Ethiek en Dilemma’s rond Burgerschap
Atachan Abilov Inholland 2015 Atachan Abilov (2015). Burgerschap in de context van de wereldwijde klimaatverandering. Rotterdam Š Atachan Abilov 2015
1
Inleiding De mensheid heeft in de wereld met verschillende universele problemen te maken. Een van deze problemen is de klimaatverandering. Sinds het begin van de IndustriĂŤle Revolutie is de gemiddelde wereldtemperatuur gestegen met ongeveer 0,8 graad Celsius. In Noordwest-Europa (waaronder 1 Nederland) is dit 1,5 graad . De opwarming van de aarde heeft mogelijk grote gevolgen. De zeespiegel stijgt. De ijskappen smelten en berggletsjers verdwijnen. Dat is het resultaat van de toename van CO2-concentratie in de atmosfeer door de mensheid. CO2 is een broeikasgas en houdt warmte vast. De toename van de CO2-concentratie zorgt voor een stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur. Hoe groot deze stijging is, hangt af van de klimaatgevoeligheid. Dit is de mate waarin de gemiddelde wereldtemperatuur stijgt als gevolg van een verdubbeling van de CO2-concentratie in de atmosfeer. De aarde krijgt te maken met meer weersextremen. Wereldwijd zijn er in steeds meer gebieden overstromingen, is er zware regenval en bestaan perioden van droogte. Dat heeft enorme gevolgen voor eilanden en landen met lage kustlijnen die niet de middelen hebben om zich te beschermen, zoals Bangladesh. Verschillende provincies van Kenia kampen met droogte. Langdurige droogte komt daar de afgelopen eeuw veel voor. De droogteperioden zitten steeds dichter op elkaar. Een ander gevolg van de opwarming is dat de zeespiegel stijgt. In de 20ste eeuw werd wereldwijd een stijging van ongeveer 14 tot 20 centimeter gemeten. Dit betekent dat er sprake was van een verhoging van 1,4 tot 2,0 millimeter per jaar. De afgelopen jaren gaat het sneller. Satellietmetingen laten een 2 stijging van ruim 3 millimeter per jaar zien in de periode 1993 tot 2005 . De stijging van de zeespiegel is voor een deel het gevolg van het smelten van de ijskappen. Volgens het wetenschappelijke tijdschrift Geophysical Research Letters gaat het ijsverlies op Antarctica en Groenland steeds sneller. In de laatste jaren is de smeltsnelheid van het ijs ieder jaar met gemiddeld 36 Gigaton toegenomen. In 2011 bereikte de hoeveelheid zeeijs rond de Noordpool een laagterecord. De klimaatverandering heeft daarnaast gevolgen voor de natuur. De winter duurt steeds korter en het groeiseizoen is steeds langer. De afgelopen tien jaar duurde het groeiseizoen gemiddeld een maand 3 langer dan tijdens de vorige eeuw. Dit blijkt uit gegevens van de Natuurkalender . Het is duidelijk dat de natuur mee verandert met het klimaat. Doordat het warmer wordt, verplaatsen planten en di eren hun leefgebied richting de koude gebieden, zoals de polen en bergopwaarts. Sommige planten en dieren kunnen de gevolgen van de klimaatverandering steeds moeilijker bijhouden. Er komen nog grotere problemen. De maan is zo'n twee meter dichter bij de aarde gekomen en Europa en Noord Amerika zijn ook ongeveer anderhalve meter dichter naar elkaar toe gekomen. Dus de klimaatverandering heeft geleid tot de vorming van een stelsel van globale milieuproblemen die het bestaan van het leven op aarde bedreigen. 1. Situatie in Nederland Klimaatverandering heeft ook voor Nederland grote gevolgen. Naast bovengenoemde problemen krijgt Nederland steeds vaker te maken met extreme regenbuien. Daarbij neemt de kans op hagel en 4 onweer fors toe. Dat blijkt uit de rapport van Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) . Bij extreme regenbuien voeren rivieren onvoldoende zoet water richting de zee. Hierdoor kan het zoute zeewater Nederland in stromen en mengen met zoet rivierwater, grondwater en slootwater. Zout water is ongeschikt om drinkwater van te maken en drinkwatervoorziening komt in gevaar. In de
1
http://www.wageningenur.nl/nl/artikel/Gevolgen-van-klimaatverandering.htm http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/start.asp?i=0&j=0&k=0&p=0&itemid=1162 3 http://www.natuurkalender.nl/nieuwsitems/2011-02_NK10.asp 4 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/nieuws/2014/05/26/meer-extreme-buien-dooropwarming.html 2
2
landbouw zorgt zout water voor problemen bij gevoelige gewassen, zoals bloembollen. Vooral als het 5 zout in de wortels van de gewassen komt. Het kan dan de hele oogst vernietigen . Volgens het KNMI stijgt de temperatuur verder en het tempo van de zeespiegelstijging neemt de komende decennia aan de Noordzeekust toe. Op jaarbasis ligt de opwarming in Nederland tussen 1,0 en 2,3 graden rond 2050 en dat kan oplopen tot 3,7 graden in 2085. De zeespiegel stijgt aan de Nederlandse kust tot 2085 met 25 tot 80 centimeter. Volgens alle scenarioberekeningen van het KNMI worden de Nederlandse winters fors natter. De zomers worden mogelijk droger. Met de klimaatscenario’s van het KNMI wordt het mogelijk om een inschatting te maken van de risico’s en kansen in een veranderd klimaat voor verschillende sectoren, zoals waterbeheer, gezondheid, 6 energievoorziening, mobiliteit, landbouw en natuur . 2. Probleemanalyse We weten nu wat het probleem is, wat de belangrijkste oorzaken zijn, wie en wat er door is beïnvloed, wat de consequenties op mondiaal, nationaal en lokaal niveau zijn en welke gevolgen de klimaatverandering voor de mensheid precies zullen brengen. De klimaatverandering ontstaat door menselijke activiteit. Dit is een vaststaand feit. De Canadese activiste Naomi Klein stelde in haar boek ‘This Changes Everything: Capitalism vs the Climate’ dat het klimaatprobleem niet zozeer een CO2 7 probleem, dan wel het probleem van het kapitalisme en de vrije markt -ideologie is . In het centrum van dit proces staan activiteiten van individuen en een slechte uitvoering van deze activiteiten veroorzaakt de klimaatverandering. Elk individu van onze wereld is een burger van de aarde in de ruimere zin. Burgers moeten zorgen voor hun algemene thuis - de aarde om hem beter te bewaren. Daarom moet elke ontwikkeling van de aarde duurzaam zijn. Duurzame ontwikkeling is een complex begrip dat niet eenduidig beschreven en toegepast kan worden. Er bestaan tientallen verschillende definities, maar laten we ons beperken tot de meest geciteerde, die van de Brundtland Commissie (1987): ‘Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen aan te tasten 8 om te voorzien in de behoeften van de toekomstige generaties’ . In verband met klimaatverandering komt de term ‘duurzaamheid’ ook veel voor. Hier wordt bedoeld dat men grondstoffen duurzaam moet gebruiken. Mensen moeten de hulpbronnen in de aarde respecteren om volgende generaties ervan te kunnen laten profiteren. Alle ontwikkelingen die op technisch, politiek, sociaal, ecologisch of economisch gebied bijdragen aan een gezonde aarde zijn 9 duurzaam, en dragen dus bij aan de duurzaamheid . Al met al kunnen wij zeggen dat duurzaamheid op de aarde met het goede burgerschap samenhangt. Daarom gaan wij het begrip burgerschap in de context van duurzaamheid nader bekijken. Het begrip burgerschap heeft niet meer alleen betrekking op het staatsburgerschap van het eigen land (microniveau), maar betreft ook het staan in de wereld buiten het eigen land (meso- en macroniveau). Er wordt tegenwoordig gesproken van wereldburgerschap (macroniveau). In verband met globale problemen, o.a. de klimaatverandering, kan burgerschap worden gezien als wereldburgerschap waarbij processen van globalisering worden betrokken op verantwoording nemen voor de wereld. Het gaat niet om een formeel type burgerschap maar wel een morele categorie. Ten eerste gaan wij verschillende waarden, normen en deugden beschrijven die met het begrip mondiaal burgerschap zijn verbonden. Ten tweede beschrijven wij de dilemma’s rond het begrip burgerschap en duurzaamheid op micro-, meso- en macroniveau. Ten derde behandelen wij ethische dilemma’s aan de hand van de ethische cyclus. Ten slotte gaan wij een reflectie geven op onze eigen burgerschapsidentiteit. 5
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/vraag -en-antwoord/wat-is-klimaatverandering-enwat-zijn-de-gevolgen-van-klimaatverandering.html 6 http://www.klimaatscenarios.nl/ 7 http://www.mo.be/interview/naomi-klein-we-kunnen-de-verandering-niet-outsourcen-het-een-taak-voor-iedervan-ons 8 9
Martens, P. (2007). Duurzame ontw ikkeling in een mondialiserende w ereld. Tijdschrift voor Humanistiek, 29 (8), p. 39.
https://www.ensie.nl/redactie-ensie/duurzaamheid
3
3. Waarden Gevoel van verantwoordelijkheid voor de medemens en de aarde is een van de belangrijkste waarden die voor iedereen geldt. De inspanningen voor “verantwoordelijkheid” weerspiegelen zich in de milieubescherming, duurzame ontwikkeling en naleving van wetten en regels. Een norm die daarbij hoort, is dat schade aan natuur moet hersteld worden. Een deugd die wij hierbij kunnen plaatsen is eerlijkheid. Mensen moeten hun taak serieus nemen en bereid zijn om dingen te verbeteren die niet helemaal goed zijn gegaan. Verantwoordelijk gedrag betekent dat je niet roekeloos bent. Je doet geen dingen die jezelf en anderen kunnen schaden. Je denkt eerst goed na voordat je iets doet. Onze aarde is een collectief goed, waar iedereen voor moet zorgen. Verantwoordelijk voor de klimaatverandering houdt zich niet aan landgrenzen. Daarom is deze mondiaal. Dus iedereen moet verantwoordelijk zijn voor zijn activiteiten die aan de aarde schade toebrengen. Respect voor de natuur en het milieu is een waarde die voor onze wereld heel belangrijk is. De norm die daarbij hoort is dat je geen afval op straat mag gooien. Als je op straat vervuilt, kunnen andere mensen zich daaraan ergeren. Als deugd kunnen wij hier noemen moed. De natuur is de bron van het leven. Wij kunnen er met z'n allen niet zuinig genoeg op zijn. Daarom staat respect voor de natuur centraal. Mensen genieten graag van de natuurlijke wereld om hen heen. Ze moeten leren om op een milieuvriendelijke manier te gaan leven. Mensen zijn nieuwsgierig en ze bouwen, herbouwen, onderzoeken en ontdekken steeds weer nieuwe dingen. Het uitgangspunt van hen moet bij de bouw en verbouwing zijn: hergebruik van alle materialen en duurzaam bouwen. Dat betekent dat zoveel mogelijk materiaal opnieuw wordt gebruikt. In dit proces moeten ze zich ervan bewust zijn, geen schade te veroorzaken, maar respect te hebben voor de natuur. Gelijkwaardigheid is ook een fundamentele waarde die voor de natuur en milieubescherming centraal staat. Gelijkwaardigheid leidend tot gelijke behandeling of discriminatieverbod. Volgens deze waarde moet Iedereen gelijk worden behandeld. De laatste is de norm van deze waarde. Als deugd van deze waarde kunnen wij ‘rechtvaardigheid’ noemen. Volgens gelijkwaardigheid hebben dieren en planten recht op leven, net als mensen. Natuur moet gelijkwaardig aan mensen zijn. Natuur levert bronnen voor alle schepsels om te leven. Daarom moeten er aan de ene kant gelijkwaardige parameters tot een gelijkwaardige bescherming van het milieu zijn, aan de andere kant een gelijkwaardig niveau van milieubescherming voor iedereen gegarandeerd worden. Gevoel van verantwoordelijkheid voor de medemens en de aarde, respect voor de natuur en het milieu en gelijkwaardigheid zijn de waarden van het mondiale burgerschap. In internationaal opzicht zou iedereen deze waarden moeten volgen, maar dit is niet altijd het geval. De ene kant bestaat er geen wereldwijde staat. Aan de andere kant zijn het ontwikkelingsniveaus van de delen van de aarde verschillend. Daarom komen verschillende dilemma’s rond het begrip burgerschap en duurzaamheid aan bod: Wat verwacht de natuur van ons? Hoe belangrijk vinden wij respect voor de aarde? Wat is het mondiale burgerschap? Hoe belangrijk vinden wij het mondiale burgerschap voor de bovengenoemde waarden en deugden? Is elk individu voor de wereldwijde klimaatverandering en duurzaamheid verantwoordelijk? Welk gedrag is relevant voor mondiaal burgerschap? Hoe komt dit gedrag tot stand? Kunnen we dit gedrag bevorderen? Welke gedragsverandering is het doel? Welke organisaties en initiatieven zijn er actief voor bevordering van duurzaam gedrag? Al met al kunnen wij zeggen dat goed burgerschap bij het antwoord op deze vragen centraal staat. Burgerschapsvorming is een taak van het onderwijs. Dat vindt nu binnen een wettelijk kader plaats. Scholen zijn wettelijk verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap. Huidige actieve burgerschapsvorming hangt af van de basiskennis die nodig is om een actieve rol te kunnen spelen in de eigen leefomgeving en in de samenleving. Ze moet naast de begrippen als democratie en mensenrechten ook met duurzaamheid kennismaken. Zulke kennis komt niet alleen uit een boekje, maar wordt ook geleerd door te oefenen in de praktijk. In het algemeen is burgerschap de wijze waarop inwoners van een land deelnemen (microniveau) aan een samenleving en deze vorm te geven . Er zitten verschillende dimensies aan dit begrip. Over de formele en morele dimensies van burgerschap zijn in het verleden verschillende theorieën ontwikkeld vanuit verschillende denkrichtingen. Het gaat om de liberale, de communautaristische, de republikeinse en de neo-republikeinse burgerschapstheorie.
4
De liberale burgerschapstheorie steunt op de (universele) individuele rechten van de burgers. De politieke gemeenschap moet een kader creëren dat de individuele rechten van burgers zo goed mogelijk beschermt. Individuele vrijheid van burgers staat centraal. De enige plichten die aan burgers kunnen worden opgelegd zijn het respecteren van de wet en het betalen van belasting. De focus binnen deze theorie ligt dus op de formele dimensie van burgerschap. De morele dimensie 10 ontbreekt . Het uitgangspunt van de communautaristische burgerschapstheorie is dat mensen van nature tot een sociaal culturele gemeenschap behoren. Er bestaan centrale gemeenschappelijke doelen. Consensus en afwezigheid van conflicten zijn belangrijke elementen van een goed functionerende maatschappij. Volgens deze theorie moeten burgers actief deelnemen aan de gemeenschap en het gemeenschappelijk belang gaat boven het individuele belang. Deze theorie bevordert participatie van 11 burgers aan de sociale en culturele gemeenschap . Zoals de communautaristische burgerschapstheorie stelt de republikeinse burgerschapstheorie de gemeenschap centraal. Maar het gaat in deze theorie om de politieke gemeenschap. Belangrijke kenmerken hierbij zijn openbaarheid en een democratische regeringsvorm. Burgers worden niet 12 geboren. Ze worden pas burger door hun actieve bijdrage aan de politieke gemeenschap. . Deze theorie stelt voor dat het deelnemen aan het openbare debat en het tonen betrokkenheid bij de gemeenschap de morele dimensie van burgerschap zijn. De neo-republikeinse burgerschapstheorie vindt dat niet-traditionele verbanden een steeds grotere rol spelen in het leven van burgers. Naast traditionele verbanden komen ook verschillende en steeds wisselende, soms mondiale, verbanden aan de orde. ‘Dit resulteert in een complexere samenleving die steeds lastiger aan te sturen wordt vanuit de overheid. Het organiseren van en omgaan met 13 diversiteit staat centraal in deze theorie’ . Huidige wereld met zijn globale problemen kan niet actief burgerschap langer te beperken tot het nationale niveau. Actief burgerschap eist dat burgers medeverantwoordelijkheid moeten nemen voor mondiale vraagstukken (macroniveau), zoals rechtvaardigheid en duurzaamheid. Dus deze theorie houdt grondslagen voor mondiaal burgerschap in. Mondiaal burgerschap is een moreel begrip. Wij kunnen niet over mondiaal burgerschap in juridische zin praten omdat er geen wereldstaat bestaat. De andere zijde is dat het draagvlak voor het overheidsbeleid van ontwikkelingssamenwerking gestaag is afgenomen in de laatste jaren. Tegelijkertijd neemt het aantal mensen dat geeft aan goede doelen toe. Steeds meer particulieren 14 starten een eigen, kleinschalig ontwikkelingsproject . Mensen lijken steeds meer persoonlijk hun verantwoordelijkheid te nemen voor mondiale problemen. Ze kunnen zelf kiezen aan welke projecten zij doneren. De grote organisaties tonen ook steeds meer interesse op dit gebied. Dus actieve participatie is een steeds belangrijker uitingsvorm voor betrokkenheid bij de wereld geworden. Mondiaal burgerschap wordt door verschillende partijen gestimuleerd en daarmee wordt er op verschillende manieren invulling gegeven aan de gewenste gedragsverandering. Mensen kunnen geactiveerd worden om binnen een veranderende context hun gedrag aan te passen. Dus er zijn verschillende betrok k enen, zoals de overheden, de politiek, de bedrijven en gewone burgers. Om de situatie van klimaatverandering te voorkomen en strategieën rondom mondiaal burgerschap effectief vorm te geven staat gedragsverandering op het gebied van duurzaamheid centraal. Het gaat om brede gedragsverandering. Denk aan milieubesparende gedragingen, een bewust voedingspatroon en verantwoord consumentisme. Hierbij wordt aandacht besteed aan het beïnvloeden van burgers waardoor er iets in mensen verandert, waardoor zij ander gedrag gaan vertonen.
10
Carabain, C.L., Keulemans, S.A.C., Van Gent, M. & Spitz, G. (2012). Mondiaal b urgerschap: Van draagvlak naar actieve participatie. Amsterdam: NCDO. p. 19. 11 Idem. p. 20. 12 http://participatiewiki.be/wiki/index.php/Opvattingen_over_burgerschap 13 Carabain, C.L., Keulemans, S.A.C., Van Gent, M. & Spitz, G. (2012). Mondiaal b urgerschap: Van draagvlak naar actieve participatie. Amsterdam: NCDO. p. 21. 14 Idem. p. 9.
5
4. Is elk individu als mondiaal burger voor de wereldwijde klimaatverandering en duurzaamheid verantwoordelijk? Zwartwitstrategie: Individuen (mondiale burgers) kunnen iets doen om wereldwijde klimaatverandering te voorkomen of juist niet doen. Strategie van het aank aarten op hoger niveau: Het aankaarten op hoger niveau is in deze situatie heel belangrijk. De aarde is onze wereld. De oplossing voor klimaatverandering is niet het beter maken van de wereld, maar het verbeteren van onszelf. Het klimaatprobleem kan aangepakt worden met een beweging die gevormd wordt door mensen die alles te winnen hebben bij acties tegen de klimaatverandering en tegen dit systeem. Elk 15 individu is een consument voor dit systeem . Alleen een massale sociale beweging kan de mensheid redden, omdat hij weet waartoe het huidige systeem ons leidt. Aan de ene kant moet hij denken wat hij kan doen in zijn eigen leven om het klimaat te redden. Aan de andere kant is er een gezamenlijke nieuwe kijk nodig die op mondiale samenwerking en solidariteit wordt gebaseerd. Strategie van samenwerk ing: Samenwerking is wezenlijk bij het probleem van de klimaatverandering, omdat individuen alleen samen zullen overleven als ze samen aan oplossingen werken. Ze kunnen samen onderhandelen in het kader van verschillende bewegingen en moeten een zo sterk mogelijk netwerk bouwen en hun gedragingen coördineren door een gezamenlijk verhaal. Het is tijd voor collectieve actie, maar alles werd herleid tot het individu. En dus ook naar onschuldige, ontoereikende individuele maatregelen zoals thuis geen onnodig licht laten branden of de waterkraan dichtdraaien. Strategie van het k lok kenluiden: Het probleem publiekelijk te maken is hierbij een essentiële optie. Het probleem van de klimaatverandering staat op de wereldwijde agenda. Het is nog onvoldoende onderzocht welke instrumenten moeten worden gebruikt om te vechten tegen de klimaatverandering. Door het klokkenluiden kunnen er meer mogelijkheden komen om klimaatverandering tegen te gaan. Eigen intuïtie Mijn eigen intuïtie zegt dat om de klimaatverandering te voorkomen elk individu een mondiale burger moet zijn. Zonder betrokkenheid van burgers op het macroniveau zouden oplossingen op dit gebied niet mogelijk zijn. Ze kunnen samen onderhandelen en hun gedragingen coördineren door een gezamenlijk verhaal (strategie van samenwerking). Dominante-waardemethode Gevoel van verantwoordelijkheid voor de medemens en de aarde geldt voor iedereen en is daarom een waarde die dominant kan worden gesteld. Verantwoordelijk gedrag betekent dat je geen dingen doet die jezelf en anderen kunnen schaden. Voor de aarde moet iedereen zorgen. In feite worden mensen gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor de wereld in een tijd van onzekerheid en crisis. Dus iedereen moet verantwoordelijk zijn voor zijn activiteiten die aan de aarde schade toebrengen. Aan de andere zijde moet het individu denken wat hij kan doen in zijn eigen leven om het klimaat te redden (strategie van het aankaarten). Gevolgenethiek Utiliteitsprincipe (Bentham) De handeling die de meeste waarde produceert en de meeste geluk geeft voor een zo groot aantal personen is de juiste handeling. De mensen kunnen het beste samenwerken (Strategie van 15
http://www.mo.be/interview/naomi-klein-we-kunnen-de-verandering-niet-outsourcen-het-een-taak-voor-iedervan-ons
6
samenwerking). De weg naar duurzaam gedrag, zoals thuis geen onnodig licht laten branden of de waterkraan dichtdraaien enzovoorts, kan de beste handeling zijn om de klimaatverandering te voorkomen. Dit kan voor de langere termijn voor de mensheid voor veel geluk zorgen. Vrijheidsbeginsel (Mill) De juiste handeling is de handeling die het meeste genot opbrengt en die niet in strijd is met de menselijke natuur. Volgens het vrijheidsbeginsel is ieder vrij om zijn eigen genot op zijn eigen manier na te streven zolang hij anderen hun genot niet ontneemt. De beste optie is hier dus de strategie van het aankaarten. De oplossing voor klimaatverandering is goed voor het individu en voor de hele wereld. Hiervan heeft iedereen profijt. Beginselenethiek (Kant) Universaliseringsbeginsel Handel alleen volgens die maxime waarvan je tegelijkertijd kunt willen dat ze een algemene wet wordt. In een algemeen verdrag kan bepaald worden dat mondiale burger rechten en plichten heeft om klimaatverandering te voorkomen. Denk aan operationele maatregelen zoals wetgeving rondom afvalscheiding of technologische ontwikkelingen op het gebied van energie opwekken of verpakkingsmateriaal. Zulk verdrag kan tot stand komen door een wereldwijde beweging. Hierbij zijn er de gelijkwaardige parameters voor de gelijkwaardige bescherming van het milieu en een gelijkwaardig niveau van milieubescherming voor iedereen belangrijk. De beste kans heeft de strategie van samenwerking. Wederkerigheidsbeginsel Handel zo dat je de mensheid, zowel in je eigen persoon als in de persoon van ieder ander, tegelijkertijd altijd ook als doel en nooit enkel als middel gebruikt. Om te zorgen dat wereldwijde klimaatverandering er niet komt, is wederkerige actie vereist. Hierbij past de zwartwitstrategie. Deugdenethiek (Aristoteles) Hierbij staat niet de handeling centraal maar de handelende persoon. In deze situatie vind je het antwoord op zulke vragen, zoals welke goede of gewenste eigenschappen (deugden) mensen zouden moeten bezitten of ontwikkelen om klimaatverandering te voorkomen; hoe mensen daartoe kunnen komen. Deze deugden komen op tafel wanneer je de situatie gaat aankaarten op hoger niveau. Het vormen van mensen door opvoeding en onderwijs kan tot een goed burgerschap leiden, zeker op het gebied van duurzaamheid; zo onderschat iedereen bijvoorbeeld zijn eigen bijdrage aan voedselverspilling en geproduceerd afval. 5. Reflectie Het voordeel van de gevolgenethiek is dat hierbij wordt gelet op wat het meest nuttige is voor de totale samenleving. Als men vanuit gevolgenethiek gaat handelen let men nadrukkelijk op de gevolgen van zijn handelen. In tegenstelling tot de beginselethiek zijn doelen bij de gevolgenethiek wel belangrijk. De betrokkenen die mondiaal burgerschap bevorderen, hebben een focus op duurzaamheid. Ze ontwikkelen een strategie en bekijken van te voren wat voor gevolgen deze strategie zal hebben. Duurzaamheid is niet direct zichtbaar omdat duurzaam gedrag altijd op kennis, bewustzijn, verantwoordelijkheid en betrokkenheid is gebaseerd. Klimaatverandering aanpakken is een kans om andere sociale en economische kwesties aan te pakken. Mensen kunnen klimaatverandering gebruiken om samen te komen tot het opbouwen van een groenere samenleving. Het voordeel van deze strategie van samenwerking is dat je met je medemens kan overleggen of het mogelijk is de maatregelen te veranderen. Het nadeel is dat het veel tijd en energie kost. Klimaatverandering kan een radicale verandering van onze economie teweegbrengen: minder verbruik en meer overheidsuitgaven om de infrastructuur te bekostigen die we nodig hebben voor een groene economie. Volgens het vrijheidsbeginsel is men vrij te doen en laten wat men wil, maar men mag anderen geen schade berokkenen. Er zijn bindende afspraken nodig om de CO2-uitstoot te verlagen,
7
energiebesparing op te voeren en meer duurzame energie te produceren. Een nadeel van de gevolgenethiek is dat er minder rekening gehouden wordt met morele belangen. Hierbij is het doel van gedragsverandering belangrijk en kunnen mensen wennen aan een nieuwe manier van leven en veranderen de sociale normen. Er wordt geen rekening gehouden met persoonlijke relaties . Bij beginselenethiek wordt er gekeken of de handelingen op zichzelf goed of slecht zijn, zonder daarbij naar de gevolgen te kijken. Gevoel van verantwoordelijkheid voor medemens en aarde, respect voor de natuur en het milieu en gelijkwaardigheid zijn de voorbeelden van deze beginselen. Om mensen in deze beweging mee te nemen is het belangrijk dat ze bewustzijn van duurzaamheid. Het bewustwordingsproces is wezenlijk. Het proces begint in het gezin doordat mensen gaan nadenken over bijvoorbeeld wat ze eten, hoe ze met afvalstoffen omgaan et cetera. Betrokkenen streven de voor hen belangrijke beginselen na, ongeacht de gevolgen daarvan. De gevolgen zijn vooral onbekend en daarom is het moeilijk mensen ervan te overtuigen. Dat is het nadeel daarvan. Het voordeel van het universaliseringsbeginsel is dat je voor alle handelingsmogelijkheden kunt beargumenteren waarom ieder redelijk denkend mens zou accepteren dat de bijbehorende maxime een algemene wet zou kunnen zijn. Een wereldwijd in te voeren belasting ligt daarom het meest voor de hand. Het voordeel van strategie van samenwerking is dat je weet wat er onder samenwerken wordt verstaan, wanneer dit begint en wanneer het eindigt. Dit kan je beperken in je mate van autonoom handelen en dat is het nadeel daarvan. Het wederkerigheidsbeginsel zegt duidelijk dat je de wederkerige actie niet kunt doen. Een nadeel van deugdenethiek is dat ze minder duidelijk is. Deugden verschillen per persoon en kennen geen duidelijke regels waaraan je je moet houden. Het bewustwordingsproces voor duurzaamheid is bij iedereen anders omdat iedereen een andere achtergrond heeft. Het is daarom noodzakelijk dat mensen zich persoonlijk aangesproken en betrokken voelen. Als we willen dat de temperatuur stopt met stijgen, moeten we de productie van broeikasgassen beperken en er uiteindelijk helemaal mee ophouden. Het voordeel van aankaarten is dat je op hoger niveau kunt overleggen wat er aan de hand is en welke gedrag wenselijk is. Het nadeel daarvan is dat je niet zeker weet of er de waarheid gesproken wordt. Voor duurzaam gedrag kunnen mensen veranderen. Verandering leidt namelijk tot verandering: als iemand in een wijk zijn afval scheidt, gaan zijn buren een tijdje later ook hun afval scheiden. 16
Aan de hand van ‘de ui van Hofstede’ ga ik een reflectie op mijn eigen burgerschapsidentiteit in verband met duurzaamheid geven. In de kern van mijn burgerschapsidentiteit zitten de waarden. Hierbij noemden wij de waarden, zoals gevoel van verantwoordelijkheid voor de medemens en de aarde, respect voor de natuur en het milieu en gelijkwaardigheid. Ik voel me verantwoordelijk voor de medemens en de aarde, heb respect voor de natuur en het milieu en ben voor gelijkwaardigheid. Door deze waarden bepaal ik welk gedrag als goed of slecht, als normaal of abnormaal, als rationeel of irrationeel wordt beschouwd om een goede burger te zijn. De tweede laag van ‘de ui van Hofstede’ wordt rituelen genoemd. Rituelen zijn collectieve activiteiten die als sociaal essentieel worden beschouwd. Voorbeelden van rituelen in verband met duurzaamheid kan ik noemen: respect voor de dieren en de planten, het planten van bomen, schoonheid enzovoorts. Helden zijn de ideaaltypische personen die als gedragsmodel fungeren. Ze worden altijd als ideale burger beschouwd. Door ideeën over helden wordt bepaald wat wenselijk of onwenselijk is. De held als ideale burger weet wat de natuur van ons verwacht. Hij heeft respect voor de aard. Volgens hem is elk individu voor de wereldwijde klimaatverandering en duurzaamheid verantwoordelijk, moet mondiaal burgerschap bevorderen et cetera. De meest oppervlakkige kenmerken van een organisatiecultuur zijn symbolen. De symbolen zijn al onze woorden, gebaren, gedragen om de aarde duurzamer te maken. Ik beperk de CO2-uitstoot door energieverbruik te beperken en gebruik spaarlampen en apparaten met een lager energieverbruik.
16
http://snvt.taalunieversum.org/Taalunieversum/nem/artikel.php?ID=28&print=1
8
Daarnaast bespaar ik op hulpbronnen door versleten apparaten te recyclen, papier en bouwmaterialen te recyclen en wat al niet meer. Bronnenlijst Beheydt, L. (2002). Het cultuurmodel van Geert Hofstede. Opgehaald op 15 maart 2015 van http://snvt.taalunieversum.org/Taalunieversum/nem/artikel.php?ID=28&print=1 Carabain, C.L., Keulemans, S.A.C., Van Gent, M. & Spitz, G. (2012). Mondiaal b urgerschap: Van draagvlak naar actieve participatie. Amsterdam: NCDO. De Walsche, A. (1 december 2014). Naomi Klein: 'Klimaatverandering en de neoliberale turb o'. Opgehaald op 7 maart 2015 van http://www.mo.be/interview/naomi-klein-we-kunnen-de-verandering-niet-outsourcen-het-een-taakvoor-ieder-van-ons Duurzaamheid (n.d.). Opgehaald op 7 maart 2015 van https://www.ensie.nl/redactie-ensie/duurzaamheid Gevolgen van klimaatverandering (n.d.). Opgehaald op 7 maart 2015 van http://www.wageningenur.nl/nl/artikel/Gevolgen-van-klimaatverandering.htm Groeiseizoen deze eeuw een maand langer (6 februari 2011). Opgehaald op 7 maart 2015 van http://www.natuurkalender.nl/nieuwsitems/2011-02_NK10.asp Hoe groot is de dreiging van klimaatverandering? (n.d.). Opgehaald op 7 maart 2015 van http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/start.asp?i=0&j=0&k=0&p=0&itemid=1162 Martens, P. (2007). Duurzame ontwikkeling in een mondialiserende wereld. Tijdschrift voor Humanistiek, 29 (8), 39-48. Meer extreme b uien door opwarming (26 mei 2014). Opgehaald op 7 maart 2015 van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/nieuws/2014/05/26/meer-extreme-buien-dooropwarming.html Opvattingen over b urgerschap (n.d.). Opgehaald op 7 maart 2015 van http://participatiewiki.be/wiki/index.php/Opvattingen_over_burgerschap Toekomstbeelden (n.d.). Opgehaald 7 maart 2015 van http://www.klimaatscenarios.nl/ Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering voor Nederland? (n.d.). Opgehaald op 7 maart 2015 van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/vraag-en-antwoord/wat-is-klimaatverandering-enwat-zijn-de-gevolgen-van-klimaatverandering.html
9