Organizacyjno-prawne podstawy gospodarki finansowej Rad Rodziców w Polsce
Vademecum dla rad rodziców Praca zbiorowa pod redakcją Marii Szpilowskiej, Prezes Zarządu Fundacji „Rodzice Szkole”
© Fundacja „Rodzice Szkole” Warszawa, 2009
Publikacja dystrybuowana bezpłatnie. Wersja PDF dostępna na stronie internetowej projektu www.dlamojejszkoly.pl
© Copyright by Fundacja „Rodzice Szkole” Warszawa 2009 Fundacja „Rodzice Szkole” Adres do korespondencji: 00-029 Warszawa, ul. Nowy Świat 39 www.rodziceszkole.edu.pl www.dlamojejszkoly.pl
Ark. druk. 5,5 Wydanie pierwsze 2009 Druk i oprawa: Narodowy Bank Polski
Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Wojciech Starzyński Rozdział I Historia ruchu rodzicielskiego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Wojciech Starzyński Rozdział II Dekalog EPA – wzór praw i obowiązków rodziców w Europie . . . . . . . . . . . 11 Maria Szpilowska, Bartosz Opaśnik Rozdział III Prawa rodziców i rad rodziców w Polsce w świetle aktualnie obowiązującej legislacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Maria Szpilowska Rozdział IV Podstawy formalnoprawne gospodarki finansowej rad rodziców . . . . . . . . . 31 Bartosz Opaśnik Rozdział V Finanse rad rodziców – krok po kroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Bartosz Opaśnik Rozdział VI Przykłady dobrych praktyk w zakresie pozyskiwania środków i informowania o finansach rad rodziców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Maria Szpilowska, Bartosz Opaśnik Rozdział VII Studia przypadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Maria Szpilowska, Bartosz Opaśnik Rozdział VIII Zamiast zakończenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Maria Szpilowska Rozdział IX Słowniczek pojęć finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Bartosz Opaśnik
Wstęp
Wiek XXI będzie stuleciem edukacji zarówno w wymiarze kulturowym, jak i ekonomicznym. Chcąc sprostać tym wyzwaniom oraz dążąc do wychowania i wykształcenia młodego pokolenia na podstawie najnowszych osiągnięć nauki i wielowiekowej tradycji cywilizacji europejskiej, musimy sobie uzmysłowić fakt, że w tym procesie niezbędne jest uczestnictwo całego społeczeństwa. Edukacja narodowa przestaje być sprawą wąsko rozumianej grupy profesjonalistów (nauczycieli i urzędników oświatowych), a staje się wyzwaniem dla rodziców, którzy nie powinni rezygnować z wpływu na proces nauczania i wychowywania swoich dzieci na terenie szkoły. Mówił o tym m.in. Jan Paweł II, podkreślając, że „bezpośrednimi wychowawcami w stosunku do swoich dzieci pozostają zawsze na pierwszym miejscu rodzice. Jeśli zadanie to rodzice dzielą z innymi ludźmi, a także z instytucjami, na przykład Kościołem i Państwem, to zawiera się w tym prawidłowe odzwierciedlenie zasady pomocniczości”. Do wypełniania powyższych obowiązków niezbędne jest nie tylko dobrze skonstruowane prawo, ale również wykształcenie w rodzicach umiejętności korzystania z niego, a także akceptacja szeroko rozumianego uspołecznienia polskiej szkoły przez dyrektorów, nauczycieli i przedstawicieli organów założycielskich. Bardzo ważnym elementem tego procesu jest umiejętność zarządzania funduszami zgromadzonymi przez radę rodziców oraz analiza budżetu szkoły. Temu celowi ma służyć niniejsza broszura i cykl szkoleń przygotowanych przez Fundację „Rodzice Szkole” przy wsparciu Narodowego Banku Polskiego. Autorzy poradnika pragną wyrazić podziękowanie dla Pani Grażyny Kornet – zastępcy dyrektora Biura Społecznego Towarzystwa Oświatowego – za jej pomoc, wnikliwe i kompetentne uwagi oraz wsparcie, jakiego nam udzieliła przy tworzeniu tego materiału. Wojciech Starzyński Przewodniczący Rady Fundacji „Rodzice Szkole” Prezes Społecznego Towarzystwa Oświatowego
Rozdział I
Historia ruchu rodzicielskiego w Polsce
Zainteresowanie sprawami oświaty i zaangażowanie obywatelskie w te zagadnienia datują się w Polsce od ponad 200 lat. Komisja Edukacji Narodowej, działania podejmowane w czasie zaborów oraz osiągnięcia okresu międzywojennego i rozwój szkolnictwa konspiracyjnego w czasach II wojny światowej są najlepszymi przykładami aktywności nie tylko profesjonalistów, ale również szerokich rzesz obywateli, przede wszystkim rodziców. Ten proces został wyraźnie zahamowany po roku 1945. Lata 1945–1990, z krótką przerwą na początku lat 80., to praktycznie lata stracone w tworzeniu nowoczesnych rozwiązań edukacyjnych, szczególnie z punktu widzenia roli rodziców w systemie oświaty. Niejednokrotnie nagłaśniane przez ówczesną propagandę osiągnięcia były w rzeczywistości działaniami fikcyjnymi i fasadowymi. Za moment przełomowy należy uznać powstanie w roku 1987 Społecznego Towarzystwa Oświatowego (STO). Wtedy to zaczęły się organizować grupy rodziców, które we współpracy z nauczycielami postanowiły wziąć pełną odpowiedzialność za kształcenie własnych dzieci, a tym samym zmienić radykalnie zasady obowiązujące w polskim systemie oświatowym. Tamta inicjatywa zaowocowała powstaniem w ciągu kilku lat silnego szkolnictwa niepublicznego, w tym jego bardzo istotnego elementu – szkolnictwa społecznego. I to właśnie szkolnictwo, którego najistotniejszym elementem jest STO, dało przykład, jak tworzyć szkoły przy znaczącym, a często decydującym wpływie rodziców i jak tymi szkołami zarządzać wspólnie z pedagogami. Te doświadczenia, często bardzo trudne, ale w większości bardzo konstruktywne, od kilkunastu lat są przenoszone na grunt oświaty publicznej i z nich coraz częściej korzystają rodzice dzieci uczęszczających do szkół publicznych. Lata 90. to wielka rewolucja w polskim systemie oświaty. Następuje przekazanie większości szkół jednostkom samorządu terytorialnego (głównie gminom i powiatom) oraz zmiana struktury szkolnictwa, programów
nauczania, zasad finansowania i awansu zawodowego nauczycieli. Wraz z tymi zmianami zaczynają się tworzyć różnorakie inicjatywy obywatelskie. Powstają stowarzyszenia skupiające rodziców, w wielu szkołach aktywizują się rady rodziców, starając się działać nie tylko na rzecz pomocy materialnej dla szkoły, ale również odgrywać rolę kreatywną i kontrolną w zakresie programowym i w planowanym rozwoju szkoły. Podejmowane są również próby tworzenia przedstawicielstwa rodziców na poziomach ponadlokalnych (gminnym, regionalnym, a nawet krajowym). Równolegle do oddolnego aktywizowania się rodziców następują zmiany w polityce państwa i tworzenie pewnych rozwiązań systemowych, uwzględniających m.in. wymagania Unii Europejskiej. Już w roku 1991 w znowelizowanej ustawie o systemie oświaty pojawił się zapis o radach rodziców, a także możliwość tworzenia rad szkół i rad oświatowych na różnych szczeblach, aż po radę ogólnokrajową, która miała być społecznym organem doradczym ministra edukacji narodowej i wpływać na kreowanie polityki oświatowej. Te rozwiązania nie do końca się sprawdziły w praktyce, były jednak wyrazem dobrej woli ustawodawców i świadczyły o całkowitej zmianie w myśleniu o uspołecznieniu oświaty. Za bardzo istotny krok w zagwarantowaniu rodzicom wpływu na szkołę należy uznać zapisy konstytucji. Art. 48 wyraźnie określa, że „rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami”. Nakłada to na państwo obowiązek zapewnienia rodzicom możliwości realizowania tego prawa, a więc przeniesienia go na poziom ustawy o systemie oświaty, oraz podjęcie konkretnych działań praktycznych. Uświadomienie rodzicom ich praw konstytucyjnych i możliwości ich egzekwowania staje się następnym etapem upodmiotowienia obywateli. Ten proces nabiera wyraźnie przyspieszenia i musi być uwzględniany w polityce edukacyjnej państwa. Pozostawienie go bez odpowiedzi ze strony władz będzie działaniem destrukcyjnym i skieruje dużą część energii rodziców przeciw systemowi. Tworzenie rozwiązań prawnych i praktycznych uwzględniających zmiany następujące w świadomości pozwoli skierować zapał i energię rodziców na współpracę w budowaniu nowoczesnego systemu oświaty. Warto, aby o tym pamiętali politycy i ten punkt widzenia uwzględniali w swoich działaniach. W roku 1998 w kancelarii Prezesa Rady Ministrów prowadzono dyskusję na temat miejsca i roli rodziców w polskim systemie oświaty. Jej wynikiem było m.in. opracowanie przez zespół pod kierownictwem dr Marii Mendel – na zamówienie Ministerstwa Edukacji Narodowej – programu
„Rodzice w szkole”. Była to pierwsza próba całościowego ujęcia problemu współpracy rodziców, nauczycieli, gminy, powiatu, szkolnictwa wyższego, państwa. W wyniku prac, w których brali udział przedstawiciele Ministra Edukacji Narodowej, Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny i Gabinetu Politycznego Prezesa Rady Ministrów został opracowany dokument przedstawiający stanowisko w zakresie miejsca rodziców w systemie oświaty. Niestety, mimo że był on wyrazem kompromisu wszystkich zainteresowanych, nie stał się dokumentem oficjalnym, będącym deklaracją polityczną rządu. Wielka szkoda. Istotną cezurą w organizowaniu się środowisk rodziców była I ogólnopolska konferencja zorganizowana 15 kwietnia 2000 r. w Sali Kolumnowej Sejmu RP przez parlamentarny zespół „Edukacja Jutra” i Zarząd Główny STO. Zgromadziła ona ponad 150 przedstawicieli Rad Rodziców z całego kraju i uzmysłowiła zarówno władzom administracyjnym, jak i samym rodzicom dynamikę nowo powstającego ruchu. Wynikiem tej konferencji było m.in. przyznanie przez MEN grantu umożliwiającego pilotażowe przeszkolenie 40 liderów Rad Rodziców. Następnym etapem była podobna II ogólnopolska konferencja odbywająca się w listopadzie 2000 r., której najważniejszym osiągnięciem było przyjęcie projektu nowelizacji ustawy o systemie oświaty w zakresie powstawania i kompetencji rad rodziców oraz zwrócenie się do grupy posłów AWS z wnioskiem o podjęcie w tym zakresie inicjatywy ustawodawczej. Inicjatywa taka została podjęta, a w trakcie prac nad projektem ustawy odbyła się w powyższej sprawie konferencja programowa w urzędzie Rzecznika Praw Obywatelskich. W jej wyniku prof. Andrzej Zoll – Rzecznik Praw Obywatelskich – skierował do Marszałków Sejmu i Senatu oficjalny list, w którym poparł rozwiązania zaproponowane w projekcie, uzasadniając je potrzebą realizacji w ustawie wskazań art. 48 i 53 Konstytucji RP. Niestety, mimo tak wyraźnego stanowiska Sejm stosunkiem głosów 176 do 196 odrzucił proponowane rozwiązania. Sprawa wróciła do Parlamentu ponownie w roku 2007, kiedy z inicjatywy Społecznego Towarzystwa Oświatowego i powołanej przez STO Fundacji „Rodzice Szkole” – stawiającej sobie za cel trwałe wprowadzenie rodziców do polskiej szkoły – Sejm RP na wniosek Ministra Edukacji Narodowej przyjął rozwiązanie ustawowe zbliżone do zgłaszanych od lat propozycji. Obowiązujące od 1 września 2007 r. regulacje umożliwiają (a nawet wymuszają) powstawanie rad rodziców w szkołach publicznych, wyposażając je w uprawnienia pozwalające rodzicom realnie wpływać na
szkołę ich dzieci. Podsumowując tę wieloletnią batalię, można powiedzieć, że dzięki determinacji wielu środowisk obywatelskich pierwszy etap (wprowadzenie racjonalnych rozwiązań ustawowych) zakończył się sukcesem. Jak będzie wyglądała przyszłość, czyli wprowadzenie tych rozwiązań w codzienne życie szkoły, zależy w znacznej mierze od nas samych: rodziców, nauczycieli, samorządowców i pracowników oświatowych. Obserwując tworzenie się szerokiego ruchu obywatelskiego na rzecz polskiej oświaty, warto zadać kilka pytań: 1. Czy rodzice łączą się i organizują przeciw czemuś (patologiom w oświacie) czy na rzecz czegoś? 2. Jaka jest i jaka powinna być w tym rola nauczycieli, dyrektorów i organów prowadzących szkoły? 3. Jakie działania należy rozwijać w celu umacniania powstającego ruchu? 4. Czy w chwili obecnej istnieje potrzeba tworzenia formalnej ustrukturalizowanej organizacji rodziców o zasięgu ogólnokrajowym? Szukając odpowiedzi, trzeba pamiętać o tym, że chcąc mieć wpływ na system oświaty, rodzice muszą brać również za niego odpowiedzialność i przygotowywać się do współzarządzania polską szkołą. Temu celowi służą liczne publikacje ukazujące się na rynku, m.in. wydany w 2007 r. przez CODN poradnik Faktyczna obecność – jak powołać i prowadzić radę rodziców autorstwa Wojciecha Starzyńskiego, przygotowany w formie elektronicznej kurs Rada rodziców w szkole Twojego dziecka oraz bardzo interesująca książka autorstwa Marii Mendel Rodzice i nauczyciele jako sprzymierzeńcy. W celu zbudowania państwa i społeczeństwa obywatelskiego niezbędne jest wychowanie młodego pokolenia na światłych obywateli kraju, Europy i świata. Aby to się udało, w procesie edukacji muszą uczestniczyć miliony polskich rodziców.
10
Rozdział II
Dekalog EPA – wzór praw i obowiązków rodziców w Europie Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców W 1992 r. została ogłoszona przez środowiska rodzicielskie Europy „Karta Praw i Obowiązków Rodziców”. Jest to unikalny dokument ilustrujący coraz większą aktywność rodziców w środowisku edukacyjnym i inspirujący jej dalszy rozwój. Należy pamiętać, że rodzice w środowisku szkolnym posiadają dwa rodzaje praw: prawa zbiorowe, czyli prawa do posiadania swojej reprezentacji na poziomie szkoły, i prawa indywidualne – związane z wyborem szkoły i ścieżki edukacyjnej dla ich dzieci. Rada rodziców jest wyrazem realizacji zbiorowych praw rodziców. Badania wykazują, że im lepiej funkcjonuje i im większym autorytetem cieszy się Rada Rodziców, tym skuteczniejsza jest realizacja ich indywidualnych praw. Jeśli uważnie przeczytamy preambułę i „Kartę”, to zauważymy dwie istotne rzeczy: • wylistowano w dokumencie nie tylko prawa, ale i odpowiadające im obowiązki rodziców; • wśród 10 podanych kanonów postępowania 4 z nich stanowią elementarne zbiorowe prawa i obowiązki rodziców, nakładając na nich współodpowiedzialność za jakość edukacji w danym kraju poprzez m.in. tworzenie reprezentatywnych organizacji i współpracę między sobą i środowiskiem lokalnym.
11
Preambuła Wychowanie dzieci stanowi wyraz nadziei rodziców, co jest potwierdzeniem faktu, że mają oni na uwadze przyszłość i pokładają wiarę w wartości przekazywane następnym pokoleniom. Wiele osób ma swój udział w wychowaniu dzieci, które przecież nie wzrastają w społecznej izolacji, lecz rozwijają się w konkretnym środowisku. Osiąganie dojrzałości to coś więcej niż tylko zdobywanie wykształcenia. Nie jest ono jednak możliwe bez wsparcia ze strony szkół. Wzajemna pomoc i wzajemny szacunek rodziców oraz instytucji edukacyjnych są warunkiem „sine qua non” wychowania dzieci i młodzieży w naszych czasach. Nadzieja wielu mieszkańców Wschodniej i Zachodniej Europy wynika z form współpracy na kontynencie, prowadzących do coraz większej jedności i do budowy nowej, wspólnej tożsamości. Współcześni młodzi ludzie są obywatelami Europy przyszłości, każdy ze swą odmienną duchowością i kulturą, w której wzrastał, każdy z innymi talentami i oczekiwaniami. Dla nich i dla siebie samych pragniemy demokratycznej Europy, która w dalszym ciągu będzie traktować swą różnorodność jako źródło inspiracji.
Odpowiedzialność rodziców wobec dzieci stanowi podwalinę istnienia ludzkości. Tymczasem, zarówno we współczesnej Europie, jak i w przyszłej, nie muszą oni sami dźwigać odpowiedzialności za wychowanie dzieci. W dziele tym są wspomagani przez osoby i grupy społeczne, zaangażowane w działania edukacyjne. Mogą także oczekiwać wsparcia finansowego ze strony państwa oraz ekspertyz opracowanych przez placówki naukowe i oświatowe. Wychowanie i edukacja w Europie powinny się koncentrować na tym właśnie celu. Aby zrealizować to założenie, rodzice muszą ze sobą współpracować: w szkołach, ze szkołami, ale także na szczeblu europejskim i w narodowych stowarzyszeniach. Naszym celem są wzajemne inspiracje i działania prowadzące do pogłębienia europejskiej solidarności. Powyższe kwestie stanowią dla EPA sens jej istnienia. Na tym jednak nie koniec. Rodzice w Europie mają prawo być otaczani szacunkiem za ich odpowiedzialność jako pierwszych i najważniejszych wychowawców swoich dzieci. Oznacza to poszanowanie ich rodzicielskiej roli i wynikających z niej obowiązków. W swych wysiłkach wychowawczych powinni być wspierani przez całe społeczeństwo, a w szczególności przez osoby zaangażowane w edukację. EPA zawarło swoje postulaty w deklaracji „Prawa i obowiązki rodziców w Europie”. Zwracamy się do Komisji Europejskiej, Rady Ministrów, Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z prośbą o poparcie naszych postulatów i pomoc w ich realizacji.
12
Karta Karta stanowi próbę określenia miejsca rodziców w procesie edukacji ich dzieci, precyzuje oczekiwane relacje między nimi a szkołą i władzami ingerującymi w problemy oświaty. W sformułowaniach zawartych w „Karcie” jest wyrażane pragnienie rodziców do traktowania ich jak świadomych, przygotowanych i zdeterminowanych partnerów procesu edukacyjnego. W kolejnej części naszego Vademecum pokażemy, jakie to rozwiązania prawne w Polsce legły u podstaw myślenia o nowej, twórczej roli rodziców w szkole.
13
Prawa i Obowiązki Rodziców Rodzice mają prawo do wychowywania swoich dzieci w duchu tolerancji i zrozumienia dla innych, bez dyskryminacji wynikającej z koloru skóry, rasy, narodowości, wyznania, płci oraz pozycji ekonomicznej. Rodzice mają prawo do uznania ich prymatu jako „pierwszych nauczycieli” swoich dzieci. Rodzice mają prawo do pełnego dostępu do formalnego systemu edukacji dla swoich dzieci z uwzględnieniem ich potrzeb, możliwości i osiągnięć. Rodzice mają prawo dostępu do wszelkich informacji o instytucjach oświatowych, które mogą dotyczyć ich dzieci.
Rodzice mają prawo wyboru takiej drogi edukacji dla swoich dzieci, która jest najbliższa ich przekonaniom i wartościom uznawanym za najważniejsze dla rozwoju ich dzieci.
14
I
II
III
IV
V
Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w duchu odpowiedzialności za siebie i za cały ludzki świat.
Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w sposób odpowiedzialny i nie zaniedbywać ich. Rodzice mają obowiązek zaangażowania się jako partnerzy w nauczaniu ich dzieci w szkole.
Rodzice mają obowiązek przekazywania wszelkich informacji szkołom, do których uczęszczają ich dzieci, informacji dotyczących możliwości osiągnięcia wspólnych (tj. domu i szkoły) celów edukacyjnych. Rodzice mają obowiązek dokonania świadomego wyboru drogi edukacyjnej, jaką ich dzieci powinny zmierzać.
Rodzice mają prawo domagania się od formalnego systemu edukacji tego, aby ich dzieci osiągnęły wiedzę duchową i kulturową. Rodzice mają prawo wpływać na politykę oświatową realizowaną w szkołach ich dzieci.
Rodzice i ich stowarzyszenia mają prawo wydawania opinii i przeprowadzania konsultacji z władzami odpowiedzialnymi za edukację na wszystkich poziomach ich struktur. Rodzice mają prawo do pomocy materialnej ze strony władz publicznych, eliminującej wszelkie bariery finansowe, które mogłyby utrudnić dostęp ich dzieci do edukacji. Rodzice mają prawo żądać od odpowiedzialnych władz publicznych wysokiej jakości usługi edukacyjnej.
VI
Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w poszanowaniu i akceptowaniu innych ludzi i ich przekonań.
VII
Rodzice mają obowiązek osobiście włączać się w życie szkół ich dzieci i stanowić istotną część społeczności lokalnej.
VIII
Rodzice mają obowiązek tworzyć demokratyczne, reprezentatywne organizacje na wszystkich poziomach. Organizacje te będą reprezentowały rodziców i ich interesy.
IX
X
Rodzice mają obowiązek poświęcać swój czas i uwagę swoim dzieciom i ich szkołom, tak aby wzmocnić ich wysiłki skierowane na osiągnięcie określonych celów nauczania. Rodzice mają obowiązek poznać siebie nawzajem, współpracować ze sobą i doskonalić swoje umiejętności „pierwszych nauczycieli” i partnerów w kontakcie: szkoła – dom.
15
Rozdział III
Prawa rodziców i rad rodziców w Polsce w świetle aktualnie obowiązującej legislacji 1. Indywidualne prawa rodziców Prawa i obowiązki rodziców, obok fundamentalnego Dekalogu EPA omówionego w poprzednim rozdziale Vademecum, regulują następujące akty prawne: • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, • Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, • Konwencja o Prawach Dziecka. Wcześniej wyróżniliśmy dwa rodzaje praw rodziców w polskim systemie oświaty: indywidualne i zbiorowe. Indywidualne prawa rodziców reguluje przede wszystkim Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU Nr 78, poz. 483, z późn. zm.). 1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 48). 3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami (art. 53). 4. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych.
16
A oto inne akty prawne regulujące indywidualne prawa rodziców w systemie oświaty: Prawo pierwszeństwa rodziców w wychowaniu i nauczaniu dzieci
Prawo do poszanowania władzy rodzicielskiej w dziedzinie wychowania
•P owszechna Deklaracja Praw Człowieka – art. 16.3; art. 26.3 • Ustawa o systemie oświaty – art. 1.2
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. – art. 18.4 • Europejska Konwencja Praw Człowieka • Konwencja o Prawach Dziecka – art. 14.2; art. 18.2
Prawo do bezpłatnego nauczania
Prawo do współdecydowania o wcześniejszym rozpoczęciu nauki
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – art. 26.1
Ustawa o systemie oświaty – art. 16.1
Prawo do pomocy ze strony państwa i instytucji społecznych •P owszechna Deklaracja Praw Człowieka – art. 16.3 • Konwencja o Prawach Dziecka – art. 18.2 • Ustawa o systemie oświaty – art. 1.ust.2
Prawo do indywidualnego toku nauczania Ustawa o systemie oświaty – art. 66 ust.1
• Prawo do nauczania dziecka poza szkołą. • Ustawa o systemie oświaty – art. 16 ust. 8. • Prawo do uzyskania informacji o wynikach w nauce dziecka. • Rozporządzenie MEN nr 29 z dnia 24 września 1992 r. Warto jest również wspomnieć o Ustawie o dostępie do informacji publicznej (DzU 2001 Nr 112, poz. 1198), która normuje w sposób szczegółowy tryb i zasady korzystania z obywatelskiego prawa do informacji, zagwarantowanego w art. 61 Konstytucji RP. Zawarte w niej uregulowania odnoszą się także do dokumentów i informacji dotyczących funkcjonowania szkół i placówek oświatowych oraz publicznej działalności władz samorządowych i oświatowych wszystkich szczebli. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie organizacji, przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków z dnia 8 stycznia 2002 r. (DzU 2002 Nr 5, poz. 46) reguluje sposób rozpatrywania skarg i wniosków składanych przez rodziców (Rady Rodziców) do dyrektorów szkół, kuratorów, władz lokalnych etc. Indywidualne prawa rodziców w Polsce zaprezentowano w Załączniku nr 1 do Vademecum, zamieszczonym na stronie internetowej projektu w zakładce Rada Rodziców. 17
2. Zbiorowe prawa rodziców Kompetencje, czyli prawa i obowiązki rad rodziców Rada rodziców stanowi samodzielną, niezależną od innych organów szkoły, reprezentację rodziców. Jest społecznym organem funkcjonującym wewnątrz systemu oświaty, co oznacza, że do jej powstania potrzebna jest wola uprawnionych, czyli rodziców lub opiekunów dzieci. Jej istnienie i funkcjonowanie przewiduje ustawa o systemie oświaty (uso). Obecne regulacje prawne, obowiązujące od 1 września 2007 r., mówią m.in.: W szkołach i placówkach działają Rady Rodziców, które reprezentują ogół rodziców uczniów (art. 53 ust. 1 uso) . Zapis ten oznacza, że jeśli na terenie szkoły lub placówki oświatowej istnieje wola powołania rady rodziców wyrażona przez rodziców uczniów danej szkoły, to nie może być żadnych przeszkód ze strony jakichkolwiek organów (rady pedagogicznej, dyrektora, samorządu terytorialnego, kuratorium), które by utrudniały realizację tej woli. Wręcz przeciwnie, te organy powinny zrobić wszystko, aby w tym pomóc. (...) Rada Rodziców może występować do organu prowadzącego szkołę lub placówkę, organu sprawującego nadzór pedagogiczny, dyrektora, rady pedagogicznej oraz rady szkoły lub placówki z wnioskami i opiniami dotyczącymi wszystkich spraw szkoły lub placówki. (art. 54 ust. 1 uso). Oznacza to, że we wszystkich sprawach rada rodziców może się zwracać z zapytaniami, wnioskami, propozycjami, do organów związanych z życiem szkoły – dyrektora, grona pedagogicznego, organu nadzoru (kuratora oświaty) i do samorządu terytorialnego (który jest organem prowadzącym szkoły publiczne). Taki zapis obliguje drugą stronę do tego, aby w trybie administracyjnym ustosunkowywała się do wniosków, postulatów, opinii Rady Rodziców. Co prawda, zapis ten nie wyposaża Rady Rodziców w żadne uprawnienia stanowiące, ale powoduje, że organy, do których zwrócono się ze wszystkimi wnioskami i opiniami, muszą udzielić odpowiedzi nawet, jeśli jest to odpowiedź negatywna. Ustawę o systemie oświaty zaprezentowano w Załączniku nr 2 do Vademecum, zamieszczonym na stronie internetowej projektu w zakładce Rada Rodziców.
18
W ten sposób, poprzez taką konstrukcję prawną, tworzy się pole do wzajemnej wymiany poglądów i do wzajemnego dopracowywania się stanowiska, które byłoby stanowiskiem kompromisowym, dobrze służącym wszystkim podmiotom związanym z życiem szkoły.
Ogólne zasady powoływania i działania rad rodziców są zapisane w art. 53 uso. W skład rady rodziców wchodzą w szkołach po jednym przedstawicielu rad oddziałowych wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału. W wyborach jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic. Wybory przeprowadza się na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. Kompetencje rady rodziców wynikają z ustawy o systemie oświaty oraz ustawy Karta Nauczyciela 1. Uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczego szkoły (art. 54 ust. 2 uso) • Program wychowawczy obejmuje: m zadania wychowawców klas, m treści wychowawcze zawarte w statucie i regulaminie szkolnym, m zasady współpracy wychowawców z rodzicami i samorządem uczniowskim. 2. Uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną programu profilaktyki (art. 54 ust. 2 uso) • Program profilaktyki ma na celu: m rozwijanie zainteresowań uczniów (kółka zainteresowań), m przeciwdziałanie niepowodzeniom w nauce, m zapewnienie bezpieczeństwa w szkole, m zapobieganie uzależnieniom uczniów. Uwaga!
J eśli rada rodziców w terminie 30 dni od rozpoczęcia roku szkolnego nie uzyska porozumienia z radą pedagogiczną w sprawie programu (wychowawczego i/lub profilaktyki), to program ten ustala dyrektor szkoły w uzgodnieniu z kuratorem. Program ustalony przez dyrektora szkoły obowiązuje do czasu uchwalenia programu przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną.
19
Taki zapis w uso ukazuje praktyczny sposób współpracy szkoły i rodziców. Rodzice biorą w ten sposób odpowiedzialność za program wychowawczy i profilaktyki, ponieważ dotyczą one nie tylko zajęć lekcyjnych, ale też form spędzania czasu w formie pozalekcyjnej w szkole, na co rodzice powinni mieć znacznie większy wpływ. Stwarza płaszczyznę możliwej współpracy.
rogramy: wychowawczy i profilaktyki są skierowane na najważniejP sze podmioty działające w szkole, a mianowicie na uczniów, i dlatego wypracowywanie ich przez rodziców przy czynnym udziale nauczycieli stwarza szansę współdziałania. O współdziałaniu, według Tadeusza Kotarbińskiego, możemy mówić dopiero wtedy, gdy: „cel jest wspólny, a to jest wtedy, kiedy po to, by to było celem dla jednego, musi być ono celem dla drugiego” . 3. Opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły (art. 54 ust. pkt 3 uso) Dyrektor szkoły ma każdego roku obowiązek przedłożyć radzie rodziców projekt planu finansowego szkoły. Plan finansowy stanowi zestawienie przychodów i wydatków szkoły na dany rok. I choć często można usłyszeć, że opinia rady rodziców w tej kwestii jest tylko sprawą formalną, bo przychody wynikają z algorytmów rozdzielania subwencji, a większość wydatków jest sztywna, to z naszych doświadczeń wynika, że w wielu placówkach reprezentanci rodziców aktywnie uczestniczą w planowaniu wydatków szkoły, optymalizując jej działanie. Zagadnienie to szeroko omówimy w części naszego Vademecum poświęconej dobrym praktykom. W szkołach jest od dawna praktyką osobiste lub finansowe zaangażowanie rodziców zarówno w przeprowadzaniu remontów, jak i pokrywaniu kosztów działań kształcących i pedagogicznych szkoły (np. wycieczki klasowe uczniów). 4. O piniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania (art. 54 ust. 2 pkt 2 uso) Organ nadzoru pedagogicznego, czyli kurator, może zalecić dyrektorowi szkoły opracowanie programu poprawy efektywności kształcenia i wychowania w sytuacji, kiedy w szkole dzieje się nienajlepiej w tym zakresie. Dyrektor musi przedstawić taki program naprawczy, wraz z harmonogramem jego wdrożenia, radzie rodziców, która ma prawo wyrażenia swojej opinii w tej kwestii.
. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków– T –Gdańsk, 1965, s. 105.
20
5. U zależnienie od pozytywnej opinii rady rodziców podjęcia w szkole działalności przez stowarzyszenie lub inną organizację harcerską (art. 56 uso) Rada rodziców decyduje o tym, czy dyrektor wyrazi zgodę na działalność w szkole stowarzyszeń bądź organizacji pozaszkolnych, takich jak: harcerstwo, organizacje sportowe. Rada rodziców, mając zastrzeżenia do profilu organizacji bądź jej sposobu działania czy kwalifikacji liderów, może zablokować wejście takich organizacji na teren szkoły. Ważne jest to, że rada rodziców ma prawo zakazania wstępu na teren szkoły organizacjom, które mogą mieć zgubny wpływ na rozwój dzieci (sekty, organizacje negujące wartości preferowane przez rodziców).
6. Prawo do udziału przedstawiciela rady rodziców w pracach komisji konkursowej wybierającej dyrektora szkoły lub placówki (art. 36a uso) W celu przeprowadzenia konkursu na stanowisko dyrektora szkoły organ prowadzący szkołę (najczęściej jest to gmina) powołuje komisję konkursową w składzie: 1) t rzech przedstawicieli organu prowadzącego szkołę lub placówkę; 2) d wóch przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny (kuratorium); 3) po jednym przedstawicielu: a) rady pedagogicznej, b) rady rodziców, c) zakładowych organizacji związkowych, przy czym przedstawiciel związku zawodowego nie może być zatrudniony w szkole, której konkurs dotyczy. Przepis ten stosuje się również w przypadku konkursu na stanowisko dyrektora nowo zakładanego zespołu szkół lub placówek, z tym że przedstawiciela rady rodziców wyłania się spośród rad rodziców uczniów wszystkich szkół lub placówek łączonych w zespół.
7. Współdecydowanie w sprawie jednolitego stroju szkolnego (art. 64a) Zgodnie z przywołanym artykułem ustawy o systemie oświaty, dyrektor może wprowadzić w szkole obowiązek noszenia jednolitych strojów. Może to zrobić z własnej inicjatywy albo na wniosek innych organów szkoły, czyli rady rodziców, rady pedagogicznej lub samorządu uczniowskiego. 21
W każdym przypadku dyrektor musi uzyskać zgodę rady rodziców. Wzór jednolitego stroju dyrektor ustala z radą rodziców. 8. P rawo do wnioskowania o dokonanie oceny pracy nauczyciela (art. 6a Ustawy Karta Nauczyciela) Rada rodziców może się zwrócić do dyrektora szkoły z wnioskiem o dokonanie oceny pracy konkretnego nauczyciela w każdym czasie, jednak nie wcześniej niż po roku od poprzedniej oceny. Wydaje się, że rodzice, wnioskując poprzez swoją reprezentację, mogą w ten sposób zmobilizować pedagoga do efektywniejszej pracy, ale także, co spotykamy coraz częściej, podkreślić swoją pozytywną opinię o nauczycielu. Możliwość opiniowania pracy nauczycieli może stanowić ważne narzędzie motywujące do pracy i rozwoju w dalszej drodze zawodowej nauczyciela. 9. P rawo do opiniowania dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu (art. 9c Ustawy Karta Nauczyciela) Rada rodziców ma prawo opiniować dorobek nauczyciela za okres stażu. Po zasięgnięciu opinii rady rodziców dyrektor dokonuje oceny pracy pedagoga za czas stażu. Rada rodziców ma 14 dni na wydanie swojej opinii. Jeśli nie przedstawi swojego zdania w tym terminie, to dyrektor może dokonać oceny bez niej. I choć ta kompetencja jest tylko stanowiąca, to warto jest, aby rada uczestniczyła w ocenie nauczycieli stażystów. 10. Wnioskowanie o powołanie rady szkoły (art. 51 ust. 9 uso) Rada rodziców może wystąpić do dyrektora szkoły z inicjatywą powołania rady szkoły. Dyrektor musi się odnieść do wniosku rady rodziców w tej sprawie. 11. Możliwość współpracy z innymi radami rodziców (art. 53 ust. 5) Ten ustawowy zapis daje możliwość i szansę na współpracę i komunikację między reprezentacjami rodziców w różnych szkołach, niezależnie od poziomu, położenia lokalnego i innych uwarunkowań. Pozwala to na wymianę doświadczeń, uwag, podzielenie się dobrymi praktykami. Ta współpraca „w poziomie” może także owocować współpracą „w pionie”, tj. tworzeniem reprezentacji regionalnych, wojewódzkich i krajowej rady oświatowej, która mogłaby się stać społecznym organem opiniodawczym i wnioskodawczym w sprawach polskiej oświaty (art. 45 ust. 1).
22
Dobrym przykładem takiej współpracy może być Wojewódzka Rada Rodziców w Rzeszowie działająca przy Podkarpackim Kuratorze Oświaty. Koordynuje i integruje ona działalność rad rodziców ze szkół i placówek różnych typów z całego województwa.
12. P rawo do gromadzenia własnych funduszy (art. 54 ust. 8 uso) Rada rodziców może gromadzić fundusze w celu wspierania działalności statutowej szkoły. Mogą one pochodzić zarówno z dobrowolnych składek rodziców, jak i innych źródeł. Kwestie pozyskiwania oraz wydatkowania środków określa regulamin rady rodziców. Regulamin jest dla Rady Rodziców konstytucją, która zakreśla ramy działania tego organu i współdziałania z innymi organami wewnętrznymi szkoły. Uwaga! Dokument ten nie może być sprzeczny ze statutem szkoły oraz ustawą o systemie oświaty. W celu lepszego ukazania, w jaki sposób można regulować działania rady rodziców, prezentujemy wzorcowy regulamin, który pierwszy raz był publikowany w książce Prawa rodziców w szkole ; obecnie jest dostosowany do ostatniej nowelizacji ustawy o systemie oświaty (z 19.03.2009 r.). Regulamin ten szeroko rozpowszechniamy na szkoleniach organizowanych przez Fundację „Rodzice Szkole” oraz na stronach internetowych . Aby uniknąć zbędnych powtórek materiału, w przytoczonym regulaminie pominiemy rozdział dotyczący gospodarki finansowej rady rodziców, pamiętając wszak, że obok kwestii wyborów do rady jest to jedna z najważniejszych części tego dokumentu.
. Starzyński, E. Wieczorek, W. Kołodziejczyk, M. Kunicki-Goldfinger, Prawa rodziców W w szkole, wyd. II zaktualizowane, Społeczne Towarzystwo Oświatowe, Warszawa 2005. Wzorcowy regulamin rady rodziców jest zamieszczony na stronie internetowej Fundacji „Rodzice Szkole”: www.rodziceszkole.edu.pl oraz na CD z e-learningowym kursem, współtworzonym wraz z CODN „Rada Rodziców w szkole Twojego dziecka”.
23
3. Wzorcowy regulamin Rady Rodziców REGULAMIN
Rady Rodziców ....................................................................................... (nazwa szkoły)
Rozdział I Cele i zadania Rady Rodziców §1 Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa bez bliższego określenia o: 1) Szkole – należy przez to rozumieć ......................................................,
(nazwa szkoły)
2) statucie – należy przez to rozumieć Statut Szkoły, 3) dyrektorze – należy przez to rozumieć Dyrektora Szkoły, 4) Radzie – należy przez to rozumieć Radę Rodziców Szkoły, 5) Radzie Klasowej – należy przez to rozumieć wewnętrzny organ wybierany przez rodziców uczniów poszczególnych oddziałów szkolnych, 6) przewodniczącym, wiceprzewodniczącym, sekretarzu, skarbniku – należy przez to rozumieć odpowiednio: Przewodniczącego, Wiceprzewodniczącego, Sekretarza i Skarbnika Rady, 7) Prezydium – należy przez to rozumieć Prezydium Rady, 8) Komisji Rewizyjnej – należy przez to rozumieć Komisję Rewizyjną Rady, 9) r eprezentatywności – rozumie się przez to zebranie wszystkich rodziców uczniów oddziału szkolnego, przy zachowaniu zasady, że jednego ucznia reprezentuje jeden z rodziców (prawnych opiekunów), zwany dalej rodzicem. §2 1. Podstawowym celem Rady jest reprezentowanie interesów rodziców uczniów Szkoły poprzez podejmowanie działań, jako organu Szkoły, wynikających z przepisów oświatowych, Statutu Szkoły oraz niniejszego Regulaminu. 24
2. Rada realizuje swoje cele w szczególności poprzez: 1) p obudzenie aktywności i organizowanie różnorodnych form działalności na rzecz rozwoju Szkoły, 2) zapewnienie rodzicom wpływu na działalność Szkoły poprzez wyrażanie i przekazywanie dyrektorowi i innym organom Szkoły, organowi prowadzącemu i organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny stanowiska w sprawach związanych z działalnością szkoły, 3) formułowanie opinii w sprawach przewidzianych przepisami prawa oświatowego oraz Statutu, 4) finansowe i organizacyjne wspieranie działalności statutowej szkoły, 5) wspieranie działalności samorządu uczniowskiego, 6) organizowanie współpracy z Dyrektorem i nauczycielami Szkoły w celu poprawy jakości jej pracy.
Rozdział II Struktura i zasady wyborów Rady oraz jej organów wewnętrznych §3 1. W skład Rady wchodzi po jednym przedstawicielu rad oddziałowych wybranych przez zebranie rodziców uczniów każdego oddziału w tajnych wyborach z nieograniczonej listy kandydatów. Odwołanie członka Rady może nastąpić w czasie każdego zebrania na pisemny wniosek ¼ liczby rodziców uczniów oddziału zwykłą większością głosów w głosowaniu tajnym przy obecności co najmniej połowy rodziców uprawnionych do głosowania. 2. Zebranie, podczas którego dokonuje się wyboru lub odwołania członków Rady, prowadzi rodzic wybrany w głosowaniu jawnym jako Przewodniczący zebrania. W celu przeprowadzenia tajnych wyborów zebranie wybiera Komisję Skrutacyjną w składzie co najmniej 3 osób. W celu przeprowadzenia tajnego głosowania Komisja Skrutacyjna sporządza karty do głosowania, rozdaje je rodzicom uczestniczącym w zebraniu i zabiera je, z zachowaniem zasady reprezentatywności rodziców. 3. Kandydatów do Rady, za ich zgodą, zgłaszają rodzice uczestniczący w zebraniu. 4. Wybór następuje zwykłą większością głosów. Głos jest ważny, jeżeli na liście do głosowania głosujący wskazał nie więcej kandydatów niż liczba członków Rady przewidzianych do wybrania. W przypadku, gdy dwóch lub więcej kandydatów uzyskało tę samą liczbę głosów, przeprowadza się głosowanie ponowne na tych kandydatów. 5. Sprawy związane z procedurą wyborczą nieregulowane w niniejszym Regulaminie rozstrzyga zebranie rodziców uczniów oddziału szkolnego. 25
6. W przypadku wygaśnięcia mandatu członka Rady przeprowadza się wybory uzupełniające w trybie określonym w ust. 1–5 . §4 1. Rada na pierwszym posiedzeniu w każdym roku szkolnym wybiera, w głosowaniu jawnym: 1) Prezydium Rady, 2) Komisję Rewizyjna Rady. 2. W skład Prezydium, którego liczebność określa w uchwale Rada, wchodzą: 1) Przewodniczący, 2) Wiceprzewodniczący, 3) Sekretarz, 4) Skarbnik, 5) 1–3 członków. 3. W skład Komisji Rewizyjnej, której liczebność określa w uchwale Rada, wchodzą: 1) Przewodniczący, 2) Sekretarz, 3) 1–3 członków. §5 1. Rada działa poprzez zebrania plenarne oraz organy wewnętrzne zgodnie z ich kompetencjami. 2. Zebrania zwyczajne Rady zwołuje się co najmniej 3 razy w roku szkolnym, z tym że pierwsze zebranie zwołuje dotychczasowy Przewodniczący nie później niż do końca października każdego roku. 3. O terminie, miejscu i proponowanym porządku zebrania zawiadamia się członków Rady w sposób określony przez każdego członka Rady, co najmniej 7 dni przed planowanym terminem zebrania. 4. W uzasadnionych przypadkach może być zwołane zebranie nadzwyczajne po zawiadomieniu członków Rady najpóźniej 1 dzień przed terminem zebrania. 5. Zebranie Rady zwołuje Przewodniczący, z własnej inicjatywy, na pisemny wniosek poszczególnych Rad Klasowych lub Dyrektora. 6. Terminy oraz tryb zwoływania zebrań, o których mowa w ust. 2–5, stosuje się odpowiednio do zebrań Prezydium, Komisji Rewizyjnej i Rad Klasowych. 7. Uchwały Rady, Prezydium, Komisji Rewizyjnej i Rad Klasowych są podejmowane zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy liczby członków. 8. W zebraniach Rady, Prezydium i Komisji Rewizyjnej mogą brać udział, z głosem doradczym, zaproszone osoby.
26
Rozdział III Kompetencje i zasady działania Rady oraz jej organów wewnętrznych §6 1. Kompetencje Rady określają przepisy Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela i aktów wykonawczych do tych ustaw. 2. Rada Rodziców jest społecznym organem Szkoły, który reprezentuje ogół rodziców uczniów Szkoły. 3. Do kompetencji Rady Rodziców należy w szczególności: 1) w ystępowanie we wszystkich sprawach dotyczących Szkoły do Dyrektora oraz pozostałych organów Szkoły, a także do organu prowadzącego i organu sprawującego nadzór nad Szkołą, 2) u chwalanie w porozumieniu z Radą Pedagogiczną programu wychowawczego Szkoły i programu profilaktyki, 3) opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez Dyrektora Szkoły, 4) o piniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania, 5) o piniowanie możliwości podjęcia w Szkole działalności przez stowarzyszenie lub inną organizację, w szczególności organizację harcerską, 6) w ystępowanie do Dyrektora Szkoły z inicjatywą wprowadzenia obowiązku noszenia przez uczniów na terenie szkoły jednolitego stroju, 7) w spółudział w określaniu wzoru jednolitego stroju noszonego przez uczniów na terenie Szkoły, 8) występowanie z wnioskami o dokonanie oceny pracy nauczycieli, 9) o piniowanie oceny dorobku nauczyciela stażysty, nauczyciela kontraktowego i mianowanego, 10) występowanie z wnioskiem o utworzenie Rady Szkoły, 11) wybór swojego przedstawiciela do komisji konkursowej na stanowisko Dyrektora Szkoły lub zespołu Szkół, 12) wybór przedstawicieli rodziców do Rady Szkoły, komisji oraz innych ciał, w których przepisy przewidują udział przedstawicieli rodziców uczniów Szkoły, 13) gromadzenie funduszy z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł, 14) zatwierdzanie rocznego sprawozdania finansowego Rady po zbadaniu sprawozdania przez Komisję Rewizyjną Rady i przedstawieniu przez nią opinii w tej sprawie, 15) wykonywanie innych uprawnień przewidzianych przez Regulamin Rady Rodziców, przepisy Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela oraz akty wykonawcze do tych ustaw. 27
§7 1. Prezydium wykonuje wszystkie zadania i kompetencje Rady między jej zebraniami, z wyłączeniem spraw wymienionych w § 6 ust. 2 pkt. 2 i 10. 2. Do podstawowych zadań Prezydium należy: 1) bieżące kierowanie pracami Rady w okresie między zebraniami, w tym gospodarką finansową Rady, 2) realizacja preliminarza Rady, 3) wykonywanie uchwał Rady, 4) opiniowanie dorobku zawodowego nauczycieli za okres stażu z uwzględnieniem opinii Rad Klasowych, 5) koordynowanie prac Rad Klasowych, 6) nadzór nad pracami komisji powołanymi przez Radę, 7) zatrudnianie osób (zlecanie usług) niezbędnych do realizacji zadań Rady. 3. Prezydium reprezentuje Radę i ogół rodziców uczniów Szkoły wobec Dyrektora i innych organów Szkoły oraz na zewnątrz. 4. W imieniu Rady dokumenty skutkujące zobowiązaniami finansowymi podpisują dwaj członkowie Prezydium: Przewodniczący lub Sekretarz oraz Skarbnik lub Wiceprzewodniczący. §8 1. Komisja Rewizyjna jest organem sprawującym kontrolę nad działalnością Prezydium. 2. Do kompetencji Komisji Rewizyjnej należy w szczególności: 1) kontrolowanie co najmniej raz w roku całokształtu działalności finansowej Prezydium pod względem zgodności z obowiązującymi przepisami, 2) przedstawianie Radzie informacji i wniosków wynikających z przeprowadzonych kontroli, 3) opiniowanie rocznego sprawozdania finansowego Rady, 4) wykonywanie innych zadań kontrolnych zleconych przez Radę. 3. Komisja Rewizyjna działa poprzez zespoły kontrolne, w składzie co najmniej 3 osób, powoływanych na wniosek Przewodniczącego. 4. Członkowie zespołu kontrolnego mają prawo żądania od członków Prezydium, osób zatrudnionych lub wykonujących usługi na rzecz Rady składania pisemnych bądź ustnych wyjaśnień dotyczących kontrolowanych spraw. Kontrolowani są obowiązani udostępnić wszystkie dokumenty dotyczące zakresu kontroli. 5. Po zakończeniu kontroli zespół kontrolny sporządza protokół, z którym zapoznaje Prezydium. Protokół przed przedstawieniem go Radzie wymaga zatwierdzenia przez Komisję Rewizyjną. W przypadku rażących uchybień w działalności Prezydium 28
Komisja Rewizyjna może wystąpić do Rady z wnioskiem o podjęcie odpowiednich działań nadzorczych. §9 1. Pracami Rady i Prezydium kieruje przewodniczący, a w razie jego nieobecności Wiceprzewodniczący. 2. Członkowie Prezydium wykonują swoją pracę społecznie. Szczegółowy zakres ich zadań i obowiązków, na wniosek przewodniczącego, określa uchwała Prezydium. 3. W przypadku wygaśnięcia mandatu członka Prezydium Rada przeprowadza wybory uzupełniające na zwolnione miejsce. § 10 1. Rada, Komisja Rewizyjna i Prezydium dokumentują swoje zebrania i podejmowane podczas zebrań czynności w formie protokołu. 2. Protokół oraz uchwały podpisuje osoba protokołująca i Przewodniczący. 3. Rada raz w roku składa ogółowi rodziców Szkoły pisemne sprawozdanie ze swojej działalności wraz z informacją o wynikach działań kontrolnych Komisji Rewizyjnej. § 11 1. Rada Klasowa reprezentuje ogół rodziców uczniów oddziału szkolnego wobec Dyrektora i innych organów szkoły. 2. Do zadań Rady Klasowej należy w szczególności: 1) realizowanie celów i zamierzeń Rady oraz jej Prezydium na terenie danego oddziału szkolnego, 2) prezentowanie opinii i wniosków formułowanych przez rodziców uczniów oddziału szkolnego wobec Dyrektora i nauczycieli, 3) występowanie z wnioskami, w tym dotyczącymi organizacji pracy Szkoły oraz oceny pracy dorobku zawodowego nauczycieli, do Rady i Prezydium oraz opiniowanie ich uchwał, 4) informowanie rodziców uczniów oddziału szkolnego o działaniach Rady i Prezydium, a także o wynikach działań kontrolnych Komisji Rewizyjnej. 3. Pracami Rady Klasowej kieruje jej Przewodniczący, a w razie jego nieobecności sekretarz. Rozdział IV Zasady gospodarki finansowej i wydatkowania Funduszu Rady (zostanie przytoczony w dalszej części Vademecum)
29
Rozdział V Zmiany Regulaminu i przepisy końcowe § 16 Zmiana Regulaminu odbywa się w trybie i na zasadach właściwych dla jego uchwalenia po zasięgnięciu opinii Rad Klasowych. § 17 Traci moc dotychczasowy Regulamin przyjęty uchwałą Rady z dnia ........... .
§ 18 Regulamin wchodzi w życie z dniem ............................................................ ....................................., dn. ....................
......................................................... (podpis i pieczęć Przewodniczącego Rady)
UWAGA! Dla właściwego funkcjonowania Rady Rodziców konieczne jest, aby działała ona jako autentyczny organ Szkoły. Oznacza to, że: • Rada Rodziców musi być organem autonomicznym, całkowicie niezależnym od Rady Pedagogicznej oraz Dyrektora Szkoły, co powinno przejawiać się przede wszystkim w sposobie wybierania jej członków, • struktura organizacyjna Rady, sposób jej pracy i podejmowania decyzji powinny zapewnić jej niezbędną operatywność, • konieczne jest bieżące przekazywanie informacji ogółowi rodziców o prowadzonych przez radę działaniach, • Rada musi posiadać własny budżet i sprawnie nim zarządzać. Po nowelizacji ustawy o systemie oświaty w ręce rodziców złożono współodpowiedzialność za edukację dzieci, ale też wyposażono ich we wszystkie niezbędne narzędzia do skutecznego realizowania ich wpływu na edukację.
30
Rozdział IV
Podstawy formalnoprawne gospodarki finansowej rad rodziców
Podstawy formalnoprawne gospodarki finansowej rad rodziców regulują poniższe akty prawne: • Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU 2000 Nr 54, poz. 654) – zasady opodatkowania działalności Rady, • Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (DzU 2002 Nr 76, poz. 694 ze zm.) – podstawowe zasady prowadzenia rachunkowości rady, • Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej (DzU 2001 Nr 137, poz. 1539) – uproszczenia w zakresie prowadzenia rachunkowości rady, • Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU 1998 Nr 137, poz. 887) – obowiązki w zakresie ubezpieczeń w wypadku zatrudniania pracowników bądź zleceniobiorców, • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU 2004 Nr 210, poz. 2135) – obowiązki w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego zatrudnianych osób, • Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU 1998 Nr 137, poz. 887) – obowiązki w zakresie obliczania, pobierania i odprowadzania zaliczek podatkowych od zatrudnianych osób. W świetle powyższych dokumentów, rada rodziców, która działa na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty i uchwalonego przez siebie regulaminu jest jednostką organizacyjną niewyposażoną w osobowość prawną, ponieważ: • jest to grupa społeczna posiadająca organizację; • posiada akt konstytucyjny stanowiący o jej organizacji, ustanawiający normy organizacyjne i organy grupy (osoby fizyczne, których działanie 31
na podstawie norm organizacyjnych przypisujemy całej grupie), jakim jest Regulamin Rady Rodziców; • działania organów rady rodziców są ukierunkowane na realizację jej celów, wynikających z regulaminu. W związku z tym rada rodziców zdolna do czynności prawnych może, przez swoje organy: • działać jako przedstawiciel osób fizycznych lub prawnych, których mieniem (istniejącym w postaci odrębnego majątku) – zarządza; • zatrudniać pracowników; • zawierać umowy prawa cywilnego.
Podatki, jakim może podlegać rada rodziców Rada rodziców w świetle Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU 2000. Nr 54, poz. 654 ze zm.) jest podatnikiem podatku od osób prawnych. Potencjalny dochód rady (nadwyżka przychodów nad wydatkami) przeznaczony na cele oświatowe (wspieranie działalności statutowej szkoły) w myśl art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych jest zwolniony od tego podatku. Rada jako podatnik jest jednak zobowiązana składać miesięczne deklaracje CIT-2 lub jeśli, na swój wniosek, zostanie przez właściwy urząd skarbowy zwolniona od tego obowiązku, roczne sprawozdanie finansowe (bilans, rachunek wyników oraz informację dodatkową) wraz z deklaracją podatkową CIT-8. W przypadku zatrudniania pracowników na umowę o pracę, umowę zlecenia, umowę o dzieło lub umowy o podobnym charakterze rada rodziców jako wypłacający (czyli płatnik) podlega odpowiednim obowiązkom w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatek ten został ustalony Ustawą z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Aby Rada Rodziców mogła stać się pełnoprawnym płatnikiem podatku i składek, musi wystąpić do Urzędu Skarbowego o nadanie numeru NIP, a urząd skarbowy nie może odmówić! Uzyskanie numeru NIP nie jest uwarunkowane posiadaniem numeru identyfikacyjnego REGON.
32
Rady rodziców w rozumieniu przepisów statystyki publicznej nie są podmiotami gospodarki narodowej i nie podlegają rejestracji w systemie REGON (Zgodnie ze stanowiskiem GUS od stycznia 2001 roku rady rodziców nie mogą uzyskać numeru REGON). Brak numeru REGON uniemożliwia Radom Rodziców dokonywanie wpłat składek na ubezpieczenia społeczne w formie dyspozycji przelewu bankowego, w których wymagane jest wykazywanie dwóch identyfikatorów numerycznych. W takim przypadku ZUS dopuszcza dokonywanie wpłat gotówkowych z podaniem tylko jednego identyfikatora (NIP). Rada rodziców prowadząca działalność gospodarczą lub korzystająca ze środków pomocy zagranicznej (w przypadku zwrotu podatku VAT) może podlegać obowiązkowi podatkowemu w zakresie podatku od towarów i usług. Niejednokrotnie przedstawiciele rady rodziców, składając pisma i załączniki w urzędach, odbierając zaświadczenia lub zezwolenia oraz udzielając pełnomocnictw, są zobowiązani do uiszczenia opłaty skarbowej. Podpisanie umów cywilnoprawnych (takich jak umowa darowizny, sprzedaży czy odpłatnego użytkowania itp.) powoduje powstanie obowiązku podatkowego, konieczna jest wtedy wizyta w urzędzie skarbowym w celu zarejestrowania umowy i dokonania wpłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Wszystkie związane z postępowaniem w sprawach podatkowych czynności reguluje Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Obowiązek podatkowy wymusza na radzie konieczność otworzenia odrębnego od szkoły rachunku bankowego (patrz: Rachunek bankowy rady rodziców) oraz uzyskania numeru identyfikacji podatkowej (patrz: NIP) i prowadzenia odrębnej księgowości.
33
Księgowość rady rodziców Podstawą prowadzenia księgowości rady rodziców są przepisy Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (DzU 2002 Nr 76, poz. 694 ze zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej (DzU 2001, Nr 137, poz. 1539.) Rozporządzenie to określa ramowo wymagania ogólne w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych. Ani wymieniona ustawa, ani rozporządzenie nie narzucają radzie rodziców szczegółowych rozwiązań, a jedynie określają, jakimi ogólnymi zasadami rachunkowości organ ten powinien się kierować. W praktyce oznacza to, że każda rada rodziców ma prawo wyboru rozwiązań w prowadzeniu ksiąg rachunkowych i dostosowania tych rozwiązań do jej potrzeb, wynikających z zakresu i rozmiaru prowadzonej działalności, także rozwiązań jak najprostszych. Rada rodziców, stosując Art. 10 ust. 1 ww. ustawy, powinna posiadać dokumentację opisującą przyjęte przez nią zasady rachunkowości. Zapisy powyższych dokumentów nakazują Radzie Rodziców prowadzenie odrębnej sprawozdawczości. Jeśli radzie zależy na zapewnieniu sobie czystych i przejrzystych zasad, to do prowadzenia księgowości powinna wyznaczyć rodzica, który zawodowo zajmuje się finansami, jest analitykiem lub księgową. W przypadku, gdy wśród rodziców nie ma takiej osoby, warto się zastanowić nad zatrudnieniem (może być w ramach umowy zlecenia) osoby o odpowiednich kwalifikacjach lub zlecenie tych czynności np. firmie rachunkowej. Formą bardziej złożoną i bardziej kosztowną jest umowa o pracę w myśl Kodeksu cywilnego. Finansowanie umów odbywa się ze środków rady rodziców.
W przypadku pobierania darowizn i realizowania wydatków w formie gotówkowej konieczne jest zatrudnienie dodatkowej osoby prowadzącej kasę. Badania ankietowe wykazały, jak niską wiedzą dotyczącą finansów rady rodziców dysponują same rady. Na poniższym wykresie przedstawiono odpowiedź na pytanie: „Księgowość Rady Rodziców jest prowadzona...”.
34
Korzyści płynące z prowadzenia księgowości Prowadzenie ewidencji księgowej to prócz obowiązku wiele ułatwień umożliwiających ocenę i kontrolę sytuacji materialnej rady rodziców. Z założenia księgowość służy prezydium Rady, jeśli takie zostało powołane, ale nie tylko. Ma ułatwiać pracę również osobom pozyskującym środki do funduszu rady rodziców. Przez funkcjonowanie sprawnego i profesjonalnego systemu księgowości uzyskujemy: • dostęp do aktualnej i realnej kondycji finansowej rady; • oszczędność czasu i energii – uniwersalny sposób grupowania operacji gospodarczych, czytelny dla komisji rewizyjnej i zewnętrznych organów kontroli; • sprawne działanie organów kontrolujących w razie przeprowadzanej kontroli; • łatwość i szybkość pozycjonowania kosztów ułatwiające odnalezienie konkretnych pozycji księgowych w systemie rady; • szybkie i rzetelne raportowanie rodzicom i sponsorom wykorzystania powierzonych radzie środków, mające wpływ na podniesienie wiarygodności i znalezienie nowych źródeł finansowania, a co za tym idzie – aktywizujące kolejnych rodziców do pozyskiwania środków; • profesjonalny wizerunek rady – „raz utracone zaufanie wymaga wiele czasu, by je odzyskać”; rady dysponują zwykle ograniczonymi funduszami, w dodatku są to środki powierzone jej przez innych (rodzice uczniów, sponsorzy itp.) dlatego racjonalne gospodarowanie i rzetelne przedstawianie danych są podstawą wiarygodności rady.
35
Kontrola i nadzór nad finansami rady rodziców Rada Rodziców w przeciwieństwie do szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego nie należy do sektora finansów publicznych (Art. 4 Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych – DzU Nr 249, poz. 2104 ze zm.) i nie dotyczą jej zasady określone w tej ustawie, m.in. zasada jawności finansów publicznych. Działalność finansowa rady rodziców nie jest elementem działalności szkoły. Organami uprawnionymi do kontroli działalności finansowej rady rodziców są ciała wewnętrzne (określone regulaminem rady), komisja rewizyjna (dba o prawidłowe gospodarowanie finansami rady rodziców pod względem: legalności, celowości, rzeczowości i gospodarności) lub uprawnione organy kontroli państwowej podatkowe i skarbowe. W przypadku, gdy rada rodziców zatrudnia osoby, organem kontroli jest urząd skarbowy, któremu komisja rewizyjna w ustalonych w regulaminie terminach będzie składać sprawozdanie ze sposobu wydatkowania środków. (patrz: Przykładowy regulamin Rady Rodziców, § 8)
Ustawa o systemie oświaty nie zawiera żadnego przepisu, z którego mogłaby wynikać nadzorcza kompetencja innych organów szkoły, organu prowadzącego czy nadzorującego szkołę lub placówkę. Rada rodziców nie podlega w swoich działaniach tym organom i nie ma obowiązku konsultowania z nimi zarówno swoich działań, jak i kwestii finansowych. Żaden z wymienionych organów nie ma prawa wglądu w dokumentację finansową rady. Kontrola finansów – księgowość
Sprawozdawczość finansowa
36
Omówione w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej (DzU 2001 Nr 137, poz. 1539) elementy rocznego sprawozdania finansowego sporządzanego na dzień kończący rok obrotowy oraz na każdy inny dzień bilansowy to: • bilans, • rachunek wyników, • informacja dodatkowa. (patrz: Przykład uchwały Komisji Rewizyjnej Rady Rodziców w sprawie zaopiniowania rocznego sprawozdania finansowego)
Inne przykłady sprawozdań zostały przedstawione w rozdziale dotyczącym dobrych praktyk. Przykład uchwały Rady Rodziców w sprawie zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego Uchwała Nr .............. z dnia .............. Rady Rodziców ...........................................
(nazwa szkoły)
w sprawie zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego Działając na podstawie § 6 ust. 2 pkt 6 Regulaminu Rady Rodziców ............................, (nazwa szkoły) stanowiącego załącznik do Uchwały Nr ............ z dnia .................... Rady Rodziców, po zapoznaniu się z opinią Komisji Rewizyjnej Rady z dnia .......................... uchwala się, co następuje: 1. Zatwierdza się sprawozdanie finansowe Rady Rodziców ......................................... (nazwa szkoły) za rok 20..... wykazujące w: 1) b ilansie sumę aktywów i pasywów w kwocie ............. zł (słownie ......................... złotych), 2) rachunku wyników zysk/stratę* w kwocie ............. zł (słownie ............................. złotych), 3) informację dodatkową, stanowiące załączniki do niniejszej uchwały.
Prawa rodziców w szkole, op. cit., s. 61.
37
2. Nadwyżka przychodów nad kosztami (zysk)/nadwyżka kosztów nad przychodami (strata)* w kwocie ................. zł (słownie ............................................................ złotych), zgodnie z § 2 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej (DzU 2001 Nr 137, poz. 1539 oraz 2003 Nr 11, poz. 117) zwiększa przychody/koszty* w następnym roku obrotowym. ................................................................... (podpis Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej)
* wpisać właściwe określenie
Przykład uchwały Komisji Rewizyjnej Rady Rodziców w sprawie zaopiniowania rocznego sprawozdania finansowego Uchwała Nr ..........
z dnia ............... Komisji Rewizyjnej Rady Rodziców ............................................... (nazwa szkoły) w sprawie zaopiniowania sprawozdania finansowego za rok ................
Działając na podstawie §…......... ust. .....….... pkt ........ Regulaminu Rady Rodziców .............................................................................................,
(nazwa szkoły)
stanowiącego załącznik do Uchwały Nr .................... z dnia ......................... Rady Rodziców, Komisja Rewizyjna Rady Rodziców po zapoznaniu się z projektem sprawozdania finansowego oraz księgami rachunkowymi zamkniętymi na dzień 31 grudnia 20.... r. pozytywnie/negatywnie* opiniuje projekt sprawozdania finansowego Rady Rodziców ....................................................
(nazwa szkoły)
za rok 20..... r. wykazujący w: 1) bilansie sumę aktywów i pasywów w kwocie ................. zł, 2) rachunku wyników stratę/zysk* w kwocie ............... zł oraz informację dodatkową.
Tamże, s. 62.
38
Uzasadnienie ** ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
....................................................................
(podpis Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej)
* wpisać właściwe określenie. ** uzasadnienie można pominąć, jeśli opinia jest pozytywna.
39
Rozdział V
Finanse rad rodziców – krok po kroku
Jak kompetentnie będzie działać rada rodziców w szkole, czy będzie profesjonalnie pozyskiwać środki dla placówki, zależeć będzie w dużej mierze od tego, kogo wybierzemy do rady. Wybory do rad rodziców powinny się odbywać według prostej demokratycznej procedury: • wybór przewodniczącego zebrania klasowego, • ustalenie porządku obrad, • wyznaczenie protokolanta, • wybór komisji skrutacyjnej, • zgłoszenie kandydatów do rady (kandydaci muszą wyrazić zgodę), • krótkie przedstawienie się kandydatów, • pytania do kandydatów, • przeprowadzenie przez komisję skrutacyjną tajnego głosowania, • wybór przedstawiciela rady klasowej do rady rodziców szkoły. Rada rodziców szkoły na swoim pierwszym posiedzeniu w każdym roku szkolnym wybiera: • przewodniczącego, • wiceprzewodniczącego, • sekretarza, • skarbnika. Kluczowe dokumenty rady rodziców, które mogą okazać się potrzebne w kontaktach z instytucjami i organizacjami to: • Statut szkoły lub placówki, • Regulamin Rady Rodziców, • pełnomocnictwa rady rodziców dla konkretnych osób do reprezentowania rady w czynnościach prawnych i składania oświadczeń w jej imieniu, • zawiadomienie o nadaniu numeru NIP, • protokół komisji skrutacyjnej, • uchwała prezydium w sprawie założenia konta bankowego. 40
Regulamin rady uchwalany podczas pierwszego zebrania powinien być spójny ze statutem szkoły. Oba dokumenty powinny być spójne z ustawą o systemie oświaty. Rady rodziców działające bez uchwalenia zasad ich tworzenia przez ogół rodziców szkoły, w świetle przepisów ustawy o systemie oświaty, funkcjonują bez należytego umocowania prawnego. Może to być kwestionowane przez samych rodziców, jak też organy publiczne, z którymi z mocy prawa rady pozostają w określonych stosunkach prawnych.
Kolejnym krokiem ukonstytuowanej rady rodziców jest wystąpienie do miejscowego urzędu skarbowego o nadanie numeru identyfikacji podatkowej NIP. NIP rady rodziców Osoby prawne oraz jednostki niemające osobowości prawnej, będące płatnikami lub podatnikami, dokonują zgłoszenia identyfikacyjnego lub aktualizacyjnego na formularzu NIP-2. Rada rodziców nie może korzystać z NIP- u i REGONU szkoły, gminy, czy powiatu. Działalność rady rodziców jest niezależna od działalności szkoły , gminy i powiatu.
Poniżej przedstawiamy instrukcję wypełniania i przykład poprawnie przygotowanego formularza zgłoszeniowego NIP-2. Aby zgłoszenie identyfikacyjne nie zostało odrzucone, należy uzupełnić następujące rubryki: rubr. A.4 – 1 rubr. B.1 – 8,10 rubr. B.3 – 18 do 28 rubr. B.4 – 29 do 31 rubr. B.5 – 32 – 1 rubr. B.6 34 – 3; 35 – 2; 36 – 34 rubr. B.7 37 – 2 rubr. B.10 – 55 – 2; 56 – 2 rubr. B.10.2 – 59 do 68 rubr. B.11.1 – 69 – 1; 70 do 80 rubr. D.2 110 – 8 rubr. E.111 – 115
41
42
43
44
45
Rada rodziców wyposażona w regulamin, NIP, protokół komisji skrutacyjnej oraz pełnomocnictwa jest gotowa do założenia konta w banku. Rachunek bankowy Jedna z większych pomorskich Rad Rodziców dysponuje budżetem rocznym powyżej 100 000 zł; regularnie uzyskuje przychody z różnych źródeł. Jest dobrze zarządzana przez kompetentnych i uczciwych rodziców wybranych w wyborach przeprowadzonych zgodnie z trybem zapisanym w ustawie o systemie oświaty. Jednym słowem idealny partner dla banków! Jednak, gdy Przewodniczący Rady Rodziców chciał założyć rachunek w jednym z największych banków prywatnych działających na terenie kraju, otrzymał odpowiedź: „Uprzejmie informujemy, że Ustawa Prawo bankowe określa katalog osób, dla których mogą być prowadzone rachunki bankowe. W kręgu tych podmiotów nie znajduje się Rada Rodziców szkoły. Rada Rodziców nie posiada zdolności prawnej. Rachunek bankowy może otworzyć Szkoła (jeśli ma osobowość prawną), przy której działa Rada, ze wskazaniem przeznaczenia tego rachunku na potrzeby Rady Rodziców.” Ustawa Prawo bankowe: Rozdział 3. Rachunki bankowe Art. 49. 2. R achunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 2) jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną,
Przewodniczący postanowił spróbować w innych bankach. Tam padały coraz to nowe przyczyny odmowy: problemem było to, że Rada Rodziców nie ma zysku, numeru REGON. Że nie ma zabezpieczeń, aby w przypadku kredytu uzyskać gwarancję bankową. Brak elementarnego zrozumienia zasad funkcjonowania Rady Rodziców może powodować poważne kłopoty i utrudnienia finansowe, a nawet utratę płynności finansowej. Chyba każda rada rodziców miała okazję doświadczyć na własnej skórze efektów postaw i świadomości banków. Fakt, że ta przykra sytuacja spotkała jedną z zaprzyjaźnionych z Fundacją „Rodzice Szkole” rad ro
O ile w dalszej części pracy będzie mowa o fundacji, to dotyczy to Fundacji „Rodzice Szkole”.
46
dziców, pokazuje, że nie tylko same rady są słabe, lecz i sektor bankowy jest w większości niezdolny do dialogu z nimi. Zarówno rady rodziców, jak i banki jawią się jako ofiary regulacji prawnych i nieścisłości w ich interpretacji. Opisana sytuacja i realizacja projektu współfinansowanego przez Narodowy Bank Polski pn.: „Nic prostszego – przedsiębiorczość w szkole” stały się podstawą do przeprowadzenia przez Fundację analizy dostępności ogólnopolskich banków dla Rad Rodziców. Do 20 central największych banków w Polsce eksperci Fundacji skierowali zapytanie na temat procedury zakładania konta w banku, dokumentów, jakie Rada Rodziców winna przedłożyć oraz wysokości opłat za założenie i prowadzenie konta. Tylko 8 banków wypełniło ankiety i przedstawiło swoje odpowiedzi. Zwrot na tak niskim poziomie daje nam podstawę podejrzewać, jak małą wiedzą na temat kompetencji rady rodziców dysponują pracownicy instytucji finansowych. Ten brak wiedzy przekłada się w oczywisty sposób na stosunek do rad rodziców. Odpowiedzi, które otrzymaliśmy, można podzielić na 3 kategorie: Jedno z pytań w ankiecie kierowanej do rodziców miało na celu zbadanie możliwości finansowych rad rodziców i oszacowanie, jakimi funduszami dysponuje ona podczas roku szkolnego. Wyniki przedstawione na poniższym wykresie stanowią poważny argument do rozmowy z bankami nad zmianą postaw i stworzeniem rozwiązań finansowych dopasowanych do potrzeb rad rodziców.
47
Odpowiedź, którą otrzymaliśmy, można podzielić na 3 kategorie: Możliwość:
Odpowiedź z banku:
1. M ożliwość otworzenia rachunku dla rady jako subkonto szkoły lub placówki oświatowej
„Z uwagi na fakt, że Rada Rodziców samodzielnie nie posiada osobowości prawnej, w jej imieniu występuje Szkoła. Dyrektor Szkoły podpisuje przygotowaną przez Bank umowę rachunku i upoważnia osoby Rady Rodziców do korzystania ze środków zgromadzonych na nim.” „Rachunek bankowy może otworzyć Szkoła (jeśli ma osobowość prawną), przy której działa Rada, ze wskazaniem przeznaczenia tego rachunku na potrzeby Rady Rodziców.” „W praktyce istnieje możliwość korzystania przez Radę Rodziców z rachunku bankowego za pośrednictwem szkoły. Szkoła zgadza się wtedy, by w ramach jej rachunku wydzielić subkonto, które będzie przeznaczone na potrzeby Rady Rodziców. Szkoła upoważnia wtedy określone osoby – te wskaże już Rada Rodziców, które będą mogły dysponować środkami na tym i tylko na tym, oczywiście, subkoncie.”
2. M ożliwość założenia samodzielnego rachunku, niezależnego od rachunku szkoły
„Z uwagi na fakt, że Rada Rodziców nie jest osobno zarejestrowanym podmiotem gospodarczym (nie posiada REGON-u oraz innych dokumentów niezbędnych do otwarcia i prowadzenia rachunku firmowego w Banku), nie możemy otworzyć i prowadzić na rzecz Rady Rodziców rachunku na działalność gospodarczą.” „Uprzejmie informujemy, że Bank może zaproponować konta osobiste dla osób fizycznych. Mogą to być konta indywidualne lub wspólne (dwoje współwłaścicieli, niekoniecznie spokrewnionych).” „W ofercie Banku dostępny jest Rachunek a’vista dla Rad Rodziców i innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Jest on przeznaczony dla jednej osoby lub większej liczby osób fizycznych (prowadzony wówczas jako rachunek wspólny), będących członkiem Rady Rodziców, komitetu rodzicielskiego lub innych organizacji zrzeszających rodziców i uczniów, jak również innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębne ustawy nie przyznają zdolności prawnej.”
48
„Członkowie rady zawierają umowę we własnym imieniu. Korzystać z rachunku będą mogły znów osoby, które będą miały pełnomocnictwo posiadaczy, czyli członków rady. Samą umowę w imieniu wszystkich członków rady też mogą zawrzeć pełnomocnicy. W umowie zaznaczone będzie, że osoby te, zawierające umowę, działają jako Rada Rodziców i w jakim celu zakładają rachunek.” Jedno z pytań w ankiecie kierowanej do rodziców miało na celu zbadanie możliwości finansowych rad rodziców i oszacowanie, jakimi funduszami dysponuje ona podczas roku szkolnego. Wyniki przedstawione na poniższym wykresie stanowią poważny argument do rozmowy z bankami nad zmianą postaw i stworzeniem rozwiązań finansowych dopasowanych do potrzeb rad rodziców.
Proszę podać szacunkową wysokość budżetu rocznego rady rodziców za ostatni rok.
49
Źródła pochodzenia środków rady rodziców „W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł.” (Art. 54 ust. 8. ustawy) Taki zapis dopuszcza możliwość prowadzenia przez radę rodziców działalności gospodarczej, np.: wydawniczej, szkoleniowej. Gromadzenie funduszy nie jest jednak obowiązkowe i nie warunkuje utworzenia rady rodziców. Środki pozyskane przez radę rodziców mogą pochodzić ze składek rodziców i jakichkolwiek innych legalnych źródeł. Dla rady rodziców każda pozyskana złotówka jest ważna. Zgodnie z literą prawa płacenie składki na radę rodziców nie jest obowiązkowe, więc można płacić mniej lub więcej, a w niektórych przypadkach wcale. Za ich niezapłacenie nie mogą ucznia spotkać żadne sankcje. Jakikolwiek przymus, szantaż ze strony wychowawcy klasy, dyrektora, członków rady rodziców i każdej innej osoby prawnej czy fizycznej (sąsiad, przyjaciel, koleżanka itd.) jest niezgodny z prawem i podlega sankcjom karnym. Rada nie ma żadnych podstaw prawnych do wymuszania tych darowizn. Ustawowy zapis dobrowolnego wpłacania składek nie może być zmieniony żadną uchwałą, regulaminem rady rodziców, decyzją dyrektora czy organu prowadzącego szkołę. Najlepszą praktyką podniesienia ściągalności składek jest rzetelne informowanie ogółu rodziców o planowanych wydatkach i przejrzysta sprawozdawczość. Warto przedstawiać ściągalność składek z poszczególnych oddziałów w formie sumarycznej. W ten sposób unikniemy stygmatyzowania rodziców uczniów i samych dzieci z różnych powodów nie wnoszących opłat. (patrz: Wpłaty w poszczególnych klasach). Ta metoda jest sprawdzonym pomysłem na zwiększenie ściągalności składek poprzez wprowadzenie elementu współzawodnictwa klas. Ta z nich, która wpłaci najwięcej lub ta, która zrobi to najszybciej w przeliczeniu na jednego ucznia może np. przeznaczyć na swoje cele dodatkową pulę pieniędzy. Rodzice, włączając się w taką inicjatywę, tworzą społeczność, która może zrobić dużo dobrego, zapewniając lepsze warunki do nauki i różnorodne formy spędzania wolnego czasu swoim dzieciom (patrz: Przykładowy list Przewodniczącej Rady Rodziców z jednej ze szkół współpracujących z Fundacją informujący o zasadach wpłacania składek). To w gestii rady rodziców leży zachęcenie wszystkich rodziców do wnoszenia opłat oraz dopilnowanie, aby wpłacone środki wróciły do uczniów szkoły lub placówki.
50
Wpłaty w poszczególnych klasach Miejsce w wykazie
Klasa
Liczba dzieci
Wpłaty rodziców na fundusz RR [PLN]
Średnio na dziecko w całym roku szkolnym [PLN]
1
1a
20
405
20,25
2
1b
22
580
26,36
3
1c
22
125
5,68
4
1d
22
150
6,81
5
1e
22
870
39,54
6
2a
17
325
19,11
7
2b
18
290
16,10
8
2c
19
250
13,15
9
2d
19
245
12,89
10
2e
19
185
9,73
11
3a
24
225
9,37
12
3b
26
560
21,53
13
3c
22
140
6,36
14
3d
24
430
17,91
15
3e
25
360
14,40
16
4a
25
140
5,60
17
4b
24
615
25,62
18
4c
24
200
8,33
19
4d
25
170
6,80
20
4e
23
280
12,17
21
5a
22
225
10,22
22
5b
22
380
17,27
23
5c
23
145
6,30
24
5d
23
75
3,26
25
5e
22
240
10,90
26
6a
21
0
0
27
6b
22
145
6,59
28
6c
20
155
7,75
29
6d
21
414
19,71
30
6e
23
260
11,30
31
6f
22
295
13,40
32
6g
20
100
5,00
1a–6g
703
.......
.......
RAZEM
51
Przykładowy list Przewodniczącej Rady Rodziców z jednej ze szkół współpracujących z Fundacją informujący o zasadach wpłacania składek
...............…………., 5 września 2008 r.
INFORMACJA O WYSOKOŚCI SKŁADKI NA RADĘ RODZICÓW Szanowni Państwo Przypominamy Państwu o dobrowolności płacenia składek na Radę Rodziców. Wysokość tegorocznej składki została ustalona na początku roku szkolnego przez złożenie przez Państwa stosownej deklaracji i wynosi 37 zł (możliwa do uiszczenia w ratach). Pragniemy poinformować o zasadach wpłacania składek na Radę Rodziców. 1. Wpłat można dokonywać przelewem na konto Rady Rodziców: Nasz BANK V Oddział …….............................……. 11 1111 1111 0000 1111 00011111 zaznaczając imię i nazwisko dziecka oraz klasę, do której uczęszcza. 2. Najprostsze i najwygodniejsze jest wpłacanie składki skarbnikowi klasy, który sporządza imienną listę uczniów, przekazuje pieniądze Pani księgowej RR, otrzymując na sumę wpłat pokwitowanie KP. Pani księgowa sprawuje nadzór nad Kasą Rady Rodziców i przyjmuje Państwa pieniądze we wtorki w pokoju rodzicielskim w godz. 14.00–16.00 oraz w czasie zebrań Rodziców w godz. 16.00–19.00. 3. Możliwe jest także indywidualne wpłacenie składki przez ucznia – imienny dokument KP wystawia Pani księgowa RR. Zachęcając Rodziców do dokonywania wpłat, warto przypomnieć, że wpłaty klas powyżej 80% są premiowane kwotą 10% dokonywanych wpłat, którą klasa może przeznaczyć na swoje cele. Najczęściej z budżetu Rady Rodziców finansujemy pomoce naukowe, częściowo finansujemy wycieczki i imprezy, fundujemy nagrody dla uczniów. Przeznaczamy pieniądze również na organizację zajęć pozalekcyjnych, koła zainteresowań i dodatkowe zakupy dla biblioteki. Dziękujemy Państwu na pomoc w zbieraniu składek, dzięki którym możliwe jest finansowe wspieranie życia pozalekcyjnego uczniów naszej szkoły. Prezydium Rady Rodziców naszej Szkoły .............................……...................………… 52
Ankieta przeprowadzona na potrzeby projektu „Nic prostszego – przedsiębiorczość w szkole” dała obraz „innych źródeł” finansowania rady rodziców. Formularz ankiety rozesłany do szkół utrzymujących stały kontakt z Fundacją zawierał pytanie o pochodzenie funduszy Rady Rodziców. Na wykresie przedstawiono odpowiedzi na pytanie: „Proszę podać główne rodzaje przychodów uzyskiwanych przez radę rodziców”.
Do innych źródeł i najczęstszych metod pozyskiwania środków, wskazywanych przez rady rodziców biorące udział w badaniu ankietowym należały: • zorganizowanie choinki dla dzieci, • przygotowanie imprezy integracyjnej rodzice – nauczyciele w terenie, przy ognisku, • przygotowanie aukcji prac uczniowskich, • zorganizowanie szkolnego festynu (z konkursami, w których biorą udział uczniowie wraz z rodzicami), • organizowanie dodatkowych kursów, szkoleń tematycznych dla uczniów, • utworzenie określonej formy działalności gospodarczej, • pozyskanie sponsorów, • prace świadczone na rzecz placówki w ramach wolontariatu. 53
Ważny z punktu widzenia przejrzystości rady rodziców jest zapis w Regulaminie Rady Rodziców dotyczący źródeł pozyskiwania funduszy. (patrz: Przykładowy zapis w regulaminie Rozdział IV. Zasady gospodarki finansowej i wydatkowania Funduszu Rady § 12). Na co są wydawane środki z funduszu Rady Rodziców? Cel środków pozyskanych przez radę rodziców określa ustawa o systemie oświaty w Art. 53 ust. 4: „Celem, na jaki wydatkowane mogą być środki pieniężne, jest szeroko pojęte wspieranie działalności statutowej szkoły.” W związku z tym zapisem fundusz Rady Rodziców może być przeznaczony tylko na wspieranie działalności statutowej szkoły. W myśl Art. 54 ust. 8 ustawy o systemie oświaty, Regulamin Rady Rodziców uchwalany na pierwszym zebraniu nowo powołanej rady powinien zawierać zasady gospodarki finansowej, określać sposób wewnętrznej kontroli i nadzoru nad finansami oraz wyznaczać politykę finansową rady. Zasady gospodarki finansowej rady rodziców to określenie przez nią w regulaminie między innymi: • sposobu gromadzenia środków, • zasad ich wydatkowania, • zadań skarbnika rady rodziców i innych organów rady rodziców w zakresie gospodarki finansowej, • zasad prowadzenia ewidencji księgowej środków, • zasad wykonywania kontroli i nadzoru nad gospodarką finansową Rady Rodziców. Przykładowy zapis w regulaminie może więc wyglądać tak:
Rozdział IV Zasady gospodarki finansowej i wydatkowania Funduszu Rady § 12 1. Źródłem funduszu Rady są: 1) d obrowolne składki rodziców szkoły, darowizny od innych osób fizycznych oraz osób prawnych, 2) dotacje budżetowe, 3) dochody z innych źródeł,
54
2. Fundusz, o którym mowa w ust. 1, może być wydatkowany na wspieranie celów statutowych szkoły, w tym szczególnie udzielanie szkole pomocy materialnej w zakresie realizacji programu wychowania i opieki nad uczniami. 3. Pisemne wnioski o przyznanie środków z funduszu Rady mogą składać: 1) Dyrektor, 2) Rady Klasowe, 3) Rada Szkoły, 4) Samorząd Uczniowski. § 13 1. Podstawą działalności finansowej Rady jest roczny preliminarz. W preliminarzu planowane przychody i wydatki powinny być zbilansowane. Ujęte w preliminarzu kwoty powinny wynikać z odpowiednich kalkulacji szczegółowych. 2. W działalności finansowej Rady obowiązują zasady celowego i oszczędnego gospodarowania środkami społecznymi. 3. W przypadku wydatkowania środków publicznych mają zastosowanie przepisy dotyczące finansów publicznych. § 14 Rachunkowość Rady jest prowadzona na podstawie przepisów Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (DzU Nr 121, poz. 591 ze zm.) oraz przepisów dotyczących finansów wykonawczych do tej ustawy. § 15 Sprawy nieuregulowane w Regulaminie rozstrzyga Rada, w drodze uchwały, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Podstawą gospodarki finansowej rady rodziców powinien być preliminarz (patrz: Przykładowy preliminarz) uwzględniający spodziewane przychody i zaplanowane wydatki. Preliminarz powinien być przedstawiony do zaopiniowania radzie rodziców i po naniesieniu zgłaszanych poprawek przyjęty uchwałą prezydium rady rodziców (patrz: Przykład uchwały w sprawie przyjęcia preliminarza wpływów i wydatków funduszu Rady Rodziców). Po ustaleniu wysokości składki na dany rok szkolny rada rodziców podejmuje uchwałę. (patrz: Przykład uchwały w sprawie wysokości składek na Radę Rodziców). 55
Ustalenie obszarów działania szkoły, które rada rodziców obejmie dofinansowaniem, należy do najważniejszych zadań rady. Decyzje te powinny być podejmowane suwerennie, aby były niezależne. Przeznaczenie konkretnej kwoty powinno wynikać z samodzielnej decyzji organów rady rodziców. Pozostałe organy szkoły mogą wnioskować o zasilenie konkretnego celu środkami funduszu Rady Rodziców. Niedopuszczalne jest przyznawanie przez Radę Rodziców nagród dla dyrektora i innych pracowników szkoły bądź w inny sposób finansowanie ich wynagrodzeń. Rada rodziców może jednak zatrudnić nauczyciela do prowadzenia zajęć dodatkowych wykraczających poza szkolny plan nauczania. Najprostszą formą jest zawarcie umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Formą bardziej złożoną i wydaje się bardziej kosztowną jest umowa o pracę w myśl Kodeksu cywilnego. Finansowanie tych umów odbywa się ze środków rady rodziców.
Na pytanie postawione we wspomnianej już ankiecie: „Proszę podać główne cele dofinansowane ze środków funduszu Rady Rodziców”, otrzymaliśmy następujące odpowiedzi: • zakup pomocy dydaktycznych, naukowych; nowego oprogramowania do pracowni informatycznej; • dofinansowywanie wycieczek, wyjazdów do kina, teatru, operetki, imprez szkolnych, np. dyskoteki, „mikołaja"; • finansowanie paczek okolicznościowych, na święta Wielkanocne itp.; • fundowanie nagród dla uczniów np. za promocję do następnej klasy, za wyniki w nauce, dla laureatów szkolnych konkursów; • wydawanie gazetki szkolnej, strony internetowej, ulotek i folderów o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym, profilaktycznym itd.; • wykupienie karnetów do teatru, operetki, lekcji muzealnych; • organizacja zajęć pozalekcyjnych, np. sportowych, edukacyjnych – dodatkowe zajęcia z języka angielskiego, zatrudnienie instruktorów tańca itp.; Ważne jest to, by z zajęć dodatkowych mogli korzystać nie tylko ci, którzy wpłacili pieniądze, aby nikt nie posądził rady rodziców i dyrektora szkoły o dyskryminację.
• dodatkowe zakupy dla szkolnej biblioteki; • dofinansowanie dzieci rodziców, których nie stać np. na wycieczkę; • wyrównanie strat spowodowanych przez dzieci, np. trzeba odkupić zniszczony sprzęt czy odmalować szkolną świetlicę, umywalnię itd.
56
Przykładowy Preliminarz PLANOWANE DOCHODY (WPŁYWY) Lp.
Rodzaj planowanych wpływów – wyszczególnienie
1
Wpłaty rodziców (składki) na podstawie deklaracji i prognozy wpłat:
2
Wpływy na rzecz ZPiT
4
Inne darowizny
5
Inne dochody własne wg rodzajów
6
Wpłaty za pobyt w świetlicy
Szacunek – wymaga weryfikacji faktycznych wpływów i wydatków! Rzeczywiste wpływy 2007/2008
Planowane wpływy na rok 2007/2008
21 000,00 zł
25 200,00 zł
3 000,00 zł
4 800,00 zł
0
2 000,00 zł
14 300,00 zł
25 000,00 zł
5 600,00 zł
5 600,00 zł
RAZEM DOCHODY:
43 900,00 zł
62 600,00 zł
Bilans otwarcia roku szkolnego
14 119,00 zł
14 119,11 zł
Stan środków
14 118,61 zł
Należności/zobowiązania
0,50 zł
RAZEM PRZEWIDYWANY STAN ŚRODKÓW
58 019,00 zł
76 719,11 zł
PLANOWANE WYDATKI Lp. 1 1.1
1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11
Rodzaj wydatków – wyszczególnienie WYDATKI NA RZECZ MŁODZIEŻY SZKOLNEJ, w tym: Dopłaty do imprez okolicznościowych (np.: koncerty, teatry, wycieczki edu) i pomoc indywidualna Wydatki na rzecz klasy „O” Wydatki związane z działalnością ZPiT Wydatki związane z jubileuszem szkolnej drużyny piłkarskiej Wydatki na rzecz świetlicy Zakup pomocy naukowych i książek Jubileusz 30-lecia szkoły Bal klas III gimnazjum Zakup leków i materiałów stomatologicznych (wg potrzeb) Zakup książek na nagrody Fundusz stypendialny
Rzeczywiste wydatki 2007/2008
Planowane wykonanie w roku 2007/2008 52 200,00 zł
6 000,00 zł
7 200,00 zł
2 600,00 zł 2 800,00 zł 2 000,00 zł
2 600,00 zł 2 800,00 zł 2 000,00 zł
5 600,00 zł 4 800,00 zł 1 500,00 zł 500,00 zł 500,00 zł
5 600,00 zł 4 000,00 zł 3 500,00 zł 1 500,00 zł 2 000,00 zł
2 000,00 zł 8 000,00 zł
2 000,00 zł 8 000,00 zł
57
1.12 1.13 1.14 2 2.1 2.2 2.3 2.4 3
3.1 3.2
58
Dofinansowanie działalności Samorządu Uczniowskiego Inne wydatki Działalność innych zespołów, kół i klubów POMOC MATERIALNA NA RZECZ SZKOŁY, w tym: Dofinansowanie do ochrony obiektu Dofinansowanie wydatków na rzecz klas Dofinansowanie napraw i konserwacja sprzętu Zakup sprzętu (wg potrzeb) INNE KOSZTY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ KOMITETÓW RODZICIELSKICH, w tym: Koszty prowadzenia księgowości Rady Rodziców Koszty biurowe Rady Rodziców (opłaty bankowe, pieczątki, papier, atrament do drukarki, ew. toner do ksero) RAZEM WYDATKI: STAN ŚRODKÓW NA KONIEC ROKU (REZERWA):
800,00 zł
3 000,00 zł
1 500,00 zł 0
3 000,00 zł 5 000,00 zł
15 800,00 zł
2 000,00 zł 500,00 zł 0
2 000,00 zł 1 000,00 zł 3 000,00 zł
6 000,00 zł
4 000,00 zł 6 500,00 zł
4 200,00 zł
4 200,00 zł
500,00 zł
800,00 zł
49 400,00 zł
67 200,00 zł
21 000,00 zł 1319,00 zł
2 219,11 zł
PLAN RZECZOWO-FINANSOWY NA ROK SZKOLNY 2008/2009 założenia budżetowe – projekt I 1
PRZYCHODY liczba uczniów
2
wpłaty uczniów
3
stan środków na 1.09.07
4 II 1
RAZEM WYDATKI Pomoc materialna uczniów
a b c
stypendia socjalne stypendia naukowe zapomogi
2 a b
Dofinansowanie olimpiad i konkursów zwrot kosztów podróży nagrody dla finalistów konkursów i laureatów olimpiad
3 a b c d e
Dofinansowanie organizacji szkolnych chóry festiwal teatralny klub Europejski SKS samorząd szkolny
4 a b c
Dofinansowanie uroczystości szkolnych turniej tenisowy Dzień Edukacji + Jubileusz Szkoły Rajd Patrona Szkoły
5 a b
Nagrody i wyróżnienia nagrody książkowe dla uczniów wyróżn. dla naucz. prac. szkoły, inne
6 a b c d
Pozostałe koszty administracja opłaty bankowe premia dla klas za 80% wpłat obecna premia dla klas za 80% wpłat obecna
7 a b c d e
Nakłady celowe aula (środki planowane w 2008/9) remonty szkoły zajęcia pozalekcyjne pomoce naukowe zbiory biblioteczne, mat. i progr. dydakt.
8
Stan środków Rady Rodziców w tym Aula 2007/2008
składka 180
795
100 100% 50%
143 100,00 71 550,00 9 790,00
81 340,00 Liczba uczniów 17
21 600 razem:
15 600,00 600,00 2 000,00 18 200,00
25%
razem:
400,00 1 500,00 1 900,00
3%
razem:
3 500,00 1 400,00 2 000,00 1 500,00 600,00 9 000,00
13%
razem:
400,00 5 000,00 1 000,00 6 400,00
9%
razem:
4 000,00 3 000,00 7 000,00
10%
razem:
5 500,00 400,00 0,00 0,00 5 900,00
8%
2 650,00 14 000,00 3 000,00 3 500,00 23 150,00
32%
71 550,00
100%
6 000 zł
razem:
RAZEM WYDATKI 5 630,00 SUMA
9 790,00
81 340,00
59
Przykład uchwały w sprawie przyjęcia preliminarza wpływów i wydatków funduszu Rady Rodziców UCHWAŁA Nr 5/2008/2009 RADY RODZICÓW Szkoła NR …...... w …….............................................. z dnia 25 września 2008 roku w sprawie przyjęcia preliminarza wpływów i wydatków funduszu Rady Rodziców na rok szkolny 2008/2009 Na podstawie art. 54 ust. 8 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU 2004 Nr 173, poz. 1808 z późn. zm.) oraz § 22 pkt 1 Regulaminu Rady Rodziców Rada Rodziców uchwala, co następuje: §1 Przyjąć preliminarz wpływów i wydatków z funduszu Rady Rodziców na rok szkolny 2008/2009 w poniższym brzmieniu: Lp.
Nazwa wpływu/wydatku
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Stan środków na początek roku szkolnego Składka na Radę rodziców Środki pochodzące z innych źródeł Dofinansowanie konkursów, imprez itp. Nagrody rzeczowe dla uczniów Dofinansowanie wycieczek klasowych, szkolnych Zakupy książek, sprzętu rtv i komputerowego Podróże służbowe uczniów i ich opiekunów Zakupy sprzętu gospodarczego, mebli i sprzętu sportowego do szkoły 10 Cele ściśle określone przez darczyńców 11 Rezerwa/stan środków na koniec roku szkolnego Razem
Kwota wpływów w zł 1 337,40 10 000,00 3 000,00
Kwota wydatków w zł
1 500,00 4 000,00 4 000,00 0,00 1 500,00 0,00
14 137,40
2 000,00 1 137,40 14 137,40
§2 Wykonanie uchwały powierzyć Zarządowi Rady Rodziców.
§3 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
60
Przewodnicząca Rady Rodziców Anna Miś
Przykład uchwały w sprawie przyjęcia preliminarza wpływów i wydatków funduszu Rady Rodziców
Uchwała Nr .............. z dnia ............ Rady Rodziców .....................................................
(nazwa szkoły)
w sprawie preliminarza Działając na podstawie § …... Regulaminu Rady Rodziców ..........................................., (nazwa szkoły) stanowiącego załącznik do Uchwały Nr .............. z dnia ....................... Rady Rodziców, uchwala się, co następuje: 1. Zatwierdza się preliminarz Rady Rodziców ........................................... na rok 20....
(nazwa szkoły)
w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. 2. Przekroczenie przychodów lub wydatków zaplanowanych w preliminarzu w poszczególnych punktach kolumny PRZYCHODY lub WYDATKI bez naruszenia sumy bilansowej nie wymaga zmiany preliminarza. 3. Dysponowanie środkami uzyskanymi w drodze darowizny lub dotacji celowej nieujętymi w preliminarzu następuje zgodnie z celem darowizny lub umową dotacji. 4. W przypadku nieosiągania zaplanowanych w preliminarzu przychodów Prezydium może, w drodze uchwały, blokować wydatki, które nie powodują powstawania roszczeń lub naliczania odsetek.
.........................................................
(podpis i pieczęć Przewodniczącego Rady)
Tamże, s. 59.
61
62
Opłaty za świadczone usługi
Odsetki bankowe
Inne przychody wg rodzajów: ......................... .........................
.........................
.........................
Stan środków na 1.01.2….. r.
4
5
6
7
8
9
9
8
7
6
5
4
3
Suma bilansowa
WYDATKI
Stan środków na 31.12.2…. r.
Pozostałe wydatki
Materiały i wyposażenie biurowe
Wydatki na wynagrodzenia z pochodnymi
Opłaty bankowe
Wydatki związane ze świadczonymi usługami
Wydatki związane z organizacją imprez
Suma bilansowa
Wykonanie w 2….. r.
Plan na 2…… r.
Załącznik do Uchwały Nr .....
Pomoc materialna szkole: a) zakupy i konserwacja pomocy szkolnych b) dotacje
Pomoc uczniom: a) stypendia b) dopłaty
Rodzaje wydatków
11 .........................
Wpłaty z organizowanych imprez
3
2
1
Lp.
11 .........................
Dotacje i darowizny
2
Plan na 2…. r.
10 .........................
Wpłaty rodziców (składki zadeklarowane)
1
Wykonanie w 2… r.
10 .........................
Rodzaje przychodów
Lp.
PRZYCHODY
PRELIMINARZ
Przykład uchwały w sprawie wysokości składek na Radę Rodziców
Uchwała nr …/2………. Rady Rodziców Szkoły ……………………. Nr ...… w ...………………………. z dnia …………………… w sprawie składek na Radę Rodziców w roku szkolnym ……… 1. Działając na podstawie § … ust. …. Regulaminu Rady Rodziców ...………………………,
nazwa szkoły
uchwala się, co następuje: 1. O kreśla się minimalną wysokość składki na Radę Rodziców w roku szkolnym 2…./2…… w kwocie ….. zł . 2. Składka może być wpłacana jednorazowo za cały rok szkolny bądź w dwóch ratach. 3. Jeśli w szkole uczy się więcej niż jedno dziecko, to minimalna składka za drugie i kolejne wynosi … zł. 4. Składki należy wpłacać w sekretariacie szkoły bądź przelewem na konto Rady Rodziców o numerze ………………………………………………….. . 5. Środki zebrane w roku szkolnym 2…/2…. zostaną przeznaczone na cele zawarte w preliminarzu zatwierdzonym Uchwałą Nr … z dnia ………………….. Rady Rodziców. 6. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
63
Rozdział VI
Przykłady dobrych praktyk w zakresie pozyskiwania środków i informowania o finansach rad rodziców
Wcześniej wspomnieliśmy o tym, że jasna, przejrzysta i zrozumiała dla rodziców gospodarka finansowa rady rodziców jest koniecznym warunkiem akceptacji przez nich zasad gromadzenia i wydatkowania funduszy, a także – a może przede wszystkim – sprzyja większej ściągalności dobrowolnych składek. Szerokie informowanie rodziców o sposobach i celach wydatkowania zgromadzonych środków jest działaniem dającym mocny argument za płaceniem składek. Często mobilizuje też rodziców do poszukiwania na własną rękę źródeł pozyskania funduszy dla szkoły ich dzieci. W tym rozdziale zostały przedstawione przykłady sposobów rozliczania się rad ze swojej działalności finansowej przed rodzicami, a także, jak znakomicie może nadzorować i kontrolować działalność rady w sferze finansów komisja rewizyjna (patrz: Przykładowe sprawozdanie komisji rewizyjnej Rady Rodziców, Przykład przejrzystego sprawozdania z działalności finansowej RR, Przykład sprawozdania przewodniczącej Rady Rodziców). Wsparcie szkoły przez radę rodziców nie musi się odbywać jedynie na płaszczyźnie finansowej. Nie do przecenienia jest zaangażowanie rodziców – fachowców i rodziców – doradców w sprawach takich, jak: • fundraising – pozyskiwanie darczyńców i sponsorów; • projektowanie i wyposażenie wnętrz; • realizacja robót budowlanych i wykończeniowych; • przetargi; • nadzór inwestorski; • procedury formalnoprawne pozwalające uzyskać pozwolenie na budowę; • telekomunikacja i znajomość sprzętu komputerowego (patrz: List do jednostki samorządu terytorialnego w sprawie zakupu sprzętu komputerowego); • prawo. 64
Przykładowe sprawozdanie komisji rewizyjnej Rady Rodziców Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej Rady Rodziców przy Szkole nr … w …………………………… w roku szkolnym ……………….. W trakcie corocznej kontroli, Komisja Rewizyjna sprawdziła dokumenty z posiedzeń Rady Rodziców oraz dokumenty finansowe Rady dotyczących okresu …………………… OCENA WYKONANIA BUDŻETU Założenia budżetu Budżet na rok szkolny ………………….. skonstruowano przy następujących założeniach: • z roku ...... pozostała kwota 11 987,20 zł, • składki zadeklarowane przez rodziców w wysokości 64 566,00 zł. Wykonanie budżetu Podział pieniędzy na poszczególne rodzaje wydatków oraz faktycznie wydatkowane kwoty (różne konta) przedstawia tabela stanowiąca załącznik nr 1 do sprawozdania. Wpływy w roku budżetowym ……………. wyniosły: • wpłaty na Radę Rodziców 65 937,06 zł, • odsetki z konta bankowego 691,22 zł, • pozostałość z roku ……………………… 11 987,20 zł. Razem wpływy wyniosły 78 615,48 zł. Wydatki w roku ………………… wyniosły 73 192,20 zł. Stan konta na zakończenie badanego okresu wyniósł 5423,28 zł, w tym na rachunku bankowym 2842,39 zł, stan kasy w gotówce 2580,89 zł. Ocena realizacji budżetu Planowane wydatki budżetu były podzielone na 5 grup (w nawiasach podano kwoty faktycznie zrealizowanych wydatków): • wydatki z konta 400&31 materiały biurowe i leki 3140,00 zł (2963,71 zł), • wydatki z konta 400&38 pomoce dydaktyczne 8576,52 zł (9291,26 zł), • wydatki z konta 400&36 usługi materialne 25 183,89 zł (24 787,72 zł), • wydatki z konta 403 bezosobowy fundusz 15 266,44 zł (16 280,44 zł), • wydatki z konta 405 usługi niematerialne 23 332,15 zł (19 869,07 zł). Razem planowane wydatki: 75 499,00 zł (73 192,20 zł). Z porównania wynika, że największą grupę faktycznie zrealizowanych wydatków stanowiły usługi materialne – 24 787,72 zł (33,87% wydatków budżetu), następnie usługi niematerialne – 19 869,07 zł (27,15% wydatków budżetu), mimo ograniczenia wydatków w stosunku do kwoty zaplanowanej o prawie 15%, oraz wydatki na fundusz bezosobowy (umowy zlecenia) – 16 280,44 zł (22,24% wydatków budżetu), w której to 65
pozycji nastąpiło minimalne przekroczenie w stosunku do kwoty planowanej o 6,64% – w celu porównania w poprzednim roku szkolnym przekroczenie w tej grupie wydatków wynosiło 36,70%. Co cieszy, największą zrealizowaną jednostkową pozycją budżetu były wydatki na stypendia naukowe dla uczniów w wysokości 10 855,00 zł, które stanowiły prawie 15% ogółu wydatków, osiągając niemal idealnie zaplanowany w budżecie pułap. Drugą pod względem wysokości pozycją były wydatki związane z pomocą finansową dla uczniów, które wyniosły 9332,00 zł, stanowiąc niemalże 13% ogółu wydatków – należy podkreślić, że obie wymienione pozycje są bezpośrednią pomocą dla młodzieży naszej szkoły i osiągają wysokość prawie 28% zrealizowanego budżetu. Planowane wydatki zostały zrealizowane w wysokości 96,94% i stan ten Komisja Rewizyjna uznaje za prawidłowy. PRZEGLĄD DOKUMENTÓW Na podstawie przeglądu dokumentów Rady Rodziców, Komisja Rewizyjna stwierdziła: 1. W dokumentach Rady znajduje się komplet protokołów z zebrań Rady. 2. Wszystkie dokumenty (rachunki, umowy itp.), na podstawie których dokonywano wypłat z rachunku Rady Rodziców były opisane prawidłowo. 3. W roku szkolnym …………………………. z konta Rady Rodziców prowadzona była obsługa wydatków z budżetu rady i obsługa finansowa Funduszu Autorskiego. WNIOSKI W związku z faktem, że planowany budżet Rady Rodziców nie został przekroczony, na zakończenie swojej działalności Komisja Rewizyjna zwraca się do Rady Rodziców o udzielenie absolutorium ustępującemu Zarządowi.
66
Przykład przejrzystego sprawozdania z działalności finansowej RR KONFERENCJA SPRAWOZDAWCZO-WYBORCZARADY RODZICÓW W dniu ……………….. roku o godzinie 16.30 w sali konferencyjnej szkoły odbyła się Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza Rady Rodziców Konferencję rozpoczął Przewodniczący Rady Rodziców, Pan …………..............................., który przywitał zebranych rodziców reprezentujących Rady Klasowe Rodziców wszystkich klas oraz zaproszonych gości. Zgodnie z Regulaminem Rady Rodziców Przewodniczący zaproponował zebranym, aby funkcję Prowadzącego konferencję powierzyć Panu ………….. Wniosek Przewodniczącego w głosowaniu jawnym został jednogłośnie przyjęty. Prowadzący Pan ……………......................... zaproponował następujący porządek konferencji: 1. Sprawozdanie z realizacji zadań Rady Rodziców, w tym budżetu za rok ……….. 2. Wybór Przewodniczącego Rady Rodziców. 3. Wybory do Rady Rodziców i organów statutowych …………… 4. Zatwierdzenie programu działań wychowawczo-opiekuńczych i profilaktycznych szkoły na rok szkolny ………….. 5. Przyjęcie uchwał i wniosków. 6. Zakończenie konferencji. Przewodniczący Rady Rodziców Pan ………........................ przedstawił działania organizacyjne oraz sprawozdanie finansowe z realizacji budżetu Rady Rodziców w roku szkolnym ……/…... Przedstawił rodzicom przychody i rozchody w roku szkolnym …………..... Przychody: – stan kasy na dzień ………….. – stan rachunku bankowego na dzień …………. – „Pomoc szkole” – wpłaty – pozostałe przychody Ogółem: 71 571,76 zł Rozchody: – wydatki Rady Rodziców – stan kasy na dzień ……………… – stan na rachunku bankowym na dzień 31.08.2008 r. Ogółem:
4 050,42 zł 12 828,36 zł 42 655,00 zł 12 038,04 zł
48 985,32 zł 4543,94 zł – 18 042,50 zł 71 571,76 zł 67
Przewodniczący Rady Rodziców szczegółowo omówił wszystkie pozycje dochodów, stwierdzając, że uzyskane przychody przeznaczono na realizację zaplanowanych zadań, tj.: dofinansowanie wycieczek, imprez kulturalnych, rekreacyjno-sportowych, studniówek, nagród, zapomóg, zakup książek do biblioteki szkolnej, pomoc w modernizacji gabinetów przedmiotowych, doposażenie w nowoczesny sprzęt i pomoce naukowe. Po dyskusji Rada Rodziców przyjęła jednomyślnie przedłożone sprawozdanie i udzieliła absolutorium za działalność na rzecz szkoły w roku szkolnym ……….................. ustępującym władzom Rady Rodziców. Dyrektor szkoły Pan ……………................... serdecznie podziękował ustępującej Radzie Rodziców za społeczną działalność na rzecz szkoły, która wspomagała wielorakie działania opiekuńcze, wychowawcze, socjalne i dydaktyczne. Przedstawiciele rady byli dla szkoły i jej dyrektora autentycznymi partnerami i sprzymierzeńcami. Przykład sprawozdania przewodniczącej Rady Rodziców Rada Rodziców przy Szkole nr …… w …………......... SPRAWOZDANIE PRZEWODNICZĄCEJ RADY RODZICÓW Z DZIAŁALNOŚCI RADY W ROKU SZKOLNYM ………………. Podstawowym zadaniem Rady Rodziców jest czuwanie nad gospodarnym wykorzystaniem zgromadzonych, w formie składek wpłacanych przez Rodziców, środków finansowych, zgodnie z planem rzeczowo-finansowym uchwalonym przez Walne Zebranie Rodziców. Rada Rodziców występuje też z własnymi inicjatywami, wspiera różnorodne inicjatywy uczniów i nauczycieli. W minionym roku szkolnym dysponowaliśmy kwotą 85 055 zł, z czego ponad 23 792 zł to bilans otwarcia. Ponad 61 000 zł to składki zebrane od rodziców, a około 5 400 zł to wpłaty na aulę. Kolejny rok odpowiedzieli Państwo na wpłaty funduszu celowego, z którego planujemy współfinansować modernizację szkolnej auli. W minionym roku szkolnym nawet nie połowa rodziców zasiliła nasz budżet wpłaconymi składkami. Nasze, Rodziców, pieniądze wydaliśmy m.in. na pomoc materialną dla uczniów (stypendia i zapomogi) – blisko 21% zgromadzonych środków, na działalność szkolnych organizacji (2 teatry, chór, SKS, samorząd szkolny, Klub Europejski) – około 8%, na nagrody i wyróżnienia dla uczniów i pracowników szkoły – 11,5%. Blisko 39% środków – przeznaczyliśmy na sfinansowanie zajęć pozalekcyjnych i wzbogacenie szkolnych zbiorów bibliotecznych (nakłady celowe) oraz modernizację „AULI”. Z ponad 85 000 zł wydaliśmy blisko 75 000 zł, pozostawiając jako bilans otwarcia na rok szkolny 2008/2009 w kwocie 9 790 zł. Dyscyplina budżetowa nie została naruszona. 68
Na zebraniach klasowych otrzymaliście Państwo informację o strukturze wydatków ze środków Rady Rodziców. Stan budżetu, sposób wydatkowania zgromadzonych środków przedstawi Komisja Rewizyjna. Rada Rodziców wydatkowała powierzone jej środki finansowe z ostrożnością i szczególną starannością. Staraliśmy się dysponować funduszami w sposób racjonalny, gospodarny i na tyle wszechstronny, by pieniądze trafiały do jak największej grupy uczniów. Zachęcaliśmy Państwa do uiszczania składek, przewidując nagrody dla klas z co najmniej 80% wpłatami. W minionym roku szkolnym nagrody takiej nie otrzymuje żadna klasa. Najmniej wpłaciły klasy maturalne. Chcielibyśmy zmobilizować Państwa do wspierania życia pozalekcyjnego i działań RR. Jako Rodzice chcemy i musimy być obecni w szkole, pomagać naszym dzieciom, wspierać je, pomagać nauczycielom i dyrekcji. Wzorem zeszłego roku na „AULĘ” zebraliśmy kolejne 5 415 zł. Projekt „AULA” chcielibyśmy kontynuować i w tym roku szkolnym. Ze zgromadzonych już środków na „AULĘ” zakupiliśmy kotary zaciemniające. Potrzeby szkoły są ogromne. Naszymi składkami chcielibyśmy choć niektóre z nich współfinansować. O szczegółach poinformuje Państwa nowy Przewodniczący RR, gdy będzie przedstawiać założenia budżetowe planu rzeczowo-finansowego RR na rok szkolny 2008/2009. Mam nadzieję, że udało mi się przedstawić Państwu zakres prac i kierunki działań RR. Chciałabym zachęcić Państwa do pracy na rzecz szkoły. Nasze dzieci chcą i potrzebują – nawet jeśli tego nie okazują – naszego zainteresowania. Nie zawiedźmy ich oczekiwań. Bądźmy obecni w szkole, w której nasze dzieci spędzają tak dużo czasu. W imieniu Prezydium Rady Rodziców Anna Miś
69
List do jednostki samorządu terytorialnego w sprawie zakupu sprzętu komputerowego Kierownik jednostki samorządu terytorialnego w ................................................ Dot. Projektu „Pracownie komputerowe dla szkół” W ……………………….. Szkoła Podstawowa Nr ……… otrzymała 15 szt. komputerów dla uczniów w ramach ww. projektu. Optymalna ilość komputerów na zajęciach informatycznych to 20 szt. Firma XYZ – wykonawca centralnego przetargu – potwierdziła możliwość sprzedaży brakującego sprzętu. Dostawca gwarantuje zachowanie parametrów sprzętu, ceny i warunków zawartych w protokołach odbioru pierwotnego projektu. Szkoła zabezpieczyła fundusze w wysokości 12 515,00 zł, co stanowi wartość netto zamówienia brakujących 5 szt. Zwracamy się z prośbą o zastosowanie art. 83 ust. 1 pkt 26 lit.a Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towaru i usług (DzU Nr 54, poz. 535) „Szczególne przypadki zastosowania stawki 0%”. Gwarantujemy wykorzystanie zakupionego sprzętu i oprogramowania wyłącznie do celów związanych z działalnością dydaktyczno-wychowawczą szkoły. Z poważaniem
Załączniki:
− Parametry zestawu komputerowego wraz z monitorem − Zamówienie do XYZ Rozdział 4 Szczególne przypadki zastosowania stawki 0% Art. 83. 1. Stawkę podatku w wysokości 0% stosuje się do: 26) dostaw sprzętu komputerowego: a) dla placówek oświatowych, b) dla organizacji humanitarnych, charytatywnych lub edukacyjnych w celu dalszego nieodpłatnego przekazania placówkom oświatowym – przy zachowaniu warunków, o których mowa w ust. 13–15.
70
Rozdział VII
Studia przypadków Kompetencje organu prowadzącego w zakresie nadzoru i kontroli gospodarki finansowej rady rodziców Pismo Rady Rodziców SP Nr … do Fundacji „Rodzice Szkole”: Jestem sekretarzem Rady Rodziców przy szkole podstawowej. Pani Dyrektor poinformowała nas, że w związku z toczącą się procedurą przejęcia przez nią szkoły została zobowiązana przez władze lokalne (Biuro Finansów Oświaty) do złożenia dokumentów związanych z finansową działalnością Rady Rodziców. Wymagane dokumenty to: Sprawozdanie finansowe za rok ………………. sporządzone na 31.08……... obejmujące plan i wykonanie planu (zał. tabela) oraz ogólną informację opisową. Informacja opisowa powinna zawierać kompleksowe omówienie założeń planowych i wykonania zarówno po stronie dochodów i wydatków, jak i szczegółowe omówienie poszczególnych pozycji w miejscach, gdzie plan nie został wykonany lub został przekroczony z podaniem przyczyn zaistnienia odchyleń. Kopia zestawień księgowych na 31.08…………. Kopia wyciągu bankowego na 31.08………… Kopia wyciągu z lokat posiadanych przez Radę Rodziców na 31.08………. Kopia Raportu Kasowego na 31.08…………. z podaniem stanu gotówki Rady Rodziców. Księga druków ścisłego zarachowania za rok ………/…………. (KP i KW). I teraz moje pytanie: czy ma do tego prawo? Wiem, że: „Rada Rodziców powinna być organem autonomicznym, całkowicie niezależnym od dyrektora szkoły” oraz „organami uprawnionymi do kontroli działalności finansowej Rady Rodziców są ciała wewnętrzne (określone regulaminem rady) lub uprawnione organy kontroli państwowej. W żadnym wypadku uprawnienia takie nie przysługują dyrektorowi lub organowi prowadzącemu szkołę” – książka Prawa rodziców w szkole. 71
W związku z powyższym, na jakiej podstawie Biuro Finansów Oświaty oczekuje od nas szczegółowych informacji na temat finansów Rady Rodziców? Dyrektor szkoły oczekuje, że wszystko przygotujemy..., ja wstępnie wytłumaczyłam, że ani ona, ani Biuro Finansów Oświaty nie ma prawa do weryfikacji finansów Rady Rodziców, tylko organy do tego uprawnione. Niestety, pani dyrektor uważa, że skoro w organie prowadzącym szkołę tego od niej wymagają, to znaczy, że my musimy to przygotować... Ponadto główna księgowa uważa, że księgowa Rady Rodziców musi prowadzić księgę rachunkową tzw. „amerykankę” – kompletna bzdura..., ale jak mam jej to wytłumaczyć? Dlatego bardzo proszę o fachową pomoc prawną. Jakie organy kontroli państwowej są uprawnione do kontroli działalności finansowej RR? Pismo przedstawiciela Fundacji „Rodzice Szkole” do organu prowadzącego SP Nr …
Dyrektor Biura Edukacji miejscowości X
Pismem z dn…………….., dyrektor Dzielnicowego Biura Finansów Oświaty, poinformowała Prezydium Rady Rodziców przy Szkole Podstawowej …... w miejscowości X i dyrektora wskazanej szkoły o ich wzajemnych obowiązkach w zakresie prowadzenia finansów Rady Rodziców, rzekomo wynikających z ustawy o systemie oświaty. Ponieważ przedstawiona opinia jest całkowicie sprzeczna z ww. ustawą oraz z wszelkimi regulacjami związanymi z zasadami prowadzenia gospodarki finansowej przez niezależną jednostkę organizacyjną, jaką w świetle obowiązującego prawa jest Rada Rodziców, proszę więc o wyciągnięcie konsekwencji służbowych w stosunku do dyrektora DBFO. Wysoki stopień niekompetencji uwidoczniony w przekazanej opinii stawia pod znakiem zapytania zajmowanie przez tę osobę tak odpowiedzialnego stanowiska. Dodatkowo zaznaczam, że w sytuacji, kiedy polityka Państwa i Ministra Edukacji Narodowej wyraźnie wskazuje na potrzebę uspołecznienia polskiej szkoły m.in. poprzez upodmiotowienie Rad Rodziców (co jest niezbędnym warunkiem ograniczenia wielu patologii, które ostatnio wyraźnie objawiły się w polskim systemie oświaty), pismo p. dyr. ……...… jest nie tylko wyrazem niekompetencji, ale również złej woli. Złej woli, która w rezultacie może doprowadzić do wywołania napięć i sporów między Dyrektorem szkoły a Radą Rodziców. Ze względu na wagę powyższej sprawy będę wdzięczny za jak najszybsze poinformowanie mnie o podjętych przez Panią Dyrektor działaniach. 72
Łączę wyrazy szacunku, Przedstawiciel Fundacji „Rodzice Szkole”
Pismo przedstawiciela organu prowadzącego do Rady Rodziców SP Nr …
Prezydium Rady Rodziców przy Szkole Podstawowej Nr
W odpowiedzi na pismo z dnia .................... uprzejmie wyjaśniam, że zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 07.09.1999 r. o systemie oświaty (tekst jednolity DzU 2004 r., Nr 256, poz. 2572) dyrektor kieruje działalnością szkoły, a także organizuje obsługę szkoły w zakresie administracyjnym, finansowym i gospodarczym. Dyrektor sprawuje także nadzór nad Radą Rodziców, albowiem nie jest ona organem decyzyjnym szkoły, a jedynie organem społecznym reprezentującym rodziców uczniów. W związku z tym, że jest uprawniona do gromadzenia środków finansowych (składek) podlega kontroli Dyrektora placówki. Powyższego nie zmienia fakt, że prowadzeniem księgowości Rady może się zajmować firma zajmująca się profesjonalnym świadczeniem usług księgowych lub osoba fizyczna legitymująca się odpowiednimi kwalifikacjami do prowadzenia księgowości. Wyboru dokonuje Rada Rodziców, co musi znaleźć odzwierciedlenie w jej regulaminie. Regulamin określa również zasady współpracy Rady z Dyrektorem placówki. Rada w myśl ustawy o systemie oświaty (art. 54 ust. 1) jest jedynie organem wnioskująco-opiniodawczym. W związku z tym, przedstawia Dyrektorowi preliminarz planowanych rocznych dochodów i wydatków, który wymaga jego akceptacji. Dyrektor kontroluje zatem jego właściwą realizację poprzez zatwierdzanie poszczególnych wydatków. Wszelkie zmiany preliminarza wymagają konsultacji z Dyrektorem. Ponadto, Rada ma obowiązek przedstawiać raz na kwartał opisowo-finansowe sprawozdanie ze swojej działalności. W związku z tym, Dyrektor szkoły ma prawo wglądu do wszelkich dokumentów związanych z finansową działalnością Rady Rodziców, albowiem to on odpowiada za finanse placówki, w tym również i za te, które zostały zebrane przez Radę. Uzupełnienie protokołu przejęcia placówki przez nowego Dyrektora o stan finansowy Rady Rodziców jest niezbędne, ponieważ całość dokumentacji związanej z tą zmianą jest przekazywana do Dzielnicowego Biura Finansów Oświaty Dzielnicy wraz z dokumentacją sprawozdawczą Rady Rodziców. Zapewniam jednak, że nie ma to nic wspólnego z jakąkolwiek kontrolą jej działalności. Dzielnicowe Biuro Finansów Oświaty ..................................................., zajmuje się bowiem obsługą finansowo- -księgową i administracyjną, szkół i placówek oświatowych, a nie Rady Rodziców. 73
Opinia prawna w sprawie pisma Dyrektora Biura Finansów Oświaty Zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU 2004 Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) Rada Rodziców stanowi reprezentację rodziców uczniów danej szkoły lub placówki i jest jednym z tzw. społecznych organów w systemie oświaty. Rada Rodziców jest tworzona na zasadach uchwalonych przez ogół rodziców uczniów i działa na podstawie regulaminu swojej działalności. Ustawa o systemie oświaty określa relacje między radą rodziców a innymi organami szkoły. Ustawa ta, mimo stwierdzenia zawartego w opiniowanym piśmie, nie zawiera żadnego przepisu, z którego wynikałaby nadzorcza kompetencja dyrektora szkoły. Nadzór taki zresztą byłby zaprzeczeniem idei funkcjonowania reprezentacji rodziców w szkole, reprezentacji niezależnej od innych organów. Rada Rodziców w żadnym wypadku nie podlega w swoich działaniach dyrektorowi szkoły i nie ma obowiązku konsultowania z nim zarówno swoich działań, jak i kwestii finansowych. Pod tym względem Rada Rodziców jest odrębnym podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych jako jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Zatem stanowisko, że dyrektor szkoły kontroluje działalność finansową Rady Rodziców i ma prawo wglądu w jej dokumentację finansową jest całkowicie błędne i pozbawione podstaw prawnych. Prawo dokonywania kontroli działalności finansowej Rady Rodziców posiadają wyłącznie jej organy wewnętrzne wskazane w jej regulaminie (np. komisja rewizyjna), organy podatkowe i kontroli skarbowej. Rada Rodziców, w przeciwieństwie do szkoły, nie należy do sektora finansów publicznych (art. 4 Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych – DzU Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.) i nie dotyczą jej zasady określone w tej ustawie, m.in. zasada jawności finansów publicznych. Działalność finansowa Rady Rodziców nie jest elementem, jak to zostało wskazane w piśmie, działalności szkoły. Pogląd zaprezentowany w piśmie świadczy o niezrozumieniu zasad funkcjonowania i roli Rady Rodziców. Reasumując, ani dyrektor szkoły, ani tym bardziej służby finansowe, nie mają prawa kontroli dokumentacji finansowej Rady Rodziców oraz żądania przedstawienia im takiej dokumentacji.
74
Pismo Rady Rodziców do Dyrektora Szkoły Podstawowej Nr…
Pani Dyrektor Szkoły Podstawowej nr
Szanowna Pani Dyrektor, W związku z wymogiem prowadzenia przez księgowość Rady Rodziców Księgi Handlowej tzw. „Amerykanki” określonym przez Biuro Finansów Oświaty informujemy, że: 1. Biuro Finansów Oświaty nie jest organem uprawnionym do kontroli działalności finansowej Rady Rodziców i nie posiada ono podstaw prawnych sugerowania formy i sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych księgowości Rady Rodziców. 2. Prowadzeniem księgowości Rady Rodziców może się zajmować firma zajmująca się profesjonalnym świadczeniem usług księgowych lub osoba fizyczna z odpowiednimi kwalifikacjami, a podstawą prowadzenia księgowości są przepisy Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (DzU Nr 121, poz. 591 ze zm.) oraz Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi i nieprowadzących działalności gospodarczej. 3. W świetle przepisów prawa podatkowego Rada Rodziców jest jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, a co za tym idzie podatnikiem podatku od osób prawnych i jest zobowiązana do rocznego sprawozdania finansowego do właściwego urzędu skarbowego, czyli organu uprawnionego do kontroli działalności finansowej Rady Rodziców.
Prezydium Rady Rodziców Szkoły Podstawowej nr …
75
Różne problemy związane z prowadzeniem gospodarki finansowej przez Rady Rodziców 1. Finanse: w Ramowym Preliminarzu wydatków Rady Rodziców działającej przy naszej szkole widnieje zapis: –A : wydatkowanie środków pochodzących ze składek rodziców odbywa się następująco: § 1 pkt 5: 50% na środki dydaktyczne i sprzęt techniczny: Od wielu lat są kupowane np. krzesełka, ławki, kanapy i fotele na korytarze: kto powinien zapewnić finanse na ww. wydatki (gmina, rodzice)? Odpowiedź eksperta Art. 54.2. Ustawy o systemie oświaty (zwanej dalej USO) mówi o tym, w jakim celu są gromadzone fundusze przez Radę Rodziców: W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki Rada Rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy Rady Rodziców określa regulamin, o którym mowa w art. 53 ust. 4. Tym samym, nie można przyjmować za pewnik – nawet, jeżeli taka sytuacja istnieje od dawna, że to jest obowiązkiem Rady Rodziców. Obowiązek zakładania szkół i pokrywania wydatków wiążących się z ich prawidłowym funkcjonowaniem obciąża organy prowadzące i jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego. Tak więc finansowanie zakupów powinno być organizowane i realizowane w ramach przetargów publicznych przez organy prowadzące. 2. Czeki bankowe, na podstawie których skarbnik wypłaca z konta Rady Rodziców pieniądze są podpisywane przez Przewodniczącą Rady i … jedną z nauczycielek. Czy tak powinno być – czy oba podpisy powinny być składane przez rodziców? Odpowiedź eksperta Czeki bankowe powinny być – zgodnie z regulaminem pracy Rady Rodziców – podpisywane przez osoby uprawnione. W przypadku opisanym w powyższym pytaniu trudno jest twierdzić, czy nauczyciele są uprawnieni. Jednakże biorąc pod uwagę, że fundusze Rady Rodziców są finansami odrębnymi od finansów, którymi dysponuje szkoła lub placówka, toteż 76
brak jest racjonalnego uzasadnienia takiej sytuacji. Warto jest w taki sposób uregulować wydatkowanie finansów Rady Rodziców, aby dokonywały tego osoby działające w jej ramach, np. Przewodniczący i Skarbnik. Najlepiej jest zawrzeć te zasady i procedury w regulaminie Rady Rodziców. 3. Czy wynagrodzenie księgowej MUSI być wyższe od wynagrodzenia skarbnika? Pani z Sekretariatu otrzymuje kwotę 1200,– zł brutto/rok, nowa księgowa zgodziła się na wynagrodzenie 1000,– zł brutto/na rok – Pani Dyrektor twierdzi, że tak nie może być. Jakie są zadania księgowej, skarbnika i komisji rewizyjnej? Odpowiedź eksperta Wysokość wynagrodzenia jest regulowana na zasadzie porozumienia – umowy zawartej między Radą Rodziców a osobą, którą chcecie Państwo zatrudnić. Rada Rodziców jest organem społecznym działającym wewnątrz szkoły i jej działalność jest prowadzona w sposób zgody z Regulaminem oraz w sposób, w jaki Państwo uznacie za właściwy. Dyrektor szkoły nie ma podstaw do tego, aby narzucać Państwu wysokość wynagrodzenia jakiejkolwiek osoby, z którą na podstawie umowy współpracujecie. Skarbnik jest osobą odpowiedzialną za całokształt gospodarki finansowej (jest on „Dyrektorem Finansowym” Rady Rodziców). Odpowiada za przepływy środków, może zgodnie z przydzielonymi mu kompetencjami np. współpodpisywać umowy zawierane ze zleceniobiorcami czy wypłacać lub wpłacać środki na rachunek Rady. Księgowa zajmuje się obsługą finansowo-księgową. Ewidencjonuje wpłaty i wypłaty na RR, realizuje umowy poprzez wypłatę środków finansowych, na podstawie zawartych umów odprowadza składki itd. Komisja rewizyjna sprawuje wewnętrzną kontrolę finansową Rady Rodziców. Przede wszystkim jej zadaniem powinno być kontrolowanie pozyskiwania i wydatkowania środków finansowych Rady zgodnie z przyjętym i istniejącym preliminarzem finansowym. Kontrola ta powinna się opierać na ocenie pozyskiwania i wydatkowania środków pod kątem legalności, rzeczowości, celowości i gospodarności. Rozdz. VIII Regulaminu RR, § 19 pkt 2: prezydium także wyznacza skarbnika RR do pełnienia bezpośredniego nadzoru nad pracą księgowego. 4. Czy z konta Rady Rodziców bez uprzedniego uzgodnienia z Radą mogą być pobierane środki na dofinansowanie remontów szkoły, np. malo77
wanie, czy zakup nowego monitora LCD do gabinetu dyrektora? Tak zrobił dyrektor naszej szkoły, nie uzgadniając tego z Radą Rodziców. A mógł tego dokonać, ponieważ jest upoważniony on i skarbnik Rady Rodziców do wypłaty pieniędzy z konta. W całej tej sprawie na pierwszym spotkaniu Rady w tym roku szkolnym powstała bardzo niezręczna sytuacja. A ja jako przewodniczący Rady Rodziców o wszystkim dowiedziałem się przy sprawdzaniu stanu konta u skarbnika Rady. Odpowiedź eksperta W celu zapobieżenia podobnym sytuacjom w przyszłości sugeruję zmianę osób upoważnionych do dysponowania środkami gromadzonymi przez Radę Rodziców na rachunku bankowym. Z całą mocą należy podkreślić, że Rada Rodziców jest organem społecznym funkcjonującym w systemie oświaty, więc tym samym nie możecie Państwo podlegać kontroli dyrektora szkoły ani dyrektor nie ma żadnej podstawy do dysponowania środkami finansowymi, które gromadzicie i wydatkujecie. Podstawa prawna Art. 54 ust. 8 Ustawy o systemie oświaty.
78
Rozdział VIII
Zamiast zakończenia
Problem finansów rad rodziców jest tak naprawdę dopiero podnoszony. Ciągle przed radami stoją takie nierozstrzygnięte kwestie, jak: • jednoznaczna wykładnia rady rodziców jako organu szkoły, podmiotu organizacyjno-prawnego i finansowego; • relacje rady rodziców z organami wewnętrznymi i zewnętrznymi szkoły, w szczególności z jednostką samorządu terytorialnego (organem prowadzącym szkołę); • prawa i obowiązki rady rodziców wobec różnych instytucji finansowych w jej otoczeniu. Zamierzeniem Vademecum jest przekazanie wiedzy, narzędzi i źródeł informacji, które pozwolą na skuteczne i profesjonalne działanie rad rodziców, a rodziców uczynią nie intruzem i kłopotem w szkole, lecz sojusznikiem i sprzymierzeńcem. Dlatego też zajęliśmy się rodzicami, ich prawami zbiorowymi i indywidualnymi, ponieważ: • są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci; • otrzymali duże ustawowe uprawnienia i obowiązki; • jeszcze nie zawsze potrafią z nich korzystać; • są głównym sponsorem systemu oświaty; • stanowią najważniejszy elektorat wybierający władze samorządowe; • często zajmują znaczące stanowiska i mogą tym samym wywierać istotny wpływ na życie samorządowej wspólnoty. Profesjonalne posługiwanie się nowoczesnymi metodami i narzędziami finansowymi wzmocni pozycję rad rodziców w szkole, a także kondycję finansową samych szkół. Trudne, zarówno pod względem gospodarczym, jak i finansowym, lata 2009–2010 stają się wyzwaniem dla rodziców – obywateli dotyczącym kształtu i kondycji finansowej szkoły ich dzieci. Obecnie przepisy finansowe można znaleźć w rozproszonych i trudno dostępnych dokumentach różnego typu. Ich niejasne interpretacje niejednokrotnie są sprzeczne ze sobą. Finansowy aspekt funkcjonowania rady 79
rodziców nadal pozostaje nieczytelny i niezrozumiały dla wielu uczestników dialogu szkolnego od organów prowadzących (jednostki samorządu terytorialnego) i nadzorujących (kuratoria oświaty) po urzędy skarbowe, banki i ZUS. Stąd też wyrosła potrzeba stworzenia tego poradnika. Uznając przedstawiony materiał jako początek otwartego Vademecum, które będzie systematycznie aktualizowane i weryfikowane, polecamy jego przesłanie i zachęcamy do lektury. Poradnik jest przeznaczony dla rodziców i przedstawicieli rad rodziców, którzy w ramach projektu Fundacji „Rodzice Szkole”, współfinansowanego przez Narodowy Bank Polski, zostaną przeszkoleni w zakresie pozyskiwania i wydatkowania środków dla szkoły. Mamy jednak nadzieję, że Vademecum będzie służyło wszystkim zatroskanym i zainteresowanym kondycją, także finansową, szkoły ich dzieci.
80
Rozdział IX
Słowniczek pojęć finansowych
Bilans – sprawozdanie z sytuacji majątkowej i kapitałowej jednostki organizacyjnej. Zasadniczo dzieli się na dwie części: • aktywa – będące wykazem posiadanego przez dane przedsiębiorstwo majątku, • pasywa – zawierające informacje na temat źródeł finansowania majątku. Bilans, w odróżnieniu od rachunku wyników, ma charakter statyczny: pokazuje informacje o jednostce organizacyjnej według stanu na dzień sporządzenia sprawozdania (podczas, gdy rachunek wyników obejmuje cały okres, np. kwartał czy rok). Budżet – zestawienie planowanych na dany okres (np. tydzień, miesiąc, jednak najczęściej na cały rok) dochodów i wydatków jednostki gospodarującej. Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności. Darowizna – forma przekazania określonej wartości, opierająca się zazwyczaj na umowie zawartej między darczyńcą a obdarowanym. Ma charakter bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Może polegać na przeniesieniu praw własności z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, na przekazaniu określonej kwoty pieniędzy lub towarów, ustanowieniu praw majątkowych, zwolnieniu obdarowanego z długu, zniesienia prawa obciążającego rzecz należącą do obdarowanego. Może być dokonana przez osoby fizyczne i prawne. Dotacja celowa – rodzaj wydatku pochodzącego z budżetu państwa, zgodnie z ustawą o finansach publicznych przeznaczony na finansowanie lub dofinansowanie: a) zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, b) ustawowo określonych zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, c) bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, d) zadań zleconych do realizacji jednostkom niezaliczonym do sektora finansów publicznych, w tym fundacjom i stowarzyszeniom, e) kosztów realizacji inwestycji realizowanych przez: państwowe zakłady budżetowe; inne państwowe jednostki organizacyjne, dla których zasady gospodarki finansowej określają odrębne ustawy; jednostki niezaliczane do sektora fi-
81
nansów publicznych, na podstawie odrębnego upoważnienia zamieszczonego w ustawie budżetowej lub innej ustawie; jednostki samorządu terytorialnego jako zadania: własne, z zakresu administracji rządowej, inne zlecone ustawami; związane z badaniami naukowymi lub pracami badawczo-rozwojowymi. Dotacja podmiotowa – rodzaj wydatku pochodzącego z budżetu państwa, zgodnie z ustawą o finansach publicznych przeznaczony na dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu. Dotacja przedmiotowa – rodzaj wydatku pochodzącego z budżetu państwa, zgodnie z ustawą o finansach publicznych polegający na dopłacie do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych. Dowód księgowy – dokument stanowiący podstawę do dokonania zapisów rachunkowych. Musi zawierać: określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego; określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej; opis operacji gospodarczej oraz jej wartość; datę dokonania operacji, a także datę wystawienia dowodu (jeśli sporządzono go pod inną datą); podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów; stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja); podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania. Faktura – dokument potwierdzający transakcję kupna-sprzedaży, wystawiany przez dostawcę towaru lub usługi. Rozróżnia się faktury celne, eksportowe, handlowe, importowe, pro forma, sprzedaży, wewnętrzne, zakupu. Faktura pro forma – dokument zawierający wszelkie elementy faktury, opatrzony adnotacją pro forma; odgrywa rolę oferty handlowej lub służy potwierdzeniu zamówienia, jest podstawą dokonania płatności, ale nie jest dowodem dokonania transakcji ani dokumentem księgowym. Faktura pro forma jest wystawiana przed zawarciem transakcji towarowej lub przedkładana w ślad za towarami wysyłanymi na próbę. Faktura VAT – dowód ten jest zarezerwowany dla zarejestrowanych podatników posiadających numer identyfikacji podatkowej (NIP) lub posługujących się numerem tymczasowym. Dokument ten wystawia się przynajmniej w dwóch egzemplarzach. Oryginał jest przekazywany nabywcy, a kopia zostaje u sprzedawcy. Faktura stwierdzająca dokonanie zakupu lub sprzedaży powinna zawierać:
82
– w lewym górnym rogu pieczęć jednostki wystawiającej fakturę, czyli sprzedawcy, – nadany kolejny numer faktury, – miejsce wystawienia, – miesiąc, rok sprzedaży, – datę wystawienia, – imiona i nazwiska lub nazwy bądź nazwy skrócone sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy, – numer identyfikacji podatkowej (NIP) lub numery tymczasowe sprzedawcy i nabywcy, – nazwę towaru lub usługi, – jednostkę miary i ilości sprzedanych towarów lub rodzaj wykonanych usług, – cenę jednostkową towaru lub usługi bez kwoty podatku, – stawki podatku VAT, a w przypadku towarów lub usług objętych stawkami preferencyjnymi także symbol PKWiU, – sumę wartości sprzedaży netto towarów lub wykonanych usług z podziałem na poszczególne stawki podatkowe i zwolnionych od podatku, – kwotę podatku od sumy wartości sprzedaży netto towarów, usług z podziałem na kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatkowych, – wartość sprzedaży towarów wraz z kwotą podatku (wartość sprzedaży brutto) z podziałem na kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatkowych lub zwolnionych z podatku, – kwotę należności ogółem wraz z naliczonym podatkiem, wyrażoną cyframi i słownie, – czytelne podpisy osób uprawnionych do wystawienia i otrzymania faktury lub podpisy oraz imiona i nazwiska tych osób. Grant (dotacja, darowizna) – bezpośrednia płatność o charakterze niekomercyjnym, dokonywana przez osobę prawną, instytucję dysponującą środkami finansowymi, na rzecz instytucji, organizacji pozarządowych startujących w konkursach grantowych; środki pochodzące z grantów służą realizacji projektów, badań, przedsięwzięć prowadzonych przez osoby indywidualne, stowarzyszenia, fundacje i organizacje międzynarodowe. Informacja dodatkowa – element sprawozdania finansowego zawierający nieobjęte bilansem oraz rachunkiem wyników informacje i wyjaśnienia niezbędne do oceny gospodarki finansowej jednostki, a w szczególności: – objaśnienia stosowanych metod wyceny aktywów i pasywów oraz przyczyn ewentualnych ich zmian w stosunku do roku poprzedniego, – uzupełniające dane o aktywach i pasywach,
83
– informacje o strukturze zrealizowanych przychodów ze wskazaniem ich źródeł, w tym przychodów określonych statutem, – informacje o strukturze kosztów stanowiących świadczenia pieniężne i niepieniężne określone statutem oraz o strukturze kosztów administracyjnych, – dane o źródłach zwiększenia i sposobie wykorzystania funduszu statutowego, – dane dotyczące udzielonych gwarancji, poręczeń i innych zobowiązań związanych z działalnością statutową, – informacje o tendencjach zmian w przychodach i kosztach oraz składnikach majątku i źródłach ich finansowania. Kierownik jednostki – osoba lub organ jedno- lub wieloosobowy (zarząd), który – zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem, umową lub na mocy prawa własności – jest uprawniony do zarządzania jednostką, z wyłączeniem pełnomocników ustanowionych przez jednostkę. W przypadku spółki jawnej i spółki cywilnej za kierownika jednostki uważa się wspólników prowadzących sprawy spółki; w przypadku spółki partnerskiej – wspólników prowadzących sprawy spółki albo zarząd, a w odniesieniu do spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej – komplementariuszy prowadzących sprawy spółki. W przypadku osoby fizycznej i prowadzącej działalność gospodarczą za kierownika jednostki uważa się tę osobę; przepis ten stosuje się odpowiednio do osób wykonujących wolne zawody. Za kierownika jednostki uważa się także likwidatora, syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu upadłościowym. Kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą o rachunkowości, w tym z tytułu nadzoru. Konkurs grantowy (program grantowy) – przedsięwzięcie, w którym instytucja dysponująca środkami, przyznający granty, ustala kryteria dotyczące zgłaszanych projektów, zasady, jakie muszą zostać spełnione przez wnioskujących, a następnie ocenia nadesłane pomysły pod względem merytorycznym i finansowym; do konkursu mogą startować organizacje pozarządowe, szkoły, domy kultury, grupy nieformalne. Nabywca – osoba prawna lub fizyczna, do której są kierowane produkty i usługi, ostatecznie weryfikuje wartość i przydatności oraz decyduje o ich obecności na rynku. Obligacja – papier wartościowy emitowany w serii (najczęściej na okaziciela), stwierdzający istnienie zobowiązania dłużnika (emitenta) wobec właściciela obligacji (obligatariusza) do spełnienia określonego świadczenia o charakterze pieniężnym (np. zapłaty ustalonego oprocentowania) lub niepieniężnym (np. przy-
84
znania prawa do zmiany obligacji na akcje emitenta). Emitent odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z obligacji. Wyróżnia się obligacje będące w obrocie publicznym i niepublicznym (prywatnym). Na rynku występują obligacje krajowe, międzynarodowe, euroobligacje. Najbardziej typowe są obligacje Skarbu Państwa, uznawane jednocześnie za jeden z najmniej ryzykownych papierów wartościowych na rynku. Organ zatwierdzający – organ, który zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem, umową lub na mocy prawa własności jest uprawniony do zatwierdzania sprawozdania finansowego jednostki. Organem zatwierdzającym może być walne zgromadzenie członków stowarzyszenia, rada fundacji, walne zgromadzenie wspólników. Podatek – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne. Podatki spełniają trzy główne funkcje: fiskalną – są głównym źródłem dochodów budżetu państwa, gwarantują finansowanie wydatków publicznych; redystrybucyjną – są instrumentem przesuwania dochodów między różnymi grupami społecznymi; stymulacyjną – są wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i społecznej państwa. Rachunek bankowy (konto bankowe) – narzędzie księgowe stosowane przez banki w celu rejestracji operacji pieniężnych (gotówkowych i bezgotówkowych), takich jak: wpłaty, wypłaty, udzielone kredyty, dokonywane przelewy, polecenia zapłaty itp. Prezentuje obroty oraz stany wkładów pieniężnych. Rachunek bankowy może wykazywać saldo dodatnie, które oznacza stan środków pieniężnych znajdujących się w banku, lub saldo ujemne, oznaczające zadłużenie wobec banku z tytułu wykorzystanego kredytu. Rachunek bieżący – rodzaj rachunku bankowego płatnego na żądanie. Przeznaczony dla podmiotów gospodarczych. Służy do gromadzenia środków przeznaczonych do szybkiego wykorzystania i przeprowadzania rozliczeń z kontrahentami. Na rachunek ten wpływają należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z niego środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców, podatki, opłaty itp. Rachunek lokat terminowych (depozytowy) – rodzaj rachunku bankowego służącego do przechowywania wolnych środków pieniężnych przez określony czas
85
wynikający z umowy zawartej z bankiem. Rachunek tego typu jest korzystniej oprocentowany niż rachunek bieżący. Rachunek oszczędnościowy – prowadzony zazwyczaj na rzecz osób fizycznych, np. w formie ROR-u (rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego). Forma niedozwolona przy realizowaniu rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą. Rachunek pomocniczy (subkonto) – rodzaj rachunku bankowego, otwierany zwykle w ściśle określonym celu, np. rozliczenia środków finansowych związanych z konkretnym projektem. Rachunek wyników – rachunek zysków i strat, stanowi integralną część sprawozdania finansowego. W rachunku wyników wykazuje się wszystkie przychody i koszty według ich uzyskania i poniesienia. Różnice między poszczególnymi przychodami i kosztami stanowią wyniki finansowe, których suma daje wynik na całokształcie działalności organizacji. Kwotę końcowego wyniku finansowego przenosi się do tabeli bilansu. RIO (Regionalna Izba Obrachunkowa) – organ nadzorujący i kontrolujący jednostki samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki finansowej i zamówień publicznych oraz prowadzący działalność informacyjną i szkoleniową w sprawach budżetowych. Izby są państwowymi jednostkami budżetowymi. Rok obrotowy – rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono jednostkę. Pierwszy rok obrotowy może być wydłużony w przypadku, gdy jednostka rozpoczęła działalność w drugiej połowie przyjętego roku obrotowego. Księgi rachunkowe i sprawozdania finansowe za ten okres można połączyć z księgami rachunkowymi i sprawozdaniem finansowym za rok następny. W przypadku zmiany roku obrotowego pierwszy po zmianie rok obrotowy powinien być dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy. Sponsor – firma, instytucja lub osoba prywatna przekazująca środki rzeczowe lub finansowe na działalność statutową, konkretny projekt lub jego element, np. imprezę sportową; w zamian otrzymuje usługę promocji swego pozytywnego wizerunku. Sponsoring – określone umową wzajemne zobowiązanie dwóch podmiotów – sponsora i sponsorowanego, polegające na przekazaniu środków finansowych, materialnych lub usług sponsorowanemu w zamian za usługi promocyjne świad-
86
czone przez sponsorowanego; forma reklamy i promocji służąca kreowaniu pozytywnego wizerunku firmy lub produktu. Świadczenie wolontarystyczne – praca wykonana ochotniczo i bezpłatnie przez wolontariusza na rzecz korzystającego. Wartość tego świadczenia nie stanowi darowizny na rzecz korzystającego. Wykonywanie świadczeń przez wolontariusza na rzecz uprawnionego podmiotu nie oznacza zatrudnienia wolontariusza w rozumieniu przepisów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Umowa – czynność prawna, dotycząca co najmniej dwóch stron składających zgodne oświadczenia woli, zmierzająca do ustanowienia, zmiany lub zniesienia wzajemnych praw i obowiązków o charakterze majątkowym, aby była prawnie skuteczna musi być podjęta świadomie, a jej celem ma być wywołanie określonych skutków majątkowo-prawnych. VAT (podatek od towarów i usług) – rodzaj podatku opierający się na zasadach podatku od wartości dodanej. VAT stanowi odmianę podatku wielofazowego przychodowego: podatnik nalicza ten podatek od wartości sprzedanych przez siebie towarów i usług, uwidocznionym w fakturach nabycia lub dokumentach celnych. Jeśli różnica jest ujemna, np. w przypadku, gdy produkt jest obłożony niższą stawką podatku niż materiały, z których został wytworzony, to podatnik ma prawo do zwrotu nadpłaconego podatku z urzędu skarbowego. Przedmiotem opodatkowania jest wartość sprzedaży towarów i usług, a podstawą opodatkowania jest przyrost ich wartości netto w danej fazie procesu gospodarowania. Wolontariusz/ka – osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, w ramach prowadzonej przez niego działalności statutowej, w szczególności działalności pożytku publicznego, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej. Wolontariuszką bądź wolontariuszem może być cudzoziemiec bez potrzeby uzyskiwania zezwolenia na jego zatrudnienie. Może też nim zotać osoba bezrobotna bez utraty prawa do zasiłku. Wyciąg bankowy – dokument sporządzany przez oddział operacyjny banku dla posiadcza rachunku bankowego, informujący o dokonanych w tym rachunku operacjach i wynikającym saldzie na koniec danego okresu. Wyciąg bankowy jest dokumentem zbiorczym, do którego są załączane kopie bankowych dokumentów rozliczeniowych i uzasadniających poszczególne operacje.
87
Zdolność kredytowa – zdolność kredytobiorcy do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach ustalonych w umowie z bankiem. Zasady (polityka) rachunkowości – dokument przyjęty uchwałą zarządu, określający w języku polskim wybrane i stosowane przez jednostkę sposoby wyceny i ujmowania zdarzeń gospodarczych w księgach oraz finansowe rozwiązania regulujące funkcjonowanie jednostki, dopuszczone ustawą o rachunkowości, zapewniające sporządzenie sprawozdania finansowego zgodnie z wymogami. Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły. W szczególności zasady powinny obejmować: określenie roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych, metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego, sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych, system służący ochronie danych i ich zbiorów, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i innych dokumentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów. W skład zasad rachunkowości wchodzi zakładowy plan kont, wykaz ksiąg rachunkowych oraz opis systemu przetwarzania danych. Słowniczek przygotowano na podst. Leksykonu finansowo-księgowego Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.