Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
Aπαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση ή αναμετάδοση ή διασκευή και αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό ή ηχογραφικό του παρόντος έργου ή μέρος αυτού, χωρίς την ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ έγγραφη άδεια του ΕΚΔΟΤΗ και του ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. Νόμος 2121/1993 και Κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας» © Εκδόσεις Ν. & Σ. Μπατσιούλας Ο.Ε., Αθήνα 2014 © Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας e-book
ISBN: 978-960-6813-65-8
Επιμέλεια κειμένου: Νίκος Μπατσιούλας
Εκδόσεις Ν. & Σ. Μπατσιούλας Πανόρμου 83, 11524 Αθήνα, τ: 2103315186, 2130229425 Πελοπίδου 5, 32200 Θήβα, τ: 2262100795, f: 2262027275 url: www.batsioulas.gr e: info@batsioulas.gr
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας Η θεσσαλική επανάσταση του 1878
Στους γονείς μου
Περιεχόμενα ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ • 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ • 17 ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ • 19 ΤΟ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ • 19 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ • 28 Ο ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ • 36 Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ • 36 Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ • 49 Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ • 55 Ο ΕΥΡΥΤΕΡΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΑΝΑΒΡΑΣΜΟΣ • 61 ΟΙ ΒΟΙΩΤΑΡΧΕΣ • 66 ΛΟΥΚΑΣ ΜΠΕΛΛΟΣ • 66 ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΚΟΥΛΕΖΑΣ • 74 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΕΤΟΥΣΗΣ • 80 ΓΝΩΣΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΙΕΡΟΛΟΧΙΤΩΝ • 85 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΤΗΣ «ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ» • 92 ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ • 103 Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ • 109 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ • 114 Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΦΑΡΣΑΛΩΝ • 128 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ • 136 ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΙΡΗΝΕΥΣΗΣ • 140 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ «ΟΥΤΟΠΙΑΣ» • 143 Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ • 148 ΕΠΙΛΟΓΟΣ • 155 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • 156 9
Η σημαία του Ιερού Λόχου, όπως φυλάσσεται σήμερα στη Δράκειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Θήβας.
Το ελληνικό κράτος από το 1832 έως το 1881 (Πηγή: http://www.odyssey.com.cy/, 25/2/2014)
13
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1876, Ιούλιος
Ιδρύεται ο πατριωτικός «Αδελφότης»
σύλλογος
1877, 24 Απριλίου
Έναρξη Ρωσοτουρκικού Πολέμου
1877, Ιούλιος
Γέννηση του Ιερού Λόχου
1878, 12/24 Ιανουαρίου
Κυβέρνηση Αλέξανδρου Κουμουνδούρου
1878, 19/31 Ιανουαρίου
Δίνεται η εντολή να περάσει τα σύνορα ο ελληνικός στρατός. Υπογράφεται η ρωσοτουρκική ανακωχή
1878, 21 Ιανουαρίου / 2 Φεβρουαρίου
Πραγματοποιείται η εισβολή των ελληνικών στρατευμάτων στη Θεσσαλία
1878, 24 Ιανουαρίου / 5 Φεβρουαρίου
Ζητείται να αποφευχθεί η σύγκρουση με τους Τούρκους, μέχρι νεωτέρας διαταγής
1878, 26 Ιανουαρίου / 7 Φεβρουαρίου
Αναχωρεί ο Ιερός Λόχος για τη Χαλκίδα
1878, 31 Ιανουαρίου / 12 Φεβρουαρίου
Ο Ιερός Λόχος από τη Χαλκίδα κατευθύνεται στη Στυλίδα
1878, 5/17 Φεβρουαρίου
Ο Ιερός Λόχος από τη Στυλίδα βαδίζει προς το Μοναστήρι της Ξενιάς και τη Σούρπη
1878, 10/22 Φεβρουαρίου Μάχη Πλατάνου 1878, 16/28 Φεβρουαρίου Ο Ιερός Λόχος βρίσκεται στο χωριό Κελέρια 1878, 19 Φεβρουαρίου / 3 Μαρτίου
Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου
1878, 23 Φεβρουαρίου / 6 Μαρτίου
Μάχη Φαρσάλων
15
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας 1878, 24 Φεβρουαρίου / 7 Μαρτίου
Επίθεση στον Αλμυρό
1878, 14/26 Μαρτίου
Μάχη Δομοκού
1878, 10/22 Απριλίου
Πρωτοβουλία Άγγλων προξένων για ειρήνευση
1878, Απρίλιος
Επιστροφή ιερολοχιτών
1878, Απρίλιος (τέλη)
Επιστροφή Θρ. Βελέντζα και Σπ. Κουκούλεζα
1878, Μάιος (τέλη)
Επιστροφή Λ. Μπέλλου και Γ. Πετούση
16
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μικρά μικρά πετραδάκια, γεγονότα ασήμαντα, αμελητέα κι υποτιμημένα απ’ την επίσημη ιστορία συνθέτουν το ψηφιδωτό της γενικότερης ιστορικής παράστασης, τονίζοντας την αξία της λεπτομέρειας, που αναδεικνύει εναργέστερα την αξία των γεγονότων, το μέγεθος της ευψυχίας, της τόλμης και της ανδρείας των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Σ’ ένα επαναστατικό ξέσπασμα το έτος 1878 η Θήβα και η ευρύτερη περιοχή εξεγείρεται, αποφασίζει και τολμά οργανωμένα ν’ αντισταθεί, να θυσιαστεί, να πολεμήσει, να ερωτοτροπήσει με την ουτοπία. Με θάρρος, παλικαριά, ανδρεία κι αποφασιστικότητα εξορμά στη Θεσσαλία με σκοπό να πολεμήσει στο πλευρό των εξεργερμένων υπόδουλων αδελφών. Μια ολόκληρη πόλη ζει στον ξέφρενο επαναστατικό ρυθμό. Εκατοντάδες νέοι προσφέρουν τις ψυχές και τα σώματά τους σ’ έναν ύψιστο σκοπό, στης λευτεριάς τ’ αχόρταγο καμίνι. Τολμούν. Οδυσσείς που υποτιμούν τους κινδύνους, γράφουν τη δική τους εποποιΐα, θέτοντας την αξία της πατρίδας και της λευτεριάς, πάνω από το συμβιβασμό και το βόλεμα, τον εφησυχασμό και την υποταγή. Αδέλφια ενός άλλου ένδοξου Ιερού Λόχου, αντάξιοι συνεχιστές μιας αδούλωτης πόλης, της Θήβας. Όπως όλες οι επαναστάσεις των αδύνατων, τελικά υπακούουν στα κελεύσματα των ισχυρών, των μεγάλων δυνάμεων, των ισορροπιστών. Ο ενθουσιασμός σκοντάφτει
17
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
στους υπολογισμούς και τις σκοπιμότητες των συμφερόντων. Ας είναι. Ας κρατήσουμε το ταξίδι της λεβεντιάς και της δόξας, το μάθημα της αδούλωτης υπερήφανης φυλής μας, το δικαίωμα των καθημερινών ανθρώπων στο όραμα της ουτοπίας. Δυστυχώς, έτσι γράφεται η ιστορία παραβλέποντας τις διαθέσεις των λαών, αδιαφορώντας για τις θελήσεις των αδύναμων. Αξίζει να ξεφυλλίσουμε τις σελίδες αυτού του ιστορικού γεγονότος, ν’ ακολουθήσουμε τα βήματά τους μέρα με τη μέρα στον πυρετό των πεδίων των μαχών και ν’ αποκαλύψουμε μέσα απ’ την καταχνιά του μπαρουτιού και τις κραυγές της ανδρειοσύνης, την εποποιΐα της δόξας των νέων ιερολοχιτών. Ας μελετήσουμε μια σημαντική πτυχή της νεώτερης ιστορίας της πόλης μας. Ίσως, προσθέσουμε στην αυτογνωσία μας ένα δεδομένο ακόμη. Ίσως ερμηνεύσουμε την εθνική κακοδαιμονία μας. Ίσως…
18
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Άγρυπνος πάντα ο πόθος του υποδουλωμένου ελληνισμού για λευτεριά κι ενσωμάτωση με τη μητέρα πατρίδα. Χρόνια και χρόνια στενάζουν κάτω απ’ τον οθωμανικό ζυγό υπομένοντας βασανιστικά τη σκλαβιά και τους κάθε είδους εξευτελισμούς. Φαινομενική νηνεμία πριν ξεσπάσει η μπόρα. Αδούλωτες ψυχές που παραφύλαγαν την πρώτη ευνοϊκή στιγμή για να επαναστατήσουν, να σπάσουν τα δεσμά κι αν χρειαστεί να θυσιαστούν για την πραγματοποίηση του μεγάλου σκοπού. Μια τέτοια στιγμή μεγαλείου και δόξας θα ιστορήσουμε. Μια απόπειρα λευτεριάς που έγινε το 1878 και γέμισε μ’ όνειρα, ελπίδες και συνάμα μ’ απογοήτευση τους κατατρεγμένους Έλληνες. Αυτή η ευκαιρία δόθηκε κατά τη διάρκεια του νέου Ρωσοτουρκικού πολέμου. Μ’ αφορμή του γεγονότος αυτού εκδηλώθηκαν για μια φορά ακόμα εξεγέρσεις στις υπόδουλες περιοχές: στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και στην Κρήτη. Ο Πρωθυπουργός Κουμουνδούρος τη φορά αυτή, υπό την πίεση της κοινής γνώμης, είχε δώσει τη συγκατάθεσή του να οργανωθούν αντάρτικα σώματα στη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Για το σκοπό αυτό έδωσε όπλα στους υπόδουλους Έλληνες και γενικά βοήθησε ανεπίσημα και μυστικά, την προετοιμαζόμενη απελευθερωτική κίνηση.1 1
Διον. Κόκκινου, Η ελληνική επανάστασις, τομ. 4, σελ. 406. 19
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
Ας γυρίσουμε όμως το χρόνο λίγο πίσω κι ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε το γενικότερο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτράφηκε η ιδέα της εξέγερσης του 1878. Ήδη από το 1875 ως και το 1878 στα Βαλκάνια επικρατούσε επαναστατικός αναβρασμός. Σ’ αυτό συνέτεινε απ’ τη μια η ασθενικότητα της άλλοτε κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ευνοούσε τα ξεθαρρέματα των υπόδουλων κι απ’ την άλλη πλευρά οι στρατηγικές των σκοπιμοτήτων των μεγάλων δυνάμεων, που χωρίς να χάνουν ευκαιρία σχεδίαζαν κατά το συμφέρον τους τις εξελίξεις στην περιοχή. Το καλοκαίρι του 1875 οι αγρότες στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη ξεσηκώνονται κατά των μουσουλμάνων γαιοκτημόνων εξαιτίας της βαριάς φορολογίας που είχε επιβάλλει η Πύλη.2 Τον Απρίλιο του 1876 κάνουν το ίδιο οι Βούλγαροι και λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο, οι Σέρβοι. Οι βίαιες αντιδράσεις των Τούρκων και ειδικά οι βάρβαρες σφαγές στη Βουλγαρία, προκάλεσαν γι’ άλλη μια φορά το ενδιαφέρον της διπλωματίας και την ευαισθησία της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Οι Ρώσοι, με το πρόσχημα της προστασίας των σλαβικών εθνών, βρίσκουν την ευκαιρία, στις 24 Απριλίου 1877, να κηρύξουν τον πόλεμο στην Τουρκία. Στην απόφαση αυτή συνέβαλε καθοριστικά κι η διόγκωση του πανσλαβιστικού κινήματος στη ρωσική κοινή γνώμη. Γρήγορα τα ρωσικά στρατεύματα από την Αδριανούπολη προχώρησαν προς τα κάτω κι έφτασαν έξω από την Κωνσταντινούπολη, όπου ο σουλτάνος υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει. Αυτό το γεγονός συντάραξε την Ευρώπη μιας και από θέση ισχύος η Ρωσία, στην ουσία επέβαλε στην Τουρκία τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (19 Φεβρουαρίου 1878) που ευνόησε, όπως ήταν αναμενόμενο, τα σλαβικά κράτη κι ιδιαίτερα τη Βουλγαρία που επεκτεινό2
Λούβη Λίνα, Το εθνικό ζήτημα, στο: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τόμος 4ος, σελ. 37, εκδ. Ελληνικά Γράμματα 2003. 20
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
ταν τώρα από το Δούναβη ως το Αιγαίο. Το ενδεχόμενο μιας μεγάλης Βουλγαρίας ανησύχησε την Αυστροουγγαρία και τη Μεγάλη Βρετανία, όπως και η προοπτική μιας μονομερούς ρύθμισης του Ανατολικού Ζητήματος από τη Ρωσία. Κάτω απ’ την πίεση αυτή συγκλήθηκε το Συνέδριο του Βερολίνου (από 1/13 Ιουνίου 1878) για να «ξετυλίξουν» για ακόμη μια φορά το κουβάρι του Ανατολικού Ζητήματος. Τα γεγονότα αυτά όπως ήταν φυσικό επηρέασαν και τους Έλληνες, οι οποίοι καλλιέργησαν τώρα νέες ελπίδες για προσάρτηση των βόρειων περιοχών. Η ελληνική κοινή γνώμη είχε ξεσηκωθεί και δεν ανεχόταν την πολιτική κατευνασμού του πρωθυπουργού Επαμ. Δεληγιώργη. Όλοι ήθελαν δράση. «Η Ελλάς δε θα μείνη αδιάφορος ή απαθής έως τέλους. Και καθήκοντα μέγιστα έχει να εκπληρώση, και συμφέροντα υπέρτατα επιβάλλουσιν αυτή να εξέλθη από της θέσεως, εις ην διατελεί την ώραν ταύτην…», έγραφε η εφημερίδα «Αλήθεια».3 Ήδη από τα μέσα του 1877 βρίσκουμε στον τύπο σποραδικές ειδήσεις όπου παρουσιάζονται νέοι άνθρωποι να ετοιμάζονται να εισέλθουν την κατάλληλη ώρα στα μέρη της Θεσσαλίας. Μια τέτοια είδηση παραθέτουμε: «Εγνώσθη και επισήμως ταις αρχαίς ότι ο Δημήτριος Καρναβάς, αρχηγός σώματος, συγκειμένου κατά τινας μεν εκ τριών, κατ’ άλλους δε εκ 15-20 ατόμων καλώς οπλισμένων, εθεάθη άνω του παρά την οροθετικήν γραμμήν χωρίου Λογγιτσίου, σκοπών εν ώρα καταλλήλω να κατέλθη εις Θεσσαλίαν, όπως καλέση εις ελευθερίαν τους αδελφούς Θεσσαλούς. Λέγεται δε ότι και άλλοι οι εκ του εξωτερικού διανοούνται να συγκεντρωθώσιν εις μέρος τι της Θεσσαλίας επί τω αυτώ σκοπώ. Την 9ην τρέχοντος το παρά τον Σπερχειόν στρατιωτικόν απόσπασμα, ιδόν δέκα νέους ωπλισμένους, κατώρθωσε να συλλάβη τους εξ, των λοιπών τραπέντων εις φυγήν. 3
Εφημ. «Αλήθεια», 11 Απριλίου 1877. 21
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
Οι νέοι ούτοι παρεδόθησαν αυθημερόν εις τας ενταύθα αρχάς. Ανακριθέντες δε ωμολόγησαν ότι επροτίθεντο να εισβάλωσιν εις Θεσσαλίαν. Μεταξύ δε των νέων τούτων ήσαν και τινες εκ Θεσσαλίας φοιτηταί. Άπαντες ετέθησαν υπό αστυνομικήν επιτήρησιν, ης ένεκα αναγκάζονται να επανακάμψωσιν εις Αθήνας».4 Περισσότερες βέβαια είναι οι ειδήσεις που αναφέρονται στα δεινά των αδελφών Θεσσαλών. Ενδεικτικά: «Άπαντες οι Οθωμανοί ωπλισμένοι από κορυφής μέχρι ποδών, και εξηγριωμένοι τόσον ώστε αναφανδόν υβρίζουσι και απειλούσι τους χριστιανούς, οι οποίοι δεν τολμώσι να διέλθωσι πλησίον των τουρκικών χωρίων, διότι γίνονται άφαντοι».5 Άλλη: «Δεν υπάρχει χριστιανικόν χωρίον ή μοναστήριον, το οποίον να μη εληστεύθη και ελεηλατήθη παρά των χουντούτιδων»6 και «Απερίγραπτος είναι η απελπισία και ο τρόμος των χριστιανών κατοίκων της Θεσσαλίας ένεκα των παρά των αγρίων βασιβοζούκων διαπραττομένων κακουργημάτων…Αι αρπαγαί, αι λεηλασίαι, οι βιασμοί και αι παντοίαι κακώσεις διαπράττονται ήδη μετά μείζονος».7 Οι ειδήσεις αυτές τελειωμό δεν έχουν. Όμως, η Ελλάδα ευρισκόμενη υπό την πίεση της αγγλικής διπλωματίας δεν λάμβανε μέρος στον πόλεμο.8 Ο τότε υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας έγραφε στον πρεσβευτή του στην Κωνσταντινούπολη: «πρέπει να μεταχειρισθήτε ολόκληρον την υμετέραν παρά του πρεσβευτή της Ελλάδος επιρροήν, όπως πείσητε αυτόν να διαβιβάση τη κυβερνήσει του οδηγίας τεινούσας προς καθησύχασιν των πνευμάτων 4
Εφημ. «Εθνικόν Πνεύμα», 15 Ιουλίου 1877. Εφημ. «Ευνομία», 24 Αυγούστου 1877. 6 Εφημ. «Ευνομία», 24 Αυγούστου 1877. 7 Εφημ. «Ώρα», 10 Σεπτεμβρίου 1877. 8 Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακοπούλου, Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, ΟΕΔΒ. 5
22
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
εν Ελλάδι. Ο καιρός δεν είναι πρόσφορος προς ενέργειαν εκ μέρους της Ελλάδος, η ειρήνη δε η διαταραχθείσα εις τον Αίμον πρέπει να μείνη ασάλευτος εις το Αιγαίον. Κράτος μικρόν και απαράσκευον, ως είναι η Ελλάς, δεν πρέπει να εκτίθηται εις τους μεγάλους αυτούς κινδύνους, ας εμπιστευθή δε την τύχην του εις εκείνους, οίτινες ανέκαθεν ανέλαβον την προστασίαν του. Και πάλιν επαναλαμβάνω ότι δεν πρέπει ν’ αφήσετε την Ελλάδα να κινηθή».9 Εκ διαμέτρου αντίθετη ήταν η στάση του βασιλιά Γεωργίου, ο οποίος διαρκώς έκανε περιοδείες επιθεώρησης των στρατευμάτων του κι είχε γίνει περισσότερο φιλοπόλεμος από την κυβέρνησή του. Πληροφόρησε δε τον Γάλλο πρεσβευτή ότι θα υπέβαλλε την παραίτησή του, αν η Ελλάδα δεν αποκόμιζε τιμή και εδαφικά οφέλη μετά το τέλος της κρίσης.10 Εν τέλει η Κυβέρνηση το επιχείρησε, εγκαταλείποντας την πολιτική της καλής γειτονίας, με πολλή καθυστέρηση, με αποτέλεσμα η απόπειρα αυτή να καταλήξει σε φιάσκο. Στις 12/24 Ιανουαρίου 1878 αναλαμβάνει νέα κυβέρνηση υπό τον Αλ. Κουμουνδούρο και με υπουργό εξωτερικών τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Για τρεις μέρες (14/26-16/28 Ιανουαρίου) ο όχλος πλημμύρισε τους δρόμους της Αθήνας ζητωκραυγάζοντας υπέρ του βασιλιά, λιθοβολώντας τα σπίτια των δειλών πολιτικών και αξιώνοντας να ονομαστεί πρωθυπουργός ο Γρίβας που έλεγχε πολλές δυνάμεις ατάκτων στη δυτική Ελλάδα.11 Μάλιστα έξω από το σπίτι του Κουμουνδούρου χύθηκε αίμα και απειλήθηκε λυντσάρισμα των κυριωτέρων ηγετών που συμμετείχαν στην κυβέρνηση. 9
Γ. Ρούσσου, Νεώτερη ιστορία του ελληνικού έθνους 1826-1974, τόμος 4ος, σελ. 406, εκδ. Μορφωτική Εστία. 10 Douglas Dakin, Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, σελ. 201. Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989. 11 Douglas Dakin, Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, σελ. 201. Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989. 23
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
Επί δύο ημέρες η Αθήνα διατελούσε σε κατάσταση επαναστατικής κινητοποίησης.12 Εκείνες τις μέρες η αγγλική εφημερίδα «Daily News» έγραφε: «Ο λαός των Αθηνών είναι ο αιώνιος λαός του παιδαριώδους ενθουσιασμού και της άκρας θερμοκεφαλιάς. Ως ν’ ανεκάλυψε τον τρόπο να πολεμά άνευ όπλων και χρημάτων, συνέρχεται σχεδόν καθ’ εκάστην εις τους στύλους του Ολυμπίου Διός και εκσφενδονίζει κραυγάς και απειλάς κατά των Τούρκων…».13 Η Κυβέρνηση, υπό την πίεση της κοινής γνώμης και των οχλαγωγικών συζητήσεων, εξέθεσε στη Βουλή το πρόγραμμά της, που διακήρυττε απλά «την ενεργό προστασία των αλύτρωτων Ελλήνων και την υπεράσπιση των δικαίων του ελληνισμού» και κατά την ψηφοφορία έλαβε συντριπτική πλειοψηφία.14 Το βράδυ της 19/31 Ιανουαρίου δίνει εντολή ο στρατός, χωρίς αυτός να είναι κατάλληλα προετοιμασμένος, να περάσει τα σύνορα. Την ίδια μέρα όμως είχε υπογραφεί η ρωσοτουρκική ανακωχή. Έτσι, στις 21 Ιανουαρίου/2 Φεβρουαρίου 1878 πραγματοποιείται, παρά τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα, υπό την ηγεσία του υποστρατήγου Σκαρλάτου Σούτσου, εισβολή στη Θεσσαλία των ελληνικών στρατευμάτων, χωρίς να έχει προηγουμένως κηρυχθεί πόλεμος κατά της Τουρκίας και μέσα σε ατμόσφαιρα σχεδόν πανεθνικού ενθουσιασμού. «Η πρωτεύουσα παρείχεν έκτακτον θέαμα. Εις τον σταθμόν του σιδηροδρόμου Αθηνών-Πειραιώς συνωθούντο νέοι και γέροντες, αλλά προπάντων νέοι έχοντες στρατιωτικόν παράστημα, κούκους μαύρους, κυνηγητικά υποδήματα, κάππας παντοειδείς. Την νύκτα εφαίνοντο υπό τα φώτα και 12
Γ. Ρούσος, Νεώτερη ιστορία του ελληνικού έθνους 1826-1974, τόμος 4ο;, σελ. 405, εκδ. Μορφωτική Εστία. 13 Ο.π., σελ. 405. 14 Ευαγγ. Κωφός, Από το τέλος της Κρητικής επαναστάσεως ως την προσάρτηση της Θεσσαλίας, σελ. 331, στο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών 1977. 24
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
ανεχώρουν εν ζητωκραυγαίς επιβιβαζόμενοι εκ Πειραιώς εις τα ατμόπλοια της “Εταιρείας” άτινα είχε ενοικιάσει η κυβέρνησις· απανταχού ηκούοντο ήχοι σαλπίγγων, μουσικαί, αποχαιρετισμοί, αι Αθήναι είχον πολεμικήν όψιν…».15 Η εφημερίδα «Εθνική Φωνή» γράφει: «Ευλογητός ο Θεός! Ο ελληνικός στρατός, άνευ προκηρύξεως πολέμου, υπερεπήδησε τα μεθόρια και ελαύνει εις τας πεδιάδας της Θεσσαλίας. Είθε οι δούλοι αδελφοί, ηλεκτριζόμενοι εις την θέαν της ελληνικής σημαίας, ταχθώσιν υπ’ αυτήν! Είθε οι καρποί να ώσι γλυκείς! Η καρδία σταματά πάλλουσα και αναμένει».16 Κι η εφημερίδα «Αλήθεια» μ’ αυτό τον τρόπο χαιρέτιζε την απόφαση του πολέμου: «Χαίρετε Έλληνες! Η κλαγγή των ελληνικών όπλων και ο ήχος των τυμπάνων κροτούσι την στιγμήν ταύτην εις τα όρη και τα πεδία της Θεσσαλίας. Εις την φωνήν των πασχόντων αδελφών ημών υπείκουσαι αι ελληνικαί φάλαγγες εισήλασαν την πρωίαν της προχθές εις Θεσσαλίαν όπως προστατεύσωσιν αυτούς εκ της μαχαίρας των Κιρκασίων και Βουσιβουζούκων.…Η κοινή Μήτηρ Ελλάς πέμπει προς υμάς τα τέκνα της όπως ποτίσωσι την ελληνίδα υμών γην διά του ιερού αίματος εξ ου και μόνου φύεται το αγλαόν της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας δένδρον…»17 Από τη Λαμία ξεκίνησε ο αγώνας. «Μετά δοξολογίαν ψαλείσαν εν Λαμία εν τη πλατεία της Ομονοίας η πρωτοπορία του εκεί συγκεντρωμένου στρατού, συγκειμένη εκ της πυροβολαρχίας του λοχαγού Εύδοξου Στρούμπου, μιας υπι15
Τρ. Ευαγγελίδης: Τα μετά τον Όθωνα (1862-1898), σελ. 441-112, Αθήνα 1892. 16 Εφημ. «Εθνική Φωνή», Σάββατο 21 Ιανουαρίου 1878. 17 Εφημ. «Αλήθεια», 23 Ιαν. 1878. 25
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
λαρχίας του ιππικού υπό τον υπίλαρχον Κ. Ζέρβαν και ενός τάγματος ευζώνων υπό τον αντισυνταγματάρχην Αθανάσιον Πετιμεζάν εισήλασεν εις τας μεθορίους υποδούλους επαρχίας, περί δε την δεκάτην ώραν ο επίλοιπος στρατός υπό την αρχηγίαν τού υποστρατήγου κυρίου Σκαρλάτου Σούτσου. Άμα τη εις τα σύνορα εισόδω του ελληνικού στρατού, οι επί των συνόρων γνωστοί τουρκικοί στρατώνες παρεδόθησαν άνευ αντιστάσεως».18 Αξίζει να σημειώσουμε πως οι στρατιωτικές δυνάμεις μας τον Αύγουστο του 1877 μόλις ανέρχονταν σε 12.000 άνδρες και ήταν κατά κοινή παραδοχή απροετοίμαστες «προς τοιούτον επιχείρημα, προ πάντων δε αμελήσαντες της κατά θάλασσαν προπαρασκευής».19 Τελικά, η είσοδος στο τουρκικό έδαφος πραγματοποιήθηκε από τα σημεία Δερβέν Φούρκας20, Σούρπης και Γιαννιτσούς, ενώ ο Δεληγιάννης κοινοποιούσε στις Δυνάμεις εγκύκλιο στην οποία υπογράμμιζε ότι μοναδική επιθυμία της Ελλάδας ήταν να προστατεύσει τους υπηκόους της και όχι να κάνει πόλεμο κατά της Τουρκίας.21 Οι τουρκικές προφυλακές αποσύρθηκαν χωρίς μάχη στο φρούριο του Δομοκού και ο ελληνικός στρατός, αφού κατέλαβε ορισμένα παραμεθόρια χωριά, έφτασε σε δυο μέρες στο Δομοκό. Πριν όμως αρχίσουν ουσιαστικές εχθροπραξίες τηλεγράφημα από την Αθήνα, τη νύχτα της 24 Ιανουαρίου/5 Φεβρουαρίου ζητούσε από τον Σκαρλάτο Σούτσο να μην προελάσει αλλά και να αποφύγει τη σύγκρουση με τους Τούρκους μέχρι νεωτέρας διαταγής.22 Ο Κουμουνδούρος κι ο Δεληγιάννης ήλ18
Εφημ. «Αλήθεια», 23 Ιαν. 1878. Μ. Σεϊζάνη, Η πολιτική της Ελλάδος και η Επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία, Ηπείρω και Θεσσαλία, σελ.71, Αθήναι 1878. 20 Σημερινό χωριό Καλαμάκι Λαμίας. 21 Douglas Dakin, Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, σελ. 201-202. Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989. 22 Ευαγγ. Κωφός, Από το τέλος της Κρητικής επαναστάσεως ως την προ19
26
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
πιζαν, ως ανταμοιβή για την πρόθυμη αυτή χειρονομία, να έχουν την υποστήριξη της Βρετανίας σε οποιαδήποτε λύση και αν κατέληγαν οι Δυνάμεις.23 Όταν επέστρεψε ο στρατός και πάλι στη Λαμία, πολλοί από τους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες μέσα σε κλίμα δυσαρέσκειας εγκατέλειψαν τις τάξεις του, για να συνταχθούν και βοηθήσουν τους υπόδουλους αδελφούς τους. Αυτός ο δρόμος της ανυπακοής είχε ήδη ανοιχθεί, αυτή η πρακτική είχε υπηρετηθεί μιας κι είχαν προηγηθεί από τα τέλη Δεκεμβρίου του 1877 συνολικά 72 επαναστάτες με τον Λ. Βούλγαρη, οι οποίες έμελλε ν’ ανάψουν το φυτίλι της επανάστασης. Αποφασισμένοι ν’ αγωνιστούν για τη λευτεριά των υπόδουλων επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο «Λαέρτης» και παρά την αρχική πρόθεσή τους να αποβιβαστούν στη Μακεδονία, δεν τα κατάφεραν και κατευθύνθηκαν τελικά στο Πήλιο. Έπειτα από περιπέτειες, κατέλαβαν το μοναστήρι της Σουρβιάς, που απήχε τέσσερις ώρες από το Βόλο. Η τουρκική διοίκηση, όταν πληροφορήθηκε την εμφάνιση του επαναστατικού αποσπάσματος, έστειλε 700 στρατιώτες και 200 ατάκτους με ένα πυροβόλο και στις 12 Ιανουαρίου 1878 τους επιτέθηκαν στο μοναστήρι.24 Με τις υπέρτερες δυνάμεις που διέθεταν το ανακατέλαβαν στις 15 Ιανουαρίου 1878. Το γεγονός αυτό έγινε η αφορμή, η σπίθα να επαναστατήσουν όλα τα χωριά του Πηλίου και της Ζαγοράς στη Μαγνησία να «υπερασπίσωσι ό,τι προσφιλές και πολύτιμον» μπροστά στη θηριωδία των «εμμανών Γκέκιδων και πειναλέων βουσιβουσάρτηση της Θεσσαλίας, σελ. 332, στο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών 1977. 23 Douglas Dakin, Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, σελ. 202. Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989. 24 Κ. Παπαρρηγόπυλος, Ιστορία του ελληνικού έθνους, σελ. 177, τομ. 23, εκδ. National Geographic. 27
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
ζούκων».25 Στο Πήλιο σχηματίστηκε προσωρινή διοίκηση, η οποία κήρυξε την ένωση με την ελεύθερη Ελλάδα, ενώ στη Ζαγορά εγκαταστάθηκε το γενικό επαναστατικό επιτελείο.26 Ταυτόχρονα ο πρόκριτος Οικονομίδης, «εύπορος και νουνεχής ανήρ»,27 στο διαμέρισμα του Αλμυρού ήρθε σε επαφή μ’ άλλους γενναίους συγχωριανούς του, σχηματίζοντας τον πρώτο επαναστατικό πυρήνα. Στη συνέχεια έφτασαν κι άλλοι επαναστάτες μεταξύ αυτών κι οι αδελφοί Βελέντζα, Θρασύβουλος και Αχιλλέας, όπου και ύψωσαν τη γαλανόλευκη.28
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ Ας δούμε την ίδια εποχή ποιο κλίμα επικρατούσε, ποια ήταν η κατάσταση στην περιοχή της Θήβας. Στη Θήβα, όπως και σε πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδας, εδώ και πολύ καιρό, γίνονται δημοτικές συνελεύσεις μ’ αφορμή την εμπόλεμη κατάσταση στα Βαλκάνια. Σ’ αυτές απαγγέλλονται πατριωτικοί λόγοι για την ανάσταση του ελληνισμού, τη συμμετοχή στον ιερό αγώνα, την απελευθέρωση τών υπό ζυγό στεναζόντων αδελφών. Συντάσσονται ψηφίσματα, διαβιβάζονται στο υπουργείο Εσωτερικών και συγκεντρώνονται χρήματα. Το ζητούμενο και ο σκοπός: η προπαρασκευή του κράτους. Για μια απ’ αυτές τις συνελεύσεις, που έγινε την 1η Οκτωβρίου 1876 στη Θήβα, η εφημερίδα «Βοιωτία» γράφει: 25
Μ. Σεϊζάνη, Η πολιτική της Ελλάδος και η Επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία, Ηπείρω και Θεσσαλία, σελ.89, Αθήναι 1878. 26 Β. Σφυρόερας, Θεσσαλία, Τουρκοκρατία και νεώτερη περίοδος, σελ. 95, τόμος 28, Εγκ. Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα. 27 Εφημ. «Ευνομία», 2 Φεβρουαρίου 1878. 28 Κ. Παπαρρηγόπυλος, Ιστορία του ελληνικού έθνους, σελ. 178, τομ. 23, εκδ. National Geographic. 28
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
«Χθες τη 4 μ.μ. εγένετο ενταύθα εκκλησία του Λαού εν τω κέντρω της αγοράς, εν η εξεφωνήθη από του εξώστου της οικίας του κ. Αθ. Βυρίνη ο λόγος (του Λ. Μπέλλου) και παρ’ ολίγον να συμβώσι σκηναί απευκταίαι διότι ο κ. Έπαρχος μετά της αστυνομίας και υπομοιραρχίας εζήτησεν επανειλημμένως να διακόψη τον αγορεύοντα, ενώ ο λαός ενθουσιών και παράφορος επέμενεν εις την εξακολούθησιν του λόγου μετά επανειλημμένων υπέρ του Συντάγματος και του έθνους ζητωκραυγών, χωρίς να δίδη ακρόασιν εις τας απειλάς του αστυνόμου και υπομοιράρχου μετά του επάρχου και χωρίς να καμφθή προ της ενόπλου στρατιωτικής δυνάμεως, δι’ ης ο κ. έπαρχος εζήτει να διαλύση αυτόν. Συγκινητικώτατον όντως ην το θέαμα του εξεγηγερμένου λαού, μεταξύ του οποίου διεκρίνοντο άνθρωποι πάσης ηλικίας και τάξεως έτοιμοι και να θυσιασθώσιν υπέρ των δικαιωμάτων του πολίτου· ιδία δ’ αναφέρομεν ενταύθα τον βαθύγηρον Γ. Βουρδούκον όστις διά φωνής ισχυροτέρας των σωματικών του δυνάμεων επέμενε να εξακολουθήση ο αγορεύων και εξηκολούθησεν ο λόγος καίτοι διακοπτόμενος περί τα τέλη εκ τε των απαντήσεων του λέγοντος προς τας αρχάς, αίτινες απήτουν να παύση, και εκ των εξηγριωμένων παροτρύνσεων του πλήθους και των παραφόρων ζητωκραυγών, αίτινες μετά την ανάγνωσιν του ψηφίαματος έφθανον μέχρι τρίτου ουρανού».29 Αλλά και η εφημερίδα «Εφημερίς» γράφει σχετικά: «Ο ρήτωρ Λουκάς Μπέλλος, Θηβαίος, ωμίλησεν ενώπιον απείρου πλήθους, και κατέκρινε την κυβέρνησιν. Τετράκις η εξουσία τον διέκοψε και τετράκις ο λαός εξανέστη ως γίγας εννοών καταπατουμένην την ελευθερίαν του λόγου. Τέλος, ανεγνώσθη το κατωτέρω απειλητικόν ψήφισμα. Εκραύγαζον οι Θηβαίοι: “Εμπρός, προχώρει. Ας μας κάμουν κομμάτια! Έχομεν αδελφούς υπό την δουλείαν και πρέπει να τους 29
Εφημ. «Βοιωτία», 3 Οκτωβρίου 1876. 29
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
ελευθερώσωμεν.” Αι λόγχαι διεσταυρούντο και απήστραπτον παρά τα πλευρά των και ούτοι αφόβως ήκουον τον δριμύν και ένθερμον ρήτορα. Γέροντες, οίτινες εγνώρισαν την δουλείαν και την μεγάλην μας επανάστασιν, ήγειραν τας βακτηρίας και ηπείλουν την εξουσίαν προασπιζόμενοι την λαλούσαν νεότητα τόσον γενναία ρήματα. Η εξουσία υπεχώρησεν εις τας φωνάς: “Ζήτω η ελληνική φυλή, η ελευθερία, το σύνταγμα!”’ Έδειξαν πολλήν γενναιότητα οι Θηβαίοι· ουδέν θα επτόει αυτούς τότε. Μη καλέσητε ταύτα αρχάς εσωτερικών πολιτικών διαπληκτισμών, διότι δεν είναι ίσαι αι μερίδες. Τα κατωτέρω ψηφίσματα, καίπερ κάπως υπερβολικά, είναι η φωνή του λαού, του πολλού λαού. Όλοι όσοι συνήλθον εν εκκλησία καθ’ όλας τας επαρχίας αυτήν την ιδέαν είχον, αλλά δια να μη εξερεθίσουν την κυβέρνησιν την διετύπωσαν αβρότερα. Το είπομεν από της πρώτης ημέρας. Άμα όμως είδον, ότι παρεννοούνται και ακουσίως φαίνονται ως όργανα μικρού και ιδιοτελούς σκοπού του Υπουργείου, ουχί δε της μεγάλης ιδέας, ηναγκάσθησαν να εκφρασθώσι καθαρώτερα. Και εντεύθεν άρχεται η αληθής πανελλήνιος εκδήλωσις της λύπης, των πόθων και της αποφάσεως».30 Αξίζει εδώ να παραθέσουμε μέρος του λόγου του Λουκά Μπέλλου που εκφώνησε στην Εκκλησία του Λαού στη Θήβα: «Διατί ευγενή του Κάδμου τέκνα, μόνοι πάντων Ελλήνων τηρείτε σιγήν εν τη κρισίμω ταύτη περιστάσει; Πώς ενώ η μεν Ελλάς κινείται, η δ’ Ανατολή ταράσσεται και η Ευρώπη ανησυχεί, πώς μόνοι υστερείτε κατά την γενικήν ταύτην κίνησιν; Μη δεν κατανοείτε το κρίσιμον των περιστάσεων; Αλλ’ υμείς από τριών ήδη ετών πρώτοι των Ελλήνων στερεοτύπως κηρύττετε την κατεπείγουσαν ανάγκην τής των ηθικών και υλικών του Έθνους δυνάμεων ρυθμίσεως και εντάσεως. Πώς λοιπόν νυν δεν βάλλετε και υμείς φωνήν, οίαν και αι άλλαι 30
Εφημ. «Εφημερίς», 3 Οκτωβρίου 1876. 30
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
ελληνίδες πόλεις; Απηυδήσατε, ως φαίνεται, βοώντες εις ώτα υπό της αναλγησίας εμπεφραγμένα. Θεωρείτε δε ως αμφίβολον λίαν το αποτέλεσμα των του λαού εκκλησιών και μειδιάτε διά τα ψηφίσματα των άλλων πόλεων καίτοι αναγνωρίζετε και εκτιμάτε τα υπαγορεύοντα αυτά ευγενή αισθήματα. Φοβείστε δε μη τα νεανικά ταύτα, ως καλείτε αυτά, κινήματα βλάβην μάλλον τοις Έλλησιν, ωφέλειαν δε μόνοις τοις Σλάβοις προσπορίσωσιν, οίτινες και άλλοτε ικανά εκ των ημετέρων παραπτωμάτων και αιματηρών θυσιών ωφελήθησαν. Δικαίως λοιπόν σιωπάτε πεποιθότες ότι διά των ξηρών τούτων ψηφισμάτων μόνον τον γέλωτα της Ευρώπης θέλομεν επισπάσει ή το πολύ θέλομεν βιάσει αυτήν όπως προθυμοτέρα ενδώση εις τας των Σλάβων απαιτήσεις. Δικαία δ’ είναι και η την καρδίαν σας πιέζουσα και την φωνήν σας πνίγουσα κατά της κυβερνήσεως αγανάκτησις, ης η απρονοησία και αδεξιότης, ορθώς πιστεύετε, ότι έρριψεν την Ελλάδα εις το σκληρόν τούτο δίλημμα· διότι αν αυτή εφρόντιζεν, ως και τον καιρόν εύρε παρορμώντα και τον χρόνον είχεν ικανόν και τα μέσα άφθονα και ευχερώς ηδύνατο να προμηθευθή, όπως ερρωμένως συντάξη τας του έθνους δυνάμεις, βεβαίως άλλη σπουδαιότητα ήθελον έχει τα κινήματα του ελληνικού έθνους, αλλοία δε και ουχί γελοία ήθελεν είσθαι η εκ των ψηφισμάτων αυτού εντύπωσις. Αλλ’ η Κυβέρνησις εφάνη αναξία και των καιρών και του έθνους. Και πρώτον μεν οικτρώς παρεγνώρισε τον καιρόν· διότι ενώ υμείς απλοί πολίται και των φώτων και των μέσων άτινα διαθέτει η κυβέρνησις στερούμενοι, υπό μόνης δε της φωνής αυτών των πραγμάτων οδηγούμενοι ευθύς άμα ηκούσατε το πρώτον ανά τα όρη της Ερζεγοβίνης βροντήσαν πυροβόλον, ανωρθώσατε το μέτωπον και συνωφρυωμένοι προσηλώσατε τους οφθαλμούς προς το μικρόν τούτο και μεμονωμένον του ανατολικού ορίζοντος νέφος, όπερ ορθώς κρί-
31
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
νοντες εκηρύξατε σημείον μεγάλου διά την Ανατολήν, ίσως δε και διά την Ευρώπην σύμπασαν, σάλου και κλονισμού· ενώ υμείς, λέγω, άμα εκραγείσης της εν Ερζεγοβίνη επαναστάσεως υποπτεύσατε την εξ αυτής απειλουμένην καταιγίδα και θύελλαν, η Κυβέρνησις Κουμουνδούρου ανερχομένη εις τα πράγματα καίτοι εύρεν αυτήν ακμάζουσαν ου μόνον ουδέν υπώπτευσεν αλλ’ ουδέ μνείας καν αξίαν έκρινε. Και πάντες ενθυμείσθαι το παρατηρηθέν προφανές χάσμα εν τω λόγω έλληνος πρωθυπουργού μηδέ λέξιν μίαν αφιερούντος εις την εξωτερικήν πολιτικήν. Και ου μόνον εις την επανάστασιν της Ερζεγοβίνης εφάνη μύωψ, αλλά και ότι το Μαυροβούνιον και η Σερβία κατήλθον εις τον αγώνα, ο μέγας πρωθυπουργός πανταχού ειρήνην εξηκολούθει να βλέπη και πάντοτε ειρήνην διά των οργάνων του να διασαλπίζη. Έπρεπε δε τα πράγματα ν’ αυξηθώσιν επί τοσούτον ώστε να προσβάλωσι και αυτούς τους τυφλούς, ίνα τέλος κατανοήση το υπουργείον Κουμουνδούρου, αλλά πολύ αργά και χθες μόλις ότι κάτι συμβαίνει εν Ανατολή! Δυοίν θάτερον ή παρεγνώριζε την σπουδαιότητα των περιστάσεων, ην και οι απλοί πολίται ανεγνώρισαν, ή αναγνωρίσας αυτήν δεν εφρόντισε ουδ’ εσκέφθη πώς να υπερασπίση τα του Έθνους συμφέροντα. Αλλά και κατά τας δύο περιπτώσεις μεγάλην προ του έθνους φέρει ευθύνην· την οποίαν δεν δύναται να μειώση το ανίσχυρον δικαιολόγημα, ότι δεν είχε τον απαιτούμενον υλικόν χρόνον· διότι εντός δώδεκα όλων μηνών και φρούρια ηδύνατο να εγείρη και στόλον να καταρτίση και λιμένας να εξασφαλίση και την Ελλάδα πάσαν εις στρατόπεδον να μεταβάλη και εν ενί λόγω να καταστήση το έθνος αξιόμαχον όπως εν ανάγκη ενόπλως υπερασπίση τα δικαιώματα ή και συμφέροντα αυτού. Όσον δε διά το κοινόν και τετριμμένον επιχείρημα της των μέσων ελλείψεως και αυτό το υπουργείον ημιεπισήμως εκήρυξεν και αι νυν πανταχόθεν αφιέμεναι αυθόρμητοι του
32
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
έθνους φωναί και διαδηλώσεις λαμπρώς αποδεικνύουσιν ότι άφθονα παρέχει ταύτα η Ελλάς όταν πρόκειται περί της δόξης και του μεγαλείου της πατρίδος…».31 Μετά το λόγο ο Λουκάς Μπέλλος «ανέγνωσεν εν μέσω παρατεταμένων και ενθουσιωδών χειροκροτημάτων και ζητωκραυγών το κάτωθι ψήφισμα όπερ τριμελής επιτροπή απέστειλε προς τον πρόεδρον της Βουλής».32 Ιδού το ψήφισμα: Ψήφισμα Η εν Θήβαις εκκλησία του Λαού Μετ’ εθνικής αγανακτήσεως βλέπουσα την γυμνότητα, εις ην παραγνωρίζουσα το κρίσιμον των καιρών, εξέθηκε το έθνος η κυβέρνησις Κουμουνδούρου, ενώ και χρόνον είχε και τα μέσα ευχερώς ηδύνατο ν’ ανεύρη, θεωρούσα δε ότι τα συμφέροντα του πανελληνίου διακινδυνεύουσι και καταστρέφονται εκ της ακηδείας ταύτης, ήτις και την ζωήν και την τιμήν και αυτών των ελευθέρων ελλήνων κατέλιπεν απροστάτευτον και της τύχης έρμαιον εν περιπτώσει πολέμου, Διά ταύτα ψηφίζει· Α) Να παρακληθή η εθνική αντιπροσωπεία, όπως σπεύση εκ των ενόντων να παρασκευάση και συντάξη το έθνος, παραστήση δ’ αυτό αξιόμαχον προς υποστήριξιν της τιμής και των δικαιωμάτων αυτού·και Β) Να εκφρασθή τη Βουλή η ευχή, όπως παρεπεμφθή το Υπουργείον Κουμουνδούρου εις δίκην επί τη εσχάτη προδοσία. Ανατίθεται δε εις τριμελή επιτροπήν η εις τον κ. Πρόεδρον της Βουλής ανακοίνωσις του ψηφίσματος. Εν Θήβαις, την 2 Οκτωβρίου 1876 Η επιτροπή Ι. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ 31 32
Εφημ. «Βοιωτία», 3 Οκτωβρίου 1876. Εφημ. «Βοιωτία», 3 Οκτωβρίου 1876. 33
Αθανάσιος Γ. Καραπέτσας
ΛΟΥΚΑΣ Γ. ΜΠΕΛΛΟΣ ΦΙΛΟΠ. Σ. ΚΑΛΟΠΑΙΣ33 Υπάρχουν κι άλλοι, βέβαια, στη Θήβα που διαφωνούσαν με τον ξεσηκωμό. Κι η διαφωνία τους παίρνει έκταση και γίνεται θέμα στον τύπο της εποχής. Θεωρούν ότι αυτές οι δραστηριότητες και τα ψηφίσματα εκφράζουν «…αγρίου φατριασμού ευχάς και γνώμας, εν ούτω κρισίμω της Ανατολής ώρα… Είναι αυτόχρημα το του αποδιοπομπαίου τράγου! Να φορτώσωμεν τας αμαρτίας όλων των μέχρι τούδε αρχόντων, και τας ημών αυτών, των αρχομένων, εις το υπουργείον Κουμουνδούρου, και αποπτύοντες, εάν τι πάθωσι τα ελληνικά συμφέροντα, και καταρώμενοι και τύπτοντες αυτό, να το ρίψωμεν εις το πυρ ή να το φυγαδεύσωμεν εις τα όρη!… Οι πατέρες μας προσέφεραν ολοκαύτωμα τα σώματα και τα υπάρχοντά των· ημείς δε προσφέρομεν έναν αποδιοπομπαίον τράγον των αμαρτιών μας, εάν δι’ αυτάς αποτύχωμεν, το ενεστώς υπουργείον Κουμουνδούρου!».34 Αυτοί δε που ψηφίζουν και διαβιβάζουν τέτοια ψηφίσματα χαρακτηρίζονται «δαιμονώντες».35 Αυτός ο χαρακτηρισμός αγανάκτησε την πόλη, όπως φαίνεται σε επιστολή κάποιου θηβαίου πολίτη που υποτιμά την συγκέντρωση διαμαρτυρίας, «καθότι η συνάθροισις ήτον από 10-20 ανθρώπους, τους πλείστους συγγενείς και φίλους του πράγματι φανατικού και δαιμονιώντος ιατρού Μπέλλου, ουδείς δε εχέφρων πολίτης και καταστηματάρχης παρευρέθη εις την συνάθροισιν αυτήν, μολονότι επί δύο ώρας εφώναζεν ο κήρυξ, ότι ο Μπέλλος θα ομιλήση διά το καλόν της πατρίδος, γνωρίζων εκ του προτέρου το αποτέλεσμα. Μάλλον δε κωμωδίαν εχαρακτήρισαν αυτήν, τον 33 34 35
Εφημ. «Εφημερίς», 3 Οκτωβρίου 1876. Εφημ. «Μέλλον», 5 Οκτωβρίου 1876. Εφημ. «Μέλλον», 5 Οκτωβρίου 1876. 34
Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας
δε αγορεύοντα εκ του εξώστου, παριστάνοντα την κωμωδίαν. Νομίσας δε νοερώς, ότι επέτυχε της προ πολλού επιδιωκομένης θέσεως του προξένου, παραπέμψας εις δίκην την κυβέρνησιν επί τη εσχάτη προδοσία τού έλειπε δε μόνον η λαιμητόμος διά να την αποκεφαλίση, και ούτω να τελεσθή ολόκληρον το έργον. Όθεν, παρακαλώ, αναιρέσατε τα γραφέντα παρά του “Μέλλοντος” κατά των πολιτών Θηβαίων, οίτινες αρκετά ηξεύρουν να εκτιμούν την τε κυβέρνησιν και τον προεδρεύοντα αυτής».36
36
Εφημ. «Παλιγγενεσία», Τετάρτη 13 Οκτωβρίου 1876. 35