The Insider #Jun 2014

financial times

сэдэв

зочин

BLOOMBERG VIEW

Дэлхийгээс авахгүй, харин өгөх замаар уусгах бодлого

Монгол Улс “хятад мөрөөдөл”-ийн хаана явна вэ

Хятад-Америкийн зөрчил Монгол Улсад таатай нөлөө үзүүлэхгүй

Хятадын асуудал бүх дэлхийн асуудал

June | 2014

Хятад мөрөөдөлд хүрэх зам хийгээд Ши даргын агуу шинэчлэл

aгуулга 8

эргэлтийн цэг

Хятад мөрөөдөлд

хүрэх зам хийгээд Ши даргын агуу шинэчлэл

June | 2014 issue | 1

дэлхий дахинд 12 | Бразил: Зоосны хоёр тал

36 | Тайландын бослого Монголд “ирэх вий” 44 | “Рио” Симандуг авлаа 52 | технологи

Хятадыг хөгжүүлж, дэлхийг эзлэх дэвшилтэт технологиуд

6 | Эрхлэгчийн зурвас 14 | Дэлхийн Эдийн засаг 15 | Mонголын Эдийн засаг 9 | insider | зочин

М.Батчимэг: Хятад-Америкийн зөрчил Монгол Улсад таатай нөлөө үзүүлэхгүй 22 | асуудал | шийдэл

Авлигын эсрэг коммунист тэмцэл: Жоу Юн Кан шүүхийн тавцанд 26 | INsider | с эд эв

12 54 | financial times

Дэлхийгээс авахгүй, харин өгөх замаар уусгах бодлого

Монгол Улс “хятад мөрөөдөл”-ийн хаана явна вэ 30 | Инфографик

Монголын хомсдол ба Хятадын илүүрхэл

Хятад улс түүхий эдийн гол худалдан авагч болж нөгөө талаар бараа бүтээгдэхүүний хамгийн том нийлүүлэгч болж чадсан.

4 | J U N E 2014

32 | нэг сэдвээр

Байр суурь

37 | cэтгэгчид

Хүч

38 | эдийн засаг | боловсрол

Эдийн засгийг нэгэн хичээлд

40 | chin a economic re v ie w

Орон сууцыг сүндэрлүүлэхэд чиглэсэн бодлого нурав 50 |

Хятадын банк манайд 400 сая ам.долларын зээл гаргах боломжтой

54 58 | insider | сонголт

Эдийн засгийг нэгэн хичээлд Бизнес модель бүтээх нь Сайтар эргэцүүл

Дараагийн дугаарт

Эрчим хүчний салбар

Connect Contact the editorial team: info@insider.mn

tcly | Shutterstock

46 | Хятадын асуудал бүх дэлхийн асуудал

Эрх лэг чийн зу рв ас

Insider-ийн тухай

Ерөнхий эрхлэгч М.Халиунбат Редактор П.Түвшин

Аливаа хүн зөв мэдээлэлтэй бол зөв

Тоймч Г.Байгалмаа

шийдвэр гаргадаг, буруу мэдээлэлтэй бол буруу шийдвэр гаргадаг нь

Орчуулагч, редактор Т.Буянхишиг

энгийн логик билээ. Хүн “хахсан” их

мэдээллийн дунд төөрч будилах явдал

Сэтгүүлч Б.Байгаль

цөөнгүй гардаг. Ялангуяа бизнесийн

Нийтлэлч T.Наранхүү

болоод эдийн засгийн шийдвэр гаргагч хэнд ч сонголт хийхэд нь шууд ашиглах

Нийтлэлч Орги

хэмжээний мэдээлэл хэрэг болдгийг

хувийн туршлагаасаа олонтаа харсан. Тиймээс ч бид боловсруулчихсан,

Эдийн засгийн зөвлөх Майк Рейра

шинжилгээ хийчихсэн гагцхүү дүгнэлт хийх эрхийг хувьд хүнд үлдээсэн

тийм мэдээллийн эх сурвалжийг бий болгохыг зорьж Insider сэтгүүлийнхээ

Маркетинг, Борлуулалт М.Цэвэлмаа

эхний дугаарыг гаргалаа.

Дизайнер Ж.Оюунжаргалан

Манай сэтгүүл дэлхийд алдартай Wallstreet Journal, Financial Times,

Bloomberg View, New York Times зэрэг хэвлэл мэдээллийн “аваргууд”-аас

албан ёсоор эрхийг нь авч тэдний олон жилийн туршлага дээр үндэслэсэн,

Сэтгүүлийн үүсгэн байгуулагч

баримт судалгаатай нийтлэлүүдийг орчуулан гаргаж байна. Манай сэтгүүл

хараат бус, бие даасан, нээлттэй, өгөөжтэй байх гэсэн зарчмуудыг чиг шугам

Торгоны зам сан

болгон ажиллах болно. Луу яарахгүй

Эхний дугаарынхаа үндсэн сэдвээр бид “Хятад”-ыг сонголоо. Хятад бол

бидний зүгээр нэг хөрш орон төдий биш билээ. Энэ хүчирхэг гүрэн дэлхийн эдийн засагт томоохон байр суурьтай тоглогч. Бидний амьдрал тэдний

эдийн засаг, улс төрийн шийдвэрээс хүссэн ч, эс хүссэн ч хамаарна. Тиймээс ухаалаг уншигч таныг судлах, танин мэдэх замыг сонгоно гэсэн итгэл үнэмшилтэйгээр энэхүү дугаараа хүргэж байна.

Сүүлийн 10 жилд Хятад улс эрчимтэй өссөн. Дэлхийн хоёрдагч том эдийн

засаг болтлоо томорсон. Гэхдээ тэдний хурд саарч байна. Үүнд ч тэд бэлэн

байгаа. Тэд яарахгүй. Тэд урт хугацааны үр ашгийг харж тоглохоор шийдсэн.

Connect Contact the editorial team: info@insider.mn

6 | J U N E 2014

Хүндэтгэсэн,

Мягмаржавын Халиунбат Эрхлэгч, Торгоны зам сангийн Гүйцэтгэх захирал

эрг э лтийн ц эг | х ята д ирэх 10 жи лд

Хятад мөрөөдөлд хүрэх зам хийгээд Ши даргын агуу шинэчлэл Ши Жинпин БНХАУ-ын сүр хүчит Коммунист намын дээд удирдлагыг гартаа авснаас хойш нэг жилийн дараа улс орныг засан тохинуулах их үйлсдээ ханцуй шамлан оров. тунхагласан юм. Үүнийг өөрөөр хятад үндэстний “Агуу дэвшил” гэж нэрлэжээ.

Энэ их мөрөөдлийн хүрээнд Хятад орон 2020

он гэхэд чинээлэг дунд давхаргынхнаас бүрдсэн

хүчирхэг нийгэмтэй болохыг зорьсон байна. Зорилго биеллээ олох тэр цаг буюу зургаан жилийн дараа

Коммунист нам байгуулагдсаны 100 жилийн баярт

ой тохиох юм. Тэр үед ядуу давхаргагүй Хятад гүрэн баярын пуужин буудуулах аж.

Түүнчлэн 2049 онд БНХАУ-ыг тунхагласны

мөн 100 жилийн ой болно. Харин хагас шахам

зууны дараах тэр цагт үсрэнгүй хөгжилт Хятад улс

дэлхийн хамгийн өндөр оргилоос хүн төрөлхтөнтэй мэндчилнэ гэсэн. Өөрөөр хэлбэл, АНУ, Япон, Итали,

Франц зэрэг архагууд Хятадын хойноос дагах болно гэсэн үг.

2013 оны арваннэгдүгээр сард Ши дарга 18 дугаар

Төв хорооны III их хурлыг хийж, тэндээс эдийн засаг, нийгэм, хуулийг шинэчлэх 60 зорилтот хөгжлийн

төлөвлөгөөг баталсан юм. Чухам Хятад мөрөөдөлд хүргэх их төлөвлөгөө ч гэж болно.

Барууны ертөнц, өрсөлдөгч нарт энэ зорилт

ихээхэн сонин зүйл болж туссан. Учир нь Хятад

улс түүхэндээ ийм зоримог шинэчлэл хийх зүрх

гаргаагүй аж. Яах вэ, зарим талаар Дэн Сьяопины 1978-1993 оны шинэчлэлтэй дүйх хэдий ч илүү

либерал, нээлттэй төлөвлөгөө болсон гэж үзжээ.

8 | J U N E 2014

60 зорилтот төлөвлөгөө гэдэг нь Хятадын түүхэнд

эргэлт гаргах асар том зүйл учир агуулга, хэмжээний тухайд ярих ч юм биш. Харин ерөнхий утгаар нь

авч үзвэл, 2020 оны босгонд очиход Хятад улс Нэг хүүхдийн бодлогыг бүрэн халж, хүн амзүйн хувьд туйлын тэнцвэртэй, тогтвортой нөхцөлд хүрсэн

байхаар тооцоолсон. Мөн хөдөлмөрийн лагерийн

ялгаа үндсэндээ арилж, иргэн хүн ажил хийж байгаа л бол элдэв гачаалаас алсуур амьдарч чаддаг болсон

байна. Хамгийн гол нь нөөц хуваарилалт тэгш болох бүх нөхцөлийг хуульчлах тул нийгмийн халамжийн бодлого бүрэн утгаараа цоо шинэ болох юм. Санхүү, төсвийн шинэчлэлийн тухайд

өрсөлдөөний хуулийг зохимжтой түвшинд

хэрэгжүүлэхээ Ши дарга амалсан байгаа. Тариачид элэрсэн баларсан феодалын зохицуулалтаас салж,

газар өмчлөх асуудлыг орчин цагийн онолоор хийх бүхэл бүтэн бүлэг дээрх төлөвлөгөөнд бий. Энэ шинэчлэлийг барууны ертөнц “Коммунизмийг задлах их төлөвлөгөө” гэж нэрлэх болов.

Шинжээчид төлөвлөгөөний хамгийн чухал

хэсгийг эдийн засгийн реформтой холбон

тайлбарлаж байна. Бүр тодруулбал, Засгийн

газрын хөрөнгө оруулалтаас хараат бус зах зээлийг хөгжүүлэхээр зорьж буй нь чөлөөт өрсөлдөөнд

ихээхэн нэмэр болно гэж үзжээ. Үүний тулд өндөр технологи, инноваци, технологийн үйлдвэрлэлд голлох бодлого, хөрөнгийг чиглүүлэх аж.

Kaliva | Shutterstock

Нэн түрүүнд тэрбээр “Хятад мөрөөдөл”-ийг

х я та д ир эх 10 ж и л д | э р г э л т ийн ц э г

“Хятадын улстөр, эдийн засгийн шинэчлэл биеллээ олж чадвал жинхэнэ эргэлтийн цэг байх болно. Энэ тоглоом биш, эцсийн үр дүнг нь таахын аргагүй зүйл ч болж мэднэ”

­— Эвери Голдштейн

Ши Жинпин Коммунист нам Үндэсний эрх чөлөөний намыг ялж БНХАУ-ыг байгуулснаас хойш дөрвөн жилийн дараа буюу 1953 онд төрсөн. Тэргүүн зэргийн удирдагч Мао Зэдун хувьсгалын баатар Ши Жинпины эцэг Ши Зоншунд тун их итгэл хүлээлгэдэг байсан гэдэг.

1969-1975 он буюу Соёлын хувьсгалын ихэнх жилүүдэд Ши Жинпин өвөг дээдсийнхээ нутагт болох хөдөөний хэдэн тосгонд хөдөлмөрлөсөөр байв. Ши Жинпин эдийн засгийн нөлөөтэй бүсүүд болох Фужиан, Зежиань, Шанхайг удирдаж байхдаа хувийн өмчийг баяжуулах, гадаад хөрөнгө оруулалт, худалдааг дэмжиж, Хятадын санхүүгийн системд ардчиллыг авчирчээ. Ши Ерөнхийлөгчийн хамгийн том имиж нь “Хятад мөрөөдөл” билээ. Түүний төлөвлөснөөс 2020 он гэхэд БНХАУ улс чөлөөт эдийн засагтай, хамгийн үсрэнгүй хөгжилт орон болсон байх аж

J U N E 2014 | 9

эрг э лтийн ц эг | х ята д ирэх 10 жи лд

Эдийн засгийн шинжээчид Ши даргын их

үзүүлэлт доошлох нь зүй ёсны хэрэг” гэсэн.

товлосон хугацаанаасаа ч өмнө хөгжингүй орнуудын

нийлүүлэх замаар хүчээр тэгшилж, үл хөдлөх

Дэлхийн эдийн засаг хямарсан 2008-2009 онд

шинэчлэлийн үр дүнг хорхойсон хүлээж буй. Юу

Засгийн газар дундарсан салбар бүрийг мөнгө

гэхээр яг хэлсэн шиг нь хэрэгжиж чадвал Хятад улс

хязгаарыг давж чадна гэж тэд дүгнэж байгаа. Гэхдээ

Хятадын санхүүгийн өнөөгийн нөхцөл урт хугацаанд тогтвортой байх үндэс болж чадахааргүй байгааг олон улс анхааруулсан.

Пеньсилванийн Их сургуулийн профессор

Маршалл Мейэр “Энэ том урианы цаана айдас бий. Зөвлөлт маягийн айдас гэж болно. Бээжингийн хөрөнгө оруулалтад түшиглэсэн өсөлт хийгээд

найдваргүй өрийн сүлжээ хоёрт зохицол гэж алга.

Гол нь Хятадын ДНБ-ий өсөлт туйлын тогтвортой

хэрнээ аж ахуйн нэгжүүдийн ашиг орлого дээшилсэн зүйл огт ажиглагдаагүй. Ер нь 2009 оноос \дэлхийн

эдийн засаг хямарч эхэлсэн үе\ Засгийн газар эдийн засаг руу мөнгө нийлүүлсээр өнөөдрийг хүрсэн.

ч бүү хэл, элит гэр бүлүүдээр удирдуулсан төрийн өмчит, үр ашиггүй компаниудыг ч тооцоогүй хэвлэсэн мөнгөөр угжиж байжээ.

Азийн бусад эдийн засаг, тухайлбал Япон,

Тайвань, Өмнөд Солонгосын хувьд хөрөнгө

оруулалт шаардсан салбаруудад экспорт, дотоодын үйлдвэрлэлээс орж ирсэн орлогуудыг хуваарилдаг.

Харин Хятадын тухайд хөрөнгө оруулалт ДНБ-ий 50

хувьд хүрсэн нь бусад орны хөгжлийн үе шатан дахь хөрөнгө оруулалтын оргил үе \дээд тал нь 35 хувь\тэй харьцуулшгүй хэрэг болжээ.

Яг үнэндээ Хятадад “үйлдвэрлэж” буй юаньтайгаа

дүйцэх хэмжээний бүтээмж харагдахгүй байгаа.

Олон улсын Валютын сангийн судалгаагаар, Хятадад

GuoZhongHua | Shutterstock

Тэгэхээр хурдтай өсч байсан эдийн засгийн хамаг

Ши даргын эрхэм хүсэл нь чинээлэг хятад иргэдтэй болох. Ерөөс Хятадын дунд ангийнхны тоо эрчимтэй өсч, хүмүүс шоргоолж шиг зүтгэхийн оронд илүү оюунлаг, бүтээмж өндөр байхыг эрмэлздэг болжээ.

хөрөнгийн зах зээлийг хөөсөртөл нь “дэмжсэн”. Тэр

10 | J U N E 2014

х я та д ир эх 10 ж и л д | э р г э л т ийн ц э г

гурван юанийн хөрөнгө оруулалт нэг юанийн

Дээр дурдсан судалгааны тайланд “Хятадын

Социалист орны либерал санхүү

Чинээлэг иргэнтэй хүчирхэг Хятад

зугаалга, оюунлаг амралт сонирхох болсон. 10

Хятадын санхүүгийн шинэчлэлийн гүйцэтгэлийг Ардын банкны ерөнхийлөгч Жоу Шиаочуан удирдана. Ши Ерөнхийлөгч түүнд итгэсэн. Гэхдээ Хятадад итгэл биш хатуу зарчим л үйлчилдэг. Энэ шинэчлэл тийм ч амар бүтэх зүйл биш, туйлын алгуур хийгдэх ёстой. Өнгөрсөн хугацаанд Хятадад банкны хүү гээч зүйл эгэл жирийн айл өрхийг цөлмөн дээрэмдэх мангас болдог байв. Одоо ч тийм хэвээрээ байгаа. Гэтэл төрийн өмчийн аж ахуйн нэгжүүдэд энэ зээл бараг хүүгүй шахам олддог. Банк зүгээр л ашиггүй хөрөнгө оруулалтыг дэмжигч бөгөөд үүний цаана жирийн иргэдийн хадгаламжийн хүү ч яригдах ёстой. Тэгэхээр санхүүгийн дэвшилтэт өөрчлөлтийн хүрээнд энэ бүх системийг задлах юм байна. Одоо хамгийн чухал мэдээ. Ши дарга юанийн ханшийг чөлөөлөх тал дээр либерал бодлого баримтлахаа мэдэгдсэн. Хөрөнгө оруулагчид “УРА” хашхирах ёстой. Хагас жарны турш барууны ертөнцтэй маргалдсан валютын хатуурхал төгсгөл болж магадгүй нь. Мэдээж, юань чөлөөлөгдөнө гэхээр Хятадын эдийн засагт том реформ гарах нь тодорхой болжээ.

бүтээмж болон хувирдаг гэдгийг тогтоосон байна. Дэлхийн банк орлогын түвшинг тодорхойлохдоо, ДНБ-ий нэг хүнд ногдох хэмжээ 1206-12475

ам.долларт хэлбэлзэж байвал дундаж орлоготой гэж

дээд, дунд давхаргынхан илүү боловсролтой болж эхэлсэн. Чөлөөт цаг, гэр бүл, аялал

жилийн өмнө л ийм байгаагүй” гэж онцолжээ.

Монополийг задлах хүсэл

заасан.

Ши Ерөнхийлөгч төрийн өмчит аж ахуйн

өсч, хүмүүс шоргоолж шиг зүтгэхийн оронд илүү

монополийг үгүй хийх эхний алхам нь баялгийн

Ши даргын эрхэм хүсэл нь чинээлэг хятал иргэдтэй

болох. Ерөөс Хятадын дунд ангийнхны тоо эрчимтэй оюунлаг, бүтээмж өндөр байхыг эрмэлздэг болжээ.

“McKinsey & Company”-ийн судалгааны тайланд

бичсэнээр, дундаж орлоготнууд өсөх хэрээр эдийн засгийн өсөлтөд чанартай үзүүлэлтүүд олширч

байгаа бөгөөд нийгэм илүү тайван болж байгаа аж. Саяхныг хүртэл буюу 2000 оныг хүртэл хот суурин

газар амьдрагсдын дөнгөж дөрвөн хувь нь л дундаж орлоготой байсан.

Харин 2012 он гэхэд дундаж орлоготны эзлэх

хувь 68 болтлоо өсч, өрхийн жилийн орлого 60-

229 мянган юань болтлоо нэмэгджээ. Тун давгүй

үзүүлэлт. Ногоон хувцсаар ижилссэн ажилчин ангийн Хятад орныг чинээлэг дундаж давхаргынхнаар

дүүргэх нь 60 зорилтот хөтөлбөрийн үндсэн агуулга гэсэн ч болно.

Үүнээс харахад Ши Жинпин торгон мэдрэмжтэй

нэгэн гэдэг нь тодорхой. Юу гэхээр дундаж болон түүнээс дээшх орлоготнууд тооны олонд биш

чанарын үзүүлэлтэд үнэ төлөхийг илүүд үзэж, сайн сайхныг мэдрэх хүсэл нь нэмэгддэг аж. Нийгэм тэр чигээрээ ийм хүсэлтэй болчихвол улс орон яах вэ. Бодохоос дотор бялуурам.

Хятадын дундаж орлоготнууд хоёр хэсэгт

хуваагдана. Эхнийх нь жилийн 60-106 мянган

юанийн орлоготой, энэ нь массын ихэнх хэсгийг

эзэлдэг бөгөөд хотод амьдардаг хүмүүсийн 54 хувийг эзэлдэг. Дараагийнх нь дундаж орлоготой хүмүүсийн дээд хэсэг буюу жилд 106-229 мянгыг олж чаддаг,

хотынхны 14 хувийг бүрдүүлдэг фракц. Ши даргын хүсэл бол яг энэ хэсэг юм билээ.

Түүний шинэчлэлийн төлөвлөгөө ёсоор 2022

он гэхэд хоёр дахь хэсгийнхэн хот суурин газарт амьдрагсдын 54 хувийг эзэлсэн байх ёстой юм.

нэгжүүдэд өргөн хүрээний шалгалт хийхийг үүрэгдсэн. Хийгээд ч эхэлчихсэн. Мэдээж

тэгш хуваарилалт. Ши Жинпиний шинэчлэлийн төлөвлөгөөнд нөөцийг хуваарилах зарчмын үндсэн үүрэг нь ашгийн хэт төвлөрлийг бууруулах гэж тодорхой тусгасан.

Үүний тулд банкны зээл, хадгаламжийн хүүг

зах зээлийн зарчмаар чөлөөлж, ЖДҮ-ийг бага

хүүтэй зээлээр дэмжих бодлого хэрэгжүүлэхээр

болсон байна. Мөн бүхий л салбар дахь татаасыг үгүй хийнэ гэж Ши дарга өөрөө хэлсэн аж. “Синьхуа” агентлагийн дамжуулснаар,

энэ хөтөлбөр ирэх жил гарахад хэрэгжээд

эхэлчихсэн байна гэсэн. Хамгийн гол нь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулагчдад туйлын

таатай нөхцөл бий болох ёстой гэдгийг намын удирдлагуудад байн дахин анхааруулж байгаа. “Төрийн өмчийг золиослох ёстой. Гэхдээ

үүний цаана хувийн хэвшлийн сахилга бат тогтворжих зам нээгдэх ёстой юм”

Барууныхан чухам энийг л хүлээж байсан

юм. Өөрөөр хэлбэл, олон ургальч зах зээлд

гадны хөрөнгө оруулагчид, дотоодын хувийн

хэвшлийнхэн орж, цэвэр өрсөлдөөний журмаар

үзэлцэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр Ши даргын мөрөөдөл энэ ажээ. Урт хугацаанд, одоо ч гэсэн Хятадын

эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч нь зардал, хохирол

ихтэй хүнд үйлдвэр, ХАА-н салбар. Тэгсэн хэрнээ л эдгээрт ажилладаг хөдөөнийхний амьдрал хогийн тантан шиг хэвээрээ л байгаа. Гурил

хийдэг тариачин, ширээний ард суудаг хотын

дарга хоёрын амьдралын ялгааг үгээр хэлэхийн эцэсгүй болсон аж. Засгийн бодлогын нэг салаа яг үүн рүү л чиглэж, залруулах төлөвлөгөөг Ши Жинпин гаргасан юм.

J U N E 2014 | 11

д э л х ий д а х инд

Бразил: Зоосны хоёр тал сүлд | Бразилд ДАШТ тэмцээн эхэлчихлээ.

Ийм сөрөг шалтгаанаас болж хөлбөмбөгийн

буй энэ эдийн засаг хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг

дундуур байгаа аж.

Бразилчууд төдийгүй өмнөд америкчуудын хувьд

олон жил хүсэн хүлээсэн тэмцээн. Шинээр гарч ирж татдаг. Тэр утгаараа хөлбөмбөгийн ДАШТ-д

Бразилийн Засгийн газар онцгой анхаарсан.

Тоо | Дэлхийн аваргыг зохион байгуулах нь

богино хугацаандаа өгөөжөө өгч болох ч урт

хугацаандаа ашигтай байх магадлал тун бага гэж шинжээчид үзэж байна.

CNN-ийн нийтлэлд Бразил улс ДАШТ-ий зохион

байгуулалтад 11.5 тэрбум доллар зарцуулж байгаа гэж бичжээ. Энэ мөнгө нисэх буудал, цэнгэлдэх

хүрээлэн, зочид буудал гээд нэлээд олон бүтээн

байгуулалтад орсон. Хамгийн гол нь энэ мөнгөний 85 хувийг төсвөөс санхүүжүүлж байгаа юм.

Энэ санхүүжилт төсвийн алдагдлын үндсэн

Нийтлэлч | Орги

12 | J U N E 2014

шалтгаан болсон талаар “Ройтерс” агентлаг дурджээ. Тэгэхээр ачааны хүнд татвар төлөгчдийн нуруун дээр тусах нь.

хорхойтон гэгддэг бразилчуудын 61 хувь нь эх

орондоо ДАШТ-ийг зохион байгуулж буйд сэтгэл Хамгийн гол нь сайн талтай гэх спортын том

наадмууд зохион байгуулагчдад халтай туссан

жишээ цөөнгүй бий. Жишээ нь, Канад улс 1976

онд Монреалийн Олимпт 2.7 тэрбум ам.доллар

зарцуулсан ба 30 жилийн дараа сая нэг юм үүнийгээ нөхсөн гэдэг. Мөн 2004 онд Афины Олимп Грекийн

таван жилийн төсвийг уусан. Энэ Грекийн хямралын үндсэн шалтгаан болжээ.

Гэхдээ хөлбөмбөгийн ДАШТ-ий үр дүнд Бразилийн

эдийн засаг 1.68 хувиар өснө гэж тооцсон. Гэвч энэ бол зөвхөн таамаглал.

Хамгийн гол нь эдийн засагтаа их хэмжээний

мөнгө оруулснаар энэ оны гуравдугаар сард инфляци нэмэгдэж, зээлжих зэрэглэл нэг түвшингээр буурсан. Нөгөөтэйгүүр ДАШТ-ий үрэлгэн төсөв ирэх таван жилд Өмнөд Америкийн санхүүд томхон хүндрэл үүсгэж магадгүй гэж эдийн засагчид үзжээ.

Eraldo Peres

хөлбөмбөгийн хорхойтон гэгддэг бразилчуудын 61 хувь нь эх орондоо ДАШТ-ийг зохион байгуулж буйд сэтгэл дундуур байгаа аж.

эдийн з ас а г | тойм

дэлхийн Эдийн засаг Нийтэлсэн | П. Түвшин

Төмрийн хүдрийн агуулахууд дүүрлээ Уул уурхайн гигант “ВНР Billiton’’-ий төмрийн хүдрийн олборлолт шинжээчдийн таамаглаж байснаас илүү буюу 23 хувиар өсчээ. Тодруулбал, 2014 оны эхний

хоёр сард тус компанийн үйлдвэрлэл 49.6 сая тоннд

хүрсэн бөгөөд эдийн засагчид дээрх тоог 48.3-т хүрнэ хэмээн тооцоолж байсан аж.

2013 оны мөн үед “ВНР Billiton” 40.2 сая тонн

төмрийн хүдэр олборлож байсныг тус компанийнхан тайландаа дурджээ. Улмаар тэд энэ онд олборлох

төмрийн хүдрийн хэмжээгээ өсгөсөн байна. Дэлхийд

төмрийн хүдрийн экспортоор гуравдугаарт бичигддэг тус компани энэ онд үйлдвэрлэх таваарынхаа хэмжээг 2.4 хувиар өсгөж, 217 сая тоннд хүргэнэ хэмээн

тооцоолсон. Гэвч дэлхийн зах зээл дэх төмрийн хүдрийн үнэ буурч байгаа аж.

“ВНР Billiton” компанийн гүйцэтгэх захирал

Эндрью Макензи “Бид энэ онд хайгуулын зардлаа бууруулахад анхаарна. Мөн газрын тосны

үйлдвэрлэлийн хэмжээг багасгана” гэж өгүүлжээ.

Дашрамд дурдахад, уул уурхайн салбарт дэлхийд

хоёрдугаарт эрэмбэлэгддэг “Rio Tinto” компани энэ

оны нэгдүгээр улиралд олборлосон төмрийн хүдрийн хэмжээгээ саяхан зарласан билээ. Тус компанийн үйлдвэрлэл мөн л өссөн байгаа. Иймээс зах зээлд

уг таваарын илүүдэл бий болох төлөвтэй төдийгүй

БНХАУ-ын эрэлт багасч буйг “Goldman Sachs” хөрөнгө оруулалтын банк мэдээллээ.

Тухайлбал, төмрийн хүдрийн хамгийн том

худалдан авагч Хятад улсын эрэлт оны эхний гурван сард 7.4 хувиар буурчээ. Энэ нь сүүлийн зургаан cap дахь хамгийн доод хэмжээнд хүрсэн үзүүлэлт аж.

Мөн “Vale” компани дэлхийн хамгийн том төмрийн хүдрийн уурхай болох Каражасыг өргөтгөхөд 2.8 тэрбум ам.доллар зарцуулахаар болжээ.

Европт шар металл хямдарчээ

Уул уурхайн бүтээгдэхүүний ханш дэлхийн зах зээлд унаж байгааг олон улсын зах зээлийн шинжээчид

онцолжээ. Тухайлбал, брент маркийн газрын тосны үнэ зургаадугаар сарын эхээр гурван хувиар өсч 14 | J U N E 2014

баррель тутамд 113 ам.доллар болоод байгаа бол АНУ-ынх өсч 106 ам доллар болоод байна.

Энэ нь Ойрхи Дорнодын улстөр, нийгмээс

шалтгаалсан үзүүлэлт аж. Шинжээчид Иракт босогчид нэлээд асуудал үүсгэсэн нь АНУ-ыг

шийдвэртэй алхам хийхэд хүргэсэн гэж үзжээ.

Гэхдээ байдал энэ хэвээр үргэлжилбэл тун удахгүй нефтийн салбарт хүндрэл гарах аж.

Хар алтны ханшид ийм өөрчлөлт гарсан бол

шар металлын үнэд ч савлагаа үүсчээ. Зэсийн үнэ

зургаадугаар сарын эхний 10 хоногт хамгийн доод

үнийн төвшин рүү уруудаж, 6628 ам.доллар хүрчээ. Хятадын Шиньдао боомт дээр нөөцөлсөн

зэс, хөнгөн цагааныг хэд хэдэн газраас зээл

авахын тулд барьцаа болгож ашигласан байх

магадлалтай байгаа бөгөөд энэ хэрэг мөрдөн

байцаалтын шатанд байгаа аж. Тэгвэл энэ асуудал зах зээлд нөлөөлж, зэсийн үнийг цаашид унагаах магадлалтай байгааг мэргэжилтнүүд ондолжээ. Үүнээс Европт эрчим хүчний нүүрсний үнэ

дахин унаж, 50 мянган тонн нүүрс худалдаалах

гэрээнд тонн нүүрсийг 72 ам.доллараар тогтоосон байна. Энэ нь ойрын хэдэн жилд гараагүй бага

үнэ болсон. Энэ нь тус бүс нутгийн сул эрэлтээс

шалтгаалж байна хэмээн шинжээчид дүгнэжээ.

Казахстан ураны олборлолтоо нэмэгдүүлэнэ

Казахстан 2013-2015 онд ураны хүдрийн

олборлолтоо жилд 17-оос 25 мянган тоннд

хүргэж нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгааг тус улсын Аж үйлдвэр, шинэ технологийн яам

мэдээллээ. «Казахстан энэ салбарт тэргүүлэх байр эзэлж ирсэн. Эдүгээ ураны илрүүлсэн нөөцийн

хэмжээгээр дэлхийд хоёрдугаар байр эзэлж байна» гэж дээрхи мэдээлэлд тэмдэглэжээ.

2010 оноос өдгөөг хүртэл Казахстан улс жилд

олборлож байгаа 17 мянга гаруй тонн хүдэр

дэлхийн нийт олборлолтын 33 хувь болж байгаа

юм. Тэгвэл 2013-2015 онд энэ үзүүлэлтийг жилд 25 мянган тоннд хүргэхээр төлөвлөж байгаа аж.

тойм | эдийн з ас а г

монголын Эдийн засаг • 30 тэрбум ам.долларын өртөгтэй нүүрс хийжүүлэх төсөл гарааны зурхайгаас

хөдөллөө. Оюутолгойгоос хоёр дахин их

өртгөөр босох нүүрс хийжүүлэх төслийг БНХАУ-ын нефть химийн “Синопек”

корпорацитай хамтран хийхээр болсон.

Бүтээн байгуулалтад шаардагдах 30 тэрбум ам.долларын санхүүжүүлэлтийг гаргах

ХОПУ корпорацийнхан манайхыг хэлэлцээрт дуудсан.

• 2014 оны нэгдүгээр улиралд нийт 33.4 мянган аж ахуйн нэгж, байгууллагад

Ийнхүү нүүрснээс синтетик байгалийн хий гаргаж авах төслийн технологи, хөрөнгө оруулалтыг Хятадын тал хариуцах нь тодорхой боллоо. Харин манай Засгийн газар “Синопек” корпорацитай хамтарсан компани байгуулж, энэ төсөлд оролцох аж.

цалингийн судалгаа хийжээ. Эдгээр байгууллагын ажиллагчдын сарын

дундаж цалин 762.9 мянган төгрөг болжээ. Үүнээс эмэгтэйчүүдийнх 696.3 мянга,

эрэгтэйчүүдийнх 829.9 мянган төгрөг байгаа аж. Ажиллагсдын сарын дундаж цалинг

үйл ажиллагааны салбарын ангиллаар авч үзвэл уул уурхай, олборлолтын салбарт

ажиллагсдын сарын дундаж цалин хамгийн их буюу 1.69 сая төгрөг байдаг. Харин айлд хөлсөөр ажиллагсдын цалин хамгийн бага буюу 339 мянган төгрөг юм байна.

• Зургаадугаар сарын эхний 10 хоногт ам.долларын ханш дунджаар 1830

төгрөг байлаа. Гэхдээ сүүлийн хоёр сард

долларын ханш өндөр байснаас биш тэгтлээ хэлбэлзээгүй аж. Долларын ханш жилийн

өмнөхөөс 27.2 хувиар өссөн. Судалгааны

графикаас харахад, 2011, 2012 оны гурваас зургаадугаар сард ханшийн өөрчлөлт

хамгийн бага байсан. Харин 2014 оны

гуравдугаар сараас хойш долларын ханш 3.7 хувиар өссөн байх юм. Түүнчлэн 1990

оноос валютын ханш 17 дахин өссөн байхад хамгийн бага өссөн үе нь 2006 онд тохиож, ердөө таван хувиар өсч байжээ.

• Монгол Улсын Нэгдсэн төсвийн эхний таван сарын гүйцэтгэлээр нийт татварын орлого нэг их наяд 876 тэрбум төгрөг хүрчээ. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 83.2 тэрбум

төгрөг буюу 4.6 хувиар өссөн ч энэ оны

төлөвлөгөөнөөс 396 тэрбум төгрөг буюу 17.4 хувиар дутсан үзүүлэлт юм.

• Ашигт малтмалын нөөц ашигласны

төлбөрөөр (роялти) 82 тэрбум төгрөгийн

орлого орсон нь өмнөх оны мөн үеэс 11 хувь буюу 9.5 тэрбум төгрөгөөр буурсан бол энэ

оны эхний таван сарын төлөвлөгөөнөөс 138.7 тэрбум төгрөг буюу 62.8 хувиар тасалджээ.

• Харин Өсөн нэмэгдэх ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт 44.4 тэрбум

төгрөг төлөгдсөн нь өнгөрсөн оны мөн

үеэс 14 тэрбумаар буурсан бол энэ оны

төлөвлөгөөнөөс 31.7 тэрбум буюу 41.7 хувиар тасалдсан байна

J U N E 2014 | 15

insider | зочин

М.Батчимэг:

Хятад-Америкийн зөрчил Монгол Улсад таатай нөлөө үзүүлэхгүй Сэтгүүлийнхээ анхны дугаарт УИХ-ын гишүүн М.Батчимэгтэй ярилцлаа. тэрбээр хятад судлалаар мэрэгшсэн, олон улсын харилцаа, нөлөөллийн талаарх бодит дүгнэлтийг өгч чадах нэгэн билээ. Та олон улсын харилцаа, тэр дундаа Хятадын асуудлыг анхааран судалдаг. Тэгэхээр энэ сэдвээс яриагаа эхэлье.Хятадын шинэ Засгийн газрын бодлого Монгол Улсад хэрхэн чиглэж байгаа бол. Цаашид урт хугацаандаа манайд ямар үр нөлөө үзүүлэх вэ? Өмнө хийж байсан ажлууд ийм боломжийг олгож

байлаа. Одоо бол байнгын судалгаа хийгээд байх цаг

зав багассан. Гэхдээ мэдээж эргэн тойрны үйл явдлаас их хоцрохгүй мэдээлэлтэй байхыг эрмэлзэнэ ээ. БНХАУ-ын шинэ удирдлага ажлаа авснаас

хойш жил гаруй хугацаа өнгөрч байна. Монгол-

Хятадын харилцаанд их ач холбогдол өгч байгаа

нь ажиглагдаж байгаа. Хоёр талын эдийн засгийн харилцаа харилцан ашигтай байх ёстой. Гэхдээ

Монгол Улсад давуу боломж олгох зарим нөхцлийг ч дэмжихэд бэлэн байна гэдгээ өндөр дээд хэмжээний

уулзалтуудаар удаа дараа илэрхийлж ирсэн нь үүний нэг илрэл гэж ойлгож байгаа.

Өнөөдөр манай бүс нутагт олон улсын амьдрал

засгийн өсөлтийн нэгэн гол хөдөлгүүр. Тус улсын

эдийн засгийн өсөлт нэг оронтой тоонд шилжиж,

эрчимтэй өсөлтийн үетэй нь харьцуулахад хурд нь

арай саарсан. Мөн эдийн засагтаа бүтцийн өөрчлөлт хийх, санхүүгийн салбараа тодорхой хэмжээгээр либералчлах, төрийн зохицуулалтыг багасгаж

чөлөөт зах зээлийн механизмуудыг дэмжих, төрийн

өмчит компаниудын засаглалыг сайжруулах гэх мэт эдийн засгийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх зорилго тавьж байна

Экспортын хэт хамаарлаа багасгаж дотоодын зах

зээлээ тэлэх, хэрэглээ худалдан авалтаа урамшуулах чиглэл барьж байгаа. Манайхны хувьд энэ бүх

хандлага бидэнд яаж нөлөөлөх вэ гэдгийг тооцох

ёстой. Дэлхийн хүн амын тавны нэг нь манай өмнөд хөршид амьдардаг. Энэ том зах зээлийн дотоод

эрэлт нэмэгдэнэ гэдэг монголчууд бидний хувьд том боломж шүү дээ.

Асар том зах зээлтэй Хятад улстай хил залгаа

нэлээд ээдрээтэй болж байна. БНХАУ гэхэд зүүн

оршдог нь Монгол Улсын хувьд эдийн засгаа

нэмэгдлээ. Ийм нөхцөлд 4000 гаруй км урт хилтэй

байгаа нь ч үүнийг нотолж байна. Гэхдээ манай

асуудал.

шингээсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд хоёр талд

хойд, зүүн өмнөд Азийн нэлээд хөршүүдтэйгээ

хөгжүүлэх боломж гэдэг. Манайх экспортын

манай хоёр орны харилцаа энх тайванч, найрсаг байх

экспортод түүхий эд, боловсруулаагүй уул уурхайн

газар нутгийн маргаан, цэргийн салбар дахь зөрчил

барааныхаа дийлэнхийг Хятадад гаргаж

нь аль алиных нь аюулгүй байдалд хамаатай чухал

бүтээгдэхүүн зонхилдог. Монголд нэмүү өртөг

Хятад бол бүс нутгийн төдийгүй дэлхийн эдийн

16 | J U N E 2014

харилцан ашигтай байдлаар хамтран ажиллах

зочин | insider

“4000 гаруй км урт хилтэй манай хоёр орны харилцаа энх тайванч, найрсаг байх нь аль алиных нь аюулгүй байдалд хамаатай чухал асуудал” боломж бий юу? Боломж хэзээд байдаг. Гэхдээ өнөөдрийн манай

эдийн засгийн бүтэц өөрөө уул уурхайгаасаа гол

орлогоо бүрдүүлэхээс өөр аргагүй байдалд байгаа.

Үйлдвэрлэл хөгжөөгүй, технологийн түвшин дорой байна.

Ийм нөхцөлд эдийн засгийн бусад салбараа

хөгжүүлэх мөнгийг уул уурхайгаасаа олохыг хичээж байгаа шүү дээ. Цаашид эдийн засгийн бүтцээ

илүү тэнцвэртэй болгож үйлдвэр, хөдөө аж ахуйгаа хөгжүүлэхийг амьдрал шаардана. Дан ганц уул

уурхайгаас хамаарсан доголон бүтэц өөрөө хөгжилд

төдийгүй эдийн засгийн, үндэсний аюулгүй байдалд ч хохиролтой.

Уул уурхай, түүний дотор уул уурхайн цөөн

бүтээгдэхүүний экспортоос хамаарсан эдийн

засаг манай улсыг ганц нэг орон, цөөн зах зээлээс хамааралт байдалд оруулна. Иймээс бид эхлээд

дотооддоо эдийн засгийн бусад салбараа хөгжүүлэх хэрэгтэй.

Үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй хөгжихийн хэрээр

бидэнд өмнөд хөршийн том зах зээлд бүтээгдэхүүнээ борлуулах чадавхи, боломж нэмэгдэнэ.

Үйлдвэрлэлийн чиглэлээр хоёр орны хооронд хамтын ажиллагаа хөгжүүлэхэд манай талын бодлого, хүчин чармайлт илүү чухал байх.

-Хятад, Оросын харилцаа нэлээд ахицтай түвшинд гарлаа. Стратегийн хамтын ажиллагаа нь ч сайжирсан. Энэ харилцаа манайд хэрэг болох уу?

-Мэдээж хил залгаа хоёр орон найрсаг

харилцаатай байна гэдэг бол бидний амгалан тайван амьдралын баталгаа. Орос, Хятад хоёр улс дэлхийн хэмжээнд стратегийн тэнцвэр барих том эрх ашиг

J U N E 2014 | 17

insider | зочин

“Гадаад орчинд эрсдэл нэмэгдэж байна. Гэхдээ Хятад-Америк хоёр байлдахгүй, Орос-Хятад хоёр холбоотон болохгүй. Хятадын дотоодын зах зээлийн эрэлт улам тэлнэ” дээрээ нэгдэж байгааг сүүлийн үеийн үйл явдлууд харуулж байна.

Гэхдээ энэ нь хоёр улс бүс нутгийн түвшинд бүх

асуудал дээр байр суурь нэгтэй байна гэсэн үг биш л дээ. Тухайн улс орны үндэсний эрх ашиг, дотоод

гадаад нөхцөл байдал юу шаардаж байна, түүнд нь зохицсон харилцаа шат шатандаа хадгалагдах нь

гэсэн үг.

Зүүн хойд Азийн орнууд хоорондоо янз

бүрийн зөрчилтэй, зарим нь бие биедээ

зочлох хүсэлгүй. Монгол Улс бүс нутгийн бүх

оронтой найрсаг харилцаатай орон. Иймээс ч хүмүүс Монголд эргэлзээ багатайгаар ирдэг. Энэ бол манай улсын давуу тал. Монгол Улс цаашид ч олон улсын хамтын ажиллагаанд

идэвхтэй оролцож, боломжтой хэмжээнд хувь нэмрээ оруулахын төлөө явах л ёстой. Улс төр

дипломатын аргаар аюулгүй байдлаа хангана гэдэг нь үүнийг л хэлж байгаа шүү дээ.

Манайх АНУ-ыг гурав дахь хөрш гэдэг. Гэтэл

тодорхой. Энэ нь манай улсад ч мэдээж хамаатай.

Хятад-Америкийн харилцаа нэлээд хүйтэрч

Азийн орнуудын хямрал, маргаан, дайсагнал

бол. Манайх тэнцвэртэй бодлого баримталж

хурцдаж байх шиг байна. Номхон далайд олон

чадах болов уу?

улсын маргааны цэгүүд байгаа. Үүнд манай улс ямар байр сууриас хандах вэ. Бидэнд яаж нөлөөлөх бол? Зүүн Азийн улс орнуудын зөрчил нэмэгдэж байгаа

нь үнэн. Хамгийн санаа зовоож байгаа өрнөл бол бүс нутгийн хэмжээнд үндэсний үзэл, үндсэрхэг үзэл

эрчээ авах хандлага. Энэ бүс нутгийн орнууд угаасаа

түүхийн, газар нутгийн шийдэгдээгүй маргаан ихтэй. Өнгөрсөн жилүүдэд маргааныг хойш тавьж,

хамтран ажиллах уур амьсгал давамгайлж байсан нь

нөхцөл байдлыг тогтворжуулж ирсэн. Үндэсний үзэл хүчээ аваад эхлэхээр бүс нутгийн улс төрд бүхэлдээ зөрчилдөөний уур амьсгал нэмэгдэх нь гарцаагүй. Монгол Улсын хувьд мэдээж гадаад орчны

тогвортой байдал, хөгжил дэвшил маш чухал. Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн орнууд байгалийн баялаг,

хөрөнгө санхүү, технологи, ажиллах хүч, зах зээлийн

хувьд бие биеэ харилцан нөхөж, хамтран хөгжих асах их нөөцтэй. Гол нь зөрчил биш, харилцан ойлголцол, хамтран ажиллах эрмэлзэл чухал.

Үүнд хувь нэмэр оруулахын тулд Монгол Улсын

Ерөнхийлөгч өнгөрсөн онд Зүүн хойд Азийн

орнуудын “Улаанбаатарын яриа хэлэлцээр”-ийг

хөгжүүлэх санаачлага гаргасан. Энэ бол бүс нутгийн улс орнуудын хоорондын янз бүрийн түвшний яриа хэлэлцээг Улаанбаатарт зохион байгуулах урилга 18 | J U N E 2014

байна. Цаашид энэ харилцаа хэрхэн өрнөх

Хятад- Америкийн харилцаа сүүлийн 20-иод

жилд хүйтрэх, зогсонги байдалд орох, сайжрах гээд янз бүрийн л үе шатыг туулсан. Энэ хоёр

орны харилцаанд өрсөлдөөн, хамтын ажиллагаа зэрэгцсээр ирсэн. Хятад улс хүчирхэгжихийн хэрээр Хятад-Америкийн харилцаанд

стратегийн түвшний өрсөлдөөн нэмэгдэж байна. Хятад, Америк хоёр хоорондоо байлдах

уу гэдэг бол олон улсын харилцаа сонирхдог хүмүүсийн дотор байдаг мэтгэлцээний нэг

гол сэдэв. Би хувьдаа энэ хоёр улс зайлшгүй

мөргөлдөөнд хүрэхээр байдал үүсчихсэн, эсвэл заавал үүснэ гэж бодохгүй байна.

Цаашид Хятад-Америкийн хүчний тэнцвэр,

зөрчил, хамтын ажиллагаа ямар байх нь энэ хоёр улсын дотоодын улс төрөөс ихээхэн хамаарах байх. Хятад-Америкийн зөрчил нэмэгдэх нь

М. Батчимэг 1991-1995 онд БНХАУ-ын Бээжингийн хэл, соёлын сургуульд суралцаж Хятад хэл, түүх, соёл судлаач мэргэжил эзэмшсэн. Улс төр судлалын магистр цолтой.

1995-2005 онд Батлан хамгаалах яамны дэргэдэх Стратегийн судалгааны хүрээлэнд судлаач, ахлах судлаач, 2005-2008 онд Тайбэй дахь Улаанбаатарын худалдаа эдийн засгийн төлөөлөгчийн газрын тэргүүн, 20082009 онд Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн дэргэдэх Стратегийн судалгааны хүрээлэнгийн зөвлөх, тэргүүлэх шинжээч, 2009-2012 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр тус тус ажилласан. М.Батчимэг 2012 оны Улсын Их Хурлын зургаа дахь удаагийн сонгуулиар Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байна.

Монгол Улсын хувьд таатай байхгүй нь мэдээж.

“Хятад-Америкийн зөрчил нэмэгдэх нь Монгол Улсын хувьд таатай байхгүй нь мэдээж. Олон улсын харилцаа хэдий чинээ зөрчил багатай, нээлттэй байна, далайд гарцгүй Монгол Улсад илүү чөлөөтэй хөгжих орон зай төдий хэрээр хангагдана”

зочин | insider

Олон улсын харилцаа хэдий чинээ зөрчил багатай,

нээлттэй байна, далайд гарцгүй Монгол Улсад илүү

чөлөөтэй хөгжих орон зай төдий хэрээр хангагдана. Гэхдээ энэ хоёр их гүрний харилцаанд зөрчил

тодорхой хэмжээгээр нэмэгдсэн ч Монгол Улсын

хамтын ажиллагааны боломжууд хаагдчихна гэж

бодохгүй байна. Манай улс хоёр хөршийнхээ үндэсний

эрх ашигт харшлахгүй хэмжээнд олон улс оронтой өргөн хүрээнд хамтран ажиллах боломж бий.

Монгол Улсын гадаад бодлого тэнцвэртэй,

тогтвортой байж чадаж байгаа юу. Хэрэв чадахгүй байгаа бол бид юу хийх ёстой вэ? Гадаад бодлогын тэнцвэр ноцтой алдагдаад

байгаа зүйл байгаа гэж бодохгүй байна. Аюулгүй J U N E 2014 | 19

insider | зочин

“Өнөөдөр манайд засаглалын бодитой хямрал бий болчихоод байгааг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй. Энэ нь ялангуяа УИХ, Засгийн газрын хооронд эрх мэдлийн зааг ялгаа тодорхойгүй байгаатай ихээхэн холбоотой гэж боддог.”

байдлын үзэл баримтлал,

байна. 2016 онд дахиад алдааг давтахгүйн тулд шүү

бодлогын гол баримт

хариуцлагын зааг ялгаа их тодорхой болж байж эрх

Гадаад бодлогын үзэл

баримтлал гээд төрийн

бичгүүд дэх үндсэн зорилт

ерөнхийдөө нуруутай яваа. Гэхдээ энэ бол бүх

зүйл болж байгаа гэсэн үг биш л дээ. Гадаад орчин

хурдтай хувирч өөрчлөгдөж байхад манай гадаад

харилцаа үндсэн чиглэл, зарчмынхаа хүрээнд илүү мэдрэмжтэй, бодлого, төлөвлөлттэй, бас хурдтай байх ёстой гэж би боддог.

Гадаад бодлогын нэгдмэл байдлыг сайжруулах,

Гадаад харилцааны яамны хүн хүчийг нэмэгдүүлж,

ажлын үр дүнг нь сайжруулах, дипломат албаныхаа

мэдлийн хяналт, тэнцвэр хангагдана.

Хяналт, тэнцвэр гээд ярихаар гүйцэтгэх засаглалын

эрх мэдлийг тодорхой хэмжээгээр нэмэгдүүлэх

шаардлага ч харагддаг. Энэ бол Үндсэн хуульдаа

ч тодорхой хэмжээний нэмэлт өөрчлөлт оруулах

шаардлага байна гэсэн үг л дээ. Ардчилсан намын

хувьд алдаа оноо нь олны нүдэнд ил байдаг нам. Болж бүтэж байгаа ахиц дэвшил, амжилт мэдээж байгаа.

Санаа зовоосон асуудал ч их л байна. Гэхдээ энэ бол

урт яриа, тусдаа ярилцлагын сэдэв болохоор асуудал. Та улс төрд харьцангуй шинэ хүн. Олны өмнө

гарч ирснээс тань хойшхи цаг үеийг тодотгож

ажиллах ажлын хэсэг байгуулагдсан. Миний бие энэ

байгаа юу?

ажлын хэсгээс гарна.

уу гэвэл тэр бүр үгүй гэж хэлнэ

байна л даа. Ялангуяа бүсгүйчүүдэд хатуу гэгддэг

гадаад бодлогын байнгын хороон дээр энэ чиглэлээр

талбарт гарч ирсэн. Санаснаараа ажиллаж чадаж

шинэчлэлийн талаарх тодорхой санал, дүгнэлт энэ

гаргаж, гаргуулж, хүссэн үр дүнгээ харж чадаж байна

Эрх мэдлийн хуваарилалт гэдэг асуудлыг та

зөвхөн өөрийн санаснаараа байх боломжгүй талбар.

ажлын хэсгийг ахалж ажиллаж байна. Хийгдэх ёстой

их хөнддөг. Өнөөдөр төрд таны ярьдаг шиг хуваарилалт бий болж чадахгүй байгаа. Ардчилсан намд ард түмэн итгэсэн. Гэвч бодит байдал хүлээлтээс арай өөр байна. Энэ талаар? Эрх мэдлийн хуваарилалт зөв байна гэдэг

Засаглал зөв байхын суурь гэж боддог. Ардчилсан

нийгмийн мөн чанар угаасаа хэн нэгэнд, хэсэг бүлэг хүмүүст хэмжээгүй эрх мэдэл олгохоос сэргийлэхэд

оршдог. Өнөөдөр манайд засаглалын бодитой хямрал бий болчихоод байгааг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй. Энэ нь ялангуяа УИХ, Засгийн газрын хооронд

эрх мэдлийн зааг ялгаа тодорхойгүй байгаатай

ихээхэн холбоотой гэж боддог. УИХ, Засгийн газрын

давхцалыг арилгахаар Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хууль харамсалтай нь батлагдаж чадсангүй. Улс

төрийн янз бүрийн тоглолтууд, цаг үеийн нөхцөл байдал үүнд хүргэсэн.

20 | J U N E 2014

асуудлыг шийдсэнээр бүх юм болчихгүй. Үүрэг,

мэргэжлийн чадавхийг сайжруулах гээд олон ажил хийх хэрэгтэй байгаа. УИХ дээр Аюулгүй байдал,

Ярилцсан | П. Түвшин

дээ. Нөгөө талаас хоёр институцийг тусдаа байлгах

Энэ сонгуулийн хугацаанд багтаж давхар дээлний

хуулийг батлахын төлөө ажиллах ёстой гэж бодож

Санаснаараа байна гэдгийг хүссэн шийдвэрээ

Энэ талаас нь яривал улс төр угаасаа хэн нэгэн хүн

Улс орны амьдралын гол шийдвэрүүд улс төрийн

хүрээнд гардаг. Олон түмний эрх ашиг, улс төрд байгаа олон намын, олон хүний эрх ашиг, үзэл бодлын ялгаа

гээд олон зүйл хоорондоо авцалдаж, учир зүйгээ олж,

эсвэл өрсөлдөж тэмцэлдэж, энэ дундаас шийдвэр гарч байдаг газар.

Харин санаснаараа байна гэдгийг өөрийн үнэт

зүйл, итгэл үнэмшилдээ үнэнч байх гэж л ойлговол хариулт нь өөр байх болов уу. Үр дүн нь илүү хувь

хүнээс, надаас өөрөөс хамаарах боломжтой учраас тэр шүү дээ. Би улс төрч, лам хоёр адилхан, нийтийн сайн сайхны санаа зовж хөдөлмөрлөх ёстой гэж итгэдэг. Өнөөдрийг хүртэл өөрт бий болсон итгэл

үнэмшил, амьдралын зарчмаасаа хазайсан шийдвэр гаргахгүй гэж хичээдэг. Хамгийн багаар бодоход

эргээд өөртөө шанална гэдэг хэцүү зүйл шүү дээ.

Тэгэхээр энэ хэмжээнд бол санаснаараа ажиллахыг

хичээдэг, зарим үед хэцүү хатуу ч бай, өөртөө үнэнч байж гаргасан шийдвэртээ сэтгэл тайван үлддэг.

co ntent / Edito r’s le t te r  

J U N E 2014 | 2 1

ас у уд а л | шийд э л

Авлигын эсрэг коммунист тэмцэл:

Жоу Юн Кан шүүхийн тавцанд Жоу Юн Кан хаачив

Хятад улс даяар энэ асуултын хариултыг хайж

байгаа. Баруунд БНХАУ-ын хамгийн нөлөө бүхий

улс төрчдийн нэг Жоу Юн Каныг Үндэсний аюулгүй байдлын төлөөх бодлогын золиос болсон байх магадлалтай гэцгээх болов. Учир нь тэрбээр

саяхнаас л газрын гаваар орчихов уу гэлтэй ор

сураггүй алга болчихсон. Хамгийн гол нь сүүлийн долоон сарын турш Хятадын хэвлэлүүд Жоугийн нэрийг огт дурьдсангүй атал бүгд л түүнийг

сураглаж байна. Гэхдээ энэ нөхрийг яагаад ингэтэл

сонирхох ёстой гэж. Бүр 18 сарын өмнө тэтгэвэртээ гарсан Жоуг хятадууд одоо бараг мартчихсан гэхэд болно.

Яах вэ, улс төрийн талбарт тэр сайн тоглогч

байсан нь үнэн. Гэвч тэр тоглоомоос нэгэнт гарсан баймаар. Мэдээж Хятадын Коммунист намын Төв

хороо, Хуульзүйн хорооны VI нарийн бичгийн дарга асан Жоу Юн Канийн зам мөр БНХАУ-ын орчин цагийн түүхтэй бүх сэжмээр шууд холбогддог.

Ялангуяа өөрчлөн шинэчлэлтийн цаана энэ хүний

нэр заавал дуулддаг. Тэгэхээр энэ хүн хэргээ хүлээх,

эсэх, түүнийг шүүн таслах зэрэг нь хятад хүн бүхний зайлшгүй сонирхох сэдэв болох нь дамжиггүй.

2013 наймдугаар сард Бо Шилайг шүүсний дараа

авлигын бүдүүн мөчрүүдийг огтлох ажил үндсэндээ эхэлсэн гэхэд болно. Ши даргын овоо хараа эхнээсээ

аль эртний Зян Зэминий үед Хятадын газрын тосны BBC Агентлаг, БНХАУ-ыг хариуцсан редактор | Кери Греси

22 | J U N E 2014

салбарыг бүхэлд нь атгачихсан, намын хууччуулын нэг Жоу Юн Кан руу чиглэж байсан.

Жоугийн гэр бүл Хятадын Үндэсний газрын

тосны компаниас зүгээр нэг хувь эзэмшээгүй.

Дундад улсад хэмжээ, үйл ажиллагаагаараа эхний 10-т ордог энэ компани бүхэлдээ ганц гэр бүлийн өмч болжээ. Бас болоогүй, Жоугийн том хүү

Сычуаний төсвөөс 1.6 тэрбум ам.долларыг зүгээр л авч байхад хяналтын байгууллага огт хараагүй

мэт өнгөрөөжээ. Тэр “сайн” аавынхаа нэрээр албан тушаалтнуудаас олон тэрбумын авлига авч зарим

нэг хэргийг шийдэж өгч байсныг Хонгконгийн “Apple Daily” сонин нарийвчлан бичсэн.

Жоу Юн Каны авсан, цацсан хөрөнгийн

хэмжээ угаасаа сонсохын эцэсгүй. “Цай Ши”, “Ap-

ple Daily” зэрэгт түүнийг нэлээд хүүхэмсэг, залуу

бүсгүйчүүдэд зарцуулсан мөнгө нь мужийн төсвөөс давсан гэжээ. 2014 оны гуравдугаар сард түүний хөрөнгийг битүүмжлэхэд 90 тэрбум юань буюу

14.5 тэрбум ам.доллартай дүйх үл хөдлөх хөрөнгө, хадгаламж, бизнес, бусад үнэ бүхий зүйлс гарсан

байна. Хамгийн гол нь түүний нууц дансыг бүрэн илрүүлж чадаагүй аж.

Туулайн арьс нөмөрсөн бар

Жоу Юн Канийн амьдралын замналыг эргэн

харвал эгэл жирийн хятад иргэн хэрхэн баян, эрх мэдэлтэй болдог тухай үлгэр шиг л хөврөх вий.

Тэрбээр өрхийн өчүүхэн орлогоо ахиулах гэж могой загас шүүрддэг ядарсан тариачны гэр бүлд өсөж хүмүүжсэн. Гэвч эцэг, эх нь хоосон ядуу ч гурван

хүүгээ боловсролтой болгохыг л зорьж, түүндээ ч хүрсэн гэдэг.

Жоу энэ айлын ууган хүү бөгөөд эрийн цээнд

хүрэхдээ намын эрэмбээр БНХАУ-ын газрын тосны хамгийн том компанийг удирдаж, дараа нь 80 сая

ас у уд а л | шийд э л

хүн амтай мужийг даргалсан байлаа. Улмаар дардан

замналынхаа сүрдэм жагсаалтад намын өндөр албан тушаал, дотоодын хяналтын асар өргөн систем, манайхаар НАХЯ-ны эрх мэдлийг нэмсэн байв.

Тэр хүчирхэг Хятад гүрний луухгаруудын нэг болж

чадсан. Гэвч энэ үлгэрийн амьдрал орвонгоороо эргэж, Жоу нэн шинэ аймшигтай тулгарлаа. Ши Жинпин Коммунист намын удирдлагыг гартаа

авсныхаа дараа хамгийн түрүүнд авлигыг арчин

хаяхаа амлаж, хахуульд идэгдсэн барсуудаас эхлээд шавьж, ялаануудыг ч устгахаа мэдэгдсэн.

Харин Жоу Юн Кан сонгогдсон бар бөгөөд авлигын

эсрэг агуу кампанит ажлыг түүний асар их нэр

сүр, эрх мэдлээр эхлүүлж байгаа нь энэ. Гэхдээ энэ

аюултай араатантай үзэлцэх шалтгаан нь юу байв. Өөрчлөлтийн давалгаа нөмөрснөөс хойш

улстөрчид гэр бүлээ умартан, бизнесийн ашиг

сонирхлоо гээж эхэллээ. Тэд өөрчлөлтийн шуургыг мэднэ. Энэ шуурга ард түмний өмнө дэгдэж, цус асгардгийг ч мэднэ. Дараачийн ээлж нь хэн бэ гэдгийг л тэд мэдэхийг хүсч байгаа.

Гэвч тэс өөр нэгэн зүйл бий. Буланд шахуулсан

бар аюултай хэвээрээ гэдгийг мартаж болохгүй.

Дотоод хяналт, хуульзүйн байгууллагыг толгойлж асан Жоу Юн Кан томчуудын нууцыг нэвт

мэддэг цөөн хүний нэг. Тэр томчуудын тоонд Ши Ерөнхийлөгч өөрөө ч багтаж байгаа ба чухам энэ

шалтгаан түүнийг нэгдүгээр бай болгосон байж ч магадгүй.

Бар агнах шалтгаан

Улс төрийн шинжээч Дэн Юүвэнийн үзсэнээр, Ши даргын авлигын эсрэг бодлогод үндсэн гурван зорилт бий гэнэ.

Эхнийх нь ард түмний дунд баатар болон

өргөмжлөгдөж, эрх мэдлээ бэхжүүлэх санаа. Хоёр дахь нь Хятад орныг шинэчлэх төлөвлөгөө авлигатайгаар урагшлахгүй гэдгийг Ерөнхийлөгч мэднэ. Угаас

Засгийн газарт “бохир” баячууд эрх мэдлийн гол

гогцоонуудыг атгаж байгаа. Энэ зангирсан гогцоог тайлах учгийг олохын тулд гол сэжүүрийг атгах

ёстой ба тэр нь Жоу Юн Кан байсан юм. Тэрний учрыг олоход бусад нь араас нь чирэгдээд ил гарах болно.

Сүүлчийн шалтгаан нь Коммунист намын унасан нэр

Тэр хүчирхэг Хятад гүрний луухгаруудын нэг болж чадсан. Гэвч энэ үлгэрийн амьдрал орвонгоороо эргэж, Жоу нэн шинэ аймшигтай тулгарлаа.

хүндийг өндөрт өргөх бодлого ажээ.

Энэ бүгд одоо л ойлгомжтой харагдаж байна.

Өөрчлөн байгуулалт гэх чухал үйл явцыг арав гаруй

жил орхигдуулсан Хятад улсад улстөрийн чиглүүлэгч дутагдаж байсан. Ши даргын өмнөх удирдагчид үүн рүү зориглож ороогүй. Харин Ши Жинпин Хятадыг цоо шинэ болгохоор шулуудсан.

Тэрбээр нэн түрүүнд 30 жилд гайхалттай өсөлт

үзүүлсэн ч урт хугацаандаа тогтворгүй гэх эдийн засгийн загварыг өөрчлөхөөр ажиллаж эхэлсэн.

Гэтэл намын томчууд, олигархиудын хувийн ашиг сонирхлыг хамгаалсан хаалт хориг түүнд садаа

болох нь тодорхой болжээ. Тэгэхээр Ши Ерөнхийлөгч эдгээрийг зайлуулж байж өөрчлөлт хийх боломжтой болно.

Үнэндээ Хятадын эдийн засаг хурдацтай өссөн ч

авлигачид эрх мэдэлдээ дулдуйдан ард түмний

хэтэвчнээс тэрбум тэрбумаар нь хулгайлж байсан.

Тэгээд зогсохгүй бохир мөнгөө хилийн чанадад үл

хөдлөх хөрөнгө болгож, гадаад дахь хар дансандаа

нууж байв. Үүнээс болж тэр их өсөлтийн үр шим ард түмэнд хүрч чадаагүй.

Энэ бүгдийг Ши Ерөнхийлөгч тунгаасны эцэст

салбар салбараар нь их цэвэрлэгээ хийхээр шийджээ. Мэдээж эхнийх нь газрын тос, хийн салбар ба Жоуг эндээс шахаж зайлуулаад, одоо бүр хогийн саванд хаяхын тулд буланд шахаж буй нь энэ юм.

J U N E 2014 | 2 3

ас у уд а л | шийд э л

Жоу Юн Канын нөлөөллийн хүрээ Улс төрийн холбоо

Жоу Юн Кан

Жоу-гийн гэр бүлийн хөрөнгө – 90 тэрбум юань (14 тэрбум ам.доллар, 8.5 тэрбум Паунд)

Шоронд хоригдож байгаа

Газрын тосны салбарт

Бо Шилай Төв хорооны гишүүн асан

Жоу Бин Газрын тос, хий хариуцсан дарга

Лиү Хан уул уурхайн магнат

Ли Доншэн Дотоод хэргийн сайд асан

Ли Хуалин Газрын тос хариуцсан дарга асан

Гуо Юншян Сычуань мужийн томоохон албан тушаалтан асан

Жи Вэнлин Хэнань мужийн Засаг дарга асан

Шүүгдэж байгаа Баривчлагдсан Судлагдаж байгаа

Бүсийн эрчим хүчний салбарт

Жиан Жьэмин Газрын тос хариуцсан дарга асан

Ли Чунчэн Сычуань мужийн томоохон албан тушаалтан асан

Хятадын армийн алтан ордонтой генерал Хятадын авлигын сүлжээ нийгмийн бүхий л салбарт

угаалгын онгоц нь алтаар бүрсэн асар үнэтэй эд

шигж шивсэн гэдгийг дэлхий даяар зарлаж, шуугиж

байжээ.

байгаа. Энэ сүлжээ армийг ч тойроогүй ба хамгийн том жишээ нь Ардын армийн чөлөөндөө гарсан

мэдэл дэх газрыг хууль бусаар худалдаалахтай

генерал Гу Жунсан.

холбоотой байсан ба үүнийг шалгалтаар

Генерал Гу 2006 оноос хойш авлигын хэргээр шалгуулсан ч ял зэм хүртээгүй. Ардын армийн

Гу Жунсаны гэр, улсын музейд байдгаас ч илүү түүхийн үнэт цуглуулгатай

логистик хариуцсан орлогч дарга хэмээх өндөр албан тушаалыг хашиж байсан түүнийг улсын хөрөнгө шамшигдуулсан, авлига авсан, албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэж буруутгаж байна. “Цай Шин” сэтгүүлд бичсэнээр, Гу Жунсаны Хэнань муж дахь гэр нь хааны ордны загвараар баригдсан, улсын музейд байдгаас ч илүү түүхийн үнэт цуглуулгатай, алт, мөнгөн хөшөө, баримлуудаар дүүрсэн байгууламж аж. Тэр ч бүү хэл, ариун цэврийн өрөөний суултуур,

24 | J U N E 2014

Генерал Гу-гийн авлигын гол сүлжээ нь армийн

тогтоосон юм.

co ntent / Edito r’s le t te r

ÍÈК

by PETROVIS

1941 оноос...

Àгааðûн бîõиðäлûг бууðуулна Àвòîмаøинû øаòаõуунûг õýмнýнý Õºäºлгїїðийн ýлýгäлийг бууðуулна

33-05-05

www.petrovis.mn

facebook.com/Petrovisofficialpage J U N E 2014 | 25