KÜRESEL ISINMA VE HALK SAĞLIK ( Global Warming and Public Health ) Adnan SERPEN Veteriner Hekim 10 Şubat 2009 - İZMİR
Sunum Hakkında Bu sunum;son yıllarda ve günlerde gittikçe dikkat çekici boyutlara ulaşan küresel ısınma ve iklim değişikliğinin dünya üzerinde ki etkileri dikkate alına rak,ortaya çıkan çevre ve halk sorunlarının genel halk sağlığı ve genel halk sağlığı içinde yer alan “ veteriner halk sağlığı konsept”i çerçevesinde değer lendirerek veteriner hekimleri ve diğer halk sağlığı çalışanlarının dikkatini çekmek ve bilgilendirmek üzere ab-veteriner platformunun bireysel üyesi olarak tarafımdan ab-veteriner platformu için özel olarak hazırlanmıştır. Bu bilgilerin hazırlanması,uzun yıllar İzmir Veteriner Hekimler odası bünyesinde 20 yılı aşkın sürdürdüğüm veteriner halk sağlığı çalışmalarımın bir birikimidir.Halen,İzmir Veteriner Hekimler Odası bünyesinde oluşturdu ğumuz “ Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu ” muz da halk sağlığı çalışma larına dünyadaki emsallerine benzer şekilde devam etmekteyiz.Veteriner halk sağlığının bugün dünyada geldiği nokta “ Tek Tıp,Tek Sağlık Konsept ”i dir.Küresel ısınma ve iklim değişikliği ayni anda insan ve hayvan sağlığını karşılıklı etkilediği için halk sağlığına olan etkileri bütünsellik içinde “Tek Tıp,Tek Sağlık Konsept”i çerçevesinde ele alınmış ve değerlendirilmiştir.
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
1
İşaretler ciddi ve kaygı verici ! Etkileri; •Tüm dünyada, •Tüm deniz sularında, •Tüm coğrafi bölgelerinde görülmektedir.Bunlar; •Kuraklık,Çölleşme •Orman yangınları, •Buzul erimesi,seller, •Atmosferde artan ısınma, •Vektörel hastalıklar, 10 Şubat 2009 – IZMİR
2 Adnan SERPEN
Ekoloji Canlıların yaşam temellerini,doğal hayatı Korumanın ilkelerini öğreten bilim dalıdır
Ekosistem Doğadaki tüm canlı cansız varlıkların aralarındaki Münasebetin oluşturdukları sistemi içerir
Çevre Canlıların yaşayıp,gelişimini sağladığı ve onları sürekli etkileri altında bulunduran fiziksel, kimyasal ve biyolojik unsurların bütünüdür 3 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Çevre Bilimi;
Yalnız Çevre Mühendisliği odaklı olmayıp interdisip linerdir.İnsan hekimliği,veteriner ve diş hekimlikle ri,biyolog,ekolog,zoolog,mikrobiyolog,botanikçi,jeol og,Öğretmen,sosyolog,işletmeci,tiyatrocu,ziraatorman-kimya-fizik mühendisi v.s olmak üzere çok geniş meslek grubunu içine alır ve birlikte çalışır. Kaynak: 1) Çevre Biyolojisine Giriş-Prof.Dr.Yusuf VARDAR-1978-E.Ü.Müh.Fak.Yay.No:26-İZMİR 2) Reource Materials or Environmental Management and Education-Prof.Dr.W.H.MATTHEWS
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
4
Biyoçeşitlilik
Dünyada türlerin azalışı sürüyor
Biyoçeşitlilik:Dünya üzerindeki tüm canlıların genetik, Taksonomik ve ekosistem çeşitliliğidir
Adnan SERPEN
10 Şubat 2009 – IZMİR
5
DÜNYADA Çevre Kirliliği ile ilgili kampanyalar 1960’lı yıllara,
10 Şubat 2009 – IZMİR
Çevre Kirliliği karşıtı hareketlerin doğuşu ise 1970’li yıllara kadar uzanır. Adnan SERPEN
6
Ekosistem Sağlığı nedir ? • Ekosistem hizmetleriyle ilgili olup yapısal ve işlevsel entegrasyonu sağlamaya odaklanmış bir disiplin dir. • Bu hizmetlerin neler olduğuna bak tığımızda Kaynak: Kaynak: Ecosystem Concepts and Practice from the Veterinary Hygiene Point Point of View – ISAHISAH-
2205,Warsaw2205,Warsaw-POLAND 10 Şubat 2009 – IZMİR
7 Adnan SERPEN
EKOSİSTEM HİZMETLERİ BİYOÇEŞİTLİLİK
EKOSİSTEMİN ESAS GÖREVİ
SAĞLIK
8 Kaynak: Effects of Climate, climate change on Wildlife Health; Implications for Concervation,Domestic Animals and Human Health– – Pablo M.Beldomenica – Wildlife Concervation Society
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Ekosistem Sağlığı ayni zamanda; Ekosistemlerin,çevresel direncine (po pülasyonları kontrol altında tutan eko sis temin bütün biyotik ve abiyotik iç dinamikleri) rağmen,insan müdahalesi olmak sızın hizmet için, bol çeşitliliğe ve yoğunluğa sahip organizmaları içer mesinin hedeflendiği bir durumdur Kaynak: Kaynak: Ecosystem Concepts and Practice from the Veterinary Hygiene Point Point of View – ISAHISAH-
2205,Warsaw2205,Warsaw-POLAND 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
9
Günlük Yaşantımız ve Çevresel Değişim ÇEVRE
Üretim
İçme Suyu Deniz
Tarlanın Gübrelenmesi
Yüzmek
ANIMAL FEED
Çiftlik atıkları Sakatat
Kanalizasyon
İNSAN
Hayvancılık Kırmızı Et Ticari Mezbahalar & Balık ve Kanatlı Kesimhane leri
Elle yapılan Tüketim Faaliyetleri
Hayvan
Kaynak: Where Academia Fits in The Ürünleri Food Safety Continuum – Mansel W. Griffithis 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Temas
10
Ekosistem Sağlığının bozulması; Bir ekosistemde,doğal yapıyı bozacak şekilde özellikle insan tarafından yapı lan müdahaleler sonucunda,ortaya çıkan değişikliğin ekosistemin dinamikleri ta rafın dan yok edilemez ise sistemin do ğal dengesi,sağlığı bozulur ki ortaya çı kan bu bio - eko sisteme,antropojen e kosistemi denir. İşte küresel ısınma böyle bir süreçtir. Kaynak: Kaynak: Ecosystem Concepts and Practice from the Veterinary Hygiene Point Point of View – ISAHISAH-
2205,Warsaw2205,Warsaw-POLAND 10 Şubat 2009 – IZMİR
11 Adnan SERPEN
Küresel Isınma Nedir? • Küresel ısınma; atmosferde artan sera gazlarının potansiyel etkilerinden sade ce birini ifade eder. • Küresel ısınma ile iklim değişimi ayni şey değildir. • Şu anda dünyada yaşanan yapay iklim değişimi küresel ısınmanın bir sonucu dur. Kaynak: Kaynak: Küresel İklim Değişimi ve Türkiye – İkinci Baskı,Ocak,2007Baskı,Ocak,2007-Prof.Dr.Mitad Kadıoğlu
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
12
Küresel Isınmanın Ortaya Çıkışının Nedenleri ?
Kaynak : Climate Change and Vector-Borne Zoonotic Disease – Kenneth L.Gage - National Center for Zoono tic, Vector-Borne and Enteric Diseases Centers for Disease Control and Prevention (CDC)-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
13
10 Şubat 2009 – IZMİR
14 Adnan SERPEN
Fosil Yakıt ve Türevlerinin Tüketiminde Ciddi Artış
Kaynak: Climate Change – Andrew Mark 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
15
Hızlı Kentleşme,Sanayileşme, Nüfus Artışı ve Yoğunluğu
• 2000 - Dünya nüfusunun % 47’si kentlerde yaşarken,bu oran • 2030’ da - % 60’a çıkacağı tahmin edilmektedir Kaynak: The Global Health Initiative:The Way Forward “ Veterinary and Public Health Collaboration” – Lonnie J. King,DVM,Director CDC,The World Bank Washington DC,October,10,2007-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
16
Aşırı Kentleşme ve Hava Kirliliği
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
17
İnsanın ihtiyacı olan besinin gittikçe değerlen mesine ve küresel ısınmaya neden olan unsurlar Tüketici Zevkindeki Değişiklikler
Toplumsal Büyüme
Yetiştirici-üretici geliriyle ilgili sermayenin durumu
Biyoyakıt
Talep Faktörleri
Ekonomik aktivite
Gıda Ücretleri
Petrol Ücreti
Ürün Talebi Tedarik Faktörleri Y.Üret.Korumak
Üretilen Ürün Desteklemeleri Ürün Tedariki
Hava Şartları 10 Şubat 2009 – IZMİR
Perakende Zamları
İşçi Maliyeti
Kültürel Arazi topraklarından tedarik Küresel Isınma
Kentleşme
Adnan SERPEN
Üretim Maliyeti: taşıma, paketleme,ürt.teknikleri
Kaynak : Climate Change ,Food Systems and Health Inequity – Dr.Sharon Friel – National Nutritien Week 2008 Symposium 14th October 2008,ANU-Australia
18
2050 Yılına kadar olası beklenen tablo
Artışlar (mavi), düşüşler (kırmızı) - Hububat,mahsül üretimi - Çiftlik hayvanı üretimi
Source: IPCC 2004 Wkg Gp II Ch5
- Orman üretimi
19 Adnan SERPEN
10 Şubat 2009 – IZMİR
20 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Asit Yağmurlarına bağlı olarak ormanlarda ağaçların kuruması 21
Kaynak: Climate Change – Andrew Mark 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Ekosistemin biyotik ve abiyotik ortamlarında yaşanan belirsizlik sonucu oluşan istenmeyen değişimler Doğal Ortamda Bozulma
Hızlı Global Seyahat
Biyolojik Bozulma
Kentleşme
Küresel Zehirlenmeler
İklim Değişikliği, buzulların erimesi 1973
2003
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
22
Kaynak: Innovative Science-Based Solutions to Address a Changing Ecosystem - Mary C. Pearl- January 16, 2008
İklim Değişikliğinin Etkileri • Ultraviolet ışığında artış • Asit yağmuru • Küresel ısınma • Hastalıklar Kaynak: Kaynak: Animals as Environmental Sentinels of Human Pollution - Feature Creatures = Amphibians
- Leslie A. Dierauf, VMD, Santa Fe, New Mexico 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
23
Günümüzde Enfeksiyonların ortaya çıkmasında rol oynayan ekolojik faktörler Çevresel Değişim Sonucunda {Havanın uygun duruma gelmesi}
Gıda üretim ve taşınmasında ortaya çıkan değişiklikler { intensive çiftçilikle birlikte koruyucu antibiyotik kullanımı; deepfreeze; fast-food endüstrisi }
İklim Değişikliği {Küresel Isınma} Ağaçsızlandırma Pets (exotic) hayvan sahipleri Hava Yolu Seyahatleri ve Exotic tatiller,seyahatler / Global hareketler,uygulamalar
Antibiyotik kullanımında/immunosuppressives etkilerde artışlar Kaynak: Epidemiology of Infectious Disease – Dr.M.Tevfik Dorak –www.dorak.info
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
24
İklim Değişikliğinin Epidemiyolojik etkisi İklim Değişikliklerinin
Vektörler üzerine etkisi
Konakçı üzerine etkisi
Epidemiyolojik Değişikliklerin ortaya çıkması Kaynak: Tick-Borne Disease of Livestock in North Africa, present State and Potential Changes in the Context of Global Warming – Mohamed Aziz Darghouth-Ecole National Medicine Vétérinaire-TUNUSIA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
25
2003 Yılındaki sıcak hava dalgası Yer
Artmış mortalite (% artış)
Tarih
İngiltere ve galler
2091 ölüm (%17)
4-13 ağustos
İtalya
3134 (%15)
1 haziran-15 ağustos
Fransa
14802 (%60)
1-20 ağustos
Portekiz
1854(%40)
Ağustos
İspanya
4151 (%11)
Haziran-ağustos
İşviçre
975 (%9)
Temmuz-eylül
Hollanda
1400-2200
Temmuz-eylül
Almanya
1410
1-24 ağustos
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
26
Hastalık Teşhisi
Çevresel Faktörler Arazi Çalışmaları
Canlı Gözlem
Doğal Yaşam
Patoloji Ekosistem Sağlığı Epidemiyoloji
Doğa Sağlığı
Çevre Sağlığı
Toplum Dinamikleri
Tedavi ve Bakım Doğum ve Ölüm
Canlı Organism
Canlı Organism ve
ve Çevre
Çevrenin Yanıtı
Kaynak: Animals as Environmental Sentinels of Human Pollution - Feature Creatures = Amphibians
- Leslie A. Dierauf, VMD, Santa Fe, New Mexico 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
27
Hastalıkların ortaya çıkmasında çevre ve ekosistem şartlarının kesişme noktaları Fiziki Çevre Faktörleri
Genetik ve Biyolojik Faktörler
Mikrop
İnsan Sosyal, Politik ve Ekonomik Faktörler 10 Şubat 2009 – IZMİR
Ekolojik Faktörler Adnan SERPEN
Convergence Model (Microbial Threats to Health – IOM/NAS, 2003)
28
Doğada insan ve hayvan sağlığını etkileyen pato jenler arası bağlantı kaynakları ve izlenmesi Epidemiyolojik •epidemiyolojistler (insan ve veteriner tıbbı kökenli) • izleme bölümü
Çevre
Gıda
Laboratuvar
İnsan
Hayvan
(İnsan Hekimliği)
(Veteriner Hekimlik)
• klinik • Gıda • Veterinerlik • Analitik
Çevresel • EHOs • Vets Kaynak : Surveillance of FBD in the Caribbean and Pulse Net - Pulse Net Latin America Meeting -Argentina, October, 22-2, 2007 Lisa Indar (CAREC/PAHO/WHO)
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
29
Coğrafi bilgi sisteminde ekosistem katmanları Abiotic (Cansız Öğeler) Biotic (Canlı Öğeler) Non-biological (Biolojik olmayan)
Hastalık etkenleri Sapa,ıssız alan Nehirler İklim veya İrtifa Yollar Bitki örtüsü veya arazi kullanımı Organizmler, e.g.insan veya yaban konakçılar Gerçek
Kaynak: Biotic layers in GIS for predicting the risk of emergent disease disease - Sarah E. Randolph – Department of Zoology, University of Oxford, UK
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
30
Hastalıkların Taşınmasına etki eden faktörler Çevre
Etken
• Hava şartları
• Bulaşma özelliği
• Barınma
• Hastalık Yapma Özelliği
• Coğrafi
• Hastalık Yapma Şiddeti,
• Mesleki faaliyetler
• Immunogenicity
• Hava Kalitesi
• Antigenic yapısı • Survival
• Gıda • Yaş • Cinsiyet • Genotype
Konakçı • Davranış
• Beslenme Şartları • Sağlık Şartları Kaynak: Epidemiology of Infectious Disease – Dr.M.Tevfik Dorak –www.dorak.info
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
31 (www)
Peki iklim Değişimi Nedir ?
Sera gazları atmosferde sıcaklığı hapsediyor
32 10 Şubat 2009 – IZMİR Saskatchewan Interactive-Kaya Malinder http://interactive.usask.ca/ski/media/drawings/agriculture/greenhouse.jpg Adnan SERPEN
İklim Değişikliği • Sadece atmosferin kimyasal bileşenini değiş tiren insani nedenlerden dolayı iklimde görülen değişimdir(Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çevre Sözleşmesi) . • İklim değişiminin en belirgin belirtilerinden birisi,ısınmadır. • İnsanoğlunun bu değişime neden olan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan; – Carbon Dioxide (CO2) – Methane (CH4) – Nitrous Oxide (N2O) gazları büyük problemdir KAYNAK: 1) Lyn Denison-Climate Change, Air Quality and Implication for health- USA.
2) Küresel İklim Değişimi ve Türkiye.2.Baskı,Ocak,2007- Prof.Dr.Mikdat Kadıoğlu - USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
33
İklim Değişikliğine neden olan kirleticiler • Carbon Dioxide CO2 • Carbon Monoxide • Methane CH4 • Nitrous oxide N2O • Nitrogen dioxide • Nitrogen oxides • Water vapour
• Sulfur dioxide • Ammonia (NH3) • Ozone • Partiküler PM10 ve PM2.5 (fosil yakıtlar ,taşıtlar) • VOCs(benzene,but ane,isoprene etc)
KAYNAK: 1) Lyn Denison-Climate Change, Air Quality and Implication for health- USA.
2) Küresel İklim Değişimi ve Türkiye.2.Baskı,Ocak,2007- Prof.Dr.Mikdat Kadıoğlu - USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
34
Yıllık Karbon Dioksit Emissionları - 2005 Others Japan
32.7% 4.6%
India
4.9%
EU
5.6%
Russia China U.S.
Total CO2 – measured in thousands of metric tons
11.4% 18.4% 22.4%
0.0% 5.0% 10.0% 15.0% 20.0% 25.0% 30.0% 35.0% The most current estimates state that China is about to surpass the US in emissions and its rate of emissions is accelerating. 10 Şubat 2009 – IZMİR Source: U.S. Greenhouse Gas Emissions Inventory
35 Adnan SERPEN
Sektörel bazda CO2 emissions oranları Çorak araziler ve su savurganlıkları Orman
Enerji Temini
Tarım Ulaştırma
Sanayi
Oturulan konutlar ve ticari,işyeri binaları
IPCC, 2007 Kaynak: Climate Change,Food Systems and Health Inequity - Dr.Sharon Friel-14th Oct.2008-Australia
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
36
Hayvan Yetiştiriciliğinde
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
37
Hayvan Yetiştiriciliğinin etkileri Organik madde + H2O
CO2 + CH4 + Nutrients
Methane emissionunun bağlı olduğu çiftlik hayvanları: Genelde sığır,koyun ve keçiler at ve domuzlara göre daha fazla methane salınımında bulunurlar.Çok geniş ve kompar tımanlı mide yapısına sahip olmaları büyük rol oynar. Ruminant olmayan diğer çiftlik hayvanlarıda (at,katır,domuz) methane gazı salımında bulunurlar fakat ruminantlara göre daha düşüktür.Çünkü mideleri ruminantlar gibi büyük ve kom partımanlı değildir. Tek başına çiftliklerdeki hayvan yetiştiriciliğinin küresel ısın maya neden olan CO2 gazı salınım oranı % 18’dir. Kaynak: Introduction to Climate Change – Robert K.Kaufmann- July,11,2005-The Center For Energy and Environmental Studies - USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
38
Hayvan yetiştiriciliğinde yıllara göre gaz salınım grafiği 125
100
75
50
25 1840
1860
1880
1900 1920
1940
1960
1980 2000
Kaynak: Introduction to Climate Change – Robert K.Kaufmann- July,11,2005-The Center For Energy and Environmental Studies - USA
20 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
39
My beef with beef » Our love of meat is a recipe for disaster.
40 Kaynak: Climate Change and our Wacky Food System – Andrew Kang Bartlett - USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Antropojenik Ekosistem’e zemin hazırlanacak şekilde Ekosistemin,tarımsal üretimin arttırılabilmesi amacıyla zorlanması
10 Şubat 2009 – IZMİR
41 Adnan SERPEN
Küresel Isınmanın Sonuçları İklimlerin Seyrinde Değişiklikler
Suların Isınması Direct effects Dolaylı Sonuçları,Etkileri
Ekositemde Bozulma, Tahribat
Sağlığa Yansıyan Sonuçları 10 Şubat 2009 – IZMİR
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani Adnan SERPEN
42
Ekosistemde Bozulma,Tahribat açısından baktığımızda; • Dünyadaki yüzey sıcaklığında artış,son 30 yılda 0.6 C’ e artış gözlemlenmiş,2100 yılına kadar 5.8 C’ lik artış beklenmekte, • İklimsel değişmeler, • Buzullarda erimelerin başlaması, • Yağışlarda metre kareye düşen miktarda artışlar • Yaban hayatta gittikçe artan yangınlar • Doğal afetlerde artış • Deniz seviyelerinde yükselmeler 43 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Küresel Isınmaya Bağlı Doğada Yaşanan Hareketlilik
KAYNAK: Tanja POPOVIC-CDC Preparedness and Partnerships in an Era of Extreme Challenges, Extreme Global Connectivity and Extreme Communication Revulution. AAVMC/ASPH Joint Symposium April 23, 2007
Storms, Tornadoes, Hurricanes, Floods, Drought
10 Şubat 2009-IZMİR
Adnan SERPEN
44
Sea Ice 2003
45
Küresel ısı artışına bağlı suların ısınması,Kuzey Kutbundaki Değişim 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Bugünkü şartların devam etmesi halinde 2020 Yılına kadar Kilimanjaro dağları buzullarının yok olması bekleniyor Kaynak: Climate Change and Africa- IPCC – WORKING GROUP II OUTREACH EVENT - 29 – 30 April 2008Morocco
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
46
Deniz Suyunun Isınması ile !
Montana 1911
Montana 2000
Buzullarda Erime 10 Şubat 2009 – IZMİR
California,2000
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani Adnan SERPEN
47
İklimlerde değişime bağlı oluşan doğa felaketleri ( Kuraklık ve Yangınlar ) Wildfire in U.S Bodrum Yangını
Drought in Florida U.S 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
48
Küresel ısınmanın ortaya çıkmasıyla Su kaynaklarının kuruması,çekilmesi
Sonra
Önce Kaynak: Wateraid and Climate Change – www.wateraid.org
49 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Mt. Pinatubo June 15, 1991 Eruption
Küresel ısınmaya bağlı oluşan çeşitli doğa felaketleri 10 Şubat 2009 – IZMİR
50 Adnan SERPEN
İklimlerde değişime bağlı oluşan afetler
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
Su Baskınları,Sel Felaketleri 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
51
52 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
HURRICANE KATRINA: NEW ORLEANS
53 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
HURRICANE KATRINA: NEW ORLEANS
54 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
AFETZEDE MERKEZLERİ HASTALIK AÇISINDAN POTANSİYEL KAYNAKTIR
55 Kaynak: Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH, MD.David J.Weber– –Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Bu Hastalıklar
Hava Yolu İle Bulaşan Hastalıklar • Varicella • Measles • Tuberculosis Damlacık /Temas ile • Meningococcal • Pertussis • Influenza • RSV
Sadece Temasla • Ectoparasites • CA-MRSA
Dışkı/Ağız yoluyla • • • • • •
Hepatitis A Norovirus Rotavirus
Vibrio cholera (unlikely) Shigella E. coli 0157:H7
Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr. David J.Weber, MPH, MD.– –Pediatrics, & Epidemiolo gy, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
56 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Küresel Isınmanın Sağlığa olan etkileri • Doğrudan,direkt etkiler, – İklim değişiklikleriyle – Isınan sularla • Dolaylı etkiler, – Ekosistem bozukluklarıyla, – Bulaşıcı hastalıklar vasıtasıyla Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR
57 Adnan SERPEN
• Anthropogenic Hastalıklar • Kirlilik • Yabancı,dış kaynaklı patojenler • Çevresel şartların zor lanması,
Kaynak: Effects of Climate, climate change on Wildlife Health; Implications for Concervation,Domestic Animals and Human Health– – Pablo M.Beldomenica – Wildlife Concervation Society
58
Yeni bulaşıcı hastalıklar da patlama
NEJM 350:4, 1-22-04 Kaynak: Population Health for Health Professinals-Emerging Infectious Disease – South Caroline AHEC -USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
59
İklim değişiklerinin ortaya çıkaracağı olası hastalıkların genel durumu İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
SICAKLIK Sıcak Yaz Mevsimleri Yumuşak Kış Mevsimleri
VEKTÖR Çok sayıda vektörün yayılması Vektör aktivitelerinin uzaması Vektörlerin çoğalmasında artış
Kene Vektör •Lyme Borell. •Ehrlichiosis •CCHF •Louping Ill
Sivrisinekler •Malarya •Dengue •West Nill •Sindbis
10 Şubat 2009 – IZMİR
SAĞANAK YAĞMURLAR Yağmurlu Yaz Mevsimleri
PATOJEN Zamanla hızlı gelişmeleri Patojenlerin gittikçe ge nişliyerek yayılması
Sand-flies ( Tatarcık Sinekleri ) Leishmaniasis
BOŞ ZAMAN AKTİVİTELERİNDE ARTIŞ
VEKTÖR VE PATOJEN •Cryptosporidiosis •Fasciolosis •Toxoplasmosis
MALARYA Gıda Kaynaklı Hastalıklar
60
Kaynak: Horizon Scanning,New Emerging & Re –Emerging Infectious Disease – Jolyon Medlock, Microbial Risk Assessment strategic Response Capability Health Prodection Agency,December,2003 Adnan SERPEN
Sağlığa Etkileri Sıcaklık-hastalık ger çekleşmesi ve ölüm
Sağlık Tesislerinde Zararlar
Alışılmadık hava şartla rı (Su baskınları,fırtına lar,v.s.) sağlığa etkileri nin görülmesi
İnsanların Maruz Kaldığı
İklim Değişikliği
Bölgesel Meteorlojik Değişiklikler •Sıcaklık dalgaları •Alışılmadık hava şartları •Sıcaklık •Yağış
•Deniz seviyesinde yükselme
Mikrobiyal değişime bağlı bulaşlar Vektörlerde değişiklik,ve etkenlerin taşınması Dinamikler
Tarımda üretim değişimi ekosistemler,hidroloji Sosyoekonomik ve demografik bozulmalar
Hava kirliliği - Sağlığa etkilerinin görülmesi Su ve Besin Kaynaklı Hastalıklar Vektör- ve kemirgen Kaynaklı hastalıklar Su ve besin kıtlığının görülmesi Ruhsal,beslenmeye bağ lı,bulaşıcı hastalıklar ve diğer etkilerin görülmesi
Kaynak: Food and Water Disease-Dr.Kewin Palmer-UNFCCC Expert Meeting – February,26-28,2007
Etkilerde Değişiklik
Sık sık değişiklikler veya bildik şiddetli sağlık riskleri 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
61
İklime Hassas Hastalıklar Nelerdir?
Hassasiyet
Yüksek
Hafif
– Acaba hangisi veya hangileri çok duyarlı ????
• Az hassas olanlar – Acaba hangisi veya hangileri az duyarlı ???
Kaynak: Environment, Society, Climate and Health:Analysis, Understanding and Predic tion – Mark L. Wilson, Colloquium on Climate and Health NCAR Boulder, Colorado,23 July, 2004-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Az
Sensitivity
• Çok hassas olanlar
Düşük
62
İklime Hassas Hastalıklar Nelerdir?
Hassasiyet
Yüksek
Hafif
– Sıcaklık stresine bağlı etkiler – Fırtına,kasırga etkileri, – Hava kirliliğine bağlı etkiler, – Astım, – Vektör kaynaklı hasta lıklar, – Su kaynaklı hastalıklar – Gıda kaynaklı hastalık lar
• Az hassas olanlar – Sexually ilişki ile geçen hastalıklar – Şiddet, – Pek çok kanser çeşitle ri – Atherosclerosis – Tüberküloz – Myocardial infarction
Az Hassasiyet
• Çok hassas olanlar
Düşük
Kaynak: Environment, Society, Climate and Health:Analysis, Understanding and Predic tion – Mark L. Wilson, Colloquium on Climate and Health NCAR Boulder, Colorado,23 July, 2004-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR Adnan SERPEN
63
Sexually ilişkiyle Taşınan Hastalıklar
Isı Stresi Fırtına,Kasırga Etkileri
Su kaynaklı hastalıklar Gıda Kaynaklı Hastalıklar Astım Atherosclerosis Vektör kaynaklı Hastalıklar Kanser (deri hariç) Myocardial Infarction Şiddeti
İklime klime fazla hassas Kaynak: Environment, Society, Climate and Health:Analysis, Understanding and Prediction – Mark L. Wilson, Colloquium on Climate and Health NCAR Boulder, Colorado,23 July, 2004-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
64
İklim Değişikliklerinin Bulaşıcı Hastalıklara Çarpıcı Etkisi Vector-kaynaklı hastalıklar, – Su kaynaklı hastalıklar, Tarımsal (Bitkisel ve Hayvansal) üretimin değişiklikler, Hayvan Göçleri,nakilleri Evcil ve Yaban Hayat ekolojik sistemlerinde değişimler, Çevre ile ilgili yasal düzenlemeler İnsan-Hayvan arasındaki bilimsellik Ekolojik alanda yeni araştırmalar için yatırımlar Bu gelişmeler halk sağlığının temelini oluşturan öğelere bakılarak tekrar gözden geçirilecek, KAYNAK: CDC-Lonnie KING-Global Animal Health Initiative: The Way Forward “ Veterinary and Public Health Collaboration ” - USA
10 Şubat 2009-İZMİR
Adnan SERPEN
65
İklim Değişikliğinin Hava Kalitesine Etkisi •Hava Kirliliği; Ekosistemdeki tüm canlıların yaşamını tehlikeye sokan hava durumudur. Hava Kirliliği
Hava Kirliliği Sağlık Riskinin gerçekleşmesi
İklim Değişimi
Hava Şartları, Sağlık Etkileri nin gerçekleşmesi
Diğer Sağlık Etkileri
KAYNAK: Lyn Denison-Climate Change, Air Quality and Implication for health- USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
66
İklim Değişikliğine Bağlı Küresel Biyolojik Felaketler • Yaban Hayvan Hastalıkları • Zoonotik hastalıklar • Yeni Hastalıklar çıkışı • • • • •
Toplumsal sağlığı Çiftliklerde hayvan sağlığı Hayvan kesim sağlığı, Yaban hayat hayvan sağlığı Birlikte ve diğer şekilde besle nen hayvanlar
KAYNAK: CDC-Lonnie KING-Global Animal Health Initiative: The Way Forward“ Veterinary and Public Health Collaboration ” - USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
67
Zoonozların Ekosistemdeki bileşenleri İnsanlar
Zoonoses (Hayvandan insana geçen hastalıklar)
Hayvanlar
Vektörler
Kaynak : Overview and Chalenges for Zoonotic Disease Surveillance in Jordan - B.Barqawi ve Ark. -Jordan
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
68
Yeni Hastalıklar Şu anda
Yaban Hayat
Evcil Hayvanlar
İnsanlar
Geçmişte Gelecekte Yaban Hayat
Evcil Hayvanlar
Zaman içinde doğa ortamında meydana gelen gelişmeler ve gelecekle ilgili olası İnsanlar lık
Yaban Hayat
Evcil Hayvanlar
İnsanlar
Kaynak: Daszak, Cunningham, and Hyatt, 2000
69 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Sağlığa yansıyan sonuçlara ilişkin yanıt ise; Ekosistem Sağlığı
One World One Health One Medicine
Tıbbi Koruma
Hayvan Sağlığı
İnsan Sağlığı
Olmak üzere ekosistem sağlığının bozulmasının; sağlığa çarpıcı etkileriyle,yeni sağlık risklerine karşı tıbbi koruma amacıyla, üç farklı sağlık disiplinini bir araya getiriyor Kaynak: Kaynak: Innovative Science-Based Solutions to Address a Changing Ecosystem - Mary C. Pearl- January 16, 2008
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
70
71 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Bu boşluğu kim doldurur ? Halk Sağlığı Veterinerleri Epidemiologists Temel ve Uygulamalı bilim araştırmacıları Küçük Hayvan Veterinerleri (pocket pets) Exotic Hayvan Klinisyenleri, Yaban Hayat Veterinerleri Hayvanat Bahçesi Veterinerleri Ekosistem Sağlığı Veterinerleri Kaynak: Kaynak: Animals as Environmental Sentinels of Human Pollution - By Leslie A. Dierauf, Dierauf, VMD 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
72
VETERİNER HALK SAĞLIĞI - ÇEVRE Gıda
Koruma
Zoonozlar
•Gıda Mikrobiyolojisi •Gıda Kimyası •Et Hijyeni •Süt Hijyeni
•Zoonoses •Epidemiology
Veteriner Halk Sağlığı [VHS (Veterinary Public Health<VPH>)]
Çevre
VHS
Sağlığı
10 Şubat 2009 – IZMİR
Diğer Faaliyet Alanları
KAYNAK: The Role Veterinary Public Health.CDC-USA,2007
Adnan SERPEN
73
VETERİNER HEKİMLİK ÇEVRE - HALK SAĞLIĞI İLİŞKİSİ Yeni bulaşıcı hastalıklarda değişim Biyo Terörizm Teşhise Yönelik İzleme çalışmaları Zoonozlar İnsan hayvan ilişkisi Karşılaştırmalı Tıp programları
Gıda Koruma Gıda Güvenliği Gıda ve Sağlık
Arazi Kullanımı Boş,çorak alanların yönetimi Çevre Kalitesi Ekosistem Sağlığı Toplum Hekimliği Koruyucu Hekimlik Yaban Hayatın Yönetimi ve Hastalıklar Biyo çeşitlilik Tarımsal Terörizm
Halk Sağlığı Ekosistem
Çevre Sağlığı Su Kalitesi Yenilenebilir gıda-hayvan üretim teknikleri
Hayvan Sağlığı Kronik Hastalıklar Beslenme Şişmanlık Birleşik Toksikoloji Yeni hastalık faktörleri Sağlıklı gıda geliştirilmesi Gıda Hekimliği
10 Şubat 2009-İZMİR
Gıda Teknikleri
Sürdürülebilir gıda-hayvan teknikleri Doğanın Korunması Hayvansal gıda kirleticileri,GMOs
Gıda Biyo Mühendisliği Antimikrobiyal Direnç Küresel Gıda üretim teknikleri Hayvan refahı ve mutluluğu
Adnan SERPEN
KAYNAK: Lonnie J.King-AAVMC Corporate Veterinary Medicine Meeting,Atlanta,Georgia June 22,2004
74
Halk Sağlığının korunmasında önemli üçlü Tek Tıp,Tek Sağlık (One Medicine,One Health)
Veteriner Halk Sağlığı Hizmetleri 10 Şubat 2009 – IZMİR
Genel Halk Sağlığı Hizmetleri 75 Adnan SERPEN
One World ( Tek Dünya ), One Health ( Tek Sağlık )
Ekosistem Sağlığı
Hayvan Sağlığı
İnsan Sağlığı
76
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Kaynak: Environment and Public Health: Climate, climate change and zoonoses – Nick Ogden – Center for Food-borne, Environ mental and Zoonotic Infectious Disease - CANADA
One World (Tek Dünya)
One Health (Tek Sağlık)
One Medicine (Tek Tıp)
77 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Ekosistem Sağlığı = Tek sağlık Küresel
İklim Değişkenliği ve Değişimi Felaketler Uluslararası ticaret/seyahat ve göç
Yaban hayat
Ulusal
Sağlığı Ara bölüm
↑ Etkileşim
Sıcak Bölge
Bölgesel
insan Sağlığı
Evcil Hayvan Sağlığı
Su ve Arazi kulla nımında uygulama değişikliği/yararlılık Kentleşmenin kont rol edilememesi Tarımsal üretim faaliyetlerinde değişiklikler Kirleticiler/ Beslenme
Yerel
Çatışmalar Yoksulluk
Personel, ekip ve ortak sorumluluk anlayışı 10 Şubat 2009 – IZMİR
Kaynak: Biosecurity,mitigating the risk of disease Emergence and Impact - Alex Hyatt and Karrie Rose-AUSTRALIA Adnan SERPEN
78
• • • • • • • • • • •
Dengue fever Malaria Yellow fever Chickungunya fever Epidemic polyarthritis West Nile fever St. Louis encephalitis Lyme disease Ehrlichiosis Plague Loaiasis
10 Şubat 2009 – IZMİR
• • • • • • • • •
Leishmaniasis Kyasanur Forest disease La Crosse encephalitis Eastern equine encephalitis Japanese encephalitis Oropouche Western equine encephalitis Venezuelan equine encephalitis Onchocerciasis, v.s.
Kaynak: Global Warming and Public Health - Dr.Robert M.Levin - April,7,2008
Küresel ısınmaya bağlı ortaya çıkan ve yayılan bulaşıcı hastalıklar
bu bulaşıcı hastalıklardan Adnan SERPEN
79
17’si Zoonoz’ dur Meningococcal meningitis
Influenza
Leishmaniasis
Diarrhoea
Schistosomiasis
Dengue
Filiariasis
STDs
Malaria
Japanese encephalitis
Int. nematodes
Trachoma
Cholera
St Louis encephalitis
Sleeping sickness
Tuberculosis
Rift Valley Fever
Chagas
River blindness
Ross River Fever
West Nile
Childhood disease
Murray Valley Fever
Yellow Fever
İklime, yüksek dereceye hassasiyet
Lyme disease
•İnsan sağlığını tehdit eden 1500 bulaşıcı hastalığın,% 58-65 zoonoz •150 ile 200 arasındaki EID’ nin, % 75’ i zoonoz •Her yedi ayda bir ortaya çıkan yeni hastalık,yeniden önem kazanan hastalıklar.
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
80
Yeniden önem kazanan zoonozların riskini önceden Tahmin edebilmemiz için iki önemli soruyu cevaplandırmamız gerekir Acaba, zoonotik siklusun gerçekleşmesine karar veren kimdir?,Nedir ? Bu “iceberg” in neden olduğu zararın büyümesinin nedeni nedir? Çevresel Değişiklikler? İklim Arazi-kaplamak,değiştirmek ve doğa
Biotic Değişiklikler? Konakçılar - doğal ve yeni Kaynak: Kaynak: Biotic layers in GIS for predicting the risk of emergent disease disease - Sarah E. Randolph – Department of Zoology, University of Oxford, UK
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
81
Yeni ve Yeniden Önem Kazanan Hastalıkların Ortaya Çıkmasında Rol Oynayan Faktörler Uluslararası ticaret ve seyahat
77% 70%
Tarım ve Ticarette Küreselleşme Mikrobiyal adaptasyon
66% 57%
İklim ve hava şartları Ekosistem değişikliği
49%
Konakçı hassasiyetindeki değişiklik Yoksulluk Ekonomik gelişme Teknoloji Zararlı faaliyetler
43% 38% 32% 20% 18%
Kaynak: New Challenge for the veterinary profession in global animal disease control and trade in animals and animal products– Gideon Brüçkner-University of Pretoria,September,4th, 2008-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
82 14
Küresel et ticaretinde gittikçe artan yoğunluk
Kaynak: One World - One Health An Economic Perspective – Dr.James Newcomp - November, 15,2004-Bangkok/THAILAND Source: Center for Global Food Issues
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
83
Niçin yeni ve yeniden önem kazanan zoonoz hastalıklar önemli ? • İnsan Davranışları PATOJENLERLE TEMASTA ARTIŞTA
• İklim Değişikliği
• Kentleşme
• Peyzaj Değişikliği
• Seyahat ve Ticaret 84
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Friend, 2006
Kaynak: Effects of Climate, climate change on Wildlife Health; Implications for Concervation, Domestic Animals and Human Health– – Pablo M.Beldomenica – Wildlife Concervation Society
Zoonozların Çevreye Yayılma Yolları • • • • • • • • •
Besin yoluyla, Sularla ( içme ve yüzme sularıyla ) Pet hayvanlarla, Evcil hayvanlarla, Evcil olmayan çeşitli şekillerde yakalanmış hayvanlarla, Yaban hayat hayvanlarıyla, İnsanlarla, Vektörlerle Enfeksiyöz materyalle bulaşmış eşyalarla,
Kaynak: Zoonoses and Envinronmental Health – Christopher Eddy - www.hamiltoncountyhealth.org -USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
85
Çünkü Zoonoz Hastalıklar, Zoonoz Kontrolu Ekosistem Biosecurity
Sağlığı
Halk Sağlığı için gereklidir
Halk Sağlığı Hayvan Sağlığı
Üç farklı sağlık disipliniyle doğrudan ilgilidir,kontrolu;
hayvan ve halk sağlığı ile diğer disiplinlerle Ortak çalışmayı gerektiren,karşılıklı sorumlu luk ilişkilerine dayanan,kompleks ve interdi sipliner bir çalışmayı gerektirir………… 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
86
Vektör kaynaklı hastalıklarda ve Halk Sağlığına yönelik risk artışı
87 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Vektör Kaynaklı Hastalıklar ve Zoonozlar
Keneler Sivrisinekler Pireler Sand-flies (Tatarcık Sinekleri)
Vektörler
Çiftlikler
İnsana yardımcı olmak için besle nen hayvanlar Yaban Hayvanları
Konakçılar
Kaynak: Horizon Scanning,New Emerging & Re –Emerging Infectious Disease – Jolyon Medlock, Microbial Risk Assessment Strategic Response Capability Health Prodection Agency,December,2003
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
88
Kenelerle bulaşan hastalıklarda ekosistem’in rolü ( KKKA örneği )
Kaynak: Doç.Dr.Zati VATANSEVER 11.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 23-26 Ekim 2007 -DENİZLİ
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
89
Keneler en etkin biyolojik vektörlerdir Kenelerle Kenelerle bulaş bulaşan hastalı hastalıklar Rikettsia (Ehrlichia, Coxiella, Anaplasma,
Rickettsia) Bakteri (Borrelia, Francisella, Klebbsiella, Dermatophilus) Virus (Flaviviridae, Bunyaviridae, Reoviridae, Rhabdoviridae) Protozoon (Theileria, Babesia, Hepatozoon)
200’ 200’den fazla patojen 800 kenekene-hastalı hastalık iliş ilişkisi
Hastalık odakları Coğrafya ve iklim ile sınırlı Zaman ve mekan içinde sabit Keneler rezervuar (çoğunlukla)
Kaynak: Doç.Dr.Zati VATANSEVER 11.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 23-26 Ekim 2007 -DENİZLİ
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
90
Yeniden Önem Kazanan Faktörler-1 • Mikrobiyal adaptasyon ve değişiklikler • Konakçı hassasiyetli enfeksiyonlar, • İklim ve meteorloji, • Ekosistem’deki değişiklikler • Ekonomik gelişmeler ve buna bağlı arazi uygulamaları, • İnsanların demografik ve davranışlarında meydana gelen değişimler, • Teknoloji ve Endüstrileşmenin yarattığı etkiler. Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
91
Yeniden Önem Kazanan Faktörler-2 • Uluslararası seyahat ve ticaretler, • Halk sağlığı hizmetlerine gereken önem verilmemesi, • Yoksulluk ve sosyal bozukluklar, • Savaş ve kıtlıklar • Geleceğe yönelik politikasızlıklar, • Zarara yönelik amaç içinde bulunmak Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
92
Emerging Infectious Diseases [EID ( Yeniden Önem Kazanan Bulaşıcı Hastalıklar <YÖKBH>)] Yer değişiklikleri
Doğal ve Yaban Hayatta canlılar ara sında karşılıklı mü dahaleler,“Spill Over & Spill Back”
Üretime yöne lik Entensif Tarımsal Faali yetler.
Evcil Hayvanlar EID(YÖKBH)
Dasazak P. et.al. Science 2000 287:443
10 Şubat 2009 – IZMİR
Yaban Hayat EID(YÖKBH)
Ekolojik alanlara insan kaynaklı yapılan müdahale ler sırasında mey dana gelen temas lar
İnsan EID (YÖKBH)
Teknolojik ve Endüstriyel Gelişmeler
Global Seyahat Kentleşme Biyomedikal Uygulamalar, Çalışmalar
93 Adnan SERPEN
Spill Over ve Spill Back
Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
94
Oluşan Yeni Dinamikler Sonucunda • Emerging diseases [ED(Yeni hastalıklar)] ‘in % 70’i zoonotik, • Yeni zoonozlar halk sağlığını tehdit etmekte • Besin güvenliği açısından risk yaratmakta, • Antimikrobiyal direnç ve bağlı sorunlar, • Bio- ve agro-terrorism etkenlerin % 80’i zoonotiktir, • Global ticaret ve uygulamalarda yeni kuralları ortaya koymaktadır. Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
95
Yeniden Önem Kazanan hastalıkların yayılmasında • Politik, • Sosyal, • Ekonomik, • Psikolojik, • Çevresel faktörler rol oynamaktadır Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J.King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005USA 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
96
Küreselleşen bazı yeni ve yeniden önem kazanan hastalıkların dünya üzerindeki mevcut durumu
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
97
Kaynak:: Emerging and Re-Emerging Infectious Disease-Prof.Dr.Ashry Gad Mohamed
AS Fauci
Had Safhadaki Meteorlojik Sonuçlar ve Hastalık Gruplarının Durumu
Kaynak: Beating the Heat:Public Health and Climate Change – Jonathan E. Fielding,MD, MPH, MBA, Director and Health Officer Los Angeles County Department of Public Health, APHA Annual Meeting and Exposition San Dieogo,CA – October,27,2008-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
98
Su Kaynaklı Zoonozlar
Hayvanlar
İnsanlar
Su Kaynaklı Hastalıklar Mikrobiyal Patojenler
Sucul Çevre Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR Adnan SERPEN
99
BESİN VE SU KAYNAKLI ZOONOZLARIN BULAŞMA ORİJİNİ VE BAĞLANTILARI İKLİM/METEORLOJİ
ÇİFTLİK HAYVANI YETİŞTİRİCİLİĞİ
YABAN HAYAT
HASSASİYETE YÖNELİK RİSK DAVRANIŞLARI SU (Yüzeyi,Altı) GIDA KULLANI MINDA DEĞİŞİKLİK Kaynak: Environment and Public Health:Climate,Climate Change and Zoonoses – Nick Ogden,Centre for Food-borne –Envinronmental and Zoonotic Infectious Disease - CANADA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
HASTALIĞIN ORTAYA ÇIKIŞI
100
Su Kaynaklı Zoonozların Yarattığı Küresel Tehdit • Her yıl 4 milyar insan ishale yakalanıyor, • 2-3 milyarı ölüyor • Hastalık kuruluşlarca rapor ediliyor, • Zoonotikler önemli bir bölümü oluşturuyor • Endemic ve epidemic şekilde seyrediyor • 1.1 milyar insan güvenli olmayan su ve su kaynaklarını kullanmaması, Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA
101 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Su Kaynaklı Zoonotik Patojenler • Cryptosporidium • Giardia • E. Coli 0157:H7 • Salmonella • Leptospiria • Toxoplasma • Campylobacter • Entamoeba • Ascarsis • Viruses ve Prions ? SARS ? Kaynak: The Interface Between Human and Veterinary Public Health – CDC,Lonnie J. King,DVM, Emerging Zoonotic Disease Summit Gainesville, Florida August 23, 2005-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
102
SU KAYNAKLI HASTALIKLAR • Temasla (yara,deri-cilt tahribi) – Vibrio vulnificus, Aeromonas, Erysipe
lothrix rhusiopathiae, Mycobacterium marinum – Diğerleri: Edwardsiella tarda, P. Aerugi nosa, Plesiomonas shigelloides, Chroma bacterium violaceum, Streptococcus iniae, Acanthamoeba, Prototheca wicker hamii – Tetanus 103 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Leishmaniasis
Kaynak: Kaynak: Global Warming and Public Health - Robert M. Levin, MD –Health Officer, Ventura County, April,7,2008
10 Şubat 2009 – IZMİR
104 Adnan SERPEN
Vibrio Vulnificus
Kaynak: – Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH,MD.David J.Weber– Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
105
Vibrio Vulnificus
Kaynak: – Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH,MD.David J.Weber– Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
106
Aeromonas
Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH,MD.David J.Weber– – Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
107
ERYSIPELOTHRIX RHUSIOPATHIAE
Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH,MD.David J.Weber– – Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
108
MYCOBACTERIUM MARINUM
Kaynak: – Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH,MD.David J.Weber– Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
109
MYCOBACTERIUM MARINUM
Powers R, Fisher M. NEJM 2004;351:911
Kaynak: Huricane Related Infectious Disease Risks – Prof.Dr.MPH,MD.David J.Weber– – Pediatrics, & Epidemiology, University of North Carolina at Chapel Hill-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
110
Rift Valley Fever
7,500 new cases of Valley Fever occur annually in the U.S.A, with a cost in excess of $65 million a year. Kaynak: 1)Medical Geology – Syed E.Hasan– – Department of Geosciences, University of Missouri,Kansas Missouri Kansas City, Missouri -USA 2) Emerging Infectious Disease, Zoonoses and the Human Livestock –Wildlife Health Interface-Dan ScharJuly, 2008
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
111
Lyme hastalığı: Yeni geniş alanlara yayılma özelliğine sahip Kaynak: Environment and Public Health: Climate, climate change and zoono ses – Nick Ogden – Center for Food-borne, Environ mental and Zoonotic Infec tious Disease-CANADA
112 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Değişen Çevre-İklim Şartlarına bağlı insanda veba riski artışı oluşumu
Tropik,kademeli değişimin oluşumu Kemirgen artışı
Yağış etkilerinde artış
Besin kaynakları
Şubat - Mart
Toprak rutubetinde artış ve müsait konakçılar
(Büyük Etki) Temmuz - Ağustos
In
a
n
c
r
e
a
s
e
d r
Kemirgen sayılarında kritik eşiğin üzerinde artış ( Davis et al. 2004 - Predictive thresholds paper )
(Küçük Etki) Şubat - Mart (Küçük Etki)
Serin Yaz
d r
e
p
r
o
d
o
u
d
c
(15 - 18 ay sonra ilk yağışlı kış) e
ti
n
o
t
n
s
(Büyük etki) u
r
v
ve üreme iv
a
l
Epizootik sıçramayı destekleyici Kemirgen yoğunluğunda artış
Yaban Hayatta epizootik sıçrama
Eskiden beri süre gelen pire enfektelerini destekleyeci derecede düşme
113 Kaynak : Climate Change and Vector-Borne Zoonotic Disease – Kenneth L.Gage - National Center for Zoono tic, Vector-Borne and Enteric Diseases Centers for Disease Control and Prevention (CDC)-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
İklim değişikliğinin çiftliklerde hayvan yetiştiriciliğine olan etkileri
Besin güvenliği,çevre ve hayvan sağlığı açısından kaçınılmaz çarpıcı etkileri olmaktadır. 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
114
Çevre;hayvan refahını yakından ilgilendirdiği için küresel ısınma ve iklim değişikliği büyük önem taşır
10 Şubat 2009 – IZMİR
115 Adnan SERPEN
Küresel Isınmanın Çiftliklerde Sürü Üzerine Etkisi
10 Şubat 2009 – IZMİR
116 Adnan SERPEN
117 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
118 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
10 Şubat 2009 – IZMİR
119 Adnan SERPEN
Çevresel kaynaklı hastalık bulaşlarında dikkat çekici artışlar ve yeni hastalıklar • İnsektler • Temas • Hava ve Toz
• Yem
• Su • Vektörler 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
120
Nipah Encephalitis
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN Adnan SERPEN
121
Bluetongue ( Mavi Dil )
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
122
Bluetongue
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
11 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
123
Bluetongue
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
10 Şubat 2009 – IZMİR
124 Adnan SERPEN
Blue Tongue Hastalığı Vektör Dağılımı Haritası FROM PURSE ET AL 2007 J.ANIM. ECOL 44: 12311242
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
125
Anthrax ( Şarbon )
10 Şubat 2009 – IZMİR
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani Adnan SERPEN
126
Kuş Gribi [Avian Influenza ( AI ) ]
10 Şubat 2009 – IZMİR
127 Adnan SERPEN
Belli başlı bulaşıcı hastalıkların halk sağlığı dışında çarpıcı ekonomik etkileri SARS China, Hong Kong, Singapore, Canada $30-50bn
$40bn
Tahmini Maliyeti
Kaynak:: Emerging and Re-Emerging Infectious DiseaseProf.Dr.Ashry Gad Mohamed
$50bn
Foot & Mouth (Şap Hastalığı) UK $25–30bn
$30bn
$20bn
$10bn
BSE (Deli İnek) UK, Foot & Mouth $10-13bn (Şap) Taiwan, $5-8bn
1994
1995
10 Şubat 2009 – IZMİR
1996
1997
Figures are estimates and are presented as relative size.
Classical Swine Fever, Netherlands $2.3bn
1998
HPAI, Italy $400m
Nipah, Malaysia $350-400m
1999
Avian Flu ( Kuş Gribi ) Asia, $5–10bn
BSE (Deli İnek ) Japan $1.5bn
2000
BSE Canada $1.5bn Avian Flu, NL $500m
2001
Adnan SERPEN
2002
BSE U.S., $3.5bn
2003
2004 2005
Y ı l l a r
128 2006
Küresel Isınmanın Deniz Canlılarına olan zararlı etkileri
Kaynak: Global Warming and Animal Disease – Dr.Chantani
• Deniz suyunun ısınması ile mercan resiflerinde hastalık oluşumu ve sonucunda ölüm. Gorgonia Ventalina (Fan Coral) • Yine birçok deniz canlısının yeni mantar enfeksiyonlara maruz kalması. 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
129
Deniz Mercanlarında Hastalıklarda artış (Deniz Suyu Isınmasına bağlı olarak )
Kaynak : An Underwater nihtmare: Global warming and coral disease – Jane McClanahan & Dr.James Cervino – Pace University-USA
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
130
9/1997
12/1997
Sarı Bant Hastalığı BBD
Kaynak : An Underwater nihtmare: Global warming and coral disease – Jane McClanahan & Dr.James Cervino – Pace University-USA
3/1996 10 Şubat 2009 – IZMİR
2/1997
Yellow Band 131 Adnan SERPEN
İklim Değişikliğinin Yaban Hayat Canlılarına Etkileri - 1 Yaban hayatta konakçı davranış değişikliklerinin ortaya çıkmasına bağlı olarak patojenlerin taşınmasının kolaylaşması
Walruses prey more on ringed seals, increasing the risk of trichinellosis (Rausch et al 2007. Parasitol) 132 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
İklim Değişikliğinin Yaban Hayat Canlılarına Etkileri - 2 Yaban hayatta konakçı davranış değişikliklerinin ortaya çıkmasına bağlı olarak patojenlerin taşınmasının kolaylaşması
133 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
İklim Değişikliğinin Yaban Hayat Canlılarına Etkileri - 3
•Deniz suyu ısısında artış • CO2 artışı
Mercanların beyazlaşması
134 (Anthony et al, 2008. PNAS) 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
İklim Değişikliğinin Yaban Hayat Canlılarına Etkileri - 4
Philornis spp. botfliesspp. botfliespppp Yaban kuşlar da ektoparazit artışı
Anecdotal evidence suggests that this parasitism has become more frequent in southern S.A. 135 10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
Küresel Isınmaya Karşı Tedbir almazsak dünya yaşanmayacak hale gelebilir
Peki çözüm nedir
10 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan Adnan SERPEN SERPEN
Bunun için
136
?
Küresel Isınmaya Karşı ne Yapabiliriz ?
One World One Health One Medicine
04 Şubat 2009 – IZMİR
Adnan SERPEN
137
Unutmayalım Dünya Yalnız Bizim Değil
10 Şubat 2009 – IZMİR
138 Adnan SERPEN
İzlediğiniz için Teşekkür Ederim adnanserpen@ttmail.com 10 Şubat 2009 – IZMİR