Το κίνημα του Μερεντίτη by Μπάμπης Καββαδίας

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ Η Πάτρα για 5 μέρες στα χέρια ληστανταρτών

Μπάμπης Καββαδίας

Αίγιο, Αύγουστος 2013 traversada.blogspot.gr

Στο εξώφυλλο: Patras (Ancient Patrae) Achaia – Χαρακτικό του Will. Miller, 1829

Το κίνημα του Μερεντίτη Μπάμπης Καββαδίας Ιστορική μελέτη Σύνθεση Εξωφύλλου - Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση: Μπάμπης Καββαδίας

Άδεια CREATIVE COMMONS - Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα (CC BY-NC-ND 3.0 GR). Το κείμενο προσφέρεται ελεύθερα για πειρατεία με την προϋπόθεση να αναφέρεται ο συγγραφέας και να ειδοποιείται στην διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου bampgs@gmail.com. Ο συγγραφέας επιφυλάσσεται για τα δικαιώματά του μόνο σε ό, τι αφορά κερδοφόρες κινηματογραφικές (κατά προτίμηση χολυγουντιανές) ή τηλεοπτικές μεταφορές. Αίγιο, Αύγουστος 2013. 2013.

Εισαγωγή

«Ο αγέρας οπού φυσάγει εις την Ευρώπη αναποδογύρισε βατζέλα. Εμείς είμαστε μισή φελούκα˙ και θα μας πάρη αυτός ο κακός αγέρας και δεν θα ιδούμεν ένας τον άλλον. Και δεν είναι καιρός να κοιμώνται οι τίμιοι άνθρωποι κι’ ο Βασιλέας.» 1 Τα παραπάνω λόγια ήταν το μήνυμα που έστειλε ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, κάποια στιγμή στις αρχές του 1848 στον Όθωνα, για να τον προειδοποιήσει: αν ήθελε να κρατήσει την εξουσία του έπρεπε να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να προστατευτεί από στάσεις και κινήματα σαν κι αυτά της Ευρώπης. Ο Μακρυγιάννης είχε όντως βάσιμους λόγους για να φοβάται ότι όλοι οι φιλήσυχοι και νοικοκυραίοι ανθρώποι θα χάναν την ησυχία τους. Ο «αγέρας που φυσάγει εις την Ευρώπη» είναι ο αέρας των αστικοδημοκρατικών και φιλελεύθερων επαναστάσεων που δονούσαν εκείνη την περίοδο την Γαλλία, την Ιταλία, την Γερμανία και άλλα μέρη. Οι ντόπιοι βέβαια, δεν είχαν ανάγκη να φτάσει μέχρι τα μέρη μας ο αέρας αυτός για ν’ αρχίσουν τις ανακατωσούρες. Η φόρα που είχαν πάρει απ’ το ’21 δεν είχε ολότελα στερέψει και το παραμικρό ήταν ικανό να βάλει φωτιά στο βαρέλι με τη μπαρούτη –όπως φάνηκε το βράδυ της 3ης του Σεπτέμβρη του 1843. Όποιος αναλάμβανε κάθε φορά το ρόλο του μαντρόσκυλου της κεντρικής διοίκησης, δεν είχε εύκολο έργο. Καπεταναίοι του αγώνα,

Μακρυγιάννη «Άπαντα», σελ. 540.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

απ’ αυτούς που είχαν συνηθίσει να μην ανέχονται μύγα στο ματοβαμμένο σπαθί τους, έβλεπαν να τους παραγκωνίζει το νέο σύστημα και τσινάγανε. Οργανώνανε κινήματα ή βγαίναν στο βουνό συνεχίζοντας την ένδοξη παράδοση των κλεφτών, αλλά σαν ληστές πλέον, οι Βασιλείς των Ορέων. Οι νέοι απ’ τη μεριά τους έβλεπαν ένα Κράτος ξένο να τους καλεί να το υπηρετήσουν σχεδόν σα σκλάβοι, ένα Κράτος που δεν είχε καμία σχέση με αυτό που ονειρεύονταν οι πατεράδες τους όταν στρέφανε το καριοφίλι τους πότε στον Τούρκο αγά και πότε στον Έλληνα κοτζαμπάση. Πολύ συχνά οι ρόλοι βέβαια συγχέονταν. Οι στασιαστές λειτουργούσαν σα ληστές. Οι αντάρτες και οι ληστές στρατολογούνταν στις δυνάμεις της καταστολής και κυνηγούσαν τους μέχρι πρότινος συντρόφους τους. Οι στρατιωτικοί, με ασίγαστο το δημοκρατικό φρόνημα που τους καθοδήγαγε στην Επανάσταση και στις Εθνοσυνελεύσεις της, σηκώναν μπαϊράκι εναντίον των Βαυαρών και των ντόπιων συνεργατών τους και κάνανε κινήματα. Μια τέτοια περίπτωση ήταν και αυτή του Λοχαγού της Οροφυλακής Μερεντίτη, που, στα 1847 το κίνημα -ο γράφων προτιμά αυτόν τον όρο από τον ακαδημαϊκά ορθότερο «στάση»- που οργάνωσε απόκοψε από το υπόλοιπο Ελληνικό Βασίλειο την πόλη της Πάτρας. Η ιστορία του είναι μια περιπέτεια που τα έχει όλα: ίντριγκες, πολιτικές δολοπλοκίες, διπλωματικά παιχνίδια, οριακές διαπραγματεύσεις, σκληρές οδομαχίες και πολλά λεφτά.

Λοχαγός Οροφυλακής Νικόλαος Μερεντίτης

Ένα από τα πρώτα μέτρα των Βαυαρών όταν πάτησαν τον τόπο μας –όχι μόνο βαλτοί από τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και προσκεκλημένοι των Ελλήνων αστών και τσιφλικάδων- ήταν να διαλύσουν τα άτακτα στρατιωτικά σώματα, τις δυνάμεις εκείνες που πολέμησαν στην Επανάσταση, και να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν έναν τακτικό στρατό, με ευρωπαϊκές ενδυμασίες, οπλισμό και οργάνωση. Στις 2 του Μάρτη του 1833 δημοσιεύεται το παρακάτω διάταγμα: «ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί της διαλύσεως των ατάκτων στρατευμάτων. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ακούσαντες την γνώμην του Υπουργικού μας Συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάττομεν τα εξής. Άρθρον 1. Τα μέχρι τούδε υπάρχοντα εις την Ελλάδα άτακτα στρατεύματα διαλύονται. Πάσαι αι προς στρατολογίαν τοιούτων στρατευμάτων μέχρι τούδε δοθείσαι άδειαι λογίζονται άκυροι. […] Άρθρον 10. Έκαστος υπαξιωματικός και απλούς στρατιώτης των ατάκτων στρατευμάτων, όστις έχει εθνικά όπλα, υποχρεούται να τα παραδώση εις τον οποίον έχει να παρουσιασθή κατά το άρθρον 6 πολιτικόν υπάλληλον. Τα όπλα ταύτα θέλουν σταλή άνευ αναβολής εις την οπλοθήκην του Ναυπλίου. […] Άρθρον 17. 13

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Οι υπαξιωματικοί και οι στρατιώται των ατάκτων στρατευμάτων, οίτινες ή δεν επιστρέφουσιν εις τας εστίας των κατά τας εις τα άρθρα 2 και 3 διαλαμβανομένας περιπτώσεις, ή δεν έρχονται εις τους τόπους της συναθροίσεως κατά τας εις τα άρθρα 3 και 5 σημειωμένας προϋποθέσεις, ή τέλος δεν υπάγουσιν εις τους κατά το άρθρον 13 προσδιοριζομένους από τας επιτροπάς της επιθεωρήσεως τόπους, αλλά περιπλανώνται, καθώς οι εκκλίνοντες της προσδιωρισμένης οδού, ή οι μη εξακολουθούντες αυτήν αδιακόπως και κατά τους αποφασισμένους σταθμούς (οικονάκια) εκτός ασθενείας, θέλουν τιμωρηθή με φυλακήν 3 έως 8 ημερών, και έπειτα θέλουν μετακομισθή εις τας εστίας των, ή, εάν ήναι ξένοι, εκτός των ορίων. […] Άρθρον 18. Οι αξιωματικοί, οι υπαξιωματικοί και οι στρατιώται των υπαρχόντων ατάκτων στρατευμάτων, οίτινες δεν ήθελον διαλυθή ευθύς μετά την δημοσίευσιν του παρόντος διατάγματος, καταδιώκονται κατά το άρθρον 4 των από 9 Φεβρουαρίου ποινικών μας διατάξεων, των αναφερομένων εις τα κατά της δημοσίας εσωτερικής ασφαλείας του Κράτους εγκλήματα και πταίσματα. […] Εν Ναυπλίω, την 2 (14) Μαρτίου 1833. ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ Ο Κόμης ΆΡΜΑΝΣΠΕΡΓ Πρόεδρος, ΜΑΟΥΡΕΡ, ΕΪΔΕΚ. Οι Γραμματείς της Επικρατείας Σ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Α. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ, Κ. ΖΩΓΡΑΦΟΣ, Χ. ΚΛΟΝΑΡΗΣ, Δ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, Δ. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ.» Ακολούθησε η εφαρμογή του άρθρου 10 του Διατάγματος αυτού. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή ενός νεαρού Βαυαρού Αξιωματικού, που ήταν μάρτυρας της παράδοσης των όπλων των αγωνιστών στο Ναύπλιο: «Ο αφοπλισμός εγένετο εν Αργολίδι συναχθέντων παλληκαρίων περί τα δεκακισχίλια. Καίτοι δε η παράδοσις των όπλων και 14

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ξιφών επότισεν αυτούς ανέκφραστον πικρίαν, διότι απεχωρίζοντο των φιλτάτων πανοπλιών, δι’ ών είχον πολεμήσει υπέρ της ελληνικής ελευθερίας, ουδεμία όμως εγένετο αταξία κατά την παράδοσιν, μόνον δε λυπηραί τινες σκηναί ετάραξαν την καρδίαν ημών. Είδομεν πρεσβύτας και σχεδόν πολιούς άνδρας αρειμάνιον το ήθος έχοντας, κλαίοντας δε ως παιδία και χύνοντας δάκρυα δια των ηλιοκαών παρειών αυτών. Η κατάθεσις των όπλων ενέβαλεν εις άλλους απελπισμόν, μη θελήσαντας να παραδώσιν εις χείρας αλλοτρίων τον πολύτιμον θησαυρόν και ρίψαντας εις τους βράχους τα ξίφη και λοιπά αυτών όπλα.» 2 Δεν παρέδωσαν όμως όλοι οι παλιοί καπεταναίοι και τα παλληκάρια τους τα όπλα. Αρκετοί ήσαν αυτοί που «θυμήθηκαν» την προεπαναστατική τους ζωή, και βγήκαν πάλι Κλέφτες (πλέον το επίσημο Κράτος τους έλεγε «Ληστές») στα Βουνά. Άλλοι, ειδικά αυτοί που κατάγονταν από περιοχές των ελληνο-οθωμανικών συνόρων, επέστρεψαν στα δυσπρόσιτα χωριά τους ή πέρασαν στο «Τούρκικο», προσφέροντας μισθοφορικές στρατιωτικές υπηρεσίες στους οθωμανούς Αγάδες, μιας και οι εκεί επαρχίες τους συνέχιζαν να λειτουργούν με το αρματωλίτικο σύστημα που ίσχυε προεπαναστατικά και στην απελευθερωμένη πλέον Στερεά. Η μονη προϋπόθεση για τους καπετάνιους που ζητούσαν αρματωλίκι ήταν να προσκυνήσουν τον αγά στην υπηρεσία του οποίου επρόκειτο να τεθούν. Όπως και προεπαναστατικά, όμως, αυτή η εξουσία δεν ήταν σταθερή και ασφαλής: Πολλές φορές ο αγάς έπαιρνε από έναν καπετάνιο –Ρωμιό, Αρβανίτη, Τούρκο- το αρματωλήκι και το έδινε σε κάποιον άλλον –Ρωμιό, Αρβανίτη, Τούρκο-, ή άλλες φορές οι καπεταναίοι και οι ομάδες των ενόπλων που διοικούσαν έπρεπε να αναμετρηθούν μεταξύ τους, και να πάρει έτσι το αρματωλήκι αυτός που θα επικρατούσε.

Χριστόφορου Νέεζερ «Απομνημονεύματα των πρώτων ετών της ιδρύσεως του Ελληνικού Βασιλείου», σελ. 29 2

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Κάπως έτσι θα πρέπει να ήταν η τύχη του πολεμιστή της επανάστασης Νίκου Μερεντίτη από τα Άγραφα. Μετά την παράδοση των όπλων αυτός, όντας στο σώμα του οπλαρχηγού Τσάτσου Μαγγίνα, θα πρέπει να πέρασε στο Τούρκικο. Όταν ο Μαγγίνας έχασε το Αρματωλήκι του, οι άντρες του έγιναν ληστές, περιφερόμενοι πότε από την μια και πότε από την άλλη πλευρά των συνόρων. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγουμε από τα παρακάτω δημοσιεύματα: Το πρώτο αναγγέλλει μέτρα που φαίνεται να λαμβάνονται για την εξάλειψη της ληστείας από την οθωμανική πλευρά των συνόρων: «* Μας γράφουν από Λαμίαν, 20 Ιανουαρίου: “Φαίνεται, ότι οι γείτονές μας έλαβον μέτρα κατά ληστών. Ο Σέμκης διωρίσθη Ντερβεναγάς με 1700 καθ’ όλην την οροθετικήν γραμμήν. Ο δε Νουρεντίναγας εξώσθη. Ο Σέμκης, άμα έφθασεν εις τα Οθωμανικά Άγραφα, ανέγνωσε δημοσίως τας οποίας έλαβε παρά του Εμίν Πασσά αυστηράς διαταγάς δια την εξάλειψιν της ληστείας. Έχει απόλυτον εξουσίαν να φονεύη, να παλουκώνη και να τζακίζη κόκκαλα των ληστών και κλεπταποδόχων. Κατά συνέπειαν των διαταγών τούτων, ο Σέμκης εκτύπησε, και ήδη, ως λέγουν, έχει αποκλεισμένον τον Μερεντήτην, κολτζήν του πρώην Τουρκοκαπετάνου Τζάτζου. Ειδοποίησε, λέγουν, και τους ληστάς Χοσάδαν και λοιπούς, ή να υποταχθούν εις αυτόν, ή να εύρουν τόπον να κρυφθούν.” * Από άλλα γράμματα της Λαμίας μανθάνομεν, ότι ο Μερεντήτης, ζητών να καταφύγη εις το Ελληνικόν Κράτος, επροσβλήθη δυνατά από τον Σέμκην και τέλος διελύθη. Ο αυτός Σέμκης έδωσε τώρα την προσοχήν του εις τον Χοσάδα και τους συντρόφους του. Έστειλε προς τούτοις επτά Αλβανούς να φονεύσουν δολίως τον Καραγκούνη, αλλ’ απέτυχε.» 3 Το δεύτερο δημοσίευμα διαψεύδει τις παραπάνω ειδήσεις και επιβεβαιώνει τη ληστρική δράση του Νικόλαου Μερεντίτη:

Εφημερίδα «Ο ΣΩΤΗΡ», φ. 72, 23/01/1836.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Εκ Λαμίας την 3 Φεβρουαρίου 1836. Και πάλιν αναγκάζομαι να αναιρέσω τας ψευδείς φήμας, αι οποίαι εκοινοποιήθησαν δια του Σωτήρος από την Λαμίαν. Μήτ’ ο Νουρεντίναγας εξώσθη, μήτε ο Σέμκας εκτύπησετον Μερεντίτην, αλλ’ ούτε επροσκάλεσε τους ληστάς να τον προσκυνήσουν, ειδέ τουναντίον να κρυφθούν. […] Η κατάστασις της Επαρχίας μας είναι, Κύριε, οικτρά. […] Οι λησταί περιφερόμενοι εις τα χωρία της Επαρχίας ταύτης, λεηλατούσιν αυτά δια του πυρός, καίουσιν, αρπάζουσι, ρίνες και ώτα ανθρώπων τέμνουσι, καρατομούσι, και τα εξής. Τα τελευταία ληστρικά συμβαίνοντα είναι φρικώδη. Τα χωρία κατερημώνονται, οι ευκαταστατώτεροι χωρικοί συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι, ως εις τα χωρία Αμούρη, Γαρδίκι, και τινα άλλα.» 4 Πίσω στο «Ελληνικό», η κατάσταση κάθε άλλο παρά εξομαλύνθηκε μετά τον αφοπλισμό των καπεταναίων. Τα παράπονά τους για τον παραγκονισμό τους τόσο από την διοίκηση του Κράτους όσο και από το ίδιο το στράτευμα φούντωναν, ενώ παράλληλα εντεινόταν το αντιβαυαρικό πνεύμα, τόσο ανάμεσα στους παλιούς αγωνιστές όσο και σ’ όλο το λαό. Κάθε μέρα που πέρναγε γινόταν όλο και πιο καθαρό ότι για άλλα επαναστάτησαν οι Ρωμιοί και άλλα τους βρήκαν. Και έτσι ξέσπασε η Επανάσταση των Καπεταναίων το Φλεβάρη του 1836 στην Αιτωλοακαρνανία. «Η πρώτη σοβαρή εμφάνιση των καπετάνιων στο πολιτικό προσκήνιο υπήρξε η εξέγερση στη Στερεά, στις αρχές του 1836, που συγκλόνισε την περιοχή και έφερε στην επιφάνεια μερικά από τα βασικότερα προβλήματα της χώρας, φανερώνοντας συνάμα ορισμένες από τις σκοτεινές πλευρές της ληστείας. Ήταν ταυτόχρονα η πρώτη σοβαρή και επικίνδυνη για την εξουσία και τη νομιμότητα του κράτους πρόκληση, που άρχισε χωρις συγκεκριμένα σχέδια και σκοπούς. Από άποψη συμμετοχής η εξέγερση

Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 310, 12/02/1836.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

του 1836 αποτελεί παράδειγμα ασυντόνιστης και περιστασιακής συνενώσεως ή συμπορεύσεως διαφόρων στοιχείων, που κοινά χαρακτηριστικά τους ήταν το αίσθημα ανασφάλειας: η δυσαρέσκεια παραγόντων του Ρωσικού και του Γαλλικού κόμματος για την πολιτική της κυβερνήσεως του Armansperg, που φαινόταν να ευνοεί περισσότερο τα στελέχη του Αγγλικού κόμματος. Η πικρία και η αγανάκτηση των διαλυθέντων ατάκτων που αποτελούσαν μόνιμες εστίες αναταραχής και πρόσφορους μισθοφόρους για όποιον πρόσφερε λίγες δραχμές και υποσχέσεις για στρατιωτική υπηρεσία. Οι διωγμένοι καπετάνιοι από την Ήπειρο, Θεσσαλομαγνησία και τη Μακεδονία, που προστέθηκαν μαζί με τους άνδρες τους στις τάξεις των ενδεών και δυσαρεστημένων οπλοφόρων στις παραμεθόριες επαρχίες της χώρας. Η ανασφάλεια και αναταραχή των νομάδων κτηνοτρόφων που είχαν δει να τίθενται περιορισμοί και να παρεμβάλλονται προσκόμματα στον κύκλο των δραστηριοτήτων τους με τη μορφή συνόρων, καθώς και προστπαθειών εκ μέρους του κράτους να τους εντάξει στο φορολογικό σύστημα. Και τέλος οι ληστές που αισθάνονταν την ίδια ανασφάλεια και συμμερίζονταν τις ίδιες επιδιώξεις των ομάδων που αναφέρθηκαν.» 5 Οι στρατιωτικοί που εξεγέρθηκαν βέβαια, γνώριζαν πολύ καλά ότι χωρίς τη στήριξη του λαού, των κατοίκων των περιοχών εκείνων, το κίνημά τους ήταν καταδικασμένο. Γι’ αυτό και από τις πρώτες μέρες, σε κάθε χωριό που έμπαιναν καλούσαν τον κόσμο να ενωθεί μαζί τους και να ζητήσει αυτό για το οποίο αγωνίστηκε το ’21: Να είναι αφέντης του τόπου του. Ακολουθεί μια αναφορά από μια τέτοια είσοδο δυο από τους εξεγερμένους καπετάνιους σε κάποια επαρχία: «Οι δύω ούτοι οδηγοί της ανταρσίας, άμα εισήλθον εις την Επαρχίαν διέσπειραν εις διάφορα μέρη τας βδελυράς των προκηρύξεις, παροτρύνοντες τον λαόν, να λάβη τα όπλα και να ζητήση Ιωάννη Σ. Κολιόπουλου «Περί λύχνων αφάς, η Ληστεία στην Ελλάδα (19ος αι.)», σελ. 43-44. 5

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

δι αυτών Εθνοσυνέλευσιν, σύνταξιν θεμελιωδών Νόμων και τα πολυθρύλλητα δικαιώματα των Στρατιωτικών.» 6 Η Βαυαρική εξουσία όμως φάνηκε ιδιαίτερα οξυδερκής για την κατάπνιξη αυτής της Επανάστασης. Αξιοποιώντας την πείρα από προηγούμενες εκστρατείες του τακτικού στρατού που μόλις είχε δημιουργήσει, με φραγκοεκπαιδευμένους αξιωματικούς επικεφαλής, όπως τον Gordon, εναντίον των παλιών καπεταναίων που είχαν βγει στο κλαρί (1834 κλπ), ο Καγκελάριος Άρμανσπεργκ αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να δράσει εντελώς διαφορετικά: Επιστράτευσε παλιούς αγωνιστές που πλέον έμεναν παραγκωνισμένοι στην Πρωτεύουσα και γκρίνιαζαν για την ένταξή τους στο Στρατό, όπως το Θεόδωρο Γρίβα, τον Κίτσο Τζαβέλλα και τον Γιάννη Μαμμούρη (έναν απ’ τους φονιάδες του Ανδρούτσου). Επί πλέον, τους έδωσε το ελεύθερο να δράσουν με όποιον τρόπο έβρισκαν αυτοί πρόσφορο κατά την εκστρατεία τους κατά των εξεγερμένων παλιών τους συμπολεμιστών: Να πολεμήσουν όπως αυτοί ήθελαν αλλά και να στρατολογήσουν όποιον αυτοί ήθελαν –ακόμα και καπετάνιους της αντίπαλης πλευράς. Η πολιτική κάλυψη για αυτές τις αλλαγές στρατοπέδων δόθηκε με το παρακάτω διάταγμα: «ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί διαφυλάξεως των αρκτικών ορίων του Κράτους. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Δια να μην ανανεωθούν αι πολυειδείς προσβολαί των ληστρικών συμμοριών εις τα αρκτικά όρια, ηυξήσαμεν τα κατ’ εκείνα τα μέρη στρατεύματα, διατάξαντες και άλλα εις την κατάστασιν πρόσφορα μέτρα προς υπεράσπισιν των πιστών Ημών υπηκόων και της ιδιοκτησίας αυτών.

Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 321, 21/03/1836.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Δια να καταστήσωμεν έντονα τα μέτρα ταύτα, αποφασίζομεν και διατάττομεν, μετα την γνωμοδότησιν του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου, τα εξής: Άρθρ. 1. Των κατά τα αρκτικά μεθόρια στρατοπεδευμένων εθνοφυλάκων θέλει αυξυνθή αμέσως ο αριθμός. Άρθρ. 2. Επί τούτω τω σκοπώ θέλουν στρατολογηθή ανυπερθέτως 2000 στρατιώται δι’ εξόδων της Κυβερνήσεως. Άρθρ. 3. Την στρατολογίαν και την οδηγίαν αυτών αναθέτομεν εις τους Ημετέρους Συνταγματάρχας Κίτσον Τζαβέλλαν, Θεόδωρον Γρίβαν, Βάσσον Μαυροβουνιώτην, Ιωάννην Γούρα Μαμούρην και Τσόγγαν. Τον αριθμών των στρατιωτών εκάστου των παρ’ αυτών διοικουμένων σωμάτων θέλομεν προσδιορίσει δι’ ιδιαιτέρων διαταγών. Άρθρ. 4. Μόνον εκείνοι οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατιώται είναι δεκτοί εις ταύτα τα σώματα, όσοι ηγωνίσθησαν τον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα. Οι αξιωματικοί θέλουν εκλεχθή εν γένει μεταξύ των αξιωματικών της Φάλαγγος. Άρθρ. 5. Οι στρατιώται λαμβάνουσι μισθόν μίαν δραχμήν την ημέραν και 300 δράμια αλεύρου. Ο δε μισθός των υπαξιωματικών, και αι αποδοχαί των αξιωματικών είναι ως αι των ελαφρών ταγμάτων. […] Εν Αθήναις, την 16 (28) Φεβρουαρίου 1836. ΟΘΩΝ. Ο Κόμης ΑΡΜΑΝΣΠΕΡΓ, Αρχιγραμματεύς της Επικρατείας. Οι επί των Εσωτερικών και Στρατιωτικών Γραμματ. της Επικρατείας

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ΔΡ. ΜΑΝΣΟΛΑΣ, ΧΕΣΣ.» 7 Ο ληστής -όπως είδαμε προηγουμένως- Νικόλαος Μερεντίτης με τα 200 περίπου παλικάρια που είχε στις διαταγές του, ήταν ένας από τους καπεταναίους που δρούσαν στο Τούρκικο που προσεγγίστηκαν από τους αποστάτες της Αιτωλοακαρνανίας για να ενωθεί μαζί τους. Αντίστοιχα, όμως, τον προσέγγισε και η αντίθετη πλευρά, των νομιμοφρόνων Αξιωματικών: «Εξοχώτατε. Την 29 Φεβρουαρίου 1836. Αιγυπτοχώριον Υπάτης. Φθάνοντας εδώ επληροφορήθην από τους εγκατοίκους, ότι μερικοί ταραχοποιοί θέλοντες να κινήσουν τους πιστούς υπηκόους εις αποστασίαν και μην ημπορόντας να πάρουν εις αποστασίαν τους πιστούς υπηκόους του Βασιλέως μας, έβαλαν τους ληστάς και τους καίουν τα χωρία, τους λεϊλατούν, τους χαρατζόνουν, και όσα άλλα κακουργήματα ημπορούν τους κάμνουν, ώστε να ερημωθή η επαρχία. […] Και άμα έλαβα αυτάς τας ειδήσεις αναφέρθην εις τον αρχηγόν Γκάσμεν και εις την Νομαρχίαν, να με διατάξουν να συνάξω όσους έχουν ευχαρίστησιν να χύσουν το αίμα τους υπέρ του θρόνου, και να μου στείλουν και πολεμοφόδια, και αν εισακοσθή η αίτησίς μου, ελπίζω να κάμω το χρέος μου το οποίον έχω να θυσιασθώ δια τον υψηλόν θρόνον. Ο Μερενδίτης προ ημερών με τους υπό την οδηγίαν του έως διακοσίους, ως με λέγουν, ήλθεν εις τα αντίπερα χωρία του ποταμού της επαρχίας Υπάτης. Και τον έγραψεν ο Γιολδάσης και λοιποί αποστάτες δια να παγένη να ενωθούν. Και αφ’ ού επληροφορήθην, τον έγραψα να τραβήση χέρι να μην ανακατοθή με τους ταραχοποιούς, και μοι απεκρίθη ως το εσώκλειστον διαλαμβάνει.

«ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ», φ. 5/1836, 17/02/1836.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ως φαίνεται κατά την γραφήν του, είναι αφοσιωμένος εις τον υψηλόν θρόνον. […] Ο ευπειθέστατος Ευαγγέλης Μ. Κοντογιάννης» 8 Δυστυχώς, η εσώκλειστη επιστολή του Μερεντίτη δεν βρέθηκε στα αρχεία του Υπουργείου των Στρατιωτικών. Σίγουρα όμως η υπόθεσή του κίνησε το ενδιαφέρον του Άρμανσπεργκ, μιας και στα ίδια αρχεία ανακαλύψαμε μια σύντομη σημείωσή του, την οποίαν και δημοσιεύουμε για πρώτη φορά εδώ: «Αρ. 9501. Προς το Υπουργείον επί των Στρατιωτικών [Σημείωση σε δυσανάγνωστα γερμανικά] ΟΘΩΝ Ελέω Θεού Βασιλεύς της Ελλάδος [η μετάφραση-περίληψη της παραπάνω παραγγελίας του Άρμανσπεργκ, γεαμμένη στο νώτο του εγγράφου:] «Επιστρέφονται τα εσώκλειστα και περιμένονται πληροφορίαι περί του Μερενδίτου.» Αθήνα, την 23η Μαρτίου/6η Απριλίου 1836. Καθ’ υψηλοτάτην Επιταγήν Άρμανσπεργκ.» 9 Από διάφορα δημοσιεύματα των επόμενων ημερών μαθαίνουμε ότι όντως, τελικά, ο Μερεντίτης πέρασε στις δυνάμεις του Κράτους και συμμετείχε με τα παλικάρια του στις μάχες κατά των Επαναστατών: «Γράμμα από Καλλιδρομής την 18 Μαρτίου, λέγει, ότι […] Αφού εχώρισεν ο Χουσάδας από το Νιοχώρι και έτρεξαν κατά το Καρπενήσι, έμεινεν ο Χαμχάγιας, Κοντομήτρος και Γιαταγά-

ΓΑΚ/Υπουργείο Εσωτερικών/Φάκελος 166 (στο Κολιόπουλου «Περί λύχνων αφάς») 9 ΓΑΚ/Υπουργείο Στρατιωτικών/Τμήμα ΜΚ/Υποσειρά 001/Φ. 020, τεκμήριο 002. 8

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

νας ένα μπουλούκι εώς 150 και αφού έκαυσαν Ζιόψην, Περίλευτον, Ζυμνιμνήν και Παλαιόκαστρον, ερρίχθηκαν κατά το Αγραφιώτικον, και κοντά εις αυτούς εδιόρισεν ο Μαμούρης τον Μερεντήτην με 200 και τους έφθασεν εις τον Κλειζόν και δεν εστάθηκαν και αυτού να ρίψουν ντουφέκει, εν ενί λόγω εκείνο το μέρος φεύγουν όλοι, και τι έγειναν από την δευτέραν και εδώθε δεν εξεύρομεν.» 10 Τι οδήγησε τον Μερεντίτη στο να συμπαραταχθεί με τα Κυβερνητικά στρατεύματα και να χτυπήσει τους παλιούς του συντρόφους; Προφανώς οι διαβεβαιώσεις του Θ. Γρίβα, όπως αναφέρουν 12 χρόνια αργότερα με αρκετή κακία οι κυβερνητικές εφημερίδες: «[Τ]ο 1836, επί Αρμανσμπέργκου ο Μυριδύτης, προδούς τους συντρόφους αυτού ληστάς εις τον Γρίβαν, αντί ποινής εις ληστήν ανηκούσης, κατά σύστασιν τούτου, ού μόνον αμνηστίαν, αλλά και βαθμόν παρά τω στρατώ έλαβε.» 11 Μέσα σε λίγες μέρες η εξέγερση αυτή των Καπεταναίων πνίγηκε στο αίμα. Ο σύντομος απολογισμός της από τον Μακρυγιάννη –από τον οποίο ζητήθηκε να ηγείται των στρατευμάτων της Κυβέρνησης, αλλά αρνήθηκε- είναι χαρακτηριστικός: «Και τους πήγαν αναντίον τους δολερώς κι απίστως. Και σκοτώθηκαν τόσοι αγωνισταί κι αρφάνεψε η πατρίς από αυτούς. Ότι μίαν ημέρα θα τους χρειαστή και πού να τους εύρη; Τάφαγαν τα περισσότερα και καλύτερα παληκάρια οι δολεροί και οι κακοί άνθρωποι. Διόρισαν ύστερα και τον γκενεράλη Τζούρτζη [ενν.: τον διορισμένο Γεν. Επιθεωρητή του Βασιλικού Στρατού και Γενικό Αρχηγό της Στερεάς Ιρλανδό φιλέλληνα Ρίτσαρντ Τσώρτς] να πάγη επί κεφαλής αυτεινών. Πήρε κ’ εμένα με την τετραρχίαν και το πεζικό της γραμμής και καβαλλαρία και Γαρδικιώτη με το τάμα του και πήγαμεν εις Μισολόγγι. Και μάθαμεν ότι διαλύθηκαν οι αντάρτες, όταν μάθαν τον δόλο και την απάτη των συντρόφωνέ 10 11

Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 321, 21/03/1836. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 153, 11/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

τους. Οι κάτοικοι πήγαν εις τα σπίτια τους, οι σημαντικοί έπαθαν σκοτωμούς και φυλακές. Οι λησταί πήγαν εις το Τούρκικον. Και τότε ο Γρίβας έστελνε κεφάλια των συντρόφωνέ του εις την Κυβέρνηση, καθώς έστελνε ένας ντερβέναγας του Αλήπασα, τον έλεγαν Ισούφ Αράπη.» 12 Μετά την κατάπνιξη αυτής της Επανάστασης η πλειοψηφία των ανανήψαντων πολεμιστών στρατολογήθηκαν σε δυο νέα σώματα που δημιουργήθηκαν, ακριβώς για να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους: στη Φάλαγγα, για τους μεγαλύτερης ηλικίας στρατιωτικούς και στην Οροφυλακή, η οποία θα αξιοποιείτο στην καταδίωξη της ληστείας. Οι στρατιώτες της Οροφυλακής ήσαν μεν κομμάτι του ελληνικού τακτικού στρατού, αλλά διατηρούσαν την παραδοσιακή τους εμφάνιση, τη φουστανέλα. Μαζί με τη φουστανέλα, αυτοί οι πολεμιστές είχαν κρατήσει τόσο τα όπλα που είχαν μάθει τόσο καλά να τα χειρίζονται πολεμώντας Τούρκους, Έλληνες και Βαυαρούς, όσο και τον τρόπο εκείνο του πολέμου που άρμοζε σε συγκρούσεις στα ελληνικά βουνά, μακριά και πέρα από τακτικές των οργανωμένων στρατών. Με την ένταξή του σε αυτό το σώμα, της Οροφυλακής, επιβραβεύτηκε ο Νικόλαος Μερεντίτης για τη συμβολή του στην κατάπνιξη της Εξέγερσης του 1836 (για την οποία περισσότερες πληροφορίες δημοσιεύονται στο Παράρτημα Ι αυτής της μελέτης).

Μακρυγιάννη «Άπαντα», σελ. 408.

Η κατάσταση στην Ελλάδα και στην Πάτρα

Βρισκόμαστε στα 1847, μηνας Νοέμβρης. Στην εξουσία είναι η παράταξη των «Μοσχομαγκιτών», το Γαλλικό Κόμμα, ηγέτης του οποίου ήταν ο Κωλέττης. Αυτός, βέβαια, δεν βρισκόταν πλέον στη ζωή. Λίγο μετά τις εκλογές του Αυγούστου του 1847, που τις κέρδισε η παράταξή του και ανανεώθηκε η παραμονή της στην Κυβέρνηση, αρρώστησε βαριά. Η περιγραφή του Μακρυγιάννη, του απογοητευμένου από την πολιτική του κουμπάρου του, είναι πολύ παραστατική, τόσο για το τέλος του Κωλέττη, όσο και για τη διάδοχη κατάσταση: «Σε δυο τρεις ημέρες τον κολλάγει ένας νεφρίτης και γύριζε και φώναζε νύχτα και ημέρα. Του βαστήχτη το κάτουρό του. Μαζώχτηκαν όλοι οι γιατροί. Πήγε κι’ ο Βασιλέας τόσες φορές. Τον έκαμε κι’ αντιστράτηγον. Είδε οπού θα πεθάνη, συβούλεψε τον Βασιλέα να μην αλλάξη το σύστημά του – και το βαστάγει ως την σήμερον. Μπήκε ο Τζαβέλας πρωτοϋπουργός. Τον έκαμαν βουλευτή, ή να ειπώ καλύτερα έγινε μόνος του με την βοήθεια της συντροφιάς του. Γιόμωσαν της κάλπες ψήφους. Κ’ έδειξε κι’ αυτός αρετή και δείχνει σαν τον μακαρίτη κατά της οδηγίες οπού άφησε εις τον πεθαμό του – δεν αλλάξαμεν ούτε γιώτα. Και κυβερνιώμαστε και τώρα καθώς πρώτα και χερότερα. Και σε όλες της τάξες από την μεγαλύτερη και κάτου και εις την Κυβέρνησιν και Βουλές και παντού εις το Κράτος δεν γνωρίζει το σκυλί τον αφέντη του. Κλεψές ’στα ταμεία και ’στα ’σοδήματα, ληστείες.» 13

Μακρυγιάννη «Άπαντα», σελ. 536.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Όντας πανέξυπνος πολιτικός ο Κωλέττης είχε καταφέρει να συσπειρώσει στο κόμμα του όχι μόνο αρκετά από τα πιο προοδευτικά μυαλά της εποχής, που εμπνέονταν από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού και συγκινούνταν από τις ιδέες τόσο του δημοκρατικού εθνικισμού όσο και του Σαιν-Σιμόν και των πρώιμων Σοσιαλιστών, αλλά και ένα αρκετά μεγάλο (όχι όμως το μεγαλύτερο) μέρος των στρατιωτικών, των παλιών αγωνιστών της Επανάστασης. Αυτό το κατάφερε λύνοντας το προσωπικό πρόβλημα επιβίωσής τους: Τους διόριζε στον τακτικό στρατό, ενώ αυτούς που –μην έχοντας κάτι ειρηνικό να κάνουν σε συνθήκες ειρήνης- είχαν βγει στο βουνό σαν ληστές ή είχαν περάσει στο «Τούρκικο», υπηρετώντας Οθωμανούς αγάδες, τους αμνήστευσε. Αυτούς τους πολεμιστές τους αξιοποιούσε για να έχει εξασφαλισμένη την «κοινωνική ηρεμία» (κάτι που επιτυγχανόταν με όλα ανεξαιρέτως τα μέσα), και αυτός να μπορεί να ασκεί την πολιτική του. Με το θάνατό του, το σύστημα που είχε στήσει παρέμεινε για λίγο να λειτουργεί «στον αυτόματο», σύντομα όμως εμφανίστηκαν οι πρώτες δυσλειτουργίες. Στα επόμενα από το θάνατο του Κωλέττη χρόνια οι Κυβερνήσεις, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, είχαν να αντιμετωπίσουν πέρα από τις Οθωμανικές προκλήσεις (π.χ. τα «Μουσουρικά»), τις αγγλικές παρεμβάσεις (π.χ. Υπόθεση Πατσίφικο) στασιαστικά κινήματα με πρωταγωνιστές στρατιωτικούς – παλιούς αγωνιστές της Επανάστασης και φούντωμα της ληστείας. Στην Πάτρα η κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την περίοδο ήταν αντίστοιχη του ό, τι συνέβαινε και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η πόλη και η ευρύτερη περιοχή διοικείτο από μια ιδιότυπη τρόικα ή «τριανδρία», όπως την χαρακτηρίζουν οι εφημερίδες της αντιπολίτευσης, που απολάμβανε την απόλυτη εύνοια της κεντρικής διοίκησης και έκανε ό, τι περνούσε από το χέρι της για να εφαρμόζεται η πολιτική της.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Η στρατιωτική εξουσία εκπροσωπείται από τον Μοίραρχο Ηλία Πανά, τον από το 1839 –με ένα μικρό διάλειμμα για τα έτη 1843 έως 1845- επικεφαλής της χωροφυλακής Αχαΐας και Ήλιδος. Οι καταγγελίες εναντίον του, άπειρες: Βασανιστήρια, διώξεις, κυνηγητά των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής ήσαν στην ημερήσια διάταξη για τον Μοίραρχο κατά την επιτέλεση των καθηκόντων του. Εναντίον του γράφονταν δεκάδες αναφορές, δεκάδες δημοσιεύματα στις εφημερίδες, αλλά αυτός εκεί, αμετακίνητος στη θέση του. Η Κυβέρνηση κάλυπτε το άξιο τέκνο της απέναντι σε όλες τις επιθέσεις που δεχόταν αυτό, όπως βλέπουμε στο παρακάτω δημοσίευμα μιας φιλοκυβερνητικής πατρινής εφημερίδας: «Ο Μοίραρχος κ. Ηλ. Πανάς εις την περιοδείαν του την οποίαν προ τινών ημερών έκαμεν εκτός της επαρχίας μας, ενήργησε δια της αόκνου δραστηριότητός του και ανεκάλυψεν όλους τους ζωοκλέπτας, οίτινες πρό τινος καιρού κατεμάστιζον τους χωρικούς μας και τους παρέδωκεν εις τας χείρας της Δικαιοσύνης, δια να τιμωρηθώσι. Τινές των ζωοκλεπτών τούτων, παρακινούμενοι από ραδιούργους τινάς εμήνυσαν ψευδώς τον εκτελούντα αμερολήπτως τα καθήκοντά του Μοίραρχόν μας κ. Πανά, ότι δήθεν τους εκακομεταχειρίσθη. Γνωρίζοντες ότι η ραδιουργία αύτη πηγάζει από καταστρεπτικούς σκοπούς της Αντιπολιτεύσεως, δεν αμφιβάλλομεν ότι η Δικαιοσύνη θέλει ανακαλύψη την ραδιουργίαν ταύτην, και επομένως τιμωρήσει με την αυστηρότητα του Νόμου τους ψευδείς μηνυτάς κατά του Μοιράρχου μας.» 14 Ακόμα και όταν ο Μοίραρχος Πανάς παύθηκε από τη θέση του, τον Γενάρη του 1843, αυτό δεν έγινε λόγω των αυθαιρεσιών του απέναντι στους πολίτες, αλλά για την βίαιη συμπεριφορά του απέναντι σε

Εφημερίδα «ΗΧΩ ΤΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ», 5 Ιούνη 1846.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Αμερικανούς Ιεραποστόλους, που βρέθηκαν στην Πάτρα και σχεδόν λυντσαρίστηκαν από το χριστεπώνυμο πλήθος: «Ο κ. Ηλίας Πανάς, άχρι τούδε Μοίραρχος Αχαΐας και Ηλιδος, έπαυσε των χρεών του, μετετέθη εις την Β. Φάλαγγα. Είναι αληθές, ότι ο περί την υπηρεσίαν τρόπος τούτου υπήρξε πάντοτε η αφορμή πολλών κατακραυγών και παραπόνων δικαίων των επαρχιών, όπου εδιοίκησεν ως Μοίραρχος. Πλην η κυρία ήδη αιτία της πτώσεώς του προήλθεν από απαιτήσεις, όσας εγέννησεν εναντίον του η προσωρινή φυλάκισις του δυτικού Ιερέως κατά τας Πάτρας, ως προαναφέραμεν. Εν άλλοις άρα έπταισεν ο κ. Η. Πανάς, και εν άλλοις απέλαβε.» 15 Η απόλυσή του αυτή δεν κράτησε πολύ. Μόλις ο Κωλέττης στεριώθηκε στην εξουσία τον επανέφερε στην παλιά του θέση: «Ο μέχρι τούδε Μοίραρχος Αχαΐας κύριος Ν. Πανταζόπουλος μετετέθη εις Σύρον, και αντ’ αυτού διωρίσθη εις Πάτρας ο κύριος Η. Πανάς. Διατί ο πρώτος μετετέθη; Διότι, κατά τον νουν του Πρωθυπουργού, δεν συνήργησεν εις Καλάβρυτα υπέρ του τεχνητής εκλογής του διαβοήτου Σοφιανοπώλου και των ελεεινών Πετμεζαίων, ως άλλος Δαλωνάς, αλλ’ ενήργει εντός του νόμου και του καθήκοντός του. Διατί ο δεύτερος προετιμήθη εις την Αχαΐαν; Διότι έδιδε τα πιστά εις τον Πρωθυπουργόν Κωλέττην του να κάμνη και ήδη, όσα και επί Βαβαροκρατίας έκαμε, δια τα οποία και έπαυσε της θέσεώς του.» 16 Την πολιτική εξουσία την εκπροσωπούσε ο Γραμματέας της Νομαρχίας Αχαΐας – Ήλιδος Γ. Ροντόπουλος. Στα παρακάτω δημοσιεύματα βλέπουμε το πώς βρέθηκε ο Γραμματέας να ασκεί καθήκοντα Νομάρχη: «Αρ. 5162 15 16

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 414, 24/01/1843. Εφημερίφα «ΑΙΩΝ», φ. 645, 08/08/1845.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Την 9. Ιουλίου 1846, Πάτραι. Προς το Υπουργείον των Εσωτερικών. Επειδή εις την υπ’ αριθ. 4305 αναφοράν μου εξέθεσα ευσεβάστως, ότι δεν δύναμαι να υπηρετήσω με ένα νεανία αυθάδη, ως τον έπαρχον Καλαβρύτων, του οποίου η απότομος, παράνομος και μεροληπτικωτάτη διαγωγή επαυξάνει τα δυστυχήματα της ιστορικωτάτης εκείνης επαρχίας. Επειδή το να συνυπηρετώ με τον μοίραρχον κ. Πανάν θεωρώ μέγιστον αδίκημα εις τε την υπηρεσίαν εν γένει και εις την υπόληψιν της Β. Κυβερνήσεως, δια τας καθ’ εκάστην γινομένας ασυγγνώστους βασάνους, καταπιέσεις, καταχρήσεις και παρανομίας, τας οποίας δι’ επανειλημμένων αναφορών μου εξιστόρησα δεόντως. Επειδή δυστυχώς ο κ. επί των Εσωτερικών Υπουργός δεν συνείθισεν εισέτι να εκτιμά επαξίως τους τιμίους και ειλικρινείς υπαλλήλους της Β. Κυβερνήσεως. Επειδή τινές των κ.κ. Βουλευτών του νομού Αχαΐας και Ήλιδος, τους οποίους μια σειρά παρανομιών ανέδειξε τοιούτους, παραγνωρίζοντες το καθήκον των επεμβαίνουν εις τα καθ’ έκαστα της Διοικητικής υπηρεσίας, απομακρυνόμενοι του μεγάλου προορισμού των χάριν ιδιοτελείας ή και πολιτικών συμφερόντων, μη συναδόντων με το καλώς εννοούμενον διοικητικόν δίκαιον και με την εφαρμογήν του καθιερωθέντος περί Δήμων νόμου και Σεβόμενος την κοινήν γνώμην, τον εαυτόν μου, την καταγωγήν μου, την ηλικίαν μου και προ πάντων την υπόληψιν της Β. Κυβερνήσεως, την οποίαν μέχρι ταύτης της στιγμής υπηρέτησα μετά ζήλου, τιμιότητος, πίστεως και ειλικρινείας, παραιτούμαι της οποίας διακατέχω Νομαρχιακής θέσεως, υπό την ρητήν αίρεσιν ότι, αν εντός οκτώ ημερών από σήμερον δεν μου δοθή αύτη, είμαι βιασμένος να αναθέσω την υπηρεσίαν μου εις τον φυσικόν διάδοχόν μου, και να αποσυρθώ εις τον ιδιωτικόν μου βίον, του οποίου την γλυκήτητα δια πολλούς χρόνους εντίμως εδοκίμασα. 29

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ελπίζω δε, ότι ο κ. επί των Εσωτερικών Υπουργός θεωρών το αδύνατον να υπηρετήσω Υπουργείον του οποίου τας αρχάς δεν συμμερίζομαι πλέον ως και την κυβερνητικήν πορείαν του, θέλει ευχαριστηθή να με απαλλάξη της υπηρεσίας. Υποσημειούμαι ευσεβάστως Ο ευπειθέστατος Νομάρχης Αχαΐας και Ήλιδος Δ. Κ. ΔΟΥΚΑΣ» ~~~~~ «Αρ. 11.603 Βασίλειον της Ελλάδος. Το Υπουργείον των Εσωτερικών Προς τον κύριον Δ. Κ. Δούκα, μέχρι τούδε Νομάρχην Αχαΐας και Ήλιδος. Εις απάντησιν της αναφοράς σας, δι’ ής εξαιτείσθε την από της υπηρεσίας παραίτησίν σας, κοινοποιούμεν εις υμάς, ότι η Α. Μ. δια του υπό σημερινήν ημερομηνίαν Υ. Β. Διατάγματος ευηρεστήθη να παύση υμάς, της οποίας κατείχετε μέχρι τούδε θέσεως του Νομάρχου Αχαΐας και Ήλιδος. Κοινοποιούντες εις υμάς την βασιλικήν ταύτην απόφασιν, σας προσκαλούμεν να παραδώσητε αμέσως την υπηρεσίαν σας εις τον νόμιμον αναπληρωτήν του Νομάρχου τον Γραμματέα της Νομαρχίας κ. Γ. Ροντόπουλον. Αθήναι, την 8 Αυγούστου 1846 Ο Υπουργός Ι. ΚΩΛΕΤΤΗΣ» ~~~~~ «Ο κ. Δούκας απέθεσεν ήδη τας διοικητικάς ηνίας εις χείρας του νομίμου αναπληρωτού, του Γραμματέως της Νομαρχίας κ. Γ. Ροντοπούλου. Η αμεροληψία και η σύνεσις με την οποίαν πληροφορούμεθα ότι ο υπάλληλος ούτος εσυνήθισε να εκπληρεί τα καθήκοκοντά του, μας χορηγούν την πεποίθησιν ότι ο κ. Ροντόπουλος θέλει εξακολουθήσει και εις το μέλλον να εκτελή τα έργα

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

της υπηρεσίας του με την αυτήν ευθύτητα, ευσυνειδησίαν και ικανότητα. Η προτέρα διαγωγή του συσταίνει άλλως τε αρκούντως αυτόν εις την υπόληψιν της τε Κυβερνήσεως και του Κοινού. Είμεθα δε προς τούτοις πεπεισμένοι ότι ο κ. Ροντόπουλος δεν είναι το κατάλληλον όργανον δια να καπηλεύη την αρχήν ή να πλέκη ραδιουργίας, και ότι ο χαρακτήρ του δεν συμβιβάζεται παντάπασι με του φατριαστικού πνεύματος τας αθεμίτους αξιώσεις.» 17 Την τριανδρία συμπλήρωνε ο Αστυνόμος Πατρών, κύριος Στριφτόμπολας. Σε πολυάριθμες ανταποκρίσεις από την πόλη των Πατρών, ο Στριφτόμπολας εμφανίζεται ως το όργανο πότε του Γραμματέα Ροντόπουλου πότε και του Μοίραρχου Πανά και δράστης πλείστων όσων αυθαιρεσιών. Εκεί που η πιο πάνω τριανδρία έδρασε σαν κανονική συμμορία, κινητοποιώντας ταυτόχρονα όλες τις δυνάμεις που είχε στη διάθεσή της, ήταν στις εκλογές του 1847. Οι εκλογές αυτές πανελλαδικά χαρακτηρίστηκαν από εκτεταμένη νοθεία και απεριόριστη βία κατά των στελεχών και των υποψηίων. Στρατιωτικά αποσπάσματα κυκλοφορούσαν στα χωριά και βασάνιζαν χωρικούς απειλώντας τους για τα χειρότερα αν ψήφιζαν άλλον από τον υποψήφιο του Γαλλικού Κόμματος. Στελέχη και υποψήφιοι της αντιπολίτευσης συλλαμβάνονταν για ψύλλου πήδημα και κλείνονταν σε μπουντρούμια, για να αποτραπεί η εκλογική τους δράση. Σε κάποιες περιπτώσεις, παλιοί οπλαρχηγοί της Επανάστασης με ισχυρό λαϊκό έρεισμα στην εκλογική περιφέρεια στην οποία κατέβαιναν υποψήφιοι με την Αντιπολίτευση αναγκάστηκαν να σηκώσουν μπαϊράκι και να βγουν στο βουνό, στρατολωγώντας ενόπλους και ερχόμενοι σε σύγκρουση με τα κυβερνητικά στρατεύματα. Τέτοιοι ήσαν ο γνωστός μας από την Εξέγερση των Καπεταναίων του 1836 Θεόδωρος Γρίβας

Εφημερίδα «ΗΧΩ ΤΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ», 24 Αυγούστου 1846.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

στην Βόνιτσα, ο Νικόλαος Κριεζιώτης στην Εύβοια και ο Ιωάννης Φαρμάκης στην ορεινή Ναυπακτία. Στην Πάτρα, ένα από τα προπύργια του αγγλικού κόμματος του Μαυροκορδάτου, λόγω της γοργά αναπτυσσόμενης αστικής τάξης των εμπόρων και των μεταπρατών της σταφίδας και των άλλων αγροτικών προϊόντων της Πελοποννησιακής γης, μπορεί να μην υπήρχε κίνδυνος για ένοπλο στασιαστικό κίνημα, αλλά ήταν απαραίτητη η ενίσχυση των δυνάμεων του Γαλλικού Κόμματος, αν ήθελε ο Κωλέττης να νικήσει και σε αυτήν την εκλογική περιφέρεια. Γι’ αυτό το λόγο και αποφασίστηκε η ενίσχυση της Τριανδρίας και με μια επιπλέον στρατιωτική δύναμη: «Διωρίσθη να μεταβή εις Πάτρας το υπό την διοίκησιν του Ε. Στουρνάρη Τάγμα της Οροφυλακής. Ιδού το Υπουργείον μη επεμβαίνον, όπου βλέπει ανισχύρους τους υποψηφίους του Δουλευτάς.» 18 Τα αποτελέσματα της συντονισμένης δράσης Τριανδρίας και Οροφυλακής τα βλέπουμε στην αντιπαράθεση στη Γερουσία ανάμεσα στον Αναστάσιο Λόντο, Γερουσιαστή και υποψήφιο Βουλευτή Αιγίου με το Αγγλικό Κόμμα και του Υπουργού των Εσωτερικών Ρήγα Παλαμήδη: «ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ: […] Εκ τούτων όθεν απάντων εγένετο δήλον, ότι ευθύς ως η Κυβέρνησις, μετά την διάλυσιν των Βουλών, ανέλαβε τα χρέη της, ήρξατο αγών στασιαστικός, όστις δεν έπαυσεν έτι επασχολών αυτήν κατά τας διαφόρους επαρχίας: ήτοι την Ακαρνανίαν, Εύβοιαν και αλλαχού. […] Ο προαγορεύσας Γερουσιαστής κ. Αναστάσιος Λόντος, παρουσιασθείς ού μόνον ως Γερουσιαστής, αλλά και ως κατήγορος, ώφειλε ν’ αποδείξη τους λόγους του. […] Εις τας Πάτρας δεν συνέβησαν όσα ανέφερεν ο προλαλήσας. Μόνον τινές ταραχοποιοί εδικάσθησαν, οι δε αναφερόμενοι και

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 780, 17/05/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

τοι μετά τριάκοντα και πλειοτέρων οπλοφόρων εξελθόντες, δεν εμποδίσθησαν υπό της αρχής, ουδέ ήθελον εμποδισθή, αν και μετά πλειόνων εξήρχοντο, μολονότι η τοιαύτη διαγωγή δεν ήτο συγχωρημένη. Αλλ’ η επιτήρησς αυτής ήτο καθήκον της αρχής. Αν όμως εγένοντο και τινά ατοπήματα, ταύτα να αποδοθώσι πρέπει εις τας προς αλλήλους διαιρέσεις. […] ΛΟΝΤΟΣ. Μετά μεγίστης προσοχής και ευχαριστήσεως ήκουσα της αγορεύσεως του επί των Εσωτερικών υπουργού, αλλά δε δύναμαι ν’ αποσιωπήσω ότι ήκουσα από αυτόν λόγους μη συμφωνούντας με τα πράγματα, ως θέλω τούτο αποδείξει δια των διαταγών και των εγκυκλίων, τας οποίας διεύθυνε προς τους κατά τας επαρχίας υπαλλήλους, τους οποίους κατά την αγόρευσίν του εξύμνησεν. […] Εις την Αχαΐαν, της οποίας οι φιλόνομοι και φιλήσυχοι αυτής κάτοικοι ιδιοκτήμονες και έμποροι είναι εγνωσμένοι περί της διαγωγής των, υπάρχει Νομαρχεύων ο Γ. Ροντόπουλος και Μοίραρχος ο Πανάς, ενώ ο κυρίως Νομάρχης Αχαΐας κ. Σκούφος κατά διαταγήν του υπουργείου διαμένει ενταύθα. Την δε διαγωγήν των δύω τούτων υπαλλήλων της κυβερνήσεως εν καιρώ των εκλογών, και τας αυθαιρέτους πράξεις των τας οποίας τότε ενήργουν, νομίζω περιττόν να αναφέρω λεπτομερώς, καθότι και όλος ο τύπος περί τούτων εδημοσίευσε, και το κοινόν επομένως περί αυτών γνωρίζει. Ο Ρούφος, ο υιός του αοιδήμου Κανακάρη, μολονότι ήσυχος, εισήχθη όμως δια της κατηγορίας του Μοιράρχου Πανά επί κλεπταποδοχή ενώπιον των δικαστηρίων και ηθώθη. Ο Λοντίδης επίσης κατηγορήθη υπό του ιδίου επί στάσει και ηθωώθη, καθώς και ο Τσερτίδης και ο Καλαμογδάρτης ανεκρίθησαν δι’ άλλα ανύπαρκτα, και ταύτα πάντα εγένοντο δια να πτοηθή ο λαός και προπαρασκευασθή η εκλογή. Άμα δε ήρξατο η εκλογή, αμέσως και Μοίραρχος και χωροφύλακες και οροφύλακες και λοιποί ένοπλος σπείρα περιεφέροντο τας αγυιάς, απειλούντες, δέροντες, 33

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

βασανίζοντες και πράττοντες τα αίσχιστα κατά των πολιτών, είς τινα των οποίων ομιλούντα υέρ των αντιπολιτευομένων υποψηφίων Βουλευτών, ο Μοίραρχος Πανάς επέθεσε χειρόπεδα εις τας χείρας του βασανίσας αυτόν ανηλεώς. Εις τον δήμον Τριταίας, κύριοι, η εφορευτική επιτροπή, αφού είδε τας παραβιάσεις και καταπιέσεις των υπαλλήλων της κυβερνήσεως, απεσύρθη. Τότε ο Ροντόπουλος υπήγεν αυτοπροσώπως και χωρίς να συγκαλέση το δημοτικόν συμβούλιον προσεκάλεσε τον τυχόντα, απεσφράγισε την κάλπην και την παρεγέμισεν. Οι κύριοι Ρούφος, Τσερτίδης, Λοντίδης και Καλαμογδάρτης μ’ έναν άνθρωπον ηθέλησαν να περιέλθουν τους δήμου δια να εξασκήσουν τα δικαιώματά των, και κατά διαταγήν του Νομάρχου και Μοιράρχου, άλλοι εμποδίσθησαν να εξέλθουν, και άλλοι εξελθόντες εβιάσθησαν να επανέλθουν. […] Αφ’ ού κατά τον ήδη ρηθέντα τρόπον επεραιώθη η Βουλευτική εκλογή Αχαΐας, και έμελλε ν’ αρχίση η του Αιγίου, εν ώ έπρεπε ν’ αρχίση και αυτή ταυτοχρόνως, αλλ’ ο σκοπός ήτον να δοθή το σημείον της πτοήσεως από την πρωτεύουσαν, και ούτως αι λοιπαί εκλογαί να γίνουν άνευ αντιστάσεως τινός, αμέσως ότε Ροντόπουλος, Πανάς, ο Ανακριτής και ο Δημοτικός Αστυνόμος Πατρών ήλθον εκείσε, δια να θέσωσιν εις ενέργειαν όσα και κατά την Αχαΐαν έπραξαν, και όσα άλλα ελησμόνησαν να πράξουν. Εγώ δε, επειδή ενδιαφερόμην δια την επιτυχίαν των εις την εναντίαν μερίδα του υπουργείου ανηκόντων υποψηφίων Βουλευτών, και ως συγγενών και φίλων μου, απεφάσισα να περιοδεύσω εις διάφορα χωρία της επαρχίας μου, δια να ομιλήσω με όσους είχον σχέσιν, και προς τούτο ειδοποίησα τον κ. Έπαρχον, δια να μη τυχόν εμποδισθώ και αναγκασθώ άκων να επαναστρέψω. Μόλις δε εξήλθον είς τινα χωρία, και αμέσως ο τε Μοίραρχος και οι χωροφύλακες και πάσα άλλη εδρεύουσα εν Αιγίω στρατιωτική δύναμις με παρηκολούθησαν κατά πόδας, με σκοπόν να έλθουν εις συγκρούσεις μετ’ εμού δια να με παραστήσουν ταραξίαν 34

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

προς εκτέλεσιν του σκοπού, δια τον οποίον ενεργήθη και η κατ’ οίκον έρευνα εις την οικίαν μου, και περί του οποίου άλλοτε θέλω επανέλθει. Μη δυνάμενος όθεν να υποφέρω βλέπων ενεργουμένους τοσούτους καταναγκασμούς, και τοσαύτας κακώσεις κατά των πολιτών αι οποίαι τότε ήρχησαν, και υποπτευόμενος μη τυχόν υποπέσω και εγώ υπό τας επιβουλάς αυτών, ηναγκάσθην να επανέλθω αέκων εις Αίγιον. Ήθελα να ομιλήσω και περί πάντων των διατρεξάντων κάτα την εκλογήν του Αιγίου, αλλά δια να μην υποτεθή ότι ομιλώ με σκοπόν ιδιαίτερον, περιορίζομαι εις ταύτα μόνον, ευχαριστούμενος εις όσα το κοινόν γνωρίζει περί τούτου.» 19 Στην καταγγελία του ο Αιγιώτης Γερουσιαστής αναφέρεται και στη συμβολή Οροφυλάκων στους βασανισμούς και το κυνηγητό των οπαδών της Αντιπολίτευσης. Πώς βρέθηκε άραγε η Οροφυλακή, ένα σώμα δημιουργημένο για να καταδιώκει ληστές κυρίως στα ΕλληνοΟθωμανικά μεθόρια, στην πρωτεύουσα της Αχαΐας;

Εφημερίδα «Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», φ. 495, 11/11/1847.

Μέρα πρώτη

Το απόγευμα της 27ης Νοέμβρη, γύρω στις 6 μ.μ., οι δύο λόχοι της Οροφυλακής που στάθμευαν προσωρινά στην Πάτρα -σταλμένοι εκεί όπως είδαμε νωρίτερα από την Κυβέρνηση για να επιβάλλουν κλίμα τρομοκρατίας κατά τη διάρκεια των εκλογών- στασιάζουν και καταλαμβάνουν τους στρατώνες (στο πάνω μέρος της πόλης). Επικεφαλής της εξέγερσης αυτής ήταν ο Λοχαγός Οροφυλακής Νικόλαος Μερεντίτης, και σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες που διαδόθηκαν, τα κίνητρά του φαίνεται πως ήταν αυστηρά προσωπικά: «Ο Λοχαγός Μερεντίτης ευρίσκετο προ καιρού τινός εις θέσιν δεινήν ενώπιον του Υπουργείου. Και ο Μοίραρχος Η. Πανάς και άλλοι είχον αναφέρει ως ύποπτον τον Λοχαγόν αυτόν, το δ’ Υπουργείον απεφάσισεν όχι μόνον να μεταθέση από των Πατρών, αλλά και να διαλύση τον Λόχον τούτου. Αγνοείται, αν αι εναντίον του αναφοραί του Μοιράρχου και άλλων εστηρίζοντο εις αληθείας, ή όχι. Όπως αν έχη, το μεν Υπουργείον διέταξε να απέλθη εις Πάτρας εκ της Τριπόλεως είς Λόχος των ακροβολιστών προς αντικατάστασιν, τον δε λοχαγόν Μερεντίτην δεν ελάνθανε το ληφθέν περί της διαλύσεώς του μέτρον, άμα φθάσαντος εις Πάτρας του εκ της Τριπόλεως λόχου. Εν τω μεταξύ του ώ [ακατάληπτη λέξη] ένεκα κεντρικών δυσχερειών η εκ της Τριπόλεως μετάβασις του Λόχου των Ακροβολιστών, ο Μοίραρχος Πανάς υπονοών, φαίνεται, την δεινήν θέσιν αυτού εν τη πόλει των Πατρών, εξήλθεν εις το χωρίον Χαλανδρίτσαν, όπου περιέμενεν ίσως τον λόχον της Τριπόλεως.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Συνέπεσεν εν τούτοις και άλλη τις περίστασις. Ο καταλυματίας του Τάγματος, υιός του υποστρατήγου Ν. Τσαβέλλα, υπετέθη ως αφαιρέσας παρά τινός έν ωρολόγιον. Εις μεν τον Μερεντίτην κατ’ αρχάς ηρνήθη πάσαν ενοχήν, μ’ όσας ούτος τω έδωκεν υποσχέσεις περί της αποκρύψεως του ονόματός του. Εις δε τον αρχηγόν του Τάγματος συνταγματάρχην Ευθ. Στουρνάρην ανεκαλύφθη επιστρέψας το ωρολόγιον. Ο Μερεντίτης εντεύθεν έθεσεν τούτον εις περιορισμόν, και αύτη η περίστασις έφερεν εις διένεξιν δεινήν αμφοτέρους, τον Μερεντίτην και τον Στουρνάρην, όστις έθεσεν εις περιορισμόν τον πρώτον εντός του στρατώνος. Εν τοσούτω μετακαλεσθέντα τα αποσπάσματα του Τάγματος πανταχόθεν, ο Μερεντίτης διωργάνισε ταύτα προς τους σκοπούς του. Άμα δ’ οι στρατιώται έδωκαν εις αυτόν την συναίνεσίν των, ο Μερεντίτης προσκαλέσας εις τον στρατώνα τον συνταγματάρχην Στουρνάρην λόγω ότι θέλει τω ειπεί ιδία μυστικά και αναγκαία πράγματα, αφώπλισε τούτον από της σπάθης και τον έδεσε δια σχοινίου. Οι περί τον Στουρνάρην ως 20 στρατιώται εναντιώθησαν, αλλά δεν ηδυνήθησαν να φέρωσιν αποτέλεσμα τι ως ολίγοι απέναντι πολλών.» 20 «Αμέσως ήρχισε πυροβολισμός κατά των χωροφυλάκων και των ακροβολιστών, οίτινες δια της απουσίας του μοιράρχου και την συνεννόησιν του επί κεφαλής των ακροβολιστών αξιωματικού, Γουργουράκη, διεσκορπίσθησαν.» 21 Οι λόγοι που ο Μερεντίτης είχε πέσει σε δυσμένεια από την Κυβέρνηση είχαν να κάνουν με τη στάση του στις εκλογές: «Το υπουργείον είχε διατάξει την κράτησιν του λοχαγού Μερεντίτου και την εις Αθήνας αποστολήν του επί λόγω ότι ήτο συνεννοημένος με τους εν Φθιώτιδι αποστάτας, κυρίως όμως δια το

20 21

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ότι κατά τας εν Πάτραις εκλογάς δεν είχε δείξει ζήλον υπέρ της καταπατήσεως του εκλογικού νόμου.» 22 Έτσι λοιπόν, οι «αφηνιασμένοι» οροφύλακες αφήνουν τους στρατώνες και κατεβαίνουν στο κέντρο της πόλης: «Τη δε κακείσε στέλλει ο Μερεντίτης αναζητών τον νομαρχεύοντα Ροντόπουλον, και μη ευρών αυτόν, λαφυραγωγεί το κατάστημά του εις το οποίον λέγει ήδη ο Ροντόπουλος ότι είχεν εις πράγματα και χρήματα πλέον των δραχ. 6,000. Όστις θέλει όμως ας το πιστεύση. Εμβαίνει δε και εις την συνεχόμενην με το Νομαρχείον οικίαν του υποπροξένου της Αυστρίας, Τζούκολη και διήρπασεν, ως λέγουσι τα αργυρά σκεύη του αξίας δραχ. 2.000.» 23 Ο Ροντόπουλος είχε προλάβει να ξεφύγει από τους στασιαστές, ενώ ο Πανάς βρισκόταν ήδη εκτός Πατρών, στα Καλάβρυτα: «Αναφέρουσιν έγγραφοι εξ Αιγίου ειδήσεις, ότι ο μεν νομαρχεύων Γραμματεύς Γ. Ροντόπουλος εις τον δήμον της Δύμης, ο δε Έπαρχος μετά του δημαρχεύοντος Παρέδρου Αιγίου εις την επαρχίαν Αιγίου, ο δε Μοίραρχος Πανάς εις Καλάβρυτα στρατολογούσι, δια να επιπέσωσιν εις Πάτρας.» 24 Μετά το Αυστριακό Προξενείο, όπου αναζήτησε μάταια τον Ροντόπουλο, ο Μερεντίτης κατευθύνθηκε στο Κεντρικό Ταμείο της πόλης των Πατρών: «Ο Μυριδύτης λοιπόν, κλέψας τα προστυχόντα εν τω Αυστριακώ προξενείω, εισέβαλεν κατά του ταμείου. Αλλά συμπλοκής γενομένης, και δύω χωροφυλάκων γενναίως πεσόντων, ηναγκάσθη ν’ αναχωρήση.» 25 Η ανάγκη να βρεθούν άμεσα χρήματα για τις ανάγκες του Κινήματος ήταν μεγάλη. Επόμενος σταθμός των στασιαστών ήταν το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στην Πάτρα. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 431, 04/12/1847. Εφημερίδα “ΕΛΠΙΣ», φ.432, 07/12/1847. 24 Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 380, 03/12/1847. 25 Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», 04/12/1847. 22 23

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Τρέχει εις το υποκατάστημα της τραπέζης και απειλών ότι θέλει θέσει πυρ, αναγκάζει να του ανοίξωσι την θύραν και εμβαίνων με 27 ανθρώπους, ζητεί να του ανοιχθή το ταμείον. Ο διευθυντής ανοίγει το ταμείον και αυτός παίρνει δραχ. 117.800 και τα ευρισκόμενα ενέχυρα, προς δε και αδαμάντινα ενώτια του αποθανόντος Χριστοδ. Ευθυμίου, αξίας περίπου διακοσίων διστήλων.» 26 Εδώ αξίζει να σημειώσουμε το εξής: Για τα χρήματα που αφαίρεσε ο Μερεντίτης από την Εθνική Τράπεζα, παρόντος του ταμία της, έκοψε απόδειξη! «Επιπεσών και εις το υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης και εις το επαρχιακόν ταμείον και εις το τελωνείον, αφήρεσεν, όσα εύρε χρήματα, δόσας εις μόνον το υποκατάστημα απόδειξιν των οποίων ήρπαξε ταλλήρων 25.000.» 27 Έχοντας υπ’ όψη ότι η ισοτιμία τάλληρου (του λεγόμενου και Ισπανικού Διστήλου) – δραχμης την εποχή εκείνη ήταν 1 προς 6, υπολογίζουμε, βλέπουμε ότι ενώ ο Μερεντίτης –σύμφωνα με την πρώτη πηγή- αφαίρεσε από την Εθνική Τράπεζα χρήματα και αντικείμενα συνολικής αξίας περίπου 120.000 δραχμών της εποχής εκείνης, φαίνεται να κόβει απόδειξη για ποσό 150.000 δραχμών! Το βράδυ ακολούθησαν επαφές του Μερεντίτη με τους πολιτικούς παράγοντες της αντιπολίτευσης, αλλά και το στήσιμο ενός αρχηγείου σε παραλιακό ξενοδοχείο: «Εν τούτοις οι αποστάται εσκέπτοντο μόνον πώς να βεβαιώσωσι τας προς φυγήν μέσα και να οχυρωθώσιν εν ανάγκη. Προς τούτο δε κατέλαβον το παρά την θάλασσαν κείμενον ξενοδοχείον […]» 28

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847. Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847. 28 Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 1464, 17/12/1847. 26 27

Μέρα δεύτερη

Το επόμενο πρωί οι Πατρινοί άρχισαν δειλά δειλά να βγαίνουν από τα σπίτια τους και να κατεβαίνουν στην αγορά να δουν σε τι οφείλονταν οι φασαρίες που άκουγαν το προηγούμενο βράδυ: «Το πρωί της 28 οι ειρημένοι Μερεντήτης κλπ. ως αρχήν ή σημείον του κινήματός των εξήπλωσαν εις τον εξώστην του ξενοδοχείου δύο σημαίας, την του Τάγματος και άλλην Εθνικήν ήτις εσήμαινε διά της επιγραφής της ότι το κίνημα ήτο γενικόν και αποβλέπει την υπεράσπισιν της πίστεως και των Εθνικών κατακτηθέντων δικαίων. Ο λαός βλέπων την σημαίαν ταύτην και διατεθιμένος ων υπέρ ενός τοιούτου εθνικού σκοπού, συνεκεντρώθη εις την πλατείαν υπό τας αναπεπταμένας σημαίας και με φωνήν ζωηροτάτην ανέκραξε Ζήτω η Ελευθερία. Ζήτω η Τρίτη 7βρίου. Ζήτω το Σύνταγμα! Κάτω οι τύραννοι της Πατρίδος, αποδείξαντες πλέον ότι αποδέχονται το κίνημα αυτό και ότι είναι ετοιμότατοι να το υπερασπισθώσι με θυσίαν της υπάρξεώς των.» 29 Την ώρα που ο λαός της Πάτρας μαζευόταν κάτω από το Ξενοδοχείο και δήλωνε τη συμπαράστασή του, οι προύχοντες της Πόλης –η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήταν οπαδοί και στελέχη του Αγγλικού Κόμματος- συνεδρίαζαν για να αποφασίσουν τη στάση τους. Μην θέλοντας να χρεωθούν αυτό το Κίνημα, προσπάθησαν να κρατήσουν μια στάση διακριτικής ουδετερότητας και να συστήσουν για καλό και για κακό μια ομάδα Εθνοφυλακής:

Αναφορά αγνώστου, δημοσιευμένη στο περιοδικό «ΑΧΑΪΚΑ», τέυχος 8ο.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Το πρωί συναθροίζονται όλοι οι έμποροι και κτηματίαι εις το δημαρχιακόν κατάστημα και δια πράξεως του δημοτικού συμβουλίου αποφασίζουν να σχηματισθή εθνοφυλακή από 300, προς διαφύλαξιν της πόλεως. Αρχηγός δε αυτής να διορισθή ο Α. Α. Καλαμογδάρτης. Αυτός εδέχθη τον διορισμόν και σχηματίζει σώμα εξ 120 εθνοφυλάκων.» 30 Όταν όμως έρχονται σε επαφή με τον Μερεντίτη, οι προύχοντες κρατούν διαφορετική στάση, μάλλον για να τον καθησυχάσουν: «Ακολούθως ο Μερεντήτης παραλαβών εμέ και τους άλλους αξιωματικούς επήγαμε εις την οικίαν του Ρούφου κατά πρόσκλησιν αυτού, του Καλαμογδάρτη, του Τσερτίδη, του Λοντίδη και του Eυμορφοπούλου, οίτινες ήσαν επί τούτου συναθροισμένοι εκεί και συσκεφθέντες μ’ αυτούς εκ δευτέρου μας είπαν και μας υπεσχέθησαν ότι είνε συμφωνότατοι και ότι θα γράψωσιν αμέσως προς τον Καλλέργην και εις τας γειτνιαζούσας επαρχίας, αίτινες ήσαν έτοιμαι, και ημείς να καταγίνωμεν εις την κυρίευσιν των επιλοίπων οχυρωμάτων, άτινα κατείχοντο από τους εναντίους χωρίς καμμίαν υποψίαν επιβολής.» 31 Αφού ο Μερεντίτης είχε εξασφαλίσει –αν όχι την αρωγή, τουλάχιστον- την ουδετερότητα των προυχόντων της Πάτρας, προχώρησε και σε άλλες κινήσεις για να ενισχύσει τη θέση του στην πόλη και να προετοιμάσει την άμυνά του: «Βλέποντες λοιπόν ο Μερεντήτης και λοιποί την μετά μεγίστης χαράς του λαού αποδοχήν του κινήματος και γνωρίζοντες εξ άλλου ότι είνε σύμφωνοι και οι αρχηγοί αυτού ήτοι οι προύχοντες των Πατρών, ως και οι των γειτνιαζουσών επαρχιών οι επισημότεροι, μη εξαιρουμένης ουδ’ αυτής της πολυπαθούς επαρχίας Ναυπακτίας, ενεθαρρύνθησαν και παραλαβών ο Μερεντήτης με τον αξιωματικόν Μέγαν μέρος των στρατιωτών και πολιτών επολιόρκησε το Φρούριον και τον υπ’ αυτό ευρισκόμενον 30 31

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 452, 07/12/1847. Αναφορά αγνώστου, δημοσιευμένη στο περιοδικό «ΑΧΑΪΚΑ», τέυχος 8ο.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Στρατώνα των ακροβολιστών, τον οποίον μετά πεισματώδη μάχην, εν ή επληγώθη εις την αριστεράν χείρα, εκυρίευσαν, φονευθέντος ενός στρατιώτου μόνον και συλληφθέντων όλων των άλλων, τους οποίους με τον οπλισμόν των έφερεν εις το Ξενοδοχείον εν παρατάξει. και αφού τους επεθεώρησε, τους αφώπλισε, και τους απέλυσεν, διατάξας αυτούς ν’ αναχωρήσωσιν αμέσως από την πόλιν την εσπέραν της ημέρας ταύτης.» 32 Ο Μερεντίτης βέβαια δεν εγκατέλειψε τις προσπάθειες να καταλάβει το Ταμείο της πόλης και να αφαιρέσει τα χρήματα που ήσαν συγκεντρωμένα σε αυτό. Απέτυχε όμως λόγω της άμυνας της φρουράς του Ταμείου, όπως μαρτυρά και η έκθεση αξιωματικού της φρουράς που απευθύνθηκε μετά το Κίνημα στο φρουραρχείο Πατρών: «Ενταύθα, κ. Φρούραρχε, ως τίμιος αξιωματικός, οφείλω να σας παρακαλέσω να θέσετε υπ’ όψιν ούτινος ανήκει την μοναδικήν και παραδειγματικήν γενναιότητα, την οποίαν εντός του ταμείου έδειξε καθ’ όλον το διάστημα της ανταρσίας ο ταμίας κ. Α. Αντύπας. Υπ’ όψιν μου διάφοροι άνθρωποι φίλοι του τον επρότρεψαν να εξέλθη του ταμείου διότι θα τον φονεύσουν, αλλά τους έπεμψε με τον λόγον, ότι θα αποθάνη εντός του ταμείου με τους στρατιώτας. Την πρώτην ημέραν της στάσεως του είπον εγώ ο ίδιος, ότι εάν αισθάνεται δειλίαν να εξέλθη του ταμείου, ας αφήση εμέ. Αλλά με επήντησε με την λέξιν, ότι δεν είναι γυναίκα και ότι θα αποθάνη μαζή μου. Εκατόρθωσε να εισάγη τροφάς δια τους στρατιώτας. Τρία ημερονύκτια επεριφέρετο μαζή με εμέ ωπλισμένος εις τα τρία πατώματα της οικίας, ενεψύχωνε τους στρατιώτας λέγων να συναποθάνωμεν δια τον Βασιλέα και την τιμήν μας συνεχωρίναμεν και συνετρυπούσαμεν με αυτόν τους τοίχους του ταμείου.» 33 Όπως και να ‘χει, από την πρώτη στιγμή οι Κινηματίες προσπάθησαν να στρατολογήσουν και άλλο κόσμο στις γραμμές τους: 32 33

Αναφορά αγνώστου, δημοσιευμένη στο περιοδικό «ΑΧΑΪΚΑ», τέυχος 8ο. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 158, 10/01/1848.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«[…] εκυρίευσαν το φρούριον, απηλευθέρωσαν τους φυλακωμένους προσλαβόντες αυτούς βοηθούς και τέλος διεκήρυξαν καθ’ όλην την πόλιν ότι με θάνατον θέλει τιμωρηθή όστις τολμήση να παρέξη συνδρομήν εις τον τακτικόν στρατόν. […] Τέλος δε υπέσχοντο 40 έως 60 δραχμ. μισθόν εις τον όστις ήθελε καταγραφή στρατιώτης υπό την φιλελευθέραν ταύτην σημαίαν.» 34 Ταυτόχρονα όμως ο Μερεντίτης είχε να αντιμετωπίσει και ζητήματα πειθαρχίας των συντρόφων του: «Την ημέραν αυτήν [ενν. την 28η Νοέμβρη] δεν έκαμε άλλο, ειμή να κυριεύση μίαν οικίαν, και φονεύση ιδιοχείρως ένα στρατιώτην εκ των ιδίων αυτού συντρόφων, αρπάσαντα 3.000 τάλληρα εξ εκείνων, τα οποία είχον λάβει από την τράπεζαν.» 35

34 35

Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 1464, 17/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847.

Μέρα τρίτη και τέταρτη

Η 29η του Νοέμβρη ξημέρωσε χωρίς να έχει απειληθεί στο ελάχιστο η θέση των κινηματιών. Η κεντρική διοίκηση, αλλά και ο λαός της πρωτεύουσας, ακόμα δεν είχαν πληροφορηθεί τα τεκταινόμενα στην Πάτρα. Από τη μια, μια από τις πρώτες κινήσεις του Μερεντίτη ήταν να καταλάβει πέραν των άλλων δημόσιων κτιρίων και το Ταχυδρομείο και να ελέγχει τις επικοινωνίες, όπως επιβεβαιώνει και η παρακάτω επιστολή κάποιου Πατρινού σε έναν Αθηναίο εφημεριδογράφο: «Φίλε! Δεν σας έγραψα ύστερον από το γράμμα μου των 28 λήξαντος, διότι όλη η αλληλογραφία συνελαμβάνετο από τον αποστάτην Μερεντίτην και ήθελον χάσει τον κόπον. […]» 36 Από την άλλη, ακόμα και οι έκτακτοι αγγελιοφόροι που θα στάλθηκαν από τον Ροντόπουλο ή κάποιον άλλον υπάλληλο της Κυβέρνησης, ήθελαν τουλάχιστον 2 μέρες για να φτάσουν από την Πάτρα στην Αθήνα. Έτσι ο Μερεντίτης είχε χρόνο να προετοιμάσει τη διαφυγή του από την πόλη, μιας και οι διαβεβαιώσεις των στελεχών του Αγγλικού Κόμματος για εξάπλωση της εξέγερσης και σε άλλες περιοχές φαίνονταν ότι ήταν κούφια λόγια. Ταυτόχρονα και οι Πατρινοί προύχοντες άρχισαν να ανησυχούν για την κατάληξη αυτής της ιστορίας. Ο Μερεντίτης μπορεί να μην είχε στραφεί εναντίον τους και να συγκρατούσε τις δυνάμεις του για να μην λαφυραγωγήσουν ανεξέλεγκτα την πόλη, αλλά ποιος εγγυόταν ότι θα γινόταν το ίδιο και από τις δυνάμεις του Στρατού που θα 36

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

έστελνε η Κυβέρνηση για να καταστείλει την εξέγερση; Γι’ αυτό και αποφάσισαν να πείσουν με οποιονδήποτε τρόπο τον Μερεντίτη να αναχωρήσει άμεσα από την πόλη, εγγυόμενοι να καλύψουν την αποχώρησή του. Με τον Ροντόπουλο να στρατολογεί κόσμο στην Κάτω Αχαγιά, και τον Πανά στα Καλάβρυτα, αλλά και με την Ναυπακτία να είναι γεμάτη με κυβερνητικά στρατεύματα που μόλις πριν δυο μήνες είχαν καταπνίξει την εκεί εξέγερση του Φαρμάκη, η μόνη διέξοδος για τον Μερεντίτη και τους συντρόφους του ήταν η θάλασσα και τα κατεχόμενα από τους Άγγλους Επτάνησα. Οι Άγγλοι είχαν και άλλες φορές δώσει κάλυψη σε στασιαστές που μάχονταν την γαλλόφιλη κυβέρνηση του Κωλέττη. Πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν το άσυλο που παρείχαν στον Θεόδωρο Γρίβα στην Αγία Μαύρα (Λευκάδα) από τον Ιούνη του 1847. Ήταν λοιπόν μονόδρομος για τον Μερεντίτη να ζητήσει την κάλυψη των Άγγλων για την διαφυγή του από την Πάτρα. Αυτό το αντιλήφθηκαν εγκαίρως και οι Πατρινοί προύχοντες, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς είχαν ιδιαίτερες σχέσεις με την Αγγλία, τόσο λόγω της πολιτικής τους τοποθέτησης όσο και των στενών εμπορικών σχέσεων που είχαν με αυτήν τη χώρα. «Οι κάτοικοι βλέποντες άφευκτον την καταστροφήν της πόλεως επί τη υποθέσει συγκρούσεως των περιμενομένων κυβερνητικών στρατευμάτων μετά του Μερεντίτη, ανεφέρθησαν την 29 δια της επισυναπτωμένης αναφοράς των προς τους κ.κ. Προξένους, δεόμενοι αυτών να λάβωσιν οίκτον της δυστυχούς πόλεως, και να φροντίσωσι περί εξασφαλίσεως αυτής κατά των επαπειλούντων αυτήν δεινών. Οι κ.κ. Πρόξενοι συνελθόντες και συσκεφθέντες παρεκάλεσαν τον Πρόξενον της Μεγάλης Βρεταννίας ν’ αποβιβάση εκ του Αγγλικού ατμοπλόου 2 κανόνια και 50 στρατιώτας Άγγλους. Εγένοντο προτροπαί εις τον Μερεντίτην ν’ αναχωρήση, αλλ’ απήτει 100 χιλ. δίστηλα δια τας ανάγκας του

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

και πλοίον Αγγλικόν να τον μεταφέρη εις άλλο μέρος έξω της επικρατείας. Όλη η ημέρα επέρασεν εις τας διαπραγματεύσεις, και χάρις εις τους Άγγλους, οίτινες ωμίλησαν εντόνως εις τους απεσταλμένους του Μερεντίτη, και τον έκαμαν να γείνη μετριώτερος.» 37 Το βράδυ της τρίτης μέρας του Κινήματος δεν είχε ακόμη επιτευχθεί κάποια συμφωνία ανάμεσα στους αντάρτες και τους προύχοντες. Το μεσημέρι της 30ης Νοέμβρη έφτασε επιτέλους και η είδηση της εξέγερσης στην Αθήνα, και διαδόθηκε σαν αστραπή: «Την Κυριακήν (30 τρ.) ώραν πρώτην μ.μ. έφθασεν εις Αθήνας η είδησις της εν Πάτραις ληστανταρσίας. Ημείς καθ’ οδόν απηντήσαμεν τον κ. διευθυντήν της τραπέζης, εδώκαμεν εις αυτόν πρώτοι την είδησιν περί της ληστεύσεως του υποκαταστήματος. Ο κ. διευθυντής εστράφη ευθύς και υπήγεν εις την οικίαν του κ. Γλαράκη, όπου ήσαν συνηγμένοι οι υπουργοί, σκεπτόμενοι περί της προς την Πύλην δοτέας ικανοποιήσεως. Ερώτησε τους υπουργούς αν ήναι αληθής η λυπηρά είδησις, και πληροφορηθείς περί της αληθείας, είπε προς αυτούς, ότι επειδή οι ληστεύσαντες το κατάστημα είναι η ένοπλος δύναμις της Εξουσίας, η Εξουσία είναι υπόχρεος να αποζημιώση την τράπεζαν. Το υπουργικόν συμβούλιον συνησθάνθη το αληθές της παρατηρήσεως του κ. διευθυντού, και έδειξεν εις την περίστασιν ταύτην, χρεωστούμεν να το ομολογήσωμεν, αρκετήν φρόνησιν υποσχεθέν να αποζημιώση την τράπεζαν. Οι υπουργοί δεν ενόμισαν πρέπον να τηρήσωσι μυστικήν την υπόσχεσιν ταύτην, την είπον εις πολλούς των φίλων των, και περί λύχνων αφάς, όλη η πόλις των Αθηνών το εγνώριζεν, και ενέκρινε την κατά τούτο διαγωγήν του υπουργείου.» 38

37 38

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 433, 13/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Δεύτερη έγνοια της Κυβέρνησης, μετά την ικανοποίηση των απαιτήσεων του Τραπεζίτη Γεωργίου Σταύρου ήταν να οργανώσει την αποστολή κυβερνητικών στρατευμάτων στην πόλη. «Βέβαιον δ’ είναι ότι το Υπουργείον ετέθη εις άμεσον ενέργειαν πολεμικής προπαρασκευής, διορίσαν μεν τον εν Κορίνθω υποστράτηγον Π. Νοταράν να στρατολογήση 300 και να κινηθή, αποστείλαν δε τον Δ. Κουμανιώτην, ένα των Βουλευτών Πατρών, να στρατολογήση και ούτος και να αντιταχθή κατά της διαδόσεως του κινήματος. Συγχρόνως βεβαιούται, ότι ο μεν υποστράτηγος Γ. Γρίβας διωρίσθη να απέλθη εις την Χαλκίδα, ο δε υποστράτηγος Ι. Μαμούρης καλείται εις Αθήνας, δια να λάβη τας ανηκούσας διαταγάς.» 39 Προξενεί εντύπωση η προσπάθεια της κυβέρνησης να κρατήσει μακριά από την Πάτρα δύο εμπειρότατους στρατιωτικούς, με τον έναν μάλιστα να βρίσκεται σε απόσταση μόλις μισής μέρας από την πόλη και με ετοιμοπόλεμες δυνάμεις! Ο μεν πρώτος, ο Γαρδικιώτης Γρίβας, ήταν αδερφός του Στρατηγού Θεόδωρου Γρίβα, ο οποίος –όπως είδαμε νωρίτερα- βρισκόταν στην εξορία, μετά από αποτυχημένο στασιαστικό κίνημα στη Βόνιτσα το περασμένο καλοκαίρι. Εν αντιθέσει όμως με τον Θεόδωρο Γρίβα, βέβαια, ο αδερφός του, Γαρδικιώτης, παρέμενε πιστός στην Κυβέρνηση, όντας και Υπασπιστής του Όθωνα. Ο δε δεύτερος, ο Ιωάννης Μαμούρης ήταν ο επικεφαλής του σώματς που κατέπνιξε τη στάση του Ιωάννη Φαρμάκη στην Ορεινή Ναυπακτία, ισοπέδωσε τα χωριά που παρείχαν βοήθεια στους στασιαστές και συνέλαβε τον πρωταίτιό του. Όπως και να ‘χει, από το μεσημέρι της 30ης Νοέμβρη άρχισε να κινητοποιείται η στρατιωτική δύναμη του κράτους εναντίον των στασιαστών, η οποία θα κινείτο προς την Πάτρα την επόμενη ημέρα:

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Εκ μεν της Ναυπάκτου γράφουσιν, ότι διάφορα σώματα στρατιωτικά και 600 Κραββαρίται κατέβησαν εις την παραλίαν, δια να μεταβώσι κατά των Πατρών, εκ δε της Κορίνθου ότι ο υποστράτηγος Π. Νοταράς εκίνησε την 1 10μβρίου επιφορτισμένος την αρχηγίαν της κατά των Πατρών εκστρατείας. Εκ δε των Καλαβρύτων, ότι ο Γ. Πετμεζάς και ο αδελφός του Παπαδαίου εκίνησαν επίσης με έν σώμα.» 40 Τα νέα αυτά έφτασαν και στην Πάτρα και τρομοκράτησαν τους έχοντες περιουσία. Με την κάλυψη της νύχτας οι έμποροι άρχισαν να γεμίζουν τα εμπορικά τους σκάφη με τα πολυτιμότερα υπάρχοντά τους, όπως πληροφορεί τους αναγνώστες Αθηναϊκής εφημερίδας ανταποκριτής από την Πάτρα: «Ήμην προς δε και ανήσυχος, προσπαθών να σώσω την οικογένειάν μου και την περιουσίαν μου ως έκαμαν όλοι καταφεύγοντες εις τα πλοία. […]Η ανησυχία και ο φόβος όστις κατέλαβε τους εμπόρους είναι απερίγραπτος, όλα τα εμπορικά καταστήματα και τα εργαστήρια εκκενώθησαν και πραγματείαι μετεφέρθησαν εις πλοία. Πιστεύσατε ότι και αυταί αι ιδιωτικαί κατοικίαι εκκενώθησαν όχι από φόβον διαρπαγής από μέρους του Μερεντίτη αλλ’ από φόβον διαρπαγής από μέρους των ανθρώπων της Εξουσίας. Το παράδειγμα Χαλκίδος και άλλων μερών εδικαιολόγει αποχρώντως τας υπονοίας των πολιτών.» 41 Οι διαπραγματεύσεις όμως ανάμεσα στον Μερεντίτη και τους προύχοντες, με την μεσολάβηση του Άγγλου και των άλλων προξένων, συνεχίζονταν: «Την 30 επανελήφθησαν αι διαπραγματεύσεις δηλ. να λάβη ο Μερεντίτης δρ. 30,000 ευρισκομένας εις το Επαρχιακόν ταμείον δια δάνειον εξ ονόματος των κατοίκων και των εμπόρων ληφθησομένας από αυτό, και πλοίον Αγγλικόν δια να αναχωρήση. Αυ-

40 41

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

τός κατέβη από τας 100.000 τάλληρα εις 15.000, ο δε Καλαμογδάρτης τω εμήνυσε δια τινός αξιωματικού, Μέγα, λεγομένου, ότι οι κάτοικοι δεν έχουν πλέον των δραχ. 30.000 και αν δέχεται καλώς, άλλως θέλουν τον κτυπήσει. Η ημέρα αύτη ετελείωσε με συμφωνίαν, αύριον να δοθή τέλος. Ο δε Μερεντίτης χωρίς να είπη εις κανέναν τι, στέλλει και καταλαμβάνει το φρούριον.» 42 Μαθαίνοντας λοιπόν ο Μερεντίτης και οι συν αυτώ στρατιώτες και πολίτες ότι εντείνονταν οι προετοιμασίες για την εξουδετέρωσή του, αποφασίζουν να ενισχύσει κι άλλο τη θέση τους στην Πάτρα, για το ενδεχόμενο που δεν θα προλάβαιναν να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις ούτε την επόμενη ημέρα. «Εκ δε του Αιγίου από 1 10μβρίου [γράφουσιν] τα ακόλουθα: Χθες το εσπέρας οι περί τον Μερεντίτην κυριεύσαντες το φρούριον Πατρών, το ωχύρωσαν με τροφάς και πολεμοφόδια. Οι αποστάται, παρακολουθούμενοι από πολίτας διατηρούν την μεγαλητέραν ησυχίαν, αποκόψαντες πάσαν μεταξύ Πατρών και Αιγίου συγκοινωνία. Τα φρούρια Ρίου και Αντιρρίου επρόκειτο να παραδοθώσι. Εις Καλάβρυτα και Ηλείαν υπάρχει μεγάλη κίνησις και φόβος επίκειται μη και εκεί αναφανή τι.» 43

42 43

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847. Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847.

Μέρα πέμπτη

Η κίνηση του Μερεντίτη να εξοπλίσει το φρούριο επιτάχυνε τις εξελίξεις. «Την 1 10βρίου [ο Μερεντίτης] στέλλει και εφοδιάζει το φρούριον από διάφορα τρόφιμα και ξύλα. Τούτο κατετάραξε πολύ τους κατοίκους βλέποντας άφευκτον μίαν σύγκρουσιν και τον πυρπολισμόν της πόλεως. Ανεφέρθησαν όθεν κατ’ επανάληψιν εις τους κ.κ. Προξένους Αυστρίας, Γαλλίας, Αγγλίας και Ρωσσίας δια της επισυναπτομένης αναφοράς των. Οι κ.κ. Πρόξενοι συνελθόντες και πάλιν και συσκευθέντες παρεκάλεσαν τον κ. Πρόξενον της Μεγάλης Βρετανίας να γράψη προς τον πλοίραχον, προς όν και αυτοί διεύθυνον το επισυναπτώμενον έγγραφόν των, δια να δεχθή επί του ατμοκινήτου τους αποστάτας, το οποίον να τους μεταφέρη εις άλλο μέρος. Οι δε πολίται επανέλαβον τας διαπραγματεύσεις με τον Μερεντίτην, υποσχεθέντες να δώσωσιν εξ εράνου 60 χιλ. δραχμάς. Ήρχισεν η καταγραφή και υπογραφή των μελλόντων να πληρώσωσι τας δραχ. 60.000 και εγγράφη η αίτησις προς τον επαρχιακόν ταμίαν να δανείση τα εις το ταμείον του δημόσια χρήματα ως και εις τον τελώνην. Αλλά με όλας τας προσπαθείας δεν εσυνάχθησαν ειμή δραχ. 32.000 δι’ υπογραφών αξιοχρέων. Μετά την τελείωσιν της καταγραφής εστάλη είς των πολιτών με τας κλεις του ταμείου και συνοδευόμενος από τους κυρίους προξένους και από 20 στρατιώτας Άγγλους παρέλαβε δραχμάς 30.004,4 και τας έδωκεν εις τον υποπρόξενον της Αγγλίας κύριον Wood κατ’ εντολήν των κυρίων Πράτζικα, Φακίρη και Λόντου. Ο κύριος Wood, ιδών ότι δεν συνεπληρώθησαν αι δραχμαί 60.000, αλλά μόλις δραχμαί 31.100 ομού με όσας 50

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

είχε δανείσει ο τελώνης, έτρεξεν εις τον Μερεντίτην και τω είπεν ότι οι κάτοικοι δεν έχουν άλλα χρήματα παρά 32.000 και αν θέλη να πάρη αυτάς και να αναχωρήση καλώς, άλλως θα τον κτυπήση το ατμοκίνητον και θέλουν έλθει και άλλα ατμοκίνητα και πλοία πολεμικά προς καταδίωξίν του. Ο Μερεντίτης υπεχρεώθη και εδέχθη, όθεν εμήνυσε τον Ζωγράφον να καταβή από το φρούριον δια να επιβιβασθή.» 44 Την ώρα που οι δυνάμεις των αποστατών συγκεντρώνονταν στο λιμάνι, από το αγγλικό ατμόπλοιο που βρισκόταν προσορμιςμένο στο λιμάνι της Πάτρας αποβιβάζεται ένα μικρό απόσπασμα Άγγλων ναυτώνμε δύο κανόνια, για να προστατέψουν –όπως έλεγαν- το Αγγλικό Προξενείο και το υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας. Ταυτόχρονα όμως από την μεριά της Μονής Γηροοκομείου εμφανίζεται ο Ροντόπουλος με τις δυνάμεις που είχε συγκεντρώσει. Μόλις μαθαίνεται η είσοδός του στην νοτιοδυτική πλευρά της πόλης, οι προύχοντες στέλνουν αντιπροσωπεία να του μηνύσει να μην εμπλακεί σε ένοπλη σύγκρουση με τις δυνάμεις των αποχωρούντων κινηματιών: «Νομίζω δε αναγκαίον να παρατηρήσω ενταύθα, ότι οι πολίται, μαθόντες ότι ο Ροντόπουλος έφθασεν εις το Γεροκομείον μ’ ένα λόχον φθάσαντα εκ Πατρών, και με 400 χωρικούς, παρακολουθήσαντας αυτόν επ’ ελπίδι λαφυραγωγήσεως της πόλεως, έστειλαν προς αυτόν επιτροπήν δια να τον παρακαλέση να μη εισέλθη εις την πόλιν, και εκθέση αυτήν εις τα δεινά συμπλοκής μετά των ανταρτών, τοσούτω μάλλον, καθόσον οι αποστάται συγκατετέθησαν να επιβιβασθώσιν εις το Αγγλικόν Ατμόπλοιον, και ν’ αναχωρήσωσιν. Αλλ’ αυτός ανάνδρως εγκαταλείψας την θέσιν του κατά την στιγμήν της ανταρσίας, εφάνη θρασύς, ότε έμαθε τα της συνθήκης, και εγνώρισεν ότι οι αποστάται υποσχε-

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

θέντες εις τους Προξένους ν’ αναχωρήσωσι δεν ετόλμουν ν’ ανακαλέσουν την υπόσχεσίν των απέναντι του ατμοπλοίου και των 50 αποβιβασθέντων Άγγλων στρατιωτών, εις ούς οφείλεται η σωτηρία μας. Εισήλθεν λοιπόν ο θρασύδειλος Ροντόπουλος, και οι γενόμενοι πυροβολισμοί εκ μέρους των χωρικών έγειναν προς απλήν επίδειξιν, και η μικρά σύγκρουσις επρόκυψε διότι ο αξιωματικός Μέγας, εγκαταλείψας κατά την συνθήκην το φρούριον με τρεις στρατιώτας κατερχόμενος εις την παραλίαν να επιβιβασθή, συνηντήθη με ολίγους χωρικούς.» 45 Μετά την άρνησή του λοιπόν να περιμένει την αποχώρηση των στασιαστών, ο Ροντόπουλος με τους ένοπλους που είχε στρατολογήσει κατευθύνθηκε προς το λιμάνι της πόλης για να προλάβει την επιβίβαση του Μερεντίτη και των συντρόφων του στο Αγγλικό ατμόπλοιο. «Ο Ζωγράφος κατέβη, αλλ’ ενώ ετοιμάζοντο να επιβιβασθώσιν εις τας λέμβους και μέρος αυτών είχεν ήδη επιβιβασθή εις αυτάς φθάνει ο Ροντόπουλος μετά του αστυνόμου Στριφτόμπολα και τινών χωρικών και αρχίζει ο πυροβολισμός, και εις το διάστημα τούτο εφονεύθησαν 1 εκ των του Μερεντίτη, 2 στρατιώται και είς χωρικός, ο δε Μερεντίτης προλαβών επιβιβάσθη εις το ατμοκίνητον με 62 οπαδούς του.» 46 Οι πυροβολισμοί που ανταλλάχθηκαν δεν είχαν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. «Όλοι οι περί τον Μερεντίτην είχον καταφύγει εις το ατμόπλοιον. Δεν έμειναν ειμή τινές εκ των φυλακισμένων του οποίους αυτός είχεν απολύσει. Ούτε ο Πανάς, ούτε ο Ροντόπουλος, ούτε ο Στριφτόμπουλος έκαμον τι. Ό, τι έγεινε έκαμεν ο Ι. Κολογερογιάννης ανθυπολοχαγός Μανιάτης με τινας στρατιώτας ακροβολιστάς. Οι με την κακούργον Τριανδρίαν εισελθόντες χωρικοί δεν ήξευρον ποίον να κτυπήσουν, και είς μάλιστα των χωρικών 45 46

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 432, 07/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

κρυφθείς όπισθεν μιας κάσσας, τεθειμένης έμπροσθεν του εργαστηρίου του Δημητρίου Αγγελοπούλου επυροβόλησε εναντίον ενός δυστυχούς ακροβολιστού της κυβερνήσεως και τον έρριψε κατά γης. Τότε οι άλλοι εφώναξαν “τώρα το διωρθώσαμεν, βρε αδελφοί είμεθα χωρικοί, δείξατέ μας τους εχθρούς να τους κτυπήσωμεν”. Φαντασθήτε λοιπόν εις ποίαν κατάστασιν ήσαν τα πράγματα, και αν οι κακούργοι υπάλληλοι επίτηδες δεν εφόνευσαν δια να δείξωσιν ότι έγεινε πόλεμος. Ας ίδωμεν και ποίοι εφονεύθησαν. 2 εκ των φυλακισμένων τους οποίους είχεν απολύσει ο Μερεντίτης, εφόνευσαν οι υπό τον Καλογερογιάννην στρατιώται. 2 ακροβολισταί της κυβερνήσεως, ο είς ως προερρέθη από τους χωρικούς, και ο άλλος ίσως από χωρικούς, αλλά τούτο δεν είδε τις και δεν δύναμαι να σας βεβαιώσω. Είς δυστυχής έμπορος από Ναύπακτον, όστις προ της εισβολής των χωρικών είχε φορτώσει καπνόν εις έν πλοίον, και όταν οι χωρικοί έτρεξαν και επιδεικτικώς ήρχισαν να πυροβολούν, αυτός ο δυστυχής ήτο εις τον μώλον και δια να γλυτώση εκάθησε κάτω, αλλ’ αυτοί τον εφόνευσαν. Είς χαλκεύς μεθυσμένος ευρεθείς εκείνην την στιγμήν εις τον μώλον, και μην εννοήσας τι τρέχει. Ο αστυνόμος όστις, ως λέγουν, ήτο ερεθισμένος κατ’ αυτού διότι δεν του κατεσκεύασε σιδηρά τινά δια την οικίαν του, έσυρε το σπαθί του, ενώ ο χαλκεύς ήτο ηλίθιος από την μέθην, τον έσφαξε ως κατζίκι, αιμάτωσεν έπειτα την φουστανέλαν του, και ως δαιμονισμένος έτρεξεν εις το κατάστημα της Νομαρχίας, και φιλήσας την θύραν, είπεν “αγαπητή μου Νομαρχία, εγώ σε έσωσα από τους αποστάτας”. Έπειτα τρέχει και εις τον Πράτζικαν ασθενούντα και του λέγει “αδελφέ

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Πράτζικα έβαψα την μάχαιράν μου εις τους στασιαστάς”. Εντούτοις ο κύριος Αστυνόμος είναι δολοφόνος, και δεν θέλει γλυτώσει μίαν κοινήν καταδίωξιν, όταν επανέλθη η ισχύς των νόμων.» 47 Με τους στασιαστές να έχουν ανοιχτεί στο Ιόνιο Πέλαγος και με την πόλη στα χέρια πάλι της Κυβέρνησης, άρχιζε το μαρτύριο των στελεχών της αντιπολίτευσης. «Οι πάντοτε εις το ψεύδος καταφεύγοντες, διέδωσαν ότι αφ’ όλας τας επαρχίας συνέρρευσαν ενταύθα ικανοί μάχιμοι άνδρες. Ψεύδος μέγα. Οι πολίται αδιαφόρησαν, καθ’ όσον βεβαρυμένοι από τοιούτον καταθλιπτικόν σύστημα, και πληρώνοντες τακτικώς τους φόρους των, κήδονται της ζωής των. Από το Αίγιον εξήλθον μόλις 30, συλλεχθέντες από όλην την επαρχίαν, και αυτοί τέσσαρας ώρας μετά την επίσημον είδησιν της αποβιβάσεως των αποστατών. Από Καλάβρυτα επίσης ολίγοι, και περισσότεροι των χωρικών εισήλθον την επομένην ημέραν, καθ’ όσον ήτο και καιρός της καλλιεργείας των σταφιδαμπέλων. Τι δ’ έπραξαν αυτοί; Αισχρόν να το είπωμεν! Οι κάτοικοι δεν υπέφερον τίποτε από τον Μερεντίτη, και απ’ αυτούς έπαθον ό ,τι δεν ήλπιζον. Αι οικίαι των πολιτών, ιδίως δε των αντιπολιτευομένων, εγέμισαν χωρικών, ανά 15 και 20 διενεμήθησαν εις τας οικίας των, και τοιουτοτρόπως ηνάγκασαν πολλούς να ζητήσωσι καταφύγιον. Ο πάροικος Νικ. Καρόκας δύω ολοκλήρους ημέρας διέτρεφεν εις την οικίαν του 19 χωρικούς. Δεν ευχαριστούντο οι κακούργοι αυτοί εις τα προσφερόμενα, αλλά τω εζήτουν και ό, τι εις την πόλιν δεν ευρίσκετο, λέγοντες, ότι δεν πράττουν όλα όσα διετάχθησαν. Η οικία του εμπόρου Νικολαΐδου εγέμισεν επίσης στρατιωτών, οίτινες έδειραν σκληρώς την σύζυγον αυτού, ο ιατρός Λέλης ετοιμάσθη ν’ αναχωρήση και εγκαταλείψη την οικίαν του εις την διάκρισιν των αγρίων αυτών.» 48

47 48

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 453, 13/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 454, 20/12/1847.

Τα παρεπόμενα της στάσης

Μετά από κάθε τέτοιο κίνημα, έπεται η περίοδος της εκκαθάρισης. Ο Μερεντίτης μπορεί να έφυγε, αλλά ο επανακάμψας Ροντόπουλος και μαζί μ’ αυτόν η κεντρική εξουσία έπρεπε να δείξουν ότι ο Νόμος και η Τάξη επανήλθαν στην πόλη. «Εδημοσιεύθη ήδη ότι μετά την αναχώρησιν των ληστοανταρτών από Πάτρας, επανήλθεν εις την πόλιν αυτήν η ησυχία και η τάξις. Θύματα δε του απονενοημένου αυτού κινήματος εγένοντο, καθώς γράφουν από Πάτρας, δύο χωροφύλακες, δύο στρατιώται εκ των ακροβολιστών, είς πολιτοφύλαξ, δύο πολίται και δύο στρατιώται εκ των ανταρτών. Επληγώθησαν δε υπέρ τους δέκα εξ αμφοτέρων των μερών. Εις το ατμοκίνητον επεβιβάσθησαν 55 αποστάται, εξ ών 7 ήσαν πληγωμένοι ως και ο αρχηγός αυτών Μερεντίτης, ελαφρώς όμως. αυτούς δε παρηκολούθησαν, ως ελέγχθη, οι φαλαγγίται Ευστάθιος Πέλτας ταγματάρχης, Γεώργιος Στριφτόμπολας λοχαγός, όστις εκρατείτο εις τας φυλακάς ως υπόδικος, και ο υπολοχαγός Βουλγαράκης. Ήδη ενεργούνται επιτοπίως αι απαιτούμεναι δικαστικαί ανακρίσεις.» 49 Ο αντιπολιτευόμενος τύπος τις επόμενες ημέρες βρίθει δημοσιευμάτων που καταγράφουν όλες τις προσπάθειες της Κωλεττικής παράταξης να αποδείξει ότι το κύρος της δεν τρώθηκε στο ελάχιστο από τα Μερεντίτεια. «ΔΗΘΕΝ. 49

Εφημερίδα «Η ΤΑΧΥΠΤΕΡΟΣ ΦΗΜΗ», φ. 694, 17/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Εκηρύχθησαν τετελεσμένα τα Μυριδύτεια. Αλλ’ όμως τα Πατρινά μόλις ήρχισαν. Για πρώτα, φύσεως ληστρικής και τετραημέρου διαρκείας, ηπείλησαν μόνην την πόλιν. Τα δεύτερα, χαρακτήρος πολιτικού και ανυπολογίστου παρατάσεως, κινδυνεύουσιν αυτούς τους πολίτας. Αντί ενός πρότερον, του λοχαγού Μυριδύτου, παρίστανται ήδη πολλοί επί της δευτέρας σκηνής του δράματος, και μοίραρχοι Πανάδες και νομάρχαι Ροντόπουλοι και αστυνόμοι Στριφτόμπολοι και ανακριταί Γκραϊλλάρδαι και εισαγγελείς Βαλσαμάκαι και πάσα η τερατώδης Μοσχομάγκα. Αντί των προτέρων πεντήκοντα πέντε περί των Μυριδύτην βιαστών κατατρέχουσιν ήδη τους πολίτας τετρακόσιοι και πεντακόσιοι, ελεεινά της αυθαιρεσίας όργανα. Η Κυβέρνησις άρα διεδέχθη δυστυχώς την θέσιν του Μυριδύτου. Και λιποτάκτης με κατ’ αρχάς, αδύνατος δ’ έπειτα του να τιμωρήση τους περί τον Μυριδύτην απόντας, εστράφη εκδικουμένη τους πολίτας ως παρόντας και αόπλους. Τοιουτοτρόπως μετεμορφώθη εις πολιτικήν όλως η ληστρική του Μυριδύτου σκηνή, ο δ’ υλικός κίνδυνος της πόλεως των Πατρών κατέστη προσωπικός τέλος πάντων. Τις αμφιβάλλει περί των συνεπών ωμοτήτων, όταν βλέπη κατά την περίπτωσιν ταύτην συγκεφαλαιουμένας τας αναμνήσεις των παρελθουσών, ει και όλως διαφόρου χαρακτήρος, σκηνών της Ακαρνανίας, της Ευβοίας και της Ναυπακτίας; Τις αμφιβάλλει περί της ανανεώσεως των προγραφών του 1833, 1834 και 1840, ότε και ο Κριεζώτης και ο Γρίβας και ο Βαλατσός και ο Παπακώστας υποτίθενται ως άλλοι Ιππίαι, έτοιμοι να επιπέσωσι μετά ξενικού στρατού εναντίον των Μεθορίων και της Ευβοίας; Πρό των οφθαλμών του Υπουργείου παρουσιάζεται εν παντί καιρώ και τόπω η Αντιπολίτευσις ως άλλη Έμπουσα, βεβαμμένη με αίμα και εις διαφόρους μορφάς μεταβαλλομένη. Από της ιδέας, και μάλλον από της προθέσεως ταύτης ορμώμενον το Υπουργείον, απέδωκε πάντοτε εις αυτήν όλα τα κοινωνικά νοσήματα, 56

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

και προς τον σκοπόν τούτον να δημοσιεύση έσπευσε δια του Μονήτορος και της Εθνικής παραμεμορφωμένα ουσιωδώς τα Μυριδύτεια, ως και πρότερον τα γενόμενα εν τη Ακαρνανία, Ευβοία και Ναυπακτία. Των παραμορφώσεων αυτών την ανάγκην δεν αρνείται κανείς εις το Υπουργείον. Ο ένοχος αποποιείται και στρεψοδικεί πάντοτε, δια να εκφύγη την ποινήν του νόμου. Περί δε των αποτελεσμάτων, όσα έφερε και θέλει φέρει έν σύστημα ανομιών, βίας και ύλης, ως το Κωλεττικόν, το Υπουργείον καταναγκάζεται να προπηλακίζη ενοχοποιούν άλλους, την Αντιπολίτευσιν, και πάλιν την Αντιπολίτευσιν, και μολονότι ενός και μόνου, του Ι. Φαρμάκη εξαιρουμένου, οι λοιποί όλοι και Γρίβας και Κριεζώτης και Παπακώστας και Βελέντσας και Μυριδύτης ανήκον οι μεν επί τριετίαν, οι δε μέχρι τέλους εις την υπουργικήν τάξιν. Αλλ’ αν όχι ο συνήθης τρόπος των οργάνων του μισθού, του ψεύδους και της ασυνειδησίας, παραδοξότατος όμως εις την προκειμένην εξαιρετικήν περίπτωσιν φαίνεται ο επί των Εσωτερικών Υπουργός κ. Παλαμίδης, διπλούν αναλαβών πρόσωπον δια της εγκυκλίου των 4 10μβρίου. Διαλαμβάνουσα, την οποίαν πάς τίμιος Έλλην επεθύμει ταχίστην διάλυσιν του ληστρικού αληθώς κινήματος του Μυριδύτου, η εγκύκλιος αύτη εις μεν τα δημόσια μέρη της πόλεως Αθηνών ετοιχοκολλήθη, καθώς και εις τας Πρεσβείας εδόθη και δια του αριθ. 152 της Εθνικής εκοινοποιήθη, ως ήτο τετυπωμένη. Εις δε τα Τυπογραφεία του Αιώνος και της Ελπίδος εστάλη παρ’ αυτού του Γραφείου των Εσωτερικών πρόσθετον φέρουσα δια χειρός εν ΔΗΘΕΝ εις τον στοίχον του τρίτου παραγράφου, και τοιαύτη, ως είπετο, μετετυπώθη δια του Αιώνος και της Ελπίδος. Ιδού η πρώτη, ήτοι η τοιχοκολληθείσα και δια της Εθνικής δημοσιευθείσα εγκύκλιος: «…Μετά πεισματώδη μάχην, διαρκέσασαν εφ’ ικανόν χρόνον, οι αποστάται ηναγκάσθησαν να εγκαταλείψωσι το ξενοδοχείον, και να προσφύγωσιν εις τας λέμβους του Αγγλικού ατμοπλοίου, αίτινες επί τούτω τους 57

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

επερίμενον εις το παραθαλάσσιον, δια ν’ αναχωρήσωσιν εις Μύτικα της Ακαρνανίας. Διότι προ της εισβολής εις την πόλιν των Πατρών των ειρημένων δυνάμεων, οι εν Πάτραις κύριοι Πρόξενοι, επί τη αιτήσει του Δημάρχου και των πολιτών Πατρών, είχον μεσολαβήσει δια την αναχώρησιν τούτων, προς τον σκοπόν του ν’ απαλλάξωσι την πόλιν από τας δυστυχείς συνεπείας της εμφυλίου ρήξεως». Ιδού η Δευτέρα, ήτοι η εις τον Αιώνα και την Ελπίδα διευθυνθείσα εγκύκλιος: “…διότι ΔΗΘΕΝ προ της εισβολής εις την πόλιν Πατρών των ειρημένων δυνάμεων…” Δύναται δια λόγους γνωστούς να μην αμφιβάλλη τις, ότι η Δευτέρα των δύω αυτών εγκυκλίων επέμφθη παρά του υπουργείου των Εσωτερικών και εις τας επαρχίας του Κράτους. Αλλά, και αν δεν υπάρχη τούτο, ερωτώμεν τον κ. Παλαμίδην, ως υπουργόν επί των Εσωτερικών, να είπη: ετέθη άρα δια της συγκαταθέσεώς του η προσθήκη της λέξεως ΔΗΘΕΝ, ναι ή όχι; Αν το πρώτον, πώς δεν προσετέθη η αυτή λέξις και εις τα τοιχοκολληθέντα αντίτυπα και εις τας στήλας της Εθνικής; Αν το δεύτερον, πώς δεν τιμωρείται πλαστογραφίας ένεκεν ο αρμόδιος υπάλληλος του Γραφείου των Εσωτερικών; Πώς δεν εξετάζονται ή δεν εγκαλούνται επί πλαστογραφία οι υπεύθυνοι του Αιώνος και της Ελπίδος συντάκται; Χωρίς του να έχη τις την ανάγκην του να καταφύγη επί του προκειμένου εις τας επιστημονικάς ερεύνας και συζητήσεις του κ. Α. Ζυγομαλά, διότι δεν πρόκειται περί Πανσλαβισμού, Μισορθοδοξίας και εκλογικού Νόμου, εννοεί απ’ ευθείας, τι δύναται η προσθήκη του ΔΗΘΕΝ, ως δίδοντος άλλην ολοκλήρως έννοιαν εις το πνεύμα και το γράμμα της εγκυκλίου, ως ενοχοποιούντος πατόκορφα την Αγγλικήν Κυβέρνησιν. Πλην, εάν περί της ενοχής αυτής, υπέρ της οποίας κανείς να κηρυχθή δεν δύναται, αν υπάρχη πραγματική, πεπεισμένος ήτο ως εκ της θέσεως εαυτού,

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

πολλώ ανωτέρας της του Δημοσιογράφου, ο κ. Παλαμίδης. Πόθεν ορμώμενος διένειμε διπλάς εγκυκλίους μετά της προσθήκης του ΔΗΘΕΝ και άνευ τούτου; […] Βλέπομεν τον κ. Παλαμίδην πιστόν αληθώς διάδοχον και εφάμιλλον του Κωλέττου. Διεκήρυξεν ούτος επί του τάφου του περινουστάτου εκείνου ανδρός, ότι, ει και Πελοποννήσιος δεν θέλει μένει ύστερος του Ρουμελιώτου προκατόχου του. […] Του προκειμένου ζητήματος την εξωτερικήν μορφήν αφίνοντες ήδη, επανερχόμεθα, εις την οποίαν εθέσαμεν αρχήν προοιμιαζόμενοι, και ουδόλως διαστάζομεν προνοούντες τας δυσχερείς συνεπείας, τας οποίας αυτό προκάλεσε το Υπουργείον, μεταβαλόν το ληστρικόν ουσιωδώς κίνημα του Μυριδύτου εις πολιτικόν όλως. Εν μεν την Ακαρνανία, Ευβοία και Ναυπακτία πρότερον, ούτε φόβος τόσους συνέλαβεν, ούτε εις μέτρα άλλα παρεσύρθη τούτο, ει και είδε κινουμένους καθ’ εαυτού εδώ μεν όλους, εκεί δε πολλούς των κατοίκων. Ωφέλησε μάλιστα τούτο των προσωπικών καταδιώξεων ο περιορισμός, και δι’ αυτού μόνου επέτυχε να κατευνάση, ει και προς και καιρόν, τον εκ των παρανομιών και της βίας σάλον των πνευμάτων. Ποίαι όμως υπάρχουσιν αι αφορμαί, δι’ άς να επιτεθή ηθέλησεν εν Πάτραις κατά πολλών πολιτών, εν ώ αφ’ ενός αι Αρχαί όλως ανανδρία και ανικανότης, εδραπέτευσαν εγκαταλείψασαι την πόλιν εις την διάκρισιν των προ της στιγμής διατελούντων υπό την υπηρεσίαν τούτων ληστών, οι δε πολίται παντός φρονήματος να σώσωσιν αυτήν εκ παντός τρόπου ηναγκάσθησαν από της διαρπαγής, του πυρός και της μαχαίρας; Εννοούμεν ενόχους τους Πατρέους μόνον επί ατολμία. Έχομεν όμως νόμον παιδεύοντα την ατολμίαν; Και αν νόμος τοιούτος υπήρχε, δεν έπρεπε να τιμωρηθώσι πρώτοι ο νομαρχεύων Γραμματεύς και αστυνόμος Στρυφτόμπολος, ως δραπετεύσαντες, πρώτος ο μοίραρχος Πανάς ως μη προϊδών τον κίνδυνον ως εκ της θέσεώς του και απών εις Καλάβρυτα;

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Αλλ’ αντί τούτων βλέπομεν προχειριζόμενων ευθύς ως Νομάρχην τον Γ. Ροντρόπουλον, και μέλλοντα ίσως Στρατηγόν, κατά παραχώρησιν θείαν, τον Π. Πανάν. Αντί τούτων βλέπων την πρώτην τριανδρίαν του Πανά, Ροντοπούλου και Στριφτομπόλου γενομένην πεντανδρίαν δια Γκραϊλάρδου και Βαλσαμάκη, ενεργουμένας δε κατά τούτων και εκείνων των πολιτών φυλακίσεις και καταδιώξεις, εκδικούμενα, ούτως ειπείν, τα αμοιβαία επιτόπια πάθη και μίση. Τάχα τοιαύτα μέτρα υπουργικά δεν ανοίγουσι τους οχετούς, δι’ ών πνίγονται αι ελευθερίαι; Εάν δια της σαγήνης του ληστρικού κινήματος του Μυριδύτου θέλωσιν οι Υπουργοί και άλλοι να χορτάσωσι τας εκδικήσεις εαυτών κατά διαφόρων ως αντιπολιτευομένων. Δεν προβλέπουσι τάχα, ότι ο πολιτικός ούτος βρόχος θέλει τεθή επί του τραχήλου των έπειτα; Τωόντι! Ως έν των παραδόξων της εποχής παρουσιάζεται και το φαινόμενον των Πατρών. Τα κινήματα της Ακαρνανίας, της Ευβοίας και της Ναυπακτίας, ει και μεγάλα σχετικώς κατά τας αρχάς των, υπελήφθησαν ως μικρού λόγου αξία εις το τέλος των. Το κίνημα όμως του Μυριδύτου, ει και σμίκριστον, ότε ήρχισεν, εθεωρήθη μέγα ότε ετελείωσε. Και ο λόγος; Δια να πλασθή καταδιώξεων και φυλακίσεων ύλη δια να καταστώσι πλέον δυσχερείς αι σχέσεις μιας των ευεργετίδων Δυνάμεων, ενοχοποιουμένης και μ’ όλην την από 30 9μβρίου και 1 10μβρίου αίτησιν των κατοίκων και του Δημάρχου προς τους εν Πάτραις Προξένους επί μεσολαβήσει, και μ’ όλην την από 1 10μβρίου έγγραφον ευγνωμοσύνην τούτων προς τους ιδίους, και μ’ όλην την από 2 10μβρίου κοινήν όλων των Προξένων αίτησιν προς τον Πλοίαρχον του Αγγλικού ατμοπλοίου. Πού μέλλει άρα να σταματήση η τοιαύτη τακτική και απρονοησία του Υπουργείου; Μάντεις κακών δεν θέλομεν να δειχθώμεν, και αναμένομεν δια τούτο να οδηγηθώμεν εις το μέλλον υπ’ αυτών των πραγμάτων. ~~~~~ 60

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Αι τελευταίαι ειδήσεις των Πατρών είναι δυσάρεστοι λίαν, ως υπήρξαν τοιαύτα και τα προ ολίγου συμβάντα. Ο ενεργούμενος κατά των ανθυπουργικών διωγμός υπερβαίνει πάντα πιθανότητος όρον. Εις τας οικίας εκάστου τούτων επεβλήθησαν παρά των Αρχών τα λεγόμενα κονάκια εξ 20, 30 και 40 στρατιωτών, οίτινες δια των απαιτήσεων και των εκ προθέσεως ενοχλητικών τρόπων των φέρουσι την μεγαλητέραν κατάθλιψιν και ανησυχίαν εις τας οικογενείας. Παρά του Πανά και των τοιούτων η στρατιωτική καταπίεσις φαίνεται ως μόνον σωφρονιστικόν μέσον, εν ώ δεν είναι, ειμή εκδίκησις αγενής, και φέρουσα τους πολίτας εις τον μεγαλήτερον βαθμόν της αγανακτήσεως και της απελπισίας. Παρά την τοιαύτην στρατιωτικήν κατάθλιψιν ήρχησαν ενεργούμεναι συλλήψεις και φυλακίσεις. Τοιούτοι εφυλακίσθησαν ο κύριος Α. Καλαμογδάρτης και άλλοι τινές, των οποίων δεν γνωρίζομεν τα ονόματα εισέτι. Μάλιστα δε η αποστολή των κυρίων Γκραϊλλάρδου και Βαλσαμάκη προϋποτίθησι καταδιώξεως τας πλέον απηνείς, εν ώ καιρώ η εν Πάτραις γνωστή τριανδρία του Πανά, Ροντοπούλου και Στριφτόμπολα ηυξήθη ήδη δια των ανωτέρων δύω προσώπων γενομένη πεντανδρία. Φρίξον ήλιε! Την λύσιν, όσων λέγομεν, πρόχειρον έχει έκαστος, άμα ανατρέξη εις τα συμβάντα των 1833 και 1834. Δεν δυνάμεθα επί του παρόντος να φέρωμεν τον λόγον επί των αιτίων, δια τα οποία εγένετο η φυλάκισις των ανωτέρω. Αγνοούμεν αυτά, και αποφεύγομεν δια τούτο να επικρίνωμεν εκ προκαταλήψεως, μολονότι φυλακίσεις ενεργούμεναι δια Πανάδων και Ροντοπούλων προϋποθέτουσι φατριαστικόν διωγμόν, ανομίαν, ασυνειδησίαν και απελπιστικά μέτρα. ~~~~~ Νεώτεραι εκ Πατρών ειδήσεις βεβαιούσι: Αον. Ότι μετά του Α. Καλαμογδάρτου συνεφιλακίσθησαν και ο κ. Β. Ρούφος και ως άλλοι 10 πολίται.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Βον. Ότι το Αγγλικόν ατμόπλοιον μετέφερεν αποβιβάσαν τον Μυριδύτην με τους περί αυτόν εις την Μελίττην, αφ’ ού η Γερουσία της Επτανήσου δια πράξεώς της εκήρυξεν ως απαραδέκτους τούτους εις τας Ιονίους Νήσους.» 50 Μια σημείωση εδώ: Η Μάλτα, το μέρος δηλαδή στο οποίο κατέληξαν οι στασιαστές, όπως και τα Επτάνησα εκείνη την περίοδο ήταν Αγγλική αποικία και ο κεντρικός ναύσταθμος του Αγγλικού στόλου στην Μεσόγειο. Την ακριβή διαδρομή του Μερεντίτη και των συντρόφων του προς την Μάλτα την παρακολουθούμε με την βοήθεια της φιλοκυβερνητικής «Εθνικής»: «Την 7 Δεκεμβρίου ε.ε. πρό της Ηούς προσωρμίσθη εις τον λιμένα Ζακύνθου το Αγγλικόν πολεμικόν ατμόπλοιον προσερχόμενον εκ Πατρών Λευκάδος και Κερκύραν, επιφέρον τον λησταποστάτην Μυριδύτην μετά των οπαδών αυτού, εξήκοντα τον αριθμόν. Το ατμόπλοιον τούτο αποπλεύσαν εκ Πατρών προσωρμίσθη το πρώτον εις Λευκάδα και εκείθεν εις Κέρκυραν επί σκοπώ της αποβιβάσεως των λησταποστατών. Αλλ’ επειδή η Γερουσία απεφάνθη, ότι δεν δύναται να γενώσιν δεκτοί εις τας Ιονίους Νήσους, απεβιβάσθησαν μόνον οι πληγωμένοι και ασθενείς δέκα τον αριθμόν, οι δε λοιποί κατά διαταγήν του Αρμοστού θέλουσι μεταφερθή εις Μελίτην δια του αυτού ατμοπλοίου, όπερ έμελλε ν’ αποπλεύση εκ Ζακύνθου, άμα ήθελε φθάσει εκεί έτερον εκ Πατρών αναμενόμενον ατμόπλοιον. Εις τους λησταποστάτας δεν επετράπη παρά της εν Ζακύνθω αρχής ουδεμία εις την νήσον συγκοινωνία. Το ανωτέρω ατμόπλοιον μετά των κακούργων διέμενε εις τον λιμένα Ζακύνθου μέχρι της πρωΐας της 11 Δεκεμβρίου ότε ανήχθη δια Μελίτην.» 51

50 51

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 832, 10/12/1847 Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 155, 18/121847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Επιστρέφοντας στα της Πάτρας, βλέπουμε ότι οι καταδιώξεις των στελεχών της Αντιπολίτευσης -είτε αυτοί συμμετείχαν με κάποιο τρόπο στα Μερεντίτεια είτε όχι- συνεχίζονται, με άκομψο τρόπο: Ακόμα και με παρεμβάσεις της κυβέρνησης στο έργο της Δικαιοσύνης: «Μέχρι της 12 10μβρίου δεν έχομεν νεωτέρας εκ των Πατρών ειδήσεις. Εκ των υστέρων εξηγήθη η εκεί αποστολή του κ. Βαλσαμάκη ως Εισαγγελέως των εν Ναυπλία Εφετών και ως ανωτέρας ανακριτικής Αρχής. Μετά το τέλος της τετραημέρου Μυριδυτικής κυριαρχίας αι εν Πάτραις Διοικητικαί και Δικαστικαί αρχαί ήλθον εις διενέξεις ασυμβιβάστους. Αι πρώται ήθελον να επιληφθή η Δικαστική εξουσία ανακρίσεων κατά διαφόρων πολιτών. Αι δεύτεραι, εντός του νόμου μένουσι, αντέτεινον ως αδύνατοι να ανακρίσωσι πολίτας οποιοσδήποτε δια πράξεις, λαβούσας χώραν εν τω διαστήματι των τεσσάρων ημερών της Μυριδυτικής κυριαρχίας, καθ’ άς δεν υπήρχον Αρχαί Διοικητικαί, εκτός αν πρόκηται να ενεργηθώσιν ανακρίσεις δια πράξεις γενομένας πριν ή μετά την διάλυσιν των Μυριδυτείων. Των διενέξεων τούτων εγένετο έφεσις εις το Υπουργείον, και εντεύθεν προέκυψεν η αποστολή του κ. Βαλσαμάκη, ως ανωτέρας ακριτικής Αρχής. Ποίαν ούτος έδωκεν ή θέλει δώσει λύσιν, αγνοείται μέχρι της παρούσης ώρας, ει και οι άνθρωποι, οδηγούμενοι υπό του παρελθόντος του υπαλλήλου αυτού, παρεδέχθησαν ως βεβαίαν γενησομένην την λύσιν του ζητήματος κατά των πολιτών, ήτοι κατά των αντιπολιτευομένων. Αλλ’ εν τοιαύτη περιπτώσει, τι μέλλει να αποδειχθή και πάλιν; Ότι η Εξουσία θέλει να ενοχοποιήση άλλους δια τας ελλείψεις εαυτής, δια τας λειποταξίας της, δίδουσα χαρακτήρα πολιτικόν εις το όλως ληστρικόν κίνημα του Μυριδύτου. Ότι οι πολίται, και υπηρετούντος του Μυριδύτου την Κυβέρνησιν, και επιορκούντος του Μυριδύτου κατά της Κυβερνήσεως, υπόκεινται να υποφέρωσι, πληρώνοντες άλλως αυτοί το πρόστιμον της κακοήθους εκείνης πολιτικής, ήτις και εμψυχώνει και βραβεύει

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

την ληστείαν δια των αμνηστιών, των βαθμολογιών και της υλικής δυνάμεως.» 52 Η Κυβέρνηση μέσω της «Εθνικής» απαντά στις κατηγορίες της αντιπολίτευσης: «- Ο Αιών νομίζει αδύνατον, πράξις τις να ήναι και στασιαστική και ληστρική συγχρόνως. Αλλ’ εις ημάς το πράγμα δεν φαίνεται επίσης εις πάσαν περίπτωσιν ακατάληπτον. Διότι, αν υποθέσωμεν π.χ. ανθρώπους τινάς, οίτινες ορμώνται μεν υπό ιδιωφελών τινών λόγων και εισηγήσεως ν’ ανατρέψωσι τα καθεστώτα, αλλ’ ουδέ την απαιτουμένην γενναιότητα, ουδέ τόλμην ικανήν έχουσιν, ώστε επί τούτω να δράξωσι δι εαυτών τα όπλα. Ούτοι δε δια μισθών, υποσχέσεων, ή και δι’ άλλων έτι τινών μέσων πείσωσι ποτε ληστάς τινας δια να συμπράξωσιν. Οι λησταί εκείνοι, ενώ φέρουσι σημαίαν εφ’ ής ας υποθέσωμεν, ότι εικονίζεται και σταυρός μετ’ ακτίνων και αναγινώσκεται ζήτω το σύνταγμα, και δόξα αμάραντος κτλ ενώ παρασκευάζουσιν ως όργανα την ανατροπήν των καθεστώτων κτλ. μεταξύ λόγων αρπάξουσιν εν παρόδω και όσα κρίνουσιν εύλογον. Διότι πιστεύουσιν, ότι, όπως και αν εκβή το πράγμα, ούχ ήττον θέλουσι δυνηθή ν’ ασφαλίσωσι και εαυτούς και τα ληστευθέντα. - Ο Αιών αναγγέλλει επίσης, ότι εν εκάστη οικία αντιπολιτευομένων εν Πάτραις καταλύουσι σήμερον τεσσαράκοντα στρατιώται. Επειδή δε, ως νομίζομεν, επιθυμεί να ήναι όσον το δυνατόν πλείστοι και οι εν Πάτραις αντιπολιτευόμενοι, ας υποθέσωμεν προς χάριν αυτού διακοσίους π.χ. Έπεται λοιπόν, ότι η κυβέρνησις έπεμψεν εις Πάτρας οκτώ χιλιάδας στρατιώτας! Αλλ’ αν θέλη να πιστεύση, ότι οι εκεί στρατιώται είναι μόνον περί τους τετρακοσίους, τότε βεβαίως δεν θέλει ελαττώσει ασμένως τον αριθμόν των αντιπολιτευομένων εις δέκα. Κύριος μεν είναι να

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 833, 13/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

πράξη ως βούλεται, αλλ’ αν ο σκοπός αυτού είναι το να πείθη, προς τούτο δεν συντελούσι βεβαίως τοιαύται υπερβολαί. - Ο Αιών προς τούτοις αποτείνει σχοινοτενή τινα κατηγορίαν κατά του επί των εσωτερικών υπουργού. Πορίζεται δε ολόκληρον αυτήν από της εξής περιστάσεως. Το υπουργείον εξέδωκεν εγκύκλιον περί της διαλύσεως της εν Πάτραις ληστρικής στάσεως ού μόνον τοιχοκολληθείσαν, αλλά και πεμφθείσαν εις τας πρεσβείας και δημοσιευθείσαν δια της Εθνικής, δια της Συντηρητικής, δια του αντιπολιτευτικού Αγγέλου και άλλων εφημερίδων ακριβέστατα ομοίαν. Αλλ’ ο Συντάκτης του Αιώνος και ο της Ελπίδος έτυχε να λάβωσιν εν των δεδημοσιευμένων εκείνων αντιτύπων, εν ώ χειρόγραφον εν περιθωρίω είχε τις προσθέσει το δήθεν, είτε ως νομίζων αυτό αναγκαίον, είτε και άλλως […]. Ούδ’ εύκολον, ούδ’ αναγκαίον είναι το να εξετάσωμεν τις και δια τι προσέθηκε το δήθεν. Διότι αυτός ο Αιών ομολογεί, ότι τούτο είναι πρόσθετον, έλλειπε δε από των λοιπών αντιτύπων, των τοιχοκολληθέντων, δηλαδή, εις τας πρεσβείας πεμφθέντων, και δια των εφημερίδων δημοσιευθέντων, τα οποία μόνα έπρεπε και ηδύνατο να θεωρήση επίσημα. Διότι, αν ποτέ ο υπουργός κρίνη αναγκαίον να προσθέση λέξιν τινα εν τω περιθωρίω, μονογραφή το όνομα αυτού υπ’ αυτήν, ήτις ούτω μόνον θεωρείται ως μέρος του κειμένου. Άλλος δε τις, αντί του δήθεν, αν ήθελεν, ηδύνατο να προσθέση το δόξα σοι ο θεός! ή τι άλλο. Αλλ’ ουδείς συντάκτης έπρεπε, νομίζομεν, ανεξετάστως να καταχωρίση αυτό, αν αμέσως και ευκόλως ηδύνατο να πεισθή περί της προσθήκης από πάντων των λοιπών και αυτών των επισήμων αντιτύπων. Τεθήτω όμως, ότι δια τινας λόγους ηθέλησε τις να παραδεχθή το δήθεν. Άρα δια τούτο έχει δικαίωμα να υβρίζη τον υπουργόν;» 53 Απτόητες οι εφημερίδες της αντιπολίτευσης συνεχίζουν να καταγγέλλουν τις παρεμβάσεις της Κυβέρνησης στο έργο της Δικαιοσύνης:

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 154, 16/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Τα Πατραϊκά ευρίσκονται εις την αυτήν κατάστασιν. Οι προαγγελόμενοι κεραυνοί των προγραφών και των φυλακίσεων δεν επραγματοποιήθησαν μέχρι τούδε. Μόνος ευρίσκεται υπό κράτησιν ο Κ. Α. Καλαμογδάρτης, και περί τούτου ακόμη υπάρχει αμφισβήτησις μεταξύ Εισαγγελέως και Ανακριτού, του πρώτου θέλοντος την έκδοσιν εντάλματος φυλακίσεως, και του δευτέρου ενισταμένου. […] Ταύτη τη στιγμή βεβαιούμεθα την παύσιν του εν Πάτραις Εισαγγελέως Π. Χοϊδά. Κατ’ αυτού είχον εκφρασθή και γράψει τα μύρια ο τε Ροντόπουλος και Πανάς, και επί του παρόντος δεν είναι γνωστοί κυρίως οι λόγοι της παύσεως ταύτης, εν ώ αφ’ ετέρου το περί φυλακίσεως του κ. Καλαμογδάρτου ένταλμα υπεγράφη και εξεδόθη. Αντί του κ. Χοϊδά αντικατέστη ο κ. Νικόπουλος. ~~~~~ Επαύθη, αναφέραμεν ανωτέρω, ο Εισαγγελεύς Πατρών κύριος Π. Χοϊδάς, και αντικατέστη παρά του κ. Αλεξίου Νικοπούλου, μέχρι τούδε Αντιεισαγγελέως παρά των εν Σπάρτη Πρωτοδικείω. Αντ’ αυτού δε μετετέθη εις Σπάρτην ο μέχρι τούδε Αντεισαγγελεύς εν Πάτραις κ. Παλαμάς. Τοιοτοτρόπως έλαβε μεταρρύθμισιν ουσιώδη το Πρωτοδικείον Πατρών, καθ’ ήν περίστασιν πρόκειται να εργασθή τούτο επί ουσιωδών αντικειμένων. Ο ήδη προβιβασθείς Εισαγγελεύς κ. Νικολόπουλος θεωρείται ως νέος και τιμιότητος και ικανότητος. Μένει δε να ίδωμεν, και αν η διαγωγή του εις το μέλλον θέλη δειχθή σύμφωνος με την ανωτέρω κοινήν ιδέαν. Ετέθη, ομολογητέον, εις θέσιν δεινήν, εις θέσιν, εις την οποίαν στρέφονται όλων τα όμματα ήδη δια την μεταξύ αδικίας και δικαιοσύνης κινδυνεύουσαν αθωότητα. Αλλ’ οι σιδηροί χαρακτήρες της τιμιότητος και της ηθικότητος δεν κιβδηλεύονται επ’ ουδεμιά περιστάσει. Και, χωρίς του να απαιτή τις παρά του κ. Νικοπούλου πράξεις αντιβαινούσας εις την συνείδησιν και

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

τα καθήκοντά του, ελπίζει και περιμένει να ίδη ένα πιστόν αντιπρόσωπον του νόμου.» 54 Παράλληλα με τις διώξεις, η Κυβέρνηση ασχολείται και με την ωραιοποίηση της στάσης των στελεχών της στην Πάτρα και στη γύρω περιοχή και το φόρτωμά τους με παράσημα και βασιλικές ευαρέσκειες. Τα υπουργεία Στρατιωτικών και Εσωτερικών συντάσσουν με μανία εγκυκλίους και θριαμβευτικές αναφορές και τις στέλνουν στο παλάτι για να επικυρωθεί και με τη βασιλική σφραγίδα η δήθεν ηρωική στάση των κρατικών υπαλλήλων κατά τη διάρκεια του κινήματος (βλ. τις Εγκυκλίους της Κυβέρνησης στο Παράρτημα VI και τις Βασιλικές Ευαρέσκειες στο Παράρτημα VIII της παρούσας μελέτης). Η δημοσίευση αυτών των κυβερνητικών αναφορών προκαλεί βέβαια τη χλεύη της αντιπολίτευσης: «Και εις την υπουργικήν από 4 10μβρίου και υπ’ 21.033 εγκύκλιον του επί των Εσωτερικών Υπουργού αναγινώσκομεν “…Μετά π ε ι σ μ α τ ώ δ η μ ά χ η ν διαρκέσασα εφ’ ικανόν χρόνο” και εις την Ροντοπουλικήν της αυτής ημερομηνίας και υπ’ αριθμ. 8.117 προς τους εν Πάτραις Προξένους των ξένων Δυνάμεων βλέπομεν “Επανελθόντες εις την έδραν ΜΑΣ, και διαλύσαντες δια π ε ι σ μ α τ ώ δ ο υ ς π ο λ έ μ ο υ την αποστατικήν σκηνήν του λησταποστάτου Μερεντίτου”. Χαθήτε από το πρόσωπον της γης ήρωες του Βαλτετσίου, του Μεσολογγίου, του Καφηρέως, της Πέτρας! Μη τολμήσεητε να φέρητε πλέον επί του μηρού σπάθην δόξης και επί του λαιμού δείγματα πατριωτισμού και ανδρείας! Ιδού νέος συνιστώμενος υπό του Υπουργείου αρειμάνιος ήρως, ιδού νέος αυτοκηρυττόμενος ήρως, όστις μετά πεισματώδη μάχην και δια πεισματώδους πολέμου κατετρόπωσε τους ανέμους και την μη υπάρχουσαν αποστασίαν, τον επιβαίνοντα εις τας λέμβους Μυριδύτην και τους οπαδούς του!

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 834, 17/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Δια τούτο, τα εγκώμια του Υπουργείου και τα κηρύγματα του Ροντοπούλου εκτιμώσα η πόλις των Πατρών, εθεώρησε τούτον ως νέον εγχώριον ήρωα και σωτήρα. Και, εν ώ αύτη ανέκαθεν μεν ωνομάζετο Α ρ ό η, μετέπειτα δε εκλήθη Π ά τ ρ α ι υπό του Πατρέως, αρχαίου τινός εγχωρίου ήρωος, ήδη απεφάσισε να ονομάζηται του λοιπού Ρ ο ν τ ο π ο ύ λ α, ως εκ του νέου ήρωος Ρ ο ν τ ο π ο ύ λ ο υ. Έχει πάσα εποχή την ειδικότητά της, τον χαρακτήρα της. Ας έχη και η παρούσα τον ιδικόν της. Πώς να μη πιστεύσωμεν ένα Μαντινέα Υπουργόν, κηρύττοντα «ως πεισματώδη και πολύωρον μάχην» μιαν εκ των νώτων επίθεσιν στιγμιαίαν; Πώς να μη πιστεύσωμεν ένα Μαντινέα Νομάρχην ομολογούντα πεισματώδη πόλεμον ένα ακαριαίο πυροβολισμόν κατά ανθρώπων, των μεν εν τη προκυμαία, των δε εν ταις λέμβοις υπαρχόντων; Πώς επομένως να μη πιστεύσωμεν μετονομασθείσαν και την πόλιν των Πατρών Ροντοπούλαν ως εκ του νέου τούτου ήρωος της δραπετεύσεως και της προκυμαίας; Και θέλουσιν ακόμη να είπωσι τινες, ότι η Ελλάς δεν έχει ούτε Υπουργούς φιλαλήθεις, ούτε Νομάρχας ήρωας.» 55 Οι σκανδαλώδεις αυθαιρεσίες της Κυβέρνησης στην Πάτρα συνεχίζονται, πέρα από τις επεμβάσεις της στους Δικαστικούς που ερευνούσαν τις ποινικές ευθύνες για τα Μερεντίτεια και με την αντισυνταγματική παραβίαση του απόρρητου των επιστολών στελεχών της αντιπολίτευσης. «Η εν Πάτραις αισχρά Τριανδρία πράξασα όσα ανοσιουργήματα δύναται τις να φαντασθή, έπραξεν εσχάτως φανερό ανοσιούργημα, το οποίον το υπουργείον του εθνοκαταράτου Κωλέτου έπραττεν ενίοτε πολλά μυστικώς, και όχι εν μεγάλοις (en grand): Παρεβίασε το άσυλον του ταχυδρομείου. Ιδού τι μας γράφουσιν περί του αντικειμένου τούτου εκ Πατρών.

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 834, 17/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

“… Εύρον εις την επιστολήν σας τα δύω επί… συναλλάγματα, αλλά το τρίτον δεν περιείχετο. Παρετήρησα μετά προσοχής την σφραγίδα της επιστολής και την εύρον ηλλοιωμένην, ώστε δεν είχον καμμίαν αμφιβολίαν ότι η επιστολή ηνοίχθη. Ερεύνησα ακριβέστερα, και ιδού τι επληροφοήθην μετά μεγίστης θετικόητητος, έτοιμος να το υποστηρίξω και ενώπιον του Δικαστηρίου. Ο αισχρός μας Νομάρχης Ροντόπουλος είχε προσκαλέσει τον Εισαγγελέα να κατάσχη τα γράμματα εις το ταχυδρομείον, διότι δια του μέσου τούτου θέλει ανακαλύψει την μεγάλην συνωμοσίαν κατά του Θρόνου, της οποίας ο Μερεντίτης ήτο ο εκτελεστής. Ο Εισαγγελεύς απέρριψεν τοιαύτην αισχράν πρότασιν. Τότε ο Ροντόπουλος συμπαραλαβών τον μοίραρχον της χωροφυλακής εισήλθεν εις το ταχυδρομείον, και κατέσχε τας εκ διαφόρων επαρχιών επιστολάς των πολιτών, παραλαβών αυτάς εις την οικίαν του. Την επιούσαν επεστράφησαν εις το ταχυδρομείον αι επιστολαί, κρατηθεισών παρά του Ροντοπούλου μόνον 15-20 μεταξύ των οποίων είναι επιστολαί προς τον Βαλιάνον, Μερεντίτην, Μέγαν κτλ. Αν και συγγενής στενός του κ. Υπουργού των Εσωτερικών, ο επιστάτης του ενταύθα ταχυδρομείου έμεινεν εμβρόντητος δια την αναιδή αυθάδειαν του Ροντοπούλου”. Ερωτώμεν τώρα τον κ. Διευθυντήν των ταχυδρομείων, εν γνώσει του ή εν αγνοία του ληστεύονται τοιουτοτρόπως υπό των Αρχών τα ταχυδρομεία; Αν η τοιαύτη λήστευσις γίνηται εν γνώσει του κ. Διευθυντού, δεν θέλει βεβαίως μας μεμφθή κηρύττοντες, ότι γίνεται αυτόχειρ της υπολήψεώς του μεταξύ των πολιτών της Ελλάδος, οίτινες εθεώρουν την τιμήν και ακεραιότητα αυτού ως εχέγγυον της ασφαλείας της αλληλογραφίας των. Αν η λήστευσις γίνεται εν αγνοία του, οφείλει να παραιτηθή υπηρεσίας καταντησάσης μέσον αισχρουργίας. Ερωτώμεν το υπουργείον, το άρθρον 14 του Συντάγματος δεν λέγει ρητώς “ότι το απόρρητον των επιστολών είναι απαραβίαστον”; 69

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Αν ο Ροντόπουλος εξ ιδίας αυθαδείας παρεβίασε το απόρρητον των επιστολών, το υπουργείον οφείλει να τον παύση ευθύς. Αν ο Ροντόπουλος ενήργησεν εν γνώσει του υπουργείου, ερωτώμεν, υπάρχει αναιδεστέρα παραβίασις της ιερότητος των επιστολών, φυλαττομένης με θρησκευτικήν ευλάβειαν και παρ’ αυτών των βαρβάρων; Ημείς λέγομεν μετά θετικότητος, ότι ο Ροντόπουλος ενήργσεν εν γνώσει του υπουργείου, και ιδού πόθεν το εξάγομεν. Επιστολάς προς τους αποστάτας, εν ώ ήτο γνωστόν καθ’ όλην την επικράτειαν ότι αυτοί ανεχώρησαν δια του Αγγλικού ατμοπλόου, βεβαίως κανείς δεν ήθελεν γράψει διευθύνον αυτάς εις Πάτρας. Άρα φαίνεται, ότι τοιαύται πλασταί επιστολαί σύμφωνοι με τον πολιτικόν συνωμοσίας χαρακτήρα, τον οποίον θέλει να δώση το υπουργείον εις το κίνημα του Μερεντίτου, εγράφησαν επίτηδες, και επίτηδες εδόθησαν εις διάφορα ταχυδρομεία του κράτους, επιγεγραμμέναι δια Πάτρας, ώστε γενομένης έπειτα κατασχέσεως εις το ταχυδρομείον Πατρών, να ανοιχθώσι και δια του περιεχομένου αυτών να επικυρωθή η περί συνωμοσίας συκοφαντία. […]» ~~~~~ «Πάτραι, την 15 10βρίου 1847. Φίλε! […] Επανελθούσης της ησυχίας, και των αρχών αρξαμένων να ενεργώσι, συλλαμβάνεται ο κ. Καλαμογδάρτης, φυλάττεται πέντε ημέρας εις την οικίαν του Μοιράρχου, και κατά την 11 ε.μ. εκδίδεται κατ’ αυτού ένταλμα φυλακίσεως. Τωόντι! Τοιαύτην αμοιβήν έπρεπε να λάβη ο σώσας την πόλιν των Πατρών από το πυρ, και την λεηλασίαν. Κατά τι ημάρτησε ο Καλαμογδάρτης; Διότι δεν εκτύπησε τα αποστατήσαντα της κυβερνήσεως στρατεύματα; Αλλ’ έλαβεν εις τούτο διαταγήν, αν και την εζήτησεν; Όχι. Έλαβε διαταγήν του ήρωος Ροντοπούλου όταν επληροφορήθη ότι το δημοτικόν συμβούλιον ελέγξατο αυτόν αρχηγόν της πολιτοφυ-

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

λακής; Όχι! Διατί τάχα δεν καταδιώκεται ο Νομάρχης αυτός, όστις δεν ενήργησεν ό, τι έπρεπε; Τις ήθελεν επομένως δικαιώσει τον Καλαμογδάρτην αν κτυπών τους αποστάτας άνευ διαταγής, εγένετο παραίτιος σκηνών θλιβερών, και εμπρησμού της πόλεως; […] Ίσως επιθυμούν να συρράψωσι κατηγορίας, καθ’ όλης της αντιπολιτεύσεως, να διερεθίσωσι τον ηγεμόνα ότι παν κατ’ αυτού τεκταίνεται. Φυλακίσετε λοιπόν, ω υπηρέται των υπουργών, όλον το έθνος! Θέσετέ του τας οποίας σεις τεκταίνετε αλύσσους! Άλλως, βεβαιωθείτε τίποτε δεν θα κατορθώσετε. Ανακρίσεις πολυειδείς ενεργούνται, και ας ιδώμεν. […]» 56 Σαν ένα επιπλέον μέτρο για τη διασφάλιση της ησυχίας στην περιοχή, αλλά και για να έχει ένα ακόμα έμπιστο στέλεχός της να εποπτεύει τις ενέργειες για την τιμωρία των συμμετεχόντων στη στάση Πατρινών, η Κυβέρνηση είχε στείλει στην Πάτρα και έναν από τους Υπασπιστές του Όθωνα, τον Υποστράτηγο Παναγιώτη Νοταρά. Αναγνωρίζοντας στο πρόσωπό του έναν πιο άξιο συνομιλητή από τον καθ’ όλα ανυπόλυπτο Νομαρχεύοντα Γραμματέα Ροντόπουλο, οι Πατρινοί έμποροι – οπαδοί της Αντιπολίτευσης του απευθύνουν την παρακάτω αναφορα: «Προς τον υπασπιστήν της Α.Μ. υποστράτηγον κ. Π. Νοταράν. Κύριε υποστράτηγε! Προ ημερών διαμένων ενταύθα, ευηρεστήθητε, βεβαίως, να συλλέξητε πληροφορίας περί των εν τη πόλει ταύτη δυστυχών συμβάντων, περί των αιτιών, αίτινες τας προϋκάλεσαν, και των περιστάσεων, αι οποίαι τας εσυνόδευσαν. […] Εβεβαιώθητε, ελπίζομεν, ότι όλοι οι κάτοικοι, και οι πρόκριτοι ιδίως του τόπου τούτου, από της ιδίας στιγμής της εκρήξεως της στάσεως, προσέ-

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ» φ. 454, 20/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

φυγον εις την δημοτικήν Αρχήν, την μόνην μείνασαν εις τον τόπον, και δι’ αυτής ενεργήσας την σύστασιν πολιτοφυλακής, εις την οποίαν ανετέθη η φύλαξις της περιουσίας της πόλεως […]. Μεταξύ των ολίγων πολιτών οίτινες συνέπραξαν εις την κοινήν σωστηρίαν είναι και ο κ. Αντώνιος Καλαμογδάρτης, εις τον οποίον ανετέθη μάλιστα, ομού και τέσσαρους άλλους, μεταξύ των οποίων και είς δημοτικός Πάρεδρος, ο κ. Λουκάς Καραμπίνης, η διεύθυνσις της πολιτοφυλακής. Ο κ. Καλαμογδάρτης συνεμορφώθη πληρέστατα με τας ευχάς της πόλεως, τίποτε δεν έπραξεν άλλο παρ’ ό, τι κοινή απεφασίσθη, και δια των αόκνων προσπαθειών του ουδενός οβολού αξίας περιουσία απωλέσθη ή διερπάγη. Εν τοσούτω με πολλήν μας θλίψιν παρατηρούμεν ότι αυτός μένει έγκλειστος εις την φυλακήν ταλαιπωρούμενος, ως στασιαστής, δήθεν, χαρακτηρισθείς βεβαίως, ως τοιούτος από ανθρώπους, οίτινες ουδέν έχουσιν ιερόν και άγιον. Εις τοιαύτας, Κύριε υποστράτηγε, περιστάσεις η κακία ευρίσκει στάδιον ενεργείας, και τα μικρά και ευτελή πάθη τόπον ευρύχωρον να εξαπλωθώσιν. Επιτρέψατέ μας δια τούτο κ. υποστράτηγε, να σας παρακαλέσωμεν να ενεργήσετε το εφ’ υμίν, ώστε ο συμπολίτης κ. Α. Καλαμογδάρτης να παύση ταλαιπωρούμενος. Δώσατε όπου δει τας ανηκούσας πληροφορίας κατά ποίον τρόπον έλαβον χώραν τα δυστυχή εν τη πόλει μας συμβάντα ίνα μη περιπλεχθώσι ταλαιπωρούμενοι οι αθώοι. Πεπεισμένοι ότι θέλετε ακούσει ευνοϊκώς τας παρακλήσεις μας, σας παρακαλούμεν να δεχθήτε την διαβεβαίωσιν της εξαιρέτου προς υμάς υπολήψεώς μας, μεθ’ ής λαμβάνομεν την τιμήν να υποσημειωθώμεν. [Ακολουθούν οι υπογραφές 58 πολιτικών προσωπικοτήτων και 352 εμπόρων της περιοχής]» 57 Ακόμα και αυτή η αναφορά όμως δεν μπορούσε να ανακόψει τη μανία της Κυβέρνησης:

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 455, 01/01/1848.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Κατά δυστυχίαν της και προς τιμήν του Ελληνικού ονόματος, η Εξουσία εύρε πρόσκομμα εις τους σκοπούς της δικαστάς τινάς αυτού του Πλημμελειοδικείου Πατρών. Ο Εισαγγελεύς κ. Π. Χοϊδάς, αν και άπορος, αν και νεώτατος έδειξεν εις την περίστασιν ταύτην αξιέπαινον ανεξαρτησίαν χαρακτήρος, δεν ηθέλησε να γενή δήμιος τιμίων και αθώων πολιτών, δεν ηθέλησε να παραβιάση αναιδώς το υπό του συντάγματος προστατευόμενον απόρρητον των επιστολών, επομένως δεν ηθέλησε να ενεργήση την σκανδαλώδη κατάσχεσιν της αλληλογραφίας εις το ταχυδρομείον Πατρών. Η Εξουσία τον έπαυσεν. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου Γαλανόπουλος, και ο Παππασπυρίδης ηρνήθησαν να δεχθώσιν ώστε το διατεταγμένον υπό του νόμου να διανέμη την δικαιοσύνην δικαστήριον να καταστή εργαστήριον συκοφαντιών και κακουργίας. Οι αξιότιμοι ούτοι δικασταί επαύθησαν ως πληροφορούμεθα.» 58 Η Κυβέρνηση άργησε, αλλά πέρασε πολύ δυναμικά στην αντεπίθεση, με την αρθρογραφία των φιλικών προς αυτήν εφημερίδων να καταγγέλλουν τον βρώμικο ρόλο της Αγγλίας στο Κίνημα του Μερεντίτη, αλλά και τη στάση των Πατρινών στελεχών του Αγγλικού Κόμματος: «Ικανώς ήδη είπομεν εν τοις προηγουμένοις, ότι η εν Πάτραις στασιαστική και ληστρική πράξις δε ήτο βεβαίως τοιαύτη, η οποίαν συμφέρον έχει να παραστήση σήμερον η αντιπολίτευσις. Είπομεν ήδη ότι ο κ. Καλαμογδάρτης, μέλος της αντιπολιτεύσεως ού των μετριοπαθεστάτων, και προ της στάσεως ύποπτος εφάνη, ως κρύψας εν τη οικία αυτού τον πάλαι εν Ναυπακτία αντάρτην Βενέτικαν, όστις κατά την στάσιν προφανώς ουκ ολίγον εις τα γενόμενα συνετέλεσεν. Ότι ο κ. Καλαμογδάρτης, συσταθείσης της λεγομένης πολιτικής φυλακής εκ τετρακοσίων ανδρών, και αρχηγός αύτης γενόμενος, απαθής έμεινε και ακίνητος θεωρός

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 455, 01/01/1848.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

των πεντήκοντα κακούργων, εισβαλόντων εις το νομαρχείον, ληστευσάντων το ταμείον και την τράπεζαν και παραβιασάντων το Αυστριακόν προξενείον. Ότι προέτρεψε τους εν τω φρουρίω να παραδοθώσι, χάριν τάχα της ειρήνης, εις τον Μυριδύτην, και ότι τέλος έδειξεν απίθανον τινα ζήλον εις το να φυγαδευθώσιν οι κακούργοι μετά των ληστευθέντω, ως να εφοβείτο ο ανήρ μη η παρουσία αυτών αποκαλύψη και άλλας τινας περιστάσεις τας οποίας μάλιστα συμφέρον ίσως είχε να κρύψη. Ο κ. Καλαμογδάρτης λοιπόν, καθ’ ού είναι εκδιδόμενον ένταλμα συλλήψεως, ευλόγως διατελεί εν φυλακή. Να σημειώσουμε εδώ ότι η αναφορά του συντάκτη της «Εθνικής» σε τετρακόσιους πολιτοφύλακες είναι ανακριβέστατη. Όπως είδαμε και παραπάνω, οι πολίτες που επιστρατεύτηκαν (όπως επιστρατεύτηκαν) δεν ξεπέρασαν τους 120. Ο αριθμός 400 προκύπτει είτε από το άθροισμα των υπογραφόντων την αναφορά προς τον υποστράτηγο Νοταρά (οι οποίοι όμως αλίμονο αν επιστρατεύθηκαν σαν πολιτοφύλακες), είτε από τον κατάλογο των εχόντων τα προσόντα να απαρτίσουν την πολιτοφυλακή που κατήρτιζε κάθε Δήμος της χώρας. Έχει σημασία να δούμε και το πώς εξελίχθηκε εκείνα τα χρόνια ο θεσμός της Πολτιτοφυλακής ή Εθνοφυλακής. Η Εθνοσυνέλευση του 1843-1844, που είχε σαν έργο την κατάρτιση του πρώτου Συντάγματος του Ελληνικού Βασιλείου, μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτέμβρη του 1843, είχε εκδώσει ένα διάταγμα που όριζε ότι σαν Πολιτοφύλακες είχαν υποχρέωση να κατατάσσονται μόνο όσοι κατείχαν γη ή περιουσία, όντας και οι μόνοι που είχαν κάτι να χάσουν σε περίπτωση επίθεσης κάποιου εχθρού, είτε έξωθεν είτε ένθεν. Ο περιορισμός ατός καταργήθηκε από τον Κωλέττη, με νόμο οποίος όριζε τα απαραίτητα προσόντα για να είναι κάποιος εθνοφύλακας ήταν το να μπορεί να φέρει όπλο και να είναι άνω των 20 ετών. Αυτή η φιλελεύθερη εξέλιξη του θεσμού προκάλεσε την αντίδραση των αντιδραστικών, γιατί έτσι είχαμε σαν αποτέλεσμα 74

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

το… “ν’ αφεθή ανοικτή η θύρα ώστε να εισέλθωσιν εις την έντιμον υπηρεσίαν της εθνοφυλακής άνθρωποι ανέστιοι, αγύρται, μηδεμίαν προσφέροντες εγγύησιν, μόνον διότι έχουσι την από τον νόμον απαιτουμένην ηλικίαν”. Από τον κατάλογο των εχόντων τα προσόντα του πολιτοφύλακα δημοτών, ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο –όποτε κρινόταν αναγκαίο- με κλήρωση επέλεγαν αυτούς που θα απάρτιζαν το εκάστοτε χρειαζούμενο σώμα Εθνοφυλακής. Έτσι και στην περίπτωση της Πάτρας. Από τον κατάλογο που διατηρούσε ο Δήμος κληρώθηκαν 300, εκ των οποίων ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα μόλις 120.» 59 Επίσης καθυστερημένα ήρθε και η δικαιολόγηση της Κυβέρνησης για την παραβίαση του απορρήτου των επιστολών. «Επιστολαί τινες αποτεινόμεναι προς τους αντάρτας είχον κατασχεθή εν τω ταχυδρομείω Πατρών. Η δε πράξις αύτη εγένετο ανακριτικώς, ως επίσης κανονικώς γίνεται και αλλαχού των κατά σύνταγμα κυβερνωμένων εθνών. Δια της αυτής δυνάμεως δια της οποίας ενεργούνται αι κατ’ οίκον έρευναι και αποσφραγίζονται, αν χρειασθή, αι εκεί ευρισκόμεναι ύποπτοι επιστολαί. Αλλ’ η αντιπολίτευσις έσπευσεν αμέσως να κατακραυγάση, ότι δια της πράξεως ταύτης καταπατείται το σύνταγμα. Αλλ’ αυτό άρα γε παραβαίνεται, και όταν, συλλαμβανομένου τινός φονέως, ζητήται επ’ αυτού η μάχαιρα, διότι τάχα παραβιάζεται η προσωπική του πολίτου ελευθερία; Τοιαύτη δε της ελευθερίας υπεράσπισις ισοδυναμεί προς τα επιχειρήματα, δι’ ών ποτέ οι ιεροδίκαι βασανίζοντες εφόνευον τους εχθρούς της θεοβλαβείας και των κληρικών καταχρήσεων, λόγω υπερασπίσεως της θρησκείας. Μεταξύ λοιπόν των κατασχεθεισών επιστολών, ευρέθη και τις προς αυτόν τον Μυριδύτην δι’ ής γράφει ούτος προς την εαυτού σύζυγον, ότι

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 166, 24/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

θέλει λαμβάνει του λοιπού, δια το ασφαλές, τας παρ’ αυτού επιστολάς δια του εν Πάτραις προξένου της Αγγλίας. Η δε περίστασις αύτη δύναται, νομίζομεν έτι σαφέστερον να καταδείξη τας συμπαθείας όσας εύρεν, ως φαίνεται, ο αρχηγός της ληστρικής εκείνης στάσεως παρά τω προξένω, προς τούτοις δε και τον φόβον του Μυριδύτου, μήπως παραπέσωσιν αι επιστολαί αυτού, και επομένως ανακαλυφθώσιν ίσως σχέσεις προς τινα πρόσωπα τας οποίας συμφέρον μάλιστα έχουσι να κρύψωσιν. Όθεν δεν δυνάμεθα ν’ απορήσωμεν, αν ποτέ μάθωμεν, ότι ο Μυριδύτης συνεγανάκτησε μετά της αντιπολιτεύσεως, δια την ανακριτικώς κατά νόμον γενομένην κατάσχειν τινών επιστολών αυτού εν τω πατραϊκώ ταχυδρομείω.» 60

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 159, 15/01/1848.

Πράξη δεύτερη

Η αναταρραχή που προκάλεσε ο Μερεντίτης και το Κίνημά του δεν έληξαν ούτε με την αποχώρηση των πρωταγωνιστών του από την Πάτρα ούτε με τις διώξεις των στελεχών της Αντιπολίτευσης από την Κυβέρνηση. Όταν φαινόταν ότι τα πράγματα είχαν καταλλαγιάσει, κάτι συνέβη και επανέφερε το κλίμα αναβρασμού στην Πάτρα και στην Κυβέρνηση. «Όσοι έχουσι πυροβόλα ας τα ετοιμάσωσιν, όσοι έχουσι σπάθας ας τας ακονίσωσιν, όσοι δεν έχουσι πυρίτιδα και βόλια ας προμηθευθώσιν, όσοι έχουσι γυναίκας και τέκνα ας τα’ αποχαιρετήσωσι. Το υπουργείον μας απεφάσισε τον πόλεμον κατά της Αγγλίας, δεν μένει πλέον παρά να δημοσιευθή και η κήρυξις του πολέμου, και τότε εμπρός αι φάλαγγές μας, εμπρός οι στόλοι μας, εμπρός οι χίλιοι πυρίπνοες φάρυγγές μας. Γελώσι βεβαίως οι αναγνώσται μας, γελώμεν και ημείς. Μόνοι οι υπουργοί μας δεν γελώσιν. Ομιλούσι περί Αγγλίας με τρόπον τόσον περιφρονητικόν, ώστε και ημείς πολλάκις δυσπιστούμεν εις τας διανοητικάς μας δυνάμεις, και αμφιβάλλομεν τις είναι δια το μοναστήρι της Τήνου, ημείς οι φρονούντες ότι η Αγγλία είναι Αγγλία, ή το υπουργείον μας το φρονούν ότι η Αγγλία είναι η δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου. Έγιναν ήδη εις τους αναγνώστας μας γνωσταί, η κατά της διαγωγής της Αγγλίας προς το υπουργείον μας, έφεσις αυτού εις τας λοιπάς τέσσαρας μεγάλας Δυνάμεις της Ευρώπης, η κατά της Αγγλίας κατηγορία, ότι υπενήργησε και επροστάτευθε την ληστανταρσίαν του Μερεντίτου, και ότι πανταχού υποκινεί στάσεις. Γνωρίζουσιν ήδη οι αναγνώσται μας ότι ο αισχρώς δραπετεύσας 77

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

εκ της θέσεώς του και εγκαταλείψας εις την διάκρισιν των ληστανταρτών μέθυσος γραμματεύς της Νομαρχίας Ροντόπουλος, προυβιβάσθη Νομάρχης, και έλαβε 12 χιλ. δρ. αποζημίωσιν διότι προσέβαλε την Αγγλικήν σημαίαν, εξύβρισε την Αγγλικήν τιμήν, και με άλλους λόγους ωνόμασε λησταποδόχους τους σώσαντας την πόλιν Πατρών πρόξενον της Αγγλίας, και διευθυντήν του Αγγλικού ατμοπλόου Σπιτ-Φάιρ. Το μέθυσον παιδάριον, ο νομάρχης Ροντόπουλος, εννοήσαν ότι ύβρεις, προσβολαί κατά της Αγγλίας, είναι τίτλοι επαίνων και αμοιβών από μέρους του υπουργείου, δεν ήργησε να δώση νέα δείγματα της κατά τούτο μεγαλοφυΐας του. Το ρηθέν ατμόπλουν Σπιτ-Φάιρ ελλιμενίσθη την 28 του απελθόντος μηνός εις Πάτρας, φέρον την εξ Αγγλίας αλληλογραφίαν. Ερωτηθείς ο πλοίαρχος υπό της λιμενικής Αρχής κατά την συνήθειαν περί του πόθεν έρχεται, συνερωτήθη και αν έχη επί του πλοίου του επιβάτας, και απεκρίθη ότι δεν έχει. Εις τον λιμένα Πατρών ευρίσκετο ελλιμενισμένον και το Αγγλικόν Βρίκιον «Φαντώμ». Η διοικούσα την Αχαΐαν αισχρά συμμορία Ροντόπουλος, Πανάς και Στριφτόμπολας ή πραγματικώς υπέθεσεν, ότι το ατμόπλουν έφερεν οπίσω εις Πάτρας τον Μερεντίτην και τους μετ’ αυτού, ή προσεποιήθη ότι το πιστεύει, δια να κατορθώση πάλιν καμμίαν προσβολήν κατά της Αγγλίας. Επεφορτίσθη λοιπόν ο μοίραρχος Πανάς και ο αστυνόμος Στριφτόμπολας να παραμονεύωσι την νύκτα, και να συλλάβωσιν όντινα ήθελον ίδει εξερχόμενον της Αγγλικής λέμβου ή εισχερχόμενον εις αυτήν. Συνέπεσε κατ’ εκείνην την ημέρα να έχη ο πλοίαρχος του Βρικίου προσκεκλημένον εις δείπνον τον υιόν του Άγγλου προξένου κ. Βούδ. Μετά το δείπνον η λέμβος του Βρικίου έφερε τον νέον Βούδ εις το παραθαλάσσιον, όθεν τον συνώδευσεν εις την οικίαν του διευθύνας την λέμβον υπαξιωματικός. Εωσού προφθάση ο μοίραρχος μετά των οπλοφόρων του, ο νέος Βουδ είχεν εισέλθει εις την οικίαν του πατρός του, και ο υπαξιωματικός επέστρεφεν εις την 78

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

λέμβον του. Ορμά λοιπόν ο κακούργος μοίραρχος κατά του λέμβου, συλλαμβάνει τον υπαξιωματικόν και τους ναύτας και τους απάγει εις την φυλακήν του στρατώνος. Ειδοποιηθείς ο νομάρχης περί της παραδόξου ταύτης άγρας, τι μηχανεύεται το βάναυσον τούτο και αύθαδες παιδάριον; Γράφει προς τον πρόξενον, ότι έχων υποψίαν, μήπως επί του ατμοπλόου Σπιτ-Φάιρ ευρίσκονται τινές των μετά του Μερεντίτου αναχωρησάντων ληστανταρτών είχε, διατάξει να προσέχη η φρουρά εις το παράλιον, μη αποβιβασθή τις δια νυκτός, ότι η λέμβος του ατμοπλόου Σπιτ-Φάιρ απεβίβασεν εις παράμερον μέρος δύω υπόπτους ανθρώπους, οίτινες κυνηγηθέντες υπό της φρουράς, εμβήκαν εις μίαν οικίαν, και ότι η φρουρά υποπτευθείσα τον υπαξιωματικόν και τους ναύτας ως μετημφιεσμένους ανθρώπους του Μερεντίτου, τους συνέλαβε, αλλ’ ότι ήδη (μετά τρεις ώρας) γενομένης εξακριβώσεως, ότι οι συλληφθέντες είναι Άγγλοι ναύται του Σπίτ-Φάιρ απελύθησαν. Ενώ ο πρόξενος ελάμβανε την γελοίαν ταύτην διακοίνωσιν του νομάρχου έφθασεν εις χείρας του και η διαμαρτύρησις του πλοιάρχου του Βρικίου δια τα γεγονότα. Την επιούσαν το Βρίκιον έμελλε ν’ αναχωρήση εκ του λιμένος Πατρών, αλλ’ ο πλοίαρχος μαθών τα περιεχόμενα εις το έγγραφον του νομάρχου εζήτησε να γενή εξακρίβωσις της υποθέσεως ενώπιον του νομάρχου, αυτού (του πλοιάρχου) και ν’ αντιπαρατεθώσιν οι συλληφθέντες ναύται μετά των φρουρών οίτινες τους συνέλαβον, δια να φανή ότι οι ναύται ήσαν του βρικίου του, και όχι του ατμοπλόου. Αλλ’ ο νομάρχης αποποιείται πάσαν εξακρίβωσιν προτείνων, ότι παρέπεμψε την υπόθεσιν εις την Εισαγγελίαν. Ο πλοίαρχος του Βρικίου διαμαρτύρεται εκ νέου κατά της αισχράς διαγωγής του νομάρχου και αναχωρεί. Δύνανται οι αναγνώσται μας να φαντασθώσι την αγανάκτησιν του διευθυντού του Ατμοπλόου Σπίτ-Φάιρ, ακούσαντος τοιαύτην αισχράν καθ’ αυτού συκοφαντίαν, εν ώ καμμία λέμβος του πλοίου του δεν είχεν εξέλθει καθ’ όλον εκείνο το εσπέρας. 79

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Έγραψεν όθεν προς τον κ. Πρόξενον της Αγγλίας, ότι ουδέ κοινωνίαν θέλει να έχη πλέον με πόλιν, διοικουμένην υπό τοιούτου αναιδούς ψεύστου, οποίος ο Ροντόπουλος, ότι ούτε το δια το πλοίον αναγκαίον ύδωρ θέλει πλέον να προμηθεύηται εκ Πατρών, αλλά θέλει το λαμβάνει εκ Ζακύνθου. Εζήτησε δε επί τέλους, ως πληροφορούμεθα, να μετατεθή αλλαχόθι, μη επιθυμών ούτε καν να πλησιάση εις μέρη κυβερνώμενο υπό τοιούτων κακούργων. Πιθανόν να ίδωμεν τον Ροντόπουλον και υπουργόν ήδη, αφού κατώρθωσε πάλιν να προσβάλη τόσον αναιδώς την τιμήν και την σημαίαν των Άγγλων.» 61 Η άποψη της Κυβέρνησης για το παραπάνω σοβαρό περιστατικό δημοσιεύεται στις φιλοκυβερνητικές εφημερίδες ένα μήνα (!!!) μετά: «ΠΡΑΞΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ. Αι Πάτραι προ τινός ήδη καιρού κατεστάθησαν πολιτικώτερον και διπλωματικότερον επίσημοι, ού μόνον δια την προ ολίγου εκεί συμβάσαν ληστρικήν στάσιν, αλλά και δια τινάς σχέσεις των υποκινησάντων αυτήν προς το Αγγλικόν προξενείον, και Αγγλικόν τι πολεμικόν ατμόπλοιον, ως εγκαίρως ανηγγείλαμεν ήδη τα δέοντα περί τούτου εις κοινόν. Αλλά την εικοστήν ογδόην του παρελθόντος Δεκεμβρίου του εκπνεύσαντος ήδη έτους, νέα πάλιν τινά γεγονότα εφείλκυσαν την προσοχήν του δημοσίου. Επειδή δε υποσχέθημεν ακριβή τινα αυτών έκθεσιν, εκπληρούμεν ήδη εν μέρει την ημετέραν υπόσχεσιν. […] Ως εκ της γεωγραφικής θέσεως της πόλεως Πατρών, επικαίρου μεν προς εμπορίαν ούσης, αλλ’ αχρήστου εις προσόρμισιν άλλων ή εμπορικών πλοίων, σπανίως προσέρχονται εκείσε ξένων δυνάμεων πολεμικά πλοία, και ταύτα δε δια τινα αιτία, ως π.χ. όταν μεταβαίνει εκεί επίσημον τι ξένον πρόσωπον, οίον ο κατά το παρελθόν έτος εκείθεν διαβάς Πρωσσικός Πρίγκηψ κτλ. Αλλ’ έτι

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 456, 07/01/1848.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ολιγώτεραι αφορμαί παρίστανται εις προσόρμισιν Αγγλικών πολεμικών πλοίων. […] Και όμως προ τινών ήδη ημερών ευέθη κατά τύχην προσορμισμένον εν Πάτραις Αγγλικόν πολεμικόν Βρίκιον, το Φάντασμα (Fantome) προσέτι δε και το αυτό εκείνο Αγλικόν πολεμικόν ατμόπλοιον το Πολεμόκεντρον (Spitfire), το οποίον, ως ουδείς ελησμόνησε, τόσον παραδόξως προ τινών μόνον εβδομάδων είχε παραλάβει και εξασφαλίσει τους περί τον Μυριδύτην, οίτινες ληστεύσαντες και δημόσια καταστήματα και προξενεία, έφερον και εαυτούς και τα ληστευθέντα εις το Αγγλικόν τούτο πολεμικόν ατμόπλοιον. Αλλ’ επειδή εκ τινων, διδομένων η αρχή είχεν ήδη συλλάβει υπονοίας τινας, κατά την εσπέραν της 27 Δεκεμβρίου, έπεμψε δύο τμήματα νυκτερινών περιπολιών, συγκείμενα εκ φυλάκων της φρουράς και χωροφυλάκων, καθ’ όλην την παράλιον της πόλεως γραμμήν, και ιδίως προς το νότιον αυτής μέρος, κατά την από της πόλεως απωκισμένην συνοικίαν, δια να επιτηρώσι μη προσορμήσωσι κατά το απόκεντρον εκείνο μέρος λέμβοι εκ των ελλιμενισμένων πλοίων. Αλλ’ αν και η νύξ εκείνη ήτον ζοφερά και δυσχείμερος, κατά την εννάτην όμως ώραν μ.μ. μίαν ώραν δηλ. μετά το σύνθημα της αποχωρήσεως, το κατά το σύνηθες και προς τους κατοίκους της πόλεως δοθέν, των περιπόλων εκείνων τις, μετά του δεκανέως και τινός χωροφύλακος, παρετήρησαν λέμβον ησύχως προσορμισθείσαν κατά το απόκεντρον εκείνον παράλιον, των καδοποιείων, το μάλιστα ακαταλληλότατον εις αποβιβασμόν, ως εκ του σχήματος και της θέσεως της ακτής. Αλλ’ άλλο τι δια το σκότος δεν ηδυνήθησαν να εξακριβώσωσι. Προσορμισθείσης όμως της λέμβου, μετ’ ού πολύ, ίδον δύο τινας εξελθόντας, την Ευρωπαϊκήν στολήν ενδεδυμένους, οίτινες κατ’ ευθείαν επορεύθησαν προς το μέρος εκείνο της συνοικίας, όπου κείται η οικία του υπολοχαγού Βουλγάρεως, όστις συνεπιορκήσας μετά των περί Μυριδύτην, συνελήστευσε, συνεστασίασε και συνεδραπέτευσεν εις το Αγγλικόν ατμόπλοιον.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Οι φύλακες λοιπόν περιπολούντες, ως εικός, προς το μέρος εκείνο, ίδον εξελθόντας τους δύο εκείνους αγνώστους εκ της οικίας αυτής του Βουλγάρεως, όπου έτι παραμένει η σύζυγος αυτού, τον μεν φέροντα φανόν, τον δε παρακολουθούντα. Αμέσως λοιπόν προσεκάλεσαν αυτούς να σταθώσιν. Αλλ’ ο μεν μετά του φανού εστάθη, τον δε δρομαίως φυγόντα δεν ηδυνήθησαν εν τω σκότει να ανεύρωσιν οι περίπολοι, διότι εκρύφθη ως ανήρ τις ακριβώς γινώσκων, ως φαίνεται, τους τόπους εκείνους. Όθεν τον μετά του φανού μόνον άγνωστον άνδρα ωδήγησαν προς τον ανθυπασπιστήν, αρχιφύλακα, κατά την παράλιον πρωτοφυλακήν, έτι δε και τους εκ της λέμβου ναύτας. Αλλ’ ούτοι μεν δεν ηδύναντο να συνεννοηθώσι μετά των ημετέρων, ως Αγγλιστί μόνον λαλούντες. Οι δε περίπολοι δεν ηδύναντο ν’ αναγνωρίσωσιν άλλως αυτούς, διότι καίτοι υπαξιωματικοί και ναύται βασιλικού πολεμικού πλοίου, παραδόξως ουδέν έφερον διακριτικόν σημείον. Εν δε τη πρωτοφυλακή ο φέρων τον φανόν, πολιτικά ενδεδυμένος και φορών πέτασον (καπέλο) αχύρινον, κεκαλυμμένον υπό μέλανος κεκηρωμένου υφάσματος, Αγγλιστί λαλών, ήτον ακατάληπτος. Όθεν ο ανθυπασπιστής ανέφερε τα διατρέχοντα προς τον φρούραρχον. Ούτος δε, πέμψας τον υπασπιστήν, προσεκάλεσε τον κορυφαίον εκείνον των συλληφθέντων, δια τινος δε διερμηνέως εκ των εκεί τότε παρευρεθέντων, έμαθεν ότι πάντες οι συλληφθέντες ήσαν Άγγλοι ναύται και αξιωματικός, εκ του την προτεραίαν προσορμισθέντος ατμοπλοίου. Έλεγον δε, ότι δεν φέρουσι στρατιωτικήν στολήν ως μη όντες εν υπηρεσία τότε. Ότι προσωρμίσθησαν δια λέμβου του αυτού ατμοπλοίου, εις το οποίον ανήκουσι και οι συλληφθένται ναύται. Ο φρούραρχος λοιπόν, παρεκάλεσε τον τοιαύτα είποντα, να σημειώση το όνομά του επί χάρτου, ευρισκομένου ήδη εις χείρας του Νομάρχου, και περιέχοντος αυτόγραφον το όνομα Breen, Midshipsman of Spitfire [Βρήν, δόκμος του (ατμοπλοίου) Πολεμοκέντρου].

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Αν δε και ήναι γνωστόν, ότι εκάστη λέμβος πολεμικού πλοίου φέρει τον διευθύνοντα αυτήν εν στολή, ο φρούραρχος όμως, πιστεύσας εις τους λόγους του δοκίμου Άγγλου, φιλοφρόνως διεβεβαίωσεν αυτόν, ότι αν προς ολίγον παρεμποδίσθη, τούτο προήλθεν εκ του ότι ουδέν έφερε διακριτικόν σημείον, και δεν ηδύνατο να εννοηθή λαλών. Ηρώτησε δε αυτόν, αν έχη τινα ανάγκην συνδρομής, και πού ήθελε να πορευθή, εν τω μέσω βροχεράς ήδη νυκτός. Ειπόντος δε αυτού, ότι ήθελεν να επανέλθη εις την λέμβον, ο φρούραρχος έπεμψεν αυτόν μετά συνοδείας και φανού και μετά του υπασπιστού αυτού. Διέταξε δε αμέσως ν’ αφεθώσι και οι ναύται. Ο Άγγλος λοιπόν δόκιμος, διερχόμενος παρά την οικίαν του κ. Βούδ, ανέβη εις αυτήν. Ο δε υποπρόξενος, προσκαλέσας τον υπασπιστήν, και ερευνήσας τα γεγονότα, είπεν ότι θέλουσιν έχει συνεπείας. Διότι ο πλοίαρχος του ατμοπλοίου, όστις έτυχεν εκεί παρών, κατ’ εκείνην την ώραν, θέλει γράψει περί τούτου του εις τους ναύτας αυτού συμβάντος προς τον πλοίαρχον του Αγγλικού Βρικίου του φαντάσματος, ως προς ανώτερον εαυτού κτλ. Ο δε έλλην στρατιωτικός απεκρίθη, ότι οι εν Πάτραις στρατιωτικοί ουδέν άλλο έπραξαν, ή εξεπλήρωσαν ακριβώς τα καθήκοντα αυτών. Τέλος δε ο Άγγλος δόκιμος μετά των ναυτών, ελθόντες παρά την λέμβον, εύρον αυτήν καθημένην επί της άμμου. Λαβόντες δε συνδρομήν και ανελκύσαντες αυτήν επανήλθον εις το ατμόπλοιον. [το δημοσίευμα συνεχίζει αναφερόμενο στην ανταλλαγή επιστολών για το συμβάν ανάμεσα στον Νομάρχη Ροντόπουλο, τους πλοιάρχους των δύο Αγγλικών πολεμικών πλοίων και τον Άγγλο υποπρόξενο Wood]. Τούτων ούτως εχόντων, άλλη λέμβος του αυτού ατμοπλοίου, ως φαίνεται εκ των επισήμων εκθέσεων, δια βαθείας και σκοτεράς νυκτός, προσορμίζεται αποτάτω της πόλεως, κατά το καδοποιείον παρά τη οικία του ταγματάρχου Μπέλτα και πλησίον της του αποστάτου Βουλγάρεως. Η ακτή εκείνη είναι προς τούτοις 83

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δυσπέλαστος και απέχει πολύ της οικίας του προξένου, ως ήδη είπομεν, έμπροσθεν της οποίας είναι τόπος αρμοδιώτερος εις αποβιβασμόν. Όθεν η αξίωσις ότι επεβιβάσθη, εν τω μέσω δυσχειμέρου νυκτός και εκεί, ο υιός του προξένου, δωδεκαετές σχεδόν μειράκιον ων, αποβαίνει πολλά δυσεξήγητος. […] Η παρούσα έκθεσις είναι σύμφωνος προς τας επισήμους αναφοράς των Ελληνικών εν Πάτραις αρχών. Δεν αγνοούμεν δε ότι η ενταύθα Αγγλική πρεσβεία, διαφόρους έχουσα, ως φαίνεται, ειδήσεις ζητεί ν’ αναιρέση την περίστασιν του ότι ο δόκιμος εκείνος υπαξιωματικός ανήκεν εις το ατμόπλοιον, διατεινομένη ότι διατελει παρά τω Βρικίω.» 62 Η κυβέρνηση θεωρεί ότι ο υπαξιωματικός που αποβιβάσθηκε στην πατρινή ακτή προερχόταν από το ατμόπλοιο Spitfire και συνόδευε ενδεχομένως κάποιον από τους αποστάτες συντρόφους του Μερεντίτη -γιατί όχι και τον ίδιον τον Μερεντίτη. Οι άγγλοι ισχυρίζονται ότι ο υπαξιωματικός ανήκε στην δύναμη του μπρικιού (είδος ιστιοφόρου) Fantome, και ότι συνόδευε στο σπίτι του τον γιο του Βρετανού Υποπροξένου Wood. Το τι από τα δύο ίσχυε δεν διευκρινίστηκε ποτέ. Πάντως, η Κυβέρνηση είχε βάσιμους λόγους να ανησυχεί για την τυχόν επιστροφή κάποιων από τους στασιαστές ή και του ίδιου του Μερεντίτη κάποια στιγμή στην Πάτρα, λόγω του ότι τα χρήματα που είχαν πάρει από το Δημόσιο Ταμείο οι πατρινοί προύχοντες για να τα δώσουν στον Μερεντίτη, βρίσκονταν ακόμα στα χέρια του Άγγλου Πρόξενου Wood. Ο Μερεντίτης κατά την αναχώρησή του επί του Spitfire είχε πάρει μαζί του μόνο τα χρήματα που αφαίρεσε από την Εθνική Τράπεζα. Παρά τα επανειλημμένα αιτήματα της Κυβέρνησης να της επιστραφούν αυτά τα χρήματα, ο Άγγλος πρόξενος αρνιόταν να τα επιστρέψει, ισχυριζόμενος ότι ανήκαν πλέον στον Μερεντίτη, μετά την επίσημη συμφωνία που είχαν κάνει οι προεστοί και ο ίδιος με αυτόν.

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 163, 29/01/1848.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Το τι έγινε τελικά με αυτά τα χρήματα, το μαθαίνουμε από ένα δημοσίευμα λίγες ημέρες αργότερα: «Λέγεται, ότι Αγγλικόν ατμόπλοιον πεμφθέν, ως είπομεν ανωτέρω, εις Πάτρας όντως παρέλαβε τας εν τω Αγγλικώ Προξενείω παρακατεθειμένας 34 χιλ. δραχμ. Δια να φέρη αυτάς προς τον Μυριδύτην. Η δε πράξις αύτη παράδοξος φαινομένη συνάδει βεβαίως προς το μέτρον το οποίον το Αγγλικόν Υπουργείον ενόμισεν εύλογον να λάβη, ίνα θεωρή ως έγκυρον τάχα συνθήκην γενομένην προς ληστάς δια της βίας και όχι ειλικρινώς και μη τελεσθείσαν. Διότι οι ληστεύσαντες της Πάτρας παρελήφθησαν υπό Βασ. Αγγλικού ατμοπλοίου, καθ’ ήν μάλιστα εποχήν, επελθούσης της Κυβερνητικής δυνάμεως, συνελαμβάνοντο. Αλλ’ η παρούσα πράξις του Αγγλικού Υπουργείου άλλως πως ή ως ληστάς θεωρούντος τους περί τον Μυριδύτην, είναι προφανώς αντιφατική προς τας αξιώσεις της ημετέρας αντιπολιτεύσεως, ήτις συμφέρον μάλιστα είχε να θεωρήση την ληστρικήν εκείνην στάσιν ως έργον απλώς ληστρικόν ουδεμίαν σχέσιν έχον προς πολιτικήν τινα ενέργειαν. Ούτω λοιπόν κατά τας περιστάσεις ο Μυριδύτης παρίσταται ότε μεν ως ληστής, ότε δε ως επαναστάτης άξιος της συμπαθείας του Αγγλικού Υπουργείου. Αλλ’ όπως και αν έχη, ουδείς δύναται ν’ αντείπη, ότι η πράξις αύτη του Αγγλικού υπουργείου είναι υπέρ το δέον ενθαρρυντική προς πάντας εκείνους τους ταραχοποιούς άνδρας, οποίοι ουδαμού των εθνών ελλείπουσι, και οίτινες οίκοθεν ή δια δολίας εισηγήσεως δύνανται να φέρωσι σύγχυσιν και ταραχήν εις τας κοινωνίας επί σκοπώ ή ιδιωφελούς αρπαγής και ανατροπής των καθεστώτων, και οίτινες από τοιούτων παραδειγμάτων ορμώμενοι όχι αλόγως δύναται να ελπίζωσιν, ότι κατά πάσαν περίστασιν δεν θέλουσι μείνει εστερημένοι ισχυράς τινος προστασίας. Και η πράξις λοιπόν και ο τρόπος του Αγγλικού υπουργείου ού μόνον εμφαίνουσιν προφανεστάτην τινα πολιτικήν δυσμένειαν ισχυροτέρου προς ασθενέστερον. Αλλά και παρίστανται όλως ανάξιον της 85

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

γενναιότητος και της ειλικρινείας μεγάλου τινός Κράτους, προς το οποίον τοιαύται πλάγιαι αντιπράξεις είναι βεβαίως παντάπασιν ανοίκειοι. Προς τούτοις τι δύνανται να είπωσιν οι εργατικοί κάτοικοι, οι φίλεργοι έμποροι των Πατρών, ότι ενώ εξεβιάσθησαν να υποσχεθώσιν εις ληστάς 34 χιλ. δραχμών από του υστερήματος αυτών, ενώ των πραγμάτων μεταβληθέντων δια της επελεύσεως της Κυβερνητικής δυνάμεως, η δήθεν γενομένη συνθήκη ουδέ τετελεσμένη ήτο ουδέ να τελεσθή έπρεπεν. Η Κυβέρνησις όμως της μεγάλης και βαθυπλούτου Αγγλίας κρίνει εύλογον να πέμψη επίτηδες βασιλ. ατμόπλοιον δια να παραλάβη το εκ των εμπορικών ιδρώτων προερχόμενον ποσόν, και να δώση αυτό εις ληστήν διαταράξαντα την ησυχίαν των αθώων πολιτών.» 63 Όπως και να’ χει, οι εντάσεις που δημιουργήθηκαν ανάμεσα στην Ελληνική Κυβέρνηση και τους εν Ελλάδι εκπροσώπους της Αγγλικής, και ειδικά η σύλληψη του αξιωματικού και των ναυτών του Fantome, έφτασαν μέχρι τον Άγγλο Υπουργό Εξωτερικών, λόρδο Palmerston αλλά και το Αγγλικό Κοινοβούλιο. Συγκεκριμένα, η αλληλογραφία ανάμεσα στην Ελληνική κυβέρνηση και τους αξιωματούχους της με τους εκπροσώπους της Αγγλικής Κυβέρνησης και τους Αξιωματικούς του Βρετανικού Ναυτικού για το ζήτημα του Fantome στάλθηκε από τον Άγγλο Πρόξενο Lyons στον Υπουργό Palmerston και δημοσιεύθηκε, μαζί με άλλα έγγραφα που αφορούσαν και σε άλλες διενέξεις ανάμεσα στην Μεγάλη Βρετανία και την Ελλάδα στον Τόμο «Corresponce Respecting The Demands Made Upon The Greek Government; And Respecting The Islands Of Cervi And Sapienza», που εκδόθηκε τον Φλεβάρη του 1850 στο Λονδίνο. Λίγους μήνες μετά από την παρουσίαση αυτού του φακέλου με τις παραπάνω επιστολές στο Αγγλικό Κοινοβούλιο, στις 25 Ιουνίου του

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 144, 12/02/1848.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

1850, τοποθετούμενος πάνω σε πρόταση μομφής βουλευτή της αντιπολίτευσης για το θέμα της εξωτερικής πολιτικής της Βρετανικής Κυβέρνησης, ο Υπουργός Εξωτερικών Palmerston αναφέρθηκε και στα του κινήματος του Μερεντίτη: «Λοιπόν, Κύριε, όσον αφορά αυτές τις υποθέσεις, θα ήθελα να σταθώ κατ’ αρχήν σε αυτήν η οποία θα έπρεπε να θεωρείται ως σπουδαιότερη στο μυαλό ενός Άγγλου. Εννοώ την προσβολή που υπέστημεν με τη σύλληψη του πληρώματος μιας λέμβου του πλοίου της Αυτού Μεγαλειότητος Fantome. Υπήρξε κάποια εποχή, που θα θεωρείτο καθήκον για τον καθένα να υπερασπιστεί την τιμή του Βρετανικού Ναυτικού εάν βρισκόταν σε οποιαδήποτε περίσταση όπου θα απαιτείτο κάτι τέτοιο. Οι εποχές άλλαξαν (φωνές εκατέρωθεν). Ειπώθηκε ότι σε αυτήν την υπόθεση, μερικοί μόνο ναύτες από το πλήρωμα του πλοίου συνελήφθησαν από κάποιους ένοπλους. Ότι αυτοί οι ναύτες οδηγήθηκαν μεν σε κάποια φυλακή, αλλά πολύ σύντομα αφέθησαν ξανά ελεύθεροι. Και, γιατί πρέπει να ασχοληθούμε σοβαρά με ένα τόσο ασήμαντο ζήτημα; Μα, ζητήσαμε κάτι εξωπραγματικό ή κάτι παράλογο γι’ αυτήν την προσβολή; Αυτό που ζητήσαμε ήταν μια συγγνώμη. Πραγματικά, δεν το πίστευα ότι θα ζούσα για να δω την ημέρα που οι δημόσιοι άνδρες της Αγγλίας θα θεωρούσαν το να απαιτήσουν μια συγγνώμη για την παράτυπη και αδικαιολόγητη σύλληψη ενός Βρετανού Αξιωματικού και Βρετανών ναυτών κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους «μια απαίτηση αμφιλεγόμενη και υπερβολική» (επιδοκιμασίες). […] Η αφορμή αυτού του περιστατικού είχε δοθεί λίγο καιρό νωρίτερα, συνεπεία του αποδιοργανωμένου κράτους της Ελλάδας, μια αποδιοργάνωση, η οποία ειρήσθω εν παρόδω, είναι συνέπεια εξ ολοκλήρου των πράξεων της Κυβέρνησης: Ήταν και παραμένει πρακτική της Κυβέρνησης, αντί να τιμωρεί τους ληστές, να τους αμνηστεύει και να τους συγχωρεί. Και είναι βάσιμες οι υπο-

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ψίες που θέλουν μέχρι και αξιωματούχους της αστυνομίας ορισμένες φορές να παίρνουν μερίδια από τη λεία. Αυτό βέβαια εξαρτάται από τη σκοπιά που εξετάζει κανείς το ζήτημα. Το σίγουρο είναι όμως ότι οι ληστές σχεδόν πάντοτε αμνηστεύονται. Και είναι τόση η ενθάρρυνση που τους δίνει αυτό το σύστημα της λαφυραγωγίας, που οι ληστές περιφέρονται ένοπλοι σε ομάδες, ενώ ορισμένες φορές επιτίθενται και καταλαμβάνουν μέχρι και ολόκληρες πόλεις. Ένα τέτοιο περιστατικό συνέβη στην Πάτρα. Ο Μερεντίτης, αρχηγός μιας ληστρικής συμμορίας, επιτέθηκε στην Πάτρα. Ο κυβερνήτης της πόλης είχε υπό τις διαταγές του μια ένοπλη δύναμη, αλλά είτε λόγω της σπουδής του του να ακολουθήσει το παράδειγμα της κυβερνήσεώς του και να φανεί διαλλακτικός απέναντι στους ληστές, είτε λόγω του ότι εκτίμησε ότι η διακριτικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό ένδειξη ανδρείας, το έσκασε από την πόλη και την άφησε έρμαιο στα χέρια των ληστών. Οι κάτοικοι, διαπιστώνοντας ότι οι αυτοδίκαιοι υπερασπιστές τους τους είχαν εγκαταλείψει, έθεσαν τους εαυτούς τους υπό την προστασία των ξένων Προξένων. Και θερμοπαρακάλεσαν και ικέτεψαν τους Προξένους να διαμεσολαβήσουν για λογαριασμό τους και να καταλήξουν σε έναν διακανονισμό με τους ληστές. Ο Πρόξενός μας ενεργώντας στα πλαίσια της πληρεξουσιότητας που του παρεχώρησαν οι διαπρεπέστεροι των κατοίκων των Πατρών, κατόρθωσε να καταλήξει σε μια συμφωνία με τον επικεφαλής των ληστών, η οποία προέβλεπε ότι ο αυτός ήταν υποχρεωμένος να εγκαταλείψει κάθε σκέψη για λεηλασία της πόλης, με αντάλλαγμα να πάρει ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό, και να απομακρυνθεί από την Πάτρα πάνω σε ένα Βρετανικό πολεμικό πλοίο (επιδοκιμασίες και γέλια). Οι κάτοικοι των Πατρών ήταν ευγνώμονες. Τα λεφτά που απαίτησαν οι ληστές, τα οποία μετά από διαπραγματεύσεις μειώθηκαν στο μισό, συλλέχθηκαν και πα-

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ραδόθηκαν προς φύλαξη στον υποπρόξενο. Ο Μερεντίτης βρέθηκε στην προκυμαία, για να επιβιβαστεί. Εκείνη τη στιγμή ο Νομάρχης, ο οποίος προηγουμένως είχε φύγει μακριά από τον κίνδυνο, πλέον προέλαυνε περήφανα με τους άνδρες του, και συνεπλάκη σε αψιμαχία με την οπισθοφυλακή των ληστών, ενώ κατόρθωσε να συλλάβει και ορισμένους από αυτούς πριν προλάβουν να επιβιβαστούν. Οι αξιωματικοί μας, βέβαια, είπαν «Όχι. Δεν υπάρχει μόνο τιμή μεταξύ ληστών. Πρέπει υπάρχει και τιμή απέναντί τους (γέλια). Μας ζητήθηκε να μεσολαβήσουμε για να φτάσουμε σε μια συμφωνία, και να εγγυηθούμε ότι αυτή η συμφωνία θα τηρηθεί, και θα προστατευθεί τόσο αυτός ο άνθρωπος, όσο και η ομάδα του» (επιδοκιμασίες και γέλια). Έτσι, προστατεύθηκε, και διέφυγε με τα λύτρα που πλήρωσαν οι κάτοικοι της πόλης.» 64 Εδώ και 3 και πλέον χρόνια η Ελλάδα κυβερνιέται από δυνάμεις που η Αγγλική κυβέρνηση θεωρεί ότι δεν είναι πρόθυμες να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά της στην Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου. Το Κόμμα που –νόμιμα ή παράνομα- επικράτησε στις τελευταίες δύο εκλογές αποκαλείται «Γαλλικό», ενώ στην Ελληνική Κυβέρνηση δεν συμμετέχει ούτε ένας Υπουργός που να διάκειται φιλικά απέναντι στην Αγγλία ή να μπορεί να προωθήσει τα συμφέροντά της. Στο Παλάτι μπαινοβγαίνει ο Πρέσβης της Γαλλίας Πισκατόρης, ασκώντας – σύμφωνα με τις απόψεις του Φόρειν Όφις- μεγάλη επιρροή στις αποφάσεις του Βασιλιά Όθωνα, ενώ οι ρίζες του τελευταίου από ένα απολυταρχικό βασίλειο είναι ασύμβατες με την φιλελεύθερη ατζέντα της Βρετανικής πολιτικής. Η διαμάχη που ξέσπασε με αφορμή τον υπερβάλλοντα ζήλο του Ροντόπουλου, που τόλμησε με χαρακτηριστική αναίδεια να συλλάβει

«Speech of Viscount Palmerston, in the House of Common, on Tuesday, the 25th of June, 1850, on Mr. Roebuck’s Motion on the foreign policy of the Government.», London, 1850 64

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Βρετανούς αξιωματικούς και ναυτικούς χωρίς αυτοί να έχουν διαπράξει κάποιο έγκλημα στην Πάτρα, ήταν το πρώτο από μια σειρά περιστατικών, που έδωσαν αφορμές στην Αγγλική Κυβέρνηση να προβούν σε ενέργειες εξευτελιστικές για την Ελλάδα: Σε λίγο καιρό θα ξεσπάσει το σκάνδαλο με τον Πατσίφικο -που είχε σαν αποτέλεσμα Βρετανική στρατιωτική απόβαση στον Πειραιά και αποκλεισμό του, ενώ οι προκλήσεις θα κορυφωθούν με την Κατοχή που επέβαλαν Αγγλία και Γαλλία μετά το 1853, για να εξασφαλίσουν τη μη συμμετοχή της Ελλάδας στον Πόλεμο της Κριμαίας στο πλευρό της Ρωσίας, εναντίον της συμμάχου τους Τουρκίας. Όλα τα παραπάνω δεν ήσαν αποτέλεσμα κάποιων «καπρίτσιων» των Άγγλων πολιτικών ή κάποιου εκδικητικού πνεύματος. Είχαν τη βάση της στην οργή που έτρεφαν οι Άγγλοι τραπεζίτες για τις Ελληνικές Κυβερνήσεις: Τα τελευταία χρόνια τα οικονομικά του κράτους πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Τα χρήματα που σπαταλούσε τόσο το παλάτι όσο και η Κυβέρνηση Κωλέττη για να εξασφαλίσει την επανεκλογή της και την παραμονή της στην εξουσία (είτε δωροδοκώντας, είτε βολεύοντας ημετέρους κλπ), καθώς και το υπερβολικό κόστος της συντήρησης πολυάριθμων στρατιωτικών δυνάμεων με το πρόσχημα της καταπολέμησης της ληστείας, είχαν σαν συνέπεια η Ελλάδα να μην είναι συνεπής στην αποπληρωμή των δανείων που είχε πάρει από τις Αγγλικές Τράπεζες κατά την διάρκεια της Επανάστασης και αργότερα. Σε λίγους μήνες, όταν λόγω των επαναστάσεων που ξέσπασαν σε όλη την Ευρώπη θα μειώνονταν κατακόρυφα οι εξαγωγές των ελληνικών προϊόντων, η ελληνική οικονομία θα περνούσε μια βαρύτατη κρίση, δίνοντας νέες αφορμές για μειώσεις, προσβολές και εξευτελισμούς εκ μέρους των Άγγλων πολιτικών και τραπεζιτών. Βέβαια, οι Άγγλοι δεν αρκούνταν μόνο στις αφορμές που τους έδινε η Ελληνική Κυβέρνηση. Πολλές φορές δημιουργούσαν και οι ίδιοι τέτοιες αφορμές…

Τι ήθελε ο Μερεντίτης;

Ποια ήταν τα κίνητρα του Μερεντίτη και των συντρόφων του; Το κίνημα που οργάνωσαν είχε πολιτικά χαρακτηριστικά ή ήταν μια πολύ ριψοκίνδυνη ληστρική επιδρομή, όπως την χαρακτήρισε όλος ο τύπος; Μελετώντας τις εφημερίδες της εποχής εκείνης βλέπουμε αφ’ ενός την προσπάθεια των αντιπολιτευόμενων εφημερίδων –τόσο των αγγλόφιλων όσο και των ρωσόφιλων- να απομακρύνουν κάθε υποψία από πάνω τους για συμμετοχή ή έστω επιδοκιμασία των κινηματιών και αφ’ ετέρου τον φιλοκυβερνητικό τύπο να επιμένει να χαρακτηρίζει την αντιπολίτευση σαν τον εμπνευστή αυτού του ληστρικού κινήματος. Τα πολιτικά αιτήματα που πρόλαβε να εκφράσει το κίνημα χαρακτηρίζονται τόσο από τους μεν όσο και από τους δε σα στάχτη στα μάτια του κόσμου: «Ακόμη δε, δια να καλύψωσι με φιλοπατρίας βαφήν τα αποτρόπαια σχέδιά των ύψωσαν επί του εξώστου του ξενοδοχείου σημαίαν φέρουσαν εν τω μέσω σταυρόν και επιγραφήν “Ζήτω το Σύνταγμα” και “υπέρ πίστεως και πατρίδος”.» 65 Δεν μπορούσαν όμως ούτε οι μεν ούτε οι δε να αποκρύψουν το γεγονός ότι επρόκειτο για ένα κίνημα που είχε προετοιμαστεί από καιρό, ότι επρόκειτο για ένα κίνημα που συγκίνησε το λαό της Πάτρας ο οποίος συμμετείχε μαζικά σε αυτό (ή τουλάχιστον δεν αντέδρασε ούτε στιγμή εναντίον του), ότι επρόκειτο για ένα κίνημα που είχε την

Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 1464, 17/12/1847

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

κάλυψη της Αγγλίας (είτε από την αρχή είτε την απέκτησε στην πορεία). Κοινός παρονομαστής των διαφόρων κινημάτων που είχαν ξεσπάσει νωρίτερα σε Βόνιτσα, Χαλκίδα, Ναυπακτία ήταν η αντίδραση στον αυταρχισμό και τις αντιδημοκρατικές μεθοδεύσεις της Κυβέρνησης του Κωλέττη. Σε όλη την επικράτεια παρατηρείτο η εξόφθαλμη καταπάτηση των νόμων του Κράτους και του ίδιου του Συντάγματος με την εκτεταμένη νοθεία στις εκλογές, ενώ πάντοτε οι ωφελημένοι από αυτήν την κατάσταση ήσαν οι «ημέτεροι». Η Πάτρα, η πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση, ήταν ταυτόχρονα και η πρώτη πόλη του μικρού Ελληνικού Βασιλείου που υποδεχόταν τις προοδευτικές και φιλελεύθερες ειδήσεις που διαδίδονταν στην Ευρώπη. Το παραπάνω, σε συνδυασμό και με το γεγονός ότι οι ισχυρότεροι παράγοντες της πόλης ανήκαν στην ραγδαία αναπτυσσόμενη αστική τάξη (ούτε στους παλιούς τσιφλικάδες, ούτε στους εμπειροπόλεμους παλιούς οπλαρχηγούς και καπεταναίους στους οποίους απευθύνονταν το Γαλλικό και το Ρωσσικό Κόμμα), δυσκόλευαν τις φιλοδοξίες της κυβέρνησης για καθολική επικράτηση σε όλην την Επικράτεια στις εκλογές του 1847. Ακόμα και με τη βία. Ήδη από νωρίς φάνηκε ότι οι κυβερνητικές δυνάμεις δεν μπορούσαν να αξιοποιήσουν όλο το οπλοστάσιο που είχαν στη διάθεσή τους για να τρομοκρατήσουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους. «Ο Γεννιτσάρ Αγάς της Αχαΐας, Πανάς κατεμήνυσεν εις το υπουργείον των αρχηγόν της εν Πάτραις σταθμευούσης στρατιωτικής δυνάμεως κ. Στουρνάρην, ως προστατεύοντα την αντιπολίτευσιν, το οποίον εξελληνιζόμενον σημαίνει, ότι ο κ. Στουρνάρης δεν δέχεται να στέλλη τους υπό τας διαταγάς του στρατιώτας να βασανίζωσι τους πολίτας. Ο Νομάρχης Αχαΐας κ. Σκούφος διαμένει εισέτι εν Αθήναις, διότι το υπουργείον δεν τον θεωρεί ως κατάλληλον δια τας εκλογάς, όπως τας εννοεί ο κατά την διάλεκτον του Γκιζώ ένδοξος αρχηγός του Ελληνικού υπουργείου. Και πραγματικώς ο κ. Σκούφος δεν είναι ο άνθρωπος του δόλου, 92

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

της απάτης, της βίας, της αυθαιρεσίας, της αναιδείας, αλλ’ άνθρωπος τίμιος, συμβιβαστικός, σεβόμενος εαυτόν και την κοινωνίαν.» 66 Φαίνεται λοιπόν ότι ήδη από τον Ιούνη του 1847 υπήρχαν προστριβές ανάμεσα στους εκπροσώπους της Κυβέρνησης και του Γαλλικού Κόμματος Ροντόπουλου και Πανά και τους αξιωματικούς των δυνάμεων της Οροφυλακής που είχαν σταλεί στην Πάτρα. Οι εκλογές τελικά πραγματοποιήθηκαν και –παρά την εικαζόμενη- απροθυμία των οροφυλάκων να συμβάλλουν στο κλίμα τρομοκρατίας τον Ιούνη του 1847 εκλέχθηκαν οι υποψήφιοι του Γαλλικού Κόμματος. «Γράφουσιν εκ Πατρών από 22 Ιουνίου. Έφθασεν ενταύθα το Γαλλικόν τρίκροτον φέρον τον Ναύαρχον Τυρπέν. Ο Αξιωματικός της ενταύθα ελλιμενισμένης εθνικής κορβέτας «Λουδοβίκος», ερωτήσας αυτόν περί του σκοπού της ελεύσεως έλαβεν, ως επληροφορήθημεν, εις απάντησιν «δια να υποστηρίξωμεν την Εξουσίαν εις τας βουλυτικάς εκλογάς» χάρις όμως εις την περί το κακουργείν ικανότητα του Γενιτσάρ-αγά Πανά και των λοιπών Αρχών, αι εκλογαί είχον τελειώσει κατά την θέλησιν του κ. Κωλέττου, δηλαδή διωρίσθησαν βουλευταί εκείνοι, τους οποίους δεν ήθελεν ο λαός.» 67 Το σώμα όμως της Οροφυλακής όχι μόνο δεν απομακρύνθηκε από την Πάτρα, αλλά οι αξιωματικοί του ανέπτυξαν ισχυρούς δεσμούς με την κοινωνία της πόλης. «Καθ’ άς ελάβομεν ήδη θετικάς πληροφορίας περί της κατά τας αρχάς του τρ. μηνός εις Πάτρας συμβάσης πυρκαϊάς, του δυστυχήματος τούτου δικαίως θεωρούνται παραίτιοι αι τοπικαί Αρχαί, αίτινες παρορώσαι, άφησαν να κτισθούν, ενώ είναι απηγορευμένα, παραπήγματα (μπαράγκες) εντός της πόλεως. Αλλά τι λέγομεν παρέβλεψαν; Εσυγχώρησαν δι’ αδείας να γίνωσι τα 66 67

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 394, 02/06/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 400, 26/06/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

τοιαύτα κινδυνωδέστατα οικοδομήματα, από τα οποία εξερράγη κατά πρώτον το πυρ, το οποίον μόλις κατεπαύθη ματά την ανωτέρω φθοράν, ήτις ήθελε προβή εις βαθμόν ανοικονόμητον και προξενήσει ζημίαν ακαταλόγιστον, αν ευτυχώς δεν εβοήθει η κατά την εσπέραν ταύτην άκρα νηνεμία. Οφείλομεν εν τούτοις ν’ απονείμωμεν δίκαιον έπαινον εις μόνους τους αρχηγούς του τάγματος της Οροφυλακής κατά την περίστασιν ταύτην, και τοιούτους εννοούμεν τους κ.κ. Στουρνάραν, Μερεντίτην και Μπαλάφαν, οίτινες κατέβαλον πάσαν προσπάθειαν εις την κατάπαυσιν του πυρός, και ιδίως ο κύριος Μερεντίτης, όστις αναβάς επί των στεγών των παραπηγμάτων ηγωνίζετο αποκόπτων, να θέση τέρμα εις το καταστρεπτικόν στοιχείον. Επίσης και εις τον Ταγματάρχην κ. Αν. Αξελόν, οφείλεται ευγνωμοσύνη δια τας προσπαθείας των προς κατάπαυσιν του κακού. Αλλ’ όσον πρέπει να κηρύττωμεν την ευγνωμοσύνην προς τους ρηθέντας κ.κ. Αξιωματικούς, τοσούτον και να αιτώμεθα τας άλλας Αρχάς, αίτινες, χάριν ευτελών συμφερόντων, εκθέτουσι τον τόπον εις τον μεγαλήτερον κίνδυνον, γενόμεναι εν ταυτώ πρόξενοι εξοντώσεως ολοκλήρων οικογενειών. Δεν πρέπει να παραλείψωμεν ενταύθα, ότι το παράδειγμα των ανωτέρων, εδίδαξε και τους μικρούς υπαλλήλους των να αρπάξωσι με θηριώδη ασπλαχνίαν ό, τι ηδύναντο εκ του πράγματος το οποίον εφρόντιζον δήθεν να διασώσωσι του κινδύνου του πυρός, εις το οποίον ηδύνατο τις να εμπιστευθή μάλλον παρ’ εις τους νεωστί διορισθέντας κλητήρας της αστυνομίας μας δια την ασφάλειαν του τόπου, αφού πρώτη των φροντίς ήτον, εισερχόμενοι εις τα εις κίνδυνον εκτειθέμενα εργαστήρια, να επισκέπτωνται τα ταμεία των απηλπισμένων εμπόρων.» 68 Αυτή η εξαιρετική σχέση ανάμεσα στους Πατρινούς και τους Οροφύλακες ενόχλησε την Τριανδρία, η οποία προσπάθησε με κάθε τρόπο

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ, φ. 423, 23/10/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

να διώξει τους ενοχλητικούς στρατιώτες από την πόλη. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν αυτές οι καλές σχέσεις εξελίχθηκαν και σε κάτι άλλο, σε μια συνωμοσία στρατιωτικών και πολιτικών για να ανατρέψουν την Κυβέρνηση με ένα κίνημα που θα έχει αφετηρία την Πάτρα. Δεν γνωρίζουμε επίσης βασει ποιών κατηγοριών αποφασίστηκε η επάνοδος του τάγματος του Στουρνάρη στην Αθήνα και η δίκη του Μερεντίτη. Σίγουρα όμως οι πληροφορίες για αυτήν την δίωξη επιτάχυναν τις εξελίξεις. «Πολλά περιστατικά αφίνουσιν υπονοίας, ότι και ο Νομάρχης και ο μοίραρχος Πανάς εγνώριζον την μελετωμένην στάσιν, και δεν έλαβον τα μέτρα κατ’ αυτής, δια να επέλθη τρικυμία, οποία η της Ευβοίας, τρικυμία, την οποίαν επιζητούσι πάντοτε οι ενδεδυμένοι τον μανδύαν των πολιτικών και στρατιωτικών Αρχών κακούργοι. Καθ’ άς έχομεν πληροφορίας, ο έχων σχέσεις με τους στρατιωτικούς, ως παλαιός αγωνιστής Δημ. Λ. Καρατζάς έδωκεν νύξιν εις τον νομαρχεύοντα Ροντόπουλον, ότι κάτι μέλλει να εκραγή εις Πάτρας και να λάβη μέτρα, αλλ’ ο Ροντόπουλος αδιαφόρησεν. Ο μοίραρχος Πανάς ανεχώρησε με ικανόν απόσπασμα εκ Πατρών την παραμονήν του επαναστατικού κινήματος.» 69 Αν όντως είχε και η αγγλόφιλη αντιπολίτευση συμβολή στο κίνημα, τόσο στην προετοιμασία όσο και στην εκτέλεσή του, το βλέπουμε από υποννοούμενα που σκορπιούνται από τον τύπο, φιλοκυβερνητικό και μη: «Το Υπουργείον δίδει, ως φαίνεται, χαρακτήρα γενικώτερον και σημαντικόν εις το συμβάν τούτο ένεκα των πολλών προπαρασκευών του.» 70 Η πεποίθηση αυτή της Κυβέρνησης δεν στηρίζεται μόνο σε… πικάντικες πληροφορίες όπως η παρακάτω: 69 70

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 433, 13/12/1847. Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Η παρά τω Ροντοπούλω ευρισκομένη ήδη σημαία των αποστατών είναι πολυτελώς πεποικιλμένη δια χειρός γυνακείας όχι αγνώστου, ως γράφουσιν.» 71 Με το ξέσπασμα του Κινήματος, η Αγγλόφιλη και η Ρωσόφιλη αντιπολίτευση έδειξαν ένα –συγκρατημένο έστω- ενθουσιασμό. «Το κοινόν έμαθεν ήδη, ότι είχε συμβή εν Πάτραις ληστρικόν τι κίνημα. Είδε την χαράν της αντιπολιτεύσεως, ήτις δεν απαξιοί επί τοιούτων πράξεων να στηρίζη τας ελπίδας αυτής. Όθεν […] αύτη ετοιμάζεται να κηρύξη και τούτους τους ληστάς ήρωας σωτήρας […].» 72 Η Κυβέρνηση είχε πολλά επιχειρήματα για να στηρίξει τη θέση της αυτή, περί άμεσης συμβολής της αντιπολίτευσης στο Κίνημα του Μερεντίτη. Αφ’ ενός επιδείκνυε τη στάση των στελεχών του Αγγλικού Κόμματος τις μέρες του κινήματος, οι οποίοι όχι μόνο δεν αντέδρασαν στις πράξεις των στασιαστών, αλλά και τους συνέδραμαν: «Ταύτα δε πάντα παραδόξως εγίνοντο, ενώπιον της υπό του κ. Καλαμογδάρτου συσταθείσης πολιτοφυλακής ήτις έμεινεν ακίνητος, άλλην τινά ίσως του πράγματος φάσιν προσδοκώσα. Και αυτός δε ούτος επεφάνη και προέτρεψε τους εν τη ακροπόλει να παροδοθώσιν εις τους κακούργους, χάριν της ησυχίας, ως έλεγεν.» 73 Αφ’ ετέρου, τόσο από τους αυτόπτες μάρτυρες των περιστατικών του Κινήματος, όσο και από τις κατοπινές έρευνες στις επιστολές, αποδείχθηκε στο πλευρό του Μερεντίτη βρισκόταν σε όλο το διάστημα της ανταρσίας ο Στέφανος Βαλλιάνος, σεσημασμένος συνωμότης. «Γνωρίζεται […] κατά την εκ Πατρών αλληλογραφίαν, ότι μετά του αποστάτου Μυριδύτου ηκολούθησε και ο Στέφανος Βαλλιάνος, γνωστός υπό το όνομα της πολυθρυλλήτου εκείνης Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 152, 07/12/1847. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 151, 04/12/1847. 73 Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 152, 07/12/1847. 71 72

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Αδελφότητος, εντός της οποίας συναριθμούσιν οι άνθρωποι και Πανάδας και Στριφτόμπολας και πολλά άλλα πολύτιμα υποκείμενα. Ποίαι άρα υπήρξαν αι σχέσεις αυτού μεθ’ ενός Μυριδύτου; Όπως αν έχη, διαγωγή τοιαύτη αποκρούεται καθ’ ολοκληρίαν, και δεν πρέπει να θεωρήση τις ως άλλο το περί ού ο λόγος περιστατικόν, ειμή ως τιμωρίαν μιας κεφαλής θερμής και ασυλλογίστου.» 74 «* Ένεκα των τελευταίων συμβάντων εις Πάτρας, διάφοροι αξιωματικοί ετέθησαν υπό ανάκρισιν ως ύποπτοι. Είς τούτων, Χαντζερής τούνομα, υπηρετών παρά τω υπουργείω του Πολέμου, ετέθη υπό κράτησιν κατά συνέπειαν οικιακής ερεύνης, ανακαλυψάσης μεταξύ των εγγράφων του αξιωματικού τούτου και την ορκομοσίαν της Μεγάλης Αδελφότητος. * Ο Στέφανος Βαλιάνος, ο γνωστός ούτος Αγαθαγγελιστής, ο χρησμολόγος του Ιωάν. Καποδιστρίου, ήτο ο γραμματεύς και σύμβουλος του στασιαστού Μυριδίτου. Η Εθνική λέγει, ότι συνελήφθη η αλληλογραφία αυτού, ήτις φέρει εις φως περίεργους ανακαλύψεις.» 75 Ο Στέφανος Βαλλιάνος ήταν ένας καθ’ όλα ανυπόλυπτος άνθρωπος. Ίδρυσε κατά καιρούς διάφορες μυστικές εταιρείες, όπως την Φιλορθόδοξη Αδελφότητα, στις οποίες είχε προσυλητήσει αρκετούς πολιτικούς και στρατιωτικούς. Οραματιζόταν την καταστροφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την δημιουργία στη θέσης της ενός Ελληνορθόδοξου Βασιλείου, σαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Δεν ήσαν βέβαια λίγοι αυτοί που ισχυρίζονταν ότι επρόκειτο για έναν μεγαλομανή απατεώνα, που τα μυαλά του είχαν πάρει αέρα. Ο Μακρυγιάννης βέβαια, έλεγε πολύ πιο βαριές κουβέντες για τον Βαλλιάνο: «Από τ᾿ άλλο το κόμμα, της Φιλορθόδοξης Εταιρίας, ένας λεγόμενος Στέφανος Βαλλιάνος είχε κάμη μίαν εταιρίαν δια την μεγάλην ιδέαν, τα έξω, και βάνει όλους τους σουρτούκηδες και τους 74 75

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 832, 10/12/1847. Εφημερίδα «ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», φ. 501, 11/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

γέλαγε και τους έλεγε έχει καράβια, όπλα, τζεπχανέδες πλήθος και στρατέματα και πεντακόσες-χιλιάδες τάλλαρα. Γέλαγε τους ανθρώπους, τους έπαιρνε χρήματα, τα ᾿τρωγε. Ύστερα πήγαινε και τους πρόδινε όλους εις την Κυβέρνηση και τον Βασιλέα. Με τοιούτον άνθρωπον και με τοιούτα μέσα θέλουν να κάμουν κίνημα δια την μεγάλη ιδέα, να πάνε εις την Κωσταντινόπολη. Σύναξαν ανθρώπους -τους ρωτούσαν «Ποιοι είναι οι αρχηγοί;» Τους έλεγαν πολλούς και το Μακρυγιάννη, εκείνους τους ανθρώπους οπού ήταν με γνώση, με πατριωτισμόν κι᾿ αγαπούσαν το καλό της πατρίδας. Τους σουρτούκηδες τους γέλαγε ο Βαλλιάνος μ᾿ ασκιά γιομάτα αγέρα κι᾿ από το άλλο μέρος έπαιρνε χρήματα όπου εύρισκε κι᾿ απάταγε πολλούς. Κ᾿ έλεγε ύστερα εις την Κυβέρνηση και εις τον Βασιλέα αυτά τα μυστήρια.» 76 Όπως και να ‘χει, λόγω της εμπλοκής του στα Μερεντίτεια, η Κυβέρνηση επέκτεινε τις κατηγορίες της και κατά των στελεχών του Ρωσικού Κόμματος με τα οποία είχε το παλιότερο διάστημα στενές σχέσεις ο Βαλλιάνος. Στην αντίπερα όχθη, η Αντιπολίτευση, τόσο η Αγγλόφιλη όσο και η Ρωσόφιλη, προσπάθησαν γρήγορα να αποστασιοποιηθούν από τους κινηματίες και να καταδικάσουν την ανταρσία στην Πάτρα. «Πλην ούτε βεβαιούνται, ούτε πιθανολογούνται, ως φαινομένου του κινήματος του λοχαγού Μερεντίτη απλώς προσωπικού και ληστρικού. Οποίας το Υπουργείον δύναται να έχη άλλας πληροφορίας, αγνοείται. Εφάνη δε εκλαβόν την περίστασιν ταύτην ως πολιτικήν, πράγμα απίθανον, ή τουλάχιστον αβέβαιον εισέτι, και δια τούτο ετέθη εις άμεσον πολεμικήν προπαρασκευήν.» 77 «Πρώτοι εκηρύξαμεν το κίνημα τούτον ως ληστρικόν και ουδόλως πολιτικόν. Γνωρίζομεν, ότι η Αντιπολίτευσις δεν ασμενίζεται εις περιποιήσεις και συνεννοήσεις μετά ανθρώπων, οίτινες

76 77

Μακρυγιάννη «Άπαντα», σελ. 510. Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 830, 03/12/1847.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

εγεννήθησαν και αποθνήσκουσι κακούργοι, και δια τούτο είπομεν διά του προηγηθέντος φύλλου, ότι το Υπουργείον κακώς εκλαμβάνει ως πολιτικόν φέροντα χαρακτήρα τα κινήματα του λοχαγού Μυριδύτου. Αναμφιβόλως!» 78 Πολύ γρήγορα όμως ο Αντιπολιτευόμενος Τύπος πέρασε στην αντεπίθεση, καταγγέλλοντας την Κυβέρνηση ότι με το ξέσπασμα του Κινήματος, αυτή αμέσως περιόρισε με διαφόρους τρόπους την ελευθερία αρκετών αντιπάλων της, πολιτικών και στρατιωτικών, καταφανέστατα άσχετων με τα τεκταινόμενα στην Πάτρα. «Τουλάχιστον ήτο χρεία υπομονής τινός, δια να εξακριβωθή, αν με το κίνημα του Μυριδύτου συνήπτοντο και άλλα, κατά των οποίων απευθύνθη η διαβολή, πρόσωπα. Ήτο λέγομεν, χρεία υπομονής τινος, πριν ή εκτεθή εις την κοινήν επίκρισιν η Κυβέρνησις ως μαχομένη περί όλων εναντίον ενός Μυριδύτου, εν ώ διώρισε κατ’ αυτού και ιππικόν, και πυροβολικόν, και τάγματα, και στρατολογίας όλων των πέριξ επαρχιών, και τον Νοταράν, και τον Δεληγιώργην, και τον Κωλοκοτρώνην, και τον Πλαπούταν, ως παρασκευάζοσα κατ’ αυτού και τον Μαμούρην και όλην την Στερεάν, ως πράττουσα μ’ έναν λόγον ό, τι ήθελε πράξει, αν τις εκινείτο πόλεμος κατά της Τουρκίας. Και το περιεργότερον όλων είναι, ότι και εν ταύτη τη περιπτώσι έμελλε να εξηγηθή η μήνις κατά τινων εν Αθήναις διημερευόντων με άδειαν Αξιωματικών του Σεπτεμβρίου. Ενεργούνται εκλογαί; Κινείται ο Γρίβας; Κινείται ο Κριεζώτης; Το όμμα των μεγαλυτέρων υπονοιών στρέφεται ευθύς κατά των ανθρώπων του 7βρίου, ως του παμφάγου άδου, και ιδού διαθεσιμότητες, ιδού μεταθέσεις, ιδού εξορίαι! Τα ίδια και εσχάτως συνέβησαν. Άμα ηκούσθησαν τα του Μυριδύτου εν Πάτραις, ανάρπαστοι υπό των χωροφυλάκων ωδηγήθησαν να επιβιβασθώσιν ευθύς ο ταγματάρχης Τ. Λαζαρέτος και ο λοχαγός Ζουλούμης, ο πρώτος δια

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 831, 06/12/1847.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Κέαν, ο δεύτερος δια Σύρον. Συγχρόνως δ’ ετέθησαν εις διαθεσιμότητα οι Αξιωματικοί Δ. Α. Σούτσος, υπολοχαγός του ιππικού, Λιανός και Καλόγηρος. Το δε σκληρότερον πάντων, ο συνταγματάρχης Ν. Πιερράκος διατάττεται απροσδοκήτως να μένη εις Αθήνας, αφ’ ού πρότερον δια διαταγής του αρμοδίου Υπουργού υπεχρεώθη να αφήση τας Αθήνας, και εις Άργος να παραλάβη την δήθεν διοίκησιν της τετραρχίας του, συγκειμένην εκ τριών ή τεσσάρων Αξιωματικών Λακώνων, επίσης εξορίστων εις Άργος, αφ’ ού επώλησεν όλην την αποσκευήν της οικίας του, κατεξωδεύθη, δια να εφοδιασθή τα αναγκαία και εαυτού και της οικογενείας του δια το εν ώρα βαρυτάτου χειμώνος γινόμενον ταξίδιόν του, και ήτο έτοιμος να αναχωρήση.» 79 Γιατί όμως απέσυρε τόσο γρήγορα η αντιπολίτευση -ακόμα και η αγγλόφιλη- την υποστήριξή της στον Μερεντίτη και γιατί τα στελέχη της στην Πάτρα δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει στους στασιαστές; Η κύρια δικαιολογία του Αγγλικού Κόμματος ήταν η παρακάτω: «Εκείνο το οποίο μας ελύπησε κατάκαρδα, καθώς ελύπησε και όλους τους πολίτας, είναι η παραβίασις του υποκαταστήματος της εθνικής Σράπεζας. Αν το κίνημα του τάγματος της οροφυλακής είναι ως εικάζομεν κίνημα απλώς ληστρικόν, βεβαίως δεν έχομεν τι να παρατηρήσωμεν, διότι εις ληστρικάς επιδρομάς υπόκεινται εις όλα τα μέρη του κόσμου και τράπεζαι και άλλα καταστήματα. Αν όμως το κίνημα του τάγματος της οροφυλακής έχη χαρακτήρα πολιτικόν, το οποίον δεν πιστεύομεν, η κατά του υποκαταστήματος της τραπέζης προσβολή είναι πράξις προσβάλλουσα τον εθνικόν χαρακτήρα εις τον έξω κόσμον, και τα συμφέροντα της πατρίδος.» 80 Αυτός ήταν ο κύριος παράγοντας που διαφοροποιούσε τη στάση της αντιπολίτευσης απέναντι στο Κίνημα του Μερεντίτη από τη 79 80

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 831, 06/12/1847. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 451, 04/12/1847.

100

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

στάση της απέναντι στα Κινήματα του Γρίβα, του Κριεζιώτη και του Φαρμάκη, τα οποία συνέχιζε να τα υπερασπίζεται: «Των αληθειών τούτων αναιρέτης δεν δύναται να παρουσιασθή ουδείς, το δ’ Υπουργείον δεν πρέπει να μεταχειρίζεται και ήδη την γλώσσαν, την οποίαν και επί των κινημάτων, όχι ληστρικών, αλλά κινημάτων αμύνης του Γρίβα, του Κριεζώτου, του Φαρμάκη και άλλων πολλών μετεχειρίσθη κατά της Αντιπολιτεύσεως. Αν το κίνημα του Μυριδύτου ήτο πολιτικόν και όχι απλώς ληστρικόν, τουλάχιστον αν όχι όλοι, ικανοί όμως των πολιτών ήθελον λάβει μέρος.» 81 Στην τελευταία ακριβώς πρόταση βρίσκεται το λάθος αυτών που άφησαν ξεκρέμαστο τον Μερεντίτη. Το Κίνημά του είχε ουσιαστικές διαφορές από τα άλλα τρία: Πρώτον. Οι τρεις οπλαρχηγοί ήσαν οι σημαντικότερες προσωπικότητες των επαρχιών τους, με τους κατοίκους εκείνων των επαρχιών να υπακούν στις διαταγές τους πολύ πιο πρόθυμα από τις διαταγές της Κυβέρνησης. Ο Μερεντίτης πάλι, ήταν ένας ξένος και άσημος αξιωματικός, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο προσωπικό έρεισμα στον λαό της Πάτρας. Αν τον ακολουθούσε κάποιος πέρα από τους παλιούς του συμπολεμιστές, θα τον ακολουθούσε για αυτά που θα του έλεγε, ενώ με τους άλλους τρεις οπλαρχηγούς συνέβαινε το αντίθετο: Ό, τι και να κάνανε πάντα θα βρίσκονταν μπόλικοι συντοπίτες τους να πέσουν και στην φωτιά για χάρη τους. Και αυτήν την αφοσίωση οι συγκεκριμένοι είχαν την δυνατότητα να την ξεπληρώνουν, όπως μαρτυρά το παράδειγμα του Κριεζιώτη μετά την εκλογή του ως Βουλευτή στις πρώτες ελεύθερες εκλογές, του 1844: «Λέγεται ως βέβαιον ότι ο υποστράτηγος Κριεζιώτης έδωσεν εις όλα τα υπουργεία καταλόγους δια τας εν Ευβοία δημοσίας θέσεις, τας οποίας ζητεί να διαθέση κατ’ αρέσκειαν θεωρών την νήσον ταύτην ως τιμάριόν του.» 82 81 82

Εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 831, 06/12/1847. Εφημερίδα «Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», φ. 274, 10/09/1844.

101

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Δεύτερον. Με την εξασφαλισμένη αφοσίωση του λαού των επαρχιών τους, οι Γρίβας, Κριεζιώτης είχαν λύσει και ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα των κινημάτων τους: Την τροφοδοσία τους. Αντίθετα, ο Μερεντίτης έπρεπε να λύσει αυτό το πρόβλημα με δυναμικές δικές του ενέργειες, πριν αυτό τον πνίξει. Και εκεί έρχεται ως αναγκαία η προσβολή ξένων ιδιοκτησιών. Η ληστεία, όπως θέλουν να την αποκαλούν οι νοικοκυραίοι, η κλεψιά. Απαραίτητος όρος για την επιβίωση ομάδων που λειτουργούν στην παρανομία. Η ληστεία, η πρακτική που εξασφάλισε την επιβίωση στους αγωνιστές που πολέμησαν στο 1821, στους Κλέφτες. Αλλά ακόμα και τότε, ο Μερεντίτης και οι σύντροφοί του δεν επιδόθηκαν σε μια γενικευμένη λεηλασία –και ένας που το προσπάθησε, το πλήρωσε με τη ζωή του. Οι στασιαστές τα είχαν με το Κράτος και σε αυτό αναζήτησαν τους πόρους που θα εξασφάλιζαν την επιβίωσή τους και την ασφαλή τους διαφυγή. Και όταν βρήκαν αντίσταση στο Ταμείο του Νομού, κατευθύνθηκαν στην Εθνική Τράπεζα, που και αυτή ήταν αντιπρόσωπος της Κεντρικής Διοίκησης. Και όταν την λήστεψαν, το έκαναν με παρόντα τον Ταμία και αφήνοντας απόδειξη! Ακόμα και από τις επίσημες εκθέσεις που ακολούθησαν φαίνεται ότι οι φήμες για γύμνωση του σπιτιού του Ροντόπουλου ή του Αυστριακού Πρέσβη ήσαν πέρα για πέρα ψεύτικες. Και τρίτον, ο χώρος των κινημάτων του Γρίβα, του Κριεζιώτη και του Φαρμάκη τους εξασφάλιζε μια κάποια άνεση κινήσεων. Οι συμμετέχοντες σε αυτά κινούνταν σε γνώριμες βουνοπλαγιές, ενώ οι δύο από τους τρεις κατέφεραν και να ξεφύγουν από τους διώκτες τους, ο μεν Γρίβας στη Λευκάδα, ο δε Κριεζιώτης στη Σμύρνη. Ο Αγραφιώτης Μερεντίτης όμως είχε να πολεμήσει σε ένα περιορισμένο αστικό περιβάλλον, χωρίς πολλές εναλλακτικές διαφυγής πέρα από το ακόμα πιο άγνωστο από την Πάτρα για αυτόν Ιόνιο Πέλαγος. Και γι’ αυτό το λόγο έπρεπε στο Κίνημα να προσκληθεί και ένας ακόμα παράγοντας, η Αγγλία, η οποία ακόμα και αν εξασφάλιζε στον Μερεντίτη και τους συντρόφους του διαφυγή, δεν θα του εξασφάλιζε και τροφοδοσία. 102

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Για όλους τους παραπάνω λόγους λοιπόν η δικαιολογία περί ληστείας που επικαλείτο η αντιπολίτευση μας φαίνεται τουλάχιστον ανεπαρκής. Το κίνημα του Μερεντίτη ήταν πρώτιστα πολιτικό, είχε σαφή αντικυβερνητικό χαρακτήρα και τα αιτήματά του ήσαν προοδευτικά και αστικοδημοκρατικά, στο πνεύμα των αιτημάτων που κίνησαν τους Επαναστάτες της 3ης Σεπτέμβρη του 1843 αλλά και αυτών που θα κινούσαν τους λαούς της Ευρώπης λίγους μήνες μετά, την Άνοιξη του 1848. Και, όπως φάνηκε και από τις παραπάνω πηγές, το Κίνημα του Μερεντίτη ο λαός της Πάτρας το αγκάλιασε, όσο κι αν προσπαθούσαν αυτό το στοιχείο να το αποκρύψουν, τόσο η Κυβέρνηση όσο και τα στελέχη της αντιπολίτευσης. Ταυτόχρονα φάνηκε να αγκαλιάζει ιδιαιτέρως θερμά το κίνημα και η Αγγλία, τόσο δια του Προξένου της στην Πάτρα όσο και δια των αντιπροσώπων της στα Επτάνησα και τη Μάλτα. Το αγγλικό πολεμικό ατμόπλοιο Spit-fire εμφανίζεται ως δια μαγείας στο λιμάνι της Πάτρας την τρίτη ήμέρα του Κινήματος και από την πρώτη στιγμή λογίζεται ότι αυτό θα είναι το πλοίο που θα οδηγήσει τους αποστάτες μακριά από την πόλη. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν η Αγγλία –δια των πρακτόρων των συμφερόντων της στην περιοχή- είχε συμβολή στην οργάνωση της στάσης, σίγουρα όμως συνέβαλε τα μέγιστα στη λύση της. Με τις παρεμβάσεις του Άγγλου Προξένου Wood εξασφαλίζεται ότι ο Μερεντίτης θα λάβει –πέραν των 120.000 δραχμών που αφαίρεσε από την Εθνική Τράπεζα- άλλες 32.000 δραχμές από τους εμπόρους της πόλης. Με την κάλυψη του Προξένου και του πλοιάρχου του Spit-fire ο Μερεντίτης και οι σύντροφοί του καταφέρνουν και διαφεύγουν, παρόλο που ο Ροντόπουλος κατά την είσοδό του στην πόλη είχε ζητήσει επισήμως να του παραδοθούν οι αντάρτες. «Άξιον δε παρατηρήσεως είναι, ότι ενώ επήρχετο ο Ροντόπουλος, ο κ. Ρούφος ως κηδόμενος της πόλεως, εζήτει ν’ αποτρέψη 103

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

αυτόν του να επιτεθή κατά των κακούργων, και επελθόντος ήδη αυτού, ο κ. Καλαμογδάρτης επί τούτω επίσης έπεμψεν οικείους τινάς. Αλλ’ ο μεν Ροντόπουλος είπεν, ότι θέλει πράξει κατά το καθήκον προνοών τα πάντα υπέρ της πόλεως, οι δε δια να πείσωσιν αυτόν προς τον εαυτών σκοπόν, εκόμισαν έγγραφον, δι’ ού εκοινοποιείτο, ότι οι πρόξενοι είχον μεσολαβήσει ίνα αναχωρήσωσιν οι κακούργοι. Εκείνος όμως ού μόνον είπεν, ότι ουδεμίαν συμφωνίαν δια της βίας και αυτού απόντος γενομένην αναγνωρίζει, ότε μάλιστα και καταστρέφει τους εχθρούς των νόμων, αλλά και έσπευσεν ευθύς να γράψη διαρκούντος του πολέμου, κατά την 6ην ώραν ακριβώς μ.μ. τη αυτή ημέρα 4 Δεκεμβρίου, προς τον κύριον Βούδ, πρόξενον της Αγγλίας, και προς τον πλοίαρχον του πολεμικού ατμοκινήτου ότι, μαθών, ότι οι απστάται ετοιμάζονται να επιβιβασθώσιν επί του ατμοκινήτου φέροντες και τα ληστευθέντα χρήματα της τραπέζης κτλ, ενώ ο πόλεμος διαρκεί, και θέλουσιν εξάπαντος συλληφθή, αν δεν κατορθώσωσι τούτο, παρακαλεί αμφοτέρους να μη υποδεχθώσι τους κακούργους και τα υπ’ αυτών ληστευθέντα, ή αν νομίζωσιν εύλογον, να υποδεχθώσι τους ληστάς εν βασιλικώ Αγγλικώ ατμοπλοίω, να διατάξωσι ν’ αποδώσωσι πρώτον ούτοι τα ληστευθέντα. Ο δε κ. Βούδ δεν απήντησε μεν εγκαίρως εις ταύτα, είπεν όμως προς τον κ. Ροντόπουλον παρόντων των προξένων Ρωσσίας και Γαλλίας, ότι αι 34 χιλιάδες δραχμών όντας έλαβε χάριν των αποστατών, είναι παρ’ αυτώ, αλλά θέλει αποφασίσει περί του πρακτέου εν συμβουλίω προξενικώ. […] Ο δε Ροντόπουλος πάλιν έγραψε προς τον πρόξενον της Αγγλίας, τον μη απαντήσαντα εις την πρώτην επιστολήν: «Οι αποστάται κατελήφθησαν υπό της εξουσίας και δια πολέμου διελύθησαν και κατεστράφησαν. Ήθελον δε καταστραφή και εντελώς, αν οι λέμβοι του Αγγλικού ατμοπλοίου δεν παρελάμβαναν αυτούς εις την προκυμαίαν. Προσφυγή επομένως εις το πλοίον δεν έγεινεν, αλλά μεταβίβασις των κακούργων παραληφθέντων 104

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

υπό της ξηράς; Ουδεμία δε συνθήκη, γενομένη υπό την επιρροήν της παρανόμου βίας, ούδ’ ισχύει ούδ’ αναγνωρίζεται, αφού οι αποστάται κατελήφθησαν εις την ξηράν και καταπολεμήθησαν υπό της εξουσίας». Ο δε κ. Βούδ έγραψε τέλος τη 2α και έπεμψε τη 3η Δεκεμβρίου απάντησιν, προς τον Ροντόπουλον, λέγων ότι κατέβαλε μεγάλας προσπαθείας, δια να πείση τον Μυριδύτην ν’ αναχωρήση, και κατώρθωσε τον μετά του επίορκου συμβιβασμόν. Δει ενώ εκείνοι αθώως ήρχοντο δια να επιβιβασθώσιν, εξαίφνης, λέγει, (δια ν’ αγνωσθώσι ταύτα αλλαχού, ουχί εν Πάτραις), επέπεσον ένοπλοι άνδρες κατ’ αυτών. Εκ τούτου δε προσεβλήθη η αξιοπρέπεια των προξένων. Ότι ο Άγγλος πλοίαρχος ουδέποτε θέλει συγκατανεύσει, να παραδώση τους κακούργους. Θεωρεί δε ούτος προσβληθείσαν την Αγγλικήν σημαίαν, διότι οι κατά των κακούργων μαχόμενοι, επυροβόλησαν κατ’ αυτών ορμώντων εις τας Αγγλικάς λέμβους!!! Τη αυτή ημέρα (3η) ο Ροντόπουλος προσεκλήθη εις το προξενικόν συμβούλιον υπό του κ. Βούδ, παρόντων και των Προξένων Ρωσσίας, Αυστρίας και Γαλλίας. Εζήτησε δε πρώτον, να παραδοθώσιν εις την εξουσίαν οι υπό του Αγγλικού πλοίου παραληφθέντες κακούργοι. Δεύτερον, ν’ αποδοθώσι τα ληστευθέντα χρήματα της Τραπέζης και του Ταμείου Ηλείας. Διότι και αν ήτο δυνατόν να θεωρηθώσιν ως πρόσφυγες, ούχ ήτον δεν είναι δίκαιον να φέρωσιν όσα ελήστευσαν. Τρίτον, ν’ αποδοθώσιν αι επί τη χρεώσει των εμπόρων ληφθείσαι 34 χιλιάδ. δραχμών. Ο δε κ. Βούδ αντείπεν, ότι επειδή ο Δήμαρχος και οι πολίται απετάθησαν εις τους Προξένους, ούτοι δε έγραψαν εις τον πλοίαρχον να δεχθή τους ποστάτας. Και επειδή ούτοι ήσαν έτοιμοι να επιβιβασθώσιν, αν η δύναμις της κυβερνήσεως επήλθεν, η γενομένη σ υ ν θ ή κ η δεν ηδύνατο να προσβληθή. […] Οι Πρόξενοι της Ρωσσίας, Αυστρίας και Γαλλίας απεφάνθησαν εκ συμφώνου, ότι η ενέργεια της μετά των ληστών συνθηκολογίας έπαυσεν, αφού επεφάνη η δύναμις της εξουσίας, και ότι αι αξιώσεις του κ. Βούδ 105

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

είναι όλως άτοποι. Αλλ’ ούτος και ο πλοίαρχος αντείπον, ότι δεν ενδίδουσιν. Ο δε κ. Βούδ είπεν ότι «θέλει καθυποβάλει το πράγμα εις την εν Αθήναις Αγγλικήν Πρεσβείαν. Το ατμόπλοιον δύναται ν’ αποβιβάση τους κακούργους και τα χρήματα εις Ζάκυνθον. Δεν ανέχεται μεν να καταγραφώσιν, ως έκρινον εύλογον και οι άλλοι Πρόξενοι, τα πράγματα, όσα ληστεύσαντες μεθ’ εαυτών έφερον εις το πλοίον. Αλλ’ αν ούτοι γείνωσι δεκτοί εν Ζακύνθω, εκεί δύναται να γείνη η καταγραφή, και τέλος, ότι ουδέν άλλο έχει να εξηγηθή περί τούτων. Περί δε των εις χείρας αυτού υπολειφθησών 34 χιλιάδων δραχμών, πρέπει να αποφασίση ο εν Αθήναις Άγγλος Πρέσβυς.» (Αν ο κ. Βούδ εθεώρει τετελεσμένην την μετά των κακούργων συνθήκην του, διατί δεν εξεπλήρωσε και τον περί τούτου του ποσού όρον αυτής;). Αλλ’ αντειπόντων των λοιπών Προξένων και περί τούτου, και αποδειξάντων το παράλογον και της αξιώσεως ταύτης, ο κ. Βούδ συγκατετέθη, λαβών παρ’ αυτών έγγραφον την περί τούτου απόφασιν, ν’ αποδώση τας δραχμάς. Μετ’ ολίγας ώρας ο Πλοίαρχος μετά του κ. Βούδ ανεκοίνωσαν εις τον Ροντόπουλον ότι ουδένα δίνουσι λόγον ούτε περί του τόπου της αποβιβάσεως των κακούργων, ούτε περί της βεβαιώσεως των ληστευθέντων χρημάτων, και ότι ανακαλούσι πάσαν εν τω συμβουλίω δοθείσαν συγκατάθεσιν αυτών. Μέχρι δε της εννάτης ώρας μ.μ. ουδέ η περί των 34 χιλιάδων δραχμών έγγραφος απόφασις των άλλων Προξένων είχε ζητηθή. Όθεν φαίνεται, ότι και περί τούτου μετενόησεν ο κ. Βούδ. Τέλος μετά πέντε ώρας, δύω ώρας μετά το μεσονύκτιον, απέπλευσεν το ατμόπλοιον. […] Εκθέτοντες δε το ιστορικόν μέρος της παραδόξου ταύτης σκηνής μέλλομεν εφεξής να επενέγκωμεν τας περί αυτής αναγκαίας παρατηρήσεις. Αλλά και σήμερον δεν δυνάμεθα ν’ αποτραπώμεν του να παρατηρήσωμεν εν παρόδω, ού μόνον τας προς κλάδον τινά της αντιπολιτεύσεως εμμέσους σχέσεις της ληστρικής και στασιαστικής ταύτης πράξεως. Αλλά και την παράδοξον 106

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ταυτότητα της διαγωγής της εν Πάτραις Αγγλικής αρχής. Την παρά το εθνικόν δίκαιον τέλος πάντων, και δικαιώματι του ισχυροτέρου επέμβασιν της Αγγλικής αρχής, ήτις κατά την παρούσαν περίστασιν προσηνέχθη, ουχί ως προστάτις δύναμις, αλλ’ ως δυσμενής τις και πολεμία προς κατεκτιμένην εξουσίαν. Ο κ. Βούδ, ως ίδομεν, έκρινεν εύλογον να θεωρήση την μετά των ληστών διαβόητον εκείνην συνθήκην ως τετελεσμένην και έγκυρον, την δ’ εκτέλεσιν των όρων αυτής ως επιτασσομένην τάχα υπό της τιμής των μεγάλων Δυνάμεων και προ πάντων της Αγγλίας. Ούτω λοιπόν θεωρεί το πράγμα ως προς την παραλαβήν και εξασφάλισιν των κακούργων και των ληστευθέντων. Αλλά θεωρεί την αυτήν συνθήκην ως μη εκτελεστήν ως προς τον όρον των 34 χιλιάδων δραχμών τας οποίας έχει παρ’ εαυτώ. Εζήτησε την γνώμην των λοιπών προξένων περί του πρακτέου, δια να συμμορφωθή, ως έλεγεν. Αλλ’ ότε εκείνοι απεδοκίμασαν εκ συμφώνου την ανήκουστον εκείνην διαγωγήν, ο κ. Βούδ έκρινεν εύλογον να δικηρύξη, ότι ουδέποτε θέλει ενδώσει εις την δικαίαν αίτησιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως και ότι ουδένα έχει να δώση λόγον, ουδέ αυτός, ουδέ ο πλοίαρχος περί της μετακομίσεως των κακούργων και περί των ληστευθέντων. Και ταύτα πάντα ακριβώς συνάδουσι προς την πολιτικήν διαγωγήν της Αγγλίας, ήτις ενώ δυσμενέστερον απαιτεί το επιβάλλον του δανείου και κατακραυγάζει κατά της Ελλάδος ως κακώς οικονομούσης τα πράγματα αυτής, αν που όμως υποκινηθή στάσις, σπεύδει παραλαμβάνουσα τους στασιαστάς, και λησταί αν τύχωσι, να περιποιηθή και εξασφαλίση αυτούς, δια ν’ απειλώσι την κυβέρνησιν δια του φόβου νέων ταραχών, και το ταμείον δια νέας δαπάνης. Προς θεού λοιπόν, αν τοιούτοι είναι οι φίλοι και προστάται ημών, τους οποίους παριστά η αντιπολίτευσις, οποίοι άρα είναι οι εχθροί ημών;» 83

«ΕΘΝΙΚΗ» (φ. 152, 9 Δεκέμβρη 1847)

107

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Και τέλος, η Αγγλία παρέχει στους αντάρτες προσωρινό καταφύγιο στη Μάλτα. «Εκοινολογήθη ενταύθα ότι εις Μάλταν ο Μερεντίτης αφού εκράτησε μεθ’ εαυτού έως δεκαοκτώ ανθρώπους, όλους τους άλλους τριάκονα εννέα απέπεμψε λέγων, να υπάγωσιν όπου θέλουν δια να εύρωσι την τύχην των. Αυτός δε έχει τα χρήματα, όσα ήρπαξαν από Πάτρας, και λέγει ότι τα συμψηφίζει με τα εδώ κτήματά του, των οποίων η αξία είναι ανωτέρα. Ας ίδωμεν πού θέλει καταντήσει αυτή η αλλόκοτος υπόθεσις.» 84

Εφημερίδα «Η ΤΑΧΥΠΤΕΡΟΣ ΦΗΜΗ», φ. 699, 12/01/1847.

108

Επίλογος

Το Φλεβάρη του 1848 οι εργάτες στη Γαλλία πετάνε το θρόνο του Βασιλιά Φιλίππου από το παράθυρο. Ανακηρύσσεται η 2η Γαλλική Δημοκρατία. Μέσα σε λίγες βδομάδες η σπίθα που άναψε στη Γαλλία φουντώνει και γίνεται φωτιά που ανάβει όλη την Ευρώπη. Στα κρατίδια της Ιταλίας ξεσπά η μία εξέγερση μετά την άλλη, με αιτήματα Δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία από τους Αυστριακούς, τος Βουρβώνους, τον Πάπα. Ακολουθούν η Ουγγαρία, η Βοημία, η Βυρτεμβέργη, η Πολωνία, Μολδοβλαχία. Στην Ελλάδα τα γεγονότα της Γαλλίας προκαλούν πολιτικό σεισμό. Ο Μακρυγιάννης συνεχίζει να προειδοποιεί τον Όθωνα: «Αυτείνοι οπού κυβερνούνε είναι το σύστημα της Γαλλίας, οπούχε ο Κωλέτης. Έπεσε αυτό. Κάμαν δημοκρατία. Τούτο επιθυμούν κι’ αυτείνοι εδώ. Σαν γενή αυτό. Δεν θα είσαι βασιλέας η Μεγαλειότη σου.» 85 Στον αντίκτυπο της Γαλλικής Φεβρουαριανής εξέγερσης, διοργανώνονται ενθουσιώδεις δημοκρατικές εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα, ενώ οι εορτασμοί της επετείου της 25ης Μαρτίου φημολογείτο ότι θα αποτελούσαν την αφορμή για το ξέσπασμα μιας αντίστοιχης της Γαλλικής Εξέγερσης και στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο όμως δε συνέβη. Έγκαιρα είχαν καθησυχαστεί τα ανήσυχα πνεύματα, με την παραίτηση της Κυβέρνησης του Τζαβέλλα και την αντικατάστασή του από τον Κουντουριώτη.

Μακρυγιάννη «Άπαντα», σελ. 540.

109

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Μαζί με τον Τζαβέλλα και το Γαλλικό Κόμμα έγινε προσπάθεια να «πέσουν» μερικά ακόμα κεφάλια: «* Αφ’ ής ημέρας το νέον υπουργείον μας συνεδρίασε κατά πρώτην φοράν, πρώτη αυτού φροντίς εστάθη να αποφασίση την παύσιν των κακούργων νομάρχου Αχαΐας Ροντοπούλου και Μοιράρχου Πανά, την παύσιν του κακούργου Εισαγγελέως των Εφετών, Βαλσαμάκη, αυτού του ανθρωπομόρφου θηρίου, την αντικατάστασιν του προέδρου του Αρείου Πάγου, κ. Σωμάκη δια του κ. Κλονάρη, και την γενικήν αμνηστείαν των πολιτικώς καταδιωχθέντων, και να συντάξη ευθύς τας περί των αποφάσεων προτάσεις. Το κοινόν όλον επευφήμησεν εις την πράξιν ταύτην του υπουργείου, την ίδεν ως καλόν οιωνόν μεταβολής του καταχθονίου συστήματος, το οποίον επί τετραετίαν εκυβέρνα την δυστυχή πατρίδα. Παρήλθον οκτώ ήδη ημέραι, και μόλις εξεδόθη το διάταγμα παύσεως προσωρινής του Ροντοπούλου κατά του οποίου διετάχθη ανάκρισις δια τα μάτια του κόσμου. * Ο κακούργος Εισαγγελεύς των Εφετών Ναυπλίου Βαλσαμάκης είχε διατάξει την εν Πάτραις δικαστικήν Αρχήν να εκδώση 15 εντάλματα συλλήψεως κατά των επισημοτέρων κτηματιών και εμπόρων της πόλεως εκείνης, Βενιζ. Ρούφου, Τσερτίδου, Μαργαρίτου κλπ. Κύριος οίδε, οποία άλλα κακουργήματα ήθελε πράξει το βδέλυγμα τούτο της κοινωνίας, και μέρος της Καμαρίλλας, αν δεν έφθανεν εγκαίρως εις Αθήνας η είδησις του ότι εκ των παραθύρων των Τουιλερίων ερρίφθη ο θρόνος του Λουί-Φιλίπ και ως εκ της ειδήσεως ταύτης δεν ηλλάζετο το υπουργείον μας. Αξιέπαινοι οι σημερινοί υπουργοί μας διότι ομοφώνως εζήτησαν την εκ της υπηρεσίας αποπομπήν του κακούργου, αλλ’ αμφιβάλλομεν, αν το αγαπητόν τούτο τέκνο της Καμαρίλλας δεν ήναι ισχυρότερον των υπουργών.» 86 Χωρίς ιδιαίτερη πάντα επιτυχία:

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 449, 15/03/1848.

110

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Το υπουργείον μας έκαμε πρότασιν να παυθή ο κακούργος μοίραρχος Αχαΐας Πανάς, αλλ’ έλαβεν εις απάντησιν, ότι ο αξιωματικός ούτος είναι αφωσιωμένος εις τον θρόνον. Ημείς δεν εννοούμεν την τοιαύτην λογικήν, ότι αφωσιωμένοι εις τον θρόνον θεωρούνται οι κακούργοι, οι μη έχοντες ουδέν ιερόν και όσιον, οι τσαλαπατούντες αναιδώς και νόμους και σύνταγμα και δημοσίαν αιδώ.» 87 Και σαν αν μην έφτανε αυτό, κατηγορούμενοι για τόσα αισχρά εγκλήματα έφταναν να είναι συνδαιτημόνες του Όθωνα! «Εξήλθεν τέλος πάντων και το προσωπικόν των νομαρχών, ύστερον από τόσα κοιλοπονήματα. Οι σφόδρα αυλόδουλοι διετηρήθησαν εις τας θέσεις των. Μεταξύ των νεοδιορισθέντων υπάρχουσι και άνδρες πράων ηθών, συμβιβαστικού πνεύματος, οποίοι π.χ. οι κ.κ. Τσαμαδός, Π. Λοιδωρίκης. Επαύθησαν και τινές εστιγματισμένοι κακούργοι έπαρχοι, μεταξύ των οποίων και ο περιβόητος Καλαμίδας. Ο παυθείς κακούργος νομάρχης Αχαΐας Ροντόπουλος επαύθη τέλος πάντων, ως προανεφέραμεν, και διετάχθη κατ’ αυτού ανάκρισις. Ήλθεν εις Αθήνας μετά του συγκακούργου μοιράρχου Αχαΐας. Αμφότεροι προσεκλήθησαν συνάμα εις την βασιλικήν τράπεζαν, όπου ήσαν προσκεκλημένοι και δύω των προτεινάντων την παύσιν υπουργών. Αν οι υπουργοί είχον όχι μόνον την θέλησιν, αλλά και το θάρρος να πράξωσι το καλόν, και αν είχον το αίσθημα της τιμής, όπως πρέπει να το εννοή ο επί της υπουργικής έδρας καθήμενος, ώφειλον νομίζομεν, οι ρηθέντες υπουργοί να είπωσι προς τον Αυλάρχην ότι εις την βασιλικήν τράπεζαν δεν πρέπει να κάθηνται άνθρωποι, τους οποίους το υπουργείον έπαυσεν ένεκεν της γενικής κατακραυγής, και κατά των οποίων διέταξεν ανάκρισιν. Τούτο απαιτεί η βασιλική αξιοπρέπεια.» 88

87 88

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 450, 20/03/1848. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 453, 10/04/1848.

111

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Την ίδια μέρα που η Κυβέρνηση περίμενε οργισμένες αντιδράσεις του λαού εναντίον του συστήματός της, στις 25/03/1848, πέρα από την αυξημένη αστυνομοκρατία που επέβαλε για τους εορτασμούς, ανακοίνωσε κι ένα ακόμα μέτρο: τη χορήγηση γενικής αμνηστείας σε όσους είχαν παλιότερα στραφεί για πολιτικούς λόγους εναντίον των προκατόχων της. Από καιρό παλιοί αγωνιστές συμβούλευαν τόσο τους Υπουργούς όσο και το ίδιο το παλάτι ότι ένα τέτοιο μέτρο θα καταλάγιαζε τα οξυμένα πνεύματα, τόσο ανάμεσα στους στρατιωτικούς όσο και στον ίδιο το λαό που έτρεφε συμπάθεια και εκτίμηση για τους οπλαρχηγούς που βρίσκονταν στην εξορία. «Να κάμης και γενικήν αμνηστείαν, να ενωθούμεν όλοι. Κι’ αν σού έφταιξε κανένας, οι μεγάλοι άνθρωποι συχωρούν τους μικρούς, μ’ όλον οπού ο αίτιος ήταν ο Κωλέτης. Ότι τους έκλεισε από τα δίκια τους…» 89 Αυτή όμως η αμνηστία φαινόταν ότι δεν θα ήταν γενική. Από νωρίς διαδόθηκε ότι θα αποκλειόταν από αυτήν ένας τουλάχιστον από τους κινηματίες του προηγούμενου διαστήματος: «Λέγεται ότι δίδεται γενική αμνηστεία εις όλους τους πολιτικώς καταδιωκομένους εκτός του αποστάτου Μυριδίτου.» 90 Η επιβεβαίωση για τις ανειλικρινείς προθέσεις της Κυβέρνησης έρχεται με την δημοσίευση του ίδιου του διατάγματος: «ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί αμνηστείας. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Θέλοντες να λαμπρύνωμεν την εθνικήν εορτήν της 25 Μαρτίου δια πράξεως συγκαταβάσεως και πατρικής επιεικείας προς

89 90

Μακρυγιάννη «Άπαντα», σσ. 540-541. Εφημερίδα «Η ΤΑΧΥΠΤΕΡΟΣ ΦΗΜΗ», φ. 714, 15/03/1848.

112

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

τους μετασχόντας των αξιοποίνων πράξεων, αίτινες έλαβον χώραν: ά. Εις Γύθειον κατά τον Μάρτιον του 1847, ως εκ των δημοτικών εκλογών. β΄. Εις τον δήμον Αβίας κατά τον Ιούνιον του αυτού έτους, ως εκ των δημοτικών και βουλευτικών εκλογών. γ΄. Εις την Ακαρνανίαν και Εύβοιαν κατά τον Ιούλιον και Αύγουστον του αυτού έτους κατά τας δι’ όπλων συγκρούσεις. δ΄. Εις την επαρχίαν Ναυπακτίας κατά τον Αύγουστον του αυτού έτους κατά τας δι’ όπλων ωσαύτως συγκρούσεις. ε΄. Εις Φθιώτιδα δια των κατά τον Σεπτέμβριον συγκρούσεων του αντισυνταγματάρχου Παππά Κώστα και αντισυνταγματάρχου Βελέντζα και των υπ’ αυτούς μετά της ενόπλου δυνάμεως της Κυβερνήσεως. Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου απεφασίσαμεν και διατάττομεν: α΄. Απονέμομεν αμνηστίαν εις όλους, όσοι μετέσχον των αξιοποίνων πράξεων, αίτινες έλαβον χώραν εις τας ανωτέρω καταριθμουμένας περιπτώσεις. Απονέμομεν ωσαύτως αμνηστίαν εις τον συνταγματάρχην Ευαγγέλην Κοντογιάννην, τον ταγματάρχην Ευαγγέλην Μπαλατζόν και τους συν αυτοίς μη μετασχόντας μεν των ειρημένων πράξεων, δραπετεύσαντας δε εκτός του Κράτους. β΄. Οι μη προσελθόντες εκ των ειρημένων απολαμβάνουν του πλεονεκτήματος της παρούσης αμνηστίας υπό τον όρον του να προσελθώσειν εντός τριάκοντα ημερών εμφανισθώσιν είς τινα του Κράτους Αρχήν. γ'. Περί της αμνηστίας του υποφρουράρχου Ναυπάκτου ταγματάρχου Αντωνίου Βοτζαΐτου και των υποστρατήγων Ν. Κριεζιώτου και Θ. Γρίβα επιφυλασσόμεθα ν’ αποφασίσωμεν ακολούθως.

113

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δ΄. Το παρόν διάταγμα δεν επεκτείνεται εις τας περί αποζημιώσεως απαιτήσεις των παθόντων. Εις τον Ημέτερον της Δικαιοσύνης Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος. Εν Αθήναις, την 25 Μαρτίου 1848. ΟΘΩΝ. Γ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ, Λ. Ι. ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ, Π.Γ. ΡΟΔΙΟΣ, Δ. ΜΑΝΣΟΛΑΣ, Β. ΧΡΗΣΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ.» 91 Οι πιο δημοφιλείς από τους στασιαστές, οι δυο οπλαρχηγοί που τα κινήματά τους είχαν συγκινήσει μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού, ο Γρίβας και ο Κριεζιώτης, ήσαν εκτός του διατάγματος της Κυβέρνησης. Και δεν ήσαν μόνο αυτοί που έλειπαν από την χορήγηση της αμνηστείας, κάτι που είχε σημειωθεί από τις εφημερίδες ήδη από όταν είχε μαθευτεί ότι ετοιμάζεται ένα τέτοιο διάταγμα: Οι οπλαρχηγοί, ακόμα και αυτοί που αναφέρονταν ρητά στο Διάταγμα της 25ης Μαρτίου, το αντιμετωπίζουν όπως του πρέπει: σαν κουρελόχαρτο. Δεν αποδέχονται τις ευνοϊκές του ρυθμίσεις και, από την Τουρκία, όπου είχαν βρει τόσον καιρό καταφύγιο, εισβάλλουν στη Στερεά και σηκώνουν επαναστατική σημαία. Ήταν το ξεκίνημα του Ελληνικού 1848. «Συμπολίται Έλληνες! Και σήμερον παρουσιάζομαι εις το μέσον σας να χύσω μαζύ σας και τας τελευταίας ρανίδας του αίματός μου εάν παρουσιασθή ανάγκη δια την υπεράσπισιν των καταπατουμένων τέσσαρα έτη ελευθεριών μας, πολιτικών δικαιωμάτων και θυσιών μας. Μην υποφέρετε πλέον να καταστρέφεται το έθνος και να υποδουλώνεται με δάνεια, τα οποία το τετραετές σατανικόν σύστημα μεταχειρίζεται να διαφθείρη των Ιουδαίων τας δυσεβείς ψυχάς δια να υποστηρίζωσι. Μην υπομένετε ν’ αντιπροσωπεύεσθε από

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, φ. 9, 27/03/1848.

114

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

βιαίους Βουλευτάς, των οποίων την αυθαίρετον και καταδυναστικήν εκλογήν από κάθε άλλον υμείς γνωρίζετε. Μην υπομένετε να καταπατώνται οι νόμοι και να σπαταλώνται οι αγώνες σας, τα αίματά σας, και αι θυσίαι σας, κινηθήτε κατά του τυραννικού συστήματος και ο θεός θέλει είσθαι μεθ’ ημών, ζητούντες την υποστήριξιν του Συντάγματος και των νόμων. Ενώ δια του Συντάγματος απετεινάξαμεν την Βαβαροκρατίαν, αύτη εισέτι υπενεργεί. Σεις είσθε εκείνοι, οίτινες εδώκατε το παράδειγμα εις τα άλλα έθνη και τώρα ενώ έχετε τόσα παραδείγματα μη κοιμάσθε. Συναχθήτε όλοι αδελφοί και με έν κίνημα κατά της αυθαιρεσίας και τυραννίας, ας σώσωμεν την δεινοπάσχουσαν και κινδυνεύουσαν πατρίδα. Εν Σούρπη, την 10 Απριλίου 1848. Ο συμπολίτης σας Ιωάννης Βελέντζας.» Από το κίνημα αυτό δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι κυνηγημένοι στασιαστές της Πάτρας. Ήδη από το Φλεβάρη κάποιοι από αυτούς εγκατέλειψαν την Μάλτα και προσπάθησαν να φτάσουν στην Ελληνοτουρκική μεθόριο, περιμένοντας να βρουν μια ευκαιρία να περάσουν στη χώρα. «Οι εκ των οπαδών του λησταντάρτου Μερεδίτου αφιχθέντες εις Πρέβεζαν, Μπαλάφας, Μέγας, Βενέτικος και λοιποί, αναγκασθέντες υπό τρικυμίας συμβάσης την 21 Φεβρ. να αποβιβασθώσιν εις την πόλιν, συνελήφθησαν παραχρήμα υπό των Οθωμάνικών αρχών, και εφυλακίσθησαν, μέχρι διαταγής παρά του Πασά Ιωαννίνων, προς όν ανεκοινώθη το συμβάν. Ο εν Πρεβέζη Άγγλος Πρόξενος, προς όν απετάνθησαν οι λησταντάρται, εξαιτούμενοι προστασίαν, απήντησεν ότι εν όσω διετέλουν υπό την Ιονικήν σημαίαν εντός του πλοίου υπήρχον υπό την προστασίαν του, ήδη

115

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δε ουδέ μίαν δύναται να δώση προστασίαν προς αυτούς ευρισκομένους εις την πόλιν, και υπό την δικαιοδοσίαν των επιτοπίων οθωμανικών αρχών.» 92 «Οι εκ Μελίτης εις Πρέβεζαν καταπλεύσαντες λησταντάρται Μπαλάφας, Μέγας, Βενέτικος και λοιποί εικοσιπέντε τον αριθμόν, διατελούσιν εντός του μετενεγκόντος αυτούς Ιονίου πλοίου εις τον λιμένα Πρεβέζης, φυλασσόμενοι ένθεν μεν από την Ελλ. Κανονοφόρον ο Κόχραν, ένθεν δ’ από Οθωμανικόν πολεμικόν πλοίον, και εις την ξηράν από σκοπούς Οθωμανών. Ο εν Ιωαννίνοις Μουσίρπασάς πληροφορηθείς την 12 Φεβρ., δι επίτηδες απεσταλμένου, παρά των εν Πρεβέζη Οθωμανικών αρχών την εκεί άφιξιν των ληστανταρτών διέταξεν επανειλημμένως να μην επιτραπή η αποβίβασίς των και απελαθώσιν αμέσως. Ειδοποιήσας δε συγχρόνως την Κυβέρνησίν του περί του οποίου έλαβεν μέτρου, τείνοντος εις την διατήρησιν των φιλικών σχέσεων και ησυχίας αμφοτέρων των ομόρων επικρατειών. Προτίθεται να υποστή ευχαρίστως πάσαν παρά της Κυβερνήσεώς του ποινήν εν περιπτώσει απερεσκείας, ήτις δεν ελπίζεται. Κατά συνέπειαν της προς τον Διοικητήν Πρεβέζης διαταγής του Μουσίρπασα, μετέβη ούτος εις το κατάστημα του Άγγλου προξένου κ. Σάνδερ, και μετακαλέσας τους επί κεφαλής των ληστανταρτών Μπαλάφαν, Μέγαν και Βενέτικον εκοινοποίησεν αυτοίς την περί αναχωρήσεώς των διαταγήν του Πασσά. Ο Άγγλος πρόξενος λέγεται, ότι επροσπάθησε διαφοροτρόπως να ανατρέψη τα αποφασισθέντα και αποβιβασθώσειν οι λησταντάρται εις Πρέβεζαν, αλλά μη επιτυχών απέναντι της οριστικής αποφάσεως των Οθωμανικών αρχών απήντησεν, ότι δύνανται να αναχωρήσωσιν, εάν αυτοί θέλωσιν.

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», 04/03/1848.

116

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Οι λησταντάρται έμενον εντός του πλοίου εις Πρέβεζαν μέχρι της 13 Φεβρουαρ. Τουτέστι μετά την κοινοποίησιν της περί αναχωρήσεώς των διαταγής του Μουσίρπασσα και αναμένεται ήδη να ίδωμεν τα λεχθησομένα εις εκτέλεσιν των διαταχθέντων μέτρων.» 93 Με το ξέσπασμα του κινήματος του Βελέντζα, του Παπακώστα και των άλλων, εμφανίζεται στη Στερεά και ο ίδιος ο Μερεντίτης, όπου ενώνεται με τα παληκάρια του. «Εκ Μεσολογγίου. Η Επαρχία μας γέμει ληστών. Περί τους 150 ως λέγουσιν είναι κατά το παρόν, εκτός των αποστατών Μερεδύτη, Μπαλάφα και της συνοδείας των. Ουδείς τολμά να εξέλθη της πόλεως δια τινα υπόθεσίν του. Μας αρμόζει η παροιμία “τι είχες Γιάννη; τι είχα πάντα.”» 94 Στην πατρίδα του πλέον ο Μερεντίτης συμμετέχει δραστήρια στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. «Τα γράμματα εκ Ναυπάκτου της 23 τρ. αναφέρουσιν ότι οι αποστάται Ταρκαζίκης, Θεοχάρης και Μουστάκας κατέλαβον το Λοιδωρίκιον, όπου διευθύνθη και ο Αναγνωστάκης με 40 ενόπλους. Ο Μέγας ενώθη μετά του Παπακώστα. Ο Μπαλάφας στρατολογεί εις Βάλτον, ο Μερεντίτης εις Άγραφα. Πλέον των 200 ληστών καταμαστίζουσι την Ακαρνανίαν.» 95 Στις επιχειρήσεις που ακολούθησαν οι αντάρτες ηττήθηκαν 96 από τον Κυβερνητικό Στρατό, στον οποίον πλέον είχαν ενταχθεί και παλιοί τους σύντροφοι, και άλλοι από αυτούς συνελλήφθησαν, ενώ άλλοι ξαναπέρασαν στο Τούρκικο:

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 169, 27/02/1848 Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 454, 17/04/1848. 95 Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 456, 26/04/1848. 96 Για περισσότερες πληροφορίες για τα στασιαστικά κινήματα της Άνοιξης του 1848, βλ. το Τάσου Βουρνά «Το Ελληνικό 1848», Αθήνα, 1952. 93 94

117

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Ο πέρυσιν αντάρτης Φαρμάκης, συλληφθείς και φυλακισθείς εις το Παλαμίδιον, και απολυθείς προ ενός μηνός δια της αμνηστείας, εστρατολόγησεν εφέτος κατά διαταγήν του υπουργείου και εκινήθη κατά του περυσινού συντρόφου του Ταρκαζίκη, τον οποίον φθάσας εις το χωρίον Στράνωμα πολιώρκησεν εντός δύο οικιών. Σήμερον διαδίδεται ότι συνελήφθη.» 97 Στα ανώτερα κλιμάκια βέβαια της πολιτικής ηγεσίας το μήνυμα των κινημάτων είχε ληφθεί. Η όποια πολιτική στήριξη παρείχετο στους κινηματίες κυρίως από το Αγγλικό Κόμμα του Μαυροκορδάτου είχε σκοπό πρώτα και κύρια την ανάληψη από αυτούς της διακυβέρνησης της χώρας και όχι την εφαρμογή φιλελεύθερων κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Το παλάτι άργησε, αλλά σιγά σιγά συμμορφώθηκε με τις απαιτήσεις της Αγγλίας: «Το υπουργείον μετερρυθμίσθη. Ο πρωθυπουργός κ. Κουντουριώτης, ως προείπομεν, έμεινεν εις την θέσιν του, επίσης και ο υπουργός των στρατιωτικών κ. Ρόδιος. Διωρίσθησαν οι κ.κ. Βενιζέλος Ρούφος εις το Υπουργείον των Εσωτερικών, ο Τάτζης Μαγγίνας εις το των Οικονομικών, ο Γ. Ράλης εις το της Δικαιοσύνης, και ο στρατηγός Αναστ. Μαυρομιχάλης υπουργός των Εκκλησιαστικών και της δημοσίας Εκπαιδεύσεως.» 98 Οι νέοι αυτοί υπουργοί δεν ξέχασαν αυτούς που έβαλαν την ζωή τους σε κίνδυνο για να ανέλθουν αυτοί στα υψηλά κλιμάκια της εξουσίας… «Το Δούλιον πνεύμα και αι βαθμολογίαι των λησταποστατών Μερεντίτου. Ω Θεέ! Εδώ αναβιβάζεται το αίμα εις την κεφαλήν μας αναλογιζόμενοι, ότι χθες εβαθμολόγησεν [ο Αναστάσης Μαυρομιχάλης] πέντε λησταποστάτας των Πατρών, τη συστάσει του κ. Λυκούργου [Κρεστενίτη]. Μα εδώ αποκαλύπτονται μυστήρια τρομερά! Αποδεικνύεται, ότι ο Λυκούργος συμμετέσχε κατά την 97 98

Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 458, 06/05/1848. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 467, 26/06/1848.

118

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

τότε φήμην της λησταποστασίας εκείνης. Άλλως εν τίνι λόγω ήθελε συστήσει αυτούς; Άρα εκ τούτων φαίνεται, ότι ο βασιλεύς ευρίσκεται περιστοιχισμένος από στασιαστάς. Αλλά! Τίνες ούτοι οι βαθμολογηθέντες λησταποστάται; Οι εφεξής: Κωνσταντίνος Σκουρδούνης, Πάνος Πολυμερόπουλος, Ιωάννης Κουκουδάκης, Αντώνιος Μαρκαντωνάκης και Ιωάννης Ξαρλής.» 99 Την ίδια ώρα όμως που οι παλιοί του σύντροφοι αναρριχόνταν στη στρατιωτική ιεραρχία, αυτός ζούσε στο Τουρκικό, ληστής. Μακριά από το χωριό του και την οικογένειά του που μπορούσε να τους βλέπει μόνο μπαίνοντας πότε πότε κρυφά στην ελληνική επικράτεια από τα μονοπάτια των Αγράφων. Τον Αύγουστο όμως του 1849 η είδηση για την είσοδό του έφτασε μέχρι την πρωτεύουσα, ξυπνώντας αναμνήσεις από τα κινήματα της Πάτρας και της άνοιξης του 1848. «Ο περιβόητος Μερεντίτης μετά των αρχιληστών Κουτζουκλή, Καλαμάτα, Μπακογεώργη και Τασσιού εισήλθον έχοντες μεθ’ εαυτών και ολίγους κακούργους έως είκοσι τον αριθμόν εις την επαρχίαν Ευρυτανίας. Ο Φραγκίστης και ο Δήμαρχος Τυμφρηστού Γεωργιάδης εξήλθον προς καταδίωξίν των, προς τον σκοπόν δε τούτον ειδοποιήθει και ο Ταγματάρχης Φαρμάκης. [...] Τα κινήματα ταύτα δεν είναι παντάπασι επίφοβα. Πιθανόν να καταφύγουν εις ληστρικάς πράξεις, αλλά δεν αμφιβάλλομεν ότι και αύται θέλουν αντικρουσθή αποτελεσματικώς.» 100 Η είδηση αυτή φαίνεται ότι ήταν υπερβολική. Μπορεί ο Μερεντίτης να πέρασε τα σύνορα με συντρόφους του και να έκανε αισθητή αυτή τη φορά την παρουσία του, ο λόγος όμως αυτής της θορυβώδους εισόδου ήταν άλλος:

Εφημερίδα «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ», 27/03/1849. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 245, 01/09/1849.

100

119

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Άδεται ότι ο Μερεντίτης εισήλθεν ληστρικώς εντός των ορίων της Ελλάδος δια να είδη την σύζυγόν του, έγγυον ούσαν.» 101 Μετά από λίγες ημέρες επιβεβαιώθηκε ότι η στάση του φιλοκυβερνητικού τύπου ήσαν υπερβολικές. Μαθεύτηκε όμως και κάτι άλλο: «Πολλά διεφημίσθησαν περί γενομένης εισβολής του Παπακώ-στα, Βελέντσα, Μερεντίτου και άλλων εις τα Ελληνικά μεθόρια. Αι φήμαι απεδείχθησαν ψευδείς. Ο Μερεντίτης μόνον μετ’ άλλων ήλ-θεν εις τα σύνορα, δια να πάρη, ως λέγουσι, την οικογένειάν του. [...] Φαίνεται ότι τινές νοστιμεύονται να διαδίδωσι τοιαύτας φή-μας, να εκφοβίζωσι την κυβέρνησιν, φια να τους στείλη πάλιν εις την Φθιώτιδα επί κεφαλής Γενιτσάρων να ελαφρώσωσι τους κα-τοίκους από το βάρος της εφετεινής εσοδίας των. Τα τελευταία εκ Λαμίας γράμματα αναφέρουσιν ότι ο Μερεντίτης εφονεύθη ήδη υπό των κατοίκων του χωρίου Κουφάλα.» 102 Ό, τι και να έλεγε όμως η Αντιπολίτευση, ο ενθουσιασμός του κυβερνητικού τύπου ξεχείλιζε: «Εφονεύθη εις συμπλοκήν τινα κατά τα μεθόρια υπό των κατοίκων ο προ μικρού εισελθών εις το κράτος με ληστρικήν πρόθεσιν Μερεδίτης, και ούτω έλαβε τέλος άθλιον ο άλλοτε ληστοστασιαστής των Πατρών, ο επί τοσαύτα κακουργήσας υπό την σημαίαν της ληστείας και της στάσεως, την οποίαν εχθροί της δημοσίας τάξεως τον έθεσαν τότε να υψώση.» 103 Η συμπλοκή αυτή κατά την οποία έπεσε νεκρός ο Μερεντίτης δεν έγινε ούτε με στρατιώτες της Οροφυλακής, της Χωροφυλακής ή του Πεζικού, ούτε με επιστρατευμένους από κάποιο κομματάρχη εθνοφύλακες:

Εφημερίδα «Η ΤΑΧΥΠΤΕΡΟΣ ΦΗΜΗ», φ. 813, 02/09/1849. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», φ. 542, 10/09/1847. 103 Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 246, 06/09/1847. 101 102

120

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Ο διαβόητος Μερεντίτης, καθ’ άς έχομεν πληροφορίας, αναφανείς κατά το Καρπενήσιον και μεταβάς είς τι ποίμνιον δια να αφηρέση έν εξ αυτού, εφονεύθη παρά των ποιμένων.» 104 Τα ονόματα των βοσκών αυτών δημοσιεύτηκαν αμέσως από στον φιλοκυβερνητικό τύπο, για να εξασφαλιστεί η επιβράβευσή τους με κάποια χρηματική ανταμοιβή. «Ο διαβόητος ληστοστασιαστής Μερεντίτης, τον φόνο του οποίου εγνωστοποιήσαμεν εις το προλαβόν φύλλον μας εφονεύθη εις το χωρίον Χρύσα κατά την θέσιν Κουφάλα, το κατόρθωμα τούτο του αφανισμού ενός τοιούτου κακούργου του οποίου αι συνωμοσίαι κατά των καθεστώτων, αι ληστείαι και τα αντάρτικα κινήματα άλλοτε εις Πάτρας διετάραξαν και εκλόνισαν την κοινήν ησυχίαν, οφείλεται εις τους κατοίκους Γεώργιον Χελώνην, Δημήτριον Αυγέρην, Δημήτριον Πασσάκην, Νάκον Φλάρον και Γεώργιον Μπάκα, οίτινες και κατ’ εξοχήν οι δύο πρώτοι συνέπραξαν εις την εξόντωσίν του. Η κυβέρνησις πρέπει να τους ανταμείψη.» 105 Έτσι λοιπόν, κάπου στα Άγραφα, πάνω από τη Βίνιανη Ευρυτανίας, ανάμεσα στα χωριά Χρύσω και Δάφνη (παλιά Κουφάλα), παίχτηκε η τελευταία πράξη του δράματος. Το αποκομμένο από το σώμα του κεφάλι του Μερεντίτη θα μεταφέρθηκε σε κάποια από τις γύρω μεγάλες πόλεις, -μάλλον στη Λαμία, απ’ όπου φτάνουν και τα σχετικά νέα στην Αθήνα- και θα εκτέθηκε σε κάποια κεντρική πλατεία για χλεύη και για παραδειγματισμό. Το υπόλοιπο σώμα του θα έφτασε στο χωριό του, στο χωριό όπου τον περίμενε η οικογένειά του και η έγγυος γυναίκα του, για να εκτυλιχθούν στιγμές όπως αυτές που περιγράφει το παρακάτω δημοτικό: «Βλέπουν κορμί ακέφαλο, κορμί δίχως κεφάλι. Κανείς δεν τον εγνώρισε, κανείς δεν τον γνωρίζει. Πηγαίνει κι η γυναίκα του και το χρυσό του ταίρι, 104 105

Εφημερίδα «Η ΤΑΧΥΠΤΕΡΟΣ ΦΗΜΗ», φ. 814, 08/09/1849. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 247, 10/09/1847.

121

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Εκείνη τον εγνώρισε, εκείνη τον γνωρίζει.» 106

106

«Ληστρικά Τραγούδια», σελ. 241.

122

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ι. Δημοσιεύματα για την δράση των Μερεντίτη, Μέγα και Μπαλάφα κατά την Επανάσταση των Καπεταναίων το 1836 και έπαινοί τους από την Κυβέρνηση

08/04/1836 – Ο Μπαλάφας εντάσσεται στις δυνάμεις του Γρίβα ΑΘΗΝΑ, φ. 325 Οι Αντάρται και λησταί έπαθον και πάσχουν κατά διαφόρους τρόπους. Μετ’ ολίγον εξαλείφονται όλως διόλου. Εις τα ενδότερα του Βάλτου ευρίσκονται ακόμη μερικοί καταδιωκόμενοι από τους Συνταγματάρχας Τζαβέλλαν, Γρίβαν και Μαμούρην. Ο Νικόλαος Τζέλιος, ο Μπαλάφας και ο Κολοκύθας επροσκύνησαν εις τον Γρίβαν. […] ο δε Πεσλής κρύπτεται και αυτός εις το Σουβολάκου, την πατρίδα του. Εν Μεσολογγίω, τη 2 Απριλίου 1836. 22/04/1836 – Η μεγάλη μάχη στο Θεριακίσι Αιτωλοακαρνανίας, από τη σκοπιά του Μαμούρη ΑΘΗΝΑ, φ. 329 Εν Συντέκνω Βάλτου τη 15 Απριλίου 1836. Εις τας 12 του μεσούντος ήλθεν και ο Τζαβέλας εις Λιαποχώρι και έφερε τρία κανόνια. Εθέσαμεν αυτά απέναντι του εχθρού και εις τας τρεις μ.μ. άρχισε ο κανοβολισμός. Εγώ με το υπό την διοίκησίν μου 123

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

σώμα επερίμενα άμα αι βολαί των κανονίων κρούσουν τα ταμπούρια του εχθρού και τον θέσουν εις αταξίαν να εισπηδήσωμεν επ’ αυτών αμέσως, κατά δυστυχίαν όμως ως εκ του τόπου ουδεμία βολή επέτυχε και δια τούτο δεν ημπορέσαμεν να κάμωμεν τίποτε. Την αυτήν νύκτα οι λησταποστάται τόσον οι εν Λιαποχώρι, καθώς και οι εν Μοναστηρίω Αρέθης έφυγον, τους εννοήσαμεν, αλλά δεν ημπορούσαμεν να τους κτυπήσωμεν, διότι ήτο σκότος. Το πρωί αμέσως την 13 τους επήραμεν κατά πόδας, και ο μεν Τσαβέλλας διευθύνθη προς το Κομποτάκι, ημείς δε μετά του Συντ. Γρίβα εις Θεριακίσιον. Φθάνοντες μετά το μεσημέρι εις Θεριακίσιον είδομεν έμπροσθέν μας τους λησταποστάτας αναγείροντας ταμπούρια κατγά την ράχην εις τον Ζυγόν Αϊλιά του Θεριακισίου. Επρότεινα αμέσως εις τον Συντ. Γρίβαν να κινηθώμεν κατ’ επάνω των, αν και κουρασμένοι, διότι επρόβλεπα ότι την νύκτα πάλιν θα μας έφευγον κατά το Τουρκικόν και πλέον ήτον αδύνατον να κάμωμεν δουλιάν. Ο Γρίβας δεν εσυμφώνησε κατά τούτο αλλά με παραγγέλλει ο πόλεμος να γενή την αύριον. Όθεν και απεφάσισα μόνος με την προθυμίαν όλου του υπό την διοίκησίν μου σώματος να κινηθώμεν. Εκινήθημεν λοιπόν παρευθύς συνοδεύοντάς μας και ολίγη βροχή και εφθάσαμεν εις τους πρόποδας της ράχης την οποίαν ο εχθρός είχε ωχυρωμένην, περί τας 2 μ.μ. Ευθύς μια δύναμις εκ 300 λησταποστατών εχωρίσθη από τα ταμπούρια και ήλθε επάνωθέν μας να μας πολεμήση και εμποδίση την ανάβασίν μας. Αμέσως ανοίχθη ο πόλεμος. Ο Παπακώστας όστις διευθύνετο εμπροστά με την σημαίαν και ακολούθως όλον το σώμα, αυτός πρώτος με τον πλέον απαραδειγμάτιστον ηρωισμόν εφώρμησε κατ’ επάνω του εχθρού και κατά παρακίνησιν αυτού με τον ίδιον ενθουσιασμόν και οι λοιποί αξιωματικοί Κόντος, Φράγκος, Μπάκας κτλ. και μετά μισής ώρας σχεδόν πόλεμον ανέβημεν εις την ράχην και αναγκάσαμεν τους λησταποστάτας να τραπούν εις φυγήν. Θαυμάζω πώς η τύχη εφύλαξε τον Παπακώσταν εις την τελευταίαν ορμήν του. Όλη η φωτιά έπεσε επάνω του, τα φορέματά του έγιναν κοσκινοτρίπη από τα βόλια και

124

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

πουθενά δεν εγγίχθη. Βλέποντες λοιπόν οι εις τα ταμπούρια οχωρωμένοι αποστάται ότι εσηκώσαμεν την δύναμίν των από την ράχην, ευκαίρωσαν και αυτοί αμέσως τα ταμπούρια των και ετράπησαν εις φυγήν. Τούτο ιδώντες τα σώματα του Γρίβα τα οποία ήτον θεαταί του πολέμου μας, εκινήθη αυθορμήτως ο Ταγματάρχης Φαρμάκης και Μερεντίτης και κατόπιν αυτού όλον το σώμα του Γρίβα. Επήραμεν λοιπόν πολεμοκυνηγώντες τους λησταποστάτας και τους επεράσαμεν εις την θέσιν Κανέλια και Ραδοβίζη εις το Τουρκικόν εκ των οποίων μόλις 120 ημπόρεσαν να διασωθούν. Ο φόνος και η σφαγή την οποίαν έκαμον εν διαστήματι τριών ωρών οι υπό την οδηγίαν μου εστάθη τρομερά, τότε πλέον ηθέλησαν να ευγάλουν όλον το πάθος το οποίον δικαίως είχον εναντίον των ληστών, δια τα όσα απ’ αυτούς κατά καιρόν έπαθον, ως Σαλωνίται και Λοιδορικιώται. Ματαίως εκοπίαζα να εμποδίσω την μανίαν των και μόλις από τους πολλούς συλληφθέντας ημπόρεσα να διασώσω τέσσαρας. Καθώς επαρατήρησα περίπου των εκατόν είκοσι εκ των λησταποστατών έπεσαν φονευμένοι και πληγωμένοι από μόνον το υπό την διοίκησίν μου σώμα. Ο μέγας θόρυβος του πολέμου τούτου, αι φωναί και αι κραυγαί του εχθρού μου επαράσταιναν μίαν από τας παλαιάς κατά του τυράννου μάχας. Σας βεβαιώ ότι εάν δεν εμεσολαβούσε η νύκτα και είχαμεν ακίμη ½ ώραν καιρόν δεν εγλύτωνε κανείς από τους λησταποστάτας. Τους εβοήθησε και ο Ντούλιας Γώγου, όστις ήτον διορισμένος από την Τουρκικήν Διοίκησιν εις τα όρια, και αντί να τους κτυπήση και αυτός τους εδέχθη εις τα ταμπούρια του και μας ετουφέκισεν, ώστε έλαβον καιρόν να εισχωρέσουν εις το Τουρκικόν. Ως τόσον οι Έλληνες ποίος πολύ ποίος ολιγώτερον έκαμον λάφυρα, ως και ολίγοι διασωθέντες λησταποστάται από τον φόβον των οι περισσότεροι επέταξαν τα όπλα. Ομολογών την αλήθειαν σας λέγω, ότι και το τάγμα του Φαρμάκη το οποίον επρόλαβε τους από τα ταμπούρια φυγόντας εκτύπησε και αυτό αρκετούς από τους λησταποστάτας. Σήμερον μεταξύ των φονευμένων πληροφο-

125

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ρούμεθα ευρέθη ο Μαλάμος, ο δε Ρουπακιάς και Καλαμάτας επληγώθησαν κατ’ αρχάς του πολέμου, καθώς μας βεβαιώνουν οι παρ’ ημών ζωγρηθέντες. Ι.Μ.Γ. 20/05/1836 – Η μεγάλη μάχη στο Θεριακίσι Αιτωλοακαρνανίας, από τη σκοπιά του Γρίβα ΑΘΗΝΑ, φ. 337 Προς τον Συντάκτην της Αθηνάς. Ειδών τα εις το 329 φύλλον σας όσα συνέβησαν κατά την εις Θεριακίσιον μάχην, αν και ενόμισα μικροπρεπές το να υπεραυτολογώ, αλλ’ επίσης και άδικον το να παρασιωπήσω την υπέρμετρον ανδρείαν και γενναιότητα των υπό την οδηγίαν μου γενναιοκάρδων εμπειροπολέμων στρατιωτικών οίτινες έδειξαν προσηκόντως, ως και εις τα προ ταύτης της μάχης, τον προς τον θρόνον ζήλον και αφοσίωσίν των, και ταύτα ακούων ότι ούτοι ήσαν θεαταί του πολέμου εκείνου. Ήτον φρόνιμον ο καθείς να μην καυχάται εις όσα η θεία πρόνοια επισκεπτομένη τα φέρει εις εκβάσεις ευκταίας, αλλ’ όταν ερεθιζόμενος δεν απολογείται λογίζεται ηττόμενος, και κάμει τον καυχώμενον να φαίνεται αληθεύων. Αλλ’ υμείς κ. Συντάκται κρίνων κατά τα πράγματα με αμεροληψίαν, έχετε πολλά διδόμενα ώστε να πιστεύσετε αν ο καυχώμενος έπραξέ τι μεγαλήτερον ή όμοιον με τον μετριοφρονούντα. Είναι δε αληθή και πασίδηλα τ’ ακόλουθα, όσα κατά την 13 του λήξαντος διέτρεξαν εις την κατά Θεριακίσι μάχην συμβάντα. Φθάσαντες εκεί μετά του Συνταγματάρχου κ. Ιωάννου Μαμούρη και ειδόντες τους λησταποστάτας εγείροντας ταμπούρια εις τους πρόποδας του Αϊλιά, ο μεν Συνταγματάρχης κ. Μαμούρης εστρατοπέδευσεν δύο σχεδόν ώρας μακράν των κακούργων, το δε υπό την οδηγίαν μου σώμα διπλούν τον αριθμόν εκείνου εστρατοπέδευσεν ως βολήν όπλου απέχον των ληστεπαναστατών. Αμέσως έστειλα προς τον ειρημένον Συνταγματάρχην τον υπασπιστήν μου Α. Ζωγράφην και τον λοχαγόν Διοικητήν του υπό την διοίκησίν μου 2 τάγματος κ. 126

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Α. Χιμευτόν το να τον ειδοποιήση ότι χωρίς αναβολήν καιρού πρέπει να επιπέσωμεν εις τους εχθρούς του θρόνου. Ο δε απεκρίθη, ότι όταν ετοιμασθή δίδει το σύνθημα πυροβολήσας δις (ήτον δε ανέτοιμος, διότι το υπό την οδηγίαν του σώμα είχεν ακόμη τας κουλούρας του εις την θράκα). Επιστρέψαντες ο υπασπιστής Ζωγράφος και λοχαγός Χιμευτός αφού με ειδοποίησαν ταύτα, εγνωμοδότησεν ο Συνταγματάρχης κ. Ανδρέας Ίσκου, ότι επειδή η νυξ επλησίαζεν και ήτο πιθανόν ν’ αποτύχωμεν και να αναβάλωμεν την μάχην δια την αύριον. Του οποίου την γνώμην αντέκρουσαν ο Ταγματάρχης κύριος Ιωάννης Φαρμάκης Διοικητής του 3 υπό την οδηγίαν μου τάγματος, ο λοχαγός κύριος Χιμευτός, ο κύριος Μερενδίτης και οι λοιποί ομοφώνως, άνδρες εμπειροπόλεμοι και ατρόμητοι. Τότε συγχαρείς τούτους δια τον ζήλον των, διήρεσα το υπό την οδηγίαν μου σώμα εις τρία και τον μεν Ταγματάρχην κ. Φαρμάκην διέταξα να κρούση την αριστεράν των εχθρών πτέρυγα, τον δε κ. Μερενδίτην από την δεξιάν, το δε περισσότερον μέρος το διευθύναμεν κατά μέτωπον των εχθρών, εκ των οποίων 100 σχεδόν μόνον είχον ορμήσει κατά του κ. Μαμούρη, οι δε ημέτεροι δύο Διοικηταί αντέκρουσαν των εις την δεξιάν και αριστεράν εχθρικήν πτέρυγα οδηγούντες σωμάτων. Συμφώνως το επεπέσαμεν κατά των εχθρών χωρίς να πυροβολήσωμεν, αλλά μόνον με τας κραυγάς εβιάσαμεν τους εχθρούς ν’ αφήσουν τα ταμπούρια και να τραπώσιν εις φυγήν. Αι κεφαλαί των Μαλαμέων, ο ροθμός των ζωγρηθέντων μετά του αρχιληστού Μαλισόβα, Τσάμη, Γερόνιμου Σταύρου και λοιπών αιχμαλώτων, και τα λάφυρα, είναι μάρτυρες των πράξεων εκάστου. Ο παρά του σημαιοφόρου του β΄ υπό την οδηγίαν μου τάγματος Διαμαντή Νικολάου πληγωθείς ληστής, δια της λόγχης της σημαίας, τον οποίον αφού ο ρηθείς σημαιοφόρος ελαφυραγώγησεν, τον εύρον πληγωμένον οι υπό τον Μαμούρην και τον εζώγρησαν, και η εχθρική σημαία την οποίαν ο του α΄ τάγματος σημαιοφόρος Σπάρος εκέρδησε αυτά όλα κηρύττουν την αλήθειαν.

127

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Αν δε κ. Συντάκτα ο Μαλισόβας απέθανεν εις Μεσολόγγι διευθυνόμενος εις Αθήνας, επειδή οι λοιποί συλλησταί του ζουν, δύνασθε παρ’ αυτών δια ζώσης φωνής να πληροφορηθήτε την αλήθειαν. Αυτά σας εξέθεσα μόνον δια να ικανοποιηθή η ανδρεία και ο ηρωισμός των υπό την οδηγίαν μου κ. Αξιωματικών, και του Στρατού. Ότι δε οι περισσότεροι σχεδόν των πρώην εχθρών του θρόνου εζήτησαν την επιείκειαν της Α.Μ. δι εμού και έπειτα ηρίστευσαν ατά των εναντίων και άλλα, επειδή δεν απόκεινται εις άλλον, τα παρασιωπώ. Ας ακούση δε ο καυχόμενος το του Δημοσθένους λόγιον «τα πράγματα λόγων ού χρήζει, αυτά γαρ καθ’ εαυτά εστί φαινόμενα» ας είπη δε καθείς ότι η κατά των ταραξιών θεία δίκη, και ο προς τον θρόνον ζήλος του στρατού ευώδωσε τας ευχάς του Ελληνικού λαού. Καλλιδρόμη την 3 Μαΐου 1836. Ο Συνταγματάρχης Θεόδωρος Γρίβας. 30/05/1837 – Έπαινοι στον Μερεντίτη και τον Μέγα για τη συμβολή τους στην κατάπνιξη της εξέγερσης του 1836 στην Ακαρνανία ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, φ. 20/1837 ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. §4. Επαινέθησαν. Τα ακόλουθα σώματα του στρατού της ξηράς ως διαπρέψαντα κατά καιρόν, εις τας τελευταίας ανωμαλίας κατά την Ακαρνανίαν και Αιτωλίαν και εναντίον των ληστρικών συμμοριών: […] 5. Όλοι οι πρώην υπό τους συνταγματάρχας Θ. Γρίβαν και Τζαβέλαν εθνοφύλακες […]. […] Επαινέθησαν προς τούτοις οι ακόλουθοι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατιώται δια την οποίαν έδειξαν εις τας ιδίας περιστάσεις γενναιότητα, ζήλον και αφοσίωσιν εις τον θρόνον: […] οι λοχαγοί […] Νικόλαος Μερεντίτης […] εις το πρώην υπό τον συνταγματάρχην Θ. Γρίβαν σώμα, […] ο σημαιοφόρος Ιωάννης Μέγας εις το πρώην υπό τον συνταγματάρχην Γρίβαν σώμα. 128

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

§5. Διωρίσθησαν. […] Ιωάννης Μέγας και Γεώργιος Νικολάου ως σημαιοφόροι εις το σώμα της οροφυλακής υπό τον συνταγματάρχην Μαμούρην […] Αθήναι 20 Μαΐου 1837. ΣΜΑΛΤΖ Γραμματεύς της Επικρατείας επί των Στρατιωτικών

129

ΙΙ. Δημοσιεύματα για τη δράση των Μερεντίτη και Μέγα εναντίον της ληστείας και έπαινοί τους

19/03/1838 – Μεγάλη μάχη του Μερεντίτη με ληστές στη Δριστέλα Στυλίδας (α) ΑΘΗΝΑ, φ. 517 Εν Λαμία τη 16 Μαρτίου 1838. Σήμερον σας δίδω τας ακολούθους ειδήσεις από τα μεθόρια. […] Ταύτην την στιγμήν έφερον ληστάς τινας τους οποίους συνέλαβον τα υπό την οδηγίαν του αρχηγού Βάσσου στρατεύματα τα οποία έχουν κλεισμένα έν χονδρόν ληστρικόν σώμα (λέγουν έως 200) εις μίαν εκκλησίαν επί τη οροθετική γραμμή. Το αποβηαόμενον εισέτι αγνοούμεν. Τα Οθωμανικά στρατεύματα είναι απέναντι των Ελληνικών. […] 19/03/1838 – Μεγάλη μάχη του Μερεντίτη με ληστές στη Δριστέλα Στυλίδας (β) ΑΘΗΝΑ, φ. 518 Λαμία την 20 Μαρτίου 1838. Αφού ο γενναίος Κλίμακας κατεδίωξε τον Καταραχιάν με 30 οπαδούς του, κατά την απλήν παροιμίαν «τόπον δεν εζέστανε πλέον». Αλλά περιφερόμενος εις τα μεθόρια, επέτυχε την μεγάλην συμμορίαν των ληστών προσφύγων, και κατά την 12 ισταμένου επολέμησεν εις τα λεγόμενα Τρία ποτάμια, κυνηγών αυτούς μέχρι του Τουρκικού Κράτους, έχων συμβοηθόν και τον Ταγματάρχην Δήμο Λιούλιον, εζώγρησεν εκ τούτων ο Ταγματάρχ. Κλίμακας τρεις, και τοις αφήρεσε 250 αίγας, ο δε Δήμο Λιούλιος ένα, 150 πρόβατα και τινας ίππους.

130

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Την 15 υπερμεσούντος πάλιν ο Ήρως μας Κλίμακας επολέμησε με την αυτήν συμμορίαν εις Δρίστυλα, συμβοηθούμενος και από τον ειρημένον Δήμο Λιούλιον, και τους επολιόρκησαν εις ένα ιερόν ναόν. Οι λησταί 150 περίπου τον αριθμόν, οδηγούμενοι από τον Κουτουβά, από τον Καταραχιάν, Τσαπόπυλα και τινας άλλους, ώρμησαν κατά του τάγματος του Κλίμακα μετά μεγάλης μανίας, αλλ’ απεκρούσθησαν γενναίως, και εφονεύθησαν έξ, περίπου δε των 15 επληγώθησαν, εβιάσθησαν οθεν ν’ αποσυρθώσιν εις τον ναόν, και το εσπέρας εν βαθυτάτω σκότει ετράπησαν εις φυγήν, αφήσαντες τους φονευθέντας, τινά πρόβατα, τουρβάδες, κάπας κτλ. και κατέφυγον εις το Τουρκικόν Κράτος. Τα τάγματά μας του τε Κλίμακα και του Δήμου Λιούλια είχον εις εκείνην την περίστασιν εκατόν είκοσιν άνδρας, του Κλίμακα δε, μόνον 48, οι λησταί έκαμον και άλλην προσβολήν κατά του τάγματος του Κλίμακα, αλλά πάλιν απεκρούσθησαν από την γενναιότητα και ανδρείαν των αξιωματικών και λοιπών, και μόνον είς ανδρείος και αξιέπαινος στρατιώτης, καλούμενος Χρήστος Βαλτινός, επληγώθη, πολεμήσας γενναίως, ακολούθως επληγωθη και έτερος εκ των του Δήμου Λιούλια. 23/03/1838 – Μεγάλη μάχη του Μερεντίτη με ληστές στη Δριστέλα Στυλίδας (γ) Η ΦΗΜΗ, φ. 107 Μας γράφουν εκ Στυλίδος την 20 Μαρτίου. Μάχη συνεκροτήθη κατά την 15 του τρέχοντος μεταξύ των εν τη οροθετική γραμμή ευρισκομένων Ελληνικών στρατευμάτων και ληστών κατά την θέσιν Βριστήλα. Η συμμορία των ληστών συνισταμένη εκ διακοσίων περίπου ατόμων ανεκαλύφθη από το επί τούτου απόσπασμα του 3 τάγματος του υπό τας οδηγίας του αρχηγού Βάσσου, εκτός του Αρκουδορεύματος όπου ενέδρευε. Η μάχη ηκολούθησεν ως εφεξής, τουτέστιν το ειρημένον απόσπασμα ετουφέκιζε τους ανακαλυφθέντας ληστάς μέχρι της θέσης Βριστήλης, όπου ευρίσκετο το Β. 131

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

τάγμα εκ 50 ανδρών, οίτινες συνήλθον εις συμπλοκήν με μεγάλην ορμητικότητα, αλλ’ εντοσούτω μερικοί των ληστών προκατέλαβον ναόν τινα πολλά ισχυρόν εντός του οποίου ωχυρώθησαν, οι δε λοιποιί ώρμησαν κατά του 2 τάγματος το οποίον γενναίως αντέκρουσε την ορμήν των, απέναντι δε αυτού εφάνη προς επικουρίαν και το 3 τάγμα συνιστάμενον εξ εκατόν ανδρών, ώστε η δύναμς έγεινεν ισχυρωτέρα, και ούτως εκτύπησαν τους ληστάς δυνατά δια τε αποκλεισμού και κατά μέτωπον, αλλά από ζοφερόν σκότος και το εκεί πυκνόν δάσος ωφεληθέντες εις καιρόν ανυκτός ετράπησαν εις υγήν, όπου εις την ειρημένην μάχην πολλοί αξιωματικοί εφάνησαν τωόντι άξιοι του στρατιωτικού χαρακτήρος. Εφονεύθησαν λησταί 6 και 15 επληγώθησαν, από δε τους ημετέρους μόνον δύο στρατιώται έπεσον γενναίως είς τινα συμπλοκήν. 27/03/1838 – Μεγάλη μάχη του Μερεντίτη με ληστές στη Δριστέλα Στυλίδας (δ) ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, φ. 22, έτος Γ΄ Επίσημοι ειδήσεις εκ των ανατολικών Μεθορίων της 20-21 Μαρτίου αναγγέλλουν: […] Το σώμα των ληστών, το οποίον είχε κλεισθή είς τινα εκκλησίαν κατά την Δρίστηλα εξ εκατόν περίπου ληστών κατά την 15 του τρέχοντος, πολιορκημένον από τους Ταγματάρχας Κλίμακα και Δ. Λιούλιον, τόσον τολμηρόν εστάθη, ώστε ώρμησε κατά των υπό τον Κλίμακα με την μεγαλητέραν ορμήν και τόλμην, αλλ’ ο γενναίος ούτος Ταγματάρχης με 48 μόνον στρατιώτας απέκρουσε τους ληστάς και τους ηνάγκασε πάλιν να κλεισθώσιν εις την εκκλησίαν όθεν απελπισθέντες περί την 8 ώραν μ.μ. κατ’ εκείνην την ημέραν έφυγον κακώς έχοντες, και απεσύρθησαν εις το οθωμανικόν κράτος. Όλη η εις το μέρος των Ελληνικών στρατευμάτων φθορά συνίσταται εις δύω ελαφρώς πληγωθέντας στρατιώτας, εις δε το μέρος των ληστών ευρέθησαν έξ φονευμένοι, και λέγεται ότι και 15 περίπου πληγωμένοι δυνηθέντες μόλις να εξέλθωσι του Ελληνικού Κράτους, έμειναν είς τινα 132

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

χωρία του Τουρκικού, αδυνατούντες να ακολουθήσωσι τους άλλους. Ευρέθησαν διάφοροι κάπαι των, Τορβάδες κτλ, προς δε και ικανά πρόβατα τα οποία είχον αρπάσει από Τουρκίας. Η γενναιότης και ο ζήλος των κυρίων Ταγματαρχών και λοιπών αξιωματικών της Οροφυλακής είναι άξιοι επαίνου εις την παρούσαν περίπτωσιν. 27/02/1839 – Έπαινοι στον Μερεντίτη για τη μάχη στη Δρίστελα και τοποθετήσεις αυτού και του Μέγα ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, φ. 4/1839 ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. §.1. Αλλαγαί σχηματισμού. Εκ των εννέα ταγμάτων της εθνοφυλακής εσχηματίσθησαν: Οκτώ ελαφρά τάγματα της οροφυλακής εις τρόπον ώστε εκ του 1. 2. και 3. τάγματος σύγκειται το σώμα της οροφυλακής Φθιώτιδος. Εκ του 4. 5. και 6. τάγματος, Το σώμα της οροφυλακής Ευρυτανίας. Εκ του 7. και 8. τάγματος το σώμα της οροφυλακής Ακαρνανίας. […] §.3. Επηνέθησαν. […] Δια την ένδοξόν των διαγωγήν εις την κατά την 15 Μαρτίου 1838 εις τας θέσεις Αρκουδοπούρνι και Δρίστελλα συμβάσαν συμπλοκήν με ληστάς: Το 2. και 3. ελαφρόν τάγμα της οροφυλακής και κατ’ όνομα: […] Από το 3. ελαφρόν τάγμα της οροφυλακής: […] Οι λοχαγοί Νικόλαος Μερενδίτης και Ελευθέριος Ιωάννου. […] §.4. Επικυρούνται εις τους βαθμούς των.

133

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Οι εξής αξιωματικοί, οι μεταβάντες εκ των 9. ταγμάτων της εθνοφυλακής εις τα νεοσχηματισθέντα 8. ελαφρά τάγματα της οροφυλακής: […] β) Ως διοικηταί λόχων. Ο λοχαγός 1. κλάσεως Αναστ. Χυμευτός και Νικόλαος Μερενδίτης εις το 3. […] ε) Σημαιοφόροι, […] Ιωάννης Μέγας εις το 4. […] Εν Αθήναις, την 25 Ιανουαρ. (6 Φεβρουαρ.) 1839 ΟΘΩΝ Ο επί των Στρατιωτικών Γραμματεύς της Επικρατείας ΣΧΜΑΛΤΣ. 13/02/1841 – Έπαινοι στον Μερεντίτη για τη συμβολή του στην καταδίωξη ληστών στην Πελοπόννησο ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, φ. 3/1841 ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. ΑΡΙΘ. VIII. […] §.9. Επαινούνται. […] Β΄. Δια τας εκδουλεύσεις των εις την καταδίωξιν και εξάλειψιν των ληστών εις την Πελοπόννησον κατά το έτος 1840, […] Εκ της Οροφυλακής. Ο Λοχαγός Νικόλαος Μερεντήτης του 3. Τάγματος […]. Εν Αθήναις την 25 Ιανουαρίου (6 Φεβρουαρίου) 1841. ΟΘΩΝ. Ο επί των Στρατιωτικών Γραμματεύς της Επικρατείας ΣΧΜΑΛΤΖ. 13/02/1842 – Παρασημοφόρηση Μερεντίτη και μετάθεσή του ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, φ. 4/1842 ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. 134

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ΑΡΙΘ. XI. […] §.17.

Παράσημα λαμβάνουν: […] Τον αργυρούν σταυρόν των ιπποτών του ιδίου τάγματος: […] Νικόλ. Μερεντίτης του 5. ελαφρού τάγματος της οροφυλακής. […] §.18. Μετετίθενται: […] Νικόλ. Μερεντίτης από το 3. εις το 5. ελαφρόν τάγμα της οροφυλακής. […] Εν Αθήναις, την 25 Ιανουαρίου (6 Φεβρυαρ.) 1842. ΟΘΩΝ. Ο επί των Στρατιωτικών Γραμματεύς της Επικρατέιας Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ 05/09/1844 – Παρασημοφόρηση Μερεντίτη ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, φ. 29/1844 ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ δια τον Βασιλικόν Ελληνικόν Στρατόν Η ΕΠΙ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δημοσιεύει απάσας τας από 27 Ιουνίου 1843 ημέρας της εκδόσεως της υπ’ αριθ. XΙΙ. Διαταγής του Στρατού εις τον στρατόν λαβούσας χώραν μεταβολάς μέχρι 31 Αυγούστου τ.ε. ως εφεξής. […] §.17. Παράσημα λαμβάνουν: […] Τον αργυρούν σταυρόν των ιπποτών του ιδίου τάγματος: […] Νικόλ. Μερεντίτης του 5. ελαφρού τάγματος της οροφυλακής. […] 06/07/1846 – Συμπλοκές του υπολοχαγού οροφυλακής Μέγα με ληστές στη Βοιωτία 135

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, φ. 403 * Η ληστρική συμμορία εκτυπήθη από τον αξιωματικόν της Οροφυλακής Ι. Μέγαν, της οποίας εφόνευσεν ένα και συνέλαβε τρείς. Οι Β. στρατιώται έλαβον όλα τα έπιπλά των και τα ζώα, με τα οποία τα μετεκόμιζον, και τα οποία ανήκουν εις το πυρποληθέν χωρίον Τοπόλια. Η θέσις εις ήν προσεβλήθη ονομάζεται Μαύρα Λιθάρια της επαρχίας Παρνασσίδος. Οι λησταί διεσκορπήθησαν εις το δάσος, και οι στρατιώται και εθνοφύλακες τους κατεδίωκον εις τρόπον ώστε και η τελευταία αύτη συμμορία, εις την οποίαν η αντιπολίτευσις είχε στηρίξει όλας τας ελπίδας της διελύθη, χάρις εις τα έντονα μέτρα και την δραστήριον καταδίωξιν του αντισυνταγματάρχου και βουλευτού Ι. Κλιμακα και του υπολοχαγού της οροφυλακής Ι. Μέγα. * Ταύτην την στιγμήν μανθάνομεν, ότι τέσσαρες έτεροι λησταί εκ της κατωτέρω ληστρικής συμμορίας του Φλώρου συνελήφθησαν. Οι ίδιοι συλληφθέντες ωμολόγησαν, ότι μεταξύ αυτών υπήρχον και τρεις χωρικοί του χωρίου Τοπόλια, οίτινες από πάθος φερόμενοι κατά του ατυχούς Δημάρχου Παγώνα έλαβον μέρος εις την απάνθρωπον σφαγήν αυτού τε και της οικογενείας του. * Εν Λαμία, την 3 Ιουλίου 1846. Η ληστρική συμμορία του Ι. Φλώρου και Σφήκα, η ληστεύσασα το χωρίον Τοπόλια των Θηβών, ανεφάνη την 30 του λήξαντος εις την θέσιν Καταβόθραις της Φθιώτιδος, την οποίαν λαβών καταπόδι ο αποσπασματάρχης δεκανεύς Ρίζος Ιωάννου μέχρι του χωρίου Νεοχώρι του δήμου Υπάτης, κατεδίωκεν ταύτην, όπου οχυρωθέντες οι λησταί επολέμησαν εφ’ ικανόν χρόνον και μη δυνηθέντες ν’ ανθέξωσι πλέον ετράπησαν εις φυγήν διαιρεθέντες εις δύω. Εις την συμπλοκήν ταύτην επληγώθη είς ληστής, εφονεύθη είς στρατιώτης και επληγώθησαν βαρέως δύω Νεχωρείται. Την επιούσαν οι αυτοί λησταί καταδιωκόμενοι υπό των αποσπασματαρχών Ρίζου Ιωάννου επιλοχ. και δεκανέα Ιω. Λουκά ανεφάνησαν πλησίον του χωρίου Μαυρολιθάρι του δήμου Ικτηνίων, όπου καταλαβώντες δασώδες τι και απόκρημνον μερος ενα-

136

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ντιώθησαν, αλλά καταδιωχθέντες πεισματωδώς και εκείθεν, σθάσαντος κατά την στιγμήν της συμπλοκής και του Διοικητού του Μεταβατικού Δωρίδος ανθυπολοχ. κ. Ι. Μέγα, ετράπησαν εις φυγήν, διαφυγόντες την εξόντωσίν των βοηθηθέντες από το σκότος της επελθούσης νυκτός. Αποτέλεσμα της συμπλοκής ταύτης υπήρξεν ο φόνος ενός ληστού και η πλήγωσις ενός στρατιώτου και πολίτου ελαφρώς, συλλαβόντων των στρατιωτών και όλα τα λάφυρα, τα οποία οι διαληφθέντες λησταί έλαβον, ληστεύσαντες το χωρίον Τοπόλια, εν οίς δύω ίππους και μίαν ημίονον. Ονομαστικός κατάλογος των ληστών: Ιωάννης Φλώρος, Ανδρίτσος, Τρεχιάς, Σφύκας, Θεόδωρος, Γιάγας Τούρκος, Υπόδικος, Γέροντας, Πουρτσουκλής, Σταμέλος, Μούτσιας, Ευθύμιος, Σμαΐλης, Αναγνώστης, Κώστας Χειμάρας, Μήτρος, Αποστόλης, Φλώρος Τούρκος, Κολοσούρας, Πέτσας, Μάρκος, Καραΐσκος. 4 Ιουλίου. Ταύτην την στιγμήν πληροφορούμεθα ότι ο αξιωματικός Ιω. Μέγας περιπολών έξωθεν του χωρίου Μαυρολιθαρίου συνέλαβε τρεις ληστάς εκ της συμμορίας του Φλώρου, ο είς των οποίων είναι πληγωμένος. 28/07/1846 – Φόνος του αποδράσαντος από το Ρίο Σφήκα (μάλλον από τον Μέγα) ΘΡΙΑΜΒΟΣ, φ. 49 Εντελεστάτη ησυχία, ασφάλεια και τάξις επικρατούσι πανταχού. Ουδέ πτηνόν διαφεύγει τας χείρας της Κυβερνήσεως. Ο Σφήκας, διαβόητος ληστής, προ καιρού καταδικασθείς εις θάνατον, είχε δραπετεύση από την εν Ρίω φυλακήν. Αλλ’ εσχάτως εις την Δωρίδα μόλις είχεν εννοηθή κρυσφηγετών εις τα δάση, και το επαρχείον Δωρίδος μετά της ενούσης αυτώ δυνάμεως και του φιλονόμου λαού τον περιέζωσαν και μετά πεισματώδη ανθίστασιν εφόνευσαν αυτόν τε και τον ένα οπαδόν του.

137

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

01/10/1846 – Έπαινος στο Μέγα για τη συμβολή του στην καταδίωξη της ληστείας ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, φ. 25 ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί καταστροφής ληστρικής συμμορίας. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Στρατιωτικών απεφασίσαμεν και διατάττομεν: Απονέμομεν τον αργυρούν Σταυρόν των ιπποτών του τάγματος του Σωτήρος, Εις τον ενωμοτάρχην Γεώργιον Μπαϊρακτάρην της 100 πεζής ενωμοτίας του Ημετέρου Σώματος της χωροφυλακής, διακριθέντα εις την εξόντωσιν και ζώγρησιν της ληστρικής συμμορίς του αρχιληστού Τάσσου, λαβούσαν χώραν την 12 τρέχοντος εις άγιον Γεώργιον του χωρίου Δριόμπεϊ της επαρχίας Λοκρίδος του Νομού Φθιωτιδοφωκίδος. Επαινείται δια την αυτήν πράξιν ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Μέγας του 4. λόχου του 4. ελαφρού τάγματος της οροφυλακής, ιππότης ήδη του Ημετέρου τάγματος του Σωτήρος. Εκφράζομεν δε την Ημετέραν ευαρέσκειαν εις τον υπολοχαγόν της προικοδοτημένης φάλαγγος Ζήσην Αθανασίου. Οι Ημέτεροι Υπουργοί του Β. Οίκου και των Εξωτερικών και ο των Στρατιωτικών θέλουν εκτελέσει το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήναις, την 18 Σεπτεμβρίου 1846. ΟΘΩΝ Οι Υπουργοί Ι . ΚΩΛΕΤΤΗΣ Κ. ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ

138

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

02/10/1846 – Καταγγελία για σκληρή μεταχείριση χωρικών από τον Ι. Μέγα, με την κάλυψη του Παπακώστα Τζαμάλλα, στη Φωκίδα ΑΙΩΝ, φ. 726 […] Ιδού όσα από 19 7βρίου μας γράφουσι και περί της καταστάσεως της επαρχίας Αμφίσσης. […] Ο μεταβατικός αξιωματικός Μέγας ελαφυραγώγησεν ολόκληρον την επαρχίαν. Οι δυστυχείς κάτοικοι αναφέρονται παραπονούμενοι εις τας Αρχάς, ζητούν δικαιοσύνην. Αλλ’ ούτε φωνή εκ μέρους αυτών, ούτε ακρόασις. Επαραπονέθησαν προ μικρού και εις τον ελθόντα Βουλευτήν των Παπά Κώσταν, εζήτησαν την συνδρομήν του, αλλά ματαίως! Ηξεύρεις τι απήντησεν ούτος; «Είν’ εδικός μου ο Μέγας», εννοών με τούτο, ότι είμεθα σύντροφοι οι δύω εις την απογύμνωσίν σας. Ιδού απάντησις Βουλευτού! Ιδού απάντησις πατριώτου! 01/02/1847 – Καταγγελία για βασανιστήρια χωρικών από τον Μερεντίτη στη Νεράιδα Αγράφων Η ΕΛΠΙΣ, φ. 370 8 Ιανουαρίου εν Φουρνά. Αδελφέ! Με την μεγαλητέραν φρίκην και αγανάκτησιν σας γράφω την στιγμήν ταύτην, διότι ευρισκόμεθα εις περίστασιν τοιαύτην, εις οποίαν ποτέ δεν ευρέθημεν. Δεν δύναμαι να σας εκταθώ πολύ, αλλά τα ολίγα αρκούσι να σας δώσωσι την εικόνα της καταστάσεώς μας. Άκουσε λοιπόν. Ηξεύρεις την συμβάσαν ληστείαν εις Σπινάσσα. Ο λοχαγός κ. Ν. Μερεντίτης, διοικητής του Μεταβατικού μετά του εκπληρούντος χρέη Δημάρχου κ. Ζαχ. Τσιαντή επήγαν εις Σπηνάσσαν μετά 15 ημέρας, έχοντες μεθ’ αυτών έως 20 στρατιώτας, 10 Εθνοφύλακας και έως 30 ωπλισμένους από τα λοιπά χωρία δια να εξετάσωσι περί της λη-

139

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

στείας αυτής. Αλλ’ αντί τούτων η πρώτη των φροντίς ήτο πώς να σφάξωσι τα πλειότερα σφακτά, και να ζητώσι κρασόρακα εις μικρόν χωρίον ως την Σπινάσσαν. Επροσκάλεσαν τότε όλους τους χωρικούς και ο λοχαγός, αφού τους εξύβρισε, διέταξε να δέσωσι και να βασανίσωσι τους Θαναίους, Κώσταν, Θεόδωρον, Γάκην και Μήτσον, τους οποίους έδεσαν τρομερά εις τρόπον τοιούτον, ώστε τα στήθη τους ετινάζοντο και εκόντευαν να σκάσωσι. Όταν δε ήρχισαν να τους δέρωσιν, αι γοεραί φωναί των επροξένησαν φρίκην. Τον ποιμένα Γ. Ξεβράκωτον αναιτίως και παραλόγως τον συλλαμβάνει, τον κατακρατεί παρανόμως υπέρ τας εννέα ημέρας και μόλις τον απέλυσεν αφού ανεφέρθη τρομερά εις τον Δήμαρχον. Τον δεκαοκταετή υιόν του Μονάντερου προ 12 ημερών σύρει λιθαρωμένον μαζύ του, αφού τον έδειραν ανηλεώς τέσσαρες φοραίς έως σήμερον, εις τρόπον τοιούτον οπού δεν ημπορούσε να καθίση, να εξαπλωθή, φοβούμαι δε επί τέλους μη τρελαθή από τον φόβον του και τους πόνους. Ο δυστυχής πατήρ του νέου και ο υιός του και ο θείος του Ντερέκας παρανόμως κατακρατούνται και αυτοί άλλας τόσας ημέρας. Εις το χωρίον Κλεικού ο κόσμος αναστέναζαν από τας καταπιέσεις: υπέρ τους 60 ανθρώπους εισήλθον εις τας οικίας των πολιτών ως λησταί, ζητούντες κόταις, πήταις, κρασόρακα, μέλια κτλ. και δεμείναντες 8 ημέρας, βασανίζοντας ενώπιον των τιμίων γυναικών. Εκείνο όμως οπού έκαμαν εις την Φουρνάν, έως και εις αυτήν την πρωτεύουσαν του Δήμου, είναι φρικτά. Άμα εισήλθαν, εκσόρπισαν εις τα κονάκια, και οι στρατιώται εζητούσαν ρούμια, κρασιά, αρνιά, ριζόπηταις, όλα ταύτα κατ’ εντολήν του κ. Μερεντίτη, όστις έστειλεν έκτακτον κονάκι εις την οικίαν του Ασλάνη εκ πέντε στρατιωτών και τους είπε ρητώς να φάγουν, να πιούν και να κάμνουν τα χειρότερα. Τοιαύτη παραγγελία εννοείς πώς εξετελέθη! Ελιθάρωσε τον Ασλάνην, προσκαλεί να εξετάση γυναίκας μοναχάς του Καββαδονάκη και του γαμβρού του Ασλάνη και άλλα πολλά, φοβερίζων, ότι θα στείλη 140

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

να καταλύσουν 100 στρατιώται εις το σπήτι του Ζώτου, και άλλους τόσους εις του κ. Κωστάκη. Άκουσε όμως το φρικτότερον, το τρομερώτερον, όπερ χθες μας κατετάραξε: Ήμεθα εις την οικίαν του κ. Κωστάκη δια την εορτήν του Γιαννακού, και ενώ επίναμεν τον καφφέν, ζητούν δύω στρατιώται τον Ζαχαράκην, ότι τον θέλει ο Μερεντίτης δια να τον ερωτήση κάτι. Ο Ζαχαράκης χωρίς να υποπττεύση τίποτε, είπεν ότι μετ’ ολίγου πηγαίνει, αλλ’ οι στρατιώται απήντησαν ότι δεν φεύγουν, αλλ’ έχουν διαταγήν να τον υπάγουν εκεί. Τότε όλοι ας υποπτεύθημεν και ο Ζαχαράκης είπεν, ότι δεν έβγαινε από το σπήτι, και δεν πηγαίνει πουθενά, και όποιος θέλει ας τον παρη από το σπήτι δια της βίας. Μετ’ ολίγον έλεγαν οι στρατιώται και ο κ. Λοχαγός, ότι παρεξηγήθησαν αι διαταγαί του. Αλλ’ εν τούτοις ημείς εβεβαιώθημεν και έχομεν δέκα μάρτυρας, ότε είχον οι στρατιώται αυτοί δύο λιθάρια και διαταγήν, άμα εξέλθη ο Ζαχαράκης να τον δέσωσι, να τον δείρωσι και να τον σβαρνίσωσι δεμένον δια της αγοράς, δια να προσβάλωσιν ενώπιον του λαού, και ύστερον να παιδευθώσι τάχα οι στρατιώται. Έχομεν ασφάλειαν, τιμής, ζωής και ιδιοκτησίας!!! Όλος ο κόσμος είναι ανατρομασμένος, αλλά πού να εύρη δίκαιον! Πώς να τολμήσωσι και αυτοί οι Δημ. Σύμβουλοι να εκφρασθώσιν, αφού δεν έχουν ασφάλειαν ζωής, ενόσω είναι Παναγής και Μερεντίτης; Ανοίξατε τα μάτια σας εις την Βουλήν. Θα σπρώξετε με την αδιαφορίαν σας τον λαόν εις ατοπήματα. Σ. του Σ.: Ο αναφερόμενος Μερεντίτης ήτο άλλοτε ληστής. Αμνηστευθείς, διορίσθη αρχηγός του στρατιωτικού σώματος εν τη επαρχία, όπου άλλοτε κατεδιώκετο. Είναι περιττή πάσα άλλη παρατήρησις. Τι δύναται να ελπίση η επαρχία από τοιούτον αρχηγόν! Αλλά τάχα την σκέψιν ταύτην δεν έκαμε το υπουργείον όταν τον διώρισε; Την έκαμε βεβαίως, αλλ’ ίσια ίσια επειδή την έκαμε, τον διώρισεν.

141

ΙΙΙ – Η μαρτυρία του Στέφανου Βαλλιάνου για τη συμμετοχή του στο κίνημα του Μερεντίτη Ιδιωτική έκδοση: «Απάντησις Στ. Α. Βαλλιάνου προς τους συντάκτας των εφημερίδων "ο Αιών, και η Αθηνά" εις τα υπό τούτων κατ' αυτού λεχθέντα επί της εν Πάτραις συμβάσης στάσεως.», Κέρκυρα, 1848.

ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΣΤ. Α. ΒΑΛΛΙΑΝΟΥ Προς τους Συντάκτας των Εφημερίδων «Ο ΑΙΩΝ» και «Η ΑΘΗΝΑ» Εις τα υπό τούτων κατ’ αυτού λεχθέντα επί της εν Πάτραις συμβάσης στάσεως. Ασθενήσας εν Πάτραις βαρέως από την δευτέραν της εκεί στάσεως ημέραν, και ουδ’ έως σήμερον, αφ’ ής ούτω ήλθον ενταύθα, της οικίας δυνηθείς να εξέλθω, απών δε της Πατρίδος, μόλις προ ολίγου ίδον, το εις την Εφημερίδα σου άρθρον επιγραφόμενον «Η Αδελφότης». […] Φιλήμων! Πρόσεχε, μη τι των γραφομένων σου δεν είναι αληθές, ή είναι απατηλόν, μη τη άτοπον, άδικον, ή υβριστικόν. Διότι ο δημοσιογράφος οφείλει να ήναι ηθικογράφος, τοσούτω περισσότερον των τοιούτων ιδιωτών, καθόσον αυτός βλάπτει ή ωφελεί δις της εβδομάδος ή και ταχύτερον πολλούς. […]. Αλλ’ ολίγον θα διαρκέσει ο αηδής αυτός συριγμός. Η αλήθεια θα έλθει εις φως. Ευθύς δ’ εκ Προοιμίων επιχειρώ να σοι δείξω, πώς απατώμενος παραλογίζεσαι και φλυαρείς εις το άρθρον σου εκ των θετικών. Φωνάζεις εις αυτό προκατειλημένος, ότι εσυλλήφθη η αλληλογραφία του Βαλλιάνου, και εκ τούτου εφυλακίσθησαν οι αξιωματικοί Χαντζερής, Λεβίδης, Παρασκευάς και λοιποί. Αλλ’ εγώ σ’ απαντώ, με τρόπον τον πλέον θετικόν, ότι εκ της αλληλογραφίας μου, ήτον αδύνατον τούτο να συμβή. Διότι ουδεμίαν με τους εντίμους αυτούς αξιωματικούς είχον αλληλογραφίαν 142

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ποτέ. Μόνον ο αξιότιμος Χαντζερής, ών φίλος μου οικιακός, μ’ έγραφεν ενίοτε ότ’ ήν απών των Αθηνών προ έτους ή δύο ετών. Αλλ’ εις Πάτρας ουδέποτε, πλην άπαξ, οπότ’ εγώ δι’ επιστολής μου τον παρεκάλεσα να επισκεφθή την Μητέρα μου, και να μοι γράψη, διότι είχον τινάς ημέρας να λάβω επιστολήν αυτής. Τίποτε πλειότερον ού’ η επιστολής ούτ’ η απάντησις αυτής περιείχε. Δύνασαι τούτο καλώς να πληροφορηθής από τον έχοντα την αλληλογραφίαν αυτήν. […] Εν Πάτραις διέτριβον από τας αρχάς του μηνός Αυγούστου. Ήμην εκεί, ότε συνέβησαν τα του Κριεζώτου κατά την Εύβοιαν (περίστασις αρμοδία προς στάσιν, αν τις την ήθελε. Εκεί ότ’ έγειναν τα κατά την γειτονικήν Ναυπακτίαν υπό του Φαρμάκη (ευκαιρία αρμοδιωτέρα της πρώτης). Αλλά δεν ήμην άλλο, ειμή απλούς των γενομένων παρατηρητής, σκεπτόμενος μόνον κατ’ εμαυτόν, αν δυνατόν να μεταβληθή το κακόν εις καλόν. […] Πρό τινων ημερών της στάσεως είχον ανακαλύψει ότι τινές οπαδοί της εν Αθήναις φαρισαϊκής συμμορίας, έργον είχον, κατά τ’ εισήγησιν των Πατρώνων των, να πλησιάζουν τους οποίους έβλεπον ότι ήρχοντο προς εμέν, και να κακίζουν πλαγίως τα της Αδελφότητος, ως ακατόρθωτα, ως απαιτούντα πολλά μέσα, τα οποία δεν έχω εγώ, ως παράκαιρα, ενώ έχομεν ανάγκην… και τα λοιπά… ίνα μη επιβαρύνω υδένα των φαρισαίων. […] Προτέρας σχέσεις δεν είχον με τους αξιωματικούς του εν Πάτραις τάγματος Στουρνάρη. Δια τούτο ενώ καθ’ ημέραν ήρχοντο προς εμέ διάφοροι, και πολλοί εκ των διαμενόντων και διαβαινόντων εκείθεν ανώτεροι αξιωματικοί, οι του τάγματος τούτου, δεν ήλθον ποτέ να μ’ επισκεφθούν (οι ξενοδόχοι τούτο γνωρίζουν καλώς). Μόνος ο υπολοχαγός του τάγματος Ζωγράφος ήρχετο ενίοτε, ως έχων παλαιάς σχέσες μ’ εμέ και εις την οικίαν τούτου εγνώρισα το πρώτον τον Μυριδίτην, Μπαλάφαν και Μέγαν. Μεταξύ αυτών έτυχε εν απουσία μου να γενή λόγος περί Αδελφότητος, του Ζωγράφου προ τριετίας όντος μέλους αυτής, και ο Μυριδίτης έλεγεν, ότι την γνωρίζει, ότι του επροτάνθη, αγνοώ από τίνα, να γενή μέλος αυτής, αλλ’ ότι ο σκοπός ούτος 143

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

δεν είναι του παρόντος καιρού, ενώ τα εσωτερικά μας είναι εις τοιαύτην κατάστασιν. Ταύτα δ’ έλεγε προ 40 ή 50 ημερών της στάσεως. Αλλά προ 20 περίπου ημέρας αυτής, αίφνης εζήτησαν και οι τρις και έγιναν μέλη αυτής. Ήλθε δ’ εν τούτοις και η διαταγή του Υπουργείου περί της μεταθέσεως του τάγματος εις Αθήνας, και συνάμα διετάττετο να σταλή συνωδευμένος ο Μυριδίτης, να δικασθή εις το στρατιωτικόν Δικαστήριον, και χωρίς να του γνωστοποιήται η αιτία της κατηγορίας. Διότι ούδ’ αυτός, ως έλεγεν, εγνώριζεν αυτήν. Το έμαθον, υπήγον εις αυτόν, αλλά τον εύρον απηλπισμένον, και απαρηγόρητον δια την, ως την ενόμιζε, καταφρόνησιν της Κυβερνήσεως αυτήν. Τον είπον ό, τι μ’ υπηγόρευσεν η συνείδησίς μου, και η θέσις του. Υπήγον και δεύτερον εις αυτόν, τον εύρον χείρον διατεθειμένον, και περιστοιχισμένον από τινας, οίτινες του υπέσχοντο συνδρομήν. Υποπτεύετο τον Ροντόπουλον και άλλους ότι τον διέβαλον. Επεθύμει εκδίκησιν. Ανεχώρησα αφού τον είπν ολίγα. Μετά μίαν ή δύο ημέρας, περί ώραν έκτην περίπου ευρεθείς κατά το σύνηθες εις το ξενοδοχείον, ήκουσα πυροβολισμούς, των οποίων το αλληλοδιάδοχον και διακεκομμένον μ’ έκαμαν να υπονοήσω ευθύς, ότι ένοπλος τις σύγκρουσις γίνεται μεταξύ Μυριδίτου, Στουρνάρη, και των άλλων εν τη πόλει φρουρών. Και τω όντι τούτο συνέβαινε. Διήρκεσε δε περίπου ώραν και ημισείαν. Οπότ’ ο Μυριδίτης έχων ήδη την σημαίαν του τάγματος, ώδευσ’ εμπρός. Και ο μεν πυροβολισμός είχεν ήδη παύσει, αντ’ αυτού δ’ ηκούσθη σάλπιξ ερχομένη από τα ενδότερα της πόλεως προς τον αιγιαλόν, ήτις βαθμηδόν προχωρούσα έφθασεν υπό το ξενοδοχείον, όπου κατώκουν εγώ, και τότε ηκούσθη φωνή τις ισχυρά καλούσα με εξ ονόματος. Εις την πρώτην δεν απεκρίθην, ούδ’ εις την δευτέραν, νομίζω (ο ξενοδόχος ήν παρών). Εις την τρίτην απήντησα επίσης με δυνατήν φωνήν, ανοίξας το παράθυρον και ερωτήσας: τίνες είσθε σεις; Τότε ο Μυριδίτης με λέγει είμεθα ημείς ο δείνα και ο δείνα, ελθέ, θ’ αγωνισθώμεν υπέρ του Συντάγματος. Υποπτευθείς τας φαρισαϊκάς επιβουλάς, ενόμισα φρονιμώτερον να ενδώσω εις την πρόσκλησιν, με την ελπίδα μάλιστα μη 144

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

δυνηθώ ούτω να εμποδίσω δυστυχήματα ενδεχόμενα εις τοιαύτας περιστάσεις. Κατέβην όθεν ευθύς. Μ’ είπεν πάλιν ο Μυριδίτης τα αυτά. Μ’ ηρώτησε περί αδελφών, τον είπον, τώρα είναι νυξ. Ηκολούθησε δε την οδόν εμπρός δια της Σάλπιγγος καλούσης εις συνάθροισιν, περιποιητικώς παραγγείλας εις τους στρατιώτας να προσέχωσιν εμέ, διότι η νυξ ήτο πολλά σκοτεινή και βροχερή. Ούτω φθάσαμεν υπό τινα οικίαν, την οποίαν ήνοιξαν δια της βίας, και τότ’ έμαθον ότι αύτη ήτο του Ροντοπούλου. Αλλ’ αυτόν μεν δεν εύρον κρυβέντα, εύρον δε το ταμείον, το οποίον αφήκον ανέπαφον. Αφ’ ού δ’ υπήγον και αλλού, η νυξ ήδη προχωρημένη πολύ, εμπόδιζε να γενή τι κοινόν μετά των συνυποσχεθέντων εις τον Μυριδίτην συνδρομήν, των πολιτών εις τας οικίας των διαμενόντων ένεκα του πυροβολισμού, του σκότους, και της βροχής, επέστρεψαν και έλαβον τα χρήαμτα της τραπέζης με σκοπόν να τα επιστρέψουν άμα άλλοθεν συνχθούν. Και τούτο έσωσε πολλά, παύσαν την ήδη αναφυομένην στρατιωτικήν αθυμίαν, δια την απατηλήν τινων διαγωγήν, εξ ής ηδύναντο να πηγάσουν πολλά κακά. Ενταύθα χρεωστώ να είπω την αλήθειαν, η διαγωγή του Μυριδίτου φαίνεται ότι είχεν εντιμώτερον από τον οποίον του αποδίδουν σκοπόν. Περέμενον παρά την οδόν, αφού μετά τινα ώραν σιωπηλής αντιστάσεως του καταστήματος της τραπέζης, εισήλθον εις αυτό ο Μυριδίτης και οι λοιποί. Αλλ’ ο Μυριδίτης φωνάζει και ζητεί ν’ αναβώ και εισέλθω εγώ, προς το οποίον αναβάντα με προσκαλεί λέγων μοι, παρέλαβε τα χρήματα αυτά. Μη θελήσας δε ουδέ δια του άκρου του δακτύλου μου να εγγίξω τι, και λυπούμενος πολύ ότι η δίψυχος διαγωγή τινών εγέννησε την ανάγκην αυτήν, τους είπον να τα λάβωσι μετρηθέντα δια του Ταμία (όστις ήτο παρόν), δια να τους εμπνεύσω και τινα συστολήν, λαβών δε τον κάλαμον εσημείωνα τα μετρηθέντα υπ’ αυτών ποσά. Εις δε την ερώτησιν του Ταμία, εάν θα πάρουν και τας προεξοφλητικάς, απεκρίθην ευθύς εγώ (ίνα μη δώσω καιρόν να εννοήσουν τι οι άλλοι), λέγων προς αυτόν, όχι Κύριε, και αυτά τα οποία ήδη

145

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

λαμβάνυν θα τα επιστρέψωσι μετ’ ολίγον ευθύς. Και ούτω διεσώθησαν αι προεξοφλητικαί. Μόνον τα εις χαρτονομίσματα έλαβε χωρίς μέτρον ο Μυριδίτης χάριν ιδίας του απολαβής. Ούτω δε σηκώσαντες οι στρατιώται τ’ αργυρά, επέστρεψαν όλοι εις το πλησίον ξενοδοχείον, όπου κατώκουν και εγώ. Και έμεινον εν αυτώ ως ευρύχωρον πολύ. Το πρωί ο Μυριδίτης υπήγε προς τινας, αλλ’ εγώ καλεσθείς δεν υπήγα. Μετά μεσημβρίαν ήλθον προς τον Μυριδίτην ο κυρ. Ρούφος, Πράτζικας, Φακίρης και λοιποί ως επιτροπή των πολιτών, και είπον προς αυτόν ότι διώρισαν πολιτάρχην με 300. και να συνακούεται μετ’ αυτού. Ο Μυριδίτης απεκρίθη ό, τι ήθελε προς αυτούς, πλησιάσας δε τον Φακίρην εγώ, με λέγει χαμηλή τη φωνή «Εξεύρω, κύριε Βαλλιάνε, ότι σ’ επήραν την νύκτα δια της βίας. Με το είπεν ο κύριος Κανελλόπουλος» (αγνοώ τον τελευταίον αυτόν. Την δευτέραν ημέραν, αφού εκυριεύθη ο στρατών των ακροβολιστών, μετ’ ανθίστασιν ικανήν, ήλθεν πάλον ο κυρ. Ρούφος μετ’ άλλων τινών, παρακαλών τον Μυριδίτην να μην ανοίξη τουφέκι με τους φυλάττοντας το ταμείον, ίνα μη γίνωνται φόνοι. Αυτοί δε φροντίζουν να το παραλάβουν με τρόπον ειρηνικόν, καθώς επίσης και το φρούριον. Αλλ’ ενώ ο Μυριδίτης επέμενε λέγων, ότι αν ευθύς δεν του παραδοθή, θα το πάρη δια της φωτιάς, έλαβον εγώ τον λόγον, δια να εμποδίσω το κακόν, και είπον, λάβετε σεις οι πολίται και το ταμείον και το φρούριον. Ο δε Μυριδίτης χαριζόμενος εις εμέ, εδέχθη τον λόγον με σιωπήν, και ούτω διεσώθη το ταμείον (αξιόπιστος ο κυρ. Ρούφος και οι μετ’ αυτόν). Άλλως αδύνατον ήν δια την θέσιν του ν’ ανθέξη πλειότερον από ημίσειαν ώραν το πολύ. Ήλθον οι κ.κ. Πρόξενοι προς τον Μυριδίτην ωμίλησαν ό, τι ήθελον μετ’ αυτού, αλλ’ ούτε εμέ είδον, ούτε την φωνήν μου ήκουσαν. Ήλθε δις, τρις και τετράκις ίσως ο Υποπρόξενος της Αγγλίας κύριος Βουδ, αλλ’ ούτε με είδε ποτέ ούτε μ’ ήκουσεν. Όλα αυτά μαρτυρούντα με τρόπον τον πλέον θετικόν, υπό των αναφερομένων προσώπων εδώ. […] 146

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Σας είπον και άλλοτε, ότι τίθημι πάντοτε την εμήν ψυχήν όχι μόνον υπέρ των φίλων μου (συναίσθησις η πλέον εγκάρδιος νηπιόθεν προς εμέ) αλλά και υπέρ των εμπιστευθέντων μοι απλώς, πολύ περισσότερον αφ’ ό, τι το καθήκον απαιτεί αν φανώσι και δόλιοι εχθροί… Σε λέγω λοιπόν κατά συνέπειαν, ότι άνευ εμού εγίνετο ουδέν. Ότι αν εγώ έλεγον έν Όχι, ούδ’ ο Μυριδίτις εκινείτο ούδ’ άλλος των συν αυτώ, μ’ όλας τας προτροπάς τινών φίλων του (ανάνδρων και απατηλών) και μ’ όλην την διαταγήν του Υπουργείου, ήτις το ομολογώ έγινεν η αιτία της στάσεως αυτής. […] Παύσατε λοιπόν κ. Φιλήμων, από του να προφυλακίζητε αθώους και αχρήστους, ως προς το γινόμενον αυτό. […] Θέλεις μ’ ερωτήσειν ίσως, διατί δεν εμπόδιζα, ή επαρακίνησα, ή συγκατένευσα; Ενταύθα δεν κάμνω απολογίαν, αλλ’ απλήν απάντησιν εις το άρθρον σου. Ευρίσκεις δε τον λόγον υπονοούμενον έν τισιν, εάν βαθύτερον ερευνήσης τα γραφόμενα. Διότι ήδη δεν συγχωρείται να εξηγήσωμεν θετικώτερον τα περί της ερωτήσεως αυτής. Την αυτήν δύνασαι να κάμης, και διατί άφησα τον Μυριδίτην μόνον να διαπραγματεύεται μετά των κ.κ. Προξένων και λοιπών συμβιβασμούς. Αλλ’ ουδέ τούτο εξηγείται τώρα εδώ. Το μόνον το οποίον δύναμαι να σ’ είπω απλώς ως προς το δεύτερον είναι, ότι η δίψυχος διαγωγή τινών και η παράλογος του Μυριδίτου τάσις προς την αναχώρησιν τα οποία δια να μεταβάλλω εχρειάζετο να ενεργήσω, ως να μη εφειδόμην ό, τι υπέρ πάν άλλο πάντοτε αποδεδειγμένως εφείσθην, των Ελληνικών κακών! μ’ ελύπησε τόσον σφοδρώς ώστ’ ησθένησα όσον ποτέ. (Οι αξιωματικοί όλοι ζώσι και γνωρίζουσιν τούτο καλώς.) Εν τούτοις εφάνη τι το οποίον μ’ έδιδεν ελπίδας χρηστάς. Το φρούριον την τρίτην προς το εσπέρας κατελήφθη υπό των ιδικών μας, των πολιορκούντων αυτό. Η συναίσθησις της τιμής αυτών του να μη αναχωρίσουν παντελώς (και ως να υπενόουν την αυριανήν κατ’ αυτών επιβουλήν) μ’ ενίσχυσε τόσον, ώστε και τοι βαρέως ασθενών, έκαμα να εφοδιασθή τούτο δια νυκτός, εναντίον της γνώμης του Μυριδίτου

147

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

(διότι τόσον αυτός όσον και οι λοιποί, ενέδιδον εις τοιαύτας διϊσχυρίσεις μου, τιμώντες με ιδίως δια την οποίαν καλώς εγνώριζον, προς τα χρήματα καταφρόνησίν μου. Και ζώσιν όλοι). Αλλά λίαν πρωί της επιούσης, εμού βαρύτερον διακειμένου, ως μη υπνώσσαντος ολοτελώς επί δύο νύκτας και ημέρας, ήλθεν προς τον Μυριδίτην ο υποπρόξενος κύριος Βούδ, και έπεισεν εκ νέου αυτόν μετά των άλλων ν’ αναχωρήση επί τη χρηματική προσφορά δέκα χιλιάδων διστήλων. Μ’ ανήγγειλε τούτο το έντιμον παληκαράκι, ο αληθής Ελληνόπαις, υιός του λοχαγού Μπαλάφα. Αθυμών εμήνυσα δι’ αυτού προς τον Μυριδίτην ότι θα τους κηρύξουν ληστάς Ότι θα πάθουν ό, τι και έπαθον… Μετά τινα ώραν ήλθε προς εμέ ο Μυριδίτης αυτός με τινας των αξιωματικών, και μ’ είπεν, ότι έδωσαν λόγον τιμής ν’ αναχωρήσουν σταθερώς, και δεν δύνανται ν’ αποσυρθούν, ότι δεν μ’ ηρώτησαν εις τούτο ως ασθενούντα, ότι είνε καλόν επειδή ούτως ασθενώ να επιβιβασθώ τώρα πρωί εις το ατμόπλοιον με ησυχίαν. Πλειότερα να είπω δεν μ’ επέτρεπεν η μόλις ισχνότατα συγχωρούσε με να ομιλώ ασθένεια. Αλλ’ η φιλοχρηματία του Μυριδίτου, η μικροραδιουργία ενός υπολοχαγού, και η βλακία ενός λοχαγού ενισχυόντων κρύφα τον Μυριδίτην προς την αναχώρησιν. Η επιθυμία τούτου να μεταβή εις Άγραφα την ιδίαν Πατρίδαν του με τα λάφυρα ή δι’ αυτών να στρατολογήση εκεί, ως έλεγεν. Αι έξεις του προτέρου βίου του, αίτινες έχουν επιρροήν εις το πνεύμα του, και εκ τούτου η μη πεποίθησίς του να εγκλεισθή εις φρούριον άοπλον, ως μη έχων μηδεμίαν πολιορκίας γνώσιν. Εξ άλλου αι επίμονοι προτροπαί του κυρίου Βουδ, το έτοιμον ατμόπλοιον, και η επίβουλος και δίψυχος διαγωγή τινών φίλων του, ήσαν τα ισχυρά ελατήρια της φαινομένης επικερδούς αναχωρήσεως, της οποίας το ισχυρόν εμπόδιον έκειτο ασθενούν. Και δικαιούται εν μέρει ο Μυριδίτης ότι δεν ηδύνατο να γενή ανώτερος όλων αυτών. Εν τούτοις μ’ επρότρεψαν πάλιν να επιβιβασθώ. Αλλ’ εις την άρνησίν μου μ’ αφήκαν και ανεχώρησαν. Έμεινα μεμονωμένος εις το ξενοδοχείον, περιποιούμενος υπό μόνου του ξενοδόχου.

148

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Δεν τους είδον πλέον, ειμή μετά μεσημβρίαν, οπότε ήλθον και έλαβον τα αργυρά των νομίσματα, τα οποία είχον εις το κομό το εις το δωμάτιον της κατοικίας μου. Επήραν και τα εν αυτώ ολίγα ιδικά μου, νομίζοντές τα ίδια. Ούτ’ ενθυμήθην περί αυτών από την λύπην μου. Παρήν δε κατ’ εκείνην την στιγμήν ο ξενοδόχος Θεμιστοκλής. Ανεχώρησαν χωρίς να με είπωσί τι, επειδή επερόμενον φαίνεται τα υποσχεθέντα υπό του κυρίου Βουδ. Αλλά μετά τινα ώραν αυτής της τελείας αποχωρήσεώς των από εμέ, ήκουσα πολλούς πυροβολισμούς, και εννόησα ευθύς την οποίαν σχεδόν συνησθανόμην κατ’ αυτών επιβουλήν, και την άνανδρον προδοσίαν των γινομένων αιτίων προς τον κύριον Βουδ και τους άλλους περί των συμβιβασμών. Ηνάγκασα τον εαυτόν μου, ίνα δυνηθώ να σηκωθώ και ενδυθώ, νομίσας αφροσύνης ίδιον να εκτεθώ εις τοιαύτην κακοήθη επιβουλήν, ούτω μάλιστα ασθενών. Αλλ’ όσον να ενδυθώ, εχρειάσθη ώρα πολλή, και μόλις βασταζόμενος εις τους πόδας μου, φλεβοτομηθείς κατ’ εκείνην την ημέραν πολύ, ηδυνήθην να καταβώ του ξενοδοχείου, ότε ανέβαινον εις αυτό των εναντίων ένοπλοι πολλοί. Διήλθον δια μέσου αυτών, αλλ’ ουδείς μ’ είπε τι. Απήντησα τους αφωπλισθέντας χωροφύλακας καθ’ οδόν, αλλά μ’ εσεβάσθησάν πως. Εκτύπησα την θύραν γνωρίμου τινός, αλλά δεν απεκρίθη από φόβον της στιγμής. Μη δυνάμενος να περιπατώ, δύο αγνώριστοι κατ’ αίτησίν μου μ’ υπήγαν εις του κ. Βουδ, και τότε πρώτον ίδον τον κύριον αυτόν. Παρεκάλεσα, ει δυνατόν, να μοι δοθή μικρός τόπος αναπαύσεως ως ασθενών πολύ, δια μίαν ή δύο ημε΄ρας. Αλλά τόσον ο κύριος Βουδ, όσον δύο Έλληνες γνωστοί μου καλώς οι οποίοι παρήσαν εκεί, μ’ επαρακίνουν καθ’ όλους τους τρόπους να επιβιβασθώ εις το ατμόπλοιον, όπου θέλω έχει τόπον αναπαύσεως και ιατρόν. Μη νομίσας πρέπον να εκβιάσω περισσότερον την θέλησιν των ξενιζόντων με, αγνοών τους οποίους ηδύναντο να έχουν λόγους, μετά τινα ανθίστασιν ενέδωσα εις την θέλησίν των, και το πρωί της επιούσης επεβιβάσθην εις το πλοίον (αξιόπιστος περί τούτων ο κ. Βουδ). Προς δε το εσπερας της αυτής ημέρας ήλθεν επί του πλοίου ο κ. Βουδ, και αγνοώ από τι κινηθείς, μ’ ηρώτησε δις επί παρουσία όλων 149

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

των αξιωματικών, εάν εμβαίνω και εγώ εις μερίδια. Τον απεκρίθην με έν μεγάλον Όχι και πολύ θετικόν, και τότε μ’ είπεν (ούτος δε φαίνεται ο ευγενής της ερωτήσεώς του σκοπός) να δεχθώ τα οποία φέρει επάνω του. Τον ευχαρίστησα χωρίς να λάβω τι, ίνα μη προσβάλλω τους άλλους. [… παραλήρημα Φιλορθόδοξο…] Αφίνων σε ήδη [εννοεί τον Συντάκτη του Αιώνα, Φιλήμονα], ανάγκη ν’ απαντήσω εις τον Κυρ Αντωνιάδην Κρήτα, τον συντάκτην της τετριμμένης Αθηνάς. Ο ευσυνείδητος ούτος συντάκτης αυτής, λέγει ότι ευρέθην και εγώ, από τας νεφέλας πεσών, εντός του ατμοπλοίου. Και τόσον ερεθίζεται καθ’ υπόκρισιν δια μόνον αυτό, ώστε χωρίς να μ’ ονομάζη καν αποστάτην, με κωμωδεί καλών με βαναυσικώς Δογκιχιώτον, Εμύρην, Αρχιερέα της Μεγάλης Αδελφότητος. […] Τριάκοντα μόλις στρατιώται τον αριθμόν μεθ’ ενός λοχαγού και υπολοχαγού, και ούτοι ηναγκασμένοι ν’ απαντήσωσιν ευθύς αν χρειασθή ένοπλον αντίστασιν τετραπλασίαν αυτών. Μεμυημένοι δε εν μέρει, και έχοντες μεθ’ εαυτών εμέ, τον Αρχιερέα της Αδελφότητος, κατά σε, κατέλαβον πόλιν κατοικουμένην από 15 χιλιάδας περίπου λαόν, εις την οποίαν ήτον 70 ή 80 ακροβολισταί φρουρά, 25 χωροφύλακες, της Αστυνομίας οι ένπλοι, τόσοι Αξιωματικοί εν υπηρεσία και παρεπίδημοι εκεί, ο του τάγματος Στέφος λοχαγός με τινας του τάγματος υπαξιωματικούς, Νομάρχης, Δήμαρχος, Αστυνόμος, Τελώνης, Ταμίας, υγειονομολιμενάρχης, αρχιφύλακες, φύλακες και λοιποί υπάλληλοι, διακόσιοι ένοπλοι περίπου αυτών. Η σύγκρουσις άρχησεν ευθύς. Ο λοχαγός Στέφος απεσύρθη πληγωθείς, οι χωροφύλακες ομοίως, πληγωθέντων δύο εξ αυτών, ετράπησαν εις φυγήν, και αφωπλίσθησαν, οι ακροβολισταί ωθησθέντες εις τους στρατώνας των, την επιούσαν εκυριεύθησαν, αφού αντεστάθησαν ικανώς και αφωπλίσθησαν. Το φρούριον συνάμα πολιορκούμενον, την τρίτην ημέραν εγένετο υπό την εξουσίαν των νικητών, και εφωδιάσθη νυκτός, δια μόνης της επιμόνου θελήσεως εμού, καίτοι βαρέως ασθενούντος. Λοιπόν κυρ Αντωνιάδη πώς σου φαίνονται αυτά, δογκιχιωτισμοί είναι κατ’ εσέ, ή κατά τον κυρ Φιλήμονα αγυρτία; ή και κατά τους δύο 150

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

σας και τους άλλους ομού ΠΑΡΑΣΤΑΣΙΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗ; Υποκριταί! Κλέπται της αληθείας και της τιμής! Τα πάντα διαστρέφετε φατριαστικώς, μη δεν λάβωσιν οι Πάτρωνές σας την αρχήν! [… παραλήρημα ορθόδοξο, Καποδιστριακό κλπ…] Εν Κερκύρα την 7 Ιανουαρίου 1848. ΣΤΕΦΑΝΟΣ Α. ΒΑΛΛΙΑΝΟΣ Το άρθρο που εξόργισε το Στέφανο Βαλλιάνο (από την εφημερίδα «ΑΙΩΝ», φ. 834, 17/12/1847): Η ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ Η αλληλογραφία του Στ. Βαλλιάνου θέλει παρέξει πράγματα όχι ολίγα. Συνεπεία αυτής εφυλακίσθησαν οι αξιωματικοί κύριοι Χαντσερής, Λεβίδης, Παρασκευάς και λοιποί, και εσχάτως δια κατ’ οίκον ερεύνης κατεσχέθη παρά του ενταύθα Εισαγγελέως κ. Μιτσάκη η αλληλογραφία ενός φοιτητού του Πανεπιστημίου. Των θερμών κεφαλών αι επιχειρήσεις, ως η Βαλλιανική μεγάλη Αδελφότης, δεν δύνανται άλλας να έχωσι συνεπείας, άλλην έκβασιν. Δυστύχημα είναι, ότι εις την κατήχησιν και την ορκοδοσίαν ενός Βαλλιάνου παρέδωκαν εαυτούς διάφοροι, ει και ορθώς εξεταζομένου του πράγματος, δεν έκαμον ούτοι άλλο, ειμή εξήγησιν απλήν του εις την καρδίαν εκάστου ανεξαιρέτως Έλληνος εμφωλεύοντος αισθήματος υπέρ της εν γένει ελευθερίας. Δυστύχημα δε μεγαλήτερον είναι, ότι, ως επί των 1844, ούτω και ήδη επί των 1847 η Βαλλιανική αύτη επιχείρησις ελήφθη ως πολιτικός προπηλακισμός, ως ύλη καταδρομής διαφόρων προσώπων. Αλλ’ αν ποτέ καταπολεμήσαντες την πολιτικήν επιβουλήν προσελάβομεν πάσαν εφαρμογήν αυτής, τι δύναται τις να είπη ήρη υπέρ της αθωότητος, ότε ο Βαλλιάνος, αρχηγός θεωρούμενος της Αδελφότητος ταύτης, ευρέθη, αγνοούμεν, πόθεν, μετά του ενόχου Μυριδύτου, συνέπραξεν, ως βεβαιούσι, μετ’ αυτού, και μετά του ιδίου επέβη αναχωρήσας από τας Πάτρας;

151

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Και εις ημάς και εις όλους όσω παράδοξος, τόσω απροσδόκητος ήτο διαγωγή τοιαύτη εκ μέρους του κ. Βαλλιάνου. Πώς ευρέθη σύμφωνος μεθ’ ενός Μυριδύτου, αρχιληστού άλλοτε, είς άνθρωπος, ως ο Στ. Βαλλιάνος, πολιτευόμενος δια πολλής ηθικής και δια πλείστης ευλαβείας προς τα θεία; Είς άνθρωπος, όστις τοσαύτας έτρεφε πεποιθήσεις και ελπίδας εις την Αδελφότητά του, ώστε και να συμβουλεύη ετόλμα εξ ονόματος αυτής τον αποθανόντα πρωθυπουργόν Κωλέττην να εμμένη κατά του Μουσουρικού ζητήματος, ως μη δυνάμενος άλλως να έχη υπέρ εαυτού την Αδελφότητα, την ισχυράν και πολυπληθή, κατ’ αυτόν, Αδελφότητα; Δι’ όσας διάφοροι έκαμνον παρατηρήσεις περί των λυπηρών συνεπειών, εις όσας έμελλον να ρίψωσι πολλούς αι εργασίαι και ο φανατισμός του Στ. Βαλλιάνου, συγχωρουμένου να κατηχή και να ορκοδοτή παρρησία, ο Κωλέττης εγέλα, και το υπουργείον του αδιαφόρει. Αν τις μάλιστα πιστεύση εις τα αδόμενα, τα οποία δεν απέχουσι της αληθείας, ο Στ. Βαλλιάνος, πριν ή αναχωρήση εις Πάτρας κατά τον Αύγουστον, έλαβε συνεντεύξεις περιέργους, και αναχωρών εις αυτάς συνωδεύθη επί τούτοις με γράμμα συστατικόν του Κωλέττου. Να αποφανθή τις βεβαίως δεν δύναται ήδη, ποίος των δύω έπαιζε και εξηπάτα τον άλλον. Ομολογούμενον όμως είναι, ότι ο Βαλλιάνος, τα αυτά και εις τας Πάτρας ως και εις τας Αθήνας, πράττων από του Αυγούστου μέχρι του 9βρίου του 1847 και υπ’ όψιν του Πανά, Ροντοπούλου και Στριφτομπόλου, έμενεν ανενόχλητος και απαρατήρητος. Ήδη, οδηγούμενον εκ τας συλληφθείσης αλληλογραφίας αυτού, το Υπουργείον ενεργεί τοσαύτας κατ’ οίκον ερεύνας και συλλήψεις προσώπων, συλλήψεις, τον αύξοντα αριθμόν των οποίων δεν δύναται να προΐδη τις ως προς το μέλλον. Αλλ’ ερωτώμεν: εν τίνι δικαιώματι ενεργεί αυτάς το Υπουργείον; Του Βαλλιάνου η Αδελφότης ήτο γνωστή, γνωστοτάτη. Του Βαλλιάνου η Αδελφότης περιελάμβανε και μικρούς και μεγάλους, και υπουργούς τινας ακόμη, ως λέγουσι. Του Βαλλιάνου η Αδελφότης ενήργει άνευ μυστικότητος, εξετείνετο αδια-

152

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

φόρως εις όλας τας τάξεις. Εντεύθεν, εάν το Υπουργείον εθεώρει αυτήν ως ομάδα, μυστήριον έχουσαν τα εσωτερικά, πώς δεν προέλαβε να προκηρύξη κατ’ αυτής τα δέοντα, να προτρέψη δε τους πολίτας του να απέχωσι, και να επιφυλαχθή κατ’ αυτών εν περιπτώσει εναντία ως προς τας νομίμους καταδιώξεις, ως και ο αοίδιμος Κυβερνήτης έπραξε τω 1828 κατά των εισαχθεισών προ της εποχής του ξενικών πολιτικών εταιριών; Επομένως, εάν το Υπουργείον έβλεπε πρότερον την Αδελφότητα αυτήν του Βαλλιάνου ως αθώαν, ως μη έχουσαν κοινόν τι με τα εσωτερικά πράγματα, πώς ήδη επιβάλλει χείρα κατά διαφόρων προσώπων, διότι είς και μόνος, ο Βαλλιάνος μεθ’ ενός λεγομένου υπασπιστού του έλαβε μέρος εις τα Μυριδύτεια; Εάν τα Μυριδύτεια ήσαν ο κύριος σκοπός της Αδελφότητος, πώς δεν έλαβε μέρος όλη η Αδελφότης, ή μέρος αυτής τουλάχιστον; Αποδεικνύεται τοιουτοτρόπως η εγκληματική ενοχή ενός μόνου, του Στ. Βαλλιάνου, και δια την απόνοιαν ενός μόνου ατόμου άδικον είναι το να υποστώσιν άλλοι τοσούτοι την αυστηρότητα των νόμων, άλλοι αθώοι, ομολογουμένως αθώοι. Δια να μας εννοήσωσιν, ας βάλωσιν εκ των υπουργών τινές την χείρα εις την καρδία των, ας συλλογισθώσιν όλοι οι Υπουργοί, οπόσον αδικούνται εν τη περιπτώσει ταύτη πολλοί, διότι επίστευσαν εις την αγυρτίαν, διότι έβλεπον όχι μόνον ακαταδίωκτον, αλλά και παραδεχομένην την Αδελφότητα. Έχομεν δε καθήκον ιερόν το να υποβάλωμεν υπ’ όψιν των αγαθών μεν, αλλά απροσέκτων εκ των συμπολιτών ημών, την ανάγκην του να απέχωσιν αείποτε από ορκωμοσίας και δεσμούς, οποίον αν φέρωσιν ούτοι δόγμα και πρόθεσιν. Πολλώ δε περισσότερον συμβουλεύομεν τούτους το να προσέχωσιν εις τα πρόσωπα, εις τα οποία εμπιστεύονται και αφιερούνται, εν ώ πολλάκις εφάνησαν και ψευδαπόστολοι και ψευδοπροφήται, εν ώ πολλάκις η αγυρτία και η δολιότης εκμετάλλευσε την αθωότητα και τας ορθοτέρας ιδέας προς σκοπούς ιδίους, προς αργυρολογίαν, προς πολιτικάς ενοχοποιήσεις. Πόσοι και ήδη δεν ενοχοποιούνται αδίκως, ει και αθώοι, ένεκα του Βαλλιάνου, αν το

153

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Υπουργείον, κλείον τους οφθαλμούς του ως προς το παρελθόν και υποκρινόμενον ως προς το παρόν, θελήση να σαγηνεύση εις τας φυλακάς τούτους και εκείνους, δεικνύον δήθεν πολιτικήν την σκηνήν των Μυριδυτείων, απλώς ληστρικήν ούσαν; Ναι! Και αν όλα ταύτα και περισσότερα αυτών αν πράξη το Υπουργείον, ουδέποτε θέλει δυνηθή να καταδείξη ένα κάν ένοχον, ως τούτο υπήρξε και επί της διαβοήτου Μισορθοδοξίας. Τι ωφέλησεν όμως, ότε προηγείται και φυλακής τοσαύτη βάσανος και ζημιών απειρία; Τι ωφελεί αν κηρύττωνται έπειτα αθώοι, όσοι υποφέρωσι πρότερον εις τας φυλακάς, τας Ελληνικάς μάλιστα και τρομεράς δια την ακαθαρσίαν και τας αναμίξεις μετά κακούργων φυλακάς του τόπου τούτου; Ο νυν επί της Δικαιοσύνης Υπουργός κ. Κωλοκοτρώνης εγεύθη την γλυκήτητα ενοχοποιήσεων αδίκων, φυλακίσεων απανθρώπων επί των 1834, και ευέλπιδες είμεθα ήδη, ότι προσεκτικώτατος ως εκ της θέσεώς του θέλει είσθαι, δια να μη πάσχωσιν αθώοι, αποκρούων πάσαν επί ψήλου πηδήματι αφορμήν, πάσαν προς τας ενοχοποιήσεις ενδεχομένην πρόθεσιν άλλων. Ως υπουργός τω 1847 ας ενθυμήται πάντοτε ο κ. Κωλοκοτρώνης τον ιδιώτην Κωλοκοτρώνην του 1834, και τον βεβαιούμεν ότι εις ουδεμίαν θέλει υποπέσει πλάνην επί τη προκειμένη περιστάσει.

154

IV - Η αλληλογραφία Πατρινών εμπόρων – Προξένων - Πλοιάρχου Spitfire - Ροντόπουλου τις μέρες του κινήματος

Αμέσως μετά τη λήξη του κινήματος, στις εφημερίδες τόσο τις κυβερνητικές όσο και της αντιπολίτευσης, δημοσιεύτηκε η αλληλογραφία που αντάλλαξαν μεταξύ τους οι Αρχές της Πάτρας, οι αντιπρόσωποι της Αγγλίας και της Εθνικής Τράπεζας. Επιστολή Νο 1 – Οι προεστοί προς τους Πρόξενους Προς τους Κυρίους Προξένους εν Πάτραις. Κύριοι! Είσθαι αυτόπται των θλιβερών περιστάσεων του τόπου τούτου. Δυστυχήματα τρομερά τον επαπειλούσι. Οι ευσεβάστως υποφαινόμενοι θεωρούντες υμάς ως μέλη της κοινωνίας των Πατρών, γνωρίζοντες την υπέρ αυτής συμπάθειάν σας, πιστόν διερμηνέα των ευνοϊκών διαθέσεων των Δυνάμεων, των οποίων τα συμφέροντα προστατεύετε ενταύθα, λαμβάνομεν την τιμήν να σας παρακαλέσωμεν να μεταχειρισθήτε όλα τα εφ’ υμίν συνετά μέσα να πείσητε τον λοχαγόν κ. Μερεντίτην ν’ αναχωρήση με τους υπ’ αυτόν αποσταστήσαντας στρατιωτικούς, της πόλεως, προ της εισβολής των στρατευμάτων της Β. Κυβερνήσεως, εκ της οποίας θέλει αναμφιβόλως προκύψει ρήξις αιματηρά εν τη πόλει, και αναπόφευτκτοι θλιβεραί συνέπειαι. (Έπονται αι υπογραφ. των επισημοτέρων κατοίκων των Πατρών) Εν Πάτραις την 30 9βρίου 1847.

155

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Επικυρούται το γνήσιον των ανωτέρω υπογραφών, και προσθέττομεν και ημείς, ως εκ της θέσεώς μας, τας παρακλήσεις μας περί του αυτού αντικειμένου. Εν Πάτραις την 30 9βρίου 1847. Ο Δήμαρχος Πατρέων Κ. Σκουρλέτης. Επιστολή Νο 2 – Οι προεστοί προς τους πρόξενους Ο Δήμαρχος Πατραίων. Προς τους κ.κ. Προξένους Αγγλίας, Αυστρίας, Γαλλίας και Ρωσσίας. Εν Πάτραις την ά. Δεκεμβρίου 1847 Η πόλις των Πατρών διευθύνει προς υμάς Κύριοι, την εσώκλειστον αναφοράν. Γνωρίζοντες τας υπέρ της πόλεως συμπαθείας σας, πεπεισμένοι ότι είναι και εις υμάς, καθώς και εις όλον τον κόσμον καταφανής ο επικείμενος κίνδυνος της καταστροφής της, ενώνομεν τας παρακλήσεις μας με εκείνας των συμπολιτών μας και επικαλούμεθα την μεσολάβησίν σας εις την εκπλήρωσιν της ευχής των πολιτών. Δεχθήτε την έκφρασιν του προς υμάς εξαιρέτου υπολήψεώς μας. Ο Δήμαρχος Κ. Σκουρλέτης. Επιστολή Νο 3 – Ο Γραμματέας της Νομαρχίας προς τον Άγγλο Πρόξενο Προς τον κ. Πρόξενον της Αγγλίας Κύριε Πρόξενε. Γνωρίζετε, κ. Πρόξενε, τα δεινά, εις τα οποία υπέκυψεν η πόλις αύτη εκ της αποστατικής σκηνής, την οποίαν ήνοιξεν ο αποστατήσας λοχαγός Μερεντίτης και οι περί αυτόν κακούργοι. Εισελθών σήμερον εις την πόλιν με ισχυράν εγχώριον και κυβερνητικήν δύναμιν, δια να διεκδικήσω την εξουσίαν εναντίον των κακούργων τούτων, και επα-

156

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ναφέρω την ισχύν των νόμων, εύρον τους αποστάτας ετοίμους να επιβιβασθώσιν εις το ενταύθα ελλιμενισμένον Αγγλικόν ατμόπλοιον, φέροντας μεθ’ εαυτών τα ληστευθέντα από το κατάστημα της Τραπέζης χρήματα, δρ. 120.000, και τα παραληφθέντα από το ταμείον Πατρών δημόσια χρήματα δρ. 34 χιλ. ο πόλεμος ηνοίχθη μετά των κακούργων και θέλουν καταστραφή αν δεν κατωρθώσητε να επιβιβασθώσιν εις το ατμοκίνητον. Σας παρακαλώ να μη τους δεχθήτε με τα ληστευθέντα χρήματα, συνεννοούμενοι με τον κ. Πλοίαρχον του ενταύθα Αγγλ. Ατμοκινήτου, προς τον οποίον γράφομεν και ημείς, αλλά να διατάξητε να επιστραφώσι ταύτα εις την Νομαρχίαν, δια να δοθώσιν εις ούς ανήκουν, αν νομίζητε ότι έχετε το δικαίωμα να δεχθήτε τους κακούργους τούτους εις το ατμοκίνητον. Αναμένω την απάντησίν σας, και υποσημειούμαι με την προσήκουσαν υπόληψιν. Εν Πάτραις, τη 1 Δεκεμβρίου 1847, ώρα 6 μ.μ. Ο αναπληρών τον Νομάρχην Γ. Ροντόπουλος Επιστολή Νο 4 – Οι πρόξενοι προς τον πλοίαρχο του H.M.S. Spitfire Εν Πάτραις τη 2 Δεκεμβρίου 1847 Προς τον κ. Διευθυντήν του ενταύθα ελλιμενισμένου ατμοπλόου της Α.Β.Μ. Κύριε Πλοίαρχε! Έχομεν την τιμήν να σας εκθέσωμεν ότι οι έμποροι και επισημότεροι πολίται της πόλεως ταύτης, ευρισκόμενοι ήδη εις χείρας των αποστατών, βλέπουσι τον έσχατον κίνδυνον, εις όν είναι εκτεθειμένοι όχι μόνον καθόσον αφορά την ζωήν και την ιδιοκτησίαν των κατοίκων, αλλ’ έτι πλέον καθ’ όσον αφορά την άφευκτον καταστροφήν του εμπορίου των, αν οι αποστατήσαντες οροφύλακες εξακολουθήσωσι να διαμείνωσιν ακόμα ενταύθα. 157

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Δια τους λόγους τούτους το δημοτικόν συμβούλιον και οι κάτοικοί μας παρεκάλεσαν επισήμως να μεσολαβήσωμεν παρ’ υμίν, κ. Πλοίαρχε, όπως υπέρ της σωτηρίας της επαπειλουμένης δια πυρός και μαχαίρας, πόλεως ταύτης, συγκατατεθήτε να δεχθήτε επί του υπό την διεύθυνσίν σας πλοίου τους αρχηγούς της αποστασίας μετά των οπαδών των και τους μεταφέρητε αλλοχόθεν, καθ’ ήν η πόλις έκαμε μετ’ αυτών συνθήκην. Παραδεχθέντες προθύμως την αίτησίν των νομίζομεν χρέος μας να σας παρακαλέσωμεν και ημείς, κ. Πλοίαρχε, να συγκατατεθήτε εις την παράκλησιν των κατοίκων, αν το νομίζητε πρέπον, δια να απηλλαχθή και η πόλις και οι κάτοικοι, των αδιακόπως επαπειλούντων αυτούς δεινών. Δράττομεν την ευκαιρίαν ταύτην κτλ. Ο Πρόξενος της Αυστρίας Τσόκολης Ο Σύμβουλος του εμπορίου, Πρόξενος της Ρωσσίας Σ.Π. Καλογεράκης Ο Πρόξενος της Γαλλίας Σ. Ν. Βερτίνης. Ο Πρόξενος της Μεγάλης Βρεττανίας Βούδ. Επιστολή Νο 5 – Ο Γραμματέας της Νομαρχίας προς τους Πρόξενους Αριθ. 8.177 Προς τους Κυρίους Προξένους των ξένων Δυνάμεων. Εν Πάτραις, την 4 10μβρίου 1847. Κύριοι Πρόξενοι! Επανελθόντες εις την έδραν μας, και διαλύσαντες δια πεισματώδους πολέμου την αποστατικήν σκηνήν του λησταποστάτου Μερεντίτου και των οπαδών του, καταληφθέντων εις την ξηράν από την υφ’ ημάς εγχώριον και κυβερνητικήν δύναμιν, επληροφορήθημεν, Κύριοι, ότι κατά το διάστημα της εντεύθεν απουσίας μου, την οποίαν υπηγόρευεν ανάγκη ισχυρά και ακαταμάχητος, δεν εφείσθητε κόπων, δια να εμποδίσητε την πρόοδον του κακού και την καταστροφήν, την 158

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

οποίαν κακόβουλοι εχθροί της τάξεως εσχεδίασαν κατά της πόλεως ταύτης. Εκτιμώντες, Κύριοι Πρόξενοι, τα οποία εδείξατε εθνικά αισθήματα υπέρ της πασχούσης ανθρωπότητος κατά την διάρκειαν της απουσίας μας και της λυπηράς αποστατικής σκηνής, δεν διστάζομεν να επαναλάβωμεν δια της παρούσης, ό, τι και προφορικώς εν ονόματι της Κυβερνήσεως σας ανεκοινώσαμεν προς εξήγησιν των αισθημάτων της ευχαριστήσεώς μας. Ο αναπληρών τον Νομ. Γραμματεύς Γ. Ροντόπουλος Επιστολή Νο 6 – Ο Διευθυντής του υποκαταστήματος της ΕΤΕ προς τον Άγγλο πρόξενο Προς τον Πρόξενον της Α. Β. Μεγαλειότητος Κ. Θ. Βούδην κτλ. κτλ. Αριθ. 868. Εν Πάτραις την 4 Δεκεμβρίου 1847. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος Η Διεύθυνσις του υποκαταστήματος ταύτης. Κ. Πρόξενε! Το μεν συμβούλιον του υποκαταστήματος της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος με επεφόρτισε δια της σημερινής πράξεώς του, να εκφράσω προς υμάς κ. Πρόξενε, την εκ μέρους τούτου, και της εμπορικής ολομελείας της πόλεως Πατρών βαθυτάτην ευγνωμοσύνην δια τας προσπαθείας, τας οποίας μετά τοιούτου ζήλου φιλανθρωπικού κατεβάλατε υπέρ της σωτηρίας της πόλεως ταύτης, κατά τας τελευταίας δυστυχείς ημέρας της ληστανταρσίας Ν. Μερεντίτου, καθόσον δια των προσπαθειών αυτών επροφυλάχθη η πόλις αύτη από ολεθριωτέρας συνεπείας. Κοινοποιών την έκφρασιν ταύτην του συμβουλίου προς υμάς, κ. Πρόξενε, οφείλω ιδίως να απευθύνω το αυτό αίσθημα

159

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

βαθείας ευγνωμοσύνης εκ μέρους του κοινωφελούς τούτου καταστήματος, του οποίου τα συμφέροντα τοσούτον ταυτίζονται με την ευημερίαν των κατοίκων της πόλεως ταύτης. Δεχθήτε κτλ. Ο διευθυντής Σ. Α. Παπάς

160

V - Για την Εθνική Τράπεζα

Η αλληλογραφία της Διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας με την Κυβέρνηση, και ο Νόμος που ψηφίστηκε για την αποζημίωση της Τράπεζας από τη ληστεία. Αριθ. 1283

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΥΤΗΣ Προς τους Κυρίους Μετόχους. Την 27 Νοεμβρίου (9 Δεκεμβρίου) το εσπέρας, ο λοχαγός Μερεντίτης εν Πάτραις, μετά των υπ’ αυτού στρατιωτών, δεσμεύσαντες τον αρχηγόν του Σώματος αυτού, αντισυνταγματάρχη Ευθύμιον Στουρνάρην, και διώξαντες τας αρχάς της Κυβερνήσεως επέπεσαν εις το αυτόθι υποκατάστημα της Τραπέζης, και απειλήσαντες δια των όπλων τον Διευθυντήν και Ταμίαν αυτού, του οποίου αφήρεσαν όλον το χρηματικόν, συμποσούμενον εις δραχμάς 117.843,15. Έτι δε και τα ενέχυρα και παρακαταθήκας, εκτιμημένα εις δραχμάς 2.865,15. Ομού δραχ. 120.708,50. Μέχρι δε της 1/13 τρέχ. Δεκεμβρίου η αποστατική αύτη σκηνή διελύθη και η ησυχία και τάξις απεκαταστάθησαν εντελώς εις την πόλιν. Η είδησις αύτη έφθασεν εις Αθήνας περί την 4 μ.μ. της 30 Νοεμβρίου (12 Δεκεμβρίου), και ευθύς ο υποφαινόμενος έσπευσα προς τους κυρίους υπουργούς, τους οποίους εύρων συνηγμένους εν υπουργικώ συμβουλίω, εξέφρασα εις αυτούς την βαθείαν θλίψιν μου δια την εκ του συμβάντος τούτου γεννωμένην διττήν βλάβην, της τε χρηματικής ζημίας και της ηθικής προσβολής της Τραπέζης. Οι δε κ.κ. Υπουργοί δεν εδίστασαν να διαβεβαιώσωσι τον υποφαινόμενον ότι η 161

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

βασιλική Κυβέρνησις είναι ετοίμη να αποζημιώση την Τράπεζαν δι’ οποιανδήποτε συμβάσαν εις το υποκατάστημά της ζημίαν. Εντούτοις ο εν Αθήναις προ ολίγου αφιχθείς αξιότιμος Κύριος Τριαντάφυλλος Πατζούρης, το αυτό εσπέρας, άμα μαθών το ρηθέν συμβάν, ήλθεν εις αντάμωσίν μου εις το κατάστημα της Τραπέζης, και απόντα με μαθών εις το υπουργικόν συμβούλιον, επανήλθε την επιούσαν από πρωίας παραδούς αφ’ ενός 70.800 δρ. προς κατάθεσιν εις την Τράπεζαν άνευ τόκου, και διαβεβαιών με αφ’ ετέρου ότι, αν η κυβέρνησις δεν αποζημιώση την Τράπεζαν, είναι έτοιμος αυτός μετά των φίλων του να αποζημιώσωσιν ολοκλήρως αυτήν, μη ανεχόμενοι να πάθη εκ τοιούτου συμβάντος η υπόληψις της Τραπέζης. Τούτο δε ευθύς κατόπιν εγνωστοποίησε και εγγράφως εις την Τράπεζαν δια της υπό στοιχ. Α΄ επισυναπτομένης επιστολής του. Οι εν Πάτραις έμποροι, κατά τας πληροφορίας του τε διευθυντού του αυτόθι υποκαταστήματος της Τραπέζης και του Συμβούλου αυτής κυρίου Σιδέρη Πράτζικα, της 2/15 τρέχοντος, άμα αποκατασταθείσης της ησυχίας, εξέφρασαν ότι είναι έτοιμοι να αποζημιώσωσι πάσαν ζημίαν της Τραπέζης, υπό των αυτών αισθημάτων κινούμενοι. Τέλος η κυβέρνησις της Α. Μ. δια του υπουργείου των Εσωτερικών απεύθυνε προς την Τράπεζα το υπό στοιχ. β. έγγραφόν της, δι ού επιβεβαιοί την προφορικήν, ως είρηται, δοθείσαν εις τον υποφαινόμενον υπόσχεσιν αποζημιώσεως. Εκ του όλου αφαιρεθέντος χρηματικού των δραχ. 117.843,15 αι δρ. 55.438,72 είναι χρήματα του δημοσίου, κατατεθιμένα παρά της Κυβερνήσεως δια την κατασκευήν του μώλου Πατρών. Εν τω μέσω της θλίψεως την οποίαν ησθάνθημεν εκ του τοσούτον απροσδοκήτου τούτου συμβάντος, το οποίον σπεύδομεν κατά χρέος ν’ αναγγείλωμεν εις τους κ.κ. Μετόχους, είμεθα ευτυχείς δυνάμενοι να τοις γνωστοποιήσωμεν συνάμα τας προεκτεθείσας υποσχέσεις, αίτινες ενώ μας διαβεβαιούν την ικανοποίησιν πάσης ζημίας, τιμώσι και τους δόντας αυτάς, μαρτυρούσι ενταυτώ τα υπέρ της Τραπέζης αισθήματα των Ελλήνων και της Κυβερνήσεως της Α.Μ. 162

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Εν Αθήναις την 6/17 10βρίου 1847. Ο Διευθυντής Γ. ΣΤΑΥΡΟΣ Ο Γραμματεύς Θ. Χαιρέτης ~~~~~ Αριθ. 20.841 ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ Προς τον Διευθυντήν της Ελληνικής Τραπέζης Κύριε Διευθυντά! Απαντών εις το προς εμέ έγγραφόν σας, σπεύδω να σας κοινοποιήσω, ότι και εις εμέ και εις όλα τα λοιπά μέλη της Β. Κυβερνήσεως βαθείαν επροξένησε συναίσθησιν και λύπην η εις το εν Πάτραις Υποκατάστημα της Τραπέζης πραχθείσα υπό των στασιαστών αφαίρεσις χρημάτων. Εν τοιαύτη δε περιπτώσει, μην ανεχομένη ποσώς η Κυβέρνησις να υποφέρωσιν οπωσδήποτε τα συμφέροντα της Τραπέζης, απεφάσισε να υποβάλη όσον τάχιστα, εις την έγκρισιν των Βουλών Νομοσχέδιον περί της αποζημιώσεως της Εθνικής Τραπέζης εκ μέρους δημοσίου ταμείου, δια τα εκ του ειρημένου Υποκαταστήματός της αφαιρεθέντα υπό των στασιαστών χρήματα, το οποίον πέποιθα ότι και τα Νομοθετικά Σώματα θέλουν προθύμως παραδεχθή, και ως ωφέλιμον θεωρούντα θέλουν προθύμως παραδεχθή, και ως ωφέλιμον θεωρούντα την πλήρην και ακεραίαν της υπολήψεως του Εθνικού τούτου Καταστήματος διατήρησιν. Εν Αθήναις, την 5 Δεκεμβρίου 1847. Ο Υπουργός ΡΗΓΑΣ ΠΑΛΑΜΙΔΗΣ Σ.Κ. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ~~~~~ ΝΟΜΟΣ ΠΖ΄ 163

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

(Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αριθ.15/1848, 5 Ιουνίου) Περί αποζημιώσεως της Εθν. Τραπέζης. ΟΘΩΝ κλπ. Ψηφισάμενοι ομοφώνως τη Βουλή και τη Γερουσία, απεφασίσαμεν και διατάττομεν: Άρθρ. 1. Την αποζημίωσιν της Εθνικής Τραπέζης δια τα αφαιρεθέντα υπό των στασιαστών χρήματα εκ του εν Πάτραις υποκαταστήματος αυτής αναλαμβάνει εις βάρος του το Δημόσιον, και θέλει ενεργηθή αμέσως η πληρωμή αυτής εις το Ταμείον της Τραπέζης μετά την επίσημον δήλωσιν του αφαιρεθέντος ποσού των χρημάτων. Άρθρ. 2. Η δοθησομένη αποζημίωσις θέλει επιστραφή παρά της Τραπέζης εν μέρει, ή καθολοκληρίαν εις το Δημόσιον ταμείον, άμα ως εκ των ενεργηθησομένων κοινώς καταδιωκτικών μέτρων ήθελον αποδοθή εις αυτήν τ’ αφαιρεθέντα χρήματα. Άρθρ. 3. Προς τον σκοπόν τούτον χορηγείται συμπληρωματική πίστωσις εκ δραχ. 120.800, εις το επί των εσωτερικών υπουργείον επί του προϋπολογισμού του του 1848. Εις τον Ημέτερον επί των εσωτερικών υπουργόν ανατίθεται η εκτέλεσις και δημοσίευσις του παρόντος Νόμου. Εν Αθήναις, την 12 Μαΐου 1848. ΟΘΩΝ. Ο υπουργός Λ. Ι. ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ. Εθεωρήθη και ετέθη η μεγάλη σφραγίς του Κράτους. Εν Αθήναις, την 28 Μαΐου 1848. Ο επί της Δικαιοσύνης υπουργός Λ. Ι. ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ.

164

VI - Εγκύκλιοι της Κυβέρνησης

ΔΙΑΚΗΡΥΞΙΣ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ. Προς τους κατοίκους του νομού Αχαΐας και Ήλιδος. Η Κυβέρνησις επληροφορήθη με λύπην της, ότι κατά την 27 του τελευταίου Νοεμβρίου περί την 7 ώραν μ.μ. ο λοχαγός Μερεντίτης και ο υπολοχαγός Ζωγράφος, αποτελούντες μέρος του εν Πάτραις σταθμεύοντος τάγματος της οροφυλακής, συνεννοηθέντες μετά 50 περίπου στρατιωτών εκ του αυτού τάγματος, συνέλαβον και έθεσαν υπό κράτησιν τον διοικητήν του τάγματος αντισυνταγματάρχην Στουρνάρην και τον λοχαγόν Στέφον Στράτην, συνέλαβον και άλλα τινά πρόσωπα εκ των εν Πάτραις αρχών, τα οποία έθεσαν ωσαύτως εις κράτησιν, και επέπεσαν ληστρικώς κατά δημοσίων, και άλλων καταστημάτων. Ο εν Πάτραις επισταθμεύων λόχος των ακροβολιστών και η εκεί χωροφυλακή, μένοντες πιστοί εις τον όρκον των, ήλθον εκ διαλειμμάτων μετά των στασιασάντων εις διαφόρους συμπλοκάς, εξ ών προέκυψαν τρείς φόνοι και πλήγωσις ενός υπαξιωματικού. Η Κυβέρνησις, άμα επληροφορήθη το ληστρικόν τούτο κίνημα, έσπευσε να λάβη έντονα μέτρα προς κατάθλιψιν αυτού, ευθύς εις την πρώτην εμφάνισίν του, διορίσασα επί κεφαλής των Βασ. Στρατευμάτων και των άλλων δυνάμεων, των αποσταλεισών επί τούτω εις Πάτρας, τον υποστράτηγον και υπασπιστήν της Α.Μ. κ. Παναγιώτην Νοταράν, και προσωρινώς νομάρχην Αχαΐας και Ήλιδος τον νυν νομάρχην Ακαρνανίας και Αιτωλίας κ. Σ. Θεοχαρόπουλον, αποστείλασα συγχρόνως και τον αρχηγόν της χωροφυλακής αντισυνταγματάρχην κ. Δεληγεώργην. 165

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Το υπουργικό συμβούλιον, φέρον εις γνώσιν των κατοίκων του νομού Αχαΐας και Ήλιδος το ληστρικόν τούτο κίνημα, δεν αμφιβάλλει, ότι όχι μόνον θέλουν αποδοκιμάσει αυτό απαξάπαντες, αλλά και θέλουν συντρέξει ετοίμως και μετά ζήλου τας δημοσίας δυνάμεις, εις την ταχείαν αποκατάστασιν της διαταραχθείσης ησυχίας και τάξεως, και εις την καταδίωξιν και σύλληψιν των επιόρκων αξιωματικών και στρατιωτών. Ιδίως δε δεν αμφιβάλλει, ότι ο φιλόνομος λαός των Πατρών, προβλέπων τα επιζήμια αποτελέσματα, τα οποία έπεται να προκύψουν εις τα συμφέροντα αυτού, θέλει καταβάλει πάσαν προσπάθειαν και θέλει χορηγήσει πάσαν συνδρομήν, δια να δοθή τάχιστα τέλος εις την ληστοστασιαστικήν ταύτην σκηνήν. Εν Αθήνας, την 3 Δεκεμβρίου 1847. Ο Πρόεδρος Κ. Τσαβέλας, ΡΗΓ. ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ, Δ.Γ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, ΚΩΝΣΤ. Θ. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, Ν. ΚΟΡΦΙΩΤΑΚΗΣ. ~~~~~ Εγκύκλιος Αριθ. 21.033 ΠΕΡΙΛΗΨΙΣ Περί της διαλύσεως του κατά τας Π. Πάτρας τολμηθέντος ληστοστασιαστικού κινήματος. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΤΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ. Προς τους Νομάρχας του Κράτους. Σπεύδομεν να σας αναγγείλωμεν ότι το αποτολμηθέν εις τας Π. Πάτρας ληστοστασιαστικόν κίνημα, περί ού διέλαβεν η υπό χθεσινήν ημερομηνίαν διακήρυξις του Υπουργικού Συμβουλίου, κατετροπώθη πληρέστατα, και η ησυχία και τάξις επανήλθεν εντελώς εις την πόλιν Πατρών. Ο αναπληρών τον Νομάρχην Νομαρχικός Γραμματεύς Αχαΐας και Ήλιδος κ. Ροντόπουλος, στρατολογήσας έως 400 πολίτας, εκ των 166

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

κατά την επαρχίαν Πατρών δήμων Δύμης και Φαρών, και βοηθούμενος από τον 1 λόχον του 4 τάγματος των ακροβολιστών, διοικούμενον υπό του λοχαγού Φρουδάκη, εισέβαλε την 1 Δεκεμβρίου κατά την 4 ώραν μ.μ. εις την πολιν Πατρών. Η συμπλοκή ήρχισεν αμέσως μεταξύ των ρηθεισών δυνάμεων και των αποστατών, οίτινες τραπέντες εις φυγήν, επολιορκήθησαν στενώς εις έν κατά την παραλίαν Ξενοδοχείον. Μετά πεισματώδη μάχην, διαρκέσασαν εφ’ ικανόν χρόνον, οι αποστάται ηναγκάσθησαν να εγκαταλείψωσι το ξενοδοχείον, και να προσφύγωσι εις τας λέμβους του Αγγλικού ατμοπλοίου, αίτινες επί τούτω τους επερίμενον εις το παραθαλάσσιον, δια ν’ αναχωρήσωσιν εις Μύτικα της Ακαρνανίας. Διότι [δήθεν] προς της εισβολής εις την πόλιν Πατρών των ειρημένων δυνάμεων, οι εν Πάτραις κύριοι Πρόξενοι επί τη αιτήσει του Δημάρχου, και των πολιτών Πατρών, είχον μεσολαβήσει δια την αναχώρησιν τούτων, προς τον σκοπόν του να απαλλάξωσι την πόλιν από τας δυστυχείς συνεπείας της εμφυλίου ρήξεως. Και οι στρατολογηθέντες δημόται των δήμων Δύμης και Φαρών, και οι πολίται εκείνοι των Πατρών, οίτινες συνενώθησαν μετά του Νομαρχεύοντος Γραμματέως, και ο λόχος των ακροβολιστών έδειξαν μέγαν ενθουσιασμόν και ανδρείαν κατά των αποστατών, εκθέσαντες αφειδώς την ζωήν των υπέρ της δημοσίας τάξεως. Εις την συμβάσαν συμπλοκήν εφονεύθησαν δύω ακροβολισταί, και είς επληγωθη καιρίως, εκ δεν των αποστατών εφονεύθησαν δύω, δεκαπέντε επληγώθησαν, διαασωθέντες εις τας λέμβους και τέσσαρες συνελλήφθησαν. Ελήφθησαν δε αμέσως τα αναγκαία μέτρα, δια την καταδίωξιν των αποστατών τούτων εις το μέρος της αποβάσεώς των. Ό, τι ιδίως ευχαρίστησε την Κυβέρνησιν εις την προκειμένην περίστασιν είναι ο ενθουσιασμός, τον οποίον οι λαοί έδειξαν υπέρ της δημοσίας τάξεως και ησυχίας, την οποίαν υπερασπίσθησαν με κίνδυνον της ιδίας αυτών ζωής. Η Κυβέρνησις πληροφορουμένη ακριβώς περί των εκδουλεύσεων ενός εκάστου, επιφυλάττεται να ανταμείψη αυτούς αναλόγως. 167

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Εν Αθήναις την 4 Δεκεμβρίου 1847. Ο Υπουργός Ρ. ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ Σ. Κ. Αντωνόπουλος

168

VII - Το υπόμνημα του Υπουργού Εξωτερικών προς τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων

Με αυτό του το υπόμνημα, που αναδημοσιεύτηκε και σε όλες τις εφημερίδες εκείνες τις μέρες, ο Υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Γλαράκης ενημερώνει τους Πρέσβεις Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας και Αυστρίας για τα τεκταινόμενα στην Πάτρα, ενώ ταυτόχρονα διαμαρτύρεται για τη στάση των Άγγλων προξένου και πλοιάρχου του Spitfire. Υπόμνημα του επί των Εξωτερικών υπουργού κ. Γλαράκη προς τους εν Αθήναις αντιπροσώπους της Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσσίας και Αυστρίας. Κύριοι! Γνωρίζετε τα λυπηρά συμβάντα, των οποίων το θέατρον υπήρξαν αι Παλαιαί Πάτραι. Καθώς επίσης γνωρίζετε, με πόσην ετοιμότητα η στιγμιαίως διαταραχθείσα τάξις απεκατέστη εις την πόλιν ταύτην, χάρις εις τον ζήλον και εις την καλήν διάθεσιν των πνευμάτων των πλησιοχώρων Δήμων. Είτε η τολμηρά επιχείρησις των Πατρών δεν υπήρξεν ειμή μεμονωμένον γεγονός, η δικαστική ανάκρισις, είτε επιληφθείσα του γεγονότος ευθύς μετά την επάνοδον των Αρχών εις τας θέσεις των, δώση εις αυτήν χαρακτήρα άλλον, η κυβέρνησις του βασιλέως ένεκα του μέρους, το οποίον οι κύριοι Πρόξενοι παρέστησαν εις τας δυσχερείς ταύτας περιστάσεις, νομίζει καθήκον αυτής να διευθύνη προς υμάς έκθεσιν ακριβή της διαγωγής των εαυτής υπαλλήλων. Ελπίζω, Κύριοι, ότι αι λεπτομέρειαι επί των οποίων έχω την τιμήν να επικαλεσθώ την

169

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

προσοχήν υμών, θέλουσι φανή εις την κυβέρνησιν της Α.Μ. . . . φύσεως τοιαύτης, ώστε να αναγνωρίση αδιαφιλονικήτως, ότι θεωρούσα ως ανύπαρκτον και μη γενομένην συμφωνίαν, περατωθείσαν υπό το κράτος της ανάγκης μεταξύ λαού εστερημένου των μέσων της υπερασπίσεως και ενός στρατού επαναστατήσαντος, ετοίμου να παραδοθή εις όλας τας αταξίας, η Ελληνική Εξουσία άλλο δεν έπραξεν, ειμή να διατηρήση τα δίκαιά της και να υπακούση εις τα καθήκοντά της. Την 9 Δεκεμβρίου περί την 6 ώραν της εσπέρας, είς αξιωματικός του 8 τάγματος της Οροφυλακής φρουρούντος εις Πάτρας, ο λοχαγός Μυριδύτης, ύψωσε την σημαίαν επαναστατικής κινήσεως, φερόμενος μετά τινων στρατιωτών προς τον αρχηγόν του τον αντισυνταγματάρχην Στουρνάρην, όστις εκπληχθείς από το απροσδόκητον δεν εδυνήθη να αντισταθή. Ο υπουργός του πολέμου πληροφορηθείς περί τινων υπονοιών, τας οποίας κατά του Μυριδ΄του συνέλαβον αι αρχαί των Πατρών, ως έχοντος συνεννόησιν μετά του υποστρ. Θ. Γρίβα, και έχων αφ’ ετέρου να τιμωρήση αυτόν δια κακολογίας, απεφάσισε την ανάκλησίν του. Το συμβάν εδικαιολόγησεν αρκούντως τας υπονοίας ταύτας, και φαίνεται πιθανόν, ότι η έκρηξις μιας τινός συνωμοσίας, εις την οποίαν ο αξιωματικός ούτος έπρεπε να λάβη δραστήριον μέρος, προελήφθη συνεπεία της εντυπώσεως, την οποίαν προυξένησεν εις αυτόν η νομιμωτάτη δυσπιστία της κυβερνήσεως ως προς αυτόν τον ίδιον. Όπως αν έχη, αφ’ ού ο Μερεντίτης, κατέστη κύριος του προσώπου του αντισυνταγματάρχου Στουρνάρου, και κάτοχος της σημαίας του τάγματος της Οροφυλακής ηκουλούθησαν αυτόν δύω λόχοι του σώματος τούτου ευρισκόμενοι εν τη πόλει, και παρευθύς διευθύνθησαν κατά των σκοπών των διατηρουμένων υπό τινων στρατιωτών των τακτικών στρατευμάτων, άτινα συνεπλήρουν την φρουράν. Μόλις ήρχισεν ο τουφεκισμός επί διαφόρων μερών, και παρευθύς διεχύθη ο φόβος και ο τρόμος εις τας Πάτρας. Η Νομαρχία ήτο άνευ υπερασπίσεως. Την στιγμήν καθ’ ήν ο γραμματεύς εκπληρών προσωρινώς τα

170

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

του Νομάρχου χρέη, συνεννοείτο μετά του Αστυνόμου δια τα ληφθησόμενα μέτρα εις περιστάσεις τας οποίας το ανεπαρκές των δυνάμεων, ας εδύνατο να διαθέση, αποκαθίστων δυσκολωτάτας, οι αντάρται εισέβαλον εις την οικίαν του. Αυτός δεν είχεν εις αυτούς να αντιτάξη, ειμή την σταθερότητα του χαρακτήρος του, ήτις όμως δεν ήθελε τον διασώσει από του να πέση εις την εξουσίαν των, και της οποίας, σπεύδω να το είπω, ώφειλε να κάμη παρευθύς καλλητέραν χρήσιν. Δεν εδίστασε λοιπόν να προσφύγη δια τινος εσωτερικής συγκοινωνίας εις το Αυστριακόν Προξενείον, εις το οποίον επίσης εισέβαλον, αλλ’ εκ του οποίου ηδυνήθη να εξέλθη εν καιρώ νυκτός, χάρις εις την σταθερότητα του κ. Τσούκολη, δια να απαιτήση εκτός των Πατρών, τα όποια τω έλλειπον μέσα, και να εξασφαλίση ούτω την διατήρησιν της τάξεως εις το υπόλοιπον της επαρχίας. Εν τω μεταξύ τούτω οι επαναστάται βιαίως εισήλθον εις το υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης εν Πάτραις κα αφήρεσαν έν ποσόν εξ 116 χιλιάδων και 843 δραχμ. και επέβαλον χείρα επί παρακαταθηκών αξίας 2885 δρ. Μια άλλη προσβολή κατά του δημοσίου ταμείου, την οποίαν αντέκρουσεν είς σκοπός εκ των τακτικών στρατευμάτων, και του οποίου η διαγωγή εξησφάλισε τα χρήματα του ταμείου, νέα παραβίασις του Αυστριακού Προξενείου, η κατοχή του άνωθεν των Πατρών εκρημνισμένου φρουρίου, το οποίον δεν ηδύνατο να υπερασπίση επί πολύ τους ολιγαρίθμους στρατιώτας, ένθα ευρίσκοντο άνευ τροφών περικεκλεισμένοι, τοιαύτα υπάρχουν τα κύρια γεγονότα της επαναστάσεως. Έν είδος πολιτικής φυλακής, συγκροτουμένης εκ 300 σχεδόν ανθρώπων, ατάκτως σχηματισθείσης και τεθείσης υπό τας διαταγάς ενός αρχηγού, του οποίου η παράδοξος διαγωγή εδικαιολόγησε, μετά την επάνοδον της τάξεως, την προσωρινήν αυτού κράτησιν, συμπαρευρίσκετο όλως απαθής θεατής εις τας λυπηράς ταύτας σκηνάς.

171

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Τότε, κύριοι, άρχεται μία τις σειρά γεγονότων, τα οποία η Ελληνική κυβέρνησις καθυποβάλλει μετά σπουδής εις την εκτίμησιν της Α.Μ. Ο δήμαρχος των Πατρών, μάρτυς του πανικού φόβου του κατακυριεύσαντος τους κατοίκους, ανήσυχος ως εκ της ακατανοήτου απραξίας της πολιτικής φυλακής, εχούσης επί κεφαλής της άνθρωπον, του οποίου ο τρόπος του φέρεσθαι ως προς τον Μυριδύτην δεν ήτο δυστυχώς φύσεως τοιαύτης, ώστε να καταγγέλη εις το πρόσωπον αυτού τον δραστήριον υπερασπιστήν των ιδιοκτησιών και της τάξεως, διεύθυνεν εις τους κυρίους προξένους της Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσσίας και Αυστρίας αίτησιν, δι’ ής επεκαλείτο την επέμβασιν των πρακτόρων αυτών παρά τω αρχηγώ των αποστατών, δια να τον παρακινήσωσι δια προσφοράς χρημάτων να αφήση την πόλιν και να αποβιβασθή εις το ατμοκίνητον της Βρεταννικής Α.Μ. Σπίτ Φίρ, σταλέν εκ Ζακύνθου εις Πάτρας επί τη αιτήσει του Άγγλου Προξένου. Η κυβέρνησις του βασιλέως, το ομολογώ, Κύριε, ελυπήθη, διατί οι κύριοι Πρόξενοι δεν ενόμισαν εαυτούς εις θέσιν να ωφεληθώσι της εμπιστοσύνης, την οποίαν έδειξαν προς αυτούς οι κάτοικοι και να κρατύνωσι την κλονισθείσαν ανδρείαν των. Αλλά ταυτοχρόνως αναγνωρίζει, ότι αυτοί δεν είχον άλλας υποχρεώσεις, ειμή τας εκπορευομένας εκ της δημοσίας αυτών θέσεως. Θέλω περιορισθή λοιπόν εις την διήγησιν των διαπραγματεύσεων, τας οποίας έκρινον πρέπον να κάμωσι μετά του αρχηγού των επαναστατών, και να λάβωσιν υπό την περιληπτικήν αυτών εγγύυησιν. Ο Μυριδύτης προσκληθείς εις το προξενείον της Αυστρίας, απεποιήθη να υπακούση εις την πρόσκλησιν ταύτην. Οι κύριοι Πρόξενοι εστοχάσθησαν τότε ότι η αξιοπρέπειά των επέτρεπεν εις αυτούς να υπάγωσιν εις αυτόν, συνωδευμένοι υπό του πλοιάρχου του ατμοκινήτου Σπιτ Φίρ. Εκεί έλαβε χώραν φιλονεικία τις περί των όρων τους οποίους οι επαναστάται ήθελον ως προς την αναχώρησίν των. Σημαντική ποσότης, προστιθέμενη εις εκείνην, της οποίας είχον γίνει κύ-

172

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ριοι, γυμνώσαντες την τράπεζαν και καταλαβόντες μίαν άλλην χρηματικήν αποστολήν, και προς τούτοις αίτησις της αμέσου αυτών αποβιβάσεων εις μέρος της Ελληνικής Επικρατείας κατά την αρεσκείαν των, τοιαύται ήσαν αι απαιτήσεις του Μυριδύτου και των συνενόχων του. Ουδέν απεφασίσθη εις την συνέντευξιν ταύτην. Νέαι συνδιαλέξεις ηλάττωσαν τας απαιτήσεις των επαναστατών: δέκα χιλιάδες δίστηλα προσεφέρθησαν εις αυτούς από τους κατοίκους της πόλεως, οίτινες επέτυχον παρά του δημοσίου ταμία, επί τη υποσχέσει ότι θέλουσι τα αποδώσει εν διαστήματι τριών ημερών, να λάβωσι όσα περιείχε το δημόσιον ταμείον, το οποίον μέχρι της ώρας ταύτης ήτο απρόσβλητον από τας κατ’ αυτού προσβολάς. Τα χρήματα ταύτα, συνοδευόμενα υπό τινός αποσπασματος Άγγλων ναυτών, αποβιβασθέντων μεθ’ ενός πυροβόλου ευθύς μετά την εν Πάτραις άφιξιν του Αγγλικού ατμοκινήτου, μετεκομίσθησαν εις την οικίαν του κ. αντιπροξένου Άγγλου. Το εμπεριεχόμενον αυτού βεβαιωθέν ενώπιον των πρώτων εμπόρων των Πατρών, δεν ανέβαινεν, ειμή εις το ποσόν των 31.000 δρ. ποσόν πολύ κατώτερον εκείνου, το οποίον ο Μυριδύτης είπεν ότι λαμβάνων, θέλει ευχαριστηθή. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ο κ. αντιπρόξενος Άγγλος επεφορτίσθη να υπάγη μόνος εν ονόματι των εγκατοίκων και των συναδέλφων του, ίνα υποχρεώση τους αντάρτας να μην απαιτώσιν επέκεινα του ποσού, το οποίον επρομήθευσαν. Παρευθύς δε ούτος επιστρέψας ανήγγειλεν, ότι αι προσπάθειαί του έλαβον αίσιον τέλος. Αφ’ ού δε ετελείωσε τούτο, ο δήμαρχος εζήτησεν εισέτι την επέμβασιν των Προξένων παρά τω πλοιάρχω του Αγγλικού ατμοκινήτου Σπίτ-Φίρ, δια να τον καταπείσωσι να παραλάβη τους αποστάτας. Οι κύριοι Πρόξενοι Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσσίας και Αυστρίας συγκατετέθησαν εις την πράξιν ταύτην. Μόλις είχε παρέλθει μία ώρα μετά την αποπεράτωσιν των διαπραγματεύσεων τούτων, και ο γραμματεύς της Νομαρχίας κ. Ροντόπουλος, όστις προ τινών ημερών δραστηρίως ενησχολείτο νε συλλέξη δυνάμεις, και όστις εύρεν εν τη αφοσιώσει των πλησιοχώρων δήμων προς την υπεράσπισιν της κυβερνήσεως και της τάξεως αρκετά μέσα 173

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

προς κατάθλιψιν της επαναστάσεως, έφθασεν εις τας πύλας των Πατρών επί κεφαλής 400 εθνοφυλάκων και ενός λόχου του ελαφρού πεζικού. Είς των προκρίτων κατοίκων, του οποίου τα προηγούμενα πολύ απέχουσι του να συνιστώσιν αυτόν, έσπευσε να υπάγη προς συνάντησίν του και παρεκάλεσεν αυτόν να μην αντιτείνη εις τον συμβιβασμόν, όστις είχεν ήδη αποπερατωθή μεταξύ των πολιτών και των ανταρτών υπό την εγγύησιν των Προξένων. Ο κ. Ροντόπουλος (και η κυβέρνησις του βασιλέως τον συγχαίρει πανδήμως δια την απόφασίν του ταύτην), απεποιήθη να δώση ακρόασιν εις παράκλησιν, εις την οποίαν δεν εδύνατο να υποχωρήση, χωρίς να παραβή τα καθήκοντά του. Δραστηρίως στηριχθείς υπό των εξαιρέτων διαθέσεων των περιστοιχουσών αυτόν δυνάμεων, εισήλθε παρευθύς εις την πόλιν και δεν ηργοπόρησε να απαντήση έν σώμα επαναστατών, οίτινες είχον εκκενώσει την ακρόπολιν και διευθύνοντο προς την πλησίον του λιμένος οικίαν, όπου οι σύντροφοί των τους επερίμενον, ίνα επιβιβασθώσι. Μόλις, αρχισάσης της αψιμαχίας μεταξύ των δύω μερών, τρεις πολίται των Πατρών προσήλθον εις τον Νομάρχην ζητούντες παρ’ αυτού εκ νέου να παύση το πυρ, και εγχειρίζοντες αυτώ την επισυναπτομένην ενταύθα επιστολήν, δι’ ής ο κ. Πρόξενος της Αυστρίας, ως αρχαιότερος του σώματος ειδοποίει αυτόν περί της γενομένης την πρωΐαν υποσχέσεως προς τον λοχαγόν Μυριδύτην. Εν τη περιπτώσει ταύτη εισέτι ο κ. Ροντόπουλος εδείχθη άξιος των υψηλοτέρων αυτού καθηκόντων. Αυτός εννόησε θαυμασίως, ότι, εάν ξένεοι Πρόξενοι, συγκινούμενοι υπό φιλανθρωπικών αισθημάτων και υποχωρούντες εις τας παρακλήσεις μιας πόλεως, ήτις επίστευεν, ότι την επαπειλεί η πυρκαϊά και η λεηλασία, ενόμισαν να προσφέρωσιν εκδούλευσιν και να ενεργήσωσι με σκοπόν τοιούτον, τον οποίον αυτή η κυβέρνησις της Αυτού Ελληνικής Μεγαλειότητος δεν παραγνωρίζει, εννόησεν όμως, λέγομεν, ότι υπάρχει εναργές, ότι ξένοι πράκτορες ουδέν είχον δικαίωμα να σταματήσωσι τον ρουν καταθλιπτικών μέσων, περί της αρμοδιότητος των οποίων μόνη η Ελληνική Εξουσία υπήρχε δικαστής.

174

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Ο αποπερατωθείς συμβιβασμός μετά των επαναστατών υπήρχε δυναμικώς άκυρος δια μόνης της αφίξεως του κ. Ροντοπούλου. Ήτο ούτος παραχώρησις, την οποίαν αφήρπασαν δια της βίας. Επομένως άκυρος δι’ εκείνους, οίτινες υπέγραψαν αυτόν, αφ’ ής στιγμής η ανάγκη της υποχωρήσεως είχε παύσει. Άκυρος έτι μάλλον δι’ εκείνους, οίτινες, δεν εδύναντο, χωρίς να εκθέσωσιν εις σοβαρόν κίνδυνον και τα πρόσωπα εαυτών και την αξιοπρέπειαν της Κυβερνήσεως του Βασιλέως, να παραδεχθώσιν, ότι πόλις, της οποίας η απελευθέρωσις εξήρτητο από τας χείρας της, εσυνθηκολόγησε μετά των επαναστατών –τι λέγομεν μετά των επαναστατών; Μετ’ ανθρώπων, των οποίων άπασα η διαγωγή από τριών ημερών άλλο δεν ήτο, ειμή σειρά ληστρικών πράξεων. Ο κ. Ροντόπουλος προέβη και κατεδίωξε τους επαναστάτας μέχρι του λιμένος. Ο Μυριδύτης και το στράτευμά του κατείχον οικίαν τινά επί της προκυμαίας. Αι γείτονες οικίαι έδωκαν είσοδον εις τας δυνάμεις της Κυβερνήσεως, και η συμπλοκή ήρχισε με νέαν ορμήν. Η ήττα των επαναστατών ήτο άφευκτος και βέβαια, ώστε ούτοι άλλο δεν εσυλλογίζοντο πλέον, ειμή πώς να πατήσωσιν εις τας Αγγλικάς λέμβους, αίτινες έπρεπε να τους επιβιβάσωσιν εις το ατμοκίνητον ΣπίτΦίρ, και τας οποίας ο πλοίαρχος δεν ενόμισε πρέπον να απομακρύνη. Εν ώ έν μέρος των ηττηθέντων εύρισκεν ούτως άσυλον, το έτερον υπεράσπιζε την κοινήν οπισθοχώρησιν, διατηρούν την πάλην, αλλά προσεγγύζον πάντοτε εις το σημείον, εις ό έκαστος ήθελε να φθάση. Πέντε ή έξ των ανθρώπων τούτων έπεσον θανατηφόρως πληγωμένοι, δεκαπέντε ως έγγιστα επληγώθησαν κατά το μάλλον ή ήττον βαρέως, και πεντήκοντα τρεις επρόφθασαν να φύγωσι και να επιβιβασθώσιν. Μία επιστολή του Πλοιάρχου του Σπίτ-Φίρ, την οποίαν εν τω επισήμω τούτω εγγράφω συνάπτω, έτεινε να καταδείξη, ότι βολαί τουφεκίου διεύθυνσιν επί των Αγγλικών λέμβων. Η Κυβέρνησις της Α. Ελ. Μεγαλειότητος αποκρούει θετικώς την κατηγορίαν ταύτην. Το άρθρον του συμβιβασμού, το έχον σχέσιν με την επιβίβασιν του Μυ-

175

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ριδύτου και των συνενόχων του, δεν είχε μεγαλητέραν των άλλων αξίαν η διατήρησις των Αγγλικών λέμβων εις κλίμακα του λιμένος. Διαρκούσης της αψιμαχίας, ήτις αρκούντως εδείκνυε τον τρόπον του σκέπτεσθαι της Ελληνικής Εξουσίας ως προς τούτο υπήρχε τουλάχιστον αφροσύνη τοιαύτη, της οποίας αι συνέπειαι ήθελον αποβή δια την Κυβέρνησιν αντικείμενον ζωηράς λύπης. Αλλά ουδείς εκ των υπαλλήλων της έβαλε κατά νούν να λείψη από το χρεωστούμενον εις την βρετανικήν σημαίαν σέβας. Δύνανται εις τον βασμόν της καταδιώξεως βολαί τινες πυροβόλου να έλαβον να διεύθυνσιν προς τας Αγγλικάς λέμβους. Πιθνόν ότι εν ώ ο υποπλοίαρχος Μακδονάλδος, ήτο επί της ξηράς μετά του Υποπροξένου, δια να επαγρυπνώσιν εις την επιβίβασιν των ανταρτών, να επληγώθησαν πλησίον των φυγάδες. Η Ελληνική Κυβέρνησις εκφράζει ειλικρινέστατα την λύπην, ήν εδοκίμασε μανθάνουσα, ότι αξιωματικοί και στρατιώται συμμάχου δυνάμεως διέτρεξαν κινδύνους επί του εδάφους του κράτους της. Είναι όμως ομολογούμενον, ότι εάν τα λυπηρά ταύτα γεγονότα έλαβον χώραν, δεν πρέπει εις αυτήν ν’ αποδοθή η ευθύνη. Η Ελληνική Εξουσία εν τη περιπτώσει ταύτη δεν είχεν άλλο προ οφθαλμών, ειμή να εμποδίση την φυγήν των ανταρτών, και δεν έπρεπεν αύτη να συλλογισθή περί υποσχέσεως, ήν βεβαίως είχε το δικαίωμα να μην αναγνωρίση. Ο Πλοίαρχος του Σπίτ-Φίρ, ως και οι Πρόξενοι ηδύναντο να στοχάζωνται, ότι εκπληρούσιν έργον φιλανθρωπίας, υποχωρούντες εις τας παρακλήσεις των κατοίκων των Πατρών. Ο λόγος ούτος δεν υπήρχε πλέον, όταν η δραπέτευσις διευκολύνθη απέναντι μάλιστα των στρατευμάτων της Κυβερνήσεως, ελθόντων εις μάχην μετά των αποστατών. Ως προς το δικαίωμα όμως της καταφυγής, την οποίαν τα πολεμικά πλοία παραχωρούσιν ενίοτε εις τους όσοι ζητούσιν υπεράσπισιν υπό την σημαίαν των, δεν εκτείνεται βεβαίως, επ’ ουδεμιά περιστάσει, επί τοσούτον ώστε να δίδωνται εις επαναστάτας, ή εις κακούργους επ’ αυτού μάλιστα του εδάφους, όπου το κακούργημα ετελέσθη, τα μέσα του να υπεκφύγωσιν την επικειμένην καταστροφήν. Αι αρχαί αύται 176

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

είναι κατά τινα τρόπον θεμελιώδεις. Όλα τα έθνη έχουσι το αυτό και ίσον συμφέρον να τας διατηρώσιν αθίκτους. Και η Κυβέρνησις της Α.Μ. …. δεν θέλει επιτρέψει, ώστε να αθετώνται αύται, προκειμένου περί ανεξαρτήτου Κράτους. Η σύγκρουσις των στρατευμάτων της Κυβερνήσεως μετά των αποστατών διήρκεσεν επί δύω ώρας. Τινάς στιγμάς έπειτα ο Νομάρχης διεκήρυττε την εντελή της τάξεως αποκατάστασιν εν τω μέσω ενδείξεων γενικής ευχαριστήσεως. Η πρώτη αυτού φροντίς ήτον μετά ταύτα το ν’ απευθύνη εις τον κ. Πρόξενον της Αγγλίας τας δύο επιστολάς, ών επισυνάπτονται αντίραφα, ζητών δι’ αυτών, εν ελλείψει της αποδόσεως των αποστατών, την απόδοσιν τουλάχιστον των σημαντικών ποσοτήτων, την απόδοσιν τουλάχιστον των σημαντικών ποσοτήτων, τας οποίας ούτοι ληστεύσαντες έφεραν μεθ’ εαυτών. Αι ποσότητες ούται ανήκον εν μέρει εις την εθνικήν Τράπεζαν, εις ιδιώτας δηλ. ξένους τε και Έλληνας, η απώλειά των ηδύνατο να φέρη ηθικήν προσβολήν εις την πίστιν ενός δημοτικωτάτου και χρησίμου καταστήματος. Τα πάντα άρα συνέτεινον εις το να καταστήσωσι την αξίωσιν του κ. Ροντοπούλου τόσον ορθήν και δικαίαν, όσον και ευπραγματοποίητον. Δεν αμφιβάλλω επομένως, Κύριε, ότι επληροφορήθητε με λύπην, ότι ο κ. Πρόξενος της Αγγλίας δεν ενόμισεν εύλογον να την παραδεχθή αμέσως, και ότι ο κ. Διοικητής Σπίτ-Φίρ ηθέλησε ν’ αναφερθή περί τούτου εις τον εν Κερκύρα Λόρδον Μέγαν Αρμοστήν των Ιονίων νήσων. Τρέφω εν τοσούτω την ελπίδα του ότι η Κυβέρνησις της Α. Ελλ. Μ. θέλει λάβει προσεχώς την ευχαρίστησιν του να ευρεθή, δια των μέτρων της Κυβερνήσεως της Α.Μ. Βρεταν, Μ. εις θέσιν να πέμψη εις την Τράπεζαν το όλον ή μέρος ποσότητος αποκτηθείσα υπό των αφαρπασάντων αυτήν κακούργων. Ο κ. Βουδ έγραψεν επίσης εις τον κ. Ροντόπουλον μίαν επιστολήν, την οποίαν έχω την τιμήν να επισυνάψω ενταύθα. Κατεπολέμησα ανωτέρω τας εν αυτή εκτεθειμένας αρχάς. Αλλ’ οφείλω ωσαύτως να διαμαρτυρηθώ κατά της κατηγορίας, την οποίαν ο κ. Βουδ δεν εδίσταξω να ρίηψη επί της διαγωγής ενός υπαλλήλου της κυβερνήσεως 177

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

εις περιστάσεις, τας οποίας τα υφ’ ενός Προξένου εκπληρούμενα καθήκοντα δεν δίδουσιν αυτώ δικαίωμα να εκτιμήση άλλως, ει μη εν τη μετά των ιεραρχικώς προϊσταμένων αυτού αλληλογραφία του. Μόλις είχεν αποκατασταθή η τάξις, και ο Νομάρχης επληροφορήθη, ότι αι 31.000 δραχ. μετεκομισθείσαι την ιδίαν εκείνην πρωΐαν εις την οικίαν του κ. Προξένου της Αγγλίας, ευρίσκοντο ακόμη εκεί παρακατεθειμέναι. Δεν υπέθετε ποτέ, ότι η εις το δημόσιον ταμείον επιστροφή της ποσότητος ταύτης ηδύνατο να γίνη αντικείμενον συζητήσεως. Αλλά μ’ όλην την επιμονήν των κ.κ. Προξένων της Αυστρίας, Γαλλίας και Ρωσσίας, ο κ. Βουδ διεκήρυξεν, ότι ώφειλε να περιμείνη περί τούτου οδηγίας. Τα¨ελος την 14 ο Σπίτ-φίρ απέπλευσε του λιμένος των Πατρών, αρνηθέντος του διοικητού το να γνωστοποιήση το μέρος ένθα προετίθετο ν’ αποβιβάση τους αποστάτας. Η Κυβέρνησις της Α. Ελλην. Μ. επληροφορήθη εν τοσούτω με μεγάλην ευχαρίστησιν, ότι, ως προς έν μέρος, ο υποπλοίαρχος κ. Βαγδινάλδ ενόμισεν ότι ηδύνατο να παραβή την μετά του Μερενδίτου και των συνενόχων του συμφωνηθείσαν σύμβασιν, δυνάμει της οποίας εξησφαλίζετο εις τους αποστάτας η προς το απέναντι παράλιον του Κορινθιακού κόλπου μεταφορά των. Η άρνησις της Ιονικής Κυβερνήσεως, καθόσον αφορά την εις Κέρκυραν απόβασιν τούτων, δίδει εις την Ελληνικήν κυβέρνησιν αφορμήν να ελπίση, ότι το μέτρον τούτο είναι σημείον αναγνωρίσεως των αρχών, εφ’ ών κατά την προκειμένην περίστασιν βασίζονται τα δικαιώματά της. Τελειώνω, Κύριε, την μικράν τούτην διήγησιν συμβάντων, άτινα ελύπησαν μεν την Ελλάδα, αλλ’ απέδειξαν και αύθις το αδύνατον του να διαταραχθή έν έθνος πολλά δυνατόν, πολλά αφοσιωμένον εις την τάξιν, ώστε ν’ ανεχθή ποτέ τας επί πολύ ενόχους αποπείρας κατά των συμφερόντων και της ησυχίας του. Το απονενοημένον κίνημα του Μερενδίτου είναι ήδη εντελώς διαλελυμένον. Οι κλάδοι αυτού, αν υπάρχωσιν, ή αι συνέπειαί του, αν τοιούται γεννηθώσι, δεν θέλουσι ποτέ εμπνεύσει εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν σπουδαίας ανησυχίας, 178

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

και τοιούτος δεν είναι, Κύριε, ο σκοπός της παρούσης διακοινώσεως, την οποίαν σας απευθύνω επ’ ονόματί της. Η κυβέρνησις της Α. Ελλ. Μ. ενόμισε καλόν να σας γνωστοποιήση λεπτομερείας, των οποίων την καταλληλότητα αποδεικνύει αρκούντως ο τρόπος και η διαγωγή του εν Πάτραις προξενικού σώματος. Φρονώ δε ότι αι εξηγήσεις τας οποίας σας δίδω, θέλουσι σας επιτρέψει να εκτιμήσητε, εν πληρεστάτη γνώσει των πραγμάτων, την ισχύν των δικαιωμάτων, τα οποία η Ελλ. Εξουσία ευρέθη εις ανάγκην να υπερασπισθή. Δεχθήτε Κύριε κτλ. Γλαράκης

179

VIII - Παράσημα και Βασιλικές ευαρέσκειες

Από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος

Δημοσιευμένα στο φύλλο 3/05-02-1848 ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί απονομής παρασήμων εις τους διακριθέντας εις την εν Πάτραις συμβάσαν στάσιν. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Λαβόντες υπ' όψιν τας πιστάς υπηρεσίας δια τας οποίας διεκρίθησαν οι επόμενοι κατά την εσχάτως εις Π. Πάτρας συμβάσαν στάσιν, ευαρεστούμεθα ν' απονείμωμεν και απονέμομεν: Τον αργυρούν σταυρόν των ιπποτών του τάγματος του Σωτήρος: Εις τον υπολοχαγόν Αντώνιον Σύψωμον του 3 πεζ. Τάγματος (ακροβολισταί) πληγωθέντα εις την των 27 Νοεμβρίου σύγκρουσιν μετά των στασιαστών. Εις τον ανθυπολοχαγόν Παναγιώτην Καλογερόγιαννην του 3 πεζικού τάγματος (ακροβολισταί) εισελθόντα εις το δημόσιον ταμείον μετά στρατιωτών προς υπεράσπισιν αυτού και λαβόντα μετά ταύτα ενεργητικόν μέρος εις την αποδίωξιν των στασιαστών. Εις τον στρατιώτην Παναγιώτην Κούτζουραν του 4. Πεζικού τάγματος (ακροβολισταί) καταβάντα με προφανή κίνδυνον της ζωής του εκ του φρουρίου Π. Πατρών και προμηθεύσαντα τροφήν εις τους συμφρούρους του.

180

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Εις τους στρατιώτας Τζελεβήν Γαϊτανάρον και Αγγελήν Κουκουλιάν του 4 πεζικού τάγματος (ακροβολισταί) διακριθέντας εις την υπεράσπισιν του δημουσίου ταμείου με προφανή κίνδυνον της ζωής των. Επιφυλλατόμεθα ν' ανταμείψωμεν με τον χρυσούν σταυρόν των ιπποτών του τάγματος του Σωτήρος: Τον Στέφον Στράτην λοχαγόν του 8 ελ. τάγμ. της οροφυλακής πληγωθέντα τρις καθ' όν καιρόν συνήθροιζε περί αυτόν τους πιστούς στρατιώτας προς αντίκρουσιν των στασιαστών. Εις τον Αντώνιον Θεοδώρου Λοχαγόν 1 ταξ. Φρούραρχον Ρίου και Αντιρρίου, ένεκα των προσπαθειών του υπέρ της δημοσίου ασφαλείας και δόσαντα τρανά δείγματα της πίστεως και αφοσιώσεώς του. Εις τον Αναγνώστην Φροδάκην λοχαγόν 2 τάξεως του 4 πεζικού τάγματος (ακροβολισταί) δείξαντα φρόνησιν και γενναιοψυχίαν κατά την εισβολήν των στρατευμάτων της Κυβερνήσεως και συντελέσαντα δραστηρίως εις την αποδίωξιν των στασιαστών. Οι Ημέτεροι Υπουργοί του Βασιλικού Οίκου και των Εξωτερικών και ο επί των Στρατιωτικών θέλουν εκτελέσει το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήναις την 25 Ιανουαρίου 1848. ΟΘΩΝ Οι Υπουργοί Κ. Τζαβέλας. Γ. Γλαράκης. ~~~~~ ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί επαίνων και προβιβασμών εις τους διακριθέντας κατά των εν Πάτραις ληστανταρτών. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Στρατιωτικών και λαβόντες υπ' όψιν τας πιστάς υπηρεσίας δια των οποίων διεκρίθησαν 181

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

οι επόμενοι κατά των εν Πάτραις ληστανταρτών, απεφασίσαμεν και διατάττομεν τα εξής: Επαινούμεν: Τον Ταγματάρχην της προικοδοτημένης φάλαγγος Βασίλειον Ροκάν. Τον υπολοχαγόν της προικοδοτημένης φάλαγγος Νικόλαον Καραγεωργόπουλον. Τους ανθυπολοχαγούς Αγγελήν Νεζερίτην της προικοδοτημένης φάλαγγος και Γεώργιον Πράτζικαν του Μηχανικού. Τον λογιστήν της χωροφυλακής Βασίλειον Φραγγίδην. Τον λοχίαν του 3. Πεζ. Τάγματος (ακροβολισταί) Γεώργιον Συράκον. Τον δεκανέα του 4. Πεζ. Τάγματος (ακροβολισταί) Γεώργιον Γεωργαντέαν. Τους υποδεκανείς του 4. Πεζ. Τάγμ. (ακροβολισταί) Δημήτριον Οικονομάκον και, Ζαχαρίαν Σπυριδωνάκον. Τους Σαλπιγκτάς Δημήτ. Βλάκην του 3. Πεζ. Ταγμ. (ακροβολισταί) και Ιω. Καλικούνην του 4. Πεζ. Ταγμ. (ακροβολισταί). Τους στρατιώτας: Λούπην Δ. Κοζάκην Ι. Μπιλάλην Δημήτριον Ιατρού Αποστόλην Τζαβάραν Γεώργιον Βαγενόπουλον Σπύρον Αθανασόπουλον Νικόλαον Καναβόν Λιμπέριον Ταξιάρχην του 3. Πεζ. Ταγμ. (ακροβολισταί) Παναγιώτην Λαγάνον 182

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Γεώργιον Παλτάν Ιωάννην Σγουρομύτην Κυριάκον Ιγγλέζον Λάζαρον Λεουτζάκον Παναγιώτην Σκαπετέαν Γεώργιον Μαυρουλίδην και Βασίλειον Ντάκην του 4. Πεζ. Ταγμ. (ακροβολισταί). Προβιβάζομεν Λοχαγόν. Τον υπολοχαγόν της προικοδοτημένης φάλαγγος Χρυσανθάκην Κουμανιώτην με την απόλαυσιν της διαφοράς της προικοδοτήσεως εις προικοδοτικόν γραμμάτιον. Λοχαγόν 2 τάξεως Τον υπολοχαγόν του πυροβολικού Δημήτριον Παππαδιαμαντόπουλον, μετατιθέμενον από το κεντρικόν οπλοστάσιον εις την Μοίραν του πυροβολικού προς πλήρωσιν χηρευούσης θέσεως λοχαγού. Ανθυπολοχαγόν Τον ανθυπασπιστήν του 3. Πεζικού τάγματος (ακροβολισταί) Δικαίον Γιαννάκον εις το 4. Πεζ. Τάγμα (ακροβολισταί). Ανθυπασπιστήν Τον λοχίαν του 3 πεζικού τάγματος (ακροβολισταί) Βασίλειον Γουργούρην εις το αυτό τάγμα. Χαρακτηρίζομεν Ταγματάρχην Τον Λοχαγόν της προικοδοτημένης φάλαγγος Αναστάσιον Στριφτόμπολαν. Ο Ημέτερος Υπουργός των Στρατιωτικών θεέλει εκτελέσει το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήναις, την 25 Ιανουαρίου 1848. ΟΘΩΝ. Ο Υπουργός Κ. ΤΖΑΒΕΛΑΣ. 183

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

~~~~~ ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί διορισμού επιτίμων αξιωματικών εις την φάλαγγα. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Στρατιωτικών και λαβόντες υπ' όψιν την αποτελεσματικήν συνδρομήν την οποίαν προσέφεραν ακολουθήσαντες τον νομαρχεύοντα γραμματέα του νομού Αχαΐας και Ήλιδος δι' ής συνετέλεσαν προς εντελή καταστροφήν του εν Πάτραις ληστοστασιαστικού κινήματος επαναφέραντες εις τον τόπον την ησυχίαν και ευταξίαν, απεφασίσαμεν και διατάττομεν τα εξής: Διορίζομεν Επίτιμον λοχαγόν της φάλαγγος Τον Γεώργιον Χαντζήν, δημαρχικόν πάρεδρον του δήμου Δύμης. Επιτίμους υπολοχαγούς της φάλαγγος Τους Γεωργ. Βαρόπουλον, δήμαρχον του δήμου Δύμης, Δημήτρ. Αναγνωστόπουλον, πρόεδρον του δημοτικού συμβουλίου Φαρρών. Επιτίμους ανθυπολοχαγούς της φάλαγγος Τους Αναγνώστην Σπηλιόπουλον, δημοτικόν σύμβουλον Δύμης, Βασίλειον Ιατρόν, δημοτικόν σύμβουλον Φαρρών, και Δημήτριον Ράθωσην εκ Μάρτεζας. Ο Ημέτερος Υπουργός των στρατιωτικών θέλει εκτελέσει το παρόν διάταγμα. Αθήναι, την 25 Ιανουαρίου 1848. ΟΘΩΝ. Ο Υπουργός Κ. ΤΖΑΒΕΛΑΣ. ~~~~~ ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί διορισμού επιτίμου λοχαγού εις την φάλαγγα. 184

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Στρατιωτικών και λαβόντες υπ' όψιν ότι ο δήμαρχος Κλειτορίας Γ. Κ. Παππαδαίος συγκεντρώσας περί εαυτόν διακοσίου περίπου εθνοφύλακας εκ του δήμου του εξεκίνησε δια Παλ. Πάτρας προς συνδρομήν των δημοσίων αρχών κατά των ληστοστασιαστών δείξας ζήλον και αφοσίωσιν προς υποστήριξιν της τάξεως και των καθεστώτων, ευδοκούμεν να διορίσωμεν αυτόν επίτιμον λοχαγόν της φάλαγγος. Ο Ημέτερος Υπουργός των Στρατιωτικών θέλει εκτελέσει το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήνας, την 25 Ιανουαρίου 1848. ΟΘΩΝ. Ο Υπουργός Κ. ΤΖΑΒΕΛΑΣ. Δημοσιευμένα στο φύλλο 4/16-02-1848 ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί εκφράσεως Βασ. Ευαρεσκείας. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Λαβόντες υπ' όψιν, Α΄. Ότι οι Βουλευταί Καλαβρύτων κ.κ. Ν. Ανδρικόπουλος και Γ. Κ. Πετμεζάς Δήμαρχος Σουδενών, ο Έπαρχος Καλαβρύτων κ. Σπύλιος Αντωνόπουλος, ο πρώην ταμίας Καλαβρύτων Αναστάσιος Βέρριος, οι αξιωματικοί της φάλαγγος Γ. Λεχούριτας και Παναγ. Μοθωνιός, ο Δασάρχης του νομού Αχαΐας και Ήλιδος Οριγώνης, ο Δήμαρχος του δήμου Κερπενής Π. Μεγακλής, ο δημαρχικός πάρεδρος του δήμου Αροανείας Ανδρέας Πετμεζάς, ο δημαρχικός πάρεδρος του δήμου Αιγίου Κων. Θεοδώρου, ο υπαστυνόμος Πατρών Νεράγκανθος, 185

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ο δημοτικός εισπράκτωρ του δήμου Πατρών Δ. Καρατζάς, ο γραμματεύς του δήμου Φαρών Ιωάνν. Αστρινός, και οι κ.κ. Σιδέρης Πράτσικας, Θ. Βέρριος και Δ. Φωτεινός. Β΄. Ότι οι εκ της Επαρχίας Πατρών κ.κ. Αντώνιος Τζολίνης, Δ. Θεοδωρόπουλος, Γεώργιος Σχινόπουλος, Παναγ. Κεβρίκας, Γιάννος Αλεξανδρόπουλος, Κ. Καραγεωργόπουλος, Ν. Γκολφινόπουλος, Φύλλιος Φυλιόπουλος, Δ. Δουραμάνης, Γεώργιος Ρετζινάς, Ρήγας Γιαννόπουλος, Δ. Χηρόπου, Θ. Βλαχόπουλος, Ιω. Κανελόπουλος, Αλ. Ροκάς, Αυγερινός Μπουρδουκόπουλος, Σωτήρος Δημητρακόπουλος, Δ. Νταλιτάκης, Ν. Χριστοδουλόπουλος, Γ. Σταμόπουλος, Γιαννέας Τζαλαμιδάς και Κ. Δοξαράς έδειξαν κατά την περίστασιν του εν Πάτραις ληστοστασιαστικού κινήματος αξιέπαινον ζήλον και προθυμίαν προς κατατρόπωσιν αυτού, ευαρεστούμεθα να επιφορτίσωμεν τον Ημέτερον επί των Εσωτερικών Υπουργόν, να εκφράση προς αυτούς την Ημετέραν ευαρέσκειαν, εις δε τους εν τω άρθρω Β΄. του παρόντος διατάγματος σημειούμενους θέλει προστεθή, ότι καθόσον έχουν στρατιωτικάς εκδουλεύσεις επί του αγώνος, θέλει ληφθή υπ' όψιν εις την βαθμολογίαν αυτών και η συνδρομή, την οποίαν κατά την προκειμένην περίστασιν παρέσχον. Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει εκτελέσει το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήνας, την 25 Ιανουαρίου 1848. ΟΘΩΝ. Ο Υπουργός Ρ. ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ. ~~~~~ ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί εκφράσεως Βασ. Ευαρεσκείας είς τινας δημότας δήμων του νομού Αχαΐας και Ήλιδος. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 186

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Λαβόντες υπ' όψιν τον ζήλον, την προθυμίαν, και το πνεύμα της τάξεως και αφοσιώσεως, τα οποία ανέπτυξαν εις την περίστασιν του εν Πάτραις λησταποστατικού κινήματος πολλοί των κατοίκων του Νομού Αχαΐας και Ήλιδος, ευαρεστούμεθα να επιφορτίσωμεν τον Ημέτερον επί των Εσωτερικών Υπουργόν να εκφράση την Ημετέραν ευαρέσκειαν προς όλους, οίτινες εκινήθησαν, δια να συνδράμωσι τας δημοσίους αρχάς κατά την περίστασιν ταύτην, ιδίως δε προς τους εθνοφύλακας των δήμων Δύμης, Φαρών και Πατρών, οίτινες, παρακολουθήσαντες τον νομαρχεύοντα γραμματέα της νομαρχίας Αχαΐας και Ήλιδος κ. Γ. Ροντόπουλον, έλαβον μέρς ενεργητικόν, και συνετέλεσαν εις την κατατρόπωσιν του λησταποστατικού τούτου κινήματος. Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός παραγγέλλεται να εκτελέση το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήνας, την 25 Ιανουαρίου 1848. ΟΘΩΝ. Ο Υπουργός Ρ. ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ.

187

ΙΧ – Anatole de Salis: Ο Μερεντίτης στην Αγγλική λογοτεχνία!

«Anatole de Salis»: Πρόκειται για το μυθιστόρημα (romance) αγνώστου συγγραφέα, που δημοσιεύτηκε σε συνέχεις στο μηνιάτικο λογοτεχνικό περιοδικό «The New Monthly Magazine», ξεκινώντας από τον Μάη του 1850. Είναι η ιστορία ενός νεαρού Γάλλου διπλωμάτη, του Υποκόμη Anatole de Salis, γιου ενός στρατηγού του Ναπολέοντα και μιας Αγγλίδας, ο οποίος λίγο μετά την εκλογή του Λουδοβίκου Ναπολέοντος ως Προέδρου της Β΄ Γαλλικής Δημοκρατίας (το Δεκέμβρη του 1848) τοποθετείται στην Γαλλική Πρεσβεία στο Λονδίνο. Από εκεί παρακολουθεί από κοντά τα ζητήματα που απασχόλησαν την αγγλική εξωτερική πολιτική εκείνα τα χρόνια. Με αφορμή τις περιπέτειες του Anatole de Salis, ο ανώνυμος συγγραφέας, όντας κομματικά προσκείμενος στην αντιπολίτευση, στο Κόμμα των Συντηρητικών, των Torries, ασκεί δριμεία κριτική στην πολιτική που ακολουθούσε εδώ και τρία χρόνια η κυβέρνηση της συμμαχίας Ουίγων και Ριζοσπαστών. Στο Κεφάλαιο XVI, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Οκτωβρίου του 1850 του περιοδικού, ο ήρωας παρακολουθεί, στη διάρκεια μιας επίσκεψής του στο σπίτι μιας δεσποινίδας την οποία φλέρταρε, την ανάγνωση μιας μακροσκελούς επιστολής. Αποστολέας της επιστολής αυτής ήταν κάποιος Beumont, διαπρεπής Torrie, ο οποίος βρισκόμενος στην Ιταλία γίνεται αυτόπτης μάρτυρας των αποτελεσμάτων της εξωτερικής πολιτικής της Αγγλίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Τις εμπειρίες του τις καταγράφει σε αυτήν

188

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

την μακροσκελή επιστολή, την οποία στέλνει στον στενό Ουίγο φίλο του, Sir Henry Brooke. Τα παραπάνω πρόσωπα είναι φανταστικά, όχι όμως και τα γεγονότα που ενέπνευσαν τις παρακάτω παραγράφους…: Νάπολη, 6 Μαρτίου 1849. Αγαπητέ μου Μπρουκ. […] Καθώς ανεβαίναμε τα σκαλοπάτια του Νιξ Μαντζιάρε107, είδα έναν Αλβανό ή Έλληνα οπλαρχηγό, καλυμμένο με χρυσαφιά κεντητή δαντέλα, ακολουθούμενο από έναν αριθμό αγριωπών στρατιωτών, με παρόμοιες, αλλά λιγότερο φανταχτερές ενδυμασίες, και τα λευκά τους πουκάμισα και τα κόκκινα γιλέκα τους, με ταξίδεψαν στην Πίνδο και τον Παρνασσό. «Ποιοι είναι αυτοί;» ρώτησα έναν αχθοφόρο που μετέφερε τις αποσκευές μου. «Οι Έλληνες πατριώτες, κύριε», απάντησε στα Ιταλικά με απόλυτη αδιαφορία. «Κι άλλοι πατριώτες!» έκανα με έκπληξη. «Ακόμα κι εδώ τους βρίσκω! Πότε επιτέλους θα απαλλαγώ από αυτές τις δυσάρεστες συναντήσεις;» Πιο περίεργος πλέον για να συλλέξω κι άλλες πληροφορίες, σταμάτησα έναν από τους πιο μικροκαμωμένους πατριώτες -δηλαδή έναν από τους ακόλουθους εκείνου του άγριου, που προπορευόταν κορδωμένος, κουνώντας επιδεικτικά πέρα δώθε τα όπλα του, σαν να ασκείτο σηκώνοντας μικρά βάρη με τα χέρια του- και απευθυνόμενος σε αυτόν με τα τελειότερά μου Αθηναϊκά, τα οποία τα έμαθα κατά την διάρκεια της τριήμερης παραμονής μου στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, ζήτησα να πληροφορηθώ το όνομα του προσώπου που μόλις είχε περάσει από μπροστά μου. «Μερεντίτης!», απάντησε με πολύ στόμφο. Και

107

Nix Mangiare: Κλιμακωτός ανηφορικός δρόμος στην πόλη της Βαλέτα.

189

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

με κοίταξε έντονα, σαν να εκπλησσόταν που δεν είχα εντυπωσιαστεί από εκείνο το όνομα. «Ω, πολύ ωραία. Ο κύριος Μερεντίτης», είπα. «Σας παρακαλώ να πείτε στον κύριο Μερεντίτη ότι είμαι ο κύριος Μπωμόντ, από το Έλμινγκτον, Βίλλα Κλάρενς, Χόλυ Γουόλκ, και ότι θα έχω την ευχαρίστηση να τον επισκεφθώ αύριο. Καλή σας ημέρα!» Ο Έλληνας με κοίταζε αποσβολωμένος. Είχε θυμώσει που είχα πάρει τόσο θάρρος ή δεν κατανοούσε τα γνήσια Αθηναϊκά μου; Δεν έκατσα να ασχοληθώ με αυτό, αλλά τυλίχθηκα στο παλτό μου και προχώρησα στο δρόμο μου. Όταν έφτασα στο ξενοδοχείο, κάλεσα το σερβιτόρο και τον ρώτησα αν ήξερε πού κατοικούσε ο κύριος Μερεντίτης. «Ο Έλληνας πατριώτης;» ρώτησε. «Ο ίδιος», απάντησα. «Ω, ναι. Θέλει η εξοχότης σας να τον επισκεφθείτε;» ρώτησε με περιέργεια -είχα καταλύσει σε γαλλικό ξενοδοχείο, άλλωστε. «Θα μου δώσεις οδηγήσεις για το σπίτι του αύριο, μιας και με περιμένει. Και τώρα, θα ήθελα να μου φέρεις λίγο ζεστό νερό». Όταν βγήκε από το δωμάτιο, τον άκουσα να λέει στην ξενοδόχα: «Mon Dieu! Est-il possible? Monsieur est aussi patriote! Cependant il n’ en a pas l’ air 108» και η μαντάμ αναφώνησε, με προφανή απέχθεια: «Il ne manquait plus que ça! Même les Anglais se font patriotes à l’heure qu’il est! 109» Και μερικά λεπτά αργότερα άκουσα μια εντολή που δόθηκε στην καμαριέρα να πάρει το ζεστό νερό και να το πάει στον Άγγλο πατριώτη, για να ξυριστεί. Έφτασα σε αυτό το σημείο, μετά από όλα μου αυτά τα ταξίδια, που είχαν σα στόχο να διευρύνουν τους ορίζοντές «Θεέ μου! Είναι δυνατόν; Ο Κύριος είναι κι αυτός πατριώτης! Μα, δεν έχει καθόλου αυτόν τον αέρα». Γαλλικά στο πρωτότυπο. 109 «Αυτό μας έλειπε τώρα! Ακόμα και οι Άγγλοι είναι πατριώτες αυτήν την εποχή!». Γαλλικά στο πρωτότυπο. 108

190

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

μου; Και αλήθεια, έχω πέσει τόσο χαμηλά; Εδώ πέρα αντιπροσωπεύω για την Αγγλία ότι ο Raspail και ο Guerazzi για την Γαλλία και την Ιταλία! Ο Ματσίνι λέει ότι, μετά την Ρώμη των Καισάρων και την Ρώμη των Παπών, ήρθε η ώρα για την «Ρώμη του Λαού». Να’ μια, λοιπόν, αντιπροσωπεύοντας «Το Έλμινγκτον του Λαού». Άραγε ο δύστυχος, πότε θα φύγω μακριά από αυτά τα επικίνδυνα μήκη, όπου ένας αξιοσέβαστος Άγγλος, που ταξιδεύει για λόγους προσωπικής κατάρτισης και καλλιέργειας, θεωρείται πατριώτης; [...] Την επόμενη μέρα κατευθύνθηκα προς το σπίτι στο οποίο κατοικούσαν οι Έλληνες πατριώτες. Αναγγέλθηκα, και με υποδέχθηκε ένας από τους αγριωπούς συνοδούς που είχα συναντήσει στα σκαλοπάτια του Νιξ Μαντζιάρε, όχι όμως ο ίδιος ο Μερεντίτης. Όταν άνοιξε η πόρτα, πριν επιχειρήσω να μπω, ένιωσα την επιθυμία να τον ρωτήσω αν τον είχαν φιμωμένο. Αλλά συγκρατήθηκα, αναθυμούμενος το σκοπό για τον οποίον είχα αφήσει την Κλάρενς Βίλλα, Χόλυ Γουόλκ του Έλμινγκτον, την πρόθεσή μου να αποκτήσω αυθεντικές πληροφορίες για την κατάσταση της κοινής γνώμης στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Δεν έπρεπε να διακινδυνεύσω για κανέναν λόγο να παρεκκλίνω από το σκοπό της αποστολής που είχα αναθέσει ο ίδιος στον εαυτό μου. Πήρα μια περήφανη έκφραση, και προχώρησα προς τον αγροίκο. Ξεκίνησα να μιλάω απευθύνοντάς του χαιρετισμό στα τελειότερά μου Ρωμαίικα, προσέχοντας πάρα πολύ την επιλογή των εκφράσεών μου, και προσπαθώντας να επιδείξω ένα κλασσικό στυλ. Ο Έλληνας με άκουγε με εξαιρετική υπομονή, και όταν τελείωσα μου απάντησε σε άπταιστα Γαλλικά και «grasseyant» 110, σαν Παριζιάνος, ότι υπέθετε ότι ήμουν ο κύριος που του είχε κάνει την τιμή να στείλει ένα μήνυμα την προηγούμενη ημέρα με έναν από τους ανθρώπους του, αλλά ο αξιωματικός δεν είχε την καλή τύχη να κατανοήσει ούτε μια λέξη από αυτά

110

«λαρυγγικά». Γαλλικά στο πρωτότυπο.

191

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

που του είχα πει, και ότι όντας και αυτός τώρα θύμα μιας παρόμοιας ατυχίας και «guignon» 111, συμπέρανε ότι ήμουν το αυτό πρόσωπο. Πρόσθεσε, ότι η «inconceivable désepoir» 112 επιδεινωνόταν περαιτέρω από την συνειδητοποίηση ότι ακόμα και τώρα αδυνατούσε να αντιληφθεί τι ακριβώς ζητούσα από αυτόν, καθώς δεν είχε κατορθώσει ακόμα να ξεχωρίσει ούτε καν σε τι γλώσσα του έκανα την τιμή να απευθύνομαι προς αυτόν. Και αυτός ήταν ο αγριάνθρωπος που τον περίμενα να είναι ένα είδος Τουρκοφάγου! Όμως επρόκειτο για έναν παριζιάνο «petit-maitre» 113 πρώτης τάξης! Αναρωτήθηκα αν ήξερε να χορεύει πόλκα. Ποιος θα το φανταζόταν, οι Έλληνες να έφταναν σε τέτοιο υψηλό επίπεδο πολιτισμού; Βέβαια, όσον αφορά την γνώση μου των συγχρόνων ελληνικών ήταν ιδιαίτερα αποκαρδιωτικός, αλλά το είχε θέσει με τέτοια εξαιρετική ευγένεια, που ξέχασα παντελώς την γλωσσική μου ματαιοδοξία, και του απάντησα σε κατανοητά γαλλικά ότι ταξίδευα για να γνωρίσω από κοντά την κατάσταση στην περιοχή, και ότι έχοντας εντυπωσιαστεί από την παρουσία του στο δρόμο, ενδιαφέρθηκα να τον επισκεφθώ για να μάθω ποιος ακριβώς ήταν. Χαμογέλασε, και μου είπε ότι είχε γνωρίσει αρκετούς Άγγλους, ότι ο αγγλικός ήταν ένας λαός περίεργος, αλλά δεν τους αντιπαθούσε προσωπικά, παρόλο που ήταν στην εξορία εξ αιτίας τους. Τον παρακάλεσα να μου εξηγήσει τις περιστάσεις που τον οδήγησαν στην εξορία, και συμφώνησε να το κάνει. Και έτσι καθίσαμε, σε μια πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα. Δεν μπορούσα να μην συγχαρώ τον εαυτό μου για τη σεμνότητα με την οποία ανάγκασα τον συνομιλητή μου να με αντιμετωπίσει, αλλά και για την ιδιαίτερη καταλληλότητά μου για το εγχείρημα αυτό που επιχειρούσα, εγκαταλείποντας την Κλάρενς Βίλλα, μιας και δεν είναι πολλοί αυτοί που μπορούν να ανακαλύψουν το γιατί οι Άγγλοι ήταν η αιτία να εξοριστεί από την πατρίδα του ένας Έλληνας πατριώτης. «τύχης». Γαλλικά στο πρωτότυπο. «αδιανόητη απόγνωση». Γαλλικά στο πρωτότυπο. 113 «μικρός κύριος». Γαλλικά στο πρωτότυπο. 111 112

192

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Στην Ελλάδα», ξεκίνησε να λέει ο συνομιλητής μου, με το ύφος ενός ρήτορα που αγορεύει σε ένα ξένο Κοινοβούλιο, «στην Ελλάδα η κυβέρνησή σας ασκεί μια πολιτική που οδηγεί σε προσωπικά μίση. Έχει προσβάλει τον Βασιλιά, έχει κακοποιήσει την Κυβέρνηση, έχει απειλήσει το Έθνος για την αποπληρωμή του δανείου. Η Γαλλική επιρροή επικράτησε, κυρίως λόγω του φόβου και της απέχθειας που προκαλέσατε εσείς οι Άγγλοι, και ακόμα και μετά τον θάνατο του Κωλέττη, τον επικεφαλής του Γαλλικού Κόμματος, συνεχίσατε την ίδια πολιτική όπως και πριν, την αναποτελεσματική και απεχθή στην Ελλάδα. «Μπορείτε να το διευκρινίσετε αυτό;», τον διέκοψα. Και απάντησε με εξαιρετική ετοιμότητα: «Με όλη μου την καδιά. Αν έχετε το χρόνο και την υπομονή να τα ακούσετε όλα, θα σας δώσω όσες λεπτομέρειες επιθυμείτε». Τον παρακάλεσα να μου αναφέρει κάποιο παράδειγμα που θα επιβεβαίωνε τους ισχυρισμούς του. «Πολύ καλά», συνέχισε. «Σας είπα ότι οι Άγγλοι προσέβαλαν τον Βασιλιά Όθωνα. Ναι. Και τη Βασίλισσά του επίσης. Ακούστε: Στην Εθνική Εορτή η Αυλή συνηθίζει να εκδράμει στον τάφο του Καραϊσκάκη, ενός από τους ηγέτες της Επαναστάσεως. Ο τάφος αυτός βρίσκεται στο πεδίο της μάχης που έπεσε, κοντά στον Πειραιά, όπου έχει εγερθεί και ένα μνημείο στην μνήμη εκείνων που πολέμησαν για την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Σε αυτόν τον εορτασμό η Κυβέρνηση συναντά τους Μεγαλειότατους εκεί πέρα, όπου επίσης συγκεντρώνονται και όλοι οι κάτοικοι της πρωτεύουσας. Τελείται μια επιμνημόσυνη δέηση για την ανάπαυση των μαρτύρων της ελευθερίας, και ο βασιλιάς και η βασίλισσα δέχονται στη συνέχεια επιδείξεις σεβασμού και υποταγής. Λοιπόν, σε μια από αυτές τις επετείους, πριν λίγα χρόνια, το μόνο μέλος του corps diplomatique 114 που δεν απέτισε στον

114

Διπλωματικό σώμα. Γαλλικά στο πρωτότυπο.

193

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Βασιλιά Όθωνα τον δέοντα σεβασμό εμφανιζόμενος στο χώρο, ήταν ο Άγγλος Πρέσβης.» «Μπορεί να μην είχε την δυνατότητα να παραβρεθεί εκεί εκείνη τη μέρα», είπα, «και σίγουρα κάποιος από την Αγγλική Αντιπροσωπεία θα τον αντικατέστησε.» «Όχι», απάντησε ο Έλληνας. «Μάλλον ήσαν όλοι τους κρυωμένοι. Στον Πειραιά είχε καταπλεύσει και μια μοίρα του Βρετανικού Στόλου. Ούτε ένας από τους αξιωματικούς, ούτε καν ένας απλός ναύτης δεν εμφανίστηκε στον εορτασμό. Στην τελετή όμως βρίσκονταν αρκετοί Γάλλοι στρατιωτικοί. Οι αξιωματικοί τους στέκονταν γύρω από το μνημείο, ενώ ανάμεσα στο πλήθος βρίσκονταν πάρα πολλοί Γάλλοι ναύτες. Ο Γάλλος Ναύαρχος είχε παρατάξει τα πλοία του σε μια μεγάλη σειρά όσο πιο κοντά γινόταν στο σημείο του εορτασμού, έχοντας σκοπό να βάλει με τα κανόνια για χαιρετισμό όταν έφταναν εκεί πέρα ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα. Και όλα τα πλοία του, όπως επίσης και ένα Αυστριακό πολεμικό πλοίο που έτυχε να βρίσκεται κι εκείνο στο λιμάνι, ήταν πλήρως σημαιοστολισμένα. Τα αγγλικά πλοία δεν έβαλαν ούτε μια φορά για χαιρετισμού, ενώ δεν είχαν αναρτήσει ούτε μια σημαία, πέρα από τις προβλεπόμενες για τον πλου και τον προσορμισμό τους. Βέβαια, πέρα από αυτά, μπορούσε κάποιος πάνω τους να δει και κάτι που σίγουρα δεν ήταν αρμόζον, όχι μόνο για να τα μάτια της Βασίλισσας, αλλά της οποιασδήποτε κυρίας: Είχαν απλώσει στα καταστρώματά τους τα βρώμικα εσώρουχα των ναυτών.» «Ω, ελάτε», είπα, «παρερμηνεύετε μια πολύ αθώα σύμπτωση. Ίσως ήταν μέρα πλυσίματος.» «Πολύ πιθανό», μου απάντησε. «Οι Άγγλοι δεν μπορούσαν να φανούν αβρόφρονες όπως δυο άλλα έθνη απέναντι σε εστεμμένους Βασιλείς, επειδή ήταν μέρα πλυσίματος, κάτι το οποίο δεν μπορούσαν να μεταθέσουν. Να υποθέσω ότι ήταν μέρα πλυσίματος και για τον Πρέσβη σας, επίσης;»

194

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

«Είμαι σίγουρος ότι ό, τι έγινε, έγινε κατά λάθος. Είπατε ότι και η Κυβέρνησή μας κακοποίησε την Ελληνική Κυβέρνηση», πρόσθεσα, ανυπομονώντας ν’ αλλάξω το θέμα της συζήτησης. «Παρανοήσεις και παρεξηγήσεις σαν αυτή που μόλις αναφέρατε, δεν μπορούν να συμβούν στην επίσημη αλληλογραφία, μιας και η γραπτή επικοινωνία είναι πολύ απλή για να παρερμηνευθεί.» «Ω, ναι, έχετε δίκιο. Είναι εξαιρετικά απλή για παρερμηνευθεί. Θα το δείτε. Τον προηγούμενο χρόνο, το Υπουργείο μας επί των Εξωτερικών είχε λάβει αναφορές από τον Πρόξενό μας στην Πρέβεζα, για την ευνοϊκή μεταχείριση και την προστασία που απολάμβανε ο Στρατηγός Γρίβας, ένας στασιαστής και φυγόδικος, ο οποίος εθεωρείτο ότι βρισκόταν στην Τουρκική μεθόριο για να οργανώσει ένα ακόμα κίνημα ενάντια στην ειρήνη και την ηρεμία της Ελλάδος. Ο πρόξενος κοινοποίησε την αναφορά αυτή με κάθε καλή πρόθεση στην Κυβέρνησή σας. Αν ήταν εσφαλμένη, όπως κατά πάσα πιθανότητα ήταν, η Κυβέρνησή σας θα μπορούσε να την έχει διαψεύσει, και εκεί θα τελείωναν όλα. Όμως ο Υπουργός σας των Εξωτερικών άδραξε την ευκαιρία για να απευθύνει μια διακοίνωση στον Υπουργό μας, κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο για τα χρονικά της διπλωματίας, όπως φαίνεται και από το περιεχόμενό της. Πολύ ξερά, ισχυρίστηκε προς την Ελληνική Κυβέρνηση ότι οτιδήποτε και να συνέβαινε, το οποίο θα απειλούσε την ειρήνη και την ηρεμία της Ελλάδος, θα ήταν συνέπεια αποκλειστικά και μόνο της δικιάς της ανεπάρκειας. Και ισχυρίστηκε ότι οι πολίτες θα ήταν απόλυτα δικαιολογημένοι αν έπαιρναν τα όπλα εναντίον μιας τέτοιας κυβερνήσεως. Αυτή η τόσο σκληρή και αγνώμων διατύπωση ήταν μια χειροπιαστή ενθάρρυνση για στάσεις και αναταραχές, και καμμία κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να την ερμήνευε διαφορετικά. Εκτός κι αν –όπως εν προκειμένω- η ισχύς του προσβάλλοντος και η αδυναμία του προσβαλλόμενου εξασφάλιζαν την ατιμωρησία του πρώτου. Η τιμή όμως που κέρδισε η αγγλική κυβέρνηση ήταν η ίδια με αυτήν που κερδίζει ένας τραμπούκος όταν γρονθοκοπεί το πρόσωπο ενός μικροκαμωμένου αγοριού, που τον είχε παρακαλέσει 195

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

να μην του πατάει το πόδι. Αν είχε δεχθεί αυτή την επιστολή η κυβέρνηση μιας πιο ισχυρής χώρας, η μόνη απάντηση που θα μπορούσε να δώσει θα ήταν η επιστροφή των διαπιστεύσεων των διπλωματικών σας απεσταλμένων και η άμεση άσκηση ενός εμπάργκο στα πλοία σας. Αλλά εμείς γκρινιάξαμε και την ανεχθήκαμε και αυτήν την προσβολή.» «Δεν μπορώ να το αντιληφθώ αυτό που μου λέτε», είπα. «Ισχυρίζεστε ότι οι Άγγλοι ενθαρρύναμε στάσεις στην Ελλάδα; Αν δεν κάνω λάθος, εσείς ο ίδιος ήσασταν στασιαστής. Πώς γίνεται τώρα να παραπονιέστε για μια τέτοια συμπεριφορά της Αγγλίας απέναντι στην Ελλάδα;» «Ήμουν στασιαστής», απάντησε. «Το ίδιο και Στρατηγός Κριεζώτης. Ο Στρατηγός Γρίβας στασίασε επίσης. Το ίδιο και ο Συνταγματάρχης Φαρμάκης και ο Συνταγματάρχης Παπακώστας, πέρα από τον Λύσανδρο και των Περωτή, που οργάνωσαν κινήματα στον Πύργο και στην Καλαμάτα. Όλοι μας πλέον είμαστε πρόσφυγες, άλλοι εδώ, άλλοι στην Τουρκία και άλλοι στα Ιόνια νησιά. Ρωτήστε τους τι άποψη έχουν για την αγγλική πολιτική. Είμαστε όλοι αφοσιωμένοι στην Αγγλία, αλλά πλέον πιστεύουμε ότι η Ελλάδα δεν έχει μεγαλύτερο εχθρό από τον Υπουργό σας των Εξωτερικών. Nous savons à quoi nous en tenir 115, γνωρίζουμε πόση εμπιστοσύνη μπορούμε να του έχουμε, αλλά θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι οι Έλληνες δεν μπορούν να πιαστούν κορόιδα δεύτερη φορά. Αυτός ο Υπουργός κατέστρεψε το Αγγλικό Κόμμα στην Ελλάδα. Σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Και τον τίτλο αγγλικό τον έχουμε καταραστεί, γιατί η ευπιστία μας μας κατέστρεψε. Ξέρω βέβαια αρκετούς, που είναι αξιόλογοι και αξιοσέβαστοι σαν προσωπικότητες. Ένας από αυτούς, ο κορυφαίος, είναι ο Άγγλος Πρέσβης στην Αθήνα, καθώς δεν είναι υπεύθυνος για τις οδηγίες που λαμβάνει από τον ανώτερό του. Και ελπίζω να μου

115

«Ξέρουμε πού βρισκόμαστε». Γαλλικά στο πρωτότυπο.

196

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

επιτρέψετε να προσθέσω και το δικό σας όνομα στην λίστα των Άγγλων για τους οποίους τρέφω μεγάλη εκτίμηση.» Και ολοκλήρωσε τα λόγια του, με αυτό το υπαινικτικό κομπλιμέντο. Μετά από αυτό τον παρακάλεσα να που αφηγηθεί τις συνθήκες που τον οδήγησαν να εγκαταλείψει τη χώρα του. Και αυτός προχώρησε στην έκθεσή τους με τις παρακάτω λέξεις: «Κάποιοι από τους πιο διακεκριμένους κατοίκους των Πατρών στελέχη του Αγγλικού Κόμματος, ενημέρωσαν ορισμένους αξιωματικούς του Τάγματος Ελαφρού Πεζικού που ήταν στρατοπεδευμένο στην πόλη, ότι οι πολίτες ήταν πρόθυμοι να συμμετέχουν σε μια εξέγερση εναντίον της Κυβερνήσεως, αν βεβαίως εκρήγνυτο μια τέτοια. Μετά από αρκετές συσκέψεις, συφωνήθηκε να ξεσπάσει μια τέτοια εξέγερση, ενώ συμφωνήθηκε και η μέρα. Οι Αρχές όμως εν τω μεταξύ το πληροφορήθηκαν, και εστάλη η διαταγή να συλληφθεί ο Μερεντίτης, ο οποίος ήταν ένας από τους αξιωματικούς που θα ηγούντο της στάσεως. Εγώ έτυχε να βρίσκομαι στην Πάτρα εκείνο το χρονικό διάστημα, και μαθαίνοντας αυτήν την πληροφορία, πήγα να τον βρω, καθώς ήμουν κι εγώ ένας από τους υποστηρικτές του Αγγλικού Κόμματος. Ο Μερεντίτης συγκέντρωσε αμέσως λίγους άντρες και κατευθύνθηκε στο σπίτι του διοικητή του, ο οποίος δεν ήταν ανάμεσα στους συνωμότες. Τον συνέλαβε και τον έθεσε υπό φρούρηση, και παίρνοντας την σημαία του τάγματος, επέστρεψε στον στρατώνα. Οι στρατιώτες τον ακολούθησαν, μιας και είχαν ήδη στρατολογηθεί από αυτόν στο κίνημα, και κατέλαβαν το σπίτι του ασκούντος τα χρέη του νομάρχη, ο οποίος το είχε σκάσει. Στη συνέχεια κατέλαβαν το Δημόσιο Ταμείο και την Εθνική Τράπεζα και σε λίγες μέρες κατέλαβαν και το Φρούριο της πόλης, το οποίο μέχρι τότε υπερασπίζονταν λίγοι στρατιώτες πιστοί στην Κυβέρνηση. Το γέμισαν με προμήθειες, και το κατέστησαν ικανό να αντέξει σε μακρόχρονη πολιορκία. Εν τω μεταξύ, οι Αρχές δεν ελάμβαναν κανένα μέτρο εναντίον τους, ενώ δεν ήταν γνωστό πού είχε καταφύγει ο Γραμματέας της Νομαρχίας. Οι κάτοικοι της πόλεως, βέβαια, δεν ενώθηκαν με τους στασιαστές, όπως τους είχαν υποσχεθεί, 197

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ενώ ξεκίνησαν συνομιλίες μέσω των ξένων προξένων, για να πείσουν τους αντάρτες να εγκαταλείψουν το μέρος. Αυτοί απείλησαν να πυρπολήσουν και να λαφυραγωγήσουν την πόλη, ελπίζοντας με αυτόν τον τρόπο να αναγκάσουν τους πολίτες να τους δώσουν μεγαλύτερο χρηματικό ποσό, καθώς και να τους εκδικηθούν για το ότι είχαν εγκαταλείψει το σκοπό της εξέγερσης. Συγκεντρώθηκε ένα χρηματικό ποσό, και ο Μερεντίτης με τους ανθρώπους του ετοιμάστηκαν να επιβιβαστούν στο H.M.S. Spitfire, το οποίο ήταν αραγμένο στο λιμάνι, όταν ο Γραμματέας της Νομαρχίας μπήκε στην πόλη επικεφαλής μερικών εκατοντάδων χωρικών, τους οποίους είχε επιστρατεύσει από τα γύρω χωριά, και τους επιτέθηκε.» «Πραγματικά παράξενο», παρατήρησα, διακόπτοντάς τον. «Οι πολίτες πολεμούσαν για χάρη της Κυβέρνησης εναντίον των στρατιωτών. Αυτό είναι αντίθετο από τις συνηθισμένες εξεγέρσεις, αλλά σίγουρα υποδηλώνει πολλά για την κατάσταση των πραγμάτων στην Ελλάδα. Σας παρακαλώ, συνεχίστε.» «Ακολούθησε μια μικρή συμπλοκή στους δρόμους», συνέχισε ο πληροφοριοδότης μου, «και ο Μερεντίτης υποχωρούσε προς την ακτή. Είχαν σταλεί οι λέμβοι του Spitfire και ξεκίνησαν να επιβιβάζονται υπό τα πυρά των κυβερνητικών δυνάμεων. Εγώ τα είδα όλα αυτά και, αντιλαμβανόμενος ότι θα ακολουθούσε κάτι πολύ σοβαρό, μιας και δεχόταν πυρά η βρετανική σημαία, θεώρησα ορθό να επιβιβαστώ κι εγώ στο Spitfire. Ήμουν άλλωστε, ένας από αυτούς που το προηγούμενο διάστημα συνομιλούσε ανοικτά με τους αντάρτες, ενώ τώρα αυτοί ηττούντο. Επίσης ήταν γνωστό ότι ανήκα στο Αγγλικό Κόμμα, ενώ με είχαν δει με τον Μερεντίτη και πριν από αυτήν την εξέγερση, επομένως θεώρησα σώφρον το να θέσω τον εαυτό μου υπό την προστασία της ισχυρότερης πλευράς. Οι αντάρτες επιβιβάστηκαν όλοι, παρά τις διαμαρτυρίες του Γραμματέα της Νομαρχίας, ο οποίος παραπονιόταν για το ότι μια φίλια δύναμη συνέδραμε εγκληματίες στο

198

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

να διαφύγουν της Δικαιοσύνης, καθώς και για το ότι απεβίβασε ένοπλες δυνάμεις και κανόνια, αφήνοντας μάλιστα και μερικούς στρατιώτες στην Πάτρα όταν απέπλευσε το Spitfire.» «Τι! Τι εννοείτε;» διαμαρτυρήθηκα έντονα. «Ότι αποβιβάσαμε στρατεύματα και κανόνια;» «Βεβαίως», απάντησε. «Αλλά αυτό έγινε μόνο και μόνο για να προστατευθεί το προξενείο και η Ιονική Τράπεζα, στην οποία φυλάσσονταν αγγλικά κεφάλαια.» «Ω, μα εδώ είμαι υποχρεωμένος να διαμαρτυρηθώ», σημείωσα, «παρόλο που υπερασπίζεστε τις ενέργειες των συμπατριωτών μου. Μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις όπου οι ζωές και η περιουσία Βρετανών έχουν απειληθεί και διακινδυνευθεί λόγω εξεγέρσεων, αλλά εγώ δεν έχω ακούσει ούτε μια φορά για ένοπλη επέμβαση σε μια ξένη χώρα χωρίς να συνοδεύεται με κήρυξη πολέμου. Κάτι περίεργο συμβαίνει εδώ πέρα. Η κυβέρνησή μας έχει μεγάλες ευθύνες αν επιτρέπει τέτοιες συμπεριφορές απέναντι στην Ελλάδα.» «Ας συνεχίσω», είπε ο Έλληνας. «Ο Γραμματέας διαμαρτυρήθηκε και για το ότι το Spitfire μετέφερε και τα χρήματα που είχαν αφαιρεθεί από το Δημόσιο Ταμείο και την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, αλλά δεν γνώριζε ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτού του ποσού είχε παραμείνει στην Πάτρα, μιας και ο Μερεντίτης δεν είχε προλάβει να το μεταφέρει όλο στο πλοίο.» «Και πού ακριβώς βρίσκονταν τα χρήματα αυτά;» ρώτησα. «Στο Βρετανικό προξενείο», μου απάντησε. «Πω πω, πολύ λυπηρό. Και τι απέγιναν;» «Δόθηκαν στον Μερεντίτη», είπε εκείνος, «από την Αγγλική κυβέρνηση, με την πρόφαση ότι πληρώθηκαν από τους πολίτες σαν λύτρα ή δωροδοκία προς τους αντάρτες για να εγκαταλείψουν την πόλη». «Μα, νομίζω ότι μου είπατε ότι είχαν ακολουθήσει τον ασκούντα τα καθήκοντα του Νομάρχη», διαμαρτυρήθηκα.

199

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

«Ακριβώς έτσι έκαναν», μου απάντησε, «αλλά είχαν συμφωνήσει να δώσουν τα χρήματα πριν αναγκαστούν να ακολουθήσουν τον Γραμματέα.» «Ω, τι ποταπό τέχνασμα!» δεν μπόρεσα να συγκρατήσω την οργή μου. «Εσείς, τουλάχιστον, δεν έχετε όμως κάποιον λόγο να παραπονιέστε για τους Άγγλους». «Μα, και βέβαια έχω. Τι καταφέραμε από όλα αυτά; Είμαι στην εξορία, και παρόλο που με υποδεχθήκατε σε αυτήν σας την αποικία, θα προτιμούσα να με είχατε αφήσει ήσυχο στην χώρα μου και να μην εξωθούσατε τους Έλληνες σε κινήματα, στέλνοντας διακοινώσεις στον Βασιλιά Όθωνα, στα οποία να του λέτε ότι έχουν κάθε λόγο να εξεγερθούν εναντίον του. Να είστε σίγουρος, ότι τέτοια πολιτική δεν πρόκειται να ωφελήσει ποτέ κανένα έθνος, όσο ισχυρό και να είναι, επειδή δεν εδράζεται σε σωστές αρχές ούτε σε σωστά συναισθήματα. Και αν οι συμπατριώτες σας υποστηρίζουν μια τέτοια χωρίς αρχές και συναισθήματα κυβέρνηση, να είναι σίγουροι ότι σύντομα θα χάσουν την εκτίμηση όλων των άλλων εθνών.» Ομολογώ ότι δεν μπορούσα να βρω μια ταιριαστή απάντηση σε αυτά. Αλλά πάλι, ποτέ μου δεν τα κατάφερα να υπερασπίζομαι την εξωτερική πολιτική της χώρας μου. Μάλλον είναι δικό μου λάθος, γιατί είμαι σίγουρος ότι δεν είναι δυνατόν να είμαστε πάντοτε λάθος. Ότι πάντοτε είμαστε έξω, εκτός, βέβαια, και αν κάτι τέτοιο ισχύει επειδή βρίσκεται στην εξουσία η παρούσα κυβέρνηση. Όπως και να έχουν τα πράγματα, άφησα τον Έλληνα φίλο μου αρκετά ταραγμένο, και άρχισα να σκέπτομαι αν θα είχα καλύτερη άποψη για τη χώρα μου αν δεν είχα φύγει ποτέ από την Κλαρνς Βίλλα, Χόλλυ Γουόλκ του Έλμινγκτον, γιατί τώρα που ανακαλύπτω τι είδους εξωτερική πολιτική ασκούμε, δεν μπορώ να μην κατηγορώ το έθνος που αδιαφορεί για την τιμή του και τα συμφέροντά του διατηρώντας αυτόν τον Υπουργό Εξωτερικών στην Κυβέρνηση.

200

X – Αμνηστίες – Ανθ/γός Ιωάννης Μέγας

Μετά την κατάπνιξη των κινημάτων της άνοιξης του 1848 στη Στερεά η Κυβέρνηση εξέδωσε Διάταγμα με το οποίο αμνήστευε μεν τους συμμετέχοντες σε αυτά, αλλά όχι τους πρωτεργάτες τους. «ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί αμνηστείας. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου ευαρεστούμεθα να απονείμωμεν αμνηστείαν εις τους μετασχόντας των κατά το ενεστός έτος στάσεων είς τινας επαρχίας των νομών Φθιώτιδος και Φωκίδος, Ακαρνανίας και Αιτωλίας, Αργολίδος και Κορινθίας, Μεσσηνίας, Αχαΐας και Ήλιδος, και προσελθόντας ήδη ή προσελευσομένους είς τινα του κράτους Αρχήν εντός τριάκοντα ημερών από της δημοσιεύσεως του παρόντος Διατάγματος. Εξαιρούνται της αμνηστείας ταύτης: Α΄. Οι αρχηγοί και οι λαβόντες ενεργητικώτερον μέρος συνεργοί των κατά τους ανωτέρω Νομούς στάσεων Παππακώνστας Τσαμάλας, Ιωάννης Βελέντσας, Αχιλλεύς Βελέντσας, Ευαγγέλης, Ιωάννης και Νικόλαος Κοντογιανναίοι, Ευαγγέλης Μπαλατσός, Γεώργιος Γριζάνος, Δημήτριος Μανσόλας, Νικόλαος Γιαμαλέτσος, Παναγιώτης Μωραΐτης, Δημήτριος Ταρκαζίκης, Κωνσταντίνος Ταρκαζίκης, Γεώργιος Περωτής, Χρήστος Οικονομίδης, Ιωάννης Τομαρόπουλος, Αναγνώστης Σταθουλόπουλος, Αντώ-

201

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

νιος Β. Πότσου, Λύσανδρος Βιλαέτης, Αλέξανδρος ΒΙλαέτης, Ιωάννης Αναγνωστόπουλος ή Κρεκουκιώτης, Αριστείδης Ρέντης, Γεώργιος Λύκος ή Χελιώτης, Αθανάσιος Ράτης, Γεώργιος Καταραχιάς, Βασίλειος Χ. Κωνσταντίνου ή Κουρουπίτσας, Ράπος Χασάνης, Χασάν Μεχμέτης, Κατήρ Χαλήλης, Μεχμέτ Ζαφέρης, Γιακούπης Όρχας, Ζαφέρ Γιουσούφ, Ισλάμ Καϊά. Β΄. Οι έχοντες στρατιωτικόν βαθμόν ή διατελούντες εις πολιτικήν, στρατιωτικήν ή δημοτικήν υπηρεσίαν Ιωάννης Μέγας, Παναγιώτης Π. Τσαμάλας, Γεώργιος Μπαλάφας, Αθανάσιος Κόκλας, Αντώνιος Μαρκαντώνης, Νικόλαος Καρβούνης, Αναστάσιος Καλαμάτας, Αναγνώστης Πουλόπουλος, Κωνσταντίνος Λυμπερόπουλος, Αναγνώστης Αγορίδης, Νικόλαος Μακρής, Δημήτριος Ζουλούμης, Καμαρινός Σκλήρης, και οι λειποτάκται Ρίζος Ιωάννου ή Ζαχαρέλος, Κωνσταντίνος Παπαβασιλείου, Δημήτριος Τρόμπουλας, Ιωάννης Ζήρας, και Αθανάσιος Ντουαλέττας. Επιφυλαττόμεθα δε να δώσωμεν δείγματα επιεικείας εις όσους εξ αυτών προσήλθον αυθορμήτως είς τινα στρατιωτικήν ή διοικητικήν αρχήν, αν μετά την εκδίκασιν της κατ' αυτών κατηγορίας καταδικασθώσιν. Το παρόν διάταγμα δεν επεκτείνεται εις τας περί αποζημιώσεως απαιτήσεις των παθόντων. Η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος ανατίθεται εις τους Υπουργούς της Δικαιοσύνης, των Στρατιωτικών και των Εσωτερικών, καθόσον εις έκαστον ανάγεται. Εν Αθήναις, την 17 Σεπτεμβρίου 1848. ΟΘΩΝ. Γ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ, Πρόεδρος, Π. Γ. ΡΟΔΙΟΣ, Κ.Θ. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, Γ. Α. ΡΑΛΛΗΣ, Μ. ΡΟΥΦΟΣ, Α. Π. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ, Τ. ΜΑΓΓΙΝΑΣ.» 116

116

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, φ. 25, 27/09/1848.

202

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

Για μια ακόμα φορά παραλείπεται από τη χορήγηση αμνηστίας ο Μερεντίτης, ενώ πλέον βλέπουμε να αποκλείεται και ένα από τα πρωτοπαλήκαρά του, ο Ιωάννης Μέγας. Αυτός ο αποκλεισμός δεν κράτησε πολύ. Η μόνη διέξοδος λοιπόν για τους κυνηγημένους πρώην στασιαστές ήταν η ληστεία και το κρυφτούλι στα σύνορα με τις στρατιωτικές δυνάμεις που φυλούσαν την Ελληνοτουρκική μεθόριο. «Καθ’ ά μας γράφουσιν εκ Φθιώτιδος, ο αποστάτης Μπαλάφας απήλθεν εις την οροθετικήν γραμμήν δια να ενωθή μετά του συνεταίρου του Μέγα, και του αρχιληστού Καραμπά και της συμμορίας τούτου επί σκοπώ ληστοπραγιών κατά τα μεθόρια, αλλ’ αι εκεί αρχαί πληροφορηθείσαι ταύτα έλαβον τα αναγκαία προς αντίκρουσιν αυτών μέτρα.» 117 «Οι αρχιλησταί Τάσος και Μέγας μετά των υπ’ αυτών, διωχθέντες δραστηρίως παρά του 6 ελαφρού τάγματος της Οροφυλακής, ηναγκάσθησαν να προσφύγωσιν εις το Οθωμανικόν κράτος.» 118 Στην αρχή του επόμενου έτους, του 1850, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος δημοσιεύονται δεκάδες διατάγματα που απονέμουν ονομαστικά αμνηστίες. Τα άτομα που αμνηστεύονται λίγο λίγο είναι σχεδόν όλα αυτά που αποκλείονταν από την αμνήστευση με το Διάταγμα της 17ης Σεπτεμβρίου του 1848. Σε ένα από αυτά τα διατάγματα συναντάμε και τον Ιωάννη Μέγα: «Περί αμνηστείας. ΟΘΩΝ κλπ. Λαβόντες υπ’ όψιν τας αναφοράς των επί στάσει, κατά τινας επαρχίας των νομών Φθιώτιδος και Φωκίδος, και Ακαρναρίας και Αιτωλίας, γενομένη το 1848. Κατηγορουμένων Παπά Κώστα Τζαμάλα, Ευάγ. Κοντογιάννη, Ιω. Κοντογιάννη, Γ. Παναγιώτου,

117 118

Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», φ. 213, 15/03/1849. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», 07/05/1849.

203

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Π. Τζαμάλα, Γεωργίου Κ. Μπαλάφα, Ιωάννου Μέγα, Ρίζου Ιωάννου ή Ζαχαρέλλου, Δημητ. Τρόμπουλα, Αθ. Ντουαλέττα και Ιω. Π. Ζήτα, αιτουμένων το Βασιλικόν Ημών έλεος, και πεισθέντες, ότι οι ειρημένοι μετημελήθησαν εμπράκτως δια το παρελθόν, επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου 1848 απονεμηθείσαν αμνηστείαν, εάν εντός τριάκοντα (30) ημερών από της δημοσιεύσεως του παρόντος παρουσιασθώσι προς τινα των εντός του Κράτους Αρχών, ανατιθέμενοι την εκτέλεσιν του παρόντος εις τους Υπουργούς της Δικαιοσύνης, των εσωτερικών και των Στρατιωτικών. Εν Αθήναις, την 30 Μαρτίου 1850. ΟΘΩΝ Α. Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ Πρόεδρος, ΑΝΑΣΤ. ΛΟΝΤΟΣ, ΙΩ ΣΤΑΪΚΟΣ, Ν. ΧΡΥΣΟΓΕΛΩΣ, Ζ. Ι. ΒΑΛΒΗΣ, Γ. ΝΟΤΑΡΑΣ.» 119 Η Κυβέρνηση του Αγγλόφιλου Κριεζή φάνηκε ιδιαίτερα διαλλακτική απέναντι στους αμνηστευθέντες στρατιωτικούς, όχι απλά χορηγώντας τους αμνηστία, αλλά τοποθετώντας τους και στην εφεδρεία του Στρατού: «ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί των ανθυπολοχαγών Ιω. Μέγα και Γ. Κ. Μπαλάφα. ΟΘΩΝ κλπ Επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Στρατιωτικών ευαρεστούμεθα να θέσωμεν εις τους εκτός ενεργείας αξιωματικούς τους δια του από 30 Μαρτίου τρ. έτους Ημετέρου Διατάγματος αμνηστευθέντας ανθυπολοχαγούς του 4ου ελαφρού τάγματος της οροφυλακής Ιωάννην Μέγαν και Γεώργιον Κ. Μπαλάφα. Ο Ημέτερος Υπουργός των Στρατιωτικών θέλει εκτελέσει το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήναις, την 30 Απριλίου 1850.

119

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, φ. 7, 31/03/1850.

204

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

ΟΘΩΝ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΑΪΚΟΣ» 120 Ο Μέγας δεν καθυστέρησε να απολαύσει τις ευνοϊκές ρυθμίσεις της αμνηστίας του. «Ο γενόμενος τω 1847 ένοχος ανταρσίας εν Πάτραις μετά του Μερεδίτου υπολοχαγός Μέγας αμνηστεύθη ήδη παρά της Κυβερνήσεως. Οι αμνηστευθέντες αξιωματικοί Παππακώστας και λοιποί, εκτός του Β. Κοντογιάννη προσήλθον εις το λοιμοκαθαρτήριον της Ταράτζας.» 121 Όταν όμως παρουσιάστηκε για να αναλάβει τα νέα του καθήκοντα, υπήρξε μια… εμπλοκή, η οποία χρειάστηκε να εκδοθεί Διάταγμα υπογεγραμμένο όχι μόνο από τον Υπουργό επί των Στρατιωτικών, αλλά και από τον Πρωθυπουργό Κριεζή και όλο το Υπουργικό Συμβούλιο: «ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί αμνηστείας ΟΘΩΝ κλπ Έχοντες υπ’ όψιν, ότι η δια του από 30 Μαρτίου ε.ε. Ημετέρου Διατάγματος Ιωάννης Μέγας τυχών αμνηστείας δια την συμμετοχήν του εις την εν Φθιώτιδι γενομένην κατά το 1848 στάσιν, αφού επαρουσιάσθη εις τας αρχάς του Κράτους συνελήφθη ως συμπράξας εις την εν Πάτραις το 1847 στάσιν και κρατείται ήδη εις τας φυλακάς, επιθυμούντες δε να επιδαψιλεύσωμεν αυτώ την Β. Ημών επιείκειαν και ως προς την πράξιν ταύτην, ευδοκούμεν επί τη προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου να επεκείνωμεν εις τον διαληφθέντα κατηγορούμενον την δια του ειρημένου Διατάγματος απονεμηθείσαν αυτώ αμνηστείαν και δια την διαληφθείσαν πράξιν. Η εκτέλεσις του παρόντος ανατίθεται εις

120 121

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, φ. 13, 16/05/1850. Εφημερίδα «ΤΑΧΥΠΤΕΡΟΣ ΦΗΜΗ», φ. 863, 06/05/1850.

205

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

τους Υπουργούς της Δικαιοσύνης, των Εσωτερικών και των Στρατιωτικών. Εν Αθήναις, την 20 Ιουνίου 1850 ΟΘΩΝ. Α.Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ Πρόεδρος, ΑΝΑΣΤ. ΛΟΝΤΟΣ, ΙΩ. ΣΤΑΪΚΟΣ, Γ. ΝΟΤΑΡΑΣ, Ν. ΧΡΥΣΟΓΕΩΣ» 122 Αφού λύθηκαν τα όποια γραφειοκρατικά προβλήματα είχαν ανακύψει, ο Ιωάννης Μέγας επαναφέρεται στο στράτευμα και αναλαμβάνει ξανά καθήκοντα. Αυτά που είχε και παλιότερα: Στην καταδίωξη της ληστείας. «Ο ανθυπολοχαγός Μέγας διωρίσθη από τινών ημερών διοικητής του κατά την Λεβαδίαν μεταβατικού σώματος. Η ικανότης του αξιοτίμου τούτου στρατιωτικού παρέχει πολλάς ελπίδας, ότι θέλει επανέλθει η διαταραχθείσα της επαρχίας ταύτης ησυχία.» 123 5 χρόνια μετά ο Μέγας θα πληρωθεί για τις υπηρεσίες του με τον τρόπο που του ταίριαζε, από βόλι ληστρικό, από τον ίδιο το Χρήστο Νταβέλη: «ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ. Προς τους Νομάρχας του Κράτους. Ο υπολοχαγός Ι. Μέγας, ανακαλύψας τη 8 μεσούντος μηνός τας ηνωμένας ληστρικάς συμμορίας των Δαβέλη, Μπελούλη, Φουντούκη και Ζαφείρ διαβοήτων αρχιληστών ηκολούθησεν αυτάς κατ’ ίχνος, διαβάσας τον δήμον Χαιρωνείας και εισελθούσας εις την επαρχίαν Λοκρίδος. Ηνάγκασε δ’ αυτάς να υποστρέψωσι κατά την 11 Ιουλίου προς τον δήμο Αρραχώβης. Τότε ακολουθών ανενδότως την καταδίωξιν, και προκαλέσας την συνδρομήν των δημοτών Χαιρωνείας και Αρραχώβης, προθύμως και αξιεπαίνως δραμόντων, ανεκάλυψε την μεσημβρίαν της επιούσης εις τι ποίμνιον της μονής Ιερουσαλήμ, την φωλέαν των κακούργων, 122 123

Εφημερίς της Κυβερνήσεως, φ. 17, 30/06/1850. Εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΗ», 25/05/1851.

206

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

καθ’ ών επετέθησαν πανταχόθεν οι στρατιωτικοί και οι πολίται, και ηνάγκασαν τους ληστάς να κλεισθώσιν εις μικρόν τι ύψωμα μεταξύ Διστόμου και Δαυλίδος, ειδοποίησαν συγχρόνως και τον μίαν και ημίσειαν ώραν μακράν διατρίβοντος μοίραρχον Βοιωτίας, όστις έφθασεν εγκαίρως. Οι λησταί ζωηρώς καταπυροβολούμενοι, αντέσχον μέχρι της 5 ή 6 μ.μ. ότε τα πολεμοφόδιά των σχεδόν εξηντλήθησαν και πολλοί είχον πληγωθή. Τότε το σύνθημα της εφόδου εδόθη και ο Μέγας πρώτος εισπηδήσας εις το οχύρωμα του Μπελούλια, επυροβολήθη υπ’ αυτού και τοι πληγωμένου επιτυχώς, και εφονεύθη κατόπιν υπό των παρατυχόντων κακούργων. Το γενναίον παράδειγμα του ανδρείου τούτου αξιωματικού εμιμήθησαν και οι στρατιώται και οι πολίται, και αμέσως εκ των πολιορκουμένων είκοσι τεσσάρων ληστών έπεσαν υπό τα ξίφη των εφορμόντων δεκαεννέα, πληγωθέντες δ’ εζωγρήθησαν οι τέσσαρες, και είς διαφυγών τον κίνδυνον κατά την ώρα εκείνην συνελήφθη κατόπιν υπό πολιτών και παρεδόθη εις τας χείρας της εξουσίας. Το σπουδαίον τούτο κατόρθωμα κατά της ληστείας, φέροντες εις γνώσιν υμών, και προστιθέντες ότι δι’ αυτού εξηλείφθη εντελώς η μάστιξ, ήτις πρό καιρού ελυμαίνετο εις την Αττικήν και Βοιωτίαν, σας παραγγέλλομεν να κοινοποιήσητε αυτό, δι’ όλων των μέσων της δημοσιότητος και τάχιστα προς τε τας αρχάς και τους κατοίκους του καθ’ υμάς νομού. Εν Αθήναις, την 14 Ιουλίου 1856 Ο Υπουργός Δ. Γ. Βούλγαρης Β. Γιαννούλης»

207

Πηγές

Εφημερίδες - από το ψηφιακό αρχείο της Βουλής των Ελλήνων http://caralog.parliamenr.gr - Αθηνά - Ηχώ των Επαρχιών - Αιών - Συνταγματική - Ανεξάρτητος - Σωτήρ - Εθνική - Ταχύπτερος Φήμη - Ελπίς - Φίλος του Λαού - από το ψηφιακό αρχείο του Εθνικού Τυπογραφείου http://www.et.gr - Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος Περιοδικά - The New Monthly Magazine & Humorist, edited by W. Harrison Ainsworth, Esq, Volumes 89 – 90, London, MDCCL (1850)

Γενικά Αρχεία του Κράτους

http://arxeiomnimon.gak.gr - Αρχείο Περιόδου Όθωνος/Υπουργείο Επί των Στρατιωτικών

Άλλα - Ιωάννη Σ. Κολιόπουλου «Περί λύχνων αφάς - Η Ληστεία στην Ελλάδα (19ος αι.)», εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2005.

208

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

- «Ληστρικά Τραγούδια», επιμέλεια Δημήτρης Χρ. Χαλατσάς, εκδ. Εστία, Αθήνα, 2000. - Μακρυγιάννη «Άπαντα (Απομνημονεύματα – Δίκη)», εκδ. Μέρμηγκας, Αθήνα, 1975. - Χριστόφορου Νέεζερ «Απομνημονεύματα των πρώτων ετών της ιδρύσεως του Ελληνικού Βασιλείου», Κωνσταντινούπολη, 1914. - Τάσου Βουρνά «Το Ελληνικό 1848», Αθήνα, 1952. - Γιάννη Κορδάτου «Οι Επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα», εκδ. «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1946. - «Απάντησις Στ. Α. Βαλλιάνου προς τους συντάκτας των εφημερίδων "ο Αιών, και η Αθηνά" εις τα υπό τούτων κατ' αυτού λεχθέντα επί της εν Πάτραις συμβάσης στάσεως.», Κέρκυρα, 1848. - «Speech of Viscount Palmerston, in the House of Common, on Tuesday, the 25th of June, 1850, on Mr. Roebuck’s Motion on the foreign policy of the Government.», London, 1850 - «Corresponce Respecting The Demands Made Upon The Greek Government; And Respecting The Islands Of Cervi And Sapienza», London, February 1850.

209

Για το συγγραφέα

Γεννήθηκα το 1983 στην Αθήνα και μεγάλωσα στο Αίγιο. Ξαναβρέθηκα στην Αθήνα το ‘01 για να σπουδάσω στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, ενώ από το ‘03 έως το ’07 ήμουν μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού της ΚΝΕ «Οδηγητής». Την άνοιξη του ’10 επέστρεψα στο Αίγιο, όπου έκτοτε ζω και εργάζομαι ως δικηγόρος. Παράλληλα ασχολούμαι με την μελέτη ζητημάτων κοινωνικής ιστορίας και όποιο κείμενο (λογοτεχνικό, μελέτη ή μετάφραση) διασκέδασα περισσότερο γράφοντάς το, το ανεβάζω στο ιστολόγιο traversada.blogspot.gr.

210

Περιεχόμενα

Εισαγωγή 11 Λοχαγός Οροφυλακής Νικόλαος Μερεντίτης 13 Η κατάσταση στην Ελλάδα και στην Πάτρα 25 Μέρα πρώτη 36 Μέρα δεύτερη 40 Μέρα τρίτη και τέταρτη 44 Μέρα πέμπτη 50 Τα παρεπόμενα της στάσης 55 Πράξη δεύτερη 77 Τι ήθελε ο Μερεντίτης; 91 Επίλογος 109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 123 Ι. ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ, ΜΕΓΑ ΚΑΙ ΜΠΑΛΑΦΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΩΝ ΤΟ 1836 ΚΑΙ ΕΠΑΙΝΟΙ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 123 ΙΙ. ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΛΗΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΙΝΟΙ ΤΟΥΣ 130 ΙΙΙ – Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΒΑΛΛΙΑΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ 142 IV - Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΤΡΙΝΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ – ΠΡΟΞΕΝΩΝ ΠΛΟΙΑΡΧΟΥ SPITFIRE - ΡΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ 155 161 V - ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ 165 VI - ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

211

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ

VII - ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ 169 180 VIII - ΠΑΡΑΣΗΜΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ ΕΥΑΡΕΣΚΕΙΕΣ ΙΧ – ANATOLE DE SALIS: Ο ΜΕΡΕΝΤΙΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ! 188 201 X – ΑΜΝΗΣΤΙΕΣ – ΑΝΘ/ΓΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΓΑΣ Πηγές 208 Για το συγγραφέα 3 Περιεχόμενα 4

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

212