Στου Όθωνα τα χρόνια... by Μπάμπης Καββαδίας

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Στο εξώφυλλο: Ομάδα ατάκτων (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη) Καφενείο της Αθήνας, L. Kollnberger 1836 (αντίγραφo του H.Hanke, 1909). Υδατογραφία σε χαρτόνι. (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Τίτλος: «Στου Όθωνα τα χρόνια» Έρευνα – Επιμέλεια: Μπάμπης Καββαδίας Σύνθεση Εξωφύλλου - Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση: Μπάμπης Καββαδίας

Άδεια CREATIVE COMMONS - Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα (CC BY-NC-ND 3.0 GR). Το κείμενο προσφέρεται ελεύθερα για πειρατεία με την προϋπόθεση να αναφέρεται ο συγγραφέας και να ειδοποιείται στην διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου bampgs@gmail.com. Ο συγγραφέας επιφυλάσσεται για τα δικαιώματά του μόνο σε ό, τι αφορά κερδοφόρες κινηματογραφικές (κατά προτίμηση χολυγουντιανές) ή τηλεοπτικές μεταφορές. 2013. traversada.blogspot.gr

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ… Τρεις στιγμές από τα πρώτα χρόνια ζωής του Ελληνικού Κράτους Μπάμπης Καββαδίας

traversada.blogspot.gr

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Περιεχόμενα Λίγα λόγια γι’ αρχή……………………………………………9 «Η ησυχία διεταράχθη εις τας Πάτρας» …………….……...11 Η ΑΦΟΡΜΉ…………………………………………..…………12 ΟΙ ΤΑΡΑΧΕΣ…………………………………………………….15 ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ Η ΗΣΥΧΙΑ…………………………………………24 ΠΗΓΕΣ………………………………………………………….31 Η εκτέλεση του Δήμιου……………………………………...33 ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΓΚΙΛΟΤΙΝΑΣ…………………………………34 ΈΝΑ ΟΡΓΙΣΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ………………..……….…………....36 Η ΓΚΙΛΟΤΙΝΑ…………………………………………………...37 Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ……………………………………………………44 ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΣ...54 Η ΝΟΜΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ……………..58 Τσερκέζικά μου μάτια………………………………………..61 ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΠΟΥΛΙΕΤΑΙ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΑΓΟΡΑΖΕΤΑΙ……………..64 ΣΤΟ ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ………………………………………66 ΤΣΕΡΚΕΖΕΣ ΣΚΛΑΒΕΣ…………………………………………...71 ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ…………………………………………………..79

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Λίγα λόγια γι’ αρχή

Στις παρακάτω σελίδες καταγράφω τρία περιστατικά που έλαβαν χώρα στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του ελληνικού κράτους, επί της βασιλείας του Βαυαρού Όθωνα. Μετά από έναν πολυετή και αιματηρό αγώνα οι Έλληνες κατόρθωσαν να αποκτήσουν την ελευθερία τους από τον τουρκικό ζυγό και άρχισαν να φτιάχνουν το δικό τους Κράτος. Τα πρώτα τους βήματα δεν είχαν τα αποτελέσματα που επεδίωκαν οι περισσότεροι από τους πρωταγωνιστές του αγώνα: Την θέση του Τούρκου πήραν νέοι δυνάστες και αγώνας έπρεπε και πρέπει να συνεχιστεί. Στις τρεις ιστορίες που ακολουθούν θα δούμε τρία μικρά επεισόδια αυτών των αγώνων. Στο πρώτο επεισόδιο θα δούμε την αντίδραση των αστών της Πάτρας, μετά την επιβολή ενός –ακόμα- φόρου από την Κυβέρνηση του Όθωνα και των Βαυαρών, η οποία γρήγορα μετατράπηκε σε εξέγερση όλου του Πατρινού λαού. Στο δεύτερο θα δούμε το πώς ο ελληνικός λαός δεν γινόταν να χωνέψει –ανάμεσα σ’ άλλα- το ξενόφερτο σύστημα των εκτελέσεων με την γκιλοτίνα, ειδικά όταν έβλεπε τον δήμιο να κόβει τα κεφάλια των καλύτερων παληκαριών. Στο τρίτο περιστατικό θα δούμε το πώς ο ανθρωπισμός και οι βασικές αρχές που κίνησαν την Ελληνική Επανάσταση όταν έγιναν πράξη -με την απελευθέρωση κάποιων Τσερκέζων 9

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

σκλάβων που προορίζονταν για χανούμισες σε χαρέμι- προκάλεσαν τις αντιδράσεις αυτών που βρίσκονταν στην εξουσία. Μπάμπης Καββαδίας Αίγιο, Ιούνης 2013

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

«Η ησυχία διεταράχθη εις τας Πάτρας»

Ο ελληνικός λαός, ωστόσο, και μετά την Επανάσταση του 1821, συνέχισε τους αγώνες του για τη διανομή της γης, για την απαλλαγή του από την ξενοκίνητη μοναρχία και για την κατάκτηση συνταγματικών και δημοκρατικών ελευθεριών. Επρόκειτο για μια σειρά πολύ σκληρών αγώνων, με βασικές εκφάνσεις την αντιοθωνική εξέγερση της Μεσσηνίας και της Μάνης το 1834, τη στάση των αστών και του λαού της Πάτρας, με επικεφαλής τους εμπόρους Παντελή και Ανδρέα Φακίρη το 1837, τα επαναστατικά γεγονότα στις 3 του Σεπτέμβρη 1843, που οδήγησαν στην κατάργηση της απόλυτης μοναρχίας και στην καθιέρωση Συντάγματος, τη μεγάλη αντικαθεστωτική εξέγερση του Ναυπλίου την 1η του Φλεβάρη 1862 και το μεγάλο ξεσηκωμό του Οκτώβρη του ίδιου χρόνου που κατέληξε στην έξωση του Όθωνα. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄ τόμος, σελ. 23-24

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Η αφορμή

Τον Ιούνη του 1836 η κυβέρνηση του Αρχιγραμματέα (Πρωθυπουργού ή Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου) Κόμη Άρμανσμπεργκ θέλοντας να αυξήσει τα έσοδα του αν και μικρού, σπάταλου και ήδη υπερχρεωμένου Βασιλείου, θεσπίζει τον παρακάτω νόμο1: Θεωρούντες την ανάγκην του να εξισάσωμεν τα εισοδήματα του κράτους με τα αναπόφευκτα αυτού έξοδα, επιθυμούντες να διανέμωνται οι φόροι εξ ίσου εις όλους τους υπηκόους Μας κατ’ αναλογίαν, όσον ένεστι ακριβή, των εισοδημάτων ενός εκάστου, ακούσαντες την γνώμην του Ημετέρου Συμβουλίου της Επικρατείας, αποφασίζομεν. [...] Αρ. 3. Όλαι αι χειροτεχνίαι ή επιτηδεύματα υπόκεινται εις ετήσιον φόρον της αδείας 5% επί του κέρδους εκάστου επιτηδεύματος, αφαιρουμένου πρώτον του ενοικίου του εργαστηρίου.

Διάταγμα της 6/18-7-1836 περί φόρου επί των επιτηδευμάτων, ΦΕΚ 34,

15-07-1837

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Αυτός ο νέος κεφαλικός φόρος επιβάλλεται σε όλους όσοι ασκούν κάποιο επάγγελμα ή τέχνη πλην του δημοσίου υπαλλήλου και του αγρότη. Σε κάθε περιφέρεια του Βασιλείου συστήνονται επιτροπές οι οποίες κάθε Δεκέμβριο καταγράφουν όλους τους επαγγελματίες, τους ταξινομούν ανά την ασχολία τους και –σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετα- εκτιμούν το κέρδος του κάθε παραγωγικού κλάδου! Επί αυτού του εκτιμώμενου από αυτούς χωρίς σχεδόν κανένα στοιχείο τζίρου του κάθε κλάδου ορίζουν το 5% που πρέπει να πληρώσει ο κάθε επιτηδευματίας και τεχνίτης. Οι κατάλογοι αυτοί, με τους επιτηδευματίες, τις κατηγορίες τους και τον φόρο που τους αναλογεί, επικυρώνονται από τους κατά τόπους Δήμους και ξεκινούν μετά οι διαδικασίες για την είσπραξη του φόρου. Η είδηση για αυτό το χαράτσι πέρασε στην αρχή σχεδόν απαρατήρητη. Η κοινή γνώμη ασχολείτο με την απουσία του Όθωνα στο εξωτερικό και την αναζήτηση της μελλοντικής Βασίλισσας, αλλά και με τον αυταρχικό τρόπο που διοικούσε ο Αρχιγραμματέας Άρμανσμπεργκ και την αβάντα του στην Βρετανική πολιτική να παρεμβαίνει στα πράγματα της χώρας. Τέλος πάντων, σε κάποια ευρωπαϊκή αυλή βρέθηκε η Αμαλία, έγιναν οι βασιλικοί γάμοι και το ζευγάρι πάτησε στην Ελλάδα στις 3 του Φλεβάρη του 1837. Μαζί τους ο Όθωνας και η Αμαλία έφερναν και τον νέο πρωθυπουργό, τον Ιγνάτιο φον Ρούντχαρτ. Παρά τις εναλλαγές στην κεντρική διοίκηση, από κάτω το κράτος και οι εισπρακτικοί του μηχανισμοί συνέχιζαν να λειτουργούν με τους συνηθισμένους τους ρυθμούς. Ανά την επικράτεια οι κατάλογοι που όριζε ο νόμος περί των επιτηδευ13

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

μάτων καταρτίζονταν και οι εκπρόσωποι της διοίκησης προχωρούσαν στις διαδικασίες για την είσπραξή των φόρων. Σε όλη την επικράτεια; Όχι. Στο δεύτερο (μετά την Ερμούπολη) μεγαλύτερο λιμάνι του Βασιλείου, στην πύλη της Ελλάδας προς την Δυτική Ελλάδα, οι αστοί ξεσηκώνονται και αντιδρούν στην εφαρμογή του νόμου.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Οι ταραχές

Οι έμποροι και λοιποί βιομήχανοι των Π. Πατρών απεποιήθησαν προ καιρού την πληρωμήν του περί επιτηδευμάτων φόρου. Το Δημ. Συμβ. δεν ηθέλησε να λάβη μέρος εις τον προσδιορισμόν του ποσού του φόρου. Ο Διοικητής το επροσδιόρισεν ακολούθως με μόνον την Συνδρομήν του Οικονομικού Επιτρόπου. Ιδού η πρώτη παρανομία από μέρους του Διοικητού. Η Κυβέρνησις εδύνατο να διαλύση το Δημοτικόν Συμβούλιον, όχι όμως και να σφετερισθή τα καθήκοντα αυτού. 2 Ενδεχομένως λόγω της αναταραχής που επικρατούσε στα υψηλότερα διοικητικά κλιμάκια οι Πατρινοί να απόλαυσαν

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837. Ο όρος «βιομήχανοι» που χρησιμοποιεί η αντιπολιτευόμενη εφημερίδα «Ελπίς» φαίνεται αδόκιμος και λίγο καταχρηστικός (εν είδει... βλαχομεγαλοπρεπείας), μιας και πραγματική βιομηχανία στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε ούτε για δείγμα. Είναι όμως πιθανό να είναι αντανάκλαση των θεωριών του Σαιν-Σιμόν, ο οποίος χαρακτηρίζει την εργασία γενικά ως “industrie” και τους εργαζόμενους –και γενικά όσους με την εργασία τους παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες- ως “industriels” χωρίς να κάνει διάκριση ανάμεσα σε εργάτες και εργοδότες. Στην αντίπερα όχθη ο Saint-Simon τοποθετεί τους “αργόσχολους” (oisifs), δηλαδή τους γαιοκτήμονες, τους κατόχους τίτλων ευγενείας, τους στρατιωτικούς κλπ. 2

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

μια σύντομη ανοχή, Πολύ γρήγορα όμως το Κράτος εμφανίστηκε αποφασισμένο να επιβάλλει με κάθε τρόπο τον Νόμο. Κατά την 12 τ.τ. (σημ.: εννοεί στις 12 Μαρτίου) προσεκλήθη ο μεγαλέμπορος Κύριος Φακίρης εις το Διοικητήριον, και διετάχθη να πληρώση δραχμάς 600 ως φόρον επιτηδευμάτων. Μη συγκαταταθέντος εις τούτο του Κυρίου Φακίρη, εστάλησαν χωροφύλακες παρά του Διοικητού εις το εμπορικόν κατάστημά του, οίτινες εισελθόντες κατά την οποίαν έλαβαν διαταγήν εις αυτό, έλαβαν αυθαιρέτως πραγματείας τιμής ανωτέρας των 2.000 δραχ. Η διαγωγή αύτη του Διοικητού είναι η Δευτέρα κατάχρησις της διοικητικής του Εξουσίας. 3 Αυτή η αυθαίρετη πράξη του Διοικητή Αχαϊοήλιδας Αμβροσιάδη πυροδότησε ακόμα περισσότερο τα πνεύματα, ξυπνώντας τις πολύ πρόσφατες μνήμες όχι μόνο της πρόσφατης περιόδου της απολυταρχικής Βαυαρικής Αντιβασιλείας αλλά και αυτής της τουρκικής σκλαβιάς και του κοτζαμπασισμού. Ήταν λοιπόν επόμενο να εκδηλωθεί στάση που σκόρπισε τον τρόμο στους Βαυαρούς και τους συνεργάτες τους:

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Η ησυχία διεταράχθη εις τας Πάτρας. Έμπορος τις μη θελήσας να συμμορφωθή με τας διατάξεις του επί των επιτηδευμάτων νόμου, παρέσυρεν εις την παρεκτροπήν του και άλλους τινάς εκ των εν εκείνη τη πόλει εμπόρων, οι οποίοι έκλεισαν συγχρόνως τα εργαστήριά των. 4 Στο πλευρό των εμπόρων και των τεχνιτών στάθηκαν εμπράκτως και άλλοι επαγγελματίες, ακόμα και κάποιοι που κανείς δεν περίμενε ότι θα έδειχναν τέτοια αγωνιστική διάθεση! Ιδόντες δε τούτο οι βιομήχανοι της πόλεως ταύτης και οι βάναυσοι (εις τον κατάλογον των οποίων, τις δύναται να ποτέ να πιστεύση! ετέθησαν και οι Δικηγόροι) απεφάσισαν να μη μετέλθωσι πλέον την τέχνην των. Όθεν εσφάλισαν τα εργαστήριά των, κατά την 15 και 16 του τρέχοντος μηνός. 5 Η συμμετοχή σε αυτή τη στάση και κοινωνικών ομάδων που δεν είχαν καμία σχέση με τους πρωτεργάτες της και τα αιτήματά τους, όπως π.χ. οι εργάτες που δούλευαν στις 4

Εφημερίδα Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, φ. 74, 23 Μαρτίου 1837

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 424, 31 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 26 Μάρτη από την Πάτρα. Με το «βάναυσοι» ο επιστολογράφος εννοεί προφανώς τους εργάτες στις βιοτεχνίες και τους μικροτεχνίτες. 5

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

σταφιδοκαλλιέργειες, ήταν για κάποιους αδιανόητη και προσπάθησαν να την ερμηνεύσουν και να την αποδώσουν σε κάποιου είδους κοινωνικό αυτοματισμό: Ως τόσον δεν ευρίσκεται εις την αγοράν ταύτην μήτε ψωμί, μήτε άλλο τι. Και πολλαί οικογένειαι έζησαν χθες χωρίς ψωμί, και σήμερον πολλαί περισσότεραι. Οι δε εργάται ως 2.000, οίτινες καθ’ ημέραν εργάζονται εις τας σταφιδαμπέλους, εζητούσαν περί της εσπέρας ψωμί, και μη ευρόντες ήρχισαν να καταριώνται τους αιτίους της εθνικής ταύτης συμφοράς. Σήμερον δε ουδείς εργάτης πηγαίνει να εργασθή με το να μην έχουν οι δυστυχείς ψωμί. Ο δε λαός εν γένει φαίνεται εις μεγάλον αναβρασμόν και αγανάκτησιν και ο Θεός ας μας γλυτώση από τα μεγαλύτερα. 6 Διαψεύστηκαν όμως από την παλλαϊκή έμπρακτη αλληλεγγύη που εκφράστηκε όταν η Διοίκηση προσπάθησε να επιβάλλει την τάξη: Ο Διοικητής προσεκάλεσε τινάς εξ αυτών και μάλιστα τους αρτοποιούς να ανοίξωσιν, αλλ’ αυτοί το απεποιήθησαν ανεξαιρέτως. Διέταξε να συλληφθώσι

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 421, 20 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 16 Μάρτη από την Πάτρα. 6

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

και να αποσυρθώσι εις την φυλακήν. Ιδού και τρίτη κατάχρησις της Εξουσίας. Ο Λαός ερεθισθείς ήρπασε τους εις φυλακήν αποσυρομένους αρτοποιούς από τας χείρας των ενόπλων. Εις την κατάστασιν ταύτην ήσαν τα πράγματα μέχρι την 17 τ.τ. 7 Πέρα από αυτήν την απελευθέρωση των συλληφθέντων δεν έχει καταγραφεί κάποια άλλη βίαιη ενέργεια των Πατρινών, ενώ οι κινητοποιήσεις τους είχαν σαφέστατα τα χαρακτηριστικά της πανεργατικής παλλαϊκής απεργίας. Κατ’ εκείνας τας δύο ημέρας, άκρα ησυχία και ευταξία εβασίλευον εις την πόλιν ταύτην, τοιαύτη οποία πώποτε δεν εφάνη. 8 Μπορούμε να φανταστούμε το τι επικρατούσε εκείνες τις μέρες στην πόλη. Όλα τα μαγαζιά, αρτοποιεία, τσαρουχάδικα, γανωματάδικα, εμπορικά, σταφιδαποθήκες, γραφεία δικηγορικά κλπ κλειστά, οι εργάτες των σταφιδοκαλλιεργειών να μην βρίσκονται στα χωράφια και όλος ο κόσμος να είναι συγκεντρωμένος επί δύο και τρεις ημέρες στα κεντρικότερα σημεία της πόλης, στην Πλατεία Όθωνος (νυν Γεωργίου), στην κεντρική αγορά των δημητριακών (μετέπειτα Πλατεία Ομο7

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837.

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 424, 31 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 26 Μάρτη από την Πάτρα. 8

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

νοίας και νυν Όλγας) και στην πλατεία δίπλα στο Τελωνείο (νυν Τριών Συμμάχων) 9. Να συζητούν, να φωνάζουν, να απειλούν όποτε βλέπουν κάποιον κυβερνητικό υπάλληλο ή κάποιον φίλα προσκείμενο στο βαυαρικό καθεστώς. Όποιος κατοικούσε εντός του οικιστικού ιστού της αναπτυσσόμενης τότε πόλης των Πατρών και δραστηριοποιείτο οικονομικά μέσα ή και λίγο έξω από αυτήν σταμάτησε για τρεις μέρες κάθε δραστηριότητά του. Η κατάσταση για την Διοίκηση ήταν εκτός ελέγχου και έπρεπε να ληφθούν πιο δραστικά μέτρα, μιας και οι λιγοστοί χωροφύλακες ήσαν προφανώς ανεπαρκείς. Λέγεται δε, ότι ο Διοικητής έστειλεν χθες ταχυδρόμον εις Πύργον επί σκοπώ να ειδοποιήση τον Δεληγιαννόπουλον, δια να φοβίση με τα βασανιστήριά του τους πολίτας να ανοίξουν τα μαγαζιά των. Αλλ’ ίδωμεν τι θέλει κάμει ο νέος ούτος βασανιστής. Φαίνεται όμως ότι και όλα τα βασανιστήριά του αν μεταχειρισθή, δεν δύναται ποτέ να βιάση στανικώς τον τεχνίτην να μετέλθη την τέχνη του, δια να δουλεύει δια την Βαυαρίαν. 10

Ανάμεσα στις δύο τελευταίες πλατείες, στη διασταύρωση των οδών Παπαρρηγοπούλου και Ρήγα Φερραίου βρισκόταν το αρχοντικό και έδρα της επιχείρησης των αδελφών Παντελή και Ανδρέα Φακίρη. 9

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 421, 20 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 16 Μάρτη από την Πάτρα. 10

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Η Κυβέρνησις διέταξε την αποστολήν στρατευμάτων εις Πάτρας και ο Σύμβουλος της Επικρατείας Κύριος Βαλτινός ανεχώρησε προχθές το εσπέρας δι’ εκεί ως Βασιλικός Επίτροπος. 11 Μετά την είσοδο των στρατευμάτων στην πόλη και την επιβολή ουσιαστικά κατάστασης στρατιωτικού νόμου, η Πάτρα έμοιαζε με στρατόπεδο. Συνάζονται πανταχόθεν του Κράτους μεταβατικά σώματα, τάγματα της γραμμής, εθνοφύλακες, ελαφρά σώματα, ιππικόν, και ήδη η πόλις μας ομοιάζει μάλλον με στρατόπεδον ή με πόλιν εμπορικήν. Έρχεται ο έκτακτος απεσταλμένος Βαλτινός και ο Γενικός αρχηγός της Πελοποννήσου Γόρδων. Μανθάνομεν ότι εστάλη και πυροβολικόν, αλλά έλαβεν διαταγάς να οπισθοδρομήση. Ως τόσον δεν έμεινεν οικία ήτις να μη γένη στρατιωτικόν κατάλυμα. 12 Μέσα σε αυτές τις συνθήκες και υπό τις απειλές των τουφεκιών, ο νόμος αρχίζει και εφαρμόζεται.

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 424, 31 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 26 Μάρτη από την Πάτρα. 12

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Εις τας Π. Πάτρας, ως μας πληροφορούν, εξακολουθούν οι κύριοί μας την εκτέλεσιν των σχεδίων των. Είναι, φαίνεται, αποφασισμένοι ή να ταπεινώσουν και να εξευτελίσουν τους Έλληνας, ή να τους φέρουν άνω κάτω, νομίζοντες αναμφιβόλως, ότι με τον τρόπον τούτον θέλουν κατορθώσει τους σκοπούς των. Οι κύριοί μας, λέγουν, ότι εξακολουθούσιν εις το να κάμνουν κατασχέσεις εις τας πραγματείας των εν Πάτραις εμπόρων, δια να πληρώσουν τας οποίας αυτοί οι ίδιοι έκαμον εκτιμήσεις, εις την κατάστασιν και τα κέρδη εκάστου εμπόρου ή τεχνήτου, κατά τον περί επιτηδευμάτων νόμον. 13 Για τον φιλοβαυαρικό τύπο, βέβαια, τα πράγματα ήσαν πολύ πιο απλά: Εις τας Πάτρας υφίσταται άκρα ησυχία. Οι έμποροι επλήρωσαν χωρίς εναντιότητα καμμίαν τον επί των επιτηδευμάτων φόρον. 14 Τέλος, στα ψιλά μίας μόνο εφημερίδας πέρασε και μια μικρή νίκη των ξεσηκωμένων.

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 423, 27 Μαρτίου 1837

Εφημερίδα Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, φ. 75, 26 Μαρτίου 1837

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ο Κύριος Πονηρόπουλος άχρι τούδε Διοικητής Σαντορίνης μετετέθη εις το Διοικητήριον Π. Πατρών, αντί του μετατεθέντος εις Θήβας κ. Αμβροσιάδου. 15

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Εύθραυστη η ησυχία

Η παραπάνω συμπεριφορά των Πατρινών τρομοκράτησε και έφερε σε αμηχανία όχι μόνο τους Βαυαρούς και τους συνεργάτες τους, αλλά και κομμάτια των αντιπολιτευομένων, όπως προκύπτει από τις παραινέσεις της ρωσόφιλης εφημερίδας «Ελπίς»: Ομολογούμεν και ημείς, ότι δεν είναι της αξιοπρεπείας της Κυβερνήσεως να ενδίδη εις τας βιαίας απαιτήσεις των πολιτών περί ακυρώσεως ή τροπολογήσεως των εκδοθέντων νόμων. […] Παρακαλούμεν εν τούτοις και τους συμπολίτας μας να διάγωσιν ήσυχοι. Δια την αγάπην της Πατρίδος, ας μη θελήσωσι να καταστρέψωσι τας παρανομίας δια παρανομιών. 16

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837. Για τις πολιτικές κατευθύνσεις της εφημερίδας αυτής: «Ελπίς, του Νικολάου Λεβίδη. Ανήκει στις δυνάμεις της δωσόφιλης αντιπολίτευσης με σημαντική επιρροή στην πρωτεύουσα. Συνταγματική στη βάση της, είναι στις γενικές της γραμμές συντηρητική κ’ εκφράζει τις κοινωνικές και πολιτικές τάσεις των μεσαίων στρωμάτων των αστικών κέντρων.» (Τάσου Βουρνά «Το Ελληνικό 1848», Αθήνα, 1952) 16

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ποια ήταν όμως η πραγματική αιτία αυτών των ταραχών; Τι ήταν αυτό που οδήγησε φιλήσυχους πολίτες και νοικοκυραίους να ξεσηκωθούν, να αντισταθούν βίαια στην εφαρμογή ενός νόμου του Κράτους και να προχωρήσουν στο ανεπίτρεπτο για την εποχή εκείνη, να ζητήσουν την κατάργηση ή την τροποποίησή του; Ήταν δυνατόν να ικανοποιηθούν από τα φτιασιδώματα που επεχείρησαν οι Γραμματείς επί των Οικονομικών στον Νόμο περί του φόρου επί των επιτηδευμάτων; Ο Πατρινός ανταποκριτής της εφημερίδας «Αθηνά» έχοντας προφανώς ζήσει από πολύ κοντά και κατά πάσα πιθανότητα συμμετάσχει στα γεγονότα του Μάρτη του 1837- προσπαθεί να μας κατευθύνει: Υπάρχει γενικόν εις την πολιτικήν αξίωμα, ότι όπου βλέπη τις ταραχάς και ανησυχίας εις λαόν, δεν πρέπει να αποδίδη το σφάλμα εις τούτο ή εκείνο το άτομον της κοινωνίας, εις τούτον ή εκείνον τον πολίτην, αλλά πρέπει να ερευνά την αιτίαν της πολιτικής ταύτης ασθενείας εις το σύστημα της κυβερνήσεώς του. 17 Η σοφή αυτή τοποθέτηση εξηγεί και την «γραμμή» που ακολούθησε καλύπτοντας τα γεγονότα αυτά η εφημερίδα «Α-

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 424, 31 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 26 Μάρτη από την Πάτρα. 17

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

θηνά» 18, της οποίας ο συντάκτης από πολύ νωρίς, με κεντρικό του άρθρο, κάνει αρκετές εξαιρετικά εύστοχες παρατηρήσεις. Όσαι ταραχαί και αταξίαι ηκολούθησαν μετά την κατάστασιν της Βασιλείας εις τον τόπον μας, βλέπομεν, ότι προήλθον εξ αιτίας της αγνοίας της ξένης κυβερνήσεώς μας, και των ακαταλλήλων νόμων και διαταγμάτων αυτής, και μάλιστα των φορολογικών. Όπου δεν υπάρχει ταυτότης, εκεί βέβαια, δεν ημπορεί να υπάρξη και αρμονία. Ο καιρός της καταδυναστείας παρήλθε και οι Έλληνες με την επανάστασίν των, την κατεδίωξαν μακράν από την Ελλάδα. Είναι λοιπόν αδύνατον να κυβερνηθή ο τόπος ούτος με επιτυχίαν από ανθρώπους ξένους, μη γνωρίζοντας ούτε τα ήθη, ούτε τα έθιμα, ούτε το πνεύμα των κατοίκων, και το χειρότερον ακόμη, και από ανθρώπους μηδεμίαν γνώσιν έχοντας απλώς περί των πραγμάτων εκείνων επί των οποίων ενεργούν.

Για τις πολιτικές κατευθύνσεις της εφημερίδας «Αθηνά»: «Αθηνά. Ιδεολογικά ανήκει στην αντιπολίτευση και βρίσκεται προσανατολισμένη προς το αγγλόφιλο κόμμα του Μαυροκορδάτου. Εκδότης της ο Εμμ. Αντωνιάδης. Ασκεί συνταγματική πολιτική […]. Γενικά εκφράζει τις επιδιώξεις της αγγλικής πολιτικής, τις τάσεις των ανώτερων και μεσαίων στρωμάτων του εμπορικού και τραπεζικού κεφαλαίου, των φαναριωτών και της ομάδας των ανωτέρων κρατικών λειτουργών και προνομιούχων διανοουμένων, με μια λέξη των πολιτικών δυνάμεων των συνασπισμένων γύρω στο αγγλικό κόμμα.» (Τάσου Βουρνά «Το Ελληνικό 1848», Αθήνα, 1952) 18

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Εκ τούτων βλέπομεν τόσα ατοπήματα και τόσον αφανισμόν τον οποίον οι άνθρωποι ούτοι επροξένησαν από την αρχήν του ερχομού των εις την Ελλάδαν. Από την βιαίαν διάλυσιν των στρατευμάτων είδαμεν ότι εγεννήθη η ληστεία. Από την πρόωρον διάλυσιν των Μοναστηρίων και την σκανδαλώδη εκποίησιν των πραγμάτων ούτως κινητών και ακινήτων ηκολούθησεν η επανάστασις της Μάνης. Από τον νέον δεκατισμόν των δεματίων και τον κακωτικόν τρόπον του συστήματος αυτού εξερράγη η επανάστασις της Μεσσηνίας. Από τον ποιμνιακόν φόρον, η επανάστασις της Ακαρνανίας. […] Οι επιβληθέντες ταυτοχρόνως τόσοι φορολογικοί νόμοι, ήτον αδύνατον να μην επιφέρουν και δυσάρεστα αποτελέσματα. Ο περί επιτηδευμάτων νόμος, η εφαρμογή του οποίου ταράττει σήμερον όλην την επικράτειαν και κυρίως τας Πάτρας δεν εθεωρήθη ουσιωδώς από τον τύπον καθώς ίσως ούδ’ από τους επαγγελλόμενους τα επιτηδεύματα αυτά, διότι γνωρίζουν κάλλιστα ότι έκαστος χρεωστεί να συνεισφέρη εις τα δημόσια έξοδα, και ότι είναι άδικον πράγματι, ο μεν να πληρώνη, ο δε να μένη ασύδοτος. Ο τρόπος του όμως εθεωρήθη και ακατάλληλος και σχεδόν αδύνατος. Δεν επανερχόμεθα και αύθις εις την ηθικήν φθοράν την οποίαν ο νόμος ούτος συνεπέφερεν μεθ’ 27

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

εαυτού, λέγομεν δε μόνον, ότι το εμπόριον, τα επιτηδεύματά μας μόλις ήδη αρχίζουν να δείχνουν σημεία ζωής ότι, ούτε εργοστάσια έχομεν, ούτε κεφάλαια ικανά δια να συστήσωμεν μεγάλα και τακτικά καταστήματα τα πράγματά μας είναι μικρά και ασυμβίβαστα βέβαια όλως διόλου με εκείνα της πλουσίας Ευρώπης. Εις την Ελλάδα ο έμπορος αρχίζει το εμπόριόν του σχεδόν από το τίποτε. Από μεταπράττου, και τούτου διαπιστώσεως γίνεται μικρέμπορος και από μικρεμπόρου μεγαλέμπορος. Και ο τεχνίτης και ο έμπορος είναι άνθρωποι ως επί το πλείστον οι οποίοι εμπορεύονται και εργάζονται δια μόνης σχεδόν της μικράς ή μεγάλης πίστεως την οποίαν χαίρουν εις το αναμεταξύ των. Αφού ως εκ της επαναστάσεώς μας εθυσίασαν όλην την κατάστασίν των οι Έλληνες, και άλλο μέσον παρά το εμπόριον ή το επιτηδευμάτων δεν έχουν δια να ζήσουν, ήτον επόμενον ν’ αρχίσουν τώρα τοιουτοτρόπως την βιομηχανίαν των και εις τόπον μάλιστα όπου διόλου ελλείπουν τα χρηματικά κεφάλαια. Λοιπόν ο νομοθέτης εγνώριζε και είχεν υπ’ όψιν την κατάστασιν τούτην των πλειοτέρων εμπόρων και τεχνιτών Ελλήνων, και συμφώνως με αυτήν διέταττε και την συνδρομήν τούτων εις τα δημόσια έξοδα. Το πράγμα βέβαια δεν ήθελε κάμει κακήν εντύπωσιν, αλλ’ ούτε ήθελε γεννήσει τόσας κατακραυγάς και τόσας δυσαρεσκείας. […] 28

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Λυπούμεθα, και λυπούμεθα καιρίως, διότι αφ’ ενός μέρους η ξενοκρατία και αφ’ ετέρου ο κοτσαμπασισμός και τυχοδιώκται σπρώχνουν το έθνος εις τοιούτους κινδύνους. Ημείς και άλλοτε το είπαμεν, ότι, αν δεν συγκαλεσθώσιν οι Αντιπρόσωποι του Ελληνικού λαού, και, αν δεν κατασταθή το πολιτικόν μας Σύνταγμα καμμίαν ελπίδαν σωτηρίας δεν βλέπομεν εις τον τόπον μας. 19 Με τις παραπάνω διαπιστώσεις της η «Αθηνά» ρίχνει φως στα κίνητρα των Πατρινών εμπόρων και τεχνιτών, της εκκολαπτόμενης αστικής τάξης. Ήθελαν ένα «καλύτερο» κράτος, πιο καλά προσαρμοσμένο στις ανάγκες του αναπτυσσόμενου ελληνικού εμπορίου, φιλικό για επενδύσεις και για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Το καλύτερο πλαίσιο για όλα αυτά θα ήταν η αποτίναξη των όποιων απολυταρχικών στοιχείων του πολιτεύματος και η παραχώρηση Συντάγματος, έστω και τυπικού. Στην απεργία όμως δεν συμμετείχαν μόνο αυτή αλλά όπως διαπιστώσαμε η συμμετοχή ήταν παλλαϊκή. Άνθρωποι που πραγματικά είχαν πιάσει τα όπλα στην διάρκεια του Αγώνα και τα παιδιά τους, που ονειρεύονταν ένα κράτος που κουμάντο θα έκαναν αυτοί. Δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από τα δύο δημοκρατικών πολιτεύματα των Εθνοσυνελεύσεων. Είτε με Βαυαρούς στο τιμόνι του κράτους είτε με Έλληνες, το

Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 421, 20 Μαρτίου 1837

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

παράπονο ήταν ένα, όπως αυτό το συμπύκνωσε ο Μακρυγιάννης: «Πούναι τόσα μιλιούνια δάνεια, πούναι οι πρόσοδοι, πούναι οι καλύτερες γες, πούναι οι μύλοι, πούναι τ’ αργαστήρια των Τούρκων και τα σπίτια, πούναι τα περιβόλια και οι σταφιδότοποι; Οι Μπαβαρέζοι τάδιναν των δικών μας χαραμοταϊσμένων αυτά όλα και τους στράβωναν κι αυτείνοι πήραν τα χρήματα και τα παίρνουν ολοένα… Μας πήραν την ματοκυλισμένη μας γη, την αγόρασαν απόνα γρόσι το στρέμμα και βάλαν εμάς με τ’ αλέτρι και τραβούμε το γενί και βγάνουμε των συγγενών μας τα κόκκαλα…» 20

Στρατηγού Μακρυγιάννη «Απομνημονεύματα», Βιβλίον Γ΄.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Πηγές

Εφημερίδες «Αθηνά», «Η Ελπίς» και «Ο Ελληνικός Ταχυδρόμος» από το ψηφιοποιημένο αρχείο της Βουλής των Ελλήνων (http://catalog.parliament.gr) «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», Α΄ τόμος, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1995. Τάσου Βουρνά, «Το Ελληνικό 1848», Αθήνα, 1952. Ιωάννη Μακρυγιάννη «Άπαντα», εκδόσεις Μέρμηγκα, Αθήνα, 1975.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Η εκτέλεση του Δήμιου

Άποψη του λιμανιού του Πειραιά το 1937 και του τελωνείου του, της Δογάνας (από το Dogana, τελωνείο στα ιταλικά). (L. Kollnberger 1837 - αντίγραφo του H.Hanke, 1909. Υδατογραφία σε χαρτόνι. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.)

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Το τραγούδι της γκιλοτίνας

Εξοχότατοι και εκλαμπρότατοι απεσταλμένοι εξ Αθηνών. Εξ ονόματος των συγχωριανών μου και με δάκρυα βαθυτάτης …χαράς, σας εύχομαι το καλώς ήρθατε. Είναι πτωχά τα λόγια για να εκφράσω την ευγνωμοσύνην μας δια την τιμή οπού μας κάνατε να μας φέρετε κι εδώ την ξακουστή…γκιλοτίνα! Με τη γκιλοτίνα συγχωριανοί θα έχομεν από δω και μπρος …γλυκύτερον θάνατον! Μας την στείλανε οι ξένοι φίλοι που μας αγαπούν και δεν παύουνε με κάθε τρόπο να μας βοηθούν. Μηχανές και εφευρέσεις για συλλήψεις και εκτελέσεις. Κάνεις πρώτα το σταυρό σου, γονατίζεις στο σκαμνί, βάζεις δώθε το λαιμό σου λευτερώνουν το σκοινί και ώσπου να πεις πιπέρι το κεφάλι στο πανέρι. Κόψανε πολλούς στη Μάνη και στου Βάλτου τα χωριά, φωνακλάδες καπετάνιους πειναλέα κλεφτουριά, μερδικό το σκυλολόι γύρευε απ' το αφεντολόι.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Και ξεχνάμε πως εκείνοι που 'ρθαν από τη Φραγκιά, που 'ρθαν από το Φανάρι κι από τη Μολδοβλαχιά και φοράνε ρεντικότες τρώνε πετεινούς και κότες. Άκου, βλέπε, σώπα, μάθε όποιος θέλει τα πολλά χάνει ο δόλιος και τα λίγα που δεν τα 'βρισκε καλά. Στο καμάρι το παιδί σου τέτοια να 'ναι η συμβουλή σου. Τώρα πάνε για τ' Ανάπλι και για την Τροπολιτσά, όπου βγήκανε αντάρτες και το ρίξαν στην κλεψιά. Ζήτω η Ελευθερία. Ζήτω η Ελευθεριά. («Το τραγούδι της γκιλοτίνας», στίχοι Ιάκωβος Καμπανέλλης, Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος, από «Το Μεγάλο μας Τσίρκο»)

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ένα οργισμένο κείμενο

Στο φύλλο 59 της 20 Αυγούστου 1839, οι πρώτες λέξεις του πρωτοσέλιδου άρθρου της εφημερίδας "Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ" ήσαν γεμάτες οργή για τα «χυδαία» κατώτερα στρώματα του ελληνικού λαού. «Κατά τους τελευταίους τούτους καιρούς συνέπεσεν ευκαιρία να ανακαλύψωμεν μεταξύ των απατών των χυδαιοτέρων τάξεων, πρόληψιν τινά κατά της οποίας ανάγκη να θωρακισθώσι τα αισθήματα της φιλανθρωπίας. Το πνεύμα του λαού θεωρεί τον εκτελούντα τας κεφαλικάς ποινάς και την υπηρεσίαν αυτού με αντιπάθειαν δεικνυομένην από καιρόν εις καιρόν δια βαρβαρικών πράξεων, και εσχάτως μάλιστα προ των πυλών της Πρωτευούσης του Κράτους, δολοφονία τις απέδειξε πόσον βίαιοι είναι τινές απάται τας οποίας η ανθρωπότης αποκηρύττει.» Γιατί τσαντίστηκε τόσο πολύ ο μισθωτός από τα ανάκτορα συντάκτης της εφημερίδας με... "τις χυδαιώτερες τάξεις"; Επειδή αντιπαθούν τους δήμιους και το δείχνουν με κάθε τρόπο, ακόμα και με “βάρβαρες” πράξεις; Και, για ποια δολοφονία κοντά στην πρωτεύουσα μιλάει; Ας δούμε τα πράματα… σχεδόν απ’ την αρχή.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Η Γκιλοτίνα

Η γκιλοτίνα πρωτοήρθε στην Ελλάδα στα 1834 και χρησιμοποιήθηκε για την εκτέλεση των θανατικών ποινών των ληστών. Ήταν το τελευταίο καταφύγιο της Κυβέρνησης, μιας και οι Έλληνες που είχαν καταταχθεί στον τακτικό στρατό αρνούνταν να υπακούνε στα κελεύσματα των Βαυαρών αξιωματικών τους και να εκτελούν τους παλιούς τους συντρόφους. Πρωτοστήθηκε λοιπόν στο Μεσολόγγι, συνοδεύοντας το έκτακτο στρατοδικείο που είχε συσταθεί εκεί πέρα για τις δίκες των ληστών. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στις φυλακές του Παλαμηδίου, εκεί που κατέληγαν οι επικινδυνότεροι κακοποιοί, οι ληστές, οι φονιάδες και οι στασιαστές. Δεν πέρασε πολύς καιρός, και προέκυψε ανάγκη για ένα ακόμα έκτακτο στρατοδικείο. Αυτή τη φορά στο Μοριά. Οι παλιοί αγωνιστές της Μάνης και της Μεσσηνίας δεν έλεγαν να σταθούν σε χλωρό κλαρί. Στην Πάτρα έμποροι και λαός με διάφορες αφορμές βρίσκονταν σε αναβρασμό. Και σε όλα τα περήφανα Μοραΐτικα βουνά αλώνιζαν καπεταναίοι με μεγάλες συντροφιές. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η ληστεία του δημοσίου ταμείου της Καρύταινας. Διαβάζουμε στον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ της 16 Οκτώβρη του 1838:

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Γράφουν εκ Καρυταίνης ότι την 12 του τρέχοντος τέσσαρες χωροφύλακες μεθ’ ενός αποσπάσματος εθνοφυλάκων είχον αναχωρήσει εκ της πόλεως ταύτης δια να συνοδεύσωσιν 23.000 Δραχ. αίτινες εστέλλοντο εις το Διοικητικόν ταμείον Τριπόλεως. Αλλ’ επί της οδού της Λαγκάδος είκοσι περίπου λησταί, ενεδρεύοντες εις τινά θέσιν καλουμένην Αρκουδόρευμα κατά τον δήμον Φάλαντος, προσέβαλον την Βασιλικήν Φρουράν, και εφόνευσαν ένα χωροφύλακα και τον πρώην υπογραμματέα της υποδιοικήσεως Καρυταίνης, κύριον Θ. Καμπάνην, όστις είχε ενωθή με τους στρατιώτας τούτους δια να μεταβή εις Τρίπολιν. Είς έτερος χωροφύλαξ και είς εθνοφύλαξ επληγώθησαν παρά των ληστών, οι οποίοι λαβόντες τα χρήματα έγιναν άφαντοι. Η κυβέρνηση του Όθωνα έβλεπε έπρεπε να προχωρήσει σε πιο ζόρικα μέτρα, αν ήθελε να παραμείνει στο παιχνίδι. Διαβάζουμε στον Αριθμό 41 της 18ης Νοεμβρίου του 1838 της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος: ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί συστάσεως στρατοδικείου εκτάκτου είς Πελοπόννησον. ΟΘΩΝ κλπ. Θεωρούντες την ανάγκην του να συμπληρώσωμεν τα μέχρι τούδε κατά της ληστείας ληφθέντα μέτρα προς την ταχυτέραν αυτής εξάλειψιν από τινάς επαρχίας της Πελοποννήσου, 38

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Έχοντες υπ’ όψιν το άρθρον 511§2 της ποινικής δικονομίας, επί τη προτάσει των Ημετέρων επί των Στρατιωτικών, επί των Εσωτερικών και επί της Δικαιοσύνης Γραμματέων της Επικρατείας, Ακούσαντες και την γνώμην του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάττομεν τα εξής: Άρθρ. 1 Συσταίνεται έκτακτον στρατοδικείον, το οποίον θέλει περιλαμβάνει εις την δικαιοδοσίαν του τας διοικήσεις Γορτυνίας, Κυναίθης, Ηλείας, Μεσσηνίας, Λακαιδεμονίας, και θέλει δικάζει όλας τας εντός της περιφερείας ταύτης πραττομένας ληστείας, και τους με ταύτας συνδεδεμένους φόνους και εμπρησμούς, ως και τα ήδη πραχθέντα εκ των κακουργημάτων τούτων, όσα διά δικαστικού βουλεύματος δεν παρεπέμφθησαν έτι εις τα τακτικά δικαστήρια. Άρθρ. 2 Η αρμοδιότης του εκτάκτου στρατοδικείου εκτείνεται ανεξαιρέτως εφ’ άπαντας τους αυτουργούς και συναιτίους, καθώς και εφ’ άπαντας, όσοι καθ’ οποιονδήποτε τρόπον συνετέλεσαν εις τα κακουργήματα ταύτα, ή παρέσχον επί τούτω βοήθειαν. Άρθρ. 3 Έδρα του εκτάκτου στρατοδικείου προσδιορίζεται η Καρύταινα, πρωτεύουσα της Γορτυνίας, θέλει δε μετατίθεται κατ’ αίτησιν του αρμοδίου διοικητού, και κατά ρητήν συναίνεσιν του εισαγγελέως, και εις άλλας 39

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

διοικήσεις της δικαιοδοσίας του δικαστηρίου, αν κατεπείγουσα ανάγκη απαιτήση αυτόθι την επιτόπιον παρουσίαν του. Άρθρ. 4 Υπαρχούσης διαφωνίας μεταξύ του διοικητού και του εισαγγελέως, θέλουν υποβάλλει αμφότεροι έκθεσιν αιτιολογημένην προς τε την επί των Εσωτερικών και της Δικαιοσύνης Γραμματείαν, διά να αποφασισθή το περί της μεταθέσεως. Άρθρ. 5 Προς σχηματισμόν του δικαστηρίου τούτου, διορίζομεν: Α΄. Πρόεδρον, τον Κύριον Καρατζάν, ταγματάρχην του 4. τάγματος της γραμμής. Β΄. Εισαγγελέα, τον παρά τοις εν Τριπόλει πρωτοδίκαις εισαγγελέα, Κ. Δ. Στανόφ. Γ΄. Δικαστάς τους Κυρίους: α) Δημήτριον Περδικάρην, δικαστήν των εν Πάτραις πρωτοδικών. β) Γεώργιον Βαλτάν, δικαστήν των εν Τριπόλει πρωτοδικών. γ) Νικόλαον Χατηριάδη, λοχαγόν του α΄ τάγματος δ) Γεώργιον Ζήχον, λοχαγόν του 4. Τάγματος της Γραμμής. Δ΄. Γραμματέα, τον Κ. Αντωνιάδην, υπογραμματέα των εν Τριπόλει πρωτοδικών. 40

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Άρθρ. 6 Εις τους Ημετέρους επί των Εσωτερικών, επί των Στρατιωτικών και επί της Δικαιοσύνης Γραμματείς της Επικρατείας ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος. Εν Αθήναις, την 17 (29) Νοεμβρίου 1838 ΟΘΩΝ ΣΧΜΑΛΤΣ, Α.Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ, Α. ΠΑΪΚΟΣ, Γ. ΓΛΑΡΑΚΗΣ, Κ. ΖΩΓΡΑΦΟΣ, Γ. ΣΠΑΝΙΟΛΑΚΗΣ Το Δικαστήριο αυτό χωρίς καθυστέρηση έπιασε δουλιά, εκδίδοντας ένα σωρό αποφάσεις σαν την παρακάτω, σε 48 δίκες για υποθέσεις ληστείας το 1839 και 51 το 1840: «(Ελ. 31 Δεκεμβρίου) Αριθ. Εγγράφ. 224 Αριθ. Πρωτοκ. 444 Ο παρά το εν Καρυταίνη εκτάκτω στρατοδικείω εισαγγελεύς δηλοποιεί ότι Δια της υπό σημερινήν ημερομηνίαν εκδοθείσης περί την 10 ¼ ώραν π.μ. αποφάσεως του ενταύθα στρατοδικείου, κατεδικάσθη εις θάνατον ο εκ του χωρίου Αλβανίτζας του δήμου Ουγγίου, της διοικήσεως Γορτυνίας, Παναγιώτης Δημόπουλος ή Φούσκαρης, ετών 46 Χριστιανός, κτίστης, έγγαμος, ένεκα ληστείας συνδεδεμένης με φόνους, δυνάμει του άρθρ. 364§2 του ποινικού νόμου. 41

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Και ότι η απόφασις αύτη κατέστη τελεσίδικος. Εν Καρυταίνη, την 23 Δεκεμβρ. 1838 ημέραν παρασκευήν και ώραν 1 μ.μ. Ο Εισαγγελεύς Δ. ΣΤΑΝΝΟΦ. Οι αποφάσεις αυτές προφανώς και υπήρχε ανάγκη να εκτελούνται αμέσως, γι’ αυτό και ένας από τους δημοσίους υπαλλήλους που αποσπάστηκαν στην Καρύταινα για την υποστήριξη του εκτάκτου αυτού δικαστηρίου ήταν και ο δήμιος, με την γκιλοτίνα του. Έτσι οι εφημερίδες είχαν την δυνατότητα να γεμίσουν δημοσιεύματα όπως το παρακάτω, από τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ της 22 Δεκέμβρη του 1838: Μας γράφουν εκ Καρυταίνης ότι το Έκτακτον κατά την Πελοπόννησον Στρατοδικείον κατεδίκασε κατά την της 15 Δεκεμβρίου συνεδρίασίν του εις θάνατον τέσσαρας ληστάς, αυτουργούς της κατά τα Λαγκάδια πραχθείσης ληστείας, και την επιούσαν το πρωί εξετελέσθη η κατ’ αυτών απόφασις. Επίσης κατεδίκασεν εις θάνατον το αυτό δικαστήριον και ένα έτερον ληστήν κατά την της 17 Δεκεμβρίου συνεδρίασίν του, και αμέσως η απόφασις του Δικαστηρίου εξετελέσθη. Για ένα... περίεργο λόγο, τα μέτρα αυτά δε φαίνεται να πολυέπιασαν. Ο λαός δεν έλεγε να κάτσει φρόνιμα και επέμενε να δημιουργεί φασαρίες στην κεντρική εξουσία παντού, ενώ όλο και περισσότεροι επέλεγαν το δρόμο του βουνού. 42

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ένα από τα μέτρα στο οποίο προχώρησε τότε η Κυβέρνηση, στην προσπάθειά της να απειλεί και να τρομοκρατεί τους ντόπιους πληθυσμούς για να… ησυχάσουν, ήταν να πραγματοποιεί αρκετές εκτελέσεις στα μέρη των «κακούργων», για να παραδειγματίσει τους φίλους και τους συντοπίτες τους. Για παράδειγμα, ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 26 Νοέμβρη γράφει το εξής: Μας γράφουν εκ Σπάρτης ότι οι καταδικασθέντες εις θάνατον δι’ αποφάσεως των εν Ναυπλίω Συνέδρων, Πάνος Αθ. Βαλτινός και Κίτζος Νάσσου, προσαχθέντες αυτόσε την 20 του λήγοντος μηνός, μετεφέρθησαν αμέσως εις Μιστράν, και την επιούσαν περί την Μεσημβρίαν υπέμειναν την καταψηφισθείσαν κατ’ αυτών ποινήν, αποκεφαλισθέντες δια της Λαιμητόμου εις την θέσιν Πανηγυρίστραν.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Η εκτέλεση

Στις 26 Ιούλη 1839, στο φύλλο 635 της ΑΘΗΝΑΣ διαβάζουμε για την ανάγκη που προέκυψε να πραγματοποιήσει μια έκτακτη εμφάνιση η γκιλοτίνα στην Αθήνα: Είναι προ πολλού γνωστή εις το κοινόν η καταδίκη των νέων Προκρούστων της Αττική, Τρακάδα και Μπίμπιση. Δια την εκτέλεσιν λοιπόν της καταδικαστικής αποφάσεώς των, είχε διατταχθή ο δήμιος να έλθη εδώ με την λαιμητόμον, αλλ' ο δήμιος, φθάσας εις Πειραιά, εδολοφονήθη από δολοφόνους, τους οποίους ίσως επερίμενε εξ ίσου και περιμένει η τύχη του Τρακάδα και Μπίμπιση. Πώς ακριβώς έγινε αυτό το φονικό; Οι δύο από τις εφημερίδες που καταδέχτηκαν να γράψουν δυο γραμμές γι’ αυτό το περιστατικό, δε στάθηκαν ιδιαίτερα κατατοπιστικές. Στις 20 του Ιούλη, το φύλλο 242 της ΦΗΜΗΣ λέει τα εξής: Τον Δήμιον εδολοφόνησαν την εσπέραν της Δευτέρας τας 8 ώρας εις Πειραιά με πιστόλιον εν ώ ήτο μακράν ολίγον του χωροφύλακος, όστις τον παρηκολούθει. Αι αρμόδιοι αρχαί καταγίνονται εις ανακάλυψιν του κακούργου. 44

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Πάνω κάτω την ίδια σημασία δίνει στο γεγονός και ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, στο φύλλο 8 της 22 Ιούλη: Την 17 του τρέχοντος το εσπέρας εδολοφονήθη ο δήμιος προ ολίγου αποβιβασθείς, και ενώ είχε παραμερίσει ο φρουρών αυτόν χωροφύλαξ. Αυτή λοιπόν ήταν η δολοφονία που ανάγκασε το συντάκτη του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ στις 20 του Αυγούστου να χύσει τέτοια χολή από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας του. Σίγουρα, όμως, αυτό δεν ήταν ένα τυχαίο δημοσίευμα, ούτε τυχαίο ήταν και το ότι η κυβέρνηση αναγκάστηκε ένα μήνα μετά το συμβάν να επανέλθει σε εκείνη την υπόθεση. Οι εκτελεστές του Δήμιου δεν βρέθηκαν, αλλά κανένας δεν πίστευε ότι πίσω από εκείνη την εκτέλεση κρυβόταν μια συνωμοσία. Το χέρι των εκτελεστών το είχε οπλίσει η σιχαμάρα και το μίσος για εκείνο το όργανο του Κράτους που είχε επιλέξει να βγάζει το ψωμί του με την αισχρότερη δουλειά. Η αμηχανία, για να μην πούμε ο πανικός, της Κυβέρνησης ήταν μεγάλος, και αυτό φαίνεται από τις γελοιότητες που έκανε στη συνέχεια. Είδαμε προηγουμένως ότι ο Δήμιος είχε έρθει στην Αθήνα γιατί έπρεπε να εκτελεστούν οι ληστές Τρακάδας και Μπίμπισης. Ας δούμε τι έγινε τελικά με αυτήν την εκτέλεση. Δίνουμε το λόγο πρώτα στην εφημερίδα ΦΗΜΗ, η οποία στο φύλλο 244 της 26 Ιούλη του 1839 έγραφε με μεγάλα και αραιά γράμματα στο πρωτοσέλιδο τα εξής: 45

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Η παρελθούσα δευτέρα είχε προσδιορισθεί δια την εκτέλεσιν της κεφαλικής ποινή, καταγνωσθείσης κατά των Μπίμπισι και Τρακάδα, αφ' ού οι τρείς άλλοι συγκαταδικασθέντες είχον τύχει της Β. χάριτος. Από την προτεραίαν είχον εκτελεσθεί καθ' όσον αφωρούσε τους δύω τούτους όλα τα παρά του νόμου οριζόμενα προς εκπλήρωσιν των χριστιανικών και λοιπών χρεών, την δε 5 και 1/2 ώραν π.μ. επιβάντες εφ' αμάξης από αρκετήν στρατιωτικήν συνοδίαν προηγούμενοι και ακολουθούμενοι άγοντο εις της καταδίκης τον τόπον, όπου περιέργεια όχι τόσον αξιέπαινος είχε συναθροίσει άπειρον ανθρώπων πλήθος. Η λαιμητόμος επί της οποίας εκυμάτει το ερυθρούν περικάλυμμα περίμενε τας κεφαλάς των καταδίκων και ο δήμιος έτοιμος να εκτελέση τα της υπηρεσίας του ότε έφθασαν αι άμαξαι των καταδίκων φέρουσαι εκάστη ένα ιδιαιτέρως με τον παρακολουθούντα πνευματικόν δια να ενθαρρύνη αυτόν να υποφέρη μεθ' υπομονής το πικρόν ποτήριον το οποίον λαμβάνη δια τας κακούργους πράξεις του και να μετανοήση δια να τύχη παρά του Υψίστου την συγχώρησιν. Πρώτος εξήλθε της αμάξης ο Μπίμπισις με παραδειγματικήν γενναιότητα. Εβοήθησε μόνος του δια ν' αφαιρέσωσιν εκ των ποδών του τα σίδερα και τούτου γενομένου ανέβει επί της λαιμητόμου ζητήσας των παρευρεθέντων πάντων την συχγώρησιν, και προτρέψας τους αδελφούς και συμπολίτας του να λάβωσιν αυτόν ως παράδειγμα φερόμενοι με ευπείθειαν και υποταγήν εις τους νόμους του Βασιλείου και εις τον Σεβαστόν 46

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Βασιλέα και εφώνησεν είτα το Ζήτωσαν ο Βασιλεύς και η Βασίλισσα. Μετά τούτο επλησίασε με θάρρος τον δήμιον ζητών παρ' αυτού την ταχείαν της ποινής εκτέλεσιν. Αλλ' ο δήμιος δεν το κατόρθωσε, μολωνότι εβασάνισε δι' ολίγον τον κατάδικον, όθεν εδόθη ευθύς διαταγή να σταματίση την εκτέλεσιν. Η είδησις εδόθη προς τας Α.Α. Μ.Μ. και εγένετο ακριβής διήγησις των διατρεξάντων ώστε η Α.Μ. ο Βασιλεύς ευαρεστήθη να εκδώση υψηλόν Αυτής διάταγμα δι' ού απέδιδε την Β. Αυτής χάριν εις αυτούς και μετέβαλε την ποινήν εις δια βίου δεσμά. Η είδησις διακηρυχθείσα παρά του Λοχαγού της Πλατείας κ. Πασχάλη και του Υπομοιράρχου, Υπασπιστού του αρχηγείου της Χωροφυλακής κ. Παπαδοπούλου, έπλησε χαράς τας καρδίας των καταδίκων οι οποίοι ζητωκραυγούντες επανήλθον υπό των αυτών προφυλάξεων εις την φυλακήν του Μεντρεσέ όπου εισελθόντες επανέλαβον τας ζητοκραυγάς ομού με τους λοιπού εν τη φυλακή καταδίκους και υποδίκους και τούτο διήρκησε δι' αρκετάς στιγμάς. Η πόλις όλη ετέθη εις κίνησιν μέχρι της 9 ώρας και οι άνθρωποι ενθουσιώντες δια την πατρικήν και φιλάνθρωπον καρδίαν της Α. Μ. επευφήμουν την τοιαύτην φιλάνθρωπον πράξιν. Χμ… Γιατί βρωμάει ακόμα και τώρα, τόσα χρόνια μετά, ότι αυτά που γράφει ο συντάκτης της ΦΗΜΗΣ είναι –αν όχι ψέματα, τότε σίγουρα- κατά παραγγελία και υπαγορευμένα από το Ανάκτορο;;;

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ας επιστρέψουμε στο ρεπορτάζ της ΑΘΗΝΑΣ από τις 26 του Ιούλη, που το αφήσαμε προηγουμένως στη μέση, για να δούμε μια διαφορετική άποψη για το συμβάν, καθώς και κάποια ενδιαφέροντα σχόλια για την εκτίμηση που έχαιρε το επάγγελμα του δήμιου ανάμεσα στο λαό: Ανάγκη ήτο λοιπόν να ευρεθή Δήμιος, δια να εκτελέση την καταδίκην των ληστών, αλλά το έντιμον τούτο επάγγελμα του δημίου, όσον περισπούδαστον και αν ήναι ακόμη μεταξύ τινών ανθρωπαρίων εις την Γαλλίαν, εις την Ελλάδα είναι αδύνατον να ευρεθή άνθρωπος, εις οποιανδήποτε αν ήθελεν είσθαι καταδίκην, να δεχθή τον τίτλον και τας ωφελείας του. Δεν ηξεύρομεν όμως πώς, ευρέθη έξαφνα κάποιος Κωνσταντίνος Σχινάς, του οποίου τον τόπον δεν ημπορέσαμεν ακόμη να μάθωμεν καλώς, όστις τέλος πάντων ανεδέχθη το επάγγελμα του Δημίου. Αλλά το περίεργον είναι, ότι ο επί της Δικαιοσύνης Γραμματεύς μας επερίμενε, φαίνεται, να γυμνάση τον νέον τούτον Δήμιον την στιγμήν καθ' ήν έμελλε να αποκεφαλίση τον Τρακάδαν και Μπίμπισην. Την δευτέραν λοιπόν περί την 4 ώραν είχον καταβιβάσει εις τον τόπον της καταδίκης τους καταδίκους, όπου ήτο στημένη η λαιμητόμος, εκεί παρευρέθη και ο Δήμιος. Αλλ' είτε προσποιημένως, είτε απροσποιήτως, ούτος μόλις ήρχισε να δένη τον ένα εκ των καταδίκων, αμέσως έφθασεν εις απαξίαν τοιαύτην, ώστε δεν ημπορούσε ούτε χείρα, ούτε πόδα να κινήση. Εις μάτην αι βροντώδεις φωναί του διοικητού της Ατ48

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

τικής κυρίου Αξιώτου. Εις τα ώτα του νέου Δημίου κ. Σχινά καμμίαν εντύπωσιν δεν έκαμαν, αλλ' ούτε άλλοι λόγοι ή παρακίνησις εδυνήθησαν να τον κινήσουν δια να ενεργήση το παραμικρόν προς εκτέλεσιν της καταδίκης. Τοιουτοτρόπως λοιπόν η εκτέλεσις εμποδίσθη και ο επί της Δικαιοσύνης Γραμματεύς ειδοποιηθείς περί του πράγματος, υπήγεν εις τον Βασιλέα και ανέφερε την υπόθεσιν. Ο Βασιλεύς συναισθανθείς το φρικώδες του δράματος μετέβαλε την θανατικήν ποινήν των καταδικασθέντων ληστών εις δεσμά δια βίου, και διέταξε να σταλούν εις το Παλαμήδιον της Ναυπλίας, όπου δια την ασφάλειαν και ησυχίαν των κατοίκων της Αττικής θέλουν φυλάττεσθαι με ικανήν επαγρύπνησιν. Η επιβεβαίωση για το ότι η χάρη στον Τρακάδα και τον Μπίμπιση δεν δόθηκε λόγω της... ειλικρινούς μεταμέλειάς τους, έρχεται από τα έγγραφα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, όπως αυτά τα βλέπουμε ψηφιοποιημένα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους [http://arxeiomnimon.gak.gr / Αρχείο Υπουργείο Δικαιοσύνης GRGSA-CSA_PAO010.00, Φάκελος 15 - Φάκελος #015 - Ποινική Δικαιοσύνη - Κατάδικοι (απονομή χάριτος, θανατικές εκτελέσεις κ.λ.π)]. Λίγο μετά την απόρριψη από τον Άρειο Πάγο της αίτησης αναίρεσης των καταδικασμένων σε θάνατο «ληστών της Αττικής», όπως αποκαλούνται ο Τρακάδας, ο Μπίμπισης και οι τρεις συντρόφοι τους, ο ηγούμενος της Μονής Καισαριανής στέλνει μια επιστολή στον Βασιλιά, όπου του ζητά να δείξει έλεος και να μετατρέψει την θανατική ποινή σε ισόβια. Ο λό49

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

γος –λέει- ήταν η ειλικρινής μεταμέλεια των ληστών. Ο Όθων αναθέτει στον Υπουργό Δικαιοσύνης Α. Πάικο να του γράψει μια έκθεση γι’ αυτούς τους ληστές, και να γνωμοδοτήσει για το αν θα πρέπει να αποδοθεί χάρη ή όχι. Ο Πάικος στην έκθεσή του αυτή, στις 1 Ιούλη του 1839, είναι αμείλικτος. Τους καταλογίζει ληστείες, φόνους, βιαιότητες. Και μάλιστα αυτό που επιβάρυνε ακόμα περισσότερο την υπόθεσή τους ήταν ότι αυτές τις πράξεις δεν τις έκαναν ούτε σε δύσβατα βουνά, ούτε στην ελληνοτουρκική μεθόριο. Δρούσαν στην Αττική, στα περίχωρα της Πρωτεύουσας! Αποδίδει το ότι τελικά παραδόθηκαν από μόνοι τους στις αρχές όχι στην μεταμέλειά τους, αλλά στη συνειδητοποίηση ότι δεν επρόκειτο αλλιώς να γλυτώσουν από τα αποσπάσματα που τους καταδιώκανε. Αναφέρεται στις απόπειρές τους να αποδράσουν από την φυλακή, όταν ο Μπίμπισης επιτέθηκε στο φρουρό του με σκοπό να του βουτήξει το όπλο και να το σκάσει. Και καταλήγει: Δεν του είναι δυνατόν να αναλάβει την ευθύνη να προτείνει την απόδοση χάρης γι' αυτούς. Όχι για τον Μπίμπιση και τον Τρακάδα. Στο δικό μου το μυαλό η παραπάνω έκθεση και οι σκληρές εκφράσεις του Πάικου αποδεικνύουν ότι η εκτέλεση των Μπίμπιση - Τρακάδα όντως αναβλήθηκε λόγω της εκτέλεσης του δημίου τους. Είτε για να κατευναστεί -έστω και προσωρινά- η λαϊκή δυσαρέσκεια για τις εκτελέσεις, είτε λόγω (και) του μπλακ άουτ του νέου δημίου. Η ματαίωση αυτής της εκτέλεσης μπορεί να ηρέμησε λίγο τα πνεύματα, αλλά σίγουρα αυτή η ηρεμία δεν επρόκειτο να κρατήσει για πολύ.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Και η κυβέρνηση, μην μπορώντας και μη θέλοντας να κάνει κάτι άλλο, επιστρατεύει τους χωροφύλακές της για να καθυποτάξει το λαό και τους καλαμαράδες της για να συνετίσει τους διανοούμενους, που τυχόν έδειχναν να συμφωνούν με τις αντιλήψεις της πλέμπας για τους ληστές, τη θανατική ποινή, τους δήμιους. Συνεχίζει, λοιπόν, ο σφουγγοκωλάριος του 1839 στον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ, επικαλούμενος –τι άλλο;- το τι γίνεται στην πολιτισμένη Ευρώπη: Καλόν ήθελεν είσθαι μολαταύτα να ακούγεται και ο ορθός λόγος εις τοιαύτας περιστάσεις, ώστε κατ' ολίγον ολίγον να εκλείψουν αι τοιαύται έξεις, ών η αγριότης επιφέρει όνειδος εις τους παρόντας καιρούς. […] Αλλ' οι Έλληνες οφείλουσι να νοήσωσι καλώς ότι η αυστηρότης των νόμων δεν πρέπει παντελώς να παροραθή. Εις τα λοιπά μέρη της Ευρώπης ουδείς γογγύζει κατά του υπολοίπου τούτου της αυστηρότητος, διότι εις την Ευρώπην ποίος δεν ενθυμείται ότι εις τας τελετάς των τιμαριωτικών αυλών ο δήμιος ίστατο πάντοτε πλησίον του ηγεμόνος προς ένδειξιν ότι πρέπει να εκτελήται αείποτε μετ' αυστηρότητος του νόμου η θέλησις. Εις την Ευρώπην άρα ουδείς δυσαρεστείται δι' όσην αυστηρότητα έχουν ακόμα αι ποιναί, αλλ' εις την Ελλάδα, αναγκαζόμεθα να ομολογήσωμεν, ότι ο λαός απατάται εκ των προλήψεών του. Ας περιβλέψη περί εαυτόν και ας μας είπη αν οι φόνοι και αι ληστείαι, φέρουσαι πολλάκις χαρακτήρα αγριότητος θηριώδους, 51

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δεν καθιστώσιν επί πολύ ίσως έτι αναπόφευκτον να επιβάλλεται ποινή θανάτου δια τινά εγκλήματα. Όταν ο λαός εξετάση και γνωρίση την θέσιν του τοιαύτην, ελπίζομεν ότι η υπάρχουσα έτι εις τινάς πρόληψις κατά του Δημίου θέλει εκ ρίζης εκλείψει. Πάς τις θέλει να εννοήσει ότι δεν απαιτήται κατά τινάς περιστάσεις αυστηρότης και επιμονή από μέρους του νόμου, τότε μόνον δύναται να επιφέρη καλά δια την κοινωνίαν αποτελέσματα όταν εκτελήται εντελώς και επισήμως. Εφ' όσον τα εγκλήματα θέλουν επαναλαμβάνεσθαι τόσον συνεχώς ώστε να μην επιτρέπουν εφαρμογή πραοτέρων νόμων, και εφ' όσον οι νόμοι θέλουν έχει το δικαίωμα να επιτάττουν του κακούργου τον θάνατον, το επάγγελμα του δημίου πρέπει να θεωρήται παρά πάντων των τιμίων πολιτών ως υπηρεσία αναπόφευκτος προς συντήρησιν της κοινωνικής ευταξίας, αντί δε ο λαός να καταφέρεται βαρβάρως και με ατόπους προλήψεις ακόμη πού και πού απαντωμένας κατά του κατέχοντος την θέσιν ταύτην, όστις είναι ούτως ειπείν η δεξιά χειρ της δικαιοσύνης, οφείλει πολλώ μάλλον να εννοήση ότι διά να εκλείψη η ανάγκη του δημίου, απαιτείται να εκλείψουν τα κακουργήματα από την κοινωνίαν. Βέβαια, οι νουθεσίες του δεν έπιασαν τόπο. Όσον αφορά για τον αποτυχημένο επίδοξο δήμιο, την τύχη του μας την λέει η εφημερίδα «Φήμη» (φ. 245, 30/7/1839):

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Λέγεται ότι ο νέος δήμιος εξωρίσθη από το Κράτος και ότι η πατρίς του διαφιλονικείται ακόμη.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Μεταγενέστερα περιστατικά με πρωταγωνιστές δήμιους Λέγεται ότι ευρέθη δήμιος είς οθωμανός, και ότι εις Πειραιά έγεινεν η δοκιμή του επί τριών τράγων, ακόμη, λέγεται, ότι εις μίαν του Πειραιώς πλατείαν θα εκτελεσθή η κεφαλική ποινή, η κατά τριών παρά του Κακουργειοδικείου Χαλκίδος καταγνωσθείσα. Η ημέρα αγνοείται. («Η ΦΗΜΗ», φ. 297, 17/2/1840) Αφού εστάθη αδύνατον το να ευρεθή εις την Ελλάδα δήμιος ούτε Έλλην, ούτε Τούρκος, ούτε Άραψ, ούτε Μαλτέζος, ούτε Γύφτος, αφού οι εξ απελπισίας περιοδικώς επιχειρήσαντες το έργον τούτο εδολοφονήθησαν εν γένει, ευρέθη τέλος πάντων, εις την Γαλλίαν δήμιος Γάλλος, τακτικός και εξησκημένος, ελθών προ ολίγου εις την Ελλάδα μετά της οικογενείας του επί συμφωνία 400 φράγκων κατά μήνα, και 100 φράγκων δια πάσαν κεφαλικήν εκτέλεσιν. Εις το έργον τούτο εξασκεί και τον δεκαετή υιόν του, δια να αφήση εις την Ελλάδα την κληρονομικήν σποράν γεννεάς τόσον αναγκαίας και επιζήλου! Προ ολίγον ημερών εξετέλεσεν ούτος δύω κεφαλικάς ποινάς εις την Θήραν κατά δύω δολοφόνων, ενός ανδρός και μιας γυναικός, καταδικασθέντων παρά του κακουργειοδικείου. Εις το Μεσολόγγιον μετατίθεται ήδη δια μιας Γολέττας ο δήμιος ούτος προς εκτέλεσιν άλλης κεφαλικής ποινής. («ΑΙΩΝ», φ. 220, 22/12/1840) 54

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Οι εν Αθήναις παρεπιδημούντες Γάλλοι, μαθόντες την εις την Ελλάδα έλευσιν του δημίου, περί του οποίου ωμιλήσαμεν δια του Αριθ. 220, ανεφέρθησαν προς τον αρμόδιον Πρέσβυν της Γαλλίας εξαιτούμενοι το να ζητήση ούτος παρά της Ελληνικής Κυβερνήσεως την έξω του Κράτους αποπομπήν τούτου. Είναι επαινετός ο τρόπος ούτος. Και δικαιότερον θέλει είσθαι η μεταβολή της κεφαλικής ποινής εις δια βίου δημοσίους εργασίας, ως είπομεν και άλλοτε, δια να λείψη ούτω και η ανάγκη δημίου, εν ώ εις την Ελλάδα αδύνατος φαίνεται η ύπαρξις τοιούτου επιτηδεύματος. Σκληρόν το να είπωμεν, ότι οι από του1 1833 μέχρι τούδε γενόμενοι δήμιοι, είτε κατά προαίρεσιν, είτε κατ’ ανάγκην, εδολοφονήθησαν εν γένει. Ποίος δε ο λόγος του να γίνηται τόση δαπάνη περιοδικώς προς εύρεσιν δημίου, αφ’ ού μία τροποποίησις του νόμου δύναται ν’ αφαιρέση από του μέσου αυτήν την σκληράν ανάγκην, και να μορφώση τούτον επί το φιλανθρωπότερον; («ΑΙΩΝ», φ. 222, 29/12/1840) Εις Αίγιναν εδολοφονήθη την 19 Αυγούστου ο δήμιος Υβέρτος Σχλίλ. Αι αρχαί καταγίνονται προς ανακάλυψιν του αυτουργού της κακούργου ταύτης πράξεως. («Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», φ. 32, έτος Δ΄, 11/09/1841) * Σήμερον είχον υπάγει εις τον τόπον της καταδίκης δύο ληστάς, καταδικασμένους από το Κακουργιοδικείον εις θάνατον, να τους αποκεφαλίσουν δια της λαιμητόμου. Αφού δ’ 55

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

έφθασαν οι καταδικασμένοι ούτοι εις τον τόπον της καταδίκης, όπου τους επερίμενεν ο δήμιος, έφεραν πρώτον τον ένα δια να αποκεφαλισθή. Ο δήμιος όμως, είτε συνεννοημένος, είτε ανίκανος, δεν έδειξε την απαιτουμένην εις την ώραν ταύτην επιτηδειότητα. Όθεν ο καταδικασμένος έχων την δεξιάν χείραν ελευθέραν, εδυνήθη να καταδαμάση τον δήμιον, και να τον φέρη εις θέσιν, ώστε να μη δυνηθή, να εκτελέση την κεφαλικήν του ποινήν. Αποσυρθέντος δε τούτου από τον τόπον της καταδίκης, έφεραν και τον άλλον, πλην και αυτός έπραξε τα ίδια. Όθεν αι εκεί παριστάμεναι φρουραί βλέπουσαι την ανικανότητα ή επιβουλήν του δημίου και του βοηθού του, επήραν τους καταδίκους και τους έφεραν εις Πειραιά, όπου περιμένουν νέας διαταγάς της Κυβερνήσεως δια να ενεργήσουν κατ’ αυτάς. * Με μεγάλην της δυσαρέσκειαν έμαθεν η Κυβέρνησις το συμβάν εις τον τόπον της καταδίκης δια την εκτέλεσιν της θανατικής ποινής των δύω καταδικασθέντων. Αλλ’ απορεί και ο κόσμος δια την αφροντησίαν των επιφορτισμένων τας τοιαύτας εκτελέσεις Αρχών, και το κυριώτερον, πώς, ενώ γνωρίζουν ότι ο δήμιος δεν είναι ειμή είς τυχόν κατάδικος ελευθερωμένος από την φυλακήν δια να εκτελέση την ποινήν ταύτην, δεν εφρόντισαν κάν περί της αποφυγής παντός ατοπήματος, όταν μάλιστα είχον ακόμη πρόσφατόν τι παρόμοιον παράδειγμα προ οφθαλμών. Πρέπει μάλιστα να θαυμάζη τις, πώς έχων την δεξιάν του χείρα ελευθέραν ο κατάδικος εις την στιγμήν της αποκεφαλίσεώς του δεν έπραξε και άλλα χειρότερα. Αλλά δεν είναι φρικτόν πράγμα το να κρατούν τόσην ώραν ενώπιον της λαιμητόμου τους καταδίκους δια να διαπραγματεύωνται συνθήκας μετά του Δημίου; Η τοιαύτη διαπραγμάτευσις επροξέ-

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

νησε φρίκην εις τους παρεστώτας. Εντοσούτω η ποινή απεφάσισεν η Κυβέρνησις να εκτελεσθή αφεύκτως. («ΑΘΗΝΑ», φ. 868, 19/11/1841) Χθες ενηργήθη, αλλά δεν έλαβε τέλος, η εκτέλεσις κεφαλικής ποινής δύω ληστών εσχάτης κακουργίας. Η δειλία ή ανεπιτηδειότης του δημίου, η έλλειψις αξίου βοηθού και η αδιαφορία της αρμοδίας εκτελεστικής δυνάμεως επέφερον το σκανδαλώδες αυτό αποτέλεσμα. Οφείλομεν να παρατηρήσωμεν, ότι εις περιστάσεις τοιαύτας ανήκει να προλαμβάνωνται όλα τα απαιτούμενα μέτρα, δια να μην εμπαίζηται ο νόμος, εμψυχουμένης της κακουργίας. («ΑΙΩΝ», φ. 311, 20/11/1841) Και πάλιν εδολοφονήθη ο δήμιος διαμένων εσχάτως εις Ναύπλιον. Είναι ήδη ο έβδομος, όστις έλαβεν αυτήν την τύχην. ("Η Ελπίς", φ. 465, 17/6/1848)

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Η νομική διδασκαλία της εποχής για τη θανατική ποινή

Η διάδοση των αρχών του φιλελευθερισμού και του ανθρωπισμού είχαν την αντανάκλασή τους και στην επιστήμη του δικαίου. Όλο και περισσότερο είχε αρχίσει να αμφισβητείται τόσο η αποτελεσματικότητα όσο και η αναγκαιότητα της θανατικής ποινής, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα. Θα περάσουν, βέβαια, πάνω από 100 χρόνια για να καταργηθεί. Όπως και να’ χει, έχει ενδιαφέρον να δούμε τη διδασκαλία περί ποινής που παραδιδόταν στη Νομική Σχολή του Πανεπιστήμιο Αθηνών από τον τακτικό καθηγητή Ποινικής Νομοθεσίας του Εθνικού Πανεπιστημίου Νικολάου Ι. Σαριπόλου. Η παράδοση αυτή δημοσιεύτηκε στα τεύχη 337 της 1/4/1864 και 339 της 1/5/1864 (Τόμος IE) του περιοδικού «ΠΑΝΔΩΡΑ». Ακολουθούν δύο αποσπάσματά της. Πρώτα, ο καθηγητής Σαρίπολος χρησιμοποιεί σα «μπαμπούλα» για να δικαιολογήσει την ανάγκη της θανατικής ποινής τη ληστεία το και ότι... η ελληνική κοινωνία δεν ήταν (ή μήπως δεν είναι ακόμα;) ανεπτυγμένη αρκετά, με αποτέλεσμα να συμπαθεί ακόμα αυτούς τους… κακούργους: Όταν κύριοι εκλείψη διαπαντός από της Ελλάδος η ληστεία, όταν αι φυλακαί αυτής γίνωσι τοιαύται, ώστε να μη υπάρχη ένθεν μεν η ελπίς της χάριτος, ετέρωθεν δ’ ο κίνδυνος 58

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

της αποδράσεως, τότε πάντως πρέπει να καταργηθή η ποινή του θανάτου. Αναγκαζόμεθα ν’ ανεχθώμεν την ποινήν ταύτην ως οικτράν ανάγκην, μη γένοιτο όμως ποτέ ως νόμιμον και καλήν ν’ αποφανθώμεν αυτήν. Εφόσον το κακούργημα, ένεκα της μη ικανώς δια του πολιτισμού αναπτυχθείσης κοινωνίας ημών, δεν εμποιεί εις ημάς το μίσος εκείνο, όπερ έπρεπε να εμπνέη, πρέπει να υπάρχη η ποινή αύτη. Όταν μάθη ο ληστής, ότι, αν φυλακισθή, δεν θέλει δυνηθή να δραπετεύση, ότι αν δραπετεύση δεν θέλει τύχει της χάριτος, όταν βεβαιωθή ότι ουδέποτ’ έσται δυνατόν ν’ ανοιχθώσιν αυτώ της φυλακής τα κλείθρα, και όταν τέλος μάθη ότι ο λαός δεν μολύνει τας καθαράς αυτού χείρας συντρίβων των κακούργων τα δεσμά, τότε πρέπει να καταργηθή η θανατική ποινή. Στο δεύτερο απόσπασμα ο κος Καθηγητής αναφέρεται στην κατάργηση της θανατικής ποινής για τα πολιτικά εγκλήματα στο Σύνταγμα του 1864: Εν τοις πολιτικοίς όμως εγκλήμασι δεν είναι η πράξις, ήτις κυρίως καταδικάζεται, είναι η ιδέα. Απλούς τις πολίτης, ορμώμενος εξ ευγενών αισθημάτων ως επί το πολύ, ρίπτει την ιδέαν του ως σπέρμα εν τω μέσω του έθνους, όπως γονιμοποιηθή, η ιδέα αύτη από στόματος εις ούς διαδίδεται, ως ο άνεμος πολλάκις φέρει μεθ’ αυτού την γύριν, ήτις εις μακράς πολλάκις αποστάσεις ούτω μεταφερομένη πίπτει εις την γην, και εκεί γίνεται η βλάστησις, χωρίς να προνοήσει ουδείς περί της μεταφοράς αυτής, χωρίς ουδείς να επιστατήση εις την ανάπτυξίν της, ούτω και μια ιδέα ρίπτεται εν έθνει τινί, και δεν γνωρίζεται πολλάκις τις ο ρίψας. Η ιδέα όμως εκείνη κυοφορείται, γονιμο59

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ποιείται, γίνεται ιδέα του λαού, ιδέα του έθνους. Όταν δ’ η ούτως ενανθρωπήσασα ιδέα αύτη κατά την πρώτην και δευτέραν εμφάνισίν της αποτύχη, καταδικάζεται. Αλλ’ άρα γε, Κύριοι, όσοι καταδικάζουσι την ιδέαν αυτήν, ήτις έχει τάσιν τοιαύτην ώστε να ριζόνη, την καταστέλλουσιν; Δεν θέλω ζητήσει μακράν ημών την ιστορικήν απόδειξιν ήτις δύναται να μας διδάξη. Η ιδέα κατά της κακής πολιτείας του παρελθόντος συστήματος ερρίφθη, εκυοφορήθη εν τη κοινωνία και επί τέλους εξερράγη εις στάσιν, είτα δ’ εις επανάστασιν. Η ιδέα άρα δια της καταδίκης δεν καταστέλλεται, αλλά τουναντίον αυξάνει. […] Εν άλλη ευκαιρία είπον και έγραψα ότι τα πολιτικά εγκλήματα δεν πρέπει να ονομάζωνται πολιτικά εγκλήματα, διότι έγκλημα ποτε δεν δύναται να ήναι ό, τι έγκλημα εν αποτυχία μόνον ονομάζεται, εν δ’ επιτυχία ηρωισμός. Ο τοιούτον τι διαπραξάμενος ας ονομάζεται, αν καταδικασθή, εκπεπτωκώς, αλλ’ ουδέποτε θεωρείσθω ως κακούργος. […] Άρα μάτην οι υπέρ της διατηρήσεως της θανατικής ποινής και δια τα πολιτικά αδικήματα συνηγορούντες αγωνιώσιν ίνα παραστήσωσιν αυτά απεχθέστερα και των κοινών εγκλημάτων. Η εκάστου συνείδησις αποκρούει την θεωρίαν ταύτην. Άλλως τε ουδέ συντελεί το αίμα εις σύμπηξιν των θεμελίων ενός θρόνου, το δε στέμμα κηλιδούσιν αι αίματος ρανίδες. Όχι, Κύριοι, το αίμα επί πολιτικοίς αδικήμασι χυνόμενον πνίγει τον εκχέοντα αυτό, αι σκιαί των θανατωθέντων ως φάσματα φλογώδεις ατμούς εκπέμποντα περιίπτανται εν τω σκότει και συναγείρουσι θυέλλας πολιτικάς μεγάλας, ει δ’ υπέρ ευγενούς τινος ιδέας εθυσιάσθησαν, πάντως η πνοή των θέλει σβέσει εκείνον, όστις επεβουλεύθη τας ελευθερίας των άλλων.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Τσερκέζικά μου μάτια

Νεαρή Κιρκάσσια, πίνακας του Jean-Léon Gérôme (1824-1904)

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Η Μικρή Χορεύτρια

Εχθές στο τσίρκο εχόρεψε κάποια μικρή χορεύτρια, ωραία, μες στην τζεργκέρζικη, πολεμική στολή της, κι όλοι με λάγνα, λαμπερά την εκοιτούσαν μάτια, κι όλοι με κρύφια επιθυμιά ποθούσαν το φιλί της. Χορεύοντας τραγούδαγε κάποιο γλυκό τραγούδι, σε ξένη γλώσσα, που έλεγε για μακρινές πατρίδες, για δέντρα, για ψηλά βουνά, για βρύσες κρουσταλλένιες, και για Αμαζόνων πόλεμους, για θρύλους, για ηρωίδες. Και χόρευε με ρυθμικές κι ανάλαφρες κινήσεις, σαν το λουλούδι ετάνιζε τη λυγερή της μέση, ορθώνοντας τα δάχτυλα, ύψωνε το κορμί της, κι ύστερα πάλι ελύγιζε, σαν να ’θελε να πέσει. Και το τραγούδι ετέλειωσε, κι έπαψε τον χορό της, όμως κανείς δεν τόλμησε τα χέρια να χτυπήσει, όλοι άφωνοι κοιτάζανε τα κόκκινά της χείλη, όπου θριάμβου πρόσκαιρου χαμόγελο είχε ανθίσει. Μα τη στιγμή που αλάλαξαν απ’ τη συγκίνησή τους, σαν όλους κάποια μυστική φωνή να τους οδηγεί, 62

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

η όμορφη χορεύτρια, με τα βαμμένα χείλη, κάνοντας μιαν απότομη στροφή είχε πια φύγει. (Νίκος Καββαδίας, «Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη», εκδόσεις ΑΓΡΑ, Αθήνα, 2005)

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Κανείς δεν πουλιέται, κανείς δεν αγοράζεται

Στο δεύτερο επαναστατικό σύνταγμα του Απρίλη του 1823, (ή μάλλον, στην αναθεώρηση του πρώτου, του λεγόμενου "Προσωρινού Πολιτεύμα-τος της Ελλάδος"), καρπό της Β΄ Εθνο-συνέλευσης στο Άστρος, το λεγόμενο και "Νόμος της Επιδαύρου", εμφανίστηκε ένα άρθρο πρωτοποριακό για την εποχή του, το άρθρο 9: θ΄. Εις την Ελληνικήν Επικράτειαν ούτε πωλείται, ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος δε παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικόν έδαφος είναι ελεύθερος, και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος. Η συνταγματική αυτή διάταξη παρέμεινε και στο πρώτο Σύνταγμα του Βασιλείου της Ελλάδος, το γέννημα της 3ης Σεπτέμβρη του 1843 και της Εθνοσυνέλευσης του ’43-44: Άρθρον 9 Εν Ελλάδι ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας είναι ελεύθερος άμα πατήση επί Ελληνικού εδάφους.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Αυτή η αποφασιστικότητα, το «άμα πατήσει», είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Γεννήθηκε από τον αγώνα των Ελλήνων ενάντια στη σκλαβιά, για την κοινωνική τους ελευθερία. Βρήκε τη διατύπωσή της στην πρώτη πρώτη φράση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, του 1789: Άρθρον 1. Οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι, με ίσα δικαιώματα. Άραγε χρειάστηκε να εφαρμοστεί αυτό το άρθρο στο νεαρό ακόμα Βασίλειο της Ελλάδος;

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Στο Λοιμοκαθαρτήριο

Βρισκόμαστε λίγο πριν το Πάσχα του 1845. Στο λιμάνι της Ερμούπολης, στη Σύρο, τον υποχρεωτικό σχεδόν σταθμό όποιου πλοίου κατευθύνεται από την Ιστανμπούλ σε οποιοδήποτε λιμάνι της Μεσογείου, και συγκεκριμένα στη Μαρίνα μπροστά από τα Λαζαρέττα, δένει ένα τούρκικο πλοίο. Οι επιβάτες και το πλήρωμα κατεβαίνουν και παίρνουν το δρόμο για το εντυπωσιακό κτηριακό συγκρότημα του Λοιμοκαθαρτηρίου, όπου θα εξεταστούν από τους γιατρούς για τυχόν μεταδοτικές ασθένειες, πριν τους δοθεί η άδεια να συνεχίσουν το ταξίδι τους ή να κατευθυνθούν για την πόλη. Όμως… Έμπορος τις οθωμανός φθάσας κατ’ αυτάς εις Σύρον έφερε μεθ’ εαυτού αργυρωνήτους τινάς γυναίκας της Γεωργίας, τας οποίας, ως φαίνεται, ηγόρασεν από την Κωνσταντινούπολιν δια να τας μεταφέρη και πωλήση εις τινα τουρκικόν τόπον. Ο έμπορους ούτος δεν είχε μάθει ίσως από κανένα, ότι κατά το 9. άρθρον του Συντάγματός μας, «Αργυρώνητος ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας είναι ελεύθερος άμα πατήση επί ελληνικού εδάφους, όθεν και αφ’ ού έφθασεν εις Σύρον απεβίβασε τας γυναίκας ταύτας εις το Λοιμοκαθαρτήριον, απ’ όπου έπειτα ήθελε τας μεταφέρη εις τον τόπον όπου εσκόπει να τας πωλήση.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Αλλ’ εν τω λοιμοκαθαρτηρίω αι αργυρώνητοι γυναίκες έμαθον ότι, επειδή επάτησαν εις ελληνικόν έδαφος είναι ελεύθεραι, όθεν και υπέρ της ελευθερίας των επικαλέσθησαν την προστασίαν της Αρχής του τόπου. Ο επίτροπος του διοικητού δεν εδυνήθη να αρνηθή την προστασίαν ταύτην. Ο έμπορος όμως κατέφυγεν εις τον πρόξενόν του. Ούτος δε διεμαρτυρήθη κατά του Διοικητού, και ενώ ο Διοικητής δεν εχρεώστει ούτε καν προσοχήν να δώση εις τους λόγους του οθωμανού προξένου, δειλιάσας έγραψεν εις το Υπουργείον ζητών παρ’ αυτού γνώμην. Και ποίαν γνώμην; Αν πρέπη να σεβασθή άρθρον του Συντάγματος! Είμεθα περίεργοι να μάθωμεν τι θέλει αποκριθή το Υπουργείον, και αν επιπλήξη αυστυρώς τον εν Σύρω υπάλληλόν του δια την μωράν πρότασιν την οποίαν ετόλμησε να κάμη. Ιδού οποίος είναι ο διοικητικός Γραμματεύς της Σύρου, όστις ερώτα αν χρεωστή να σεβασθή άρθρον του Συντάγματος! Αλλ’ όμως προλαμβάνομεν να ειδοποιήσωμεν τον Υπουργόν μας, ότι το άρθρον τούτο, καθιερωμένον από τας πρώτας ελληνικάς εθνικάς Συνελεύσεις, εσεβάσθη και καθόλον το διάστημα της Βασιλικής κυβερνήσεωςκαι προ της καταστάσεως του τωρινού Συντάγματός μας. Όθεν και ούτε καν ακρόασιν δύναται να δώση ο Υπουργός εις αιτήσεις, σκοπόν εχούσας την ανατροπήν της προ χρόνων καθιεωρωθήσης και σεβασθείσης ατομικής ελευθερίας, την οποίαν όλα σχεδόν και τα ασύνταχτα χριστιανικά έθνη σέβονται.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Στο ειρωνικό αυτό δημοσίευμα της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας, αναλαμβάνει να απαντήσει η φιλοκυβερνητική «Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», αναδημοσιεύοντας κάτι που γράφτηκε σε μια τοπική εφημερίδα της Σύρου: Οθωμανός τις σωματέμπορος αφιχθείς πρό τινων ημερών ενταύθα, έφερε μεθ’ εαυτού αργυρωνήτους τινάς εκ της Κιρκασίας γυναίκας, τας οποίας ηγόρασεν εις την Κωνσταντινούπολιν επί σκοπώ να τας μεταφέρη εις την Αίγυπτον και εκείσε να τας πωλήση. Τρεις εκ των γυναικών αυτών πληροφορηθείσαι εντός του λοιμοκαθαρτηρίου μας, ότι κατά το άρθρον 9 του Συντάγματος θεωρείται ελεύθερος πάς αρυρώνητος ή δούλος, άμα πατήση το Ελληνικόν έδαφος, εζήτησαν δι’ αναφοράς των προς την ενταύθα Διοίκησιν την εφαμογήν του νόμου αυτού, και κατά συνέπειαν την απελευθέρωσίν των. Άμα έλαβεν ο τοποτηρητής της Διοικήσεως την αναφοράν ταύτην, μετέβη εις το Λοιμοκαθαρτήριον, όπου ενώπιον του κυρίου Επιστάτου και τινών άλλων αξιοπίστων προσώπων εξετάσας τας περί ών ο λόγος αργυρωνήτους γυναίκας και τον κύριον αυτών Οθωμανόν, επληροφορήθη παρ’ αμφοτέρων των μερών, ότι αι γυναίκες ούται ήαν πραγματικώς αργυρώνητοι, και ότι μετεκομίζοντο εις την Αϊγυπτον δια να πωληθώσιν εκεί ως ανδράποδα. Διεκοίνωσε λοιπόν απ’ εκείνης της στιγμής προς αυτάς, ότι είνε ελεύθεραι, και διέταξε τον του Λοιμοκαθαρτηρίου Επιστάτην να επιτηρή επ’ αυτών μέχρι της μετά δύο ημέρας ελευθέρας κοινωνίας των, ίνα μην ήθελε μεταχειρισθή κατ’ αυτών 68

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

ο κύριός των Οθωμανός την παραμικράν καταπίεσιν. Όταν δ’ έλαβον ελευθέρας κοινωνίας, τας απέσπασεναπό την συνοδίαν του Οθωμανού, και έκτοτε αι γυναίκες αύται με ελευθέραν όλως διόλου θέλησιν και συγκατάθεσίν των κατώκησαν εις την οικίαν του συμπολίτου μας κυρίου Νικολάου Ελευθερίου, όπου εισέτι συγκατοικούν μετά της οικογενείας του. Και φιλανθρωπίας λοιπόν και σύμφωνον με τα Ελληνικά ήθη και έθιμα έργον ήτον να μην αφαιθώσιν αι γυναίκες αύται εις την διάκρισιν της σκληράς τύχης των, αλλά να διαμείνωσι μεταξύ εντίμου τινός οικογενείας, οία είναι η του κυρίου Νκολάου Ελευθερίου, όπου, ως είρηται, διαμένουν κατά πάντα ελεύθεραι και με πλήρη συγκατάθεσίν των, ίνα ειδοποιθή περί των διατρεχόντων και η Κυβέρνησις, είτε διότι ο της Οθωμανικής Πόρτας ενταύθα εδρεύων κύριος Πρόξενος ανεχώρησεν, αυθημερώς της ελευθέρας κοινωνίας των δια τας Αθήνας, διότι δεν εισηκούσθησαν ενταύθα αι προτροπαί τας οποίας έκαμε του ν’ αποδοθώσιν αι αργυρώνηται περί ων ο λόγος γυναίκες εις την εξουσίαν του κυρίου των Οθωμανού, είτε δια να λάβη η Κυβέρνησις πρόνοιαν τινά υπέρ αυτών, και οπωσδήποτε να τας περιποιηθή στερουμένας παντός μέσου διατροφής. Αυτά είναι τα αληθώς εις την περίστασιν ταύτην γεγονότα και διατρέξαντα. Αλλ’ ο Συντάκτης της Αθηνάς ευαρεστούμενος να προσβάλη αδίκως τον τοποτηρητήν της ενταύθα Διοικήσεως, ως μη ανήκοντα εις την έντιμον μερίδα του, και να αποδείξη εις το κοινόν της Ελλάδος, ότι οι πιστοί της εξουσίας υπάλληλοι 69

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δεν σέβονται προφανώς το Σύνταγμα, εξέθεσεν εις το φύλλον του της 21 του ενεστώτος μηνός, ότι ο υπάλληλος ούτος ηρώτησε το υπουργείον αν χρεωστή να σεβασθή άρθρον του συντάγματος, προσθέσας εις το φύλλον του αυτό τόσας άλλας φλυαρίας κατά την συνήθειάν του δια να δυνηθή να παραμορφώση την αλήθειαν υπέρ του συμφέροντος της αντιπολιτεύσεως, ήτις με όλα τα μέσα του ψεύδους και της απάτης προσπαθεί να καταστήση μισητήν την εξουσίαν απέναντι των λαών της Ελλάδος. (Ερμής Σύρου)

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Τσερκέζες σκλάβες

Οι σκλάβες που έσπευσαν να επωφεληθούν από το ελληνικό σύνταγμα και να κερδίσουν ξανά την ελευθερία τους, ήταν Κιρκάσιες. Μερικές πληροφορίες γι’ αυτό το λαό από πηγές της εποχής βρίσκουμε στο τεύχος 119 του περιοδικού Η Διάπλασις των Παίδων (1877): Οι κιρκάσιοι κατάγονται εκ φυλής Ταρταρικής, και διατηρούσιν εισέτι τον νομαδικόν βίον και τον ληστρικόν χαρακτήρα των προπατόρων των. Οι αρχηγοί των έχουν πολεμικωτάτην όψιν. Έφιπποι όντες φέρουσι πανοπλίαν, πυροβόλα, βέλη, τόξα και σπάθην, είναι δε και εξαίρετοι ιππείς. Αι γυναίκες των θεωρούνται ως αι ωραιόταται του κόσμου, αλλά δυστυχώς η ωραιότης των αύτη είναι η αιτία του να πωλώνται ως δούλαι εις τους Τούρκους. […] Αι διάφοροι αυτών φυλαί είναι εις αέναον έχθραν και πόλεμον, οι δε αιχμαλωτιζόμενοι γίνονται δούλοι. Εις τους περιηγητάς διάκεινται εχθρικώς, η δε έχθρα των προς τους Ρώσσους είναι ισχυροτάτη και αδιάλλακτος, διότι η Ρωσσία επί αιώνας ζητεί να υποδουλώση τους Κιρκασίους.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Αυτός λοιπόν ο λαός του Καυκάσου, οι Κιρκάσιοι ή αλλιώς Τσερκέζοι, φημίζονταν για δύο πράγματα: Για τις ικανότητες των αντρών στον πόλεμο και για την ομορφιά των γυναικών τους. Η ικανότητά τους στον πόλεμο και η επί αιώνες αντίσταση στους Ρώσους που προσπαθούσαν να καταχτήσουν τον Καύκασο οδήγησε τους Τσερκέζους στη διασπορά τους στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τη Θράκη έως το Λίβανο, όπου παραμένουν έως και σήμερα. Έτσι, εξηγείται και η επιτυχία της βιτρίνας που επέλεξε ο Λώρενς της Αραβίας όταν πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους στην περιοχή του Λιβάνου. Η άλλη περηφάνια των Τσερκέζων ήταν η ομορφιά των γυναικών τους, που τραγουδήθηκε κι απ’ το ρεμπέτικο: Τσερκέζα Αχ, Τσερκέζα µου γλυκειά, συ µου πήρες την καρδιά, yarey, αµάν. Σαν σ’είδα τρελάθηκα, κι απ΄τον κόσµο εχάθηκα. Αχ, Τσερκέζα µου γλυκειά, συ µου πήρες τα µυαλά. Τα µατάκια ζηλευτά κάψαν κόσµο και ντουνιά , γιάρεϊ, αµάν. Μη µου κάνεις πείσµατα, για ‘σένα εχάθηκα.

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Αυτή η τραγουδισμένη ομορφιά, βέβαια, είχε σαν αποτέλεσμα ένα εκτεταμένο δουλεμπόριο, το οποίο δεν περιοριζόταν στην Ανατολή. Κάθε χαρέμι που σεβόταν τον εαυτό του, από του Οθωμανού Σουλτάνου μέχρι και των εμίρηδων της Αιγύπτου και της Αραβίας ήταν απαραίτητο να διαθέτει τουλάχιστον μια Τσερκέζα. Το μονοπώλιο σε αυτό το εμπόριο, βεβαίως, το είχαν οι Οθωμανοί, όντες όχι μόνο γείτονες των Τσερκέζων, αλλά και προμηθευτές τους με όπλα για τον πόλεμο εναντίον των Ρώσων. Στις 27 Αυγούστου του 1856 (5 χρόνια πριν την έναρξη του Αμερικανικού Εμφυλίου, ο οποίος έληξε το 1865 και είχε σαν αποτέλεσμά του την 13η Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ και την κατάργηση της δουλείας), η εφημερίδα The New York Times δημοσιεύει αυτό το άρθρο: Οι μελαμψοί άγριοι της Αφρικανικής Ηπείρου δεν είναι η μόνη φυλή που εμπορεύεται τους συνανθρώπους της. Ούτε το αφρικανικό δουλεμπόριο είναι η μοναδική τέτοια ντροπιαστική για την ανθρωπότητα δραστηριότητα στον κόσμο. Η ορεινή Κιρκασία, μια περιοχή που εκτείνεται από τον Εύξεινο μέχρι την Κασπία, κατοικείται από έναν λαό που διακρίνεται για τα συμμετρικά και όμορφα χαρακτηριστικά του, ενώ οι καλλονές γυναίκες του εδώ και αιώνες αποτελούν το αντικείμενο της απληστίας των δουλεμπόρων, λόγω και της τεράστιας ζήτησης που προκύπτει από τους φιλήδονους και πολυγαμικούς Τούρκους. Ανάμεσα στους γονείς και τους συγγενείς αυτών των Κιρκάσιων καλ73

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

λονών και των δουλεμπόρων έχει αναπτυχθεί ένα άγνωστο σε πολλούς δίκτυο, με αποτέλεσμα τα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να εφοδιάζονται με αυτόν τον τρόπο με γυναίκες προορισμένες να γίνουν τόσο τα στολίδια των χαρεμιών, όσο και μητέρες μωαμεθανών αξιωματούχων και ευγενών. Από την εποχή που η Ρωσία έθεσε υπό την εξουσία της την παράκτια περιοχή του Καυκάσου, μέχρι το ξέσπασμα του πρόσφατου πολέμου (ΣΗΜ: Εννοεί τον Ρωσσο-τουρκικό πόλεμο της Κριμαίας, 1853-1856), έκανε ό, τι περνούσε από το χέρι της για να σταματήσει αυτό το ντροπιαστικό εμπόριο, και οι προσπάθειές της να το εξουδετερώσει συνοδευόταν από αξιοσημείωτη επιτυχία. Όταν όμως στην περιοχή εκείνη ενισχύθηκε η επιρροή των Τούρκων και των συμμάχων τους, αυτό το επονείδιστο εμπόριο αναβίωσε και πλέον ανθεί. Όσο όμως και να ανθεί, η μέρες της ευημερίας του είναι μετρημένες. Η Ρωσία θα διατηρήσει την παρουσία της στις Καυκασιανές ακτές και οι προσπάθειές της, όπως παλιά, θα ξαναενταθούν προς τον σκοπό της εξαφάνισης αυτού του εμπορίου λευκής σαρκός. Η πεποίθηση ότι η ισχύς της Ρωσίας θα έχει αυτά τα αποτελέσματα έχει οδηγήσει σε απόγνωση τους δουλέμπορους. Σύμφωνα με τον ανταποκριτή της Λονδρέζικης Morning Post στην Κωνσταντινούπολη, η απληστία και η απόγνωσή τους τους οδηγεί στο να προσπαθούν να κάνουν τα πάντα, για να αποφύγουν την επικείμενη καταστροφή. Και, από τη στιγμή που η καταστροφή του εμπορί74

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

ου τους είναι αναπόφευκτη, προσπαθούν να απομυζήσουν κάθε δυνατό έξτρα κέρδος από αυτήν την απεχθή τους δραστηριότητα, όσο τουλάχιστον έχουν την δυνατότητα να την ασκούν. Έχοντας ακόμα την εντύπωση ότι η Τουρκία αποτελεί μια υπερδύναμη, μια αντιπροσωπεία από αυτούς τους δουλεμπόρους βρίσκεται στην Αυλή του Σουλτάνου, προτρέποντας τον Αμπντούλ Μεσίντ να επεκτείνει την κυριαρχία του, προστατεύοντας το έδαφος της Κιρκασίας, έτσι ώστε να μπορέσουν οι κάτοικοί του να συνεχίσουν το αρχαίο και παραδοσιακό τους εμπόριο. Καταλαβαίνοντας ότι οι προσπάθειές τους αυτές δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα, και αναμένοντας από στιγμή σε στιγμή ένα Τσαρικό Διάταγμα εναντίον τους, έχουν πλημμυρίσει τα σκλαβοπάζαρα της Τουρκίας με τόσους σκλάβους, που κατάφεραν ακριβώς τα αντίθετα από αυτά που είχαν σκοπό. Η παροχή πλέον λευκής σάρκας είναι τόσο υπέρτερη της ζήτησης, που ένας σκλάβος στην Κωνσταντινούπολη μπορεί να αγοραστεί για ψίχουλα, με αποτέλεσμα να είναι πηγή ζημίας και όχι κέρδους για τον έμπορο. Ο ανταποκριτής που αναφέραμε προηγουμένως μας λέει ότι «Σε καμία ίσως περίοδο της ιστορίας δεν ήταν τόσο φτηνή η λευκή σάρκα όσο είναι σήμερα. Η αγορά είναι στην κυριολεξία πλημμυρισμένη, ενώ οι έμποροι αναγκάζονται να πετάνε την πραμάτεια τους, λόγω της υπερβολικής παροχής. Στις παλιές καλές εποχές, η τιμή των 100 δολαρίων θα θεωρείτο ως φτηνή για ένα μέσο Κιρκάσιο κορίτσι, ενώ σήμερα, το ίδιο ε75

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

μπόρευμα πιάνει με το ζόρι 5 δολάρια! Μάλιστα το κόστος συντήρησης των εμπορευμάτων είναι υπερβολικό για τον έμπορο, με αποτέλεσμα αυτός να πρέπει να τα ξεφορτωθεί πάση θυσία!» Θα μπορούσαμε να απολαμβάναμε αυτήν την αποτυχία των δραστηριοτήτων των δουλέμπορων, αν βέβαια ήσαν αυτοί οι μόνοι που υπέφεραν. Δυστυχώς όμως, δεν πλήττονται μόνο τα συμφέροντα των δουλέμπορων, αλλά και των ίδιων των σκλάβων. Αυτή η τεράστια υποτίμηση της αξίας των Κιρκασίων γυναικών έχει πλήξει σχεδόν όλους τους σκλάβους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παλιότερα, όταν ένα Κιρκάσιο κορίτσι αγοραζόταν σε υψηλή τιμή, ήταν σίγουρη ότι θα αγοραζόταν από μια αξιοσέβαστη οικογένεια, όπου θα της συμπεριφέρονταν με καλό τρόπο, ενώ συχνά την περίμεναν και πλούτη και αξιώματα. Όμως πλέον με τις χαμηλές τιμές, στην αγορά εισέρχεται μια νέα τάξη αγοραστών, από τις κατώτερες κοινωνικά τάξεις, με αποτέλεσμα η Κιρκάσια να ενδέχεται να αγοραστεί από τον πρώτο τυχόντα, ο οποίος υπό άλλες συνθήκες ούτε καν θα το σκεφτόταν να προμηθευτεί κάποιο σκλάβο, και να υποστεί μεγάλη καταπίεση και κακοπέραση. Αυτές όμως υποφέρουν περισσότερο από την υπερπροσφορά Κιρκάσιων δούλων, είναι οι νέγρες σκλάβες. Από τότε που έπεσαν τόσο οι τιμές των Κιρκάσιων γυναικών, ο κάθε Τούρκος φιλοδοξεί να προμηθευτεί λευκές σκλάβες. Για να το καταφέρει και να αποκτήσει χώρο στο σπίτι του για αυτές, ή για να βγάλει μερικά λεφτά για να τις αγοράσει, ξεφορτώνεται τις γερασμέ76

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

νες νέγρες σκλάβες του, στέλνοντάς τις στους δουλέμπορους για να τις πουλήσουν αλλού. Αυτά είναι ορισμένα από τα αποτελέσματα της απληστίας και όλης της δραστηριότητας των δουλεμπόρων των Κιρκασίων, ενώ όλα γίνονται υπό το βλέμμα των χριστιανών συμμάχων του Σουλτάνου, των εθνών εκείνων που έχουν ξοδέψει εκατομμύρια επί εκατομμυρίων για να διατηρούν στόλους στον Ατλαντικό Ωκεανό για να εξαλείψουν το Αφρικανικό δουλεμπόριο. Οι μέρες όμως αυτού του εμπορίου, πιστεύουμε, είναι μετρημένες. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η επιρροή της Ρωσίας θα επικρατήσει στις ανατολικές ακτές του Ευξείνου, και θα ξαναβάλει στο στόχαστρό της την εξουδετέρωση αυτού του εμπορίου, που εδώ και αιώνες είχε μετατρέψει αυτή την μεγάλη θάλασσα σε μια δίοδο απανθρωπιάς. Στο ίδιο θέμα επανέρχεται η εφημερίδα New York Times αναδημοσιεύοντας άρθρο της Morning Post του Λονδίνου στις 6 Αυγούστου του 1856 με τίτλο «Τρομερό εμπόριο Κιρκάσσιων γυναικών. Βρεφοκτονία στην Τουρκία». Το εμπόριο αυτό βέβαια, παρά τις ελπίδες του αμερικανού συντάκτη, δεν σταμάτησε με την ολοκληρωτική κατάληψη των εδαφών των Τσερκέζων από τη Ρωσία στα 1861, αλλά συνεχίστηκε για πολύ ακόμα.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Στο βιβλίο του “Innocents Abroad”, που εκδόθηκε το 1869, ο Mark Twain αναφέρεται στο συνεχιζόμενο εμπόριο Τσερκέζικης σαρκός: «Στην Κωνσταντινούπολη ακόμα πουλιούνται Κιρκάσσιες και Γωργιανές κοπέλες από τους γονιούς τους, αλλά όχι δημόσια.» Οι πελάτες, μάλιστα, των δουλέμπορων δεν ήταν μόνο οι πολυγαμικοί μουσουλμάνοι, αλλά και εκπρόσωποι της πολιτισμένης λευκής φυλής, όπως βλέπουμε σε ένα ακόμα ρεπορτάζ της New York Times της 28 του Μάρτη του 1888, με τίτλο: «Σκλάβοι πουλιούνται σε Τούρκους. Πώς το άθλιο εμπόριο συνεχίζεται στην Ανατολή. Τα εμπορεύματα που είδε ο ανταποκριτής μας για είκοσι δολλάρια στο σπίτι ενός μεγάλου Τούρκου δουλεμπόρου» .

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Αντιδράσεις…

Ας γυρίσουμε όμως στην Ελλαδίτσα και στο περιστατικό εκείνο της Σύρου. Είμαστε μόλις ένα χρόνο μετά την θέση σε ισχύ του Συντάγματος, για την θέσπιση του οποίου αγωνίστηκαν και οι τρεις κομματικές φατρίες, και οι Γαλλόφιλοι, και οι Αγγλόφιλοι και οι Ρωσσόφιλοι. Αυτήν την περίοδο, με την παραμικρή αφορμή η μεν αντιπολίτευση (δηλαδή το Αγγλικό Κόμμα και μια μερίδα του Ρωσσικού) κατηγορούσε την Κυβέρνηση (δηλαδή το Γαλλικό Κόμμα του Κωλέττη και ένα μέρος του Ρωσικού υπό τον Ανδρέα Μεταξά) ότι δεν τηρεί το Σύνταγμα, ενώ η Κυβέρνηση κάθε λίγο και λιγάκι κατηγορούσε την Αντιπολίτευση ότι εξυφαίνει στάσεις και πραξικοπήματα για την ανατροπή του Συντάγματος. Σε αυτήν την περίοδο θα ξένιζε ο οποιοσδήποτε θα τολμούσε να προτείνει, έστω και επιφυλακτικά την μη εφαρμογή κάποιας συνταγματικής διάταξης. Κι όμως, εμφανίστηκαν κάποιοι τέτοιοι. Κάποιοι λοιπόν δυσαρεστήθηκαν πάρα πολύ με την αποφασιστική (ή λιγότερο αποφασιστική) εφαρμογή του άρθρου 9 του Συντάγματος στο πρόσωπο των δύο (ή 3) Τσερκέζων γυναικών στη Σύρο. Τι τους ενόχλησε, άραγε; Μήπως ήταν υπέρ της δουλείας; Μήπως φοβήθηκαν ότι το διπλωματικό επεισόδιο με την Τουρκία θα οδηγούσε σε… πόλεμο ή κάτι άλλο;

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Διαβάζουμε για παράδειγμα σε ένα δημοσίευμα της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας «ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ» (φ. 137, 21/4/1845): Ο περιβόητος Κλεομένης 21 έφθασεν εις Αθήνας. Λέγουν τινές ότι επεπλήχθη από τον Πρωθυπουργόν, διότι άμα φθάσας έθεσεν εις ενέργειαν το άρθρον 9 του συντάγματός μας ελευθερώσας δύο σκλάβες Γεωργείας, με τον κύριόν των δια την Μέκκαν διευθυνομένας. Αγνοούμεν, αν τούτο είναι αληθές, καθώς και ότι επιπληττόμενος απήντησεν, ότι δεν εγνώριζεν ακόμη τα περί Συντάγματος σχέδια του Πρωθυπουργού, και επομένως έτυχεν αφέσεως και τούτου του πταίσματος. Ας αφήσουμε στην άκρη τις φημολογίες για αλλαγή του Συντάγματος (τις οποίες διέδιδε τόσο η αντιπολίτευση όσο και η Κυβέρνηση σε κάθε δυνατή ευκαιρία) και ας δούμε τα οικονομικά ζητήματα που κρύβονταν πίσω από το περιστατικό με τις Τσερκέζες σκλάβες. Μην ξεχνάμε ότι οι δούλες των Τούρκων ήσαν (ή προορίζονταν να γίνουν) σύζυγοι, με αποτέλεσμα η εφαρμογή του άρθρου 9 να… δύναται να κλείσει πολλά οθωμανικά σπίτια! Αυτήν την γραμμή ακολουθεί η εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, η οποία καλεί σε μια ερμηνευτική διάταξη του άρθρου 9, η οποία Πρόκειται για τον Αιγιώτη πολιτικό Κλεομένη Οικονόμου, εκ των στενότερων συνεργατών του επικεφαλής του γαλλικού κόμματος και πρωθυπουργού Ιωάννη Κωλέττη. 21

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

να αποκλείει την εφαρμογή του στις συζύγους των Οθωμανών, υιοθετώντας στο δημοσίευμά της της 7ης Μάη του 1845 την υπερασπιστική γραμμή του δουλέμπορου που μπλοκαρίστηκε στη Σύρο, ότι τάχα οι δύο (ή τρεις) Τσερκέζες που χειραφετήθηκαν ήσαν… νόμιμες σύζυγοί του: Είναι γνωστόν ότι εις Σύραν δύω γυναίκες δούλαι διαβαίνοντος εκείθεν Οθωμανού εζήτησαν κατά προτροπήν του Κλεομένους διαμείναντος με τον Οθωμανόν εις το λοιμοκαθαρτήριον την απελευθέρωσίν των δυνάμει του άρθρου 9 του Συντάγματός μας έχοντος ούτως. «Εν Ελλάδι ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος, ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας είναι ελεύθερος, άμα πατήση επί Ελληνικού εδάφους» Η απερισκεψία του διοικητικού Γραμματέως Σύρου (επέχοντος τόπον Διοικητού), θελήσαντος να λάβη μέρος εις την υπόθεσιν διαμενουσών των δούλων Οθωμανίδων εις το καθαρτήριον περιέπλεξε το υπουργείον μας εις διενέξεις μετά της Οθωμανικής Θύρας. Ο ενταύθα Πρέσβυς της Τουρκίας απεύθυνε σφοδράν διακοίνωσιν περί του αντικειμένου τούτου εις το υπουργείον μας. Η θέσις του υπουργείου μας είναι δεινή εις την περίστασιν ταύτην, αλλά τις πταίει παρ’ αυτό το ίδιον; Παρατηρούμεν εις τα νομοθετικά μας σώματα ότι αν δεν δοθή εις το άρθρον 9 του Συντάγματός μας εξήγησις εμποδίζουσα την ανανέωσιν τοιούτων σκαν81

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δάλων, η Ελλάς ή θέλει ιδεί εν τη Τουρκία αντεδικήσεις, ή θέλει στερηθή πλέον πάσης σχέσεως με τους Οθωμανούς, οίτινες θέλουν φεύγει τα παράλιά μας ως μέρη επικίνδυνα. Βεβαίως δεν εννόει η Συνέλευσις να δώση το δικαίωμα εις τας συζύγους των Οθωμανών, αι οποίαι, ως γνωστόν, ως επί το πολύ είναι δούλαι, να ευρίσκωσι το άρθρον 9 του Συντάγματός μας μέσον να εγκαταλείπωσι τας οικίας των συζύγων των. Το άρθρο 9 του Συντάγματος, όντως ήταν ένας φραγμός για τους δουλεμπόρους που επέλεγαν ως δίοδο το Αιγαίο. Το πραγματικό όμως πρόβλημα για κάποιους που ενοχλήθηκαν πάρα πολύ από το περιστατικό της Σύρου ήταν άλλο. Η εφημερίδα «ΑΙΩΝ», όργανο της ρωσόφιλης μερίδας, δεν δημοσίευσε τίποτα για το περιστατικό στα Λαζαρέττα της Σύρου. Αντίθετα, στις 2 του Μάη του 1845 βλέπουμε το παρακάτω δημοσίευμα: Αναγιγνώσκομεν εις το από 18 Απριλίου και υπ’ αριθμ. 226 φύλλον της Οθωμανικής Εφημερίδος των ειδήσεων της Κωνσταντινουπόλεως τα ακόλουθα: «Η Υ. Πόρτα κηδομένη των συμφερόντων των υπηκόων της, απεφάσισε να βάλη εις ενέργειαν δύω ατμόπλοια, ονομαζόμενα το μεν Πουλάκ, το δε Ρεσίτ, δια τον μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως, Σμύρνης και Αλεξανδρείας διάπλουν τη 3 και 19 εκάστου μηνός, επί μόνω τω σκοπώ του να απαλλάξη πλέον τους υπηκόους της από την εν Σύρω χρονοτριβήν της καθάρσεως και από τα υπέ-

ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

ρογκα έξοδα. Η διεύθυνσις των ρηθέντων ατμοκινήτων ανετέθη εις τον κύριον Κ. Σπανδωνήν.» Την επίσημον ταύτην είδησιν συνιστώμεν εις το Υπουργείον, απέναντι όσων ημείς μεν εγράψαμεν περί της ελευθέρας και ελευθέρας κοινωνίας και του ελευθέρου λιμένος της Σύρου, ο δε γελοίος Υπουργικός Τύπος επεχείρισε να σκώψη, ως μη έχων ούτε λόγους ούτε πρόθεσιν του να υπηρετή ειλικρινώς τα αληθή συμφέροντα της Ελλάδος. Δεν εκτεινόμεθα δε, διότι και πάλιν θέλομεν φέρει ύδωρ κοσκίνω. Λουπούμεθα όμως βλέποντες οπισθοδρομούντα τρομερώς τα κοινά και μεγάλα συμφέροντα, χωρίς του να ελπίζωμεν επί του παρόντος την δυνατήν καν επανόρθωσίν των. Τι πάει να πει «ελεύθερο» λιμάνι η Σύρος; Ελεύθερο από τι και χάριν ποιού; Οι απαντήσεις, προφανείς. Η πρόταση του εφοπλιστικού κεφαλαίου είναι αρκετά σαφής. Η στάση στη Σύρο ήταν υποχρεωτική για οποιοδήποτε πλοίο κατέβαινε τα στενά του Ελλήσποντου, είτε προερχόμενο από την Κωνσταντινούπολη είτε από κάποιο λιμάνι του Εύξεινου Πόντου (δηλαδή της Ρωσίας), και κατευθυνόταν μέσω του Αιγαίου σε οποιοδήποτε λιμάνι της Μεσογείου (και αντίστροφα). Υποχρεωτική επίσης για όποιον έπιανε στη Σύρο, είτε προορισμός του ήταν η Ελλάδα είτε κάποια άλλη χώρα, ήταν η εξέτασή του από τους γιατρούς του Λοιμοκαθαρτηρίου, και η θέση του -αν χρειαζόταν- σε καραντίνα, έτσι και ήταν φορέας μολυσματικής ασθένειας. Τα κέρδη από την υποχρεωτική αυτή στάση ήσαν προφανώς- τεράστια και έπρεπε πάση θυσία να παραμείνουν 83

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

τέτοια. Βέβαια αυτήν την άποψη δεν συμμερίζονταν αυτοί των οποίων τα πλοία περνούσαν και σταματούσαν υποχρεωτικά στη Σύρο, δηλαδή των Τούρκων και Ρώσων εφοπλιστών. Αξίζει βέβαια να σημειώσουμε εδώ ότι το «Τούρκος εφοπλιστής» είναι κάτι πολύ σχετικό. Όπως βλέπουμε και από το δημοσίευμα του Αιώνα, αυτοί που κάναν κουμάντο και στην οθωμανική ναυτιλία ήταν άτομα που είχαν ως εθνική καταγωγή την ελληνική. Έτσι, σαν μια μικρή υπενθύμιση του ότι το κεφάλαιο, ακόμα και τότε, στα πρώτα του βήματα, δεν έχει πατρίδα. Με αφορμή λοιπόν και αυτό το περιστατικό με τον Οθωμανό δουλέμπορο, κάποιοι άρχισαν να χτυπάνε το καμπανάκι και να εξαπολύουν απειλές. Αν δεν μας κάνετε τη διέλευση πιο εύκολη και λιγότερο κοστοβόρα, δεν το έχουμε σε τίποτα να επιλέξουμε μια χειρότερη ναυτιλιακά ρότα, αυτήν που περνάει από τη Σμύρνη. Σε ένα «ελεύθερο λιμάνι» της Σύρου, μαζί με τον νόμο της υποχρεωτικής καθάρσεως στο λοιμοκαθαρτήριο, θα περνούσαν σε αδράνεια και άλλοι κανόνες δικαίου της ελληνικής επικράτειας, όπως το άρθρο 9 του Συντάγματος, μετατρέποντας τη Σύρο σε ένα κόμβο ενός από τα πιο προσοδοφόρα εμπόρια της εποχής, το δουλεμπόριο. Ε, και; Μπρος στα φράγκα, τ’ είν’ η ανθρωπιά;