Brochure Kraamzorg de Eilanden

De beste zorg rondom de kraamtijd

1

Bij thuis- en ziekenhuisbevalling Telefoonnummer

Bevallingslijn: 0181 31 00 00 Assistentie thuisbevalling Bel ons wanneer de verloskundige aangeeft dat de aanwezigheid van de kraamverzorgende gewenst is. Zij kan het beste inschatten hoe lang de bevalling nog duurt. Wanneer je belt, sturen wij direct een kraamverzorgende om je te ondersteunen tijdens je bevalling. En zij kan aansluitend met de kraamzorg beginnen.

Ziekenhuisbevalling Bel ons altijd even wanneer de baby is geboren. Mogelijk kunnen we al een tijdstip afspreken dat je de kraamverzorgende bij je thuis mag verwachten. Indien dat nog niet mogelijk is, omdat je nog niet weet wanneer je naar huis mag, spreken we een volgend belmoment af.

2

Gefeliciteerd!

Je bent zwanger, van harte gefeliciteerd! Het krijgen van een kindje is een unieke gebeurtenis. Na 70 jaar ervaring, weten wij dat als geen ander. Je kunt er vanuit gaan dat al onze medewerkers zich zullen inzetten om jou en je gezin een zorgeloze kraamtijd te geven. Waarom?

Omdat wij hart voor kraamzorg hebben!

Om je zo goed mogelijk te helpen bij de voorbereiding op het krijgen van je kindje hebben wij deze brochure opgesteld. Je vindt hierin praktische informatie over de zwangerschap, de bevalling en natuurlijk over de kraamtijd. Praktische zaken zoals de inrichting van de babykamer maar ook informatie over het geven van borstvoeding en wat je precies van ons mag verwachten. Via een kennismakingsgesprek met onze kraamzorgconsulente bespreken wij jouw wensen zodat de kraamzorg zoveel mogelijk is afgestemd op jouw situatie.

Persoonlijk contact staat bij ons hoog in het vaandel. Zo hanteren wij als uitgangspunt dat onze kraamverzorgende tijdens de volledige kraamperiode bij je blijft. Ook de foto’s die opgenomen zijn in deze brochure en op onze website zijn gemaakt van ons personeel en onze cliënten die hieraan belangeloos hun medewerking hebben verleend. Ben je benieuwd naar meer collega’s, neem dan een kijkje op onze website www.kraameiland.nl.

Mocht je nog vragen hebben, neem dan gerust contact met ons op. Je kunt ons tijdens kantooruren bereiken op telefoonnummer 0181 - 39 14 40. Of stuur je vraag per e-mail naar info@kraameiland.nl.

Tot slot wens ik je, ook namens alle collega’s van Kraamzorg de Eilanden, een fijne zwangerschap en een goede kraamtijd toe!

Henriëtte van Wezel Directeur

3

Inhoud Voorwoord Kraamzorg de Eilanden

Praktische zaken regelen

Kwaliteitszorg 6 Levensbeschouwing 6 Kraamzorg 6

Kraamzorg op maat

Partusassistentie (thuisbevalling)

Zwangerschapscursussen Samen zwanger

De vierde, vijfde en zesde maand van je zwangerschap

Beschikbaarheid kraamzorg

Bloeddruk

Garantie van overeengekomen zorg

Dag- en nachtopvang

Baarmoeder

Kraamzorg op feestdagen

Het persoonlijk gesprek

Bandenpijn

Kraamverzorgende in opleiding

Kun je het hartje van je baby horen?

Na de kraamperiode

Ligging van de baby

De taken van de kraamverzorgende

Echoscopie/20 weken echo

Aanvangstijden van de kraamverzorgende

Contact met de baby

De kraamverzorgende

10

Geld pinnen

Het kraambed

Kraamzolder Huisbezoek leidinggevende

Kwaliteit geleverde kraamzorg

Leven voelen Harde buik

Fit blijven

Seks

Arbeidsomstandigheden

De ontwikkeling van je baby

Nog wat tips

Gratis borstvoedingsinformatiebijeenkomsten

Basisbenodigdheden voor:

Praktische zaken regelen

Roken

het verschonen van de baby

Vragen of problemen?

kleding baby

Het zorgplan

de babykamer

het badje van de baby

De eerste drie maanden van je zwangerschap Je lichaam

14

Overige benodigdheden voor de baby

Benodigdheden voor de kraamvrouw

Zwangerschapsverlof

Vitaminepreparaten

Drinken Alcohol, roken, drugs

De controles

15

De verloskundige

Borstvoeding geven onder werktijd?

De laatste drie maanden van je zwangerschap Een mooie bolle buik

Echoscopie

Controles

Urine

Gewichtstoename

Harttonen

Bloeddruk

Klachten

Bloed

Bepalen van de uitgerekende datum van bevalling

22

Kraampakket

Voeding

18

Hormonen

Autogebruik

17

Eten

Sleutelbeheer

17

Je werkgever

Mooi zwanger

Couveusenazorg

4

Leven voelen

26

Praktische zaken regelen

27

Kruiken

Het persoonlijk gesprek

Meconium

Een doe-lijstje maken voor na de bevalling

Plassen/ontlasting

Het lenen van materialen

Pseudo-menstruatie

Thuis of in het ziekenhuis bevallen

Uraatkristallen

Voorbereiding thuisbevalling

Wassen

Benodigdheden bij een ziekenhuisbevalling

Badbenodigdheden

Voeding voor de baby

30

De Tummy Tub

Navelverzorging

De tien vuistregels voor het welslagen

Oogjes

van borstvoeding Borstvoeding

Oortjes

Voordelen moeder

Nageltjes

Borstvoedingorganisaties

Haartjes

Kunstvoeding

Wegen

Fopspeen

Aankleden

De bevalling

Huilen

Geel zien

32

Allergieën

De hielprik

De bevalling

32

Naar buiten

Bevallen via een keizersnede

Naar huis en kraamzorg

Borstvoeding na een keizersnede

33

Veilig slapen

De kraamtijd

34

De baby

35

Jouw verzorging

Thuisbevalling (Partusassistentie) Ziekenhuisbevalling

Kijk naar je baby

Liefde, geborgenheid en veiligheid

Voeding

Vloeien en naweeën

Spieren 36

Striae en pigmentatie

Kraambedhygiëne Vruchtbaarheid

Stuwing

Anticonceptie

Aanleggen

Gevoeligheden

Kolven

Bewaren

Postnatale gymnastiek

De klant is koning

Opwarmen Borstontsteking

50

Enquêteformulier

Spruw

Klachten

Regeldagen

Cliëntenraad

Lactatiekundige

Handige adressen/colofon

Kunstvoeding

48

Plassen

Borstvoeding

Persoonlijke verzorging Controles

Rooming-in

De verzorging van je baby

Veiligheid

Reiningen borstvoedingshulpmiddelen/

51

fles en speen

Het verzorgen van je baby Verschonen Temperaturen

43

Bij thuis- en ziekenhuisbevalling 55

Assistentie thuisbevalling Ziekenhuisbevalling

5

Kraamzorg de Eilanden

Kwaliteitszorg

Levensbeschouwing

Kraamzorg de Eilanden is een ISO/HKZ gecertificeerde kraamzorgorganisatie. Dat zegt je zo misschien niets maar dat is wel jouw kwaliteitsgarantie voor goede zorg.

Het betekent dat onze kraamzorg aan duidelijk vast­gestelde en omschreven kwaliteitseisen voldoet en jaarlijks op uitvoering door een onafhankelijk instituut gecontroleerd wordt. Eén van die kwaliteitseisen is dat de kraam-verzorgende volgens vastgestelde richtlijnen, gedragscode en werkinstructie van onze organisatie en volgens wettelijk opgelegde protocollen werkt. Van deze procedures kan alleen afgeweken worden op instructie van de verloskundige.

De verloskundige is namelijk eindverantwoordelijk voor een goed verloop van de kraamperiode van zowel de kraamvrouw als de baby.

Kraamzorg de Eilanden levert kraamzorg aan een ieder die daar behoefte aan heeft en doet dat vanuit een algemene levensbeschouwing. Dat wil zeggen dat wij iedere religie en levensvisie respecteren.

Onze organisatie is ook in het bezit van het certificaat WHO/UNICEF-Zorg voor Borstvoeding. Dit betekent dat onze medewerkers gespecialiseerd zijn in het begeleiden van borstvoeding conform de ‘Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding’ van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en Unicef.

6

Kraamzorg Iedereen weet hoe belangrijk de eerste dagen voor de nieuwe ouders en de baby zijn. In Nederland is voor die periode een heel bijzondere regeling getroffen: kraamzorg. Uniek in de wereld.

Kraamzorg is allereerst gericht op het bieden van zorg en ondersteuning aan jou, je baby en je gezin. Daarnaast geven wij instructie en voorlichting over de juiste verzorging van je baby. Goede kraamzorg geeft rust waardoor jouw geestelijke en fysieke herstel en het integreren van je baby in jouw gezin worden bevorderd. Jij en je baby staan centraal in jullie eigen leefomgeving. Kortom, onze kraamzorg richt zich op het bieden van een goede start aan jou, je baby en jullie gezin. Daarmee legt kraamzorg een basis voor een gezonde ontwikkeling van je baby, nu en in de toekomst.

Wij staan bekend om de persoonlijke zorg en begeleiding, de professionele aanpak en vakmanschap.

Kraamzorg op maat

opgenomen in het zorgplan. Het zorgplan is als bijlage bij deze brochure toegevoegd. Een herindicatie kan bijvoorbeeld betekenen dat je alsnog meer kraamzorg krijgt dan oorspronkelijk is toegezegd.

De behoefte aan kraamzorg verschilt immers per persoon, gezin en de situatie na de bevalling. Het aantal kraamzorg-uren wordt daarop gebaseerd. Wélke kraamzorg voor jou van toepassing is, wordt zo objectief mogelijk bepaald met het Landelijk Indicatie Protocol Kraamzorg. Dat is de leidraad, waarmee de aard (de inhoud van de zorg) en de omvang (het aantal uren zorg) van de kraamzorg die nodig is, wordt beoordeeld.

Je kunt natuurlijk altijd zelf kraamzorguren bijkopen voor eigen rekening. Geef dit bij het persoonlijk gesprek aan wanneer je hiervan gebruik wilt maken. Vraag altijd bij jouw zorgverzekeraar na waar je precies voor verzekerd bent.

Kraamzorg wordt tegenwoordig op grond van landelijke afspraken (Landelijk Indicatie Protocol) afgestemd op wat jullie als moeder en kind écht nodig hebben in de kraamtijd.

Op drie momenten wordt gekeken welke kraamzorg nodig is. Dat noemen we de indicatiestelling.

De eerste keer is dat bij een zwangerschapsduur van uiterlijk 36 weken. Onze kraamzorgconsulente bespreekt met jou tijdens een persoonlijk gesprek de inhoud van de kraamzorg: wat is nodig voor jou en jouw gezin? Hierop wordt in eerste instantie het aantal te bieden uren kraamzorg gebaseerd.

Als alles bij de bevalling goed verloopt, ontvang je kraamzorg met een basisomvang van 49 uur (zie ook pagina 8).

Maar niet alles is vóór de bevalling bekend. Daarom wordt ook op twee andere momenten gekeken welke zorg geboden moet worden. Dat gebeurt op de dag van de bevalling én op de derde of vierde dag erna. Pas dan is duidelijk wat jij en je baby écht nodig hebben. Jouw verloskundige en kraamverzorgende werken samen aan deze tweede en derde inschatting. Als het nodig is, wordt de geboden zorg aangepast. Dat noemen we een herindicatie. Hiervoor wordt het indicatieformulier LIP ingevuld. Dit formulier is

Partusassistentie (thuisbevalling)

Kraamzorg de Eilanden biedt ook zorg bij een thuisbevalling. Bevallen in je eigen vertrouwde omgeving heeft vaak een positieve werking op het verloop van de bevalling. Je voelt je vrijer en meer op je gemak, waardoor je je beter kunt ontspannen. Ook je partner en eventuele andere gezinsleden voelen zich meer betrokken.

Vóór de bevalling neemt de verloskundige contact met ons op. Onze kraamverzorgende is binnen één uur na de oproep bij jou thuis. Zij zet alles klaar en ondersteunt het gezin gedurende de bevalling. De kraamverzorgende blijft nog minimaal twee uur na de geboorte van de placenta om jou en je baby te verzorgen en te controleren. Zij ruimt de spullen die gebruikt zijn bij de bevalling op. Belangrijk is om te weten dat de uren die de kraamverzorgende voor en tijdens jouw bevalling werkt, niet in mindering worden gebracht op de vooraf afgesproken kraamzorguren. Bovendien vergoedt iedere zorgverzekeraar de verleende zorguren bij een thuisbevalling.

Kies je voor een thuisbevalling, geef dit dan aan bij het persoonlijk gesprek.

7

dan afgesproken was. Zo kunnen we tijdens zo’n piek toch iedereen zorg bieden. De daaropvolgende dagen ontvang je altijd het afgesproken aantal uren zorg en wordt het aantal ‘verloren’ uren weer ingehaald.

Garantie van overeengekomen zorg

Kraamzorg de Eilanden garandeert zorg. Dat betekent dat je te allen tijde kunt rekenen op zorg. Ons uitgangspunt is om één kraamverzorgende per gezin in te plannen voor de volledige duur van de kraamperiode.

Dag- en nachtopvang

Niet alleen overdag maar ook in de avond- en nachturen, kun je bij Kraamzorg de Eilanden op een kraamverzorgende rekenen. Zij controleert jou en je baby en geeft voorlichting over de zorg voor jezelf en jouw kindje tijdens de avond en de nacht. De kraamverzorgende is ongeveer twee uur aanwezig, tenzij de verloskundige anders beslist. De kraamverzorgende die de avond- of nachtopvang verzorgt, wordt meestal alleen voor deze diensten ingepland. Dus het kan zijn dat de volgende dag een andere kraamverzorgende de zorg overneemt.

Couveusenazorg

Het kan gebeuren dat je baby na de geboorte nog een poosje in het ziekenhuis moet blijven. Je mist dan (vooral bij een eerste kind) de adviezen van de kraamverzorgende, die je normaal in de kraamperiode krijgt. Hierdoor kun je minder snel bedreven raken in de verzorging van je baby.

Een aantal zorgverzekeraars stelt hun verzekerden bij thuiskomst van de baby alsnog in de gelegenheid een aantal uren kraamzorg te krijgen. In dit geval staat alles in het teken van het adviseren en assisteren bij de verzorging van de baby. In je polisvoorwaarden staat beschreven waar je recht op hebt. Bij de ene verzekeraar heb je een vast bedrag dat je aan nazorg kunt besteden. Een andere verzekeraar heeft bijvoorbeeld een standaard aantal uren dat je kunt gebruiken. Neem contact op met één van de medewerkers van onze afdeling Planning en hij/zij informeert je graag verder. Je kunt hiervoor tijdens kantooruren ons algemene telefoonnummer gebruiken: 0181- 39 14 40.

Beschikbaarheid kraamzorg

8

Kraamzorg de Eilanden houdt de verhouding tussen beschikbaar personeel en de gevraagde zorg (het aantal inschrijvingen) nauwlettend in de gaten. In onze moderne maatschappij is bijna alles te programmeren, behalve de geboorte van kinderen. Er zullen altijd pieken en dalen zijn.

Natuurlijk houden we hier rekening mee. Toch stellen hevige pieken ons weleens voor een dilemma. In uitzonderingsgevallen moeten we soms een dag ‘gedeelde’ zorg geven.

Dit betekent dat je die dag minder aantal uren zorg krijgt

Kraamzorg op feestdagen

Kraamzorg de Eilanden levert altijd kraamzorg. Ook op zon- en feestdagen.

Het persoonlijk gesprek

Bij een persoonlijk gesprek met een van onze kraamzorgconsulenten komen alle zaken ter voorbereiding op de bevalling en kraamperiode aan de orde.

Gezinssamenstelling, leefomstandigheden, aanwezigheid van huisdieren e.d. worden geïnventariseerd.

Wij vertellen je graag over onze organisatie en de kraamzorg die je kunt verwachten.

De vaststelling van het aantal kraamzorguren vindt plaats op basis van het Landelijk Indicatie Protocol (zie Kraamzorg op maat, pagina 7).

Ook de voordelen van borstvoeding worden besproken. Uiterlijk in de zevende maand van je zwangerschap wordt er contact met je opgenomen om een afspraak te maken. Ben je zwanger van een meerling, dan nemen wij uiterlijk in de zesde maand van je zwangerschap contact op. Als je eerder een kind hebt gekregen, vindt het persoonlijk gesprek in principe telefonisch plaats. Is het je eerste kindje, dan maken we een afspraak voor een gesprek bij je thuis.

Kraamverzorgende in opleiding

Kraamzorg de Eilanden is een erkend leerbedrijf en leidt leerling-(kraam)verzorgenden op. Het is dus mogelijk dat een kraamverzorgende in opleiding jouw kraamperiode verzorgt. De kraamverzorgende in opleiding wordt, afhankelijk van het opleidingsstadium, in meer of mindere mate begeleid door een gediplomeerd kraamverzorgende.

Op deze wijze zorgen wij ervoor dat ook door kraamverzorgenden in opleiding kwaliteitskraamzorg wordt geboden.

Ook het bijwonen van een aantal thuisbevallingen behoort tot het opleidingsprogramma. Het kan daarom voorkomen dat ook een kraamverzorgende in opleiding bij jouw bevalling aanwezig is. Uiteraard vragen wij hiervoor je toestemming tijdens het persoonlijk gesprek.

Na de kraamperiode

Over het algemeen ben je na de kraamperiode weer in staat om voor jezelf en je baby te zorgen. Mochten er nog vragen zijn na beĂŤindiging van de kraamperiode, dan kun je voor advies en eventuele vragen terecht bij Jeugdgezondheidszorg (CJG). Zij maken ook een afspraak met je voor een thuisbezoek of een bezoek aan het consultatiebureau.

9

De Kraamverzorgende De taken van de kraamverzorgende Verzorging en controle van de kraamvrouw

Observeren, signaleren en rapporteren

Verzorging en controle van je baby

Vroegsignalering/Meldcode HG/KM

De kraamverzorgende controleert je temperatuur en pols, mate van vloeien en de baarmoederstand, je perineum en borsten, urine en ontlasting, de benen en je geestelijk en lichamelijk welzijn. Zij verzorgt je perineum en borsten, helpt je bij het douchen en wassen en begeleidt je bij de (borst)voeding.

De kraamverzorgende controleert de temperatuur. Zij ziet de baby elke dag bloot en observeert de kleur, ademhalingsfrequentie, motoriek, het gewicht, de huid, ogen en navel. Ook houdt zij bij hoe vaak de baby een urine- en ontlastingluier heeft en let ze op het gedrag van de baby. De lichamelijke verzorging van je baby bestaat uit wassen en baden, huidverzorging en navelverzorging.

Voorlichting en instructie t.a.v. de kraamvrouw en het gezin

De kraamverzorgende geeft je voorlichting en instructie over onder andere (borst)voeding, alarmsignalen en het herkennen van problemen na de kraamtijd, ontzwangering, mobilisatie, huishouden en dagindeling, belang van rust, integratie van je baby in het gezin, hygiëne en gezonde leefwijze.

De kraamverzorgende signaleert en bespreekt eventuele risicofactoren (vroegsignalering) met je. Daarnaast hebben wij een meldplicht wanneer wij huiselijk geweld of kindermishandeling vermoeden. Mocht onze kraamverzorgende het idee hebben dat er sprake is van huiselijk geweld of kindermishandeling, dan neemt zij altijd contact op met het hoofdkantoor om te beoordelen hoe wij jou en/of jouw gezin het beste kunnen helpen. Er worden geen andere instanties ingeschakeld, zonder dat wij onze vermoedens aan je hebben voorgelegd en besproken, tenzij dit om dringende redenen niet mogelijk is.

Ondersteuning bij of tijdelijk overnemen van basishuishoudelijke taken

De kraamverzorgende houdt jouw kamer en de babykamer schoon, verzorgt de kraamwas en de lunch.

Voorlichting en instructie t.a.v. je baby en integratie van de baby in het gezin

De kraamverzorgende geeft je voorlichting en instructie over onder andere (borst)voeding, huilgedrag en troosten, preventie wiegendood, de risico’s van meeroken en het naar buiten gaan. Ook besteedt zij aandacht aan de integratie van je baby in het gezin door je andere kinderen bij de zorg voor hun zusje of broertje te betrekken.

Wanneer je tijdens het persoonlijk gesprek aangegeven hebt het minimaal aantal kraamzorguren (24 uur) te willen, dan komen de taken m.b.t. waarborgen hygiëne en ondersteuning bij of tijdelijk overnemen van basishuishoudelijke taken te vervallen. Als echter uit de (her)indicatie blijkt dat er meer kraamzorguren noodzakelijk zijn, dan worden bovengenoemde taken uitgebreid met de volgende werkzaamheden.

Waarborgen hygiëne

Verzorging en opvang van huisgenoten

De kraamverzorgende reinigt dagelijks de badkamer en toilet(ten) en verschoont frequent het kraambed en het babybedje. Ook zorgt zij ervoor dat eventuele hulpmiddelen t.a.v. borst- en/of kunstvoeding op hygiënische wijze gereinigd worden.

10

De kraamverzorgende heeft een observerende, signalerende en rapporterende functie naar de verloskundige, huisarts en CJG (consultatiebureau). De kraamverzorgende observeert jou, je baby en je gezin. Zij signaleert eventuele problemen bij jou of je baby. De observaties en signalen worden gerapporteerd in het zorgplan.

De kraamverzorgende verzorgt de andere aanwezige kinderen en vangt deze op.

De dagelijkse controle van pols en temperatuur door de kraamverzorgende.

Ondersteuning bij of tijdelijk overnemen van extra huishoudelijke taken

Geld pinnen

De kraamverzorgende verzorgt de warme maaltijd, houdt de andere kamers schoon, vangt het bezoek op, doet boodschappen en verzorgt de gezinswas.

Onze kraamverzorgende mag geen gebruik maken van jouw bankpas. Zorg liever voor contant geld. De kraamverzor­ gende rekent altijd de boodschappen direct af onder overlegging van de aankoopbon(nen).

Aanvangstijden van de kraamverzorgende

Autogebruik

De kraamverzorgende start, uitgaande van 49 uur kraamzorg, met haar werkzaamheden tussen 08.00 en 09.00 uur.

In de eerste dagen wordt zo’n acht uur kraamzorg verleend.

De resterende kraamzorguren worden gelijkmatig verdeeld over de overige dagen. Hiervoor is gekozen omdat de ervaring geleerd heeft dat tijdens de eerste dagen meer behoefte bestaat aan kraamzorg dan de resterende dagen.

Indien je gekozen hebt voor het minimum aantal kraamzorguren (24 uur) ontvang je gemiddeld drie uur kraamzorg per dag. Eén en ander is afhankelijk van de situatie, bijvoorbeeld wanneer je met je baby een aantal dagen in het ziekenhuis hebt moeten verblijven.

Sleutelbeheer

Wanneer je het praktisch vindt om de kraamverzorgende een huissleutel te geven, neemt zij deze nooit mee naar huis. Het gebruik van de sleutel is alleen toegestaan voor bijvoorbeeld het doen van boodschappen wanneer het aantal toegewezen kraamzorguren dit toelaat (zie De taken van de kraamverzorgende, pagina 10).

Wanneer een kraamverzorgende op jouw uitnodiging gebruik maakt van je auto, gebeurt dit voor eigen rekening en risico.

Arbeidsomstandigheden

De arbeidsomstandigheden zijn bij wet vastgelegd. Dat geldt ook voor de arbeidsomstandigheden van onze kraamverzorgenden. Zo moeten zij kunnen vertrouwen op een veilige werkomgeving en op de veiligheid van de apparatuur waarmee zij werken. Ze mogen bijvoorbeeld niet met ondeugdelijke of kapotte strijkijzers, koffiezetapparaten en stofzuigers werken. Let ook op de veiligheid in je woning.

Zorg dat bijvoorbeeld de trapleuning goed gemonteerd is om ongelukken te voorkomen.

Als werkgever zijn wij verplicht onze kraamverzorgenden te beschermen tegen infectie en alle vormen van geweld, intimidatie en discriminatie. Als organisatie hebben we het recht de kraamzorgverlening stop te zetten wanneer daar aanleiding voor is.

11

In verband met de hygiëne en ter voorkoming van infectie is de kraamverzorgende verplicht om: Een schoon uniform te dragen Goed schoeisel te dragen Handschoenen te dragen bij alle handelingen en werkzaamheden waar bloed en ontlasting bij voorkomt Haar handen te wassen voor en na alle verzorgende handelingen aan kraamvrouw en baby Een schort te dragen tijdens de verzorgende handelingen

Het kraambed

Kwaliteit geleverde kraamzorg

Om de kwaliteit van de geleverde kraamzorg te bewaken en zo mogelijk te verbeteren, kan de kraamzorgconsulente aan je vragen om het ingevulde zorgplan, op onze kosten, aan ons toe te zenden. Het zorgplan wordt op de dag van binnenkomst op diverse onderdelen beoordeeld en dezelfde dag geretourneerd. Vanzelfsprekend worden alle gegevens vertrouwelijk behandeld.

Tijdens de thuisbevalling en de kraamperiode moet het kraambed verhoogd worden tot minimaal 70 cm werkhoogte. Dat is nodig om rugklachten van verloskundige en kraamverzorgende te voorkomen.

De kraamverzorgende assisteert tijdens de bevalling en zal daarna tijdens meerdere dagen bij je thuis niet alleen je bed opmaken en verschonen, maar naast en op het bed ook dagelijks controlehandelingen verrichten. Zij begeleidt je bij borst- of kunstvoeding en doet verzorgende handelingen. Onze kraamverzorgenden mogen op grond van de Arbo-wet geen zorg verlenen aan een bed dat niet verhoogd is. Je kunt je bed, ruim vóór de bevallingsdatum, verhogen d.m.v. bedklossen.

Je kunt de bedklossen drie weken van tevoren ophalen bij een thuiszorgwinkel.

Roken

Kraamzolder

Huisdieren

Je staat er waarschijnlijk niet bij stil maar de keus om de kraamkamer op zolder in te richten, betekent een behoorlijke werkbelasting voor de kraamverzorgende. Het gaat daarbij om het trappenlopen. Trappen naar de tweede verdieping zijn vaak nauwer dan trappen naar de eerste verdieping. Ze zal in dergelijke gevallen zoveel mogelijk proberen dat te beperken door bijvoorbeeld een koffie-tafeltje op de kraamkamer te maken. De visite kan dan zelf de koffie inschenken. Wij geven echter de voorkeur aan een kraamkamer die gelijkvloers of op de eerste etage is ingericht. Wanneer je thuis wilt bevallen, moet je rekening houden met de mogelijkheid dat je toch naar het ziekenhuis moet. Met spoed op een brancard van zolder naar beneden is dan al snel een probleem, onveilig of zelfs onmogelijk.

Huisbezoek leidinggevende

12

bij jou te informeren of alles naar wens gaat.

Een enkele keer kan de leidinggevende ook telefonisch contact met je opnemen om wat gerichte tevredenheidsvragen te stellen.

De kraamverzorgende werkt zelfstandig tijdens de kraamperiode en is verantwoordelijk voor de kwaliteit van zorg.

Het is mogelijk dat tijdens de kraamperiode haar leiding­ gevende haar komt bezoeken. Dat is uit belangstelling voor en als begeleiding van de kraamverzorgende, maar ook om

Roken in de (woon)omgeving van de baby is slecht voor de gezondheid van je baby. Daarom mogen onze kraamverzorgenden binnenshuis niet roken. Ook niet als je zelf binnenshuis rookt of een huisgenoot hebt die dit wel doet.

Volgens de wet heeft iedere werknemer recht op een rookvrije werkruimte. Maar omdat de kraamverzorgende bij jou in huis komt, kunnen wij dit niet afdwingen/verplichten.

Om onze kraamverzorgende toch zoveel mogelijk in een rookvrije ruimte te kunnen laten werken, vragen wij of je daaraan mee wilt werken door niet binnenshuis te (laten) roken tijdens de periode dat de kraamverzorgende bij je aanwezig is. Dit heeft als bijkomend voordeel dat ook je kindje niet aan de schadelijke invloeden van tabak wordt blootgesteld.

Het verzorgen van huisdieren behoort niet tot de taken van de kraamverzorgende. Toch is het belangrijk dat zij weet hoe zij met jullie huisdieren om moet gaan.

Vragen of problemen?

Zijn er tijdens

problemen ov

de zorg (die je

de kraamperio

de vragen of e kwaliteit van

er de geleverd

niet met de kr aamverzorgend e kunt ken), neem da n zo snel mog elijk contact met on s op. Wij kunn en dan in over direct maatreg leg elen nemen om de resterende kraamperiode alsnog naar te vredenheid te verlopen. Tijden laten s kantooruren ku n je be llen naar 0181 - 39 14 40 en buiten kant ooruren (na 17 naar 0181 - 31 .00 uur) 00 00. of wilt bespre

Het zorgplan Het zorgplan is een belangrijk hulpmiddel om de kraamperiode voorspoedig te laten verlopen. Op overzichtelijke wijze worden hierin, per dag, de belangrijkste gegevens van jou en je baby vastgelegd.

De kraamverzorgende noteert in het zorgplan alle zaken die betrekking hebben op de conditie van moeder en kind. Op die manier hebben de verloskundige, huisarts, de kraamzorgorganisatie en straks het CJG (consultatiebureau) altijd een status van moeder en kind. Het zorgplan bevat instructies om een uniforme werkwijze te garanderen. Het zorgplan dient ook als informatiedrager en overdrachtsdocument aan de verloskundige. Ten behoeve van een thuis­bevalling is het overzicht ‘Partusassistentie’ opgenomen. Op dit overzicht worden alle instructies, bijzonderheden en afspraken vermeld.

Elke dag wordt de geleverde zorg met jou geëvalueerd. Afspraken of bijzonderheden die per dag of per onderdeel gemaakt zijn, worden wanneer nodig bijgesteld.

Het zorgdossier

Voorin het zorgplan vind je een uitneembaar zorgdossier. De kraamverzorgende vult dit dossier gedurende de kraamperiode in. Vervolgens wordt het dossier zowel door jou als de kraamverzorgende ondertekend. Dit zorgdossier is van groot belang voor een snelle en correcte afhandeling met je zorgverzekeraar. Tijdens het persoonlijk gesprek vragen wij naar het documentnummer van een geldig identiteitsbewijs en naar het soort identiteitsbewijs (paspoort, ID-kaart, Nederlands rijbewijs of een Nederlands Vreemdelingenpaspoort).

Zorgaanbieders, indicatieorganen en zorgverzekeraars moeten sinds 1 juni 2009 cliënten identificeren aan de hand van een geldig identiteitsbewijs en het BurgerServiceNummer (BSN) gebruiken bij het uitwisselen van gegevens over patiënten en cliënten.

Indicatieformulier LIP

Dit formulier wordt ingevuld indien er sprake is van een herindicatie.

Temperatuurlijst kraamvrouw en baby

Iedere dag wordt jouw temperatuur en die van je baby gemeten. Alle verrichte controles worden op deze overzichten genoteerd.

Checklist observatieaspecten baby

Met deze checklist leer je samen met de kraamverzorgende gericht te kijken naar je kindje. De uitkomsten van deze observaties geven een goed beeld van de gezondheidstoestand van je baby. Per dag vermeldt de kraamverzorgende

bij de dagrapportage eventuele bijzonderheden. De kraamverzorgende neemt dit overzicht graag met je door als je daar behoefte aan hebt.

G.V.O.-checklist (Gezondheid, Voorlichting en Opvoeding)

De kraamverzorgende geeft gedurende de kraamperiode gedoseerd per dag voorlichting m.b.t. gezondheid en opvoeding. Deze informatie heeft betrekking op alle aspecten die te maken hebben met je gezondheid en de gezondheid van je baby.

Het overdrachtsformulier JGZ/CJG

Bij het zorgplan vind je een tweedelig overdrachtsformulier voor het JGZ/CJG (consultatiebureau).

De kraamverzorgende vult dit formulier aan het eind van de kraamperiode in waarna jullie samen het formulier ondertekenen.

De kraamverzorgende belt na jouw toestemming het consultatiebureau voor de overdracht. Zelf zorg je ervoor dat het formulier, indien van toepassing, per post naar het consultatiebureau verstuurd wordt.

Na de kraamperiode blijft het ingevulde zorgplan je persoonlijke eigendom. Het is een soort dagboek waarin allerlei zaken uit die bijzondere periode zijn vastgelegd. Zaken die je anders snel zou vergeten en het bewaren waard zijn.

Kopieën van zorgdossier, temperatuurlijsten, overdrachtsformulier JGZ/CJG en het LIP-formulier blijven bij jou achter, de originele formulieren stuurt de kraamverzorgende naar ons hoofdkantoor.

13

De eerste drie maanden van je zwangerschap

Je lichaam We gaan ervan uit dat je deze brochure in de derde maand van je zwangerschap krijgt. Een zwangerschap duurt negen maanden. Die tijd heb je nodig om je voor te bereiden op de komende bevalling. In die negen maanden verandert er veel in je lichaam. Je hebt waarschijnlijk al gemerkt dat je hele hormoonhuishouding uit balans is. Gevoelige borsten zijn vaak het eerste teken dat je zwanger bent. Misselijkheid, vaker plassen, wat last van verstopping, moeheid, vergeetachtigheid en emotionelere stemmingen zijn algemeen voorkomende verschijnselen. Het aanmaken van het zwangerschapshormoon HCG zorgt ervoor dat je je moe voelt. Dit hormoon is erg belangrijk voor de baby. Maak je niet ongerust. Bespreek dergelijke zaken tijdens de zwangerschapscontroles bij de verloskundige. Niemand heeft identieke bijverschijnselen en in gelijke mate.

Moeders voor moeders zamelt het HCG hormoon in om stellen met vruchtbaarheidsproblemen te helpen. Kijk op www. moedersvoormoeders.nl voor meer informatie.

Voeding

14

Wat extra aandacht voor je eet- en leefpatroon gedurende de gehele zwangerschapsperiode is gewenst. Varieer je voeding om eiwitten, koolhydraten, vetten, vezels en alle vitaminen en mineralen in voldoende mate binnen te krijgen.

Fruit en groenten mag je altijd eten. Neem geen risico en vermijd rauw vlees zoals rosbief, biefstuk, rauwe ham en filet americain. Zachte kaassoorten en kaas van ongepasteuriseerde melk zoals Brie en Camembert, kun je beter vermijden. Gebruik je geen dierlijke producten, eet dan voldoende vleesvervangers zoals noten, zaden, peulvruchten en granen. Het kan zijn dat je via voedingssupplementen vitamine B12 en ijzer moet aanvullen. Lijnen tijdens de zwangerschap wordt afgeraden. Zodra je lichaam minder voedingsstoffen opneemt, zal het de reserves aanspreken waardoor afvalstoffen vrijkomen die schadelijk voor je baby zijn. Als je toch op je gewicht wilt letten, laat dan het snoepen achterwege. Bespreek je eet- en leefpatroon tijdens de zwangerschap altijd met de verloskundige.

Vitaminepreparaten

Vaak krijgen vrouwen in de vierde maand het advies om vitamine D te slikken. Vitamine D benut het calcium uit de voeding. Dit is nodig voor de botten en het gebit van moeder en kind. Neem aanvullende vitaminepreparaten alleen in overleg met je verloskundige of huisarts. Zij controleren periodiek je bloed. Wanneer zij een ijzertekort constateren, schrijven zij de benodigde medicatie voor. IJzerrijke voeding (spinazie en bladgroenten, vlees, volkorenproducten, noten en eidooier bijvoorbeeld), maar ook verse fruitsappen helpen je ijzergehalte op een goed peil te houden.

maand 1•2•3

Je bent inmiddels aangemeld bij een verloskundige en bij Kraamzorg de Eilanden.

Je bent zwanger en gezond. Alles is onder controle!

De laatste jaren wordt aanstaande moeders doorgaans geadviseerd al ruim voor de conceptie te starten met het slikken van foliumzuur, ter voorkoming van ontwikkelingsstoornissen van het zenuwstelsel van de foetus. Wanneer je dit niet gedaan hebt, is het ook nu weer verstandig om het gebruik hiervan eerst met je verloskundige of huisarts te overleggen.

Drinken

Merk je dat je meer dorst hebt, neem dan gerust wat meer te drinken. Kies dan wel voor dranken als water, (kruiden-) thee of vruchtensappen.

Alcohol, roken, drugs

Wees je bewust dat alcohol, roken en gebruik van drugs uit den boze zijn omdat je bloedsomloop gedeeld wordt met je baby.

De controles De verloskundige

Meestal word je door de huisarts, nadat bekend is dat je zwanger bent, doorverwezen naar een verloskundige.

Je kunt je ook rechtstreeks tot een verloskundige richten.

Kies je daarvoor, dan zal je huisarts het waarderen wanneer je hem wel informeert over je zwangerschap. Mocht het om medische redenen beter zijn dat controles bij een gynae-coloog plaatsvinden, dan wordt je altijd doorverwezen.

Vraag wel een verloskundige tijdens je zwangerschap om jou te begeleiden tijdens het kraambed wanneer je na de bevalling binnen tien dagen wordt ontslagen uit het ziekenhuis.

De eerste controle heb je waarschijnlijk al gehad in de tiende tot twaalfde week van de zwangerschap. Tijdens een

controle komen gewichtstoename, bloeddruk en lichamelijk (inwendig) onderzoek aan de orde. Je bloedgroepbepaling is eenmalig.

Echoscopie

Rond de twaalf weken krijg je een echo om de zwangerschapstermijn vast te stellen en er wordt gekeken of er één of meerdere vruchten aanwezig zijn.

Urine

Of urine bij elke controle wordt gecontroleerd, verschilt per verloskundige. Over het algemeen genomen wordt de urine tegenwoordig alleen nog gecontroleerd wanneer de verloskundige hier aanleiding voor ziet.

Gewichtstoename

De gewichtstoename van een zwangere vrouw is gemiddeld circa twaalf kilo. Gemiddeld! De één komt namelijk nauwelijks iets aan en de ander extreem veel. Houd je gewicht wel bij. Overigens zegt gewichtstoename niets over het gewicht van je kind.

Bloeddruk

Jouw bloeddruk meten is een vast gegeven. Tijdens je zwangerschap verandert je bloedsomloop en er circuleert veertig procent meer bloed door je lichaam. Het aanpassen van de bloedvaten daaraan kan, tot halverwege je zwangerschap, leiden tot een lagere bloeddruk. Dat is in het algemeen geen probleem. Dit herstelt zich in de tweede helft.

Hoge bloeddruk kan de kans op complicaties vergroten.

Bloed

Bij de eerste controle wordt bloed afgenomen voor bloedgroepbepaling en tegelijk voor controle op infectie- en geslachtsziekten en het ijzergehalte.

15

16

De kraamverzorgende ondersteunt bij huishoudelijke taken en vangt straks het bezoek op.

Bepalen van de uitgerekende datum van bevalling

Wist je dat je de eerste twee van de veertig weken van je zwangerschap nog helemaal niet zwanger bent? Er is alleen sprake van een eitje in je eierstokken! Toch tellen die weken mee. De eerste dag van je laatste menstruatie is een markant moment en dat maakt het berekenen van de geboortedag makkelijker. Om de geboortedag te bepalen begin je te rekenen vanaf de eerste dag van je laatste menstruatie. Dat is voor de meeste vrouwen een duidelijk moment. Tel daar negen maanden en zeven dagen bij op. Je weet dan waar je rekening mee te houden hebt, maar realiseer je dat slechts vier procent exact op de berekende datum bevalt.

Praktische zaken regelen Je werkgever

Met het regelen van kraamzorg alleen ben je er nog niet.

Wanneer je buitenshuis werkt, is het handig om zo snel mogelijk je werkgever in te lichten en zo mogelijk afspraken te maken over bijvoorbeeld voeden en kolven tijdens het werk. Wanneer je twijfelt of de aard van je activiteiten aanleiding is voor het vragen van ander werk, overleg dan met de bedrijfsarts. Zwaar lichamelijk werk, het werken met gifstoffen of straling zijn voorbeelden waarbij je recht hebt op aangepast werk.

Zwangerschapscursussen

Je verloskundige weet ongetwijfeld adressen in je buurt waar zwangerschapscursussen worden gegeven. Dus wanneer je het leuk vindt om andere aanstaande moeders of ouders te ontmoeten en het je nuttig lijkt om ervaringen met anderen te delen, geef je dan op. Hoe zekerder je je

voelt, des te meer ontspannen leef je toe naar de bevalling.

Met oefeningen houd je je fit en leer je je weeën straks bij de bevalling goed op te vangen. Zwemmen is een gezellige manier om in conditie te blijven. Op bepaalde uren stoken zwembaden het water lekker warm voor maximale ontspanning.

Maar er is meer. Zo is yoga goed voor ontspannings- en ademhalingsoefeningen. Zwangerschapsfitness op een sportschool is uitstekend voor iedereen die al aan fitness deed en soepel wil blijven. Cesartherapie leert je door oefeningen en informatie zien, begrijpen en voelen hoe je lichaam functioneert. Mensendieck concentreert zich op houding en beweging van het veranderende lichaam in de zwangerschap. Er zijn vrouwen die samen met hun partner een cursus haptonomie - de leer van het aanraken - volgen.

Je moet doen wat je goed lijkt. Er zijn miljoenen vrouwen die bevallen zonder ook maar één cursus te hebben gevolgd.

Ben je nog geen 12 weken zwanger? Je kunt je geluk delen.

Kijk op www.moedersvoormoeders.nl.

Samen zwanger Door samen naar de controles van de verloskundige te gaan en door bijvoorbeeld een zwangerschapscursus of borstvoedingsinformatiebijeenkomst te volgen, weet je partner wat de beste manier is om je te ondersteunen tijdens de zwangerschapsperiode en straks tijdens de bevalling. En dat werkt geruststellend voor jullie beiden. Daarnaast bereiden jullie je zo ook samen voor op het ouderschap.

Kortom, je partner is eigenlijk ook een beetje zwanger!

17

De vierde, vijfde en zesde maand van je zwangerschap

Mooi zwanger

eenvoudig op door het wat rustiger aan te doen.

Bloeddruk

Bandenpijn

Leven voelen

Kun je het hartje van je baby horen?

Het kan natuurlijk voorkomen dat in het begin je bloeddruk wat laag is omdat je bloedvaten verwijd zijn en de hoeveelheid bloed daar nog niet helemaal op is aangepast. Je kunt je daardoor soms wat duizelig voelen.

Leven voelen is voor menigeen het grootste plezier. Neem rustig de tijd om je te ontspannen. Met wat lichte druk van je handen op je buik, kun je rond de twintigste week al lichte schopbeweginkjes voelen.

Baarmoeder

Een baarmoeder weegt in deze periode normaal vijftig tot tachtig gram. Aan het eind van de zwangerschap wel een kilo. Na het ontzwangeren blijft de baarmoeder altijd iets groter en daarom lijkt de baarmoeder bij een volgende zwangerschap in het begin wat harder te groeien dan bij een eerste kind.

Harde buik

18

Een groeiende baarmoeder kan, omdat ze uitgerekt wordt, weleens wat kramp geven. Men omschrijft dat als ‘harde buik’. Dat is lastig, maar zolang het geen pijn doet en onregelmatig voorkomt, is er niets aan de hand. Je lost het

Zeurende pijn in de onderbuik kan duiden op ‘bandenpijn’.

Deze banden houden de baarmoeder op haar plek. Het oprekken ervan kan tot pijnklachten leiden onder in de buik.

Normaal kan dit helemaal geen kwaad.

Wanneer je 22 tot 24 weken zwanger bent, kan je partner na een beetje oefening met behulp van een houten stethoscoop het hartje horen. Het is niet eenvoudig voor een leek, maar waar de buik het meest massief aanvoelt (daar zit meestal het ruggetje van de baby) zet je de ‘toeter’ klem tussen je oor en die plek. Maak je niet druk wanneer het je niet lukt, later in de zwangerschap is het een stuk gemakkelijker.

Ligging van de baby

Je baby heeft in deze periode nog alle ruimte. Halverwege je zwangerschap is er evenveel baby als vruchtwater. Het is niet zo belangrijk hoe de baby er bij ligt, want het buitelt nog voortdurend alle kanten op. Maak je geen zorgen wanneer de verloskundige naar jouw idee hard op je buik drukt.

De baby ligt veilig achter buik- en baarmoederwand in het vruchtwater. En water is nu eenmaal niet samen te persen.

Duw je aan de ene kant dan komt er aan de andere kant

maand 4•5•6

De meeste vrouwen voelen zich in de vierde tot en met de zesde maand heerlijk.

Misselijkheid verdwijnt, je voelt je minder moe en je buik zit nog niet in de weg.

ruimte. Je baby zal geen ruimte tekort komen. En als een bepaalde houding niet bevalt, zal hij/zij wel protesteren.

Echoscopie/20 weken echo

De 20-weken echo wordt ook wel structureel echoscopisch onderzoek genoemd. Hoofddoel van de 20-weken echo is onderzoek naar de eventuele aanwezigheid van een open rug of open schedel. Bij deze echo wordt uitgebreid gekeken naar de ontwikkeling van de organen van het kind. Hierbij kunnen ook andere lichamelijke afwijkingen worden gezien.

Verder wordt gekeken of het kind goed groeit en of er voldoende vruchtwater is. De 20-weken echo is geen garantie voor een gezond kind. Op de echo worden niet alle afwijkingen gezien. De echo brengt geen risico met zich mee voor moeder en kind. Als je in verwachting bent van een meerling, wordt elk kind apart onderzocht.

Contact met de baby

In eerste instantie ben jij het zelf die van binnen bewegingen kan voelen. Misschien lijken de eerste tekenen op luchtbellen in je buik of op een hongerig gevoel in je maag, maar op een gegeven moment weet je het zeker: je hebt contact!

We hebben het al eerder gehad over de manieren waarop je contact kunt maken met de baby. Leg je handen op je buik en je zult zien dat je kind er naartoe komt. Met een houten ‘toeter’ kun je luisteren naar het hartje. Praten, muziek of geluidjes maken of zingen kan je kind vanaf zijn vierde maand horen. Probeer erachter te komen waar de baby goed op reageert.

Eten

Je zult zien dat je in deze periode flink aankomt. Wees matig met vet en zoet en eet gevarieerd. Zorg dat je alle benodigde bouwstoffen, vitaminen en mineralen binnen krijgt.

De verloskundige houdt je ijzergehalte goed in de gaten.

Fit blijven

Deed je altijd al aan fitness, ga gerust door tot en met de zevende maand en zolang je je goed voelt. Aerobics is niet zo goed omdat er veel gesprongen wordt en je baarmoederbanden kunnen beschadigen. Wellicht voel je wat voor speciale zwangerschapscursussen die op sportscholen gegeven worden. Waak altijd voor overbelasting en vermijd risicosporten met kans op vallen en blessures. Zwemmen, fietsen en wandelen kan altijd.

Hormonen

De hoeveelheid hormonen is tijdens de zwangerschap vele malen groter dan normaal. Ze zorgen ervoor dat de baby kan groeien, je lichaam wordt voorbereid op de bevalling en je borsten worden in gereedheid gebracht voor borstvoeding. Die hormonen kunnen van invloed zijn op je stemmingen. In combinatie met stress, vermoeidheid en eventuele lichamelijke ongemakken kan dat tot emotionele uitbarstingen leiden. Hoewel de buien heftiger kunnen zijn, is de situatie soms vergelijkbaar met de periode vlak voor of tijdens de menstruatie, wanneer de hormoonspiegel ook varieert.

Niemand reageert gelijk. De één heeft er meer last van dan de ander. Trek het je niet aan, het gaat allemaal vanzelf over.

Seks

De een heeft meer zin in seks, de ander juist minder. Het kan bovendien per periode verschillen. Medisch gezien is er niets op tegen om seks te hebben zolang de vliezen intact zijn. Tegen het eind van de zwangerschap zit je buik misschien wat in de weg, maar daar vind je vast en zeker met je partner wel oplossingen voor die bevredigend zijn voor beiden. Dreigende vroeggeboorte, regelmatig bloedverlies of wanneer de placenta voor de uitgang van de baarmoedermond ligt, kunnen redenen zijn om verder af te zien van seks.

19

De ontwikkeling van je baby

Er zijn veel informatieboeken met prachtige foto’s te koop waarin de groei­ ontwikkeling van embryo naar foetus tot baby in beeld is gebracht. Ook op internet is veel informatie te vinden.

Houd in je achterhoofd dat je verloskundige het beste weet in welke ontwikkelings-­ fase jij en je baby zich bevinden.

20

Nog wat tips Doe vooral wat je zelf het prettigst vindt. Overleg met de verloskundige, de huis- of bedrijfsarts wanneer je werk extreem lichamelijke belasting vraagt. Doe bij werkzaamheden in de tuin handschoenen aan en laat een eventueel aanwezige kattenbak door een ander gezinslid verschonen. Deze maatregelen zijn nodig om te voorkomen dat je besmet raakt met toxoplasmose; een voor volwassen mensen niet zo’n gevaarlijke infectieziekte, maar bij je ongeboren baby kan besmetting leiden tot ernstige afwijkingen. Zorg voor goede hygiÍne bij het klaarmaken van eten. Vermijd rauw of halfgaar vlees en was groente altijd goed.

Gratis informatiebijeenkomst borstvoeding

Wanneer je kiest voor het geven van borstvoeding, maar ook wanneer je daarover twijfelt, kun je je opgeven voor de borstvoedingsinformatiebijeenkomsten van Kraamzorg de Eilanden. Een ontspannen en prettige start met je kindje wordt vergroot door een goede voorbereiding tijdens de zwangerschap. Zowel door jou als je partner.

Tijdens de circa twee uur durende bijeenkomst ontvang je informatie over allerlei aspecten van het geven van borstvoeding.

Al vroeg in de zwangerschap heb ik een borstvoedingsinformatiebijeenkomst bezocht. Het helpt echt als je weet wat je te wachten staat.

Een greep uit de onderwerpen: Waarom borstvoeding Hoe werkt borstvoeding Hoe komt de melkproductie op gang Voeden op verzoek Aanleghoudingen en aandachtspunten Welke signalen krijg je als het voeden niet optimaal gebeurt Welke borstvoedingsondersteuning is mogelijk Kijk voor meer informatie op onze website www.kraameiland.nl. Je kunt je hier ook direct opgeven.

21

In de afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar eventuele oorzaken van wiegendood. Kraamzorg de Eilanden heeft het advies van VeiligheidNL overgenomen en prefereert het gebruik van dekentjes. Warmteregulering en ventilatie bij de baby zijn belangrijke factoren ter voorkoming van wiegendood. Dekentjes zijn in drie textielsoorten te krijgen, namelijk katoen, wol en synthetisch. Het maakt niet uit van welk materiaal het dekentje gemaakt is. Of een dekentje warm genoeg is, hangt onder andere af van de temperatuur van de kamer waarin de baby slaapt. Voor alle dekens geldt: hoe dikker de deken, hoe warmer deze is. Vooral synthetische dekens zijn zeer licht maar zeker niet minder warm. De isolerende werking van synthetische, wollen en katoenen dekens is vrijwel hetzelfde. Dekentjes met katoenen lakentjes helpen de baby beter de warmte te reguleren. Ook het ‘kort opmaken’ van het babybedje is aanbevolen. Kijk op www.veiligheid.nl voor je spullen aanschaft. De kraamverzorgende geeft je deskundig advies over veilig slapen. Verderop in deze brochure vind je meer informatie over het opmaken van het bedje.

Basisbenodigdheden voor de babykamer

Basisbenodigdheden voor het verschonen van de baby

Wieg of ledikant

Matras en molton matrasbeschermer (geen matras-

opstaande randjes

beschermer met volledige plastic onderlaag)

2-3 Hoesjes voor het aankleedkussen

Bedtextiel: lakentjes voor onder en boven, dekentjes

Disposable (wegwerp) luiers of 24 à 36 katoenen

luiers (12 hydrofiel en 12 à 24 piqué luiers)

Indien disposable luiers worden gebruikt, dan

minimaal 12 hydrofiel luiers. Deze zijn voor gebruik

tijdens de bevalling en in de wieg/ ledikant, evenals

voor het afdrogen van de baby.

Bij gebruik van katoenen luiers eventueel een pakje

inlegluiers en strikslips of tape

Aankleedkussen, geplastificeerd en met

Billendoekjes Zinkzalf

Tube vaseline

1 Luieremmer met deksel

Pedaalemmerzakken

Commode Linnenkast

Veilige stopcontacten

Basisbenodigdheden voor het badje van de baby

Badje of Tummy Tub plus badstandaard 12 Hydrofielluiers 6 Hydrofielwashandjes 2 (badstof ) Capes Borsteltje en/of kammetje Kartonnen nagelvijltje voor de eerste zes weken

Basisbenodigdheden kleding baby

6 Rompertjes of overslaghemdjes (maat 50/56)

6 Truitjes of pakjes of een combinatie van beide

(maat 50/56)

Verzorgingsproducten zoals zeepvrije wasgel, badolie, haarlotion en babyshampoo

Sokjes

2 Mutsjes

Jasje

De baby-uitzet kun je vooraf wassen, bij voorkeur zonder wasverzachter in verband met mogelijke irritatie van de babyhuid.

22

Praktische zaken regelen De babykamer

Het inrichten van een plek voor de baby is een leuke bezigheid.

Er is een aantal basisbenodigdheden dat je in elk geval in huis moet hebben. Om je te helpen, geven we een aantal advieslijstjes.

Kijk wat in jouw situatie van toepassing is.

Overige benodigdheden voor de baby

Benodigdheden voor de kraamvrouw

6 Spuugdoekjes

2 Metalen naadloze kruiken met schroefdop en

ter bescherming van je matras (leg deze een aantal

rubber afdekplaatje (let op waterdicht afdekplaatje)

weken vóór de uitgerekende datum op je bed. Zoals je

2 Kruikenzakken

weet, kan de bevalling veel eerder inzetten dan op de

Alleen bij een thuisbevalling: 3 flanellen omslag-

uitgerekende datum. Bijvoorbeeld door het breken van

luiers ten behoeve van de temperatuurregulering

de vliezen.

van de baby

Voldoende bedverschoningen

2 Digitale thermometers (rectaal); 1 voor de baby en

1 Maatkan om te spoelen na gebruik van ondersteek

1 voor de moeder

of toilet

1 Pak wattenbolletjes

Maandverband

1 Flesje à 100 ml alcohol 70%

Maandverbandzakjes of grote boterhamzakjes/kleine

Kinderwagen en toebehoren

pedaalemmerzakken voor het verwijderen van

Box en toebehoren

kraamverband

Autostoeltje

Plastic zeil (of waterdichte molton matrasbeschermer)

Zeeppompje

Babyfoon

Bij borstvoeding

Borstvoedings BH’s

Zoogcompressen

Een weegschaal voor het wegen van je baby heb je niet nodig. Onze kraamverzorgenden zijn standaard

Kraampakket

Kraammatras met plastic onderlaag ter bescherming

van je matras (niet nodig als je poliklinisch bevalt)

1 Navelklem (niet nodig als je poliklinisch bevalt)

5 Celstofmatjes bij een ziekenhuisbevalling

8 Celstofmatjes bij een thuisbevalling

(ter bescherming van je beddengoed)

2 Pakken kraamverband

1 à 2 Pakken medicinale (zigzag) watten à 100 gram

1 Doosje hydrofielgaasjes (5x8,5)

met een zogenaamde unster (weeghaak) uitgerust.

23

Niet vergeten: Noteer hier de vragen die je hebt voor het persoonlijk gesprek met de kraamzorgconsulente.

24

Kraampakket

Een aantal zorgverzekeraars geeft haar verzekerden een gratis kraampakket. Een kraampakket bevat verzorgingsartikelen voor moeder en kind die nodig zijn rondom de bevalling. Raadpleeg hiervoor je polisvoorwaarden. Indien je zorgverzekeraar het kraampakket niet in het verzekeringspakket heeft opgenomen, kun je de artikelen van het kraampakket aanschaffen bij een drogist, apotheek, thuiszorgwinkel of warenhuis.

Zwangerschapsverlof

Je bent verplicht uiterlijk drie maanden voor je bevalling je werkgever te informeren over je zwangerschap. Je kunt een verklaring overleggen van huisarts of verloskundige bij de aanvraag van zwangerschapsverlof. Je hebt recht op zestien weken verlof, ook wanneer je besluit om na de bevalling te stoppen met werken. De een werkt bij een normale zwangerschap door tot zes weken voor de uitgerekende datum, een ander kiest ervoor door te werken tot vier weken voor de verwachte bevalling omdat er dan twaalf weken na de bevalling overblijven. Wil je blijven werken of minder gaan werken in de toekomst, regel dan nu alvast een goede kinderopvang.

Zo kun je afgekolfde borstvoeding bewaren en meenemen.

Overleg met je werkgever over de voorwaarden als je gebruik wilt maken van (onbetaald) ouderschapsverlof.

Borstvoeding geven onder werktijd?

Je mag onder werktijd borstvoeding geven of kolven totdat je kind negen maanden oud is. Je kunt hiervoor maximaal 1/4 van je werktijd gebruiken. De werkgever betaalt het loon door en moet een geschikte, afgesloten ruimte beschikbaar stellen voor het voeden en kolven.

Als dit niet mogelijk is, mag je zelf een plek regelen of kun je naar je baby toegaan. Je kunt met je werkgever ook andere afspraken maken, zoals het aanpassen van je werktijden of gedeeltelijk thuis gaan werken (Bron: Rijksoverheid). Kijk voor meer informatie over borstvoeding geven in het hoofdstuk over Voeding voor de baby, pagina 36 in deze brochure.

25

De laatste drie maanden van je zwangerschap

Een mooie bolle buik Controles

Je voelt je waarschijnlijk behoorlijk zwanger. De controle-frequentie neemt toe naarmate je verder bent in je zwangerschap. Bij een normale zwangerschap is in het begin één keer in de maand voldoende, vervolgens eens in de drie weken, daarna eens in de twee weken en tenslotte ga je wekelijks. Vaste onderdelen van de controle zijn het bloeddruk meten, uitwendig onderzoek en luisteren naar de harttonen van de baby.

Bij uitwendig onderzoek wordt gevoeld hoe hoog de baarmoeder zit, hoe de ligging van de baby is, hoe ver hij/zij is ingedaald, enzovoort. Laat de verloskundige zeggen wat ze doet en voel mee. Het is leuk zelf ook te herkennen hoe de baby erbij ligt.

Leven voelen

In de laatste maanden van je zwangerschap zul je dagelijks leven voelen. Het ene kind is drukker dan het andere.

Het aantal keren dat je de baby voelt, zal niet veranderen maar de intensiteit kan afnemen naarmate de baby minder ruimte krijgt. Twijfel je? Neem dan altijd contact op met je verloskundige.

26

Harttonen

Harttonen vertellen veel over de conditie van de baby.

De verloskundige gebruikt een doptone of een toeter om te luisteren naar het hartje van de baby.

Bij twijfel kan besloten worden een hartfilmpje te maken.

Frequentie en variatie van de harttonen geven in zo’n geval een beter beeld van de conditie. Het blijft natuurlijk een momentopname. Let op de beweeglijkheid van de baby.

Klachten

Maagzuur kan voorkomen wanneer je buik groter wordt.

Drink minder koffie en sinaasappelsap en eet vetarme producten. Melk en melkproducten binden het maagzuur en kunnen zo ook helpen de misselijkheid tegen te gaan. Wat ook wil helpen, is te gaan slapen met een extra kussen.

Je kunt ook last krijgen van dikke voeten en enkels. Leg je benen wat hoger en je zult merken dat het al beter gaat.

Goede doorstroming van je bloed bevorder je ook door in beweging te blijven. Ga je zitten, leg dan lekker je voeten op een verhoging.

Vermijd knellende kousen of kleding en loop op goed steunende schoenen met lage hakken. Hoe holler je rug, hoe zwaarder je buik naar voren hangt. Vermijd dit dus, want het leidt nogal eens tot rugklachten. Zak door je knieën voor

maand 7•8•9

Je zult nu dagelijks leven voelen. Het aantal keren dat je de baby voelt, zal niet veranderen maar de intensiteit kan afnemen naarmate de baby minder ruimte krijgt.

je iets optilt. Je bekken verandert als voorbereiding op de bevalling. Daar merk je meestal wel iets van. Soms geeft dat pijnklachten.

persoonlijk gesprek even doorneemt. Dan weet je wat er wordt besproken tijdens het gesprek.

Bespreek je klachten met de verloskundige. Wellicht stuurt zij je door naar een fysiotherapeut voor wat (aanvullende) houdingsadviezen.

Na de bevalling heb je even wat andere dingen aan je hoofd en daarom is het goed vooraf een lijstje te maken van zaken die dan geregeld moeten worden. Zoals het laten drukken en verzenden van geboortekaartjes en het doen van aangifte van de geboorte op het gemeentehuis. Vergeet ook niet je zorgverzekeraar op de hoogte te stellen van de geboorte van je kind.

Praktische zaken regelen Het persoonlijk gesprek

Zoals in het eerste hoofdstuk gemeld, vindt uiterlijk in de zevende maand het persoonlijk gesprek plaats. Eén van onze kraamzorgconsulentes neemt contact met je op voor het maken van een afspraak. Het hoofdstuk over Kraamzorg De Eilanden (zie pagina 6) dient als leidraad voor dit gesprek.

Het is daarom belangrijk dat je dit hoofdstuk voor het

Een doe-lijstje maken voor na de bevalling

Het lenen van materialen

Voor het lenen van bijvoorbeeld een ondersteek, een bedzeil of bedklossen kun je terecht bij een zorgmiddelenuitleenpunt. Raadpleeg je gemeentegids of de telefoongids voor adressen en telefoonnummers.

27

Thuis of in het ziekenhuis bevallen Waar je ook voor kiest, zorg ervoor dat je voorbereid bent. Als je in het ziekenhuis bevalt, moet je ruim op tijd je koffer klaar hebben staan. Als je thuis bevalt, zorg dan dat alle benodigdheden klaar staan (ook een koffertje voor als je onverwacht toch naar het ziekenhuis moet).

De keus of je thuis of in het ziekenhuis wilt bevallen, is van persoonlijke aard en moet medisch verantwoord zijn. Bespreek dit met je verloskundige. Het voordeel van een ziekenhuisbevalling is dat medische professionele hulp direct beschikbaar is, voor het geval dat nodig is natuurlijk.

Bevallen in je eigen vertrouwde omgeving heeft vaak een positieve werking op het verloop van de bevalling. Je voelt je vrijer en meer op je gemak, waardoor je je beter kunt ontspannen.

Onze kraamverzorgenden kunnen ondersteuning bieden, ruim voordat de baby wordt geboren. De term die hiervoor gebruikt wordt, is vroegtijdige partus (bevalling) assistentie

28

(zie ook Partusassistentie, pagina 7).

Onze kraamverzorgende helpt je dan bij de bevalling. Ze helpt je bijvoorbeeld met jouw ademhaling of zorgt voor steun in je rug. Deze uren worden overigens buiten de reguliere kraamzorguren gedeclareerd bij de zorgverzekeraar. Wanneer je wilt dat onze kraamverzorgende er ruim voor de bevalling is, overleg dit dan altijd met je verloskundige.

Soms heb je niet de vrije keus. In geval van ‘medische indicatie’ moet je naar het ziekenhuis.

Wanneer je de voorkeur geeft aan thuis bevallen, is dat mogelijk indien de bevalling zich na de 36e week aandient en ook je thuissituatie daarvoor geschikt is.

Voorbereiding thuisbevalling

Een verhoogd bed (minimaal 70 cm); je bed moet uiterlijk drie weken voor de uitgerekende datum op deze hoogte staan.

Een ondersteek (eventueel tegelijk met de klossen op te halen bij de thuiszorgwinkel)

2 Kussenslopen om de ondersteek hygiĂŤnisch weg te zetten

2 Emmers/vuilniszak

Teiltje/emmer (om als waskom te gebruiken)

Goede verlichting in de slaapkamer 75/100 Watt (en noodverlichting, bijvoorbeeld een zaklamp)

Verwarming (temperatuur 22/23ÂşC) in de kraam- en babykamer

Een plek om alle spulletjes voor de bevalling op te zetten; dit kan een nachtkastje, toilettafel of strijkplank zijn.

Benodigdheden bij een ziekenhuisbevalling

Als je poliklinisch gaat bevallen, moet je vanaf 36 weken een tas of koffer klaarzetten met daarin het volgende:

Voor jezelf nodig: Ochtendjas Nachtgoed Ondergoed Warme sokken Slippers/pantoffels Schone kleding voor als je naar huis gaat Toilet- en make-upartikelen

Voor de baby: 1 Stel kleertjes Warme cape Jasje en mutsje Autostoeltje en deken voor het vervoer van de baby

En verder...

Ziekenhuis- en verzekeringspassen

Zwangerschapskaart

En eventueel...

Boek en/of tijdschrift(en)

Fototoestel/filmcamera

iPod of cd voor tijdens de bevalling

Pen en papier

Adresboekje Telefoon

En iets om de geboorte te vieren zoals (alcoholvrije)

champagne!

Kleed de baby warm aan als je het ziekenhuis verlaat. Doe babysokjes om zijn voetjes en handjes. Laat een familielid of kennis alvast twee warme kruiken in het babybedje leggen. Het bedje is dan voorverwarmd als je thuiskomt.

29

De tien vuistregels voor het welslagen van borstvoeding Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen te

in stand kunnen houden, zelfs als de baby van

zorgen voor het volgende.

de moeder gescheiden moet worden.

1

Ze hebben een borstvoedingsbeleid op papier,

6

Pasgeborenen krijgen geen andere voeding

dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle

dan borstvoeding, noch extra vocht, tenzij op

betrokken medewerkers.

medische indicatie.

2

Alle betrokken medewerkers leren de vaardig-

7

Moeder en kind mogen dag en nacht bij elkaar

heden aan, die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren

op een kamer blijven.

van dat beleid.

8

Borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd.

3

Alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over

9

Aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen,

de voordelen en de praktijk van borstvoeding

wordt geen speen of fopspeen gegeven.

geven.

10 De instellingen onderhouden contacten met

. 4

Moeders worden binnen een uur na de geboorte

andere instellingen en disciplines over de

van hun kind geholpen met borstvoeding geven.

begeleiding van borstvoeding en ze verwijzen

5

Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe ze hun baby

de ouders naar de borstvoedingorganisaties.

moeten aanleggen en hoe zij de melkproductie

Bron: WHO/Unicef

Voeding voor de baby Borstvoeding

Borstvoeding is de beste babyvoeding die er is. Het bevat alle noodzakelijke voedings- en afweerstoffen die de baby nodig heeft en het blijft daarna nog lange tijd een belangrijke voedingsbron naast het vaste voedsel dat aan de baby gegeven wordt.

Onze organisatie is in het bezit van het certificaat WHO/UNICEF -Zorg voor Borstvoeding. Dit betekent dat onze medewerkers gespecialiseerd zijn in het begeleiden van borstvoeding conform de ‘Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding’ van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en Unicef.

30

Borstvoeding biedt alles wat je baby nodig heeft; lichamelijke aandacht en altijd perfecte voeding op de juiste temperatuur. Moedermelk bevat alle voedingsstoffen en afweerstoffen, die de baby beschermen tegen ziekten en infecties. Het vermindert de kans op maag-, darm- en luchtweginfecties, regelmatig terugkerende oorontstekingen en allergieĂŤn.

Met moedermelk groeit de baby op de meest natuurlijke manier en heeft het minder kans op overgewicht op latere leeftijd. Borstvoeding geven is ook een emotionele manier van verbondenheid tussen moeder en kind.

Voordelen moeder

Er zijn gunstige effecten aangetoond op de gezondheid van de moeder die haar kinderen geruime tijd borstvoeding geeft. Onder andere: minder kans op kanker aan de eierstokken; minder kans op borstkanker; minder kans op osteoporose dan een vrouw met een gelijk aantal kinderen die geen borstvoeding heeft gegeven. Geef je de borst, dan trekt de baarmoeder zich sneller samen en ben je vaak ook weer sneller op je oude gewicht.

Voor borstvoeding heb je in principe alle gereedschap in huis. Een voedingsbeha, zoogkompressen en blouses met knopen zijn gemakkelijk. De kraamverzorgende geeft je advies en begeleidt je in de eerste dagen.

Het is niet nodig om vooraf een kolf te kopen. De kraamverzorgende/lactatiekundige kan je in de kraamperiode informeren over welke kolf in jouw situatie het meest geschikt is. Ook is er de mogelijkheid om een elektrische borstkolf te huren of te kopen bij de lactatiekundigen van Kraamzorg de Eilanden wanneer dit nodig mocht zijn om de borstvoeding een zo groot mogelijke kans van slagen te geven. De kraamverzorgende kan je hier meer informatie over geven of kijk op onze website: www.kraameiland.nl.

Borstvoedingorganisaties

In Nederland zijn sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw twee borstvoedingorganisaties actief: LLL (Stiching La Leche League Nederland) en VBN (Vereniging Borstvoeding Natuurlijk).

De vrijwilligsters die voor deze organisaties werken, zijn moeders met een ruime borstvoedingservaring, die een uitgebreide scholing hebben gevolgd en op vrijwel alle borstvoedingsvragen antwoord kunnen geven. Beide organisaties werken volgens het ’moeder-tot-moedercontact-principe’.

Behalve veel geschreven informatie, bieden beide organisaties informatiebijeenkomsten en organiseren ze bijeenkomsten voor voedende moeders. Tijdens een borstvoedingscursus komen alle zaken rondom de borstvoeding uitgebreid aan de orde. Er wordt voorlichting gegeven en eventuele vragen worden beantwoord. Door de borstvoedingsperiode goed geïnformeerd te beginnen, zijn bepaalde problemen te voorkomen.

Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Postbus 119, 3960 BC Wijk bij Duurstede.

Tel: 0343 - 57 66 26 www.borstvoedingnatuurlijk.nl Borstvoedingorganisatie LLL Stichting La Leche League Nederland Postbus 212, 4300 AE Zierikzee.

Tel.: 0111 - 41 31 89 www.lalecheleague.nl.

Kunstvoeding

Als je, om wat voor reden dan ook, niet kiest voor borstvoeding dan is kunstvoeding het alternatief.

Kies je voor kunstvoeding, zorg dan dat je de volgende spullen in huis hebt: 2 Flessen (flessen met een verdeling vanaf 20 cc) 2 Spenen 1 Flessenrager Doosje om spenen afgesloten in de koelkast te bewaren Het soort zuigelingenvoeding die je verloskundige adviseert; zij bepaalt het voedingsbeleid Volg overigens altijd de bereidingsinstructies van de fabrikant die op de verpakking vermeld staan.

Of je nu voor borst- of kunstvoeding kiest, de kraamverzorgende zal je deskundig adviseren en begeleiden.

Fopspeen

Wij adviseren terughoudendheid met betrekking tot het gebruik van een fopspeen in combinatie met borstvoeding. Bij gebruik loop je namelijk het risico voedings-signalen van je baby te missen. Daarnaast treedt door het overmatig zuigen aan een fopspeen energieverlies of vermoeidheid bij je baby op.

31

De bevalling

Bij thuis- en ziekenhuisbevalling

Telefoonnummer bevallingslijn: 0181 31 00 00

Assistentie thuisbevalling

Bel ons wanneer de verloskundige aangeeft dat de aan-wezigheid van de kraamverzorgende gewenst is. Zij kan het beste inschatten hoe lang de bevalling nog duurt. Wanneer je belt, sturen wij direct een kraamverzorgende om je te ondersteunen tijdens je bevalling. En zij kan aansluitend met de kraamzorg beginnen.

Ziekenhuisbevalling

Bel ons altijd even wanneer de baby is geboren. Mogelijk kunnen we al een tijdstip afspreken dat je de kraamverzorgende bij je thuis mag verwachten. Indien dat nog niet mogelijk is, omdat je nog niet weet wanneer je naar huis mag, spreken we een volgend belmoment af.

Wanneer je thuis komt uit het ziekenhuis, kun je bij Kraamzorg de Eilanden op een kraamverzorgende rekenen.

Wij staan dag en nacht voor je klaar. De kraamverzorgende controleert jou en je baby en geeft voorlichting over de zorg voor jezelf en jouw kindje tijdens de avond en de nacht.

De kraamverzorgende is ongeveer twee uur aanwezig tenzij

32

de verloskundige anders beslist. De kraamverzorgende die de avondopvang verzorgt, wordt meestal alleen voor deze diensten ingepland. De volgende dag kan een andere kraam-verzorgende de zorg overnemen.

In sommige ziekenhuizen mag een kraamverzorgende assisteren bij de bevalling (Partusassistentie). Vraag ernaar in het betreffende ziekenhuis.

De bevalling De bevalling kan op verschillende manieren beginnen.

Verlies van de slijmprop die de baarmoederhals heeft afgesloten, kan het eerste teken zijn. Tussen dat moment en de bevalling kan echter een paar dagen zitten.

De bevalling komt pas echt op gang als je vliezen breken of weeĂŤn zich aankondigen.

De verloskundige zal met je bespreken wanneer je contact met haar moet opnemen.

De bevalling komt pas echt op gang als je vliezen breken of weeën zich aankondigen.

De verloskundige zal met je bespreken wanneer je contact met haar kan opnemen.

Indalingsweeën voelen aan als krampen die steeds iets langer aanhouden en regelmatig terugkomen. Ontsluitingsweeën zorgen voor de ontsluiting. Ze kunnen meteen al een minuut aanhouden en komen in eerste instantie eens in het half uur of elk kwartier en daarna steeds sneller op elkaar, elke drie tot vijf minuten en voelen steeds pijnlijker aan.

Wanneer gemeld wordt dat de ontsluiting (bijna) volledig is, noemen we deze weeën ‘persweeën’. Deze lijken minder snel achter elkaar te komen. Probeer tussendoor op adem te komen en je zoveel mogelijk te ontspannen.

Door het samentrekken van de baarmoeder en het persen, wordt de baby langzaam in het bekken geduwd. Zodra het hoofdje ‘staat’, zal het bij een volgende perswee door de vagina naar buiten komen. De verloskundige pakt dan het hoofdje en helpt schouders en de rest van de baby naar buiten. Zij controleert de ademhaling en luchtwegen en legt de baby op je buik. Daarna wordt er naar zijn/haar conditie gekeken. Hartactie, kleur, ademhaling, spiertonus en reflexen worden gecontroleerd. Na het afklemmen van de navelstreng wordt deze (door je partner of doe je het zelf?) doorgeknipt. Daarna moet de placenta nog ‘geboren’ worden. Met één enkele wee is dat meestal gepiept en kunnen de placenta en vruchtvliezen gecontroleerd worden.

Bevallen via een keizersnede Een keizersnede wordt alleen gedaan op medische indicatie.

Dat wil zeggen dat deze alleen wordt uitgevoerd wanneer een bevalling via de vagina niet mogelijk is of wanneer de risico’s voor jou en je baby te groot zijn. Omdat een keizersnede een operatie is waarbij zich complicaties kunnen voordoen, wordt deze alleen uitgevoerd wanneer hier een medische reden voor is.

Bij een keizersnede (sectio caesarea) wordt de baby via de buikwand geboren. Daarna maakt de gynaecoloog de baarmoeder en de verschillende lagen van de buikwand met hechtingen dicht.

Naar huis en kraamzorg

Na een keizersnede mag je meestal tussen de derde en de zevende dag weer naar huis. Op welke dag je naar huis mag, hangt af van de gezondheid van jou en je kindje. Hoe eerder je naar huis mag, hoe meer dagen kraamzorg je thuis ontvangt. Bel ons zodra je weet wanneer je naar huis mag!

Dan spreken wij een tijdstip af waarop je onze kraamverzorgende bij jou thuis mag verwachten.

33

Vertrouw op je moederinstinct, je intuĂŻtie, praat met anderen over je eventuele twijfels en geef je kind alle aandacht.

De taken van de kraamverzorgende verschillen niet bij een thuisbevalling of bij een bevalling in het ziekenhuis. Kijk op pagina 10 voor een overzicht van de taken van onze kraamverzorgenden. In het persoonlijk gesprek die plaatsvindt tussen jou en een van onze kraamzorgconsulenten worden deze taken doorgesproken en aanvullende wensen die jij nog hebt.

Borstvoeding na een keizersnede

Ook na een keizersnede kun je gewoon starten met het geven van borstvoeding. Heb je extra ondersteuning nodig rondom de borstvoeding of vragen rondom borstvoeding en een keizersnede? Bel een lactatiekundige, consulten worden in de meeste gevallen vergoedt door de zorgverzekeraar. Sla je polisvoorwaarden hier op na.

De kraamtijd De eerste tien dagen na de bevalling wordt de kraamtijd genoemd. Een drukke en leuke tijd waarin je aan de nieuwe gezinssamenstelling zal moeten wennen; de baby leren kennen, voeden, verzorgen en verschonen. Waar ga je voor, wat kun je aan? Je kunt je na de bevalling wel eens wat onzeker voelen door het verantwoordelijkheidsbesef.

Je begint aan een mooi en spannend, maar ook onbekend avontuur. Vertrouw op je moederinstinct, je intuĂŻtie, praat met anderen over je eventuele twijfels en geef je kind alle aandacht.

34

Wanneer je vermoeid bent, kun je veel minder hebben.

Het is dan ook belangrijk om wat tijd voor jezelf te nemen.

Lekker een warme douche of even tussendoor op de bank liggen: gun jezelf de tijd. Je gaat je er prettiger bij voelen.

Er zijn ook vrouwen die weinig last hebben van de kwaaltjes die bij ontzwangeren kunnen horen.

De baby In de baarmoeder krijgt je baby alles wat hij/zij nodig heeft via de navelstreng. Vanaf het moment dat je baby geboren wordt, moet hij/zij zelf gaan drinken en produceert hij/zij urine en ontlasting.

Onze kraamverzorgende zal alle startende functies van je baby controleren. Zij houdt de lichaamstemperatuur goed in de gaten omdat de baby die meestal nog niet goed zelf kan regelen.

Het reukvermogen van de baby is overigens sterk ontwikkeld. Veel baby’s bewegen volop, maar niet doelgericht. Ze hebben nog geen controle over hun bewegingen.

Liefde, geborgenheid en veiligheid

Je baby heeft behoefte aan liefde, geborgenheid en veiligheid. Als je baby in bed blijft huilen, kun je hem beter even oppakken en troosten.

Baby’s kunnen het eerste half jaar niet verwend worden.

Troost en knuffel je baby zoveel je wilt.

Kijk naar je baby

Als de baby het vlak na de geboorte benauwd heeft, kan dit komen doordat er slijm in het mondje zit. Door met een gaasje om je vinger door het mondje te gaan, kun je het slijm verwijderen. Een baby kan tot 48 uur na de geboorte misselijk zijn door het ingeslikte vruchtwater.

Bovenop het hoofdje van iedere pasgeborene zitten twee zachtere plekken: de fontanellen. Dit zijn ruimtes tussen de schedelbeenderen. Dankzij die fontanellen kon het baby-hoofdje wat makkelijker door het nauwe geboortekanaal. Na verloop van tijd sluiten de fontanellen vanzelf.

Ook als je baby goed drinkt, is het heel normaal dat hij/zij de eerste paar dagen gewicht verliest. Om dit verloop goed in de gaten te houden, zal de kraamverzorgende je baby iedere dag wegen. Alleen erg lichte of juist erg zware baby’s worden in overleg met de verloskundige extra gecontroleerd.

Rooming-in We raden je aan om

de eerste zes maa nden je t zoveel mogelijk bij je in dezelfde ruimte te houd en. Rooming-in no emen we dat.

Het geeft je de be ste mogelijkheid om je baby te leren kennen en go ed in te spelen op zijn gedrag.

Je herkent snel vo edingssignalen zo als zuigbeweging en bewegen van de handjes. Da arnaast is het goed voor de hech ting en veiligheid in relatie tot preventie van wieg endood. baby dag en nach

Pasgeborenen hebben een onregelmatige ademhaling en kunnen geluiden maken bij het in- en uitademen. Dit is heel normaal. In het neusje zitten nog geen neushaartjes en zo kan het gebeuren dat een baby soms spontaan moet niezen.

35

De verzorging van je baby

Voeding Borstvoeding

Na de geboorte zijn de meeste baby’s erg alert. In alle rust genieten van huid-op-huid contact bevordert het kennismakingsproces. Bij het aanleggen binnen een uur na de geboorte maak je als het ware gebruik van deze rust en alertheid. De kraamverzorgende is geschoold op het gebied van borstvoeding. Zij zal je hierover informeren en waar nodig hulp bieden. Vaak en lang genoeg aanleggen is in het belang van het op gang komen van de borstvoeding. Vraag en aanbod spelen een belangrijke rol. Bovendien kun je er zo zeker van zijn dat je baby voldoende colostrum drinkt.

Colostrum is de melk die gemaakt wordt in de eerste dagen van de borstvoedingsperiode: het bevat veel afweerstoffen en heeft een licht laxerende werking, waardoor je baby de plakkerige, zwarte ontlasting (meconium) gemakkelijk kwijtraakt. Na een paar dagen borstvoeding is de ontlasting dunner en geel van kleur.

36

Je leert van de kraamverzorgende hoe je je borsten en tepels kunt verzorgen. Let op de hygiĂŤne.

Het is aan te raden gezond en gevarieerd te eten. Borstvoeding geven maakt vaak dorstig. Drink dus voldoende, circa twee liter per dag, waarvan niet meer dan een halve liter aan melkproducten.

Het geven van borstvoeding vergt in het begin de nodige tijd en oefening; gun jezelf en je baby die tijd! Regelmatig rusten en goed ontspannen is ook goed voor de borstvoeding. Belangrijk is dat je je baby vaak en goed aanlegt.

In principe mag een baby die goed drinkt, zelf bepalen hoe vaak en hoe lang. Dit noem je voeden op verzoek ( 8-12 voedingen per 24 uur is normaal, minimaal 8 voedingen per 24 uur is noodzakelijk). Als het voeden pijnlijk is, haal dan je baby van de borst en leg opnieuw aan. In het begin is het zinvol je baby per voeding aan twee borsten te voeden, zodat beide borsten optimaal gestimuleerd worden.

Als de borstvoeding goed op gang is gekomen, kan het zijn dat je baby na de eerste borst verzadigd is en aan de tweede borst niet of nauwelijks drinkt. Bij de volgende voeding kun je aan de kant beginnen waar je gestopt bent.

Door je baby bij je op de kamer te laten slapen en overdag in jouw buurt te laten zijn (rooming-in), merk je snel wanneer hij/zij behoefte heeft aan voeding of gewoonweg lichaamscontact. Zo leer je je kind dus snel kennen en bovendien komt de borstvoeding goed op gang. Voedingssignalen kunnen zijn: zuigbewegingen, bewegen van de handjes, langzaam wakker worden. Het aanleggen van een rustige baby lukt beter dan het aanleggen van een baby die al enige tijd gehuild heeft. Een baby die borstvoeding krijgt, hoeft niet bijgevoed te worden. Daarom wordt dit alleen op voorschrift van de verloskundige of arts gedaan als hier een

Onze kraamverzorgende weet alles over borstvoeding en babyverzorging. Ze maakt je ook wegwijs wanneer je nog geen ervaring hebt met het baden van je baby.

medische indicatie voor is. Voor en na de voeding wegen heeft geen zin, omdat zowel de samenstelling als de hoeveelheid van de moedermelk steeds kan veranderen. Het is zinvoller om op de urine en ontlasting van je baby te letten; bij zes natte luiers per dag, kun je ervan op aan dat je baby voldoende vocht binnen krijgt. Een borstgevoede baby heeft in de eerste vier weken vrijwel dagelijks ontlasting. Dit patroon kan na die periode veranderen; de ontlasting kan dan soms een week wegblijven. Bij volledige borstvoeding krijgen de baby’s vitamine K (voor de bloedstolling) toegediend wat bij de apotheek of drogist verkrijgbaar is. Zoals eerder aangegeven, begeleidt de kraamverzorgende je volgens het borstvoedingsprotocol en informeert je hier verder over.

Wij adviseren terughoudendheid met betrekking tot het gebruik van een fopspeen in combinatie met borstvoeding, want dit kan nadelige gevolgen hebben. Zo kan je baby bijvoorbeeld in de war raken van het zuigen aan een (fop) speen en daardoor minder goed aan de borst drinken. De kraamverzorgende zal je ook hierover meer informatie geven.

Stuwing

Stuwing kan optreden vanaf de derde tot aan de zevende dag na de bevalling en wordt veroorzaakt door een bloeden lymfetoevoer naar de borsten. Door je baby vaak en lang genoeg aan te leggen, verloopt dit hele proces zonder allerlei nare bijkomstigheden, zoals pijn en aanlegproblemen i.v.m de gespannen borst. Mocht je toch last hebben van deze stuwingsverschijnselen, dan kunnen warmte (warm compres of de douche), borstmassage en natuurlijk het regelmatig aanleggen van je baby je door deze tijd heen helpen. Als je het prettig vindt om een beha te dragen, let er dan wel op dat deze niet knelt.

Aanleggen

Leg je baby altijd zorgvuldig aan. Let op je houding en zorg ervoor dat je zelf voldoende steun hebt met behulp van een kussen bijvoorbeeld. Je baby ligt met de buik tegen jouw buik aan, het neusje recht tegenover de tepel. Het is belangrijk dat hij/zij het hoofd vrij kan bewegen. Op het moment dat het mondje ver geopend is, trek je je baby dichter tegen je aan (let op: baby naar de borst, niet andersom). Zodoende heeft de baby niet alleen de tepel maar ook een gedeelte van de tepelhof in de mond en kan hij/zij gaan drinken en is het slikken goed hoorbaar. Zodra je pijn krijgt of je baby niet correct drinkt, beëindig je de voeding door met je pink in de mondhoek van de baby het vacuüm te verbreken en opnieuw te beginnen. ‘Dapper’ doorgaan heeft geen zin!

De kraamverzorgende informeert je over de verschillende voedingshoudingen en helpt je hierbij. Door verkeerd of onzorgvuldig aanleggen van de baby aan de borst, kunnen er kleine wondjes aan de tepel ontstaan. Dat is nogal pijnlijk, verhoogt de kans op borstontsteking en kan je enthousiasme voor het voeden temperen. Zorg altijd voor een goede hygiëne: was je handen regelmatig. Gebruik voor het wassen van je borsten alleen water en schuur niet tijdens het afdrogen. Laat na de voeding een druppel moedermelk op de tepels indrogen voor een natuurlijke bescherming tegen bacteriën. Wellicht adviseert de verloskundige een vette zalf op de goed gedroogde tepels te smeren en/of een tepelbeschermer in de beha te dragen. Vervang na elke voeding de zoogkompressen.

Mocht je ondanks alles toch last krijgen, start dan met de minst pijnlijke borst en als de melk goed stroomt, kun je wisselen. Als de pijn overheerst, overleg dan met de verloskundige of met een van onze lactatiekundigen. Kolven kan een alternatief zijn.

37

Kolven

Afkolven van borstvoeding is heel goed mogelijk en kan verschillende redenen hebben (scheiding moeder en kind, ondersteunen van de melkproductie, werk buitenshuis etc.). Als (bij-)voeding wordt natuurlijk bij voorkeur gebruik gemaakt van moedermelk. Kolven kun je zowel met je eigen handen, als met een hand- of elektrische kolf doen.

Vraag de kraamverzorgende welke methode voor jou het meest zinvol is en laat je instrueren.

Bewaren

Schenk vers afgekolfde melk in een apart flesje (bij voorkeur goed afsluitbaar, kunststof) en vermeld datum en tijd. In de koelkast (bij maximaal 4ºC) blijft afgekolfde melk maximaal drie dagen goed, mits het tegen de achterwand wordt bewaard. Je kunt er ook voor kiezen de borstvoeding in te vriezen. In het vriesvak van de koelkast (-15°C) is de houdbaarheid drie maanden. In de vrieskast of - kist (-20°C) drie tot zes maanden.

Opwarmen

Ontdooi de melk langzaam in de koelkast (deze melk is dan 24 uur houdbaar). Als de melk snel moet ontdooien, houdt de melk dan onder de stromende kraan en draai de temperatuur langzaam van koud naar warm. Gebruik deze melk binnen één uur. Eenmaal ontdooide melk kun je niet opnieuw invriezen. Warm de melk tot lichaamstemperatuur op onder de kraan of au-bain-marie. Gebruik geen magnetron, omdat er dan belangrijke stoffen verloren kunnen gaan en de melk te heet kan worden.

De kraamverzorgende is op de hoogte van alle kolf­ producten. Zij kan je tijdens de kraamtijd hierover verder informeren.

Borstontsteking 38

Een harde, pijnlijke rode plek op de borst, die niet verdwijnt na de voeding, een lichte temperatuurverhoging en een grieperig gevoel kunnen de eerste tekenen zijn van een

verstopt melkkanaal en een dreigende borstontsteking. Het verschil tussen een verstopt melkkanaal of een borstontsteking is de mate van ziek zijn en de hoogte van de koorts.

Bij een verstopt melkkanaal zijn de klachten na de voeding beduidend minder, soms zelfs verdwenen. Bij een borstontsteking is dit niet het geval. In beide gevallen is het van wezenlijk belang de volgende zaken in acht te nemen: warmte en voorzichtig masseren, gevolgd door vaker en lang genoeg aanleggen - juist aan de pijnlijke kant - en voldoende rust. Denk ook aan voldoende vocht.

Het is raadzaam ook tussen de voedingen de aangedane borst warm te houden. Koel je liever, doe dit dan na de voeding. Je kraamverzorgende zal je uitleggen hoe je dit het beste kunt doen. Gebruik geen ijs. Zorg er wel voor dat je minimaal vijftien minuten voordat je wilt gaan voeden, weer warmte aanbrengt op je borst. Neem altijd contact op met de verloskundige of huisarts als deze maatregelen na 24 uur niet het gewenste resultaat gegeven hebben. Mocht je advies krijgen om antibiotica te gaan gebruiken, dan kun je (in overleg) gewoon doorgaan met de borstvoeding.

Spruw

Spruw wordt veroorzaakt door een schimmelinfectie en zorgt voor zowel jou als je baby voor de nodige problemen.

Naast branderige, jeukerige of pijnlijke tepels zie je soms een dieproze verkleuring van de tepel (-hof). Een schilferige huid kan ook op spruw wijzen. In de mond van de baby zijn vaak witte plekjes zichtbaar op het gehemelte, in de wangzakjes of op de tong, die niet te verwijderen zijn. De voeding verloopt vaak onrustig, met regelmatig loslaten omdat de baby pijn heeft. Soms heeft de baby last van luieruitslag.

Medicijnen kunnen wenselijk zijn om het wederzijds infecteren te voorkomen cq. te doorbreken. Let er op dat zowel jij als je baby behandeld worden. De kraamverzorgende zal je advies geven m.b.t. de hygiëne.

Regeldagen

Wanneer de productie van de moedermelk om wat voor reden dan ook (ziekte, drukte en/of werk) achterblijft bij de behoefte van de baby, zal deze zich vaker melden voor een voeding. Deze regeldagen komen vaak rond de tien dagen, zes weken en drie maanden voor. Door deze regeldagen wordt de melkproductie aangepast aan de behoefte van je baby. Als je je met de baby terugtrekt en in alle rust op verzoek voedt, worden de melkklieren gestimuleerd om meer melk te produceren. Je zult zien dat de baby na ÊÊn of twee dagen weer tevreden is. Voor jou kan zo’n dag zonder afspraken of andere bezigheden een verademing zijn.

Voor verdere informatie en begeleiding bij borstvoeding kun je contact opnemen met onze lactatiekundigen of de borstvoedingorganisaties (zie Voeding voor de baby, pagina 31).

Lactatiekundige

Borstvoeding (leren) geven gaat niet altijd zonder problemen. In de meeste gevallen is begeleiding vanuit de kraamzorg voldoende. Als dat niet het geval is of de problemen blijven langer bestaan, dan kan een lactatiekundige worden ingeschakeld. Onze organisatie werkt samen met gediplomeerde lactatiekundigen die ondersteuning bieden bij (verwachte) borstvoedingsproblemen.

Verschillende zorgverzekeraars vergoeden inmiddels in de (aanvullende) verzekering het consult van een lactatie-kundige, raadpleeg hiervoor uw polisvoorwaarden. Lang en voldoende borstvoeding geven heeft namelijk een positief effect op zowel de gezondheid van jou als je baby.

Voor meer informatie kun je terecht op onze website www.kraameiland.nl.

39

Kunstvoeding

Borstoperaties, medicijngebruik, ziekte of simpelweg geen borstvoeding willen geven, kunnen redenen zijn om te kiezen voor kunstvoeding. Het klaarmaken van de kunstvoeding moet precies en hygiënisch gebeuren. Kleine baby’s zijn namelijk nog zeer vatbaar voor infecties en in klaargemaakte zuigelingenvoeding kunnen bacteriën zich goed vermenigvuldigen.

Hoeveel moet de baby drinken?

De verloskundige is verantwoordelijk voor het voedings-beleid. De kraamverzorgende zal de verloskundige raadplegen voor de juiste hoeveelheid per keer en het maximum dagtotaal aan kunstvoeding. De meeste pasgeboren baby’s vragen zelf om de twee à vier uur om een

Opwarmen van de kunstvoeding

Voeding kan au-bain-marie, in een maatbeker, pannetje met warm water of flessenwarmer (gebruik per keer schoon water) of in de magnetron worden verwarmd. Laat de voeding niet te heet worden en laat het nooit koken.

voeding. Dit ritme kan nogal eens gaan variëren.

In de eerste maand zullen dit ongeveer zes tot acht voedingen per dag zijn. Daarna kunnen het mogelijk minder voedingen worden. Soms kan een schema prettig en duidelijk zijn, maar als leidraad kun je het beste de behoefte van de baby volgen. Het is normaal dat een kind per voeding soms wat meer of juist wat minder wil drinken. Let op de behoefte: opdringen van voeding is niet verstandig. Het dagtotaal is belangrijker dan het aantal voedingen. Sommige baby’s willen liever wat vaker, kleine beetjes voeding. Houd in de gaten dat je baby zo’n zes tot acht voedingen per 24 uur krijgt. Een voeding duurt onge-

Hoe controleer ik de temperatuur van de melk?

Controleer altijd de temperatuur van de melk door

een paar druppels op de binnenkant van je pols

te laten lopen. Als de melk even warm aanvoelt als

je huid, mag je het aan je baby geven.

Je mag nooit zelf uit het flesje drinken. Zo kun je

bacteriën uit jouw mond overbrengen op je baby.

veer vijftien tot twintig minuten. De zuigbehoefte is dan bevredigd. Duurt de voeding langer dan dertig minuten, probeer dan een speen met een grotere opening.

Hoe maak ik kunstvoeding precies klaar?

Volg altijd de instructies van de kunstvoedingsfabrikant.

Lees deze dus ook regelmatig opnieuw. Het kan zijn dat er iets gewijzigd wordt, waarvan je op de hoogte moet zijn.

40

De fles geven

Geef, vooral bij een jonge baby, de voedingen niet

te veel uit handen.

Zorg voor een ontspannen houding. Gebruik zo

nodig een kussen ter ondersteuning van je arm.

Geef je baby de tijd om rustig en ongestoord

te drinken.

Neem je baby bij je op schoot: lichamelijk contact

met je baby is belangrijk.

Voedt afwisselend links en rechts op je arm.

Dit is goed voor de ontwikkeling van je baby.

Je baby mag nooit zelf en zonder toezicht in een

babystoeltje of in bed drinken; hij/zij kan zich

namelijk verslikken.

Boertje na de voeding

Het is niet nodig je baby tijdens de voeding te laten

boeren. Het boertje komt meestal pas na de voeding.

Drinkt je baby veel te gulzig of hapt hij/zij lucht, laat

hem/haar dan wel halverwege de voeding stoppen

voor een boertje.

Hoe voorkom je dat je baby lucht hapt?

Span de schroefdop niet te hard aan.

Let erop dat de fles zo gegeven wordt, dat de speen

al vol melk is als die in het mondje komt.

Zorg dat de speen tijdens het voeden continu met

melk gevuld is, anders zuigt je baby te veel lucht

naar binnen.

Zorg dat je baby de speen niet plat zuigt.

Zodra het flesje leeg is, haal dan de speen uit

zijn mondje.

Bij een gulzige drinker is een speen met een

klein gaatje misschien beter.

Kies een lagere stand bij een meer-standen-speen.

Afhankelijk van hoe de speen in de mond zit, kan

je baby sneller of langzamer drinken.

De baby huilt na de voeding, wat nu?

Ga eerst na of je baby nog honger heeft. Drinkt

hij/ zij gewoon te vlug, laat hem/haar dan trager

drinken door de speenopening te verkleinen of

de dop wat harder aan te spannen.

Van kunstvoeding kan je baby makkelijk te veel krijgen.

Het drinken uit de fles gaat soms snel. Hierdoor

ontstaat de neiging om door te gaan met voeden.

Wil de baby nog zuigen, blijft hij/zij onverzadigbaar,

bespreek dit probleem dan met de kraamverzorgende

en/of verloskundige.

Voeg niets aan een bereide kunstvoeding toe.

41

Borstvoedingshulpmiddelen

Soms is het nodig om tijdelijk gebruik te maken van ( kunststof) hulpmiddelen om de borstvoeding te helpen slagen. Bijvoorbeeld het gebruik van een kolf met bijbehorende afkolfset. Onderhoud deze materialen goed i.v.m. het waarborgen van een goede hygiëne.

Reinigen van borstvoedingshulpmiddelen/ flessen en spenen tijdens de kraamperiode

Spoel de gebruikte materialen, die met melk in aan-

raking zijn geweest, uit onder stromend koud water.

Doe dit direct na de voeding. Hoe langer gewacht

wordt, des te moeilijker de melkresten verwijderd

kunnen worden. Na elke voeding bewaar je de

materialen het beste in de koelkast.

Het volstaat het om de hulpmiddelen na gebruik goed te reinigen en te drogen. Dit kan het beste worden uitgevoerd in een goed werkende vaatwasmachine.

Mocht je niet in het bezit zijn van een vaatwasmachine, dan moeten de materialen handmatig worden gereinigd en vervolgens goed gedroogd. Hiervoor spoel je de materialen eerst met koud stromend water om. Was ze daarna af met heet water en afwasmiddel. Gebruik hierbij een flessen-rager en let er goed op dat alle voedingsrestjes verwijderd worden. Droog ze vervolgens goed.

Je kindje komt op deze wijze op een geleidelijke manier in aanraking met bacteriën die nodig zijn om het immuunsysteem te versterken.

42

Het verzorgen van je baby Onze kraamverzorgende weet alles over babyverzorging.

Ze adviseert je over verzorging van ogen, oren, haren, het vijlen en knippen van nageltjes, een schone luier geven en verzorging van de navel(stomp). Ze maakt je wegwijs wanneer je nog geen ervaring hebt met het baden van je baby. Ze geeft je tips over het voorkomen van ongelukjes in huis. Eventueel optredende luieruitslag of berg (een vettige, gele laag op de hoofdhuid) kan zij behandelen.

Verschonen

Er is een lichte voorkeur voor het verschonen van de baby vóór de voeding. Niet in de laatste plaats omdat de baby dan goed wakker is, maar ook omdat drinken in een schone luier prettiger is voor de baby. Heb je de pech dat de luier tijdens de voeding wordt bevuild, geef dan ook na de voeding een schone luier. Gebruik voor het schoonmaken van de billen een zogenaamd billendoekje of een washandje met water. Let goed op dat er in het kuiltje achter de anus geen ontlasting achterblijft. Dat geeft uiteindelijk irritatie.

Bij meisjes goed opletten dat je de ontlasting niet tussen de schaamlippen veegt. Een aandachtspuntje bij jongetjes is dat het ‘plassertje’ naar beneden ligt, omdat anders de kans groot is dat hij zijn hemdje nat plast. Til de baby bij het verschonen niet aan de beentjes omhoog. Dit is slecht voor de heupen. Til de baby altijd onder de stuit op.

Temperaturen

De overgang van de baarmoeder naar een koudere buiten-omgeving kan de eerste dagen leiden tot temperatuurschommelingen bij de baby. Gewicht en voedingspatroon kunnen eveneens van invloed zijn. De eerste uren na de geboorte wordt bij de baby door de kraamverzorgende drie keer de temperatuur opgenomen om het verloop goed in de gaten te houden. De kraamverzorgende controleert daarna

de temperatuur van je baby twee keer per dag.

In de kraamtijd moet de temperatuur tussen de 36,8° en 37,2ºC liggen. Na de kraamtijd tussen de 36,5° en 37,5ºC. Tijdens het verschonen is een goed moment om de temperatuur op te nemen. De baby wordt op de zij gelegd en de thermometer wordt ingebracht tot iets voorbij het zilveren puntje op de meter. Is de gemeten temperatuur laag, dan kan een kruik uitkomst bieden. Beneden de 36,5ºC mag de baby niet in bad gedaan worden.

Mocht de baby wat problemen hebben om zichzelf op temperatuur te houden, dan zul je zelf ’s avonds even de temperatuur moeten controleren. De kraamverzorgende zal ook je verloskundige hierover informeren.

Kruiken

Om de kruik te vullen, plaats je deze in de gootsteen.

Je doet er een kopje koud water in, vervolgens vul je de kruik met gekookt water tot er een bolletje op staat. Schroef de dop goed dicht en controleer op lekken.

Trek de kruikenzak over de kruik heen en sluit deze goed af. De kruiken worden neergelegd tussen twee dekentjes, in het onderste dekentje wordt een plooi gemaakt waar de kruik tegenaan gelegd kan worden. Een aandachtspunt hierbij is dat de kruik een handbreedte van de baby af neergelegd wordt. Wanneer het dekentje in een dekbedovertrekje gedaan wordt, kan er een grote handdoek gebruikt worden. Van de handdoek kun je dan een plooi maken net als bij twee dekentjes. De kruiken liggen altijd met de dop naar beneden. Gebruik geen warm water uit de kraan om de kruik te vullen: dat bevat meer zuurstof en vergroot de kans op lekken.

43

Meconium

Dit is de eerste ontlasting van de baby. Een taaie, kleverige en donkergroene/zwarte substantie. Gedurende de gehele zwangerschap hopen allerlei ingeslikte stoffen zich op in de darmen van de baby. De baby loost deze afvalstoffen binnen 24 tot 48 uur na de geboorte. Door wat vaseline op de billetjes te smeren, kun je het makkelijker verwijderen. Vanaf de derde dag wordt de ontlasting minder taai en lichter van kleur. Mocht er na 24 uur nog geen lozing zijn, dan wordt de verloskundige op de hoogte gebracht. Wanneer er na 48 uur nog geen meconium wordt gesignaleerd, kan het zijn dat er sprake is van darm- of anusafsluiting.

Plassen/ontlasting

Wanneer de baby binnen 24 tot 48 uur urineert, is dat een bewijs dat zijn/haar nieren goed werken. Zo niet, dan kan er sprake zijn van afsluiting van de urinewegen. De verlos-kundige of huisarts moet in dat geval ingeschakeld worden. Aan het aantal luiers kan afgeleid worden of de urinewegen en darmen goed werken. Vier tot zes natte luiers gemiddeld per dag. Een baby heeft in principe iedere dag ontlasting.

Als er kunstvoeding wordt gegeven, kan het zijn dat de baby niet dagelijks een poepluier heeft. Bij het uitblijven gedurende twee Ă drie dagen, is het verstandig dit te melden bij de verloskundige of huisarts.

Bij borstvoeding kan de baby bij elke voeding ontlasting hebben, na ongeveer een maand neemt de frequentie vaak af en kan de ontlasting ook wel eens een week wegblijven.

Bij problemen na de kraamtijd is het raadzaam de huisarts of het consultatiebureau hierover advies te vragen.

Pseudo-menstruatie

Schrik niet wanneer er bij je babydochter slijm, helderrood, of oud bloed uit de vagina komt. Dat heet pseudo-menstruatie en ontstaat door nawerking van de moederlijke hormonen. Het kan enkele dagen duren, maar gaat vanzelf over.

Uraatkristallen

Door nog onvoldoende werking van de nieren kunnen de eerste dagen zogenaamde uraatkristallen in de luier ontstaan. Het is een roze, korrelige urinezure zoutneerslag.

Het komt voor wanneer de baby weinig plast, maar soms ook bij gewone natte luiers. Het is iets dat de kraamverzorgende in de gaten zal houden, maar er hoeft niets aan gedaan te worden. Mogelijk wordt geadviseerd extra vocht te geven.

44

Je baby vindt het heerlijk in de Tummy Tub. Je ziet hem direct ontspannen.

Wassen

Kleed eerst het onderlichaam uit, zodat je de temperatuur kunt opnemen zonder dat de baby te veel afkoelt en bepaal of het wel of niet in bad mag. Bij een lichaamstemperatuur boven de 36.5ºC kun je de baby in bad doen. Zorg dat de temperatuur van de ruimte waar je de baby in bad doet, rond de 20ºC à 22ºC ligt en zorg dat het er niet tocht. De ideale watertemperatuur is 38ºC. Controleer met de elleboog en badthermometer. Ook als je een thermostaatkraan hebt.

Badbenodigdheden

Voor een vlotte afwerking is het handig en veilig om vooraf alle benodigdheden binnen handbereik klaar te zetten.

Badje op een badstandaard Schone emmer om het bad te vullen Emmer voor de vuile was Thermometer Omslagdoek Washandje Vloeibare babyzeep of (medicinale) badolie Alcohol Gaasjes Hydrofielluiers Vaseline (eventueel voor billen en/of wangetjes) Luier voor de billen Hemdje Kleertjes Haarborsteltje

De Tummy Tub

Een andere manier om de baby te baden is in de Tummy Tub. De baby kan zich in de foetushouding volledig ontspannen. Zeep de baby op het aankleedkussen in met zeepvrije gel (zodat het water niet vertroebelt) en til de baby onder de oksels in de Tummy Tub, terwijl je met de vingers het hoofdje ondersteunt. Je zult zien dat de baby vanzelf de foetushouding aanneemt. Met je handen achter het hoofdje en onder de kin, je armen steunend op de rand, houd je het lang vol. Het water blijft wel 20 minuten voldoende warm.

Nadeel is dat je de haartjes niet kunt uitspoelen en de huidplooien moeilijk kunt bereiken. Til de baby na het baden weer uit de Tummy Tub en droog het zorgvuldig af. Vooral halsplooien, oksels en liezen.

Maak dagelijks de Tummy Tub met een sopje schoon en droog het met een schone droge doek. Onze kraamverzorgende zal het gebruik van de Tummy Tub graag voordoen en uitleggen.

Navelverzorging

Het navelstompje droogt vanzelf en valt na ongeveer zes tot tien dagen af. Op verzoek van de verloskundige kan het zijn, dat we het navelstompje moeten behandelen, bijvoorbeeld in het geval van een ontsteking.

Oogjes

De dagelijkse verzorging van de oogjes doe je bij het baden.

Met een schone washand en schoon water zonder toevoeging van olie of zeep. Met een vochtig watje kun je ook de oogjes reinigen door zachtjes van buiten naar binnen (naar de neus toe) te wrijven. Gebruik voor elke streek een nieuw schoon (vochtig) watje.

45

Oortjes

Houd de buitenkant van de oortjes goed schoon met een vochtig gaasje of watje in een punt gedraaid. Gebruik geen wattenstaafjes, omdat je anders het oorsmeer naar binnen duwt. Het oorsmeer komt er vanzelf uit.

Aankleden

Trek na een bad de baby altijd eerst een rompertje aan; trek daarna de luier en de rest van de kleertjes aan. Kies kleding die bij de temperatuur van het jaargetijde past.

Huilen

Nageltjes

Wanneer de nageltjes zo lang zijn dat de baby zich er zelf mee kan verwonden of krabben, vraag dan de kraamverzorgende je te helpen. Gebruik de eerste zes weken alleen een kartonnen nagelvijltje om de nagels kort te vijlen. Knippen in de eerste zes weken wordt afgeraden.

Dorst, honger, te nauwe strakke kleding, eenzaamheid, onrust, te warm, te koud, natte of poepluier, darmkrampjes: allemaal zaken die kunnen leiden tot het huilen van je baby.

Even zorgvuldig nalopen wat de oorzaak zou kunnen zijn en gepaste actie nemen, lost in de meeste gevallen de ergste huilbuien op.

Haartjes

Geel zien

Borstel de haartjes van de baby met een zachte borstel.

Dat stimuleert ook de doorbloeding van de hoofdhuid.

Gebruik je haarlotion, doe de lotion dan nooit boven het gezichtje op. Haarlotion verkleint de kans op ‘berg’, een tijdelijke ontregeling van de huid, die er uitziet als een vette, gele schilferige laag.

Wegen

Wegen gebeurt meestal eens per dag vóór de baby in bad gaat. De baby zal de eerste dagen afvallen door het lozen van meconium en door vochtverlies. Dat kan zonder problemen vijf tot zeven procent van het geboortegewicht zijn.

Na de vierde of vijfde dag zul je zien dat de baby weer aankomt. Wanneer de baby in de kraamperiode op een dag iets afvalt, kan dat om verschillende redenen zijn. Bijvoorbeeld doordat de baby minder voeding gehad heeft, langer wakker is geweest of meer ‘spuitluiers’ heeft gehad. Dit is geen reden tot ongerustheid. Binnen twee à drie weken is de baby in het algemeen terug op het geboortegewicht. Gemiddeld groeit een baby daarna zo’n twee ons per week.

Eén op de drie kinderen wordt op de tweede of derde dag geel. Een vrij normaal verschijnsel dus. Dat komt omdat de lever in dat geval nog niet optimaal functioneert. Wanneer de gele kleur zich binnen 24 uur na de geboorte voordoet, wordt de baby in het ziekenhuis opgenomen en geheel ontbloot, met afgedekte oogjes, onder UV-lampen gelegd.

De baby krijgt dan extra vocht en voeding en de temperatuur zal frequent opgenomen worden.

Allergieën

Wanneer jij, je partner of een eerder kind last gehad heeft van astma, hooikoorts of voedselallergie, is de kans groot dat je baby daar ook last van zal hebben. Je kunt het dus niet voorkomen, maar de kans is wel te verkleinen door een paar regels in acht te nemen. Zoals niet roken in de buurt van de baby, de omgeving goed stofvrij te houden en door borstvoeding te geven of gebruik te maken van hypoallergene zuigelingenvoeding. Voedselallergie blijkt vaak al in de babytijd, vanaf een maand of drie. Eczeem, galbulten, darmkrampen of diarree kunnen hier een voorbode van zijn.

Het merendeel van de kinderen met eczeem door allergie groeit daar vanzelf over heen, maar kan later toch last krijgen van astma of hooikoorts.

De hielprik/gehoorscreening

Het onderzoek bij een hielprik is gericht op het opsporen van ziekten in een zeer vroeg stadium. Bij tijdige opsporing kan de ziekte namelijk goed behandeld worden. Zo rond de vierde dag na de geboorte van je baby neemt de verloskundige of wijkverpleegkundige wat bloed af bij je baby, de zogenaamde hielprik. De kraamverzorgende zal je, als het zover is, uitleggen hoe dit onderzoek verder verloopt.

Hoe eerder een slecht gehoor ontdekt wordt, hoe eerder een kind kan worden behandeld. De gevolgen blijven hierdoor zo beperkt mogelijk. Kijk voor meer informatie op www.riwm. nl/onderwerpen/h/hielprik en www.riwm.nl/onderwerpen/g/gehoorscreening.

46

Naar buiten

Als je tijdens de kraamperiode met de baby naar buiten wilt, overleg je dit altijd met de verloskundige. Kleed je kindje op gelijke wijze zoals je zelf naar buiten gaat. Via het hoofdje verliest een baby veel warmte, dus zet bij kouder weer de baby altijd een mutsje op.

Bij stralende zon moet je eraan denken dat je de baby nooit in de volle zon legt. Een parasol is beter dan de kap van de wagen helemaal opzetten. Dit kan een broeieffect geven.

Veilig slapen

VeiligheidNL adviseert het bedje altijd ‘kort’ op te maken.

De lengte van het dekentje en lakentje is dan ongeveer net zo lang als de baby zelf. In geval de baby zich naar beneden trappelt, stoot het snel tegen de onderkant van het bedje aan en kan dus nooit helemaal onder het dekentje en lakentje terechtkomen. Bijkomend voordeel is dat de baby zich in de beperkte ruimte van het bed makkelijker warm kan houden. Leg geen knuffels bij de baby in het bedje.

Gebruik van dekbedjes kan schadelijk zijn voor de baby, omdat het warmtestuwing kan veroorzaken. Wel kun je het overtrekje gebruiken om er een dekentje in te doen, maar vouw het dekentje niet dubbel. Voorwaarde is dan wel dat de onderkant kan worden afgesloten zodat de baby zich er niet in kan draaien. Hoofdbeschermers mogen om veiligheidsreden niet meer gebruikt worden. De ventilatie wordt er door belemmerd en de baby kan er met zijn gezichtje tegenaan gaan liggen, waardoor de ademhaling bemoeilijkt wordt.

Het zal je opvallen dat de kraamverzorgende de baby na iedere voeding op de rug legt in het bedje of de wieg. Bij misselijkheid in de eerste paar dagen na de geboorte, kan de verloskundige adviseren de baby op de zij te leggen. Om de kans op wiegendood te verkleinen zal de wijkverpleegkundige het slapen op de rug blijven adviseren. Aandachtspunt in dat geval is dat het hoofdje niet steeds naar dezelfde kant ligt om vervorming van het hoofdje te voorkomen. Buikligging wordt ten stelligste afgeraden.

Het is knus, maar het is niet verstandig met je baby in je eigen bed te slapen. De kans is groot dat je in je slaap het beddengoed over je baby heentrekt, waardoor het kan stikken.

Tijdens de kraamtijd wordt het bedje of wiegje twee keer helemaal verschoond. Dagelijks wordt de molton- en hoofdluier vervangen. Ventileer iedere dag de babykamer goed.

Veiligheid

Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar toch willen we het nog eens herhalen: laat je kindje nooit alleen met andere kinderen of huisdieren of alleen op de commode liggen.

Draag goed schoeisel, gebruik de leuning en ondersteun het hoofdje van je baby bij het traplopen. Laat voor de veiligheid ook geen spullen op de trap liggen. Gebruik voor het vervoer in de auto een goedgekeurd autostoeltje.

47

Jouw verzorging

Persoonlijke verzorging Op lichamelijk gebied verandert er nogal wat tijdens en na de bevalling. De eerste zes weken na de bevalling staan in het teken van algemeen herstel en wondgenezing.

De baarmoeder keert onder invloed van de veranderende hormoonhuishouding terug in normale positie achter het schaambeen en vervolgens terug naar de normale grootte.

De hormonen zorgen ook voor de aanmaak van borstvoeding.

Vanaf de eerste dag tot ongeveer vier tot zes weken na de bevalling zul je wat vloeien. Schrik niet als er in het begin wat stolsels meekomen. Bloedverlies wordt in de gaten gehouden, maar bij normaal vloeien is er geen reden voor ongerustheid. Doordat de baarmoeder kan samentrekken, kun je last hebben van naweeĂŤn. Iets vaker komt dat voor bij vrouwen die borstvoeding geven. In overleg met de verloskundige mag je een paracetamol nemen wanneer je veel last hebt van de naweeĂŤn.

Controles

Plassen

De kraamverzorgende zal bij voorkeur rectaal de temperatuur opnemen omdat dit de meest betrouwbare methode is. Er zijn echter situaties dat een andere manier de voorkeur heeft. Dit gaat altijd in overleg met je verloskundige.

Spieren

Dagelijks worden de baarmoederstand, borsten, benen op vochtophoping en mogelijke trombose, het vloeien, temperatuur en polsslag gecontroleerd door de kraamverzorgende. De hechtingen en/of kleine wondjes worden bekeken.

Aan de hand van onder andere temperatuur en polsslag kan de kraamverzorgende opmaken hoe jouw gesteldheid is.

Een hogere temperatuur en polsslag kunnen bijvoorbeeld duiden op een ontsteking. In geval van stuwing zal de temperatuur ook wat hoger zijn.

48

Vloeien en naweeĂŤn

Je zult de eerste periode ook wat extra plassen. Tijdens je zwangerschap houd je vocht vast, dat nu ook weer afgescheiden wordt. Plassen kan wat pijnlijk zijn door kleine scheurtjes in de vagina. Die scheurtjes herstellen spontaan.

In de kraamperiode kan de kraamverzorgende je zo nodig op de po helpen. Om een eventueel branderig gevoel te temperen, kan het afspoelen van je vagina met lauw water helpen.

Onder de douche plassen helpt ook het branderige gevoel te verminderen.

Buikspieren krijg je door oefeningen weer snel op sterkte.

De bekkenbodemspieren doen wat langer over een volledig herstel: drie tot vier maanden.

Misschien ben je de eerste tijd na de bevalling wat extra gevoelig voor de lichamelijke en emotionele veranderingen.

Dat noemen we ‘ontzwangeren’.

Striae en pigmentatie

Had je striae, dan worden de lijnen smaller, kleiner en wit van kleur. Pigmentatie rond borsten en buik zal langzaam minder worden.

Kraambedhygiëne

Leg in de eerste dagen een celstofonderlegger in bed in verband met het vloeien. De eerste vier dagen wordt vanwege de gewenste hygiëne het kraambed dagelijks verschoond, daarna om de andere dag.

Door oefeningen te doen kun je de spieren die door de zwangerschap en bevalling zijn verslapt, weer aansterken.

We hebben het bijvoorbeeld over de bekkenbodem- en buikspieren. Onderschat het belang hiervan niet!

Ook bij jou in de buurt worden ongetwijfeld postnatale cursussen gegeven.

Vruchtbaarheid

De eerste tijd werken je eierstokken nog niet. Er is geen algemene regel voor de duur van de periode waarin de ovulatie uitblijft, dus blijf alert wanneer je weer aan vrijen toe bent.

Anticonceptie

Er zijn verschillende vormen van anticonceptie. Bespreek met de verloskundige of huisarts welke methode voor jou het beste is tijdens de borstvoedingsperiode.

Gevoeligheden

Misschien ben je de eerste tijd na de bevalling wat extra gevoelig voor de lichamelijke en emotionele veranderingen.

Je hormonen kunnen deels de oorzaak zijn. Maar het kan ook zijn dat de komst van de baby je wat onzeker heeft gemaakt. Je voelt je pas weer ‘de oude’ na enkele maanden of in sommige gevallen pas na een jaar.

Dat noemen we ‘ontzwangeren’. Goed eten en voldoende rust doen wonderen om weer snel te herstellen.

Postnatale gymnastiek

Tijdens de zwangerschap en bevalling zijn er bij jou zowel lichamelijke als psychische veranderingen opgetreden. Er is veel veranderd in je lichaam in een heel korte tijd.

49

De klant is koning Als kraamzorgorganisatie doen we er alles aan om de kraamperiode voor alle betrokkenen plezierig te laten verlopen. Realiseer je dat we altijd proberen in het belang van de cliënt te handelen. We werken met goed opgeleide kraamverzorgenden die staan voor de taken die zij hebben.

Overleg met hen over de uitvoering van bepaalde taken, wanneer je daar een eigen idee over hebt en maak duidelijke afspraken met elkaar. Benut hun kennis en ervaring en vraag alles waar je mee zit. Wanneer er een vraag is waar zij niet direct een antwoord op weten, kunnen zij altijd terugvallen op deskundigen binnen onze organisatie.

Enquêteformulier

In 1998 heeft Kraamzorg de Eilanden als eerste kraamzorgorganisatie in Nederland het ISO/HKZ certificaat behaald.

Daar zijn we erg trots op. Maar het is niet het belangrijkste. Jouw mening geeft ons belangrijke informatie om het kwaliteitsniveau tenminste vast te houden, maar mogelijk nog te verbeteren. Je mening telt en we stellen het zeer op prijs wanneer je de enquêteformulieren (het algemene enquêteformulier en, wanneer van toepassing, het enquêteformulier Zorg voor Borstvoeding) die als bijlagen meegezonden zijn, invult en opstuurt in de voorgefrankeerde antwoord-envelop. Natuurlijk kun je deze formulieren ook via de website invullen.

Klachten

50

Conform de Wet Kwaliteit, Klachten en Geschillen Zorg (WKKGZ) heeft onze organisatie een klachtenreglement vastgesteld. Zowel Kraamzorg de Eilanden, de kraamverzorgende, als het gezin zijn verantwoordelijk voor een goed verloop van de kraamzorg. Zijn er tijdens de kraamperiode vragen of problemen naar aanleiding van de geleverde kwa-

liteit van de zorg (die je niet met de kraamverzorgende kunt of wilt bespreken), neem dan zo snel mogelijk contact met het hoofdkantoor op.

We zijn 24 uur per dag bereikbaar. Tijdens kantoortijden zijn wij bereikbaar op telefoonnummer 0181 - 39 14 40, buiten kantoortijden kun je ons bereiken op telefoonnummer 0181 - 31 00 00. Wij kunnen dan in overleg direct maatregelen nemen om de resterende kraamperiode alsnog naar tevredenheid te laten verlopen.

Alle ingediende klachten worden conform het Klachtenreglement Cliënten behandeld. Op aanvraag kun je het klachtenreglement toegezonden krijgen.

Cliëntenraad

De Wet Medezeggenschap Cliënten Zorg-instellingen (WMCZ) legt vast dat de (ex-)cliënten van zorginstellingen inspraak hebben door middel van een cliëntenraad. Ondanks herhaalde pogingen is het Kraamzorg de Eilanden tot op heden niet gelukt een cliëntenraad te installeren.

Mocht je belangstelling hebben voor het lidmaatschap van de cliëntenraad van onze organisatie, wend je dan tot de directie. Wij zijn telefonisch te bereiken op nummer 0181 - 39 14 40 of schriftelijk via e-mail (info@kraameiland.nl) of post (Postbus 1185, 3220 BD Hellevoetsluis).

Handige adressen Vereniging Borstvoeding Natuurlijk

www.borstvoedingnatuurlijk.nl

Borstvoedingorganisatie La Leche League

www.lalecheleague.nl

Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen

www.nvlborstvoeding.nl

Stichting Zorg voor Borstvoeding

www.zorgvoorborstvoeding.nl

Moeders voor Moeders

www.moedersvoormoeders.nl

Nederlandse Vereniging voor Ouders van Meerlingen

www.nvom.net

Vereniging van Ouders van Couveusekinderen

www.couveuseouders.nl

Nederlandse PatiĂŤnten Consumenten Federatie

www.ncpf.nl

Ouders van Wiegedoodkinderen

www.wiegedood.org

Vereniging Ouders van een Overleden Kind

www.vook.nl

Stichting Lieve Engeltjes

www.lieve-engeltjes.nl

Landelijk Steunpunt Rouw

www.verliesverwerken.nl

Korrelatie

www.korrelatie.nl

Ned. Vereniging voor Schisis en Craniofaciale afwijkingen

www.schisis.nl

Stichting Downsyndroom

www.downsyndroom.nl

Ned. Vereniging Klompvoetjes

www.klompvoet.nl

Het Erfocentrum

www.erfocentrum.nl

Stichting Hellp-syndroom

www.hellp.nl

VeiligheidNL

www.veiligheid.nl

Stichting Lichaamstaal

www.stichtinglichaamstaal.nl

Stichting Halsoverkop

www.halsoverkop.nl

Stichting Onderzoek en Preventie Zuigelingensterfte

www.veiligslapen.info

VeiligheidNL

www.veiligheid.nl/kinderveiligheid

Moedermelk Netwerk

www.moedermelknetwerk.nl/donormelk

Opvoedinformatie

www.opvoeden.nl

Colofon Uitgever, redactie en tekst Kraamzorg de Eilanden Vormgeving, fotografie en productie de bakker | voor alles een idee.nl Met dank aan de medewerkers van Kraamzorg de Eilanden en aan de gezinnen die belangeloos hebben meegewerkt.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotografie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijk toestemming van de uitgever. Š Copyright 2015: Kraamzorg de Eilanden

51

Hellevoetsluis Vliet 8 Postbus 1185 3220 BD Hellevoetsluis telefoon 0181 39 14 40 Bij thuis- en ziekenhuisbevalling Telefoonnummer bevallingslijn: 0181 31 00 00 Email info@kraameiland.nl Website www.kraameiland.nl KvK 41134105 Zwijndrecht Rotterdamseweg 72, 3332 AK Delft Buitenhofdreef 272, 2625 RE

52