 609 m uzunluðundaki devamýný araþtýrýp haritalamýþlardýr.
TEKÝR ALABALIK MAÐARASI Tekir Beldesi'nin 5 km kuzeyinde yer alan alabalýk çiftliðinde bulunan bu maðara da 2008 yýlýnda MTA tarafýndan araþtýrýlmýþtýr. Toplam uzunluðu 146 m olan maðara birbiri ile baðlantýlý üç ayrý giriþe sahiptir. Raporda maðara þu þekilde tanýmlanmaktadýr: "Bunlardan ilki en atta yer alan ve aktif yer altý suyu çýkýþýnýn olduðu koldur. Buradan yüzeye çýkan su ayný zamanda alabalýk çiftliðini beslemektedir. Bu aktif su çýkýþýnýn olduðu koldan maðaraya girildiðinde bir kol, küçük ve tabaný eðimli, ikinci giriþin yer aldýðý odaya çýkmaktadýr. Aktif koldan daha içeriye, suya karþý ilerlendiðinde ise dar bir geçitten, göreceli olarak daha büyük bir bölüme geçilmektedir. Yüzeye çýkan su bu alanda geçilemeyecek kadar dar çatlaklardan geçerek maðara içinde akýþa geçmektedir. Bu bölüm ayný zamanda maðaranýn üçüncü giriþinin olduðu bölüme de açýlmaktadýr. En üstte yer alan ve asýl büyük maðara giriþinin olduðu üçüncü aðýz, ikinci maðara aðzýnýn da olduðu gibi, yoðun yaðýþlara baðlý olarak aktif maðara giriþ aðzýnýn suyu drene etmekte yetersiz kaldýðý zamanlarda "dolusavak" görevi üstlenen kollardýr."
KAYNAKLAR A. Dizer: Kuzey Kahramanmaraþ'ta Langiyen- Serravaliyen Katlarýnýn Biyostratigrafisi, A. Acar Jeoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabý, Çukurova Üniversitesi Jeoloji Mühendisliði Bölümü, Adana, 1991 K. Kökten: Anadolu-Maraþ Vilayetinde Tarihten Dip Tarihe Gidiþ, TAD 1960 Sayý: 10/1; 42-52, Ankara K. Kökten: Maraþ ve Antalya Vilayetinde Süreli Dip Tarih Araþtýrmalarý Hakkýnda Kýsa Bir Rapor, TAD 1962 Sayý: 11/1; 40-41, Ankara K. Törk et al: Kahramanmaraþ Maðaralarý Araþtýrma Raporu, Ankara 2008 M. Gül: Kahramanmaraþ Yöresinin Jeolojisi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000 M. Gül, G. Darbaþ, K. Gürbüz: Alacýk Formasyonunun Kahramanmaraþ Havzasý Ýçindeki Tektono-stratigrafik Konumu, Ýstanbul Üniv. Müh. Fak. Yerbilimleri Dergisi, C. 18, S. 2, 2005 M. Beyazpirinç: Keypez-Niþanýt-Domuzdere-Kitiz (Afþin-kahramanmaraþ) Dolayýnýn Jeolojisi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliði Ana Bilim Dalý, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 2005 T. Fischer: Turkey (Göksun) Speleological Expedition Report, 2007 (yayýmlanmamýþ rapor) Z. Ü. Yümün, A. M. Kýlýç: Kamandaðý ile Camdere Köyü Arasýnýn Stratigrafisi, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri C.19, S.2, Aralýk 2002
BÖLGEDE OBRUK TARAFINDAN YAPILAN MAÐARA ARAÞTIRMALARI OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu olarak Kahramanmaraþ ýn Tekir Beldesi civarýnda 2009 ile 2012 yýllarý arasýnda sürdürdüðümüz çalýþmalarýmýz sonucunda bulunan ve araþtýrýlan 33 maðaranýn listesi aþaðýdadýr:
MAÐARA
UZUNLUK
DERÝNLÝK
ABDÜLPINARI MAÐARASI AÐASUYU MAÐARASI ARDIÇSUYU 2 MAÐARASI ARDIÇSUYU 3 MAÐARASI ARDIL 1 MAÐARASI AÞAÐI DÖNGEL MAÐARASI AYI DELÝÐÝ MAÐARASI CÝNCÝN ÝNLÝÐÝ DELÝKKAYA TEPESÝ DÜDENÝ GÖÐDAÞ MAÐARASI HEVREN MAÐARASI ÝSÝMSÝZ MAÐARA KALE TEPESÝ MAÐARASI KARLIK OBRUÐU KEFENLÝ MAÐARASI KEÞ DAÐI DÜDENÝ KEÞ DÜDENÝ DELÝÐÝ KURTÝNÝ MAÐARASI MAÐARAGÖZÜ ÖRÜLÜ MAÐARA PÜREN AÐZI DÜDENÝ PÜREN DELÝÐÝ SÖÐÜT OVASI ÜST DÜDEN SÖÐÜT OVASI DÜDENÝ SÖÐÜT OVASI TRAVERS MAÐARA SUÇIKAN MAÐARASI TOPAKLAR ÝNLÝÐÝ TOPRAK ÝNLÝÐÝ YAÐLAK MAÐARASI YAÐ ÝNÝ MAÐARASI YEÞÝLGÖZ OBRUÐU YOL KENARI MAÐARA YUKARI DÖNGEL MAÐARASI
170 m 15 m 177 m 46 m 26 m 319 m 11 m 70 m 37 m 86 m 17 m 11 m 50 m 92 m 186 m 1801 m 12 m 24 m 167 m 22 m 63 m 15 m 272 m 52 m 12 m 22 m 41 m 22 m 10 m 489 m
-31 m -13 m +2 m +3 m +3 m +38 m -51 m -37 m -5 m -5 -32 m -88 m -59 m -728 m -12 m +5 m -22 m -9 m -20 m -12 m -9 m -9 m -6 m -44 m -48 m
PROJE KAPSAMINDA ARAÞTIRILAN MAÐARALAR (Alfabetik sýrayla)
ABDÜLPINARI MAÐARASI Abdülpýnarý Maðarasý, Keþ Daðý yaylasýnýn 5 km kadar kuzeyinde, yaylacýlar tarafýndan zaman zaman aðýl olarak kullanýlan, 170 m uzunluðunda yatay ve fosil bir maðaradýr. Bacadan içeri dolan kar yaz boyunca erimeden kalmaktadýr.
Abdülpýnarý Maðarasý
AÐASUYU MAÐARASI Keþ Daðý Yaylasý nýn kuzeyinde, Aðasuyu ismi verilen pýnarýn 100 m doðusunda yer alan bu küçük maðara tektonik hareket sonucu, bir fay kýrýðý içinde oluþmuþ küçükve fosil bir maðaradýr. Çok ufak oluþumlar dýþýnda yapýsal herhangi bir özelliði yoktur. ARDIÇSUYU 2 MAÐARASI 2008 yýlýnda MTA tarafýndan bölgede yapýlan araþtýrma sýrasýnda Tekir Beldesinin 4km uzaðýndaki Ardýçsuyu mesire yerinde bir maðara ölçülüp haritalandýrýlmýþtý. Ýki giriþli bu maðaranýn güney aðzýnýn hemen 6 m yanýnda diðer bir maðara giriþi tespit edilmesi üzerine inceleme baþlatýldý ve haritalama çalýþmasý yapýldý. Esasen tek sistem olarak deðerlendirilmesi gereken bu iki maðara da oluþum yönünden zengindir. Maðarada su akýþý olarak genel bir aktiflik görülmese de tavandan sýzan sular ile oluþum devam etmektedir. Maðaralarýn bölgedeki en popüler mesire yerlerinden birinde olmasý ve kolay ulaþým nedeniyle söz konusu oluþumlarýn tehdit altýnda olduðu deðerlendirmesi dikkate alýnmalýdýr. Ne var ki mevcut koþullarda herhangi bir idari tedbirle koruma uygulanmasý mümkün görünmemektedir. Sözkonusu oluþumlarýn yeraldýðý galerilerin dar ve basýk olmasý nedeniyle turizme açýlma ihtimali de pratikde mümkün görünmemektedir. Bu deðerlendirmeler doðrultusunda, mesire yerindeki yüksek ziyaretçi sayýsý da dikkate alýnarak, maðara giriþlerinin olduðu düzlüðe dayanýklý bilgilendirme / bilinçlendirme panolarýnýn yerleþtirilmesinin büyük faydasý olacaðýný düþünüyoruz. Mayýs ayýndaki incelememizde bu maðaralarda herhangi bir yarasa varlýðý gözlemlenmediyse de diðer mevsimlerde inceleme yapýlmasý gereklidir.
ARDIÇSUYU 3 MAÐARASI Yukarýda bahsedilen maðaranýn hemen hemen tam karþýsýnda, Ardýçsuyu Deresinin diðer yakasýnda, asfalt yolun kenarýnda bulunan bu fosil maðara yaklaþýk 90 m eninde bir aðýzla baþlayýp 47m uzunluða eriþmekte. Galeri geniþli ve yükseklikleri karþý kýyýdaki maðaralardan çok daha dar ve basýk olan bu maðarada kayda deðer bir oluþum da görülmemektedir. Buna karþýn insan tahribatýndan payýný almýþtýr ve defineci çukurlarý bulunmaktadýr.
Ardýçsuyu 2 Maðarasý
Ardýçsuyu, Ardýçsuyu 2 ve 3 maðaralarý konumlandýrma haritasý
ARDIL 1 MAÐARASI Kahramanmaraþ'ýn güneydoðusunda, eski ismi ile Ardýl Köyü'nün kuzeyinde Ardýl Boðazý uzanýr. Nurhak Daðlarý'na doðru yaklaþýk 4 km devam eden bu boðaz tümüyle yatay geliþmiþ nilitik Kretase kireçtaþlarý içine oyulmuþtur. Boðazýn tüm duvarlarý sayýsýz irili ufaklý kovuklar, kaya sýðýnaklarý ve maðaralarla dolu. Bölgeye ancak Nisan 2011 bölge çalýþmasýnýn son günü ulaþtýðýmýz için vadide kýsa bir yürüyüþ ve kýsýtlý bir araþtýrma yapabildik. Ölçtüðümüz ilk küçük maðaraya da "Ardýl 1 maðarasý" adýný verdik. Bu kýsýtlý çalýþmanýn, vadi içindeki potansiyeli ortaya koymak açýsýndan son derece yetersiz kaldýðý kabul edilmelidir. Ardýl Boðazý'nda uzun, yatay maðaralar bulunma ihtimali çok yüksek. Bunun ötesinde söz konusu oluþumlarýn arkeolojik ve paleantolojik önemi de ciddi þekilde deðerlendirilmelidir. Böylesine ilginç bir arazinin hiç çalýþýlmamýþ olmasý þaþýrtýcýdýr.
AYI DELÝÐÝ MAÐARASI Kurucaova Köyü nün 800 m kadar kuzeyidoðusunda yer alan bu maðaranýn kýsa bir fosil galeri olduðu anlaþýldý. Yaklaþýk 10-11 m sonra geçilemeyecek kadar daraldý. AÞAÐI DÖNGEL MAÐARASI Döngel Köyü içinde yer alan mesire alanýnda yer alan ve Aþaðý Döngel Maðarasý olarak isimlendirilen bu aktif maðara 2008 yýlýnda MTA tarafýndan araþtýrýlmýþ, sifona kadar toplam 117 m olarak ölçülmüþtür. 2010 yýlýnda tarafýmýzdan yapýlan araþtýrmada MTA tarafýndan ölçülmemiþ oldukça uzun bir fosil kol bulunmuþ ve maðara yeniden ölçülüp haritalanmýþtýr. Bu çalýþma sonunda maðaranýn toplam uzunluðunun 319 m olduðu anlaþýlmýþtýr. Eskiden Yukarý Döngel Maðarasý'ndan gelen suyun günümüzde Hidroelektrik santrale (HES) yönelendirilmiþ olmasý nedeniyle artýk mesire yerinin temel su kaynaðý Aþaðý Döngel Maðarasý'ndan çýkan sudur. Suyun çýktýðý giriþde hemen hemen tamamen suya girerek ve ancak dalarak maðaraya girilebiliyor olmasý, maðarayý olasý tahribatlardan büyük ölçüde korumaktadýr. Maðaranýn aktif kýsmý birbirini kesen iki çatlak sistemine baðlý olarak geliþmiþtir. Aktif pasajlarýn geniþliði 2-3 m arasýnda deðiþirken fosil kol çok daha geniþ ve yüksektir. Traverten oluþumlarla Kuzeybatý yönünde yükselerek ilerleyen bu fosil kol, son kýsmýnda güneybatý yönelimine döndükten sonra birden dikleþmektedir. Nihai noktaya týrmanýlamadýðý için ileriki bir tarihte tekrar çalýþma yapýlmasý planlanmaktadýr. CÝNCÝN ÝNLÝÐÝ Kurucaova'da, köyün önünde bulunan düzlükte suyun battýðý bu düdenin aðzýný týkayan kayanýn çekilerek açýlmasý sonucunda girilebilecek kadar bir geniþlik oluþtu ve maðara döþenerek araþtýrýldý. Üç dikey iniþ sonucunda, -51 m'de geçilemeyecek kadar daralan bu düden oldukça büyük bir havzanýn suyunu toplamakta.
Cincin ร nliรฐi
Delikkaya Tepesi Düdeni
Göðdaþ Maðarasý
DELÝKKAYA TEPESÝ DÜDENÝ Keþ Daðý Yaylasý'nda, yaylanýn batý sýrtýnýn gerisinde bulunan Delikkaya Tepesi yamacýnda yer alan bu düden 37 m'lik bir kuyu þeklinde. Oldukça geniþ aðýzdan iki doðal baðlantýyla inilen düdenin ortalama çapý 3 m civarýnda. Dibinde ise derinliði belirlenemeyen durgun bir su birikintisi mevcut. GÖÐDAÞ MAÐARASI Yeþilgöz'den Keþ Daðý Yaylasý'na ulaþan patikanýn kenarýnda yer alan üç aðýzlý bu fosil maðara uzun bir süre aðýl olarak kullanýlmýþ. Farklý kollarla parçalanmýþ olmasýna karþýn fazla bir oluþuma sahip deðil. Zemin tümüyle toprak kaplý, kuzey giriþi çok dar olduðu için kapatýlmasýna gerek duyulmamýþ, buna karþýlýk güney aðzýnýn önüne aðýldaki hayvanlarýn kaçmasýný önlemek için taþ bir duvar örülmüþ. HEVREN MAÐARASI Kurucaova Köyü'nün doðu sýrtýnda yer alan bu maðara aslýnda bir yeraltý suyunun ortasýnda yer almakta. Suyunhem geliþinde, hem de gidiþinde çift yönlü sifon oluþturan bu ufak maðaranýn içinden akan suyunun Tekir Alabalýk Çiftliði'nde bulunan ve 2008 yýlýnda MTA tarafýndan araþtýrýlan maðaradan çýktýðý söylenmekte. Toplam ölçülebilen uzunluðu sadece 17 m olmasýna karþýn su miktarý hidrojeolojik açýdan önemli bir sisteme ulaþýmýmýzý saðlayan küçük bir parça olduðunu gösteriyor. Bu 17 metrelik kýsa galeride tavan yüksekliði de etkileyici boyutta. ÝSÝMSÝZ MAÐARA Tanýdýðýmýz tüm yaylacýlara sormamýza raðmen kimse tarafýndan bilinmediði için "Ýsimsiz" ismini verdiðimiz bu yarý aktif maðara Keþ Daðý Yaylasý'nda, yaylanýn batý sýrtýnýn gerisinde yer almakta. Maðara -ya da düden- kýsa olmasýna karþýn oldukça ilginç bir formasyona sahip. 3 m çapýnda açýk bir çukurla baþlayýp ortalama 50 cm geniþliðinde bir kýrýkla toplam 5,5 m derinliðe inmekte. Ýlginç olan yön ise bu daracýk kýrýða karþýn, düdenin orta hattýnda yürümek zorunda kalmanýz. Üstünüzde, 2-3 m yukarýda bir tavan varken, altýnýzda zaman zaman 4-5 m'lere varan bir derinlik mevcut. Duvarlar ise tümüyle oluþumlarla kaplý.
Kale Tepesi Maðarasý
Karlýk Obruðu
KALE TEPESÝ MAÐARASI Kale Tepesi Maðarasý, normal koþullarda olmasý hiç beklenmeyecek bir yerde; Kurucaova Köyü'nün tam ortasýnda yer alan küçük bir kayalýðýn en tepesinde yer alýyor. Maðara çok dar bir giriþin hemen arkasýnda dik bir iniþin baþýnda geniþliyor. 28 m aþaðýda küçük bir odacýða inen bu þaft þeklindeki iniþten sonra küçük bir týrmanýþ arkasýnda tekrar dik þaftla karþýlaþýlýyor. Küçük bir delikle sonlanan bu ikinci iniþ þaftýnda yüksekliði ölçmek mümkün deðil.Maðarada herhangi bir oluþum bulunmamakta. Yapýsal özellikleri bir obruk görüntüsü vermekle birlikte bulunduðu konum itibariyle (polye içinde yüksekçe bir kayalýðýn en tepesi) oluþumunu açýklamak oldukça zor. KARLIK OBRUÐU Keþ Daðý yakýnlarýnda, Karlýk Mevkiine ismini veren bu obruk, Keþ Daðý Düdeni'nden sonra bölgenin þimdiye dek bulunan en derin maðarasý. Karlýk Obruðu, lapyalar arasýnda aþýnma ile oluþmuþ ve 88 m derinliðe sahip, aktif zamanlarda su çektiði tahmin edilen bir düden.
KEFENLÝ MAÐARASI Kurucaova Köyü kuzeyinde, köyden yaklaþýk 2 km uzakta, Kaman Daðý'na doðru yükselen lapyalanmýþ kalker yamaçta yer alan bu maðara yarý aktif bir düden. Maðara, oldukça ufak bir alanýn suyunu toplamasýna karþýn ciddi bir büyüklüðe sahip. Yaz aylarýnda aðýzdan bir su giriþi olmasa da yaklaþýk 60 m içeride sað taraftan cýlýz bir su katýlýmý olmakta. Genelinde küçük iniþlerle, yarý dikey karakterde, ufak menderesler çizerek aktif bir su yolu þeklinde derine inen maðara, -59m derinlikte karakter deðiþtiriyor. Sýfýr eðime sahip cetvelle çizilmiþ gibi dümdüz ve çok dar bir tektonik çatlaða dönüþüyor. Bu çatlakta kýsa bir mesafe ilerleyebildiysek de geçilemeyecek kadar daraldýðý bir noktadan dönmek zorunda kaldýk. Düdenin teknik malzeme gerektirmeden girilebilen ve görece daha geniþ galerilere sahip ilk kýsýmlarýnda aðýr þekilde insan tahribatý var. Kýrýlmýþ sarkýt ve dikitlerin çokluðu dikkat çekiyor.
KEÞ DAÐI DÜDENÝ Keþ Daðý Düdeni, Tekir Beldesi'nin yanýnda yükselen Keþ Daðý'nda, yaklaþýk 1800 metre rakýmda bulunmaktadýr. 2008 Yýlýnda, Keþ Daðý'nýn eteðinde yer alan, Yeþilgöz Obruðu'na gerçekleþtirdikleri dalýþ faaliyeti esnasýnda, obruðu besleyen suyun daðdaki subatandan geldiðini öðrenen MADAG'ýn grubumuzu bilgilendirmesi üzerine; bir yýl sonra, Haziran 2009'da küçük bir ekip ile subatanýn giriþi bulunmuþ ve çalýþmalara baþlanmýþtýr. Ýlk yýl, -175 metresine inilen maðara, baþlangýçta kýsa iniþlerin arkasýndan gelen devasa galerisi ve yüksek tavanýyla devam etmektedir. Ana galerinin geniþliði yer yer 20 metreye ulaþýrken, yüksekliði 30 metre civarýndadýr. Ýki küçük akarsu haricinde kayda deðer bir yer altý suyuna sahip olmayan düdende, ana giriþ yaz sezonlarýnda çoðunlukla kurudur. -125 metreye kadar kuru devam eden düdende, bu noktadan sonra ise ince fakat sürekli bir serpinti hakimdir. -175 metrede ise jeolojik yapý bir anda deðiþmektedir. Bu noktada ana galerinin geniþliði bir anda 5 metre dolaylarýna düþmekte, buna karþýn tavaný ve karþýyý görmek imkansýz hale gelmektedir. Devasa bir fay kýrýðýndan dümdüz inen bir su yataðý, formasyonu oluþturmaktadýr. Araþtýrmanýn ikinci yýlýnda, bu iniþten -300 metreye kadar inilmiþ, ancak dibe ulaþýlamamýþtýr. Haziran 2011'de, araþtýrmanýn üçüncü yýlýnda, 20 maðaracýyla 15 günlük çalýþmanýn sonunda nihayet büyük iniþin sonuna gelinmiþtir. Bu iniþle beraber ulaþýlan derinlik -345 metredir. Devamýnda, 10. günde ise -650 metreye kadar inilmiþtir. Maðara bu noktadan sonra küçük iniþlerle devam etmektedir. Ayrýca bir diðer geliþme de, giriþten varýlan son noktaya kadar çift telli telefon hattý döþenmesi olmuþtur. Ulaþýlan derinliðin ortalamanýn çok üzerinde olmasý sebebiyle, 3. yýlýn sonunda malzemeler maðaradan çýkarýlmamýþ; Yaklaþýk 1000 metre ip ve telefon kablosu çantalanarak, bir sonraki yýl kullanýlmak üzere uygun yerlere býrakýlmýþtýr. Temmuz 2012'de, Keþ Daðý Düdeni araþtýrmasýnýn 4. ayaðý gerçekleþtirilmiþtir. 18 üyemiz ve bu ek olarak, 8 Lübnanlý, 2 Ýranlý maðaracý ile gerçekleþtirdiðimiz bu faaliyette 15 gün çalýþýlmýþ ve -728 metre'ye inilmiþtir. -650 metre civarýnda yeniden jeolojik formasyonu deðiþen düdenin, baþlangýçta düþünülenin aksine Yeþilgöz Obruðu'na baðlanmadýðý kanýtlanmýþtýr. Düden -650 metrede sürekli akýntý ile oldukça aktif bir hal almýþ; -728 metrede ise sifon ile sonlanmýþtýr. Bu araþtýrmanýn baþlamasýnýn temel sebebi, Keþ Daðý Düdeni'nin aþaðýda Yeþilgöz Obruðu'nu beslediði söylentisiydi. Köylülerin bize verdiði bilgilere göre, Keþ Daðý'nda yaðmur baþladýðýnda 24 saat sonra Yeþilgöz'ün suyu bulanmakta ve Nisan-Mayýs aylarýnda, Yeþilgöz'den tepeye kadar yer altýndan çaðlayan suyun sesi duyulmaktýr. Ancak, 4 yýl süren araþtýrmamýz sonunda varýlan son nokta Yeþilgöz Obruðu'ndan yaklaþýk 300 metre yukarýda ve 4 kilometre uzaktadýr. Ayrýca, maðarada en son ulaþýlan noktadaki su debisi ile Yeþilgöz Obruðu'nun debisi dikkat çekecek ölçüde farklýdýr. Diðer yandan, Keþ Daðý Düdeni'nin ve Yeþilgöz Obruðu'nun bulunduðu alanda çok sayýda dolin ve akifer bulunmaktadýr. Bu da, bu bölgede büyük bir yeraltý su sisteminin varlýðýna iþaret etmektedir.
Keþ Daðý Düdeni
Keþ Düdeni Deliði
Kurtini Maðarasý
KEÞ DÜDENÝ DELÝÐÝ Keþ Daðý Düdeni'nin yaklaþýk 100 m kuzeyinde bulunan kayalýk sýrtýn yamacýnda yer alan bu düden ilk araþtýrma sýrasýnda bizi heyecanlandýrmýþtý. Dönemsel olarak aktif olduðu belli olan bu düdenin -ufak da olsa- Keþ Daðý Düdeni'ne baðlanma olasýlýðý vardý. Ne yazýk ki, duvarlarý traverten ve oluþumlarla kaplý olan düden 12 m'lik bir iniþin ardýndan geçilemeyecek kadar ufak bir delikle sonlandý. KURTÝNÝ MAÐARASI Keþ Daðý Yaylasý'nda, yaylanýn batý sýrtýnýn gerisinde yer alan bu küçük fosil maðarada herhangi bir oluþum gözlenmemiþtir. Zeminde rastlanan izlerden, kýþýn yabani hayvanlar tarafýndan barýnak olarak kullanýldýðý düþünülmektedir.
Maðaragözü
MAÐARAGÖZÜ Afþin, Arýtaþ Kasabasý'na baðlý Emirilyas Köyü'nün 500 m. güneybatýsýnda yer alan bu maðaradan bahar aylarýnda çok yüksek debili su çýkýþý mevcut. Kurak yaz dönemlerinde ise maðaradan çýkan su miktarý tamamen sýfýrlanmakta. Suyun en düþük olduðu zamanlardan birinde (Ekim ayýnda) yaptýðýmýz ölçüm çalýþmasýnda giriþten çok kýsa bir mesafe sonra duraðan suya sahip bir göller dizisine ulaþtýk. Bu göllere su geldiði anlaþýlan üç ayrý yönde de sifonlanma dolayýsýyla daha fazla ilerleme þansý bulunmamakta. Herhangi bir oluþuma ya da turizm potansiyeline sahip olmayan bu maðaradaki en enteresan olgu, duraðan göller içindeki, büyük kýsmý ölü durumda bulunan, inanýlmaz miktardaki isopod bolluðu idi. ÖRÜLÜ MAÐARA Döngel Köyü'nde, Yukarý Döngel Maðarasý'nýn üstündeki kayalýk boðazýn duvarýnda yer alan Örülü Maðara ve ona yakýn beþ kaya sýðýnaðý aynen bölgede yer alan Direkli ve Yaðlak maðaralarý gibi ciddi arkeolojik özelliðe sahip.
Örülü Maðara
Püren Aðzý Düdeni
PÜREN AÐZI DÜDENÝ Tekir Kasabasý'na 7 km mesafede yer alan Kurucaova Köyü'nün güneybatýsýnda, kapalýbir havzanýn kenarýnda bulunan bu düden geniþ ve lapyalanmýþ kireçtaþý bir kuyu ile baþlayan düden, yüksek tavanlý, buna karþýlýk yer yer oldukça daralan bir çatlak boyunca oluþmuþ. Düdenin aktif dönemde büyük miktarda su çektiði hem yerel halk tarafýndan söylendi, hem de maðarada bulunan yabancý malzemelerle açýkça görüldü. Teknik ekipman gerektirmeyen kýsa iniþlerle devam eden maðara, 64 metre ileride geçilemeyecek kadar daralarak sonlandý. PÜREN DELÝÐÝ Kurucaova'yý geçip Göksun'a doðru devam eden anayol bu köyün kavþaðýndan az sonra bir tünelden geçer ve Püren Boðazý'na girer. Ýki tarafý yoðun kalker olan bu boðazda bir de toprak düden mevcut. Tünelden 1 km kuzeyde kaya duvardan çýkan kaynak sularý bu düdene batýyor. Düdene girememiþtik ama bu düdenin çok yakýnýnda bir baþka maðara bulunca belki baðlanýyordur düþüncesiyle umutlanmýþtýk. Ne yazýk ki bu maðara kýsa bir iniþin ardýndan sonlandý.
Söðütovasý
Söðütovasý Yukarý Düden
Söðütovasý Travers Maðara
SÖÐÜTOVASI YUKARI DÜDEN Kumarlý Köyü'nün yaylasý olan 1750 m irtifalý Söðütova'da çok büyük bir havzanýn suyunu toplayan ve daha üst bir yaylada bulunan Karagöl'den geldiði söylenen bir dere mevcut. Bu dere Söðütova Yaylasýnda büyük bir kireçtaþý bloðuna batýyor. Yüksek ve dar bir fay aynasý içinde yaklaþýk 150 m mesafe katettikten sonra, yaklaþýk 50 m daha alt kotta yer alan ikinci yaylada kuvvetli bir kaynak olarak yeniden yüzeye çýkýyor. Suyun batýþýnda neredeyse tam dikey þekilde dikey mesafenin tamamý tek bir iniþ olarak aþaðý kota ulaþýyor, bundan sonrasýnda sýfýra yakýn bir eðimle yatay mesafeyi katediyor. Yaz aylarýnda hem dere, hem de maðaranýn içi tamamen kuruyor. Herhangi bir oluþum bulunmamakta. Bu düdenin haritalama çalýþmasý 2013 yazýnda yapýlacak. SÖÐÜTOVASI DÜDENÝ Yukarýda sözedilen, Söðütovasý Yaylasý'ný boydan boya katedip Yukarý Düden'de batýp aþaðý yaylada tekrar yüzeye çýkan dere, bu kapalý havzada kýsa bir mesafe kattettikten sonra tekrar batýyor. Derenin bu ikinci batýþýnýn ise kuþ uçuþu yaklaþýk 2 km uzakta ve 250 m daha düþük bir kotta, Kumarlý'dan çýktýðý düþünülüyor. Ýlk iniþi yapýlan ve uzun bir gölle devam ettiði görülen bu düdenin detaylý araþtýrmasý 2013 yazýnda baþlayacak. SÖÐÜTOVA TRAVERS MAÐARA Söðütova Yaylasý'nda bulunan 3-4 maðaradan yola yakýn olan travers maðara ölçüldü. Maðara, içinde ufak traverten havuzlarý ve az miktarda su bulunan 272 m uzunluðunda fosil bir galeri ve iki aðýz arasýnda 20 m'lik kot farký mevcut. Daha üst kotta yer alan görece küçük bir havzanýn Söðütova Yaylasý'na deþarjýný saðladýðý ve bu þekilde geliþtiði anlaþýlan maðara, zaman içinde su seviyesinin alçalmasý ile günümüzde fosil hale dönüþmüþ durumda. Maðarada fazla oluþuma rastlanmadý.
Suçýkan Maðarasý
SUÇIKAN MAÐARASI Raporun giriþinde yer alan Bölgede Daha Önce Yapýlan Araþtýrmalar kýsmýnda da yazýldýðý gibi; Arýtaþ Kasabasý'ndan 14 km lik stabilize bir yolla ulaþýlan ve 2.350 m irtifada bulunan Suçýkan Yaylasý'ndaki bu maðara yaklaþýk 18 m yüksekliðinde bir aðýza sahip. Su, doðal saçayak þeklinde olan bu maðaranýn içine 13 m yükseklikten þelale yaparak dökülüyor. Maðara ilk olarak OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu tarafýndan Mayýs 2010 tarihinde araþtýrýlmýþ ve giriþ aðzý haritalanmýþtý. Maðarayla ayný ismi taþýyan bu yaylanýn kuzeybatýsýnda ve daha yüksek bir irtifadaki platoda bulunan ve zaman zaman göllenen bir düdenden batan sularýn bu maðaradan çýktýðý düþünülüyor. Bu ön tespitimizden 4 ay sonra Suçýkan Maðarasý'na gelen BÜMAK üyesi maðaracýlar, suyun çýktýðý ve þelale yaparak döküldüðü aðýza týrmanmýþ, maðaranýn 609 m uzunluðundaki devamýný araþtýrýp haritalamýþlardýr.
TOPAKLAR ÝNLÝÐÝ Keþ Daðý yakýnlarýnda, Karlýk Mevkiinde yer alan 12 m'lik bu obruk, lapyalar arasýnda oluþmuþ bir çöküntü dolini. TOPRAK ÝNLÝÐÝ Keþ Daðý yakýnlarýnda, Karlýk Mevkiinde yer alan bu ufak düden aktif dönemde küçük bir havzanýn suyunu toplamaktadýr. Birkaç farklý tür maðara böceði dýþýnda herhangi bir yaþam veya oluþum mevcut deðildir. Bölgede zaman zaman içinde kar biriken böyle ufak düdenlere "inlik" ismi verilmektedir.
YAÐÝNÝ MAÐARASI Keþ Daðý yaylasýnýn kuzeyinde, aktif bir dere yataðýnýn yamacýnda oluþmuþ bu fosil maðara yörükler tarafýndan üretilen tereyaðlarýný soðuk bir þekilde korumak için kullanýldýðýndan bu ismi taþýmaktadýr. Çözünme ile oluþmuþ olan Yaðlýk maðarasý'nda oldukça aktif bir yaþamýn yanýsýra ufak oluþumlar da gözlendi. Maðarada yaþayan örümcek ve çekirgelerden örnek alýndý. YAÐLAK MAÐARASI Döngel Köyü yamacýnda yer alan bu maðara 2010 yýlýnda tarafýmýzdan haritalandý. Ufak ve tümüyle fosil olan maðara Döngel Köyü'nün doðusunda yer almakta. Yaðlak Maðarasý'nda 1959 yýlýnda Kýlýç Kökten tarafýndan 3x4 m boyutlarýnda bir deneme açmasý açýlmýþ ve Neolitik Çað'a tarihlenebilecek çanak çömlek kýrýklarý bulunmuþtur. Kýlýç Kökten yayýnladýðý raporda, en altta kalan son tabakada ise çanak çömlek parçalarýnýn yerine sileksten yapýlmýþ Paleolitik aletlerin bulunduðu bildirilmektedir. YOL KENARI MAÐARA Kurucaova Köyü kavþaðýndan 3 km kadar kuzeyde, Püren Su Çýktýðý mevkiinde ve yolun hemen kenarýnda bulunan bu maðaraya 25 Temmuz 2009 günü Murat Þahin tarafýndan inildi. Karayolu çalýþmalarý sýrasýnda aðzýnýn kesildiði anlaþýlan maðara 7 metrelik bir iniþten sonra büyükçe bir salonla sonlanýyor. Salonun eðimli kýsmý yukarýdan dökülen küçük kayalarla çarþaklanmýþ ve týkanmýþ durumda. Devam etme olasýlýðý mevcutsa da, bu küçük, eðimli ve kaya yýðýnlý salonda bunu tespit etmek mümkün olamadý.
Yaðini
Yaðlak Maðarasý
YEÞÝLGÖZ OBRUÐU Tekir Kasabasý'na 4 km uzaklýkta yer alan Yeþilgöz Köyü'nün ismi, 2 km uzaðýnda bulunan bu obruktan gelmekte. Zemini 25 metreden 44 metreye deðiþen bir eðimde olan obruðun kuzey kenarýnýn dibinde bulunan iki farklý aðýz içeride birleþerek bir maðara oluþturmaktalar. Aralýk 2008'de MADAG tarafýndan ilk dalýþý yapýlan Yeþilgöz Obruðu'nda, suyun bulanýklýðýndan dolayý Temmuz 2009 araþtýrmalarýnda maðara içine doðru fazla bir ilerleme kaydedilemedi. Aðýzlardan birinden gelen suyun debisinin çok yüksek olduðu açýklandý. Yeþilgöz Obruðu, Türkiye de bilinen diðer obruklardan farklý olarak, dipten gelen su ile beslenen vakluz tipi bir obruk.
Yukarý Döngel Maðarasý
Yukarý Döngel Maðarasý
YUKARI DÖNGEL MAÐARASI Yukarý Döngel Maðarasý, Aþaðý Döngel Maðarasý'nýn aktif su çýkýþýnýn 150 m kadar doðusunda ve 80 m üstünde yer almakta. Maðaraya giren suyun borularla türbine verilmesi nedeniyle maðara yarý aktif bir konum kazanmýþtýr. Maðaranýn bu bölümü orijinal yapýsýnda suyu taþýyan ana kanal özelliðinde iken, günümüzde tavanýn yer yer göçmesiyle geçit konumlu bir kapýz maðara konumuna gelmiþtir. Daha önce kýsmen araþtýrýlan ama yayýnlanmayan bu maðara 2010 yýlýnda tarafýmýzdan ölçülmüþ ve haritalanmýþtýr. 500 m civarýnda bir uzunluða sahip Yukarý Döngel Maðarasý'nýn ancak ciddi bir kaya týrmanýþýyla ulaþýlabilecek iki büyük yan kolu ise henüz incelenmemiþtir. Görsellik açýsýndan Yukarý Döngel Maðarasý nýn yurdumuzun en etkileyici maðaralarýndan birisi olduðu rahatlýkla söylenebilir.
DEVAM EDEN ÇALIÞMALAR Her ne kadar Keþ Daðý Düdeni araþtýrmasý -728 m derinlite bir sifonla sonlandý ise de, Yeþilgöz Obruðu dalýþ çalýþmalarýmýz sürmekte. Bunun dýþýnda, Yukarý Döngel Maðarasý nýn daha hassas ve detaylý bir haritasý çizilecek. Öte yandan, bölgenin batýsýnda yer alan Andýrýn - Göksun hattýnda henüz kapsamlý bir çalýþma yapýlmadý. Bu bölgede bulunan Söðütova Düdeni dýþýnda, özellikle Seð Yaylasý civarýnda büyük bir potansiyel olduðunu biliyoruz. 2013 yazýnda hem bu bölgede yüzey araþtýrmasý yapmayý, hem de Söðütova Düdeni ni çalýþmayý planlamaktayýz.
ÇALIÞMALARLA ÝLGÝLÝ YAYINLAR Kahramanmaraþ ili kuzeyinde, özellikle de Keþ Daðý Düdeni nde 4 yýldýr sürmekte olan çalýþmalarýmýz, geçen bu süre zarfýnda kendi yayýnýmýz olan OBRUK Dergisi dýþýnda, ATLAS ve National Geographic Türkiye gibi farklý dergilerde de yayýmlanmýþtýr.
KAHRAMANMARAÞ KEÞ DAÐI MAÐARALARININ 2873 SAYILI MÝLLÝ PARKLAR KANUNU KAPSAMINDA ETÜD VE ENVANTER ÇALIÞMASINA ÝLÝÞKÝN ÝÞBÝRLÝÐÝ PROTOKOLÜ Ankara, 24/05/2011 1. PROTOKOLÜN AMACI Ülkemizin sahip olduðu en önemli jeolojik miras unsurlarýndan olan maðaralarýmýzýn sistemli bir þekilde ekolojik özellikleri göz önüne alýnarak deðerlendirilmesi henüz yeni bir yaklaþýmdýr. Bugüne kadar bu þekilde sadece Altýnbeþik Maðarasý (Akseki, Antalya) ve Ballýca Maðarasý (Pazar, Tokat) ekosistem iþlevleri göz önüne alýnarak deðerlendirilmiþ ve 2873 sayýlý Milli Parklar Kanunu kapsamýnda koruma altýna alýnmýþtýr. Ancak bunlar münferit adýmlardýr ve Ülkemiz maðaralarýnýn koruma çalýþmalarýnýn stratejik bir çerçevede profesyonel maðaracýlar eliyle gerçekleþtirilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle Milli Parklar Dairesi Baþkanlýðý bünyesinde kurulan Maðara Koruma Birimi'nce 2008 - 2013 Stratejik Eylem Planý hazýrlanmýþtýr. Bu protokol kapsamýnda taraflar Kahramanmaraþ ili sýnýrlarý içerisinde bulunan Keþ Daðý çevresindeki jeomorfolojik ve ekolojik açýdan önem - önceliðe sahip maðara ekosistemlerini 2873 sayýlý Milli Parklar Kanunu çerçevesinde deðerlendirerek gerekli maðara ekosistemlerini koruma altýna almak ve koruma - kullaným dengesini tesis etmek için gerekli çalýþmalarý yürütmeyi amaçlamýþtýr. Bu amaçla taraflar Kahramanmaraþ ili Keþ Daðý maðaralarýnýn ekosistem yaklaþýmýyla incelenmesi hususunda ortak bir çalýþma gurubu kurmayý ve bu gurup bünyesinde görev bölümü kapsamýnda gerekli iþ ve iþlemleri yürütmeyi taahhüt ederler.
2. PROTOKOLÜN TARAFLARI Protokolün taraflarý Çevre ve Orman Bakanlýðý Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü ile Obruk Dergisi Maðara Araþtýrma Grubu (O'MAG) dur. Protokol kapsamýnda yürütülecek çalýþmalarda Obruk Dergisi Maðara Araþtýrma Grubu adýna (bundan sonra O'MAG olarak anýlacaktýr) Proje Çalýþma Gurubu, Çevre ve Orman Bakanlýðý Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü adýna ise (bundan sonra DKMPmkb olarak anýlacaktýr) Milli Parklar Dairesi Baþkanlýðý Maðara Koruma Birimi görev alacaktýr.
Sayfa 1 / 3
3. PROTOKOLÜN KAPSAMI Bu protokol kapsamýnda, taraflar Kahramanmaraþ ili Keþ Daðý çevresinde bulunan maðaralarýn jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik, biyolojik, iklimsel araþtýrmalarýný gerçekleþtirerek, 2873 sayýlý Milli Parklar Kanunu kapsamýnda koruma altýna alýnmasý düþünülen maðaralarýn etüd - envanter raporlarýný oluþturacaklardýr. 4. TARAFLARIN GÖREV VE SORUMLULUKLARI Protokol kapsamýnda yürütülecek çalýþmalarda; 4.1. O'MAGýn sorumluluklarý O'MAG, üyeleri arasýnda oluþturacaðý bir veya birden fazla çalýþma grubu ile, Grup çalýþmalarý ve etkinlikleri ile çatýþmayacak þekilde ve gönüllülük esasý içersinde, imkanlarý elverdiði ölçüde DKMPmkb ile birlikte maðaralarýn jeolojisi, jeomorfolojisi, hidrojeolojisi, meteorolojisi ile oluþum ve geliþim özelliklerini araþtýracaktýr Olasý koruma alanlarý içerisindeki diðer speleolojik araþtýrmalarý DKMPmkb ile birlikte yürütecektir Maðaralarýn haritalarýný proje amacýna uygun þekilde ve maðaranýn iç koþullarýnýn elverdiði ölçüde olabilecek en yüksek güvenilirlik seviyesinde hazýrlayacaktýr Araþtýrmalarýnda kendi çalýþma usul ve yöntemlerini kullanacaktýr Saha çalýþmasý ve kamp dönemi için öngördüðü tarihleri en az 1 ay önceden DKMPmkb'ne iletecektir Saha çalýþmasý ve kampa katýlacak üyelerinin listesini en az 1 ay önceden DKMPmkb'ne iletecektir Çalýþmalar sýrasýnda maðaranýn tabii ve jeolojik deðerlerine zarar vermeyecektir. 4.2. DKMPmkb'nin sorumluluklarý Faaliyet sahasýnda yürütülecek her türlü çalýþmada eþgüdümü saðlayacaktýr. Maðara dýþý ekolojik özellikler ile kaynak deðerlere yönelik araþtýrmalarý gerçekleþtirecektir. Maðara içi ve çevresinin jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik özelliklerinin araþtýrýlmasý ve bilimsel deðerlendirmeler aþamalarýnda gerekli teknik desteði saðlayacaktýr Proje raporlarýnýn hazýrlanmasýnda ve basýmýnda redaksiyon ve sekreterya hizmetlerini gerçekleþtirecektir.
Sayfa 2 / 3
Speleolojik araþtýrmalar için O MAG tarafýndan talep edilen her türlü desteði, kurum imkanlarýnýn ve mevzuatýn elverdiði ölçüde saðlayacaktýr. Protokol kapsamýnda yürütülecek çalýþmalar için barýnma, ulaþým ve diðer lojistik ihtiyaçlarýn karþýlanmasý için gerekli desteði saðlayacaktýr. 5. PROTOKOLÜN SÜRESÝ Çalýþma için öngörülen toplam süre 30 aydýr. Çalýþma sürecinin taraflarýn elinde olmayan sebeplerden ötürü uzamasý halinde, raporun tamamlandýðý tarihe kadar süre iki tarafýn da kabulü ile uzatýlabilir. Ýþbu protokol imzalandýðý tarihte yürürlüðe girecektir. 6. PROTOKOLÜN FESHÝ Protokol taraflardan herhangi biri tarafýndan, 30 gün önceden diðer tarafa yazýlý ihbar yoluyla herhangi bir sebep bildirmeksizin feshedilebilir.
Taraflar ayrýca, hukuki zorunluluklar, feshi gerektiren Yargý kararlarý gereði protokolü fesih edebilir. Protokolün feshi halinde fesih tarihine kadar yapýlan iþler 30 gün içinde raporlanarak Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü'ne teslim edilecektir.
Protokolün feshi halinde, taraflar ortak çalýþmalarý sonucunda ortaya çýkardýklarý rapor, harita ve benzeri dokümanlarýn mülkiyetinin her iki tarafa da ait olduðunu kabul ederler. Ýþbu belgenin içeriði üzerinde iþbirliði ve taahhüdü beyan etmek üzere 24 Mayýs 2011 tarihinde taraflarca imzalanmýþtýr.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIÐI DOÐA KORUMA VE MÝLLÝ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜÐÜ
OBRUK DERGÝSÝ MAÐARA ARAÞTIRMA GRUBU O'MAG
Adýna Yaþar DOSTBÝL Genel Müdür
Adýna Murat EÐRÝKAVUK Ýmtiyaz Sahibi Sayfa3/3