Halfjaarverslag 2010 Altera Vastgoed N.V. Handelsweg 59 F Postbus 9220 1180 ME Amstelveen Tel. 020 545 20 50 Fax 020 545 20 60 www.alteravastgoed.nl
Woningen Winkels Kantoren Bedrijfsruimten
1
2
›› Kerncijfers per 30 juni 2010 In E x miljoen, tenzij anders vermeld Woningen Winkels Vastgoed in exploitatie (incl. overige beleggingen) Leveringen vastgoed op 1 juli 2010 Zekere pijplijn op 1 juli 2010
Kantoren
Bedrijfsruimten
Totaal
400 5 47
527 195 14
260 - 7
207 - 19
1.394 200 87
424 1,266
700 1,237
261 1,027
213 1,050
1.598 n.v.t.
22
24
14
14
27
21,8 5,4% 94%
35,2 6,9% 99%
23,2 8,9% 95%
19,5 9,4% 86%
Fondsrendement 1e halfjaar 2010* Fondsrendement 1e halfjaar 2009*
1,3% -6,9%
3,1% -0,5%
1,1% -2,3%
0,4% -2,0%
Totaal beleggingsresultaat 1e halfjaar 2010 Totaal beleggingsresultaat 1e halfjaar 2009
5,2 -28,3
16,9 -2,4
2,7 -6,4
0,7 -4,0
Eigen vermogen Idem per aandeel (in € x 1)
Aantal aandeelhouders
Bruto theoretische jaarhuur Bruto aanvangsrendement k.k. Bezettingsgraad ultimo
* Rendement is niet geannualiseerd
3
›› Verslag van de directie Successen in jubileumjaar • • • •
Netto toetreding met € 239 mln Acquisitie van winkelcentra voor € 166 mln v.o.n. per 1 juli Oplevering vernieuwd winkelcentrum Zwolle Zuid per 1 juli Overeenstemming over verwerving vijf nieuwe appartementencomplexen • I&PE Real Estate Award 2010 best institutional investor in Benelux/France In 2010 bestaat Altera Vastgoed tien jaar. De unieke product kenmerken, de ontwikkelingen over die tien jaar en toekomstige trends stonden centraal in een speciaal magazine. Ook in dit jubileumjaar zijn al enkele mijlpalen bereikt. Zo heeft Altera in het eerste halfjaar per saldo voor € 239 miljoen nieuw eigen vermogen aangetrokken (€ 286 miljoen toetredingen en € 47 miljoen uittredingen), waarvan € 197 miljoen in de sector Winkels. Het aantal aandeelhouders is toegenomen van 26 eind 2009 naar 27 medio 2010. De nieuwe middelen voor de sector Winkels zijn besteed aan de aankoop per 1 juli 2010 ter waarde van € 195 miljoen. Het betreft een portefeuille met winkelcentra (Jorisplein in Amersfoort, Arendshof in Oosterhout en winkels in het winkelcentrum Schalkwijk in Haarlem) en de levering van het uitgebreide en gerenoveerde winkelcentrum Zwolle Zuid. De winkelportefeuille groeit door deze acquisities met 37%. Voor deze forse investeringen is een tijdelijke financiering aangetrokken van slechts € 30 miljoen. In het eerste halfjaar heeft Altera ook besloten tot de acquisitie van totaal vijf complexen met totaal 209 appartementen in Utrecht, Nijmegen, Rotterdam en Dordrecht. Hiermee is een bedrag gemoeid van € 47 miljoen met een oplevering tussen 2010 en 2013. Met deze acquisities geven wij invulling aan de beleggingswensen van onze aandeelhouders in met name winkels en woningen. De toekenning van de I&PE Real Estate Award 2010 voor “best institutional investor in Benelux/France” vervult ons met gepaste trots.
“Toekenning van de I&PE Real Estate Award 2010 voor best institutional investor in Benelux/France” 4
“Winkelportefeuille met 37% toegenomen door grote acquisitie 1 juli”
Resultaten Altera Vastgoed: hoge gemiddelde bezettingsgraden Het direct rendement is voor alle sectoren op peil gebleven door hoge gemiddelde bezettingsgraden: de sector Winkels is koploper met 99%, maar Woningen en Kantoren (94%) en Bedrijfsruimten (92%) scoren ook hoog. Daarmee profiteert Altera Vastgoed van een gezonde vervalkalender met relatief weinig expiraties in 2010 en van de goede kredietwaardigheid van de huurders. De betalingsachterstanden liggen, afhankelijk per sector tussen de 1% en 3% van de jaarhuur; omvangrijke faillissementen hebben zich in onze portefeuilles nog niet voorgedaan. Een strak debiteurenbeheer blijft niettemin noodzakelijk. In de sector Woningen was in het eerste halfjaar nog sprake van een lichte afwaardering met 0,4%, de sector Winkels liet een lichte opwaardering zien van 0,3% en bij Kantoren en Bedrijfsruimten was de afwaardering 2,3% respectievelijk 2,9%. In alle sectoren is het totaal portefeuillerendement positief. De cijfers zijn hiermee duidelijk beter dan in het eerste halfjaar 2009 en voor Woningen en Winkels ook beter dan in het tweede halfjaar 2009. De organisatiekosten blijven binnen de interne norm van 33 basispunten (op jaarbasis) van het beheerd vermogen.
Ontwikkelingen in de vastgoedmarkt
Ontwikkelingen in de pijplijnprojecten
In het afgelopen halfjaar heeft de daling van de 10-jaars rente zich voortgezet tot een maandgemiddelde in juni van 2,9%. Dit heeft voor de vastgoedbeleggingsmarkt een gunstig effect op de risicospread. De aanvangsrendementen zijn in het eerste halfjaar redelijk stabiel gebleven. De ontwikkeling van de huurmarkt is met name lastig in de sectoren en deelmarkten waar de leegstand is toegenomen. Het economisch herstel is beperkt, maar houdt al wel drie kwartalen aan. De inflatie blijft laag en de werkloosheid groeit niet verder. Het consumentenvertrouwen daalt daarentegen weer licht.
De zekere pijplijn bedraagt medio 2010 € 87 miljoen. Ten opzichte van ultimo 2009 (€ 105 miljoen) is de pijplijn afgenomen door de levering op 1 juli van het winkelcentrum en appartementen in Zwolle Zuid; daarnaast zijn vijf woning complexen toegevoegd. De stagnatie op de koopmarkt van woningen geeft ons nu goede mogelijkheden bij bouwende ontwikkelaars om tegen aantrekkelijke prijzen (delen van) woningcomplexen te verwerven. Eind 2010 volgt de oplevering van de tweede fase van De Boreel in Deventer (winkels met bovengelegen kantoorruimtes), een totale investering van € 16 miljoen. De technische oplevering van het bedrijfsverzamelcomplex in Amsterdam Osdorp Business Park is vertraagd.
Over het algemeen vertonen de vastgoedbeleggingsmarkten een stijgende trend. Dit geldt met name voor de winkelsector, waar de portefeuilleherschikkingen van Unibail-Rodamco tot een groot transactievolume hebben geleid. Beperking van nieuwbouw in het commerciële vastgoed zal nodig zijn. Inmiddels zijn ook het Rijk en de gemeenten hiervan doordrongen. Het thema duurzaamheid en dan met name verduurzaming van het bestaande vastgoed zal een extra prikkel zijn voor deze beperking.
Portefeuillemanagement: verscherpte aandacht voor bezettingsgraden en debiteurenbewaking In het eerste halfjaar heeft Altera voor € 1,5 miljoen (vergelijkbare periode 2009: € 2,3 miljoen) op jaarbasis aan huurcontracten afgesloten voor de sectoren Winkels, Kantoren en Bedrijfsruimten. Dit zijn nog steeds lage niveaus ten opzichte van de jaren tot 2008. Alleen goede locaties maken in deze markt een reële kans op wederverhuur. De bezettingsgraden blijven mede daardoor bij Altera nog op acceptabele niveaus. Bij Bedrijfsruimten gaat de aandacht uit naar onder meer de
5
eerste verhuur van het bedrijfsverzamelcomplex in Bleiswijk, waarvan de verhuurgarantie van de ontwikkelaar in juni is verstreken. De mutatiegraad in de sector Woningen is toegenomen, met name in het segment met maandhuren boven de € 800. De uitstaande debiteuren als percentage van de jaarhuur zijn vergelijkbaar met de cijfers van medio en ultimo 2009. Voor enkele relatief kleine huurders in de sector Bedrijfsruimten zijn betalingsregelingen getroffen. Met diverse huurders zijn onderhandelingen gestart voor het verduurzamen van de objecten. Medio 2010 is een aantal externe vastgoedmanagers vervangen op basis van een selectieprocedure. Voor circa 75% van de woningen zijn nieuwe externe vastgoedmanagers aangesteld; in de andere sectoren is de verschuiving minder dan 25%.
Corporate governance: ISAE 3000 rapportage Als aanvulling op de bestaande corporate governance zal vanaf medio 2010 jaarlijks worden gerapporteerd over de naleving van een met de aandeelhouders afgestemde set reeds bestaande interne beheersingsmaatregelen. De externe accountant zal deze toets uitvoeren, en vastleggen in een ISAE 3000 rapportage. Met deze aanvulling voldoen wij aan de wensen van (de toezichthouders van) onze aandeelhouders. Voorts is voor de aandeelhouders in een samenvattend document het gehele governance kader weergegeven.
Vooruitzichten Voor geheel 2010 gaan wij uit van waardemutaties van -1% bij de sector Woningen, +1% bij Winkels (echter door de overdrachtsbelasting van de acquisitie op 1 juli zal dit dalen tot nihil), -4% bij Kantoren en -5% bij Bedrijfsruimten. Wij voorzien in 2011 een stabilisering bij de twee laatstgenoemde sectoren, indien de economische groei doorzet. Door de gunstige bezettingsgraden is de prognose voor 2010 van het totaal fondsrendement bij Woningen 2,3 - 2,8%, bij Winkels 5,5 - 6,0%, bij Kantoren 2,5 - 3,0% en bij Bedrijfsruimten 1,3 - 1,8%. De directie Amstelveen, augustus 2010
6
7
Sector Woningen
8
›› Samenvatting sector Woningen Ontwikkelingen markt • Stabilisering waarde koopwoningen in eerste halfjaar • Beleggingsmarkt huurwoningen lijkt te stabiliseren • Woondossier op politieke agenda
Portefeuilleontwikkelingen • Besloten tot acquisitie van vijf nieuwe appartementencomplexen • Toetreding aandeelhouders met netto € 13 miljoen • Aantal aandeelhouders toegenomen van 19 naar 22
Resultaten • Fondsrendement gestegen naar 1,3% in eerste halfjaar • Gemiddelde bezettingsgraad gedaald van 97% naar 94% • Prognose fondsrendement voor geheel 2010 van 2,3 tot 2,8%, uitgaande van 1% waardedaling
›› Portefeuillekenmerken Portefeuille (inclusief overige beleggingen) Zekere pijplijn Theoretische jaarhuur Bruto aanvangsrendement k.k. Leegwaarderatio Gemiddelde maandhuur per 1 juli Aantal complexen Aantal verhuurbare eenheden Bezettingsgraad (exclusief aanvangsleegstand)
Medio 2010 Ultimo 2009 Medio 2009 € 400 mln € 47 mln € 21,8 mln 5,4% 78% € 737 68 2.401 94%
€ 401 mln € 4 mln € 21,2 mln 5,4% 78% € 727 68 2.403 94%
€ 374 mln € 40 mln € 19,3 mln 5,3% 80% € 701 66 2.259 97%
9
Ontwikkelingen woningmarkt Na de daling in 2009 zijn de woningprijzen in 2010 gestabiliseerd. Ten opzichte van medio 2009 is nog wel een lichte prijsdaling van 2,2% waarneembaar, maar sinds eind 2009 hebben zich nauwelijks prijsveranderingen voorgedaan. Het aantal verkochte woningen neemt licht toe, maar ligt nog ver beneden het gemiddelde van de afgelopen vijftien jaar. Het aantal te koop staande woningen neemt nog wel toe, mede als gevolg van eerder van de markt gehaalde woningen, die nu opnieuw op de markt komen. Nadat in 2009 nog een fors aantal nieuwbouwwoningen werd opgeleverd, stagneert de productie dit jaar sterk. Ook het aantal afgegeven bouwvergunningen daalt aanmerkelijk, waardoor de nieuwbouwproductie in de komende periode eveneens fors zal dalen. Niet alleen in de koopsector is dit het geval, ook bij corporaties worden de investeringsmogelijkheden steeds kleiner. Daardoor zal ook in dit segment de nieuwbouw afnemen. Hoewel het woningmarktbeleid nauwelijks beweegt, zijn er toch kenteringen zichtbaar: woningcorporaties mogen op grond van Europese regels de vrijkomende woningen alleen nog verhuren aan mensen met inkomens beneden de € 33.000. Zelf willen de corporaties ook door tussentijdse inkomenstoetsen het scheefwonen bestrijden. De huurverhoging is nog wel afgetopt op maximaal de inflatie, terwijl de liberalisatiegrens gelijk is gebleven. De hypotheekrenteaftrek lijkt politiek steeds meer bespreekbaar te worden. Net als de koopwoningenmarkt lijkt ook de beleggersmarkt zich te stabiliseren. Institutionele partijen kopen mondjesmaat nieuwbouwprojecten en verkopen gaan nog steeds niet gemakkelijk, maar wel op een prijsniveau dat vergelijkbaar is met vorig jaar.
Portefeuilleontwikkelingen In het eerste halfjaar van 2010 is de exploitatieportefeuille, na de uitbreidingen met twee complexen in Den Haag eind 2009, ongewijzigd gebleven. Op 1 juli zijn de appartementen in Zwolle Zuid juridisch geleverd door de ontwikkelaar (89 bestaande units en 15 nieuwe). De pijplijn waarvan de realisatie zeker is, bedraagt € 47 miljoen (209 units), waarvan € 40 miljoen nog te financieren. Dit betreft een vijftal complexen in Utrecht, Nijmegen, Rotterdam en Dordrecht. Voor circa 75% van de woningen zijn nieuwe externe vastgoedmanagers aangesteld. Met deze wisseling verwachten wij een verbetering in het dagelijks beheer en betere verhuurresultaten. In het eerste halfjaar is per saldo voor € 12,9 miljoen eigen vermogen aangetrokken (toetredingen van € 32,4 miljoen en uittredingen van € 19,5 miljoen). Na de uittreding van een aandeelhouder aan het eind van het eerste kwartaal en de
10
toetreding van vier nieuwe is het totaal aantal aandeelhouders toegenomen van 19 naar 22. De middelen worden aangewend voor termijnbetalingen op pijplijnprojecten.
Resultaten Het fondsrendement (niet herleid naar jaarbasis) over het eerste halfjaar van 2010 is 1,3%, bij een waardedaling van 0,4% door een lichte stijging van de aanvangsrendementen. Dit is een sterke verbetering ten opzichte van het eerste halfjaar van 2009 toen de afwaardering mede door de taxateurswisseling nog 9,0% bedroeg. De leegwaarderatio (getaxeerde waarde gedeeld door de leegwaarde) is in het eerste halfjaar met 78% niet gewijzigd. Het direct portefeuillerendement is met 1,9% gelijk gebleven ten opzichte van het eerste halfjaar 2009. Het positieve effect van de waardedaling op het direct rendement is teniet gegaan door de daling van de gemiddelde bezettingsgraad van 97% naar 94% en het tijdelijk iets minder gunstige bruto-nettotraject (75% resp. 77%). De mutatiegraad in de sector Woningen is toegenomen, met name in het segment met maandhuren boven de € 800. Inclusief de aanvangsleegstand van de twee eind 2009 opgeleverde complexen in Den Haag is de bezettingsgraad in het eerste halfjaar 91%. Van deze twee complexen in Den Haag is medio 2010 totaal 62% verhuurd. De huurachterstanden van meer dan 90 dagen zijn ten opzichte van het eerste halfjaar 2009 licht gestegen van 1,5% naar 1,7% van de jaarhuur. De huurverhoging per 1 juli 2010 bedraagt gemiddeld 1,3% (juli 2009: 2,6%). Aan de hand van een analyse voor de objecten met een relatief hoge leegstand wordt de leegstand aangepakt. Afhankelijk van de specifieke kenmerken van het object en de desbetreffende markt is gekozen voor verlaging van de huurprijs of andere incentives, zoals aanvullende voorzieningen (wand- en vloerbedekking). Voor geheel 2010 verwachten wij, uitgaande van 1% waarde daling, een fondsrendement van 2,3 tot 2,8%.
“Zekere pijplijn toegenomen met 5 complexen“
›› Sector Woningen: kerncijfers per 30 juni 2010 In E x miljoen, tenzij anders vermeld
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
1,9% -0,4% 1,5% 1,3%
3,8% -10,2% -6,8% -6,7%
1,9% -9,0% -7,3% -6,9%
Bruto huuropbrengsten Exploitatiekosten*** Netto huuropbrengsten
9,6 -2,4 7,2
18,5 -4,0 14,5
9,2 -2,1 7,1
Opbrengsten overige beleggingen Waardemutaties en verkoopresultaten
0,3 -1,6
0,6 -40,8
0,3 -35,2
Organisatiekosten
-0,7
-1,3
-0,7
Netto operationeel resultaat Rentebaten/lasten
5,2 0,0
-27,0 -0,1
-28,5 0,2
Netto resultaat
5,2
-27,1
-28,3
6,8 -1,6 5,2
13,7 -40,8 -27,1
6,9 -35,2 -28,3
30-06-2010
01-01-2010
30-06-2009
407,4 17,2 424,6 2,6 427,2 -2,9 424,3
401,6 11,8 413,4 2,4 415,8 -6,1 409,7
388,6 388,6 2,7 391,3 -26,5 364,8
Rendementen Direct portefeuillerendement* Indirect portefeuillerendement* Totaal portefeuillerendement* Fondsrendement**
Winst- en verliesrekening
Direct beleggingsresultaat Indirect beleggingsresultaat Totaal beleggingsresultaat
Balans Beleggingen (inclusief termijnbetalingen) Beschikbaar voor belegging Beheerd vermogen Overige activa Totaal activa Kortlopende schulden Eigen vermogen
* Volgens calculatiemethode ROZ/IPD, tijdgewogen (standing plus non-standing investments), niet herleid naar jaarbasis ** Dit is het totaal beleggingsresultaat als percentage van het eigen vermogen begin periode +/- gewogen gemiddelde van emissies/uittredingen gedurende periode *** Inclusief netto-servicekosten Geen accountantscontrole toegepast
11
›› Sector Woningen: overige kerncijfers
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
Bezettingsgraad, gemiddeld Netto/bruto huuropbrengsten Organisatiekosten als % beheerd vermogen
94% 75% 0,17%
95% 78% 0,33%
97% 77% 0,17%
Portefeuilleomvang in exploitatie, gemiddeld (€ x mln) Aantal uitstaande aandelen, gemiddeld (x mln) Aantal uitstaande aandelen, ultimo (x mln)
387,8 322,7 335,1
399,3 286,9 325,0
390,3 291,2 282,7
Totaal beleggingsresultaat per aandeel (€ x1) Net asset value per aandeel, ultimo (€ x1)
0,016 1,266
-0,093 1,261
-0,097 1,291
Direct en indirect fondsrendement op kwartaalbasis (5 jr) 6% 4% 2% 0% -2% -4%
direct
12
indirect
2010 Q2
2010 Q1
2009 Q4
2009 Q3
2009 Q2
2009 Q1
2008 Q4
2008 Q3
2008 Q2
2008 Q1
2007 Q4
2007 Q3
2007 Q2
2007 Q1
2006 Q4
2006 Q3
2006 Q2
2006 Q1
-6%
›› Sector Woningen: portefeuillesamenstelling Woningtype 47
Eengezinswoningen
100
90
80
70
60
40
30
20
10
50
53
Appartementen
Ongeveer gelijke verdeling over appartementen en eengezinswoningen
Leeftijdsopbouw 2000 en jonger
35
1990-1999
9
1980-1989
51
1970-1979
5 100
90
80
70
60
50
40
30
20
1 10
Vóór 1970
51% is uit de 80-er jaren en 35% is jonger dan 2000
Geografisch 88
Kernprovincies (NH-ZH-Ut.-Ge.-NB) 3 50
60
70
80
90
100
50
60
70
80
90
100
40
10
30
9
Noord (Gr.-Fr.-Dr.-Ov.)
20
Zuid (Ze.-Lb.)
Het overgrote deel ligt in de kernprovincies
Huurprijsklassen 3
1.000-1.200
6 7
900-1.000 800-900
9
700-800
22 13
648-700
33
550-648 450-550
6 40
20
1 10
300-450
30
1.200-1.800
60% van de woningen heeft een huur boven de liberalisatiegrens (E 648 per maand)
13
Sector Winkels
14
›› Samenvatting sector Winkels Ontwikkelingen markt • Lichte daling detailhandelsomzet • Beleggingsvolume gestegen mede door beschikbaarheid kwalitatief hoogwaardige objecten
Portefeuilleontwikkelingen • Grote acquisitie van drie winkelcentra voor € 166 miljoen v.o.n. • Levering vernieuwd winkelcentrum Zwolle Zuid • Toetreding aandeelhouders met netto € 196 miljoen • Aantal aandeelhouders toegenomen van 22 naar 24
Resultaten • Fondsrendement 3,1% in eerste halfjaar van 2010 • Bezettingsgraad onverminderd hoog met 99% • Prognose fondsrendement 5,5 tot 6,0% voor geheel 2010, rekening houdend met effect overdrachtsbelasting acquisities
›› Portefeuillekenmerken Portefeuille (incl. overige beleggingen) Zekere pijplijn Theoretische jaarhuur Bruto aanvangsrendement k.k. Aantal objecten Aantal huurcontracten Gemiddelde resterende looptijd Gemiddelde huur Bezettingsgraad
1 juli 2010 30 juni 2010 Ultimo 2009 Medio 2009 € 722 mln € 527 mln € 524 mln € 530 mln € 14 mln € 43 mln € 41 mln € 41 mln € 49,2 mln € 35,2 mln € 35,2 mln € 35,2 mln 6,8% 6,9% 7,0% 6,9% 85 81 81 82 652 497 497 497 5,1 jaar 5,1 jaar 5,2 jaar 5,5 jaar € 196 per m² € 181 per m² € 181 per m² € 179 per m² 99% 99% 99% 99%
15
Ontwikkelingen winkelmarkt Het consumentenvertrouwen, dat sinds 2009 een stijgende lijn liet zien, is in het eerste halfjaar van 2010 weer gedaald. Met name de onrust rond de euro leidde ertoe dat de consumenten minder positief waren over de economie. Ook de omzet in de detailhandel daalde licht, door een afname van het aantal verkochte producten. De prijzen stegen nog wel. Vooral de non-foodsector heeft het zwaar. Bij de food-sector is inmiddels weer een kleine omzetstijging waar te nemen, die volledig is toe te schrijven aan de supermarkten. De winkelleegstand op A- en B-locaties lijkt zich, na een kleine stijging in het afgelopen jaar, langzaam te stabiliseren. De winkelleegstand op C-locaties neemt echter onverminderd toe. Bij de leegstaande panden gaat het vooral om panden waar voorheen horecagelegenheden, interieurzaken en modewinkels gevestigd waren. De huurprijzen op de A-locaties in de grote winkelsteden van Nederland stijgen nog altijd licht, maar de stijging ligt onder het inflatieniveau. Beleidsmatig spelen momenteel de discussies rond de zondagsopening en het standaard winkelhuurcontract. De zondags opening is de afgelopen maanden steeds meer onderwerp van discussie geworden, zowel in de landelijke als in de lokale politiek, waarbij zowel uitbreiding als inkrimping van de openingstijden aan de orde is. Naar verwachting zal het huidige standaard huurcontract van de Raad Onroerende Zaken (ROZ), dat nu gangbaar is voor de verhuur binnen de detailhandel, wijzigen. Hierbij wordt tegemoet gekomen aan wensen van huurders over onder meer het renovatiebeding, huur differentiatie en contractduur. Op de beleggingsmarkt waren de Nederlandse private en institutionele beleggers in toenemende mate weer actief. Dat kwam in hoge mate door de verkoop van winkelcentra uit het Nederlandse deel van de Unibail-Rodamco portefeuille.
Portefeuilleontwikkelingen Op 1 juli 2010 is de portefeuille met 37% toegenomen door de levering van de drie verworven objecten van Unibail-Rodamco en de levering van het vernieuwde winkelcentrum Zwolle Zuid. Met de eerstgenoemde transactie is een bedrag van € 166 miljoen v.o.n. gemoeid. Het betreft de winkelcentra Sint Jorisplein in Amersfoort (circa 17.000 m² bvo en een parkeer garage met 460 plaatsen) en de Arendshof in Oosterhout (ruim 9.000 m² bvo en een parkeergarage met 560 plaatsen). Daarnaast heeft Altera enkele winkelpanden gekocht in het stadsdeelcentrum Schalkwijk in Haarlem, met ongeveer 3.000 m² bvo. Vooral de aanschaf van de centra in Amersfoort en Oosterhout past in ons streven om in de winkelportefeuille nog sterker gewogen te zijn in het segment Binnensteden en hoofdwinkelgebieden. De aanwezigheid en het eigendom van
16
de parkeergarages als belangrijke bronpunten onderstrepen de dominante positie van deze objecten binnen het kernwinkel apparaat van genoemde steden. Tevens honoreren wij hiermee de uitbreidingswensen van onze bestaande en nieuw toegetreden aandeelhouders. De netto-toetreding in het eerste halfjaar bedraagt € 196,5 miljoen (€ 207,3 miljoen toetredingen en € 10,8 miljoen uittredingen). Daarnaast is een financiering aangetrokken van € 30 miljoen. Voor deze acquisities is een tijdelijke krediet faciliteit getroffen. Het aantal aandeelhouders is toegenomen van 22 naar 24. De pijplijn waarvan de realisatie zeker is bedraagt € 14 miljoen. In het eerste halfjaar van 2010 is voor € 0,8 miljoen aan nieuwe huurcontracten en verlengingen overeengekomen (eerste halfjaar 2009: € 0,8 miljoen).
Resultaten Het fondsrendement (niet herleid naar jaarbasis) over het eerste halfjaar van 2010 is 3,1%, bij een lichte waardestijging van 0,3%. Dit is een sterke verbetering ten opzichte van het eerste halfjaar van 2009, met een afwaardering van 3,4%. Het gunstige effect van de iets scherpere aanvangsrendementen oversteeg het nadelige effect van de lichte daling van de huurwaarden. Het direct portefeuillerendement is met 3,1% nagenoeg ongewijzigd ten opzichte van dezelfde periode in 2009. De bezettingsgraad is met 99% nog steeds hoog. Het brutonettotraject is gedaald tot 86% doordat een groter deel van de onderhoudskosten in het eerste halfjaar is gevallen. De huur achterstanden ouder dan 90 dagen zijn 0,4% van de jaarhuur, een lichte stijging ten opzichte van medio en ultimo 2009. Voor geheel 2010 verwachten wij, uitgaande van 1% waarde stijging en een negatief effect van de verwerking van de aankoopkosten op de acquisities van 1%, een fondsrendement van 5,5 tot 6,0%.
“Winkelportefeuille met 37% toegenomen”
›› Sector Winkels: kerncijfers per 30 juni 2010 In E x miljoen, tenzij anders vermeld
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
Direct portefeuillerendement* Indirect portefeuillerendement* Totaal portefeuillerendement* Fondsrendement**
3,1% 0,3% 3,3% 3,1%
6,3% -4,1% 2,0% 1,9%
3,0% -3,4% -0,5% -0,5%
Winst- en verliesrekening Bruto huuropbrengsten Exploitatiekosten*** Netto huuropbrengsten
17,5 -2,4 15,1
34,6 -3,5 31,1
17,2 -1,8 15,4
1,4 1,4
1,6 -20,8
0,8 -17,7
Organisatiekosten
-0,9
-1,6
-0,9
Netto operationeel resultaat Rentebaten/lasten
17,0 -0,1
10,3 -0,6
-2,4 0,0
Netto resultaat
16,9
9,7
-2,4
Direct beleggingsresultaat Indirect beleggingsresultaat Totaal beleggingsresultaat
15,5 1,4 16,9
30,5 -20,8 9,7
15,3 -17,7 -2,4
30-06-2010
01-01-2010
30-06-2009
526,7 169,0 695,7 8,5 704,2 -4,6 699,6
523,7 - 523,7 3,8 527,5 -33,0 494,5
530,1 3,4 533,5 9,2 542,7 -51,4 491,3
Rendementen
Opbrengsten overige beleggingen Waardemutaties en verkoopresultaten
Balans Beleggingen Beschikbaar voor belegging Beheerd vermogen Overige activa Totaal activa Kortlopende schulden Eigen vermogen
* Volgens calculatiemethode ROZ/IPD, tijdgewogen (standing plus non-standing investments), niet herleid naar jaarbasis ** Dit is het totaal beleggingsresultaat als percentage van het eigen vermogen begin periode +/- gewogen gemiddelde van emissies/uittredingen gedurende periode *** Inclusief netto-servicekosten Geen accountantscontrole toegepast
17
›› Sector Winkels: overige kerncijfers
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
Bezettingsgraad, gemiddeld Netto/bruto huuropbrengsten Organisatiekosten als % beheerd vermogen
99% 86% 0,16%
99% 90% 0,31%
99% 90% 0,16%
Portefeuilleomvang in exploitatie, gemiddeld (€ x mln) Aantal uitstaande aandelen, gemiddeld (x mln) Aantal uitstaande aandelen, ultimo (x mln)
501,3 443,9 565,4
521,1 409,5 406,6
519,6 422,1 396,3
Totaal beleggingsresultaat per aandeel (€ x1) Net asset value per aandeel, ultimo (€ x1)
0,032 1,237
0,024 1,216
-0,006 1,240
Direct en indirect fondsrendement op kwartaalbasis (5 jr) 4%
2%
0%
-2%
direct
18
indirect
2010 Q2
2010 Q1
2009 Q4
2009 Q3
2009 Q2
2009 Q1
2008 Q4
2008 Q3
2008 Q2
2008 Q1
2007 Q4
2007 Q3
2007 Q2
2007 Q1
2006 Q4
2006 Q3
2006 Q2
2006 Q1
-4%
3
Winkelstraten
1
18 6 Tweederde (66%) is gelegen in hoofdwinkelgebieden en binnensteden
Solitair
17 8
Supermarkten
64
Winkelcentra 6
PDV/GDV
Grootteklassen
5 Winkelcentra zijn dominant
> e 50 mln (4 obj.)
38 23
e 25 mln - e 50 mln (4 obj.) 12
e 15 mln - e 25 mln (4 obj.)
9
e 5 mln - e 15 mln (8 obj.)
18
< e 5 mln (64 obj.)
Branchering huurders
Combinatie van grote objecten en kleine objecten 28
Overige non-food incl. warenhuizen Wooninrichting
7 29
Mode 15
Diensten incl. parkeergarages
21
Food
Resterende huur 2019 2018 2017 2016 2015 2014
100
6
Wijk/buurtcentra
Parkeergarages
90
45
Hoofdwinkelgebied
Winkelsoorten
80
70
Stadsdeelcentra
PDV/GDV
60
21
Binnensteden
Kernverzorgend
50
40
30
Winkelhiërarchie
20
(inclusief acquisities per 1 juli)
10
›› Sector Winkels: portefeuillesamenstelling
Evenwichtige spreiding over branches 9 17 23 30 40 60 73
2013
85
2012
97
2011
99
2010 Tot en met 2012 loopt ten minste 85% van de huur door
19
Sector Kantoren
20
›› Samenvatting sector Kantoren Ontwikkelingen markt • Ondanks verdubbeling is het beleggingsvolume nog steeds laag • Toenemende leegstand, maar wel initiatieven voor beperking nieuwbouw
Portefeuilleontwikkelingen • Gelijke samenstelling portefeuille ten opzichte van medio en ultimo 2009 • In eerste halfjaar nauwelijks huurcontracten afgesloten
Resultaten • Gemiddelde bezettingsgraad van 94% • Prognose fondsrendement van 2,5 tot 3,0% voor geheel 2010, uitgaande van 4% waardedaling
›› Portefeuillekenmerken
Medio 2010 Ultimo 2009 Medio 2009
Portefeuille in exploitatie Zekere pijplijn Theoretische jaarhuur Bruto aanvangsrendement k.k. Aantal objecten Aantal huurcontracten Gemiddelde resterende looptijd Gemiddelde huur (excl. parkeren) Bezettingsgraad
€ 260 mln € 266 mln € 269 mln € 7 mln € 7 mln € 7 mln € 23,2 mln € 23,2 mln € 23,3 mln 8,9% 8,7% 8,7% 20 20 20 66 65 66 2,8 jaar 3,0 jaar 3,4 jaar € 177 per m² € 178 per m² € 177 per m² 95% 94% 95%
21
Ontwikkelingen kantorenmarkt
Resultaten
De Nederlandse economie is inmiddels uit de recessie en het herstel lijkt vooralsnog voorspoediger dan een jaar geleden verwacht. Er lijkt volgens cijfers van het CBS voorlopig een einde te zijn gekomen aan de stijging van het werkloosheidspercentage en volgens prognoses van het CPB zal deze de komende jaren niet boven de 6% uitkomen. De stijging van de werkloosheid valt mee, gezien de ongekende productieterugval vorig jaar en het beperkte herstel dit jaar.
Het fondsrendement (niet herleid naar jaarbasis) over het eerste halfjaar van 2010 is 1,1%, bij een waardedaling van 2,3%. Dit is een verbetering ten opzichte van het eerste halfjaar van 2009 toen de afwaardering nog 5,2% bedroeg. De waardedaling in het eerste halfjaar 2010 wordt grotendeels veroorzaakt door de huuropzegging van een substantieel contract met ingang van begin 2012. Het direct portefeuillerendement is licht gestegen tot 3,6% (vergelijkbare periode 2009: 3,4%). De bezettingsgraad is licht toegenomen van 94% eind 2009 naar 95% medio 2010. Het gemiddelde is met 94% ongewijzigd. Het bruto-nettotraject is gelijk gebleven op 85%. De huurachterstanden ouder dan 90 dagen bedragen medio 2010 1,3% van de jaarhuur, hetzelfde niveau als medio en ultimo 2009.
De kantorenmarkt bevindt zich nog altijd in zwaar weer. Het opnameniveau bedroeg over het eerste halfjaar 480.000 m², ongeveer 4% lager dan de vergelijkbare periode in 2009. Door het uitblijven van de vraag is het aanbod verder gestegen naar ruim 7,0 miljoen m², circa 5% hoger dan een jaar geleden. De leegstand in de kantorenmarkt staat bij alle actoren hoog op de agenda. Inmiddels werken VROM, Rijksgebouwendienst, IVBN, ontwikkelaars en enkele gemeenten en provincies aan een gezamenlijke aanpak om de structurele leegstand van kantoren te verminderen. De gebruikersmarkt van kantoorruimten wordt nog altijd gekenmerkt door een verdere concentratie van organisaties. Zowel de ontwikkeling van het aantal kantoorarbeidsplaatsen als de oppervlakte per arbeidsplaats staat onder druk, waardoor de behoefte aan kantoorruimte beperkt is.
Voor geheel 2010 verwachten wij, uitgaande van 4% waarde daling, een fondsrendement van 2,5 tot 3,0%.
De belangstelling vanuit de beleggingsmarkt neemt geleidelijk aan iets toe. In totaal lag het investeringsvolume in kantoren in het eerste halfjaar op € 0,8 miljard. Dit betekent een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar, maar nog altijd fors lager dan in de periode van voor de recessie.
Portefeuilleontwikkelingen In het eerste halfjaar van 2010 is de samenstelling van de portefeuille gelijk gebleven aan die van dezelfde periode in 2009. De zekere pijplijn bedraagt onveranderd € 7 miljoen. In het eerste halfjaar van 2010 is voor slechts € 0,1 miljoen aan nieuwe huurcontracten afgesloten (eerste halfjaar 2009: € 0,5 miljoen). Het blijkt uitermate moeizaam om nieuwe huurders aan te trekken. Per 30 juni is een nieuwe aandeelhouder toegetreden met € 6,0 miljoen. De middelen zijn aangewend voor het aflossen van schulden. Het aantal aandeelhouders bedraagt nu veertien.
22
“Hoge bezettingsgraad van gemiddeld 94%“
â&#x20AC;şâ&#x20AC;ş Sector Kantoren: kerncijfers per 30 juni 2010 In E x miljoen, tenzij anders vermeld
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
3,6% -2,3% 1,2% 1,1%
7,0% -6,2% 0,4% 0,0%
3,4% -5,2% -2,0% -2,3%
Winst- en verliesrekening Bruto huuropbrengsten Exploitatiekosten*** Netto huuropbrengsten
10,7 -1,7 9,0
21,3 -2,8 18,5
10,7 -1,6 9,1
Waardemutaties en verkoopresultaten****
-5,7
-17,4
-14,9
Organisatiekosten
-0,5
-0,9
-0,5
Netto operationeel resultaat Rentebaten/lasten
2,8 -0,1
0,2 -0,3
-6,3 -0,1
2,7
-0,1
-6,4
8,4 -5,7 2,7
17,3 -17,4 -0,1
8,5 -14,9 -6,4
30-06-2010
01-01-2010
30-06-2009
260,0 0,8 260,8 1,8 262,6 -1,4 261,2
263,3 - 263,3 3,1 266,4 -16,6 249,8
268,8 268,8 2,0 270,8 -17,1 253,7
Rendementen Direct portefeuillerendement* Indirect portefeuillerendement* Totaal portefeuillerendement* Fondsrendement**
Netto resultaat Direct beleggingsresultaat Indirect beleggingsresultaat Totaal beleggingsresultaat
Balans Beleggingen Beschikbaar voor belegging Beheerd vermogen Overige activa Totaal activa Kortlopende schulden Eigen vermogen
* Volgens calculatiemethode ROZ/IPD, tijdgewogen (standing plus non-standing investments), niet herleid naar jaarbasis, exclusief effect straightlining huurincentives ** Dit is het totaal beleggingsresultaat als percentage van het eigen vermogen begin periode +/- gewogen gemiddelde van emissies/uittredingen gedurende periode *** Inclusief netto-servicekosten **** Inclusief effect straightlining huurincentives Geen accountantscontrole toegepast
23
›› Sector Kantoren: overige kerncijfers
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
Bezettingsgraad, gemiddeld Netto/bruto huuropbrengsten Organisatiekosten als % beheerd vermogen
94% 85% 0,16%
94% 87% 0,32%
94% 85% 0,16%
Portefeuilleomvang in exploitatie, gemiddeld (€ x mln) Aantal uitstaande aandelen, gemiddeld (x mln) Aantal uitstaande aandelen, ultimo (x mln)
266,0 245,1 254,4
283,5 243,1 241,5
283,5 246,5 239,6
Totaal beleggingsresultaat per aandeel (€ x1) Net asset value per aandeel, ultimo (€ x1)
0,010 1,027
0,000 1,034
-0,025 1,059
Direct en indirect fondsrendement op kwartaalbasis (5 jr) 6%
4%
2%
0%
-2%
-4%
direct
24
indirect
2010 Q2
2010 Q1
2009 Q4
2009 Q3
2009 Q2
2009 Q1
2008 Q4
2008 Q3
2008 Q2
2008 Q1
2007 Q4
2007 Q3
2007 Q2
2007 Q1
2006 Q4
2006 Q3
2006 Q2
2006 Q1
-6%
â&#x20AC;şâ&#x20AC;ş Sector Kantoren: portefeuillesamenstelling Geografisch 34
Amsterdam 27
Utrecht 7
Rotterdam en Den Haag
21
Gebieden nabij de 4 grote steden
100
90
80
70
60
50
40
30
10
20
11
Overig
Focus op de vier grote steden: totaal 68%
Leeftijdsopbouw 70
2000 en jonger 17
1990-1999
100
90
80
70
60
50
40
30
10
20
14
1980-1989
Mede door renovaties blijft de portefeuille aansluiten op de markt
Branchering huurders 44
Zakelijke en fin. dienstverlening
77
27
Overheid en non-profit
85 96
21
Industrie, handel en transport
100 100
90
80
70
60
50
40
30
10
ICT en media
20
9
Dienstverlening en overheid/non-profit zijn dominant
Resterende huur 2019
0
2018
0
2017
0
2015
6 13 30
2014
41
2013
55
2012
91
2011
95 90
80
70
60
50
40
30
20
10
2010
100
2016
Tot en met 2012 loopt ten minste 55% van de huur door
25
Sector Bedrijfsruimten
26
›› Samenvatting sector Bedrijfsruimten Ontwikkelingen markt • Vraag naar bedrijfsruimten is nog niet aangetrokken • Omslag in denken van overheid over bedrijfsterreinen
Portefeuilleontwikkelingen • Beperkt volume aan nieuwe huurcontracten (€ 0,6 miljoen) • Pijplijn ongewijzigd van € 19 miljoen, oplevering grotendeels afhankelijk van voortgang verhuur
Resultaten • Gemiddelde bezettingsgraad van 92%, echter in juni gedaald tot 86% door verstrijken huurgarantie • Prognose fondsrendement van 1,3 tot 1,8% voor geheel 2010, uitgaande van 5% waardedaling
›› Portefeuillekenmerken
Medio 2010 Ultimo 2009 Medio 2009
Portefeuille in exploitatie Zekere pijplijn Theoretische jaarhuur Bruto aanvangsrendement k.k. Aantal objecten Aantal huurcontracten Gemiddelde resterende looptijd Gemiddelde huur bedrijfsruimtemeters Idem kantoormeters Bezettingsgraad
€ 207 mln € 212 mln € 210 mln € 19 mln € 19 mln € 23 mln € 19,5 mln € 19,4 mln € 19,1 mln 9,4% 9,2% 9,1% 23 23 23 81 80 78 4,7 jaar 4,6 jaar 4,8 jaar € 57 per m² € 57 per m² € 56 per m² € 112 per m² € 113 per m² € 110 per m² 86% 93% 91%
27
Ontwikkelingen bedrijfsruimtemarkt De onzekerheid over de economische ontwikkeling en de gevolgen van de recessie drukken ook in 2010 de vraag naar bedrijfsruimten. De opname in het eerste half jaar lag 5% lager dan het toch al slechte jaar 2009. Het aanbod is opnieuw gestegen, met 7% ten opzichte van een jaar eerder. De aanbodvraagverhouding bevindt zich daarmee op een historisch hoog niveau. Door dit overaanbod blijven de huurprijzen voor bedrijfsruimten onder druk staan. Gemiddeld zijn deze met 2% gedaald. Mede op grond van deze ontwikkeling blijft de beleggingsmarkt voor bedrijfsruimten afwachtend. Vooral particuliere beleggers zijn, aangetrokken door de hoge aanvangs rendementen, nog actief in deze markt. Er zijn ook tekenen dat de bedrijfsruimtemarkt zich kan gaan herstellen. De wereldhandel trekt aan en ook de Nederlandse import en export groeit weer tot het niveau van voor de crisis. In de vervoerssector is dit al merkbaar en ook de verhuur van logistieke ruimten trekt iets aan. De positie van Nederland als vestigingsplaats lijkt goed te blijven. In het crisisjaar 2009 zijn er in Nederland zelfs meer bovenregionale locatiebeslissingen geweest dan in 2008. Daarnaast kan de bedrijfsruimtemarkt profiteren van een omslag in het denken van gemeenten en provincies. Gestimuleerd door het Rijk nemen steeds meer provincies de regierol over de ontwikkeling van bedrijfsterreinen in handen. Voorop staat daarbij een zuiniger gebruik van de ruimte en daarmee de herontwikkeling van bestaande terreinen. Zowel nationaal als regionaal en lokaal komen er financiële middelen beschikbaar om de concurrentiepositie van bestaande terreinen te verbeteren en niet alleen maar kwaliteitsverbetering van het vestigingsmilieu te creëren door uitgifte van nieuwe terreinen.
Eind eerste kwartaal is per saldo voor € 16,3 miljoen eigen vermogen aangetrokken (€ 33,1 miljoen toetredingen en € 16,8 miljoen uittredingen). Met deze middelen zijn schulden afbetaald en medio 2010 is € 3,7 miljoen beschikbaar voor herbelegging. Het aantal aandeelhouders is afgenomen van zestien naar veertien.
Resultaten Het fondsrendement (niet herleid naar jaarbasis) over het eerste halfjaar van 2010 is 0,4%, bij een waardedaling van 2,9%. Dit is een verbetering ten opzichte van het eerste halfjaar van 2009, toen de afwaardering nog 5,2% bedroeg. De waardedaling in het eerste halfjaar 2010 vloeit in gelijke mate voort uit een daling van de huurwaarde en een stijging van het aanvangs rendement. Het direct portefeuillerendement is licht gestegen tot 3,6% (vergelijkbare periode 2009: 3,5%). De bezettingsgraad is afgenomen van 93% eind 2009 naar 86% medio 2010 door het in juni 2010 verstrijken van de huurgarantie van de ontwikkelaar van het bedrijfsverzamelcomplex in Bleiswijk. Het gemiddelde is uitgekomen op 92% en dit is iets hoger dan de eerste helft van 2009 (91%). Het bruto-nettotraject van 83% is gedaald doordat een groter deel van de onderhoudskosten in het eerste halfjaar is gevallen. De huurachterstanden ouder dan 90 dagen zijn afgenomen van 2,3% van de jaarhuur ultimo 2009 tot 2,1% medio 2010. Met enkele huurders zijn vanwege financiële problemen betalingsregelingen getroffen. Voor geheel 2010 verwachten wij, uitgaande van 5% waarde daling, een fondsrendement van 1,3 tot 1,8%.
Portefeuilleontwikkelingen In het eerste halfjaar 2010 is de logistieke ruimte van een complex in Nieuwegein in samenwerking met de huurder uitgebreid voor € 1,7 miljoen. Voor het overige zijn er geen portefeuillemutaties. Van het in juni 2009 opgeleverde bedrijfsverzamelcomplex in Bleiswijk is in het eerste halfjaar de eerste van de totaal achttien units verhuurd. De pijplijn is ongewijzigd: het bedrijfsverzamelcomplex in Amsterdam Osdorp Business Park. De technische oplevering ondervindt vertraging. Overdracht geschiedt per unit op basis van de voortgang van de verhuur door de projectontwikkelaar en uiterlijk anderhalf jaar na de technische oplevering. In het eerste halfjaar van 2010 is voor € 0,6 miljoen aan nieuwe huurcontracten en verlengingen overeengekomen (eerste halfjaar 2009: € 0,9 miljoen).
28
“Bezettingsgraad onder druk door onzekerheid over economische ontwikkeling”
â&#x20AC;şâ&#x20AC;ş Sector Bedrijfsruimten: kerncijfers per 30 juni 2010 In E x miljoen, tenzij anders vermeld
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
3,6% -2,9% 0,6% 0,4%
7,2% -6,1% 0,8% 0,6%
3,5% -5,2% -1,8% -2,0%
Bruto huuropbrengsten Exploitatiekosten*** Netto huuropbrengsten
8,8 -1,5 7,3
16,8 -2,1 14,7
8,1 -1,0 7,1
Waardemutaties en verkoopresultaten****
-6,1
-12,6
-10,8
Organisatiekosten
-0,4
-0,7
-0,3
Netto operationeel resultaat Rentebaten/lasten
0,8 -0,1
1,4 -0,1
-4,0 0,0
0,7
1,3
-4,0
6,8 -6,1 0,7
13,9 -12,6 1,3
6,8 -10,8 -4,0
30-06-2010
01-01-2010
30-06-2009
207,4 3,7 211,1 4,3 215,4 -2,3 213,1
211,4 - 211,4 1,8 213,2 -13,1 200,1
210,2 4,4 214,6 5,6 220,2 -18,2 202,0
Rendementen Direct portefeuillerendement* Indirect portefeuillerendement* Totaal portefeuillerendement* Fondsrendement**
Winst- en verliesrekening
Netto resultaat Direct beleggingsresultaat Indirect beleggingsresultaat Totaal beleggingsresultaat
Balans Beleggingen Beschikbaar voor belegging Beheerd vermogen Overige activa Totaal activa Kortlopende schulden Eigen vermogen
* Volgens calculatiemethode ROZ/IPD, tijdgewogen (standing plus non-standing investments), niet herleid naar jaarbasis, exclusief effect straightlining huurincentives ** Dit is het totaal beleggingsresultaat als percentage van het eigen vermogen begin periode +/- gewogen gemiddelde van emissies/uittredingen gedurende periode *** Inclusief netto-servicekosten **** Inclusief effect straightlining huurincentives Geen accountantscontrole toegepast
29
›› Sector Bedrijfsruimten: overige kerncijfers
1e halfjaar 2010
2009
1e halfjaar 2009
Bezettingsgraad, gemiddeld Netto/bruto huuropbrengsten Organisatiekosten als % beheerd vermogen
92% 83% 0,16%
92% 88% 0,31%
91% 88% 0,16%
Portefeuilleomvang, gemiddeld (€ x mln) Aantal uitstaande aandelen, gemiddeld (x mln) Aantal uitstaande aandelen, ultimo (x mln)
211,9 195,3 202,9
212,5 184,2 187,6
205,4 183,2 185,2
Totaal beleggingsresultaat per aandeel (€ x1) Net asset value per aandeel, ultimo (€ x1)
0,004 1,050
0,007 1,066
-0,022 1,091
Direct en indirect fondsrendement op kwartaalbasis (5 jr) 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4%
direct
30
indirect
2010 Q2
2010 Q1
2009 Q4
2009 Q3
2009 Q2
2009 Q1
2008 Q4
2008 Q3
2008 Q2
2008 Q1
2007 Q4
2007 Q3
2007 Q2
2007 Q1
2006 Q4
2006 Q3
2006 Q2
2006 Q1
-5%
›› Sector Bedrijfsruimten: portefeuillesamenstelling Geografisch 72
Midden (NH-ZH-Ut-Ge)
90 90
100
80 80
70
60
50
30
20
10
Zuid (NB-Limb)
40
28
Provincies op de as Randstad-Duitsland zijn dominant in de portefeuille
Leeftijdsopbouw 52
2000 en jonger 32
1990-1999 13
1980-1989
100
70
60
50
40
30
20
4 10
Vóór 1980
52% van de portefeuille is jonger dan 2000 (excl. Hema object)
Functietypering objecten/huurders 96
46
100 90
80
70
60
40
30
20
10
Logistiek
50
54
100
Bedrijfsverzamelcomplexen
Ongeveer gelijke verdeling over bedrijfsverzamelcomplexen en logistieke objecten (excl. Hema)
Resterende huur 2019
26
2018
26 29
2017
34
2016
37
2015
41
2014
43
2013
57
2012
82
2011
100
80
70
60
50
40
30
20
10
90
91
2010
Tot en met 2012 loopt ten minste 57% van de huur door
31
Halfjaarverslag 2010 Altera Vastgoed N.V. Handelsweg 59 F Postbus 9220 1180 ME Amstelveen Tel. 020 545 20 50 Fax 020 545 20 60 www.alteravastgoed.nl
Woningen Winkels Kantoren Bedrijfsruimten