TUSSEN MENS EN MASSA

TUSSEN MENS EN MASSA Ideaalstad uit wooncollectieven

Bernard van de Pol

1

2

TUSSEN MENS EN MASSA Ideaalstad uit wooncollectieven

“Wij staan voor de taak bewoonbare steden te maken in een reeds bijna onbewoonbaar land. Ware interieuren van gemeenschap, opdat ieder mens weet wie hij is en waar hij is, opdat het beschermende gemoed de huizen, straten en pleinen weer kan verwarmen.” (bewoonbaar of onbewoonbaar, menselijk of onmenselijk) Forum 1959 (D.C. Apon, J.B. Bakema, G.Boon, Aldo van Eyck, Joop Hardy, Herman Herzberger) Dit citaat dat ik tegenkwam aan het begin van mijn afstuderen is mij aldoor bijgebleven. De afschuw richting de “geplande” stad en oproep tot het nieuw bouwen voor gemeenschappen, sprak mijn aan en stond in voor het eerder bedachte plan tot afstuderen. Zo heb ik mij verdiept in het “collectief ”en dit ruimtelijk gevangen op verschillende schaalniveaus in; huizen aan binnenpleinen, binnen bouwblokken, ontsloten door straten. Het hiervoor verrichte werk van de planvorming-, analyse-, ontwerp- en uitwerkingsfase is teruggebracht tot dit boekwerk. januari 2016

Bernard van de Pol

3

WAARDE VAN ARCHITECTUUR VOOR DE SAMENLEVING Architectuur en stedenbouw stopt niet bij de oplevering. Juist dan begint het gemaakte proces, het organisme gaat dan pas werken. Dat betekent dat het voor ontwerpers belangrijk is om zich bezig te houden met het gebruik en de behoeftes van de eindgebruiker. Het is voor deze gebruiker belangrijk dat ongeschreven regels helder zijn en hij de controle heeft binnen die perken. Dit betekent dat domeinen, zones, scheidingen of overgangen duidelijk moeten zijn vormgegeven, anders zal interactie, dynamisch gebruik of toe-eigening niet plaats vinden. Zaken die het gebruik wel verlangd en waarmee de leefkwaliteit en het kapitaal wordt bepaald.

Voor binding en participatie door de eindgebruiker is het creëren van draagvlak van belang. Het bouwen van ruimte voor “gemeenschappen” daartoe is misschien één van de belangrijkste taken van een architect of stedenbouwer. Ontwerpers kunnen het gebruik, dynamiek en interactie stimuleren en faciliteren, maar de gebruikers zullen het uiteindelijk zelf moeten oppakken. Wanneer de gebruiker zorg draagt voor het ontwerp zal het organisme kunnen overleven. december 2012

4

INHOUD Voorwoord Waade van de architectuur voor de samenleving

03 04

Afstudeeropgave

07

Analyseresultaten verbeelding

13 14

Genius Loci van de Binckhorst verbeelding stad/wijk

21 22

Collectief als bouwsteen verbeelding buurt

29 30

Eenheid in verscheidenheid verbeelding collectief

37 12

Geborgen in persoonlijke habitat verbeelding woning

45 46

Reflectie Dankwoord

53 54

5

6

AFSTUDEEROPGAVE De ontwerpopgave De opgave bestaat uit het vormgeven van een nieuw leefmilieu waarbij het wooncollectief centraal wordt gesteld. Het ontwerp speelt in op de ontwikkelingen in de huidige maatschappij en schetst verwachtingen en mijn persoonlijke opvatting over hoe dit dient te worden vormgegeven.

Het doel is om een alternatief stedelijk milieu voor de Randstad te creëren uitgaande van de dichtheid van de Nederlandse stad(centrum), en zal hierbinnen dan ook getest worden.

De stadseenheid wordt ontworpen als een vernieuwde constellatie rond de ruimtes voor het wooncollectief, de openbare/stedelijke functies en de mobiliteit. Deze lagen dienen op een toekomstgerichte manier te worden vormgegeven en daarmee in verband zijn gebracht.

Het ontwerp van de ruimte voor het wooncollectief kent een grote mate van eigenheid en specificiteit waardoor de architectuur identiteit-, cultuur- en gebruikersgericht zal zijn.

De ontwerpopgave bestaat dus uit het vormgeven van de structuur voor een nieuw leefmilieu van wooncollectieven. Waarbij één wooncollectief exemplarisch en specifiek wordt vormgegeven, gelet op de lagen openbare/stedelijke functies en de mobiliteit.

Het wooncollectief Wooncollectieven bestaan in verschillende gradaties, groottes, samenstellingen, met gedeeld of individueel programma en diverse gebruikers-identiteiten. Dit is een interessant fenomeen voor het opbouwen van de nieuwe samenleving. Zodoende zijn er een aantal factoren die kunnen worden onderzocht en bijdragen aan het samenstellen van het programma voor de ruimte van een succesvol wooncollectief als stadseenheid.

De stadseenheid heeft binnen het onderzoek geen specifieke context, en dient met andere stadseenheden tot een divers leefmilieu te komen. De stadseenheden hebben een diversiteit door de flexibiliteit en aanpasbaarheid. Het is daardoor te testen binnen de context van een Nederlandse (binnen)stad. De testlocatie zal na het onderzoek moeten worden geformuleerd, en zal verscheidene parameters voor aanpassingen kennen.

7

Dichtheid 100+inw./ha.

Programma

Woningtypen

Ontwerpmethode (hiërarchie/helderheid) Leefmilieu (collectieve/ stedelijke ruimte/mobiliteit)

Maatschappelijke en vakmatige relevantie De steeds groter wordende footprint van de mens en het wegvallen van grenzen in de huidige maatschappij is de directe aanleiding waardoor de wereld steeds generieker wordt, door middel van overwoekering, gelijkheid en standaardisatie. In de Nederlandse bouwproductie is dit bijvoorbeeld te merken in de grote gelijke monofunctionele Vinex-woonwijken. Door deze gelijkheid en het in zichzelf gekeerde heeft een mens weinig onderscheiding en houvast meer, waardoor deze opgaat in de massa.

Terwijl de kloof tussen individu en massa door de ontgrenzing alleen maar groter wordt. Juist een tussenschaal, in de vorm van een wooncollectief, tussen deze massa en het individu kan zorgen voor een meer menselijke en fijne leefomgeving. Ook zal zo’n besloten omgeving de houvast, cultuur, identiteit en eigenheid alleen maar versterken en verder brengen, in plaats van meegaan met de generieke massa.

Zoals het boek “de rationele stad” toont is de architectuur van het stedelijke bouwblok ontwikkeld via strokenbouw, naar losstaande volumes die weinig tot geen interactie met de omgeving aangaan en meer introvert zijn. De functiescheiding die met die introversie gepaard ging leidde tot een omgeving en architectuur die niet stedelijk meer genoemd kan worden. De strikte scheiding bood geen kwalitatieve

8

voor activiteiten en uitwisseling van menselijk (inter)cultureel handelen. Het maakte ook een omgeving waar niet de mens maar de auto centraal werd gesteld en waar ontworpen werd voor de generieke massa. Het boek doet in zijn besluit een oproep om de architectuur weer stedelijk te maken, in plaats van opzichzelfstaande eenheden.

In het project zal dit ook aan de orde komen om op een meer specifieke menselijke schaal en (tussen)maat te ontwerpen die specifiek/cultureel is. Er zal gezocht worden naar een meer stedelijke, extraverte, multifunctionele oplossing voor de nieuwe architectuur. Die relatie aangaat en een wisselwerking heeft met zijn omgeving.

Onderliggende ruimtelijke probleemstelling De ruimtes voor het wooncollectief, de openbare/stedelijke functies en de mobiliteit zijn bepaalde lagen welke gescheiden van elkaar zouden moeten zijn, maar ook goed met elkaar moeten zijn verbonden om een meerwaarde te creëren. Het is daarmee een ruimtelijk probleem. Enerzijds moeten de gebruiksruimten goed met elkaar verbonden zijn. Anderzijds moeten de afzonderlijke kwaliteiten en behoeftes helder zijn ontworpen en elkaar niet in de weg zitten. Het ontwerpend onderzoek moet uitwijzen hoe de relaties helder moeten worden gelegd binnen de stadseenheid.

Bij de afzonderlijke kwaliteiten kan gebruik worden gemaakt van de al bewezen esthetische en goedwerkende historische voorbeelden en hedendaagse (toekomstgerichte)referenties, welke potenties bieden voor een levensloopbestendigheid. Het ontwerpend onderzoek moet uitwijzen hoe de kwaliteiten zo helder mogelijk zijn te maken binnen de stadseenheid.

Een ander belangrijk ruimtelijk vraagstuk is de relatie en overgang als mede de verhouding die openbaar collectief en privé tot elkaar moeten hebben. In dit kader ligt ook de ontwerpvraag hoe wooncollectieven(de context) zich tot elkaar dienen te verhouden. Onderzoek moet uitwijzen welke zaken publiek geacht zijn, welke collectief gewenst zijn en bij welke handelingen gebruikers over private ruimte willen beschikken.

Ook zal het ruimtelijk ontwerp een oplossing moeten bieden op de (toekomstgerichte)vraag van de gebruiker en de menselijke schaal en waardigheid waarborgen.

Met typologisch onderzoek en ontwerpend onderzoek kunnen deze zaken worden onderzocht en dienen te worden verenigd binnen de stadseenheid.

De onderliggende ruimtelijke probleemstelling moet dus de diverse lagen kwalitatief en efficiënt in één constellatie verenigen als overtuigende structuur. Ook dient het wooncollectief gedefinieerd en gespecificeerd te worden op de gebruiker binnen de stadseenheid. Onderzoek hiernaar biedt houvast in de ontwerpopgave.

9

Stellingname De stadseenheid ontworpen rond een specifiek wooncollectief verenigd de afzonderlijke lagen en herbergt de afzonderlijke specifieke kwaliteiten daarvan. Deze lagen en kwaliteiten doen daarmee uitspraak over het toekomstige beeld. De uitwerking van het wooncollectief herbergt de gebruikers en is ontworpen naar de specifieke cultuur/identiteit en naar de gebruikersvraag.

Te verwachten eindresultaat Een ruimtelijke voorstelling waarbij voldoende ruimte wordt geschapen voor een wooncollectief en gezamenlijke identiteit. De constellatie is verweven met de openbare stedelijke activiteiten mobiliteit en andere stadseenheden. De lagen zijn uitgewerkt met elk eigen behoeftes en kwaliteiten, voldoende gelet op het toekomstige beeld van de afzonderlijke laag. De lagen zijn gecombineerd tot een variĂŤrende structuur die het maatschappijbeeld moet leveren door een aaneenschakeling van verschillende specifieke wooncollectieven met elk een eigenheid en identiteit. De testlocatie hiertoe zal zijn in een Nederlandse (centrum)binnenstad, met een soortgelijke dichtheid. EĂŠn ontwerp van die structuur is exemplarisch als prototype uitgewerkt in architectuurtypen, gelet op de identiteit van het wooncollectief alsmede de eindgebruikers, in persoonlijke behoeftes als menselijke(kleinschalige) oplossingen.

Fo kke Noo rdho ffstra at

april 2014

Geitenkamp, Arnhem ir. W. Schaap (met o.a. Jos & Pierre Cuypers)

Fo kke Noo rdho ffstra at

Fo kk eN oo rdh off str aa t

door: B.A. van de Pol

Geitenkamp, Arnhem ir. W. Schaap (met o.a. Jos & Pierre Cuypers)

10

Wanneer de gebruiker zorg draagt voor het ontwerp zal het kunnen overleven.

11

Les 1: Groepsgrootte Gemeenschappelijke woonvormen zijn er in allerlei vormen, toch moet het collectief niet te klein maar zeker niet te groot zijn. In mijn analyse en theoretisch onderzoek merk ik dat een groep van 20 à 30 huishoudens recht doet aan het privé en het collectief. Wanneer groter is opdeling gewenst.

Les 2: Grens Om het collectieve domein als zodanig te laten werken is afsluiting van de openbare ruimte nodig. Dit kan door een visuele afscheiding tussen de 2 domeinen. Op deze grens zijn voorzieningen gewenst die aansluiten op de openbare ruimte, om wonen van de meer stedelijke functies te scheiden.

Les 3: Entree De overgang van openbaar naar collectiefdomein moet bewust gebeuren, en ruim toegankelijk zijn. Door een duidelijke entree met maat en aandacht kan de grens van stedelijke wereld naar een woonsfeer op een symbolische manier worden doorkruist.

Les 4: Kwalitatieve ruimte De gemeenschappelijke buitenruimte (+/-30-40%) voor algemeen nut is duidelijk vormgegeven. Hier liggen de entrees van de woningen om bewustzijn en eigenaarschap te bevorderen. Een open ruimte(min 1:1) met veel zichtgroen is kwalitatief en veel voorkomend en gevraagd. Auto’s moeten hiervan juist zijn gescheiden.

Les 5: Overgangsgebied Als overgang tussen collectief en privé is ruimte gewenst opdat afstand kan worden genomen. Deze geringe maar aanwezige afstand moet herkenbaar in de doorsnede worden opgenomen. Het dient voor multifunctioneel gebruik; een route langs collectief gebied, toe-eigening en verpersoonlijking voor de bewoners.

Les 6: specifiek en flexibel Ieder huishouden is anders en elke gebruiker heeft een eigen behoefte. Hierdoor is het zaak dat er binnen één collectieve ontwikkeling woningen in verschillen in grootte worden aangeboden. Ook is flexibiliteit van woning en het aanwezig zijn van voorzieningen gewenst om het project toekomstbestendig te maken.

Les 7: In relatie met de context Een collectief staat nooit op zichzelf en heeft een context. Openbare ruimte wordt benaderd met een straatgevel die daar bij aansluit. Maar ook kan een collectief onderdeel zijn van een groter geheel. Hierdoor zijn afgestemde verbindingen nodig om een alternatief netwerk te vormen dat het woonmileu verruimt.

12

ANALYSERESULTATEN Schaalvergroting van stedenbouwkundige ontwikkeling Vanuit mijn fascinatie voor stedelijke wooncollectieven is het idee ontstaan om een ideaalstad vorm te geven middels woonclusters. Dit om een alternatief te bieden voor de alsmaar groter en generiek wordende stedenbouwkundige ontwikkelingen, welke aan de vraag van de massa voldoet. Binnen het voorstel wordt door de (her)introductie van het collectieve domein de mens gekoppeld aan de massa. Op deze manier zal de tussenschaal, welke is verdwenen door de stedenbouwkundige rationalisering, zorgen voor een “dorps�karakter. Hierdoor kan, in deze tussenschaal, aan gelijk gebleven persoonlijke behoeften op een aangenamere manier worden voldaan.

Voorafgaand aan het ontwerp zijn 12 stedelijke precedenten geanalyseerd van uimtelijke wooncollectieven. Op basis van dit onderzoek zijn een aantal lessen gefilterd op het gebied van; kwaliteit, programma, context en overgangen. Het onderzoek resulteert in een schema waarmee een ideaalstad uit verschillende wooncollectieven kan worden opgebouwd.

13

vogelvlucht

groepsgrootte

programma/grens ca.

24 24

24

24 24 24 24

Domus Pompeï

tot 80fam.

HakkaTulou 19 8 6

HGHofje Den Haag ca.

130 130

130

Familistére Guise ca.

50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50

Mietskazerne Berlijn 70

100

ca.

18

42

16

16

24 45

Zaanhof Amsterdam

70 30

40 ca.

40 40 40

40 40 40 40 40 40 40

40

40

40 40 40 40 40

40 40 40

40 40 40 40

Karl-Marxhof Wenen ca.

45 45

45

45

45

45 45

45 45 45 45 45 45 45

Poit du Jour Parijs ca.

18

18

18

18

8 18

18

18 18

22

23

14

18

18

Java Eiland Amsterdam

Berlijn Big Yard

18

8 18

40

entrees

kwaliteit collectieve ruimte

overgangsruimte

totaal/plattegrond

28% 1:0,6

1:3,3

21% 1:2,9

1:5,6

68%

31%

1:10

1:1,75

1:1,4

24%

1:3-4,75

24%

55% 1:3,75

52%

1:1,6-3,3

28% 1:2,7

1:0,8-1,3 40%

15

stad

zelfontplooing -vrijheid

privé bezit collectieve zorg openbaar eigendom

stad Voorzieningen& openbare ruimte

wooncollectief

PP

privé bezit

PP

collectieve zorg openbaar eigendom

mobiliteit

relatie openbaar/privé

(pag. 14-15)OVERZICHT ONDERZOEK 10 precedenten onderzocht naar diverse componenten

RESULTATEN ANALYSE schema’s van onderzoeksvragen PP

16

PP

1:5,6

ca.

28% 42

18 16

1:0,6

16

45 45

45

45

45 45

70

68%

1:3,3 30

24%

45

45

45

24%

24

52% 1:10

1:1,6-3,3

40

22

45 45 45 45 45 45

40 ca.

23 40 40 40

40 40 40 40 40 40 40

40 40

ca.

40 18

21%

40 40 40 40

40 40 40

40 40 4040

40

1:2,9

18 18

18

55%

55%

31%

1:1,75

1:3,75

1:3,75

8

28% 1:2,7

18

18 18

18

1:5,6

ca.

45

18

18

8 18

45 45

18

45

45

45

1:0,8-1,3 45

45 68% 45 45 45 45 45 45

1:1,6-3,3

52%

1:1,4 1:10

40%

22

52%

1:1,6-3,3

24% 23 ca.

18

18

18

18

18

31% 18

18

8

1:1,75 28%

8

1:2,7

1:3-4,75 18

18

18 18

groepsgrootte

18

28% 24%

1:2,7

1:0,8-1,3

1:1,4 40%

22 24%

1:0,8-1,3

23 55%

40% 1:3,75

grens

1:3-4,75 GSEducationalVersion

24% 52%

1:1,6-3,3

55% 1:3,75 28% 1:2,7

entree

1:0,8-1,3 52%

1:1,6-3,3 GSEducationalVersion

28% 1:2,7

40%

kwalitatieve ruimte

1:0,8-1,3

GSEducationalVersion

40%

overgangszone

specifiek & flexibel

in relatie met de context

RESULTATEN ANALYSE lessen gevat in schema

17

stad/zelfontplooing wijk/waardering en erkenning buurt/sociaal contact collectief/bescherming woning/levensonderhoud

PERSOONLIJKE BEHOEFTEN gelijkgebleven sferen

28% 1:0,6

1:3,3

18

IDEAALCONSTELLATIE stadseenheid gevat in schema

19

GSEducationalVersion

STAD/WIJK

20

GENIUS LOCI VAN DE BINCKHORST Stad/Wijk Als locatie is gekozen voor een industriegebied; de kavelgroottes en de bedrijvige context zijn uitgelezen voor de strategie van collectieve ontwikkelingen, georiënteerd op een binnenterrein. Verder heeft de Haagse “Binckhorst” bijzondere kwaliteiten zoals; ligging aan het stadscentrum, goede uitvalswegen, nabije openbaarvervoersknooppunten, kwaliteit van groenblauwe structuur de “Trekvliet” en de identiteit van het industriële verleden. De kavelgewijze ontwikkelstrategie in deze context vroeg om bepaalde stedenbouwkundige regels waarmee het ontwerp specifiek is gemaakt. Ook wordt hierdoor eenheid gewaarborgd van de beoogde collectieve ontwikkelingen in de “Binckhorst”. Vanuit de nieuwe doorgaande bomenrijke laan langs de trekvliet lopen duidelijke brede stadsstraten richting de parallellopende “Binckhorstlaan”. Deze nieuw gedefinieerde straten zorgen voor grote stadsblokken bestaande uit forse panden van verschillende hoogtes, die afzonderlijk van elkaar zijn te ontwikkelen. Dit refereert aan de industriële gebouwen die hier eens hebben gestaan en de identiteit van het gebied voor een lange tijd bepaalde. Zo hebben alle nieuwe ontwikkelingen een gemeenschappelijke familiaire vormgeving, toch zijn de verschillende stadsblokken onderscheidend middels andere karakteristieke details.

21

KAVELSGEWIJZE ONTWIKKELSTRATEGIE eindbeeld

22

KAVELSGEWIJZE ONTWIKKELSTRATEGIE in uitvoering

23

ĂŠĂŠn contour

kleur/materiaal

plint & kroon

IDENTITEITDRAGERS analyse en regels vanuit en voor locatie

24

heldere entree

familiaire gevelopeningen gelijk detail

GSEducationalVersion

FAMILIERE ONTWIKKELINGEN vertolking van regels tot samenhangende buurt

25

VORMEN VAN HELDERE BUURTEN formatie vanuit bestaande toestand

26

FASERING kavelsgewijze ontwikkeling

27

BUURT

28

COLLECTIEF ALS BOUWSTEEN Buurt De panden in een stadsblok worden aan de buitenzijde visueel aan elkaar gekoppeld door een specifiek detail, welke per buurt als regel is meegegeven. Een ander doorgaand element is de plint met een openbare of collectieve functie, waardoor de stadsstraten worden geactiveerd. Ook maakt dit een duidelijke scheiding richting bovenliggende en op het achterterrein gelegen woningen. Het woonprogramma is te benaderen middels indrukwekkende poorten, wat tekenend is voor de panden en het straatbeeld. Op deze manier functioneert elk stadsblok als een stuk stad en minimaatschappij, met een mix aan functies gekoppeld aan een gevarieerde doelgroep.

29

max hoogte16,5m

verhouding 1:2 (min.1:1) 20-30 woningen per kavel

woningentree

vrije doorgang min.1,5x2,6m

hoogte +1,5m

overgangszone (0,5-3m)

verhouding min.1:1

overgangszone (0,5-3m)

max hoogte12m

collectefdomein (groen)karakter

verhouding min.1:1

hoofdentree min.3x3m hofentree

parkeervoorziening per kavel

hoogte -1,5m

16,5m

sauna winkelruimten masage salon gascour

winkelruimten

kunst gallery

kantoorruimten atelier

zuiverbinnenplaats kantoorvilla

kantoorruimten

werkruimten

mengpassage stokerijatrium

BSO

ketelhof kapper

BSO cokesplein

buurthuis fitness

opslagboxen wasserette

filmzaal entree

schoolplein

kolengaanderij apotheek

bibliotheek filterplaats zorgpost cafĂŠ restaurant

kantoorvilla

basisschool

gymzaal

buurtsuper

HOVENSTRUCTUUR mini-maatschappij binnen een bouwblok

30

kavelgrootte

duidelijke begrenzing entree’s

% collectieveruimte overgangszones eigen identiteit

alternatief netwerk

max hoogte16,5m

vrije doorgang min.1,5x2,6m

hoogte +1,5m hoogte -1,5m

collectefdomein (groen)karakter

overgangszone (0,5-3m)

verhouding 1:2 (min.1:1)

0 woningen kavel

overgangszone (0,5-3m)

max hoogte12m

verhouding min.1:1

hoofdentree min.3x3m

parkeervoorziening per kavel

hofentree 16,5m

COLLECTIEFVERSTERKERS lessen geĂŻnterpreteerd binnen verkaveling sauna winkelruimten masage salon

winkelruimten

gascour kunst gallery

31

POORTGEBOUW twee-ledigheid versterkt het verschil tussen openbaar en collectief

32

DUIDELIJKE STRAATWAND Ieder afzonderlijk pand draagt bij aan een verbonden gevelbeeld

33

max hoogte12m

verhouding min.1:1

verhouding (min.1:1) 20-30 woningen per kavel

helder profiel incl. bezoekersparkeren collectief programma (niet-woonfunctie) 3m

34

2m

6,5m

2m

3m

woningentree

hoogte +1,5m hoogte -1,5m

vrije doorgang min.1,5x2,6m

collectefdomein (groen)karakter

overgangszone (0,5-3m)

g 1:2

overgangszone (0,5-3m)

max hoogte16,5m

verhouding min.1:1

hoofdentree min.3x3m

parkeervoorziening per kavel

hofentree 16,5m

sauna winkelruimten

BUURTDOORSNEDE lessen vanuit analyse ruimtelijk vertolkt

masage salon

winkelruimten

gascour kunst gallery

35 kantoorruimten

COLLECTIEF

36

EENHEID IN VERSCHEIDENHEID Collectief Ieder apart ontwikkeld pand kent ruimte voor een wooncollectief, vormgegeven als binnenhoven. Naast de symbolische poort wordt dit woonmilieu ook van de drukke stadsstraat gescheiden middels een lichte hellingbaan of korte trap. Hierdoor ontstaat een duidelijke overgang tussen de 2 domeinen en kan de parkeervraag half verdiept worden opgelost. In het luwe achtergebied zijn de woningen gelegen rondom een groene binnenplaats. Als bemiddelaar tussen deze collectieve ruimte en het privĂŠ domein is een zuilencolonnade ontworpen welke de buitenruimtes van de diverse woningen afbakent en een overgangszone creĂŤert. Deze zuilencolonnade zorgt ook voor een eenheid van het binnengebied ten opzichte van de variatie van woningen.

Ook in architectuur is er een duidelijke afstemming van de woningen door gelijke materialen, gevelopeningen en detaillering.

Stedenbouwkundige regels omtrent; de hoogte van de bebouwing en verhoudingen van het binnengebied, garanderen de kwaliteit van het binnengebied. Een andere stedenbouwkundige regel draagt zorg voor een alternatief netwerk tussen de verschillende collectievenruimtes, wat ook intern een heuse minimaatschappij op een vriendelijke tussenschaal teweeg brengt.

37

HOFUITWERKING diversiteit aan woningen rond een collectieve buitenruimte

38

HOFAANZICHT overgangsgebied ruimtelijk gemaakt met gemeenschappelijke colonade

39

GSEducationalVersion

40

PLATTEGRONDEN HOFWONINGEN diversiteit van woningen door situering en optionele indelingen

41

HOFAANZICHT doorgang naar aanliggend collectief vanuit binnenplein

42

UITGETROKKEN VOGELVLUHT uitwerking op diverse schaalniveaus

43

WONING

44

GEBORGEN IN PERSOONLIJKE HABITAT Woning Iedere woning verschilt van elkaar door de ligging en kavelgrootte, maar ook door de specifieke woonvraag. Zo is de woning aan te passen aan de woonvraag door de indeling van verschillende verdiepingen te wisselen, maar ook te vergroten met een andere opbouw. De kwaliteit van het woonhof wordt benadrukt door de buitenruimtes van de woning op iedere verdieping, met een hoe hoger hoe privater karakter. Deze verdeling van privaat karakter is ook te zien in de gevelopeningen, die in grote afnemen naar hoogte positie. De kern van iedere woning is het trappenhuis welke de verdiepingen middels een lichte vide aan elkaar koppelt en waar de vertrekken omheen zijn gegroepeerd. Dit variabele en specifieke woningaanbod maakt het plan toekomstbestendig en biedt de huidige markt een alternatief: Een nieuw milieu waarbij het individu, middels de tussenschaal van een collectief, gekoppeld is aan de massa.

45

STARTERSWONING bg:wonen verd:slapen dak:terras

46

traphal

parkeren

eten

wonen

traphal

slapen

slapen/ werken

entree

DOORSNEDEN verhouding(min1:1) resulteert in diverse sferen binnen het hof

47

traphal

parkeren

eten

traphal

slapen entree

UITGANGSPUNT PLATTEGROND aan te passen op footprint en wisselende indelingen

48

slapen/ werken

wonen

traphal

DUOWONING bg:slapen verd:wonen dak:eten

49

GEZINSWONING bg:eten verd1:wonen verd2:slapen dak:slapen

50

GEVELFRAGMENT wisselende woningen en doorgang achter doorgaande colonade

51

voorzitter mentor externe criticus Margit Schuster Jeroen Geurst Rob Hootsmans

AFSTUDEERCOMMISSIE

52

toegevoegde criticus Liesbeth Brink

REFLECTIE Gezien de productie is het gepast ook even stil te staan voor een moment van beschouwing. Om het werk te meten binnen mijn eigen positionering en de huidige beroepspraktijk.

In het voorwoord begon ik met een citaat uit het tijdschrift “Forum” die mij aldoor bijbleef, een aansporing tot het maken van bewoonbare steden en ware interieuren van de gemeenschap. De opgave waarin ik refereer aan het boek “de rationele stad” welke oproept om architectuur weer stedelijk te maken, niet opzichzelfstaande eenheden, onderschrijft deze gedachte. Het bepaalt mijn koers en toont mijn persoonlijke visie op het vraagstuk hoe vorm moet worden gegeven aan de ruimtelijke omgeving(binnen stedelijke context).

De onderzochte precedenten maar ook de locatie gaven een houvast, iets dat voor mij een vereiste is om ruimtelijk vorm te geven naar die vraag. De vraag die er in de beroepspraktijk altijd is vanuit de eindgebruiker, is daarin voor mij van wezenlijk belang. Het is mijn overtuiging in een proces de vraag van de gebruiker centraal te stellen en mij ten dienste daarvan in te zetten. In mijn optiek is dit binnen de huidige professie te weinig aan de orde. Daar deze vraag open was gesteld in de opgave, is er gestreefd naar vrijheid en een voorstel met veel diversiteit daarin uitgewerkt. Dat ik voor deze opgave kies voor het clusteren van woningen middels collectieven is simpel verklaarbaar vanuit mijn fascinatie daarvoor. Dit is te zien in eerdere projecten, ook het stuk “waarde van architectuur voor de samenleving” is daar een resultaat van. Dat ik een analyse en onderzoeksfase inzette als start zegt iets over mijn analytische instelling, maar ook over mijn visie aangaande historische en/of klassieke voorbeelden, welke ik koester. Het verklaart waarom ik aandacht voor (klassieke) hiërarchie en transitie belangrijk vind en dit in het ontwerp helder leesbaar heb gemaakt. Ik verschaar mij daardoor onder de traditionalisten, die de traditie binnen de huidige cultuur willen mengen om zo voort te bouwen. En niet los van cultuur of historie een gebouw vorm te geven. Dit betekent ook dat ik het ontwerp moest voegen in/en aanpassen op de context. Dat was een reden waarom ik de bestaande stad koos als locatie en waar een boeiende analyse bij is komen kijken. Vaardigheid is ook van belang in het doorkuisen van de voorgenomen schaalniveaus. Het is een ingewikkeld ontwerpproces waardoor verbanden zijn gelegd door het heen en weer schakelen tussen de schalen. Dit doorlopen van schalen waardoor verbanden worden gelegd en afstelling ontstaat is in de meeste huidige plannen niet meer aan de orde, waarschijnlijk doordat de stedenbouwkundige de grote schaal onder zijn hoede neemt. Het is een proces dat veel werk en vakmanschap vergt en mij, misschien wel daarom, een voldaan gevoel geeft. januari 2016

53

DANKWOORD Hierbij van mijn kant; dank aan allen die mij steunden tijdens mijn afstudeertraject, een luisterend oor waren, mij raad gaven, met mij sparden over bepaalde keuzes of met wie ik het plan één of meerdere malen heb doorgesproken. Maar ook dank, aan degenen met wie ik in deze intensieve periode op een ontspannen wijze tijd heb doorgebracht.

54

Dank afstudeercommissie.

Dank externe raadgevers.

Dank RAVB staf.

Dank studiegenoten.

Dank colega’s.

Dank vrienden.

Dank familie.

55

56