Sách - Tuyển tập dân ca Mông: Vang vọng dân ca by British Council

VANG VỌNG DÂN CA TUYỂN TẬP DÂN CA MÔNG

2019

NHÓM TÁC GIẢ Nhóm hành động vì sự phát triển của người Mông Action for Hmong Developmanet-AHD

Là một nhóm gồm các thanh niên người Mông đến từ khắp các nhóm Mông phía Bắc Việt Nam đang học tập và sinh sống tại Hà Nội có đam mê đến văn hóa Mông và lan tỏa niềm tự hào văn hóa đến các nhóm thanh niên dân tộc khác. Với AHD văn hóa là những gì con người có, con người nghĩ và con người làm.

NHÓM THÀNH VIÊN DỰ ÁN:

Giàng A Bê

Giàng Thị Minh

Quê quán: Trấn Yên-Yên Bái

Quê quán: Quản Bạ-Hà Giang

Sinh năm: 1996

Mùa Thị Mua

Giàng Thị Dính

Quê quán: Nậm Pồ-Điện Biên

Quê quán: Si Ma Cai- Lào Cai

Sinh năm: 1997

Giàng Thị Cúng

Ly A Chính

Quê quán: Điện Biên Đông- Điện Biên

Quê quán: Thuận Châu-Sơn La

Sinh năm: 1996

Sinh năm: 1998

Thào Seo Hồ Quê quán: Sín Mần-Hà Giang Sinh năm: 1995

Dàn trang và minh họa: LinhRab Cuốn sách “Vang vọng Dân ca” là một trong các dạng thức lưu trữ những thông tin, kiến thức, những bản dân ca chúng tôi thu thập và sưu tầm được qua các chuyến thực địa tại các tỉnh thành: Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Điện Biên, Sơn La, trong chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình”.

ÂM NHẠC CỦA CHÚNG MÌNH

LỜI GIỚI THIỆU cảnh hiện nay vừa phù hợp với xu hướng phát triển, vừa lưu giữ được những giá trị truyền thống? Đó là những câu hỏi chúng tôi luôn đau đáu. Sau cùng, chúng tôi nhận ra rằng, chính người trẻ, những chủ thể văn hóa cần phải có ý thức, có trách nhiệm hơn trong việc lưu giữ các giá trị văn hóa của cộng đồng mình. Với người Mông trẻ, đó là nền văn hóa Mông đa dạng, đầy sắc màu, bao gồm dân ca. Các làn điệu âm nhạc của người Mông luôn hàm chứa những giá trị văn hóa bên trong; là sự gửi gắm những lời chúc, biểu lộ tình cảm; những lời răn dạy con cái khi lấy chồng, cưới vợ, đi học xa, tiễn biệt anh em, người thân, bạn bè. Xuất phát từ dân ca người Mông hình thành và có một hệ thống các loại nhạc cụ để biểu đạt tình cảm: khèn (qeej), sáo (raj), đàn nhị (xim xaus/qoj laus caag), thổi lá (tshuab plooj), đàn môi (tshuab cas)… Đó là những phương thức để nam – nữ thanh niên kết nối với nhau và bắt đầu những tình cảm yêu đương mới. Các làn điệu nghệ thuật, âm nhạc còn là một trong những yếu tố văn hóa rất riêng để người Mông khẳng định giá trị văn hóa cũng như sự tinh tế, sâu lắng trong cuộc sống đời thường. Cùng với xu thế hội nhập các loại hình nghệ thuật đó ngày càng mai một, những người trẻ Mông ngày càng bị thu hút bởi các loại hình âm nhạc hiện đại và sự hứng thú, niềm cảm hứng với nghệ thuật truyền thống ngày càng giảm. Đồng thời những nghệ sĩ Mông cũng ít dần thực hành hát dân ca theo thời gian. Đó là những yếu tố khiến các loại hình âm nhạc truyền thống ngày càng bị lãng quên. Làm thế nào để giới trẻ Mông tự tin thể hiện văn hóa của mình? Làm thế nào để phát huy các giá trị văn hóa âm nhạc trong bối

Từ những đau đáu đó, chúng tôi cùng nhau lên ý tưởng và thực hiện chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình” trong vòng 9 tháng . Chúng tôi bắt đầu chuyến hành trình từ tháng 3/2019 bằng việc di chuyển về các địa phương có người Mông sinh sống ở các tỉnh: Lào Cai, Yên Bái, Sơn La, Điện Biên, Hà Giang, để sưu tầm, thu thập các loại hình âm nhạc của người Mông: dân ca (kwv txhiaj, lug txaj, tham txuj, hu nkauj), sáo (raj), đàn nhị (xim xaus/qoj làu caag), đàn môi (tshuab cas), thổi lá (tshuab plooj)… Sau đó trở về Hà Nội chúng tôi chọn lọc và tiến hành soạn nhạc, thêm các chất liệu mới vào những bài dân ca thu thập được để tạo nên các bản nhạc của một số địa phương có âm hưởng dân ca. Chúng tôi kết thúc chuỗi hành trình bằng một buổi chia sẻ những kết quả, sản phẩm chúng tôi tìm hiểu được vào tháng 12/2019. Chúng tôi thực hiện hành trình với mong muốn: Thứ nhất là lan tỏa, khơi gợi cảm hứng và tinh thần tự giác, chủ động tới giới trẻ Mông tiếp cận và sáng tạo trong lưu giữ, phát huy các loại hình âm nhạc truyền thống trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Đồng thời là cơ hội để những người nghệ nhân Mông truyền tải tới giới trẻ những thông điệp và những giá

trị hàm chứa trong âm nhạc của người Mông. Thứ hai là mở rộng nhiều góc nhìn, cách tiếp cận đến nền văn hóa Mông nói chung và âm nhạc Mông nói riêng; Và sau cùng chúng tôi mong muốn những điều nho nhỏ chúng tôi làm sẽ phần nào truyền cảm hứng cho các bạn trẻ, những dân tộc ít người khác chủ động lưu giữ nền văn hóa đa dạng của mình. Qua đó, góp phần xây dựng một nền văn hóa di sản âm nhạc đầy phong phú và bền vững cho quê hương đất nước Việt Nam. Giới thiệu về cuốn sách: Cuốn sách “Vang vọng Dân ca” là một trong các dạng thức lưu trữ những thông tin, kiến thức, những bản dân ca chúng tôi thu thập và sưu tầm được qua các chuyến thực địa tại các tỉnh thành: Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Điện Biên, Sơn La, trong chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình”. Trong cuốn sách này nhóm biên soạn quan tâm và tập trung viết về những điệu hát dân gian trong đời sống thường nhật của người Mông. Mà không tập trung vào hỷ ca (zaaj tshoob), tang ca (txiv xaiv) (1) , chúng tôi nhận thấy rằng các chủ đề về zaaj tshoob txiv xaiv là những chủ đề có nội dung hàm chứa ý nghĩa tâm linh, có dấu ấn về lịch sử tộc người. Những chủ đề này nên được tách thành một mảng riêng và có sự nghiên cứu, tìm hiểu chuyên sâu hơn. Toàn bộ các phần trích dẫn trong cuốn sách được lấy từ những cuộc trò chuyện trực tiếp của nhóm biên soạn với các nghệ nhân chúng tôi gặp được trong quá trình đi thực địa tại các tỉnh thành: Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Điện Biên, Sơn La.

Nghệ nhân: GIÀNG THỊ MÁY (Sapa - Lào Cai)

Nhìn thấy sự phổ biến của hệ chữ Mông RPA (2) trong giới trẻ người Mông hiện nay và qua quá trình chúng tôi thực hiện chuỗi hành trình, nhóm biên soạn thấy rằng không chỉ các bạn trẻ người Mông mà cả những em nhỏ, người lớn trên các vùng địa phương đều tương đối thạo về hệ chữ Mông RPA qua các phương tiện truyền thông, phim ảnh, ca nhạc Mông trên internet. Như đã chia sẻ ở trên chúng tôi hy vọng và mong muốn các kết quả sản phẩm trong chuỗi hành trình sẽ đến được với đông đảo cộng đồng và dễ dàng trong cách tiếp cận với các bài dân ca, vì thế chúng tôi đã quyết định sử dụng hệ chữ Mông RPA để trình bày các sản phẩm trong khuôn khổ tài liệu này. Nhóm biên soạn chúng tôi đã đến các nhóm Mông khác nhau chủ yếu là nhóm Mông Trắng và Mông Lềnh. Chúng tôi hướng đến sự đa dạng về văn hóa nói chung và ngôn ngữ nói riêng và để các ngôn ngữ địa phương của các nhóm Mông không bị mất, không bị quy nghĩa thành một cách hiểu riêng của một nhóm Mông, chúng tôi đã chép lại các bài hát bằng hệ chữ Mông RPA nhưng vẫn giữ nguyên ngữ điệu của các nhóm Mông địa phương. ví dụ như từ Dag (Mông Trắng), Daag hay Dlaag (Mông Lềnh) nghĩa là nói

dối, ví dụ khác như từ av (Mông Trắng), aav (Mông Lềnh/Mông Si) đều có nghĩa là đất. Do thế bạn đọc chắc hẳn khi đọc tiếng Mông sẽ gặp những khó khăn trong cách phiên âm và hiểu nghĩa của một số bài dân ca do khác cách phát âm. Chúng tôi thực sự xin lỗi nếu cách viết này gây ra những khó hiểu với bạn đọc. Chúng tôi cũng gửi lời xin lỗi tới nhóm Mông Sua (Hmoob Sua) ở Tủa Chùa, Điện Biên mà nhóm biên soạn đã gặp gỡ, vì chúng tôi chưa đủ hiểu hết ngôn ngữ, cũng như bài hát của nhóm Mông Sua nên các bài hát của nhóm Mông này chúng tôi đã không đề cập đến dưới dạng văn bản như những vùng khác, trong tương lai chúng tôi sẽ nỗ lực hơn để gửi đến bạn đọc những câu từ, ngữ nghĩa của nhóm này. Trong quá trình dịch nghĩa các điệu hát dân ca từ phương ngữ Mông sang phương ngữ Việt, chúng tôi nhận thấy mình vẫn còn nhiều hạn chế bởi cách diễn đạt từ ngữ và dịch chưa thực sự sát nghĩa với phương ngữ Mông, và cũng không giữ (thể hiện) được hết sự điệp vần của các bài dân ca trong tiếng Mông. Chúng tôi rất hy vọng và nhiệt thành đón nhận những góp ý chỉnh sửa về cả câu từ và nghĩa trong tiếng Mông và tiếng Việt để bản dịch được hoàn

thiện đầy đủ hơn. Mọi góp ý, đóng góp vui lòng gửi về hòm thư điện tử: actionforhmongdevelopment@ gmail.com Những nội dung trong cuốn sách là một nỗ lực tìm hiểu thông tin thực tế tại địa phương qua các chuyển thực địa, gặp gỡ với các nghệ nhân và qua góc nhìn của những người Mông trẻ chúng tôi. Bởi vậy, chúng tôi hy vọng cuốn sách như một tài liệu tham khảo đối với những ai quan tâm đến văn hóa Mông nói chung và âm nhạc/ dân ca của người Mông nói riêng.

(1) Zaaj tshoob: Các bài hát được sử dụng trong đám cưới của người Mông. Txiv xaiv: Các bài hát sử dụng trong đám tang của người Mông. (2) Chữ Mông RPA: Là bộ chữ Mông theo ký tự Latin được lập ra trong nỗ lực tìm phương cách ghi lại tiếng Mông theo ký tự Latin. Các văn liệu tiếng Anh gọi là Romanized Popular Alphabet, viết tắt là RPA.

LỜI CẢM ƠN! Để có được những sản phẩm này, chúng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ Phim, Nhạc và Lưu trữ - FAMLAB và sự đồng hành của Hội đồng Anh tại Việt Nam. Gửi lời cảm ơn chân thành đến các nhà cố vấn chị Nguyễn Bích Tâm, chị Nguyễn Thùy Linh, chị Trang Trịnh, anh Nguyễn Mạnh Tiến, anh Hoàng Huy Thành, chị Tống Diệu Quỳnh, chị Nguyễn Mai Anh và nhiều anh chị, bạn bè của AHD đã tận tình giúp đỡ, chia sẻ những kiến thức tinh thần và vật chất để chúng tôi có thể hoàn thành ý tưởng này. Chúng tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các cô, chú, bác nghệ nhân dân gian người Mông tại xã Hồng Ca huyện Trấn Yên và các nghệ nhân dân gian người Mông tại huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái. Các nghệ nhân dân gian người Mông tại huyện Si Ma Cai và huyện Sa Pa tỉnh Lào Cai, các nghệ nhân dân gian người Mông tại huyện Đồng Văn tỉnh Hà Giang. Các nghệ nhân tại huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên và các nghệ nhân dân gian người Mông tại xã Pá Lông huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La đã cởi mở, nhiệt thành tiếp đón và chia sẻ những tri thức, điệu hát, điệu nhạc vô cùng quý báu cho chúng tôi. Chúng tôi gửi lời cảm ơn đặc biệt tới những cộng tác viên: anh Giàng A Páo, anh Sùng Bả Sai, anh Nguyễn Thế Linh, anh Hạng A Súa đã đồng hành, hỗ trợ chúng tôi trong xuất quá trình thực hiện chuỗi hành trình. Chúng tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các bạn sinh viên Mông tại Hà Nội đã ủng hộ và đồng hành cùng chúng tôi trong suốt chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình”. Chúng tôi đã nỗ lực hết sức để có được sản phẩm toàn vẹn nhất, nhưng với năng lực cùng kinh nghiệm có hạn, chúng tôi hiểu rằng những hạn chế, thiếu sót là điều không thể tránh khỏi. Cuốn sách của chúng tôi cũng chỉ giới hạn bởi những địa điểm mà chúng tôi đến, còn nhiều vùng có người Mông sinh sống khác có thể có những thông tin hay, sâu sắc hơn, hoặc khác so với những thông tin chúng tôi thu thập được và thể hiện trong cuốn sách này. Chúng tôi rất hân hạnh nếu nhận được những ý kiến đóng góp từ cộng đồng người Mông đến từ các vùng khác nhau, từ các nhà nghiên cứu văn hóa Mông để chúng tôi có thêm nhiều thông tin và nhiều góc nhìn hơn nữa về âm nhạc của người Mông. Chúng tôi cũng sẽ tiếp tục tìm hiểu và hoàn thiện nhiều hơn nữa với những thông tin chúng tôi tìm hiểu được trong chuỗi hoạt động “Âm nhạc của chúng mình”. Mọi ý kiến đóng góp, phản hồi vui lòng gửi về địa chỉ hòm thư điện tử: actionforhmongdevelopment@gmail.com

PHẦN 1

DÂN CA MÔNG

Nghệ nhân: MÙA THỊ DẾ (Thuận Châu - Sơn La)

ÂM NHẠC CỦA NGƯỜI MÔNG Âm nhạc của người Mông được thể hiện chủ yếu qua hai hình thức: - Một là, qua những điệu hát dân gian gọi là kwv txhiaj theo cách gọi của Mông Trắng hay lug txaj, tham txuj, hu nkauj theo các gọi của nhóm Mông Lềnh. - Hai là, qua các loại nhạc cụ: Sáo (raj), đàn môi (ncas), thổi lá (tshuab nplooj), đàn nhị (xim xaus), khèn (qeej) ... Những điệu hát dân gian là những bài hát dân ca về cuộc sống, tâm tư tình cảm của người Mông với nhiều giọng điệu và cách luyến láy khác nhau. Tiếng sáo, tiếng đàn môi, thổi lá, đàn nhị là những phương thức dùng để diễn đạt ngôn ngữ, gửi gắm tâm tư tình cảm của người Mông qua những âm vang du dương, trầm bổng chạm đến trái tim làm con người thổn thức, xao xuyến.

Nghệ nhân: MUA THỊ DÍ (Thuận Châu - Sơn La)

Sáo (Raj) Sáo là loại nhạc cụ khá phổ biến, và được giới trẻ giữ gìn thực hành nhiều hơn so với những loại nhạc cụ khác. Được làm bằng ống nứa/ tre/trúc dài khoảng 20cm và có đường kính khoảng 0,7cm. Trên 1 đầu ống có lưỡi gà đồng, còn trên thân ống có từ 2 đến 4 lỗ bấm nằm cùng hàng, tùy vào từng loại sáo nhiều hay ít lỗ, dọc hay ngang mà khoảng cách các lỗ sẽ khác nhau, thường về nguyên tắc các lỗ sáo của người Mông sẽ bằng nhau tức là họ hay đo bằng đốt ngón tay hoặc các gang tay xác định vị trí đục lỗ sáo. Lưỡi gà đồng còn được gọi là lam, hình tam giác cân được khía ra trên 1 miếng đồng mỏng hình chữ nhật, người ta cài miếng đồng này vào thân sáo. Sáo chuẩn

ngày xưa chủ yếu thể hiện được rõ và đầy những ngôn từ mà người Mông muốn thể hiện. Hiện nay sáo Mông đã được cải tiến với nhiều âm hưởng trầm bổng, cao thấp trên quy định của các nốt nhạc: đồ, rê, mi, fa, son, la, si để chơi các bài nhạc sáo được sáng tác từ các nghệ sĩ người Kinh. Người Mông có một số loại sáo dọc gọi là raj ntsaws, raj puj lev về nguyên tắc làm sáo tương tự như sáo ngang ở trên, nhưng sáo dọc không có lưỡi, tư thế thổi cũng khác. Người ta sẽ dùng một đoạn gỗ chặn lại đầu ống sáo và để hở một một kẽ nhỏ để hơi thổi đi vào phía trong ống sáo kết hợp với tay bấm lỗ sáo để tạo thành một ca khúc.

Đàn môi (Ncas) Được làm bằng đồng dài khoảng 5cm đến 7cm, có hình dạng giống lá lúa, một đầu cuộn lại hoặc đánh dẹp làm tay cầm một đầu được đánh nhọn để gẩy, ở giữa là một lưỡi gà làm bằng đồng. Người thổi đàn môi điều chỉnh hơi thở phát ra từ trong họng của của mình lên lưỡi đồng của chiếc đàn môi thể tạo ra được những âm hưởng chứa những lời người thổi muốn nói.

Để biết thêm về đàn môi/ đàn nhị vui lòng quét mã QR (*)

Đàn nhị (Xim xaus/nkauj los/laus ncas) Được làm bằng gỗ có đường kính khoảng 2cm và chiều dài khoảng 20cm (tùy vào mong muốn của người làm chọn lựa kích thước phù hợp), trên đầu thân đàn có hai trục đàn. Bầu cộng hưởng được làm từ ống nứa già để khô, đường kính khoảng 13cm, dài 18cm (tùy vào tiếng âm trầm hay bổng mà người làm chọn kích thước của đường kính). Một mặt được bưng một miếng da trăn, trên đó đặt một thanh tre nhỏ làm ngựa đàn cho hai dây đi qua. Mặt còn lại để thoát âm, không bưng. Đàn có hai dây bắt từ trục đàn đi qua bầu cộng hưởng và chốt cố định ở phần cuối thân đàn. Để kéo được đàn nhị, sẽ có một cung kéo được làm bằng một đoạn nứa/ trúc hoặc tre được vót nhỏ lại bằng ngón tay út dài khoảng 15cm, hai đầu của thanh tre buộc một sợi dây bằng đuôi ngựa tạo thành hình cung, cung kéo này được đặt ở phía trong hai dây bắt từ trục đàn nhị. Khi chơi người chơi dùng cung kéo cọ sát vào hai dây từ trục đàn nhị tạo ra âm thanh.

Nghệ nhân: LY A PHỐNG (Mù Cang Chải - Yên Bái)

Thổi lá (Tshuab nplooj) Lá thổi có sẵn trong thiên nhiên khi thổi lá sẽ tạo ra những âm vang diễn tả được ngôn từ và những tâm tư của người Mông. Việc chọn lá cũng phải rất khéo, tùy vào người thổi có thể chọn loại lá tương đối dai, dẹp lá trơn. Khi tshuab nplooj người thổi áp chiếc lá vào giữa đôi môi hoặc có những người sẽ gấp phần mép lá lại để thổi, khi thổi dùng hơi ở khoang miệng điều chỉnh âm thanh trầm bổng theo âm điệu của bài hát, hoặc những lời mà người thổi muốn thể hiện.

Các loại nhạc cụ: Sáo, đàn môi, đàn nhị phải do chính những nghệ nhân người Mông chế tạo và làm nên thì khi chơi những những nốt trầm bổng cao thấp mới thể hiện được hết những ngôn từ, tâm tư tình cảm mà người Mông muốn gửi gắm trong các bản nhạc. Theo chia sẻ của nghệ nhân Giàng Thị Hồ ở huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai: “Khi chàng trai đến nhà rủ cô gái đi chơi và trò chuyện, sẽ không tiện nếu gọi cô gái bằng tiếng gọi thành lời, chàng trai sẽ đứng từ xa ngắt chiếc lá ngay cạnh mình, dùng chiếc lá thổi vang lên những lời muốn gửi gắm tới cô gái, mời cô gái ra ngoài đi chơi với mình. Trong xóm có nhiều cô gái nhưng khi nghe tiếng gọi từ chiếc lá, các cô gái sẽ nhận ra người thổi lá là chàng trai của cô gái nào.” Các bài dân ca và các điệu nhạc được thể hiện qua các nhạc cụ gần giống nhau về nội dung, tâm tư thể hiện. Tuy nhiên cách thể hiện và âm hưởng, giọng điệu có sự khác nhau. Một bên là được thể hiện trực tiếp qua tiếng hát của con người, còn một bên dùng những âm thanh trầm bổng của các loại nhạc cụ thể hiện. Những điệu hát dân gian thường phổ biến hơn và được nhiều người sử dụng hơn bởi những điệu hát được truyền miệng, dễ nhớ và thể hiện đúng những tâm tư tình cảm của con người.

DÂN CA CỦA NGƯỜI MÔNG Dân ca Mông là những điệu hát dân gian về cuộc sống, phong tục tập quán, tình yêu lứa đôi, những nỗi lòng của con người, do người Mông tự sáng tác phù hợp với bối cảnh sống của mỗi người, hoặc có một vài bài, thể loại được truyền miệng từ đời này sang đời khác bởi sự phù hợp và sự gần gũi với lòng người. Nghệ nhân Giàng Chờ Dia tại huyện Thuận Châu tỉnh Sơn La chia sẻ: “Dân ca thể hiện những gì cuộc sống đang diễn ra hiện tại, và những gì mọi người có thể gửi gắm cho nhau”.

Dân ca là tên nhóm biên soạn tạm dùng để thể hiện các làn điệu hát dân gian của người Mông. Trong tiếng Mông, mỗi nhánh Mông, mỗi vùng khác nhau người Mông gọi những điệu hát dân gian với những tên gọi khác nhau, cụ thể như trình bày dưới đây. “Lus txaj” là tên Người Mông Sư/Si tại huyện Trấn Yên, và người Mông tại huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái gọi những làn điệu hát dân gian. Tương tự với tên gọi này “Lus txaj” là cách phát âm của người Mông Lềnh tại huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên. Theo chia sẻ của cụ Cứ Chừ Tú 65 tuổi, ở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên: “Lus txaj nếu dịch ra đúng thì lời này là “lus txiaj lus ntsis”, “lus tsim txiaj rau peb tshaj plaws”, là những lời lẽ, những ngôn từ có ý nghĩa vô cùng của người Mông”. “Tham txuj” là tên gọi của người Mông Lềnh tại huyện Si Ma Cai tỉnh Lào Cai, cũng theo lời kể của cụ Cứ Chừ Tú: “Gọi Tham txuj là khi mình gặp những người bạn của mình, sẽ dùng những ngôn từ tốt đẹp nhất để nói, hát về những điều tốt điều hay trong cuộc sống”. “Hu nkauj” là cách gọi của người Mông tại huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai, nghệ nhân Cứ Chừ Tú cũng chia sẻ: “Hu nkauj là khi chàng trai đi chơi hội, chơi tết, đi ném pao...chàng trai sẽ hát giao duyên với các cô gái, sẽ hát về những điều hay nhất và tốt nhất”. “Kwv txhiaj” là cách gọi những làn điệu dân gian của người Mông trắng tại huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, và người Mông trắng tại huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La và đa số người Mông trắng ở các địa phương khác. Theo lời kể của cụ Cứ Chừ Tú: “Khi chàng trai và cô gái đến gặp nhau, chàng trai hát một điệu hát cho cô gái, cô gái lại hát lại một điệu hát cho chàng trai, cứ thế chàng trai hát tới và cô gái lại hát đối đáp lại”.

Ngoài ra, những nhóm Mông khác, ở nhiều vùng khác cũng có những tên gọi khác cho những làn điệu dân ca của mình. “Mặc dù tên gọi khác nhau nhưng ý nghĩa của những bài hát là một” nghệ nhân Giàng Seo Gà tại huyện Sa Pa, Lào Cai chia sẻ. Theo bác Giàng Seo Gà từ Hu nkauj có thể chuẩn hơn vì nó thẳng với việc hát, Kwv txhiaj, lug txaj nó liên quan đến tiền nếu suy nghĩ sâu vào, tham txuj cũng chỉ là lời nói, txuj thì có nhiều loại txuj chung chung. Tham nghĩa là nói, không phải hát. Hais cũng là nói với nhau thôi không phải hát. Vì vậy theo bác Gà Hu nkauj có lẽ là chuẩn nhất. Theo nhóm biên soạn mặc dù ở mỗi vùng có một tên gọi khác nhau cho các điệu hát dân gian nhưng nội dung của các bài hát đều giống nhau, đề cập đến những chủ đề tương tự trong cuộc sống (tình yêu, mồ côi, đi học…) và trong các nội dung bài có một số những sự vật, sự việc, nhân vật, cảnh tưởng được đề cập đến ví dụ như: nam/niam mab, me/miv suav (ý chỉ người Hán, hoặc theo nghĩa khác là chỉ những tộc người không phải người Mông), Laj lig, yub lig (cảnh tượng cây mạ, ruộng lúa) Ví dụ cùng về chủ đề dân ca tình yêu mỗi nhánh Mông, mỗi vùng người Mông đều có những tên gọi rất khác nhau. Tuy nhiên nhìn chung nội dung của những làn điệu dân ca này đều xoay quanh chủ đề tình yêu lứa đôi giữa những chàng trai và cô gái với nhau. Người Mông trắng tại Đồng Văn, Hà Giang gọi là Kwv txhiaj nkauj nraug với những câu hát: “[...] Wb yam... mi nraug xwb tsis yeej cias dag ntxhua nkauj xwb es tsis txhob mus dag ntxhua nkauj nyab nyob yawg txiv leej tub es nej tawm nrooj plawg ces tiag seev yeeg tuaj niag kev lwj siab awm [...]” (Dịch lời Giàng Thị Minh: “Hỡi ơi, Chàng hỡi, Chàng đừng buông lời gian dối cô gái đôi mươi đi làm dâu, rồi khi chàng bước ra thế giới ngoài kia thì cô gái ấy sẽ than thân về những nỗi buồn lòng.”) Người Mông Si tại huyện Trấn Yên, Yên Bái lại gọi những điệu hát về tình yêu là Lus txaj pleeg với những câu hát: “Ntuj taag ncua tej hluas hmoob ib ntaus kev pleeg nkauj nraug zoo luaj nua es koj tsw tau kuv, kuv tsw tau koj es ntuj taag ncua tej hmoob [...]” (Dịch lời Giàng A Bê: “Hỡi chàng trai ơi! tình đôi ta đẹp biết mấy mà ta không lấy được chàng, chàng không được ta”) Cũng với chủ đề này, người Mông Lềnh tại huyện Si Ma Cai, Lào Cai lại gọi là Txuj nkauj nraug với những câu hát: “[...] Ca kuv ntxhais nkauj see no txuj hmoo rov sawv sawm nyog lawm koj taab ko txeg kuv yav sawv lawm tsuj tseeg nrug koj moog lis koj leej nam leej txwv ko mus nam nqaig ib cim de lug noj tag naab muag nooj sua taab e [...] ” (Dịch lời Giàng Thị Dính: “Nếu cô gái như em có thể kết duyên nên phận với chàng, em sẽ cùng anh hiếu thảo với bố mẹ anh, chăm chỉ cùng anh làm cả một mùa vụ người ơi…”) Trong dân ca người Mông luôn đề cao tính sáng tạo sự sáng tác mới trong các làn điệu dân ca với sự khéo léo khi sử dụng ngôn từ, cách ví von, mượn cảnh tả tình và cách luyến láy logic của người hát. Những người biết và hát được nhiều điệu dân ca đặc biệt là những điệu dân ca mình tự sáng tác, thường được người đời coi là những người xuất chúng trong hát dân ca, cách đối nhân xử thế, và được nhiều người quý mến, tôn trọng, đặc biệt sẽ có sức hút hơn đối với những người khác giới khi còn trẻ. Nghệ nhân Lý A Là tại huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai kể lại câu chuyện thời trẻ của mình: “Vào dịp tết, bác cùng với những người bạn đi chơi ở những làng người Mông mà mình chưa quen biết ai, mình sẽ ngồi trò chuyện với các cụ, các cô gái, trẻ nhỏ ở làng đó, các cụ trong làng sẽ bảo với những chàng trai từ nơi khác tới rằng “các chàng trai trẻ ai biết hát dân ca thì hát cùng với những cô gái xinh đẹp ở đây đi”, bốn người đi cùng nhau sẽ nói “chúng cháu không biết hát đâu, có mỗi bạn này biết hát thôi”. Rồi các cụ nói “Ô, thế cháu hát dân ca cùng những cô gái này đi, xem cháu thích cô gái nào”. Lúc đấy bác chọn cô gái xinh đẹp nhất và nói “Cháu thích bạn này, nếu bạn này hát cùng cháu thì cháu mới hát”...

Thường thấy không gian hát những làn điệu dân ca của người Mông là không gian đông người, nhộn nhịp và ca hát bằng hình thức đối đáp với nhau, người này một bài người kia một bài cứ thế có thể hát từ đêm này sang đêm khác mà vẫn chưa thể hết lời hết ý. Nghệ nhân Giàng Seo Gà tại huyện Sa Pa tỉnh Lào Cai chia sẻ: “Hát giao duyên là hai người hát đối đáp với nhau với nội dung tự nghĩ ra, nhưng đối đáp phải đúng, có ý nghĩa và hay thì mới đối đáp được. Thế mạnh của người Mông là hát giao duyên cả ngày cả đêm mà vẫn không hết”. Nghệ nhân Giàng Thị Máy tại huyện Sa Pa tỉnh Lào Cai cũng chia sẻ: “Ngày xưa hồi bác còn trẻ, hội bác kéo Ống truyền thanh (1) một đội ở sườn đồi bên này, và một đội ở sườn đồi bên kia hát dân ca đối đáp với nhau. Đầu bên này là một cô gái và đầu bên kia là một chàng trai, cùng hát dân ca với nhau.” Bên cạnh những điệu hát được từng cá nhân sáng tác, hát đối đáp, cũng có những bài dân ca được truyền miệng từ đời này qua đời khác bởi nội dung và ngôn từ hay, đi vào lòng người. Những người khả năng sáng tạo và sáng tác câu từ trong các làn điệu dân ca không được tốt, thì vẫn có thể hát được nhiều và biết được nhiều làn điệu dân ca khi lắng nghe những điệu hát từ các cụ, anh chị, bạn bè xung quanh mình, việc ghi nhớ những làn điệu dân ca là vô cùng dễ dàng ở thời ngày xưa bởi tính gần gũi với cuộc sống, với tâm tư tình cảm của mỗi con người. Các nghệ nhân đều chia sẻ, chỉ cần nghe qua một hai lần là có thể nhớ hết được toàn bộ bài dân ca đó, và có thể hát được bài dân ca đó rồi. Và cứ thế những bài dân ca được truyền miệng từ người này qua người kia và được lưu giữ rất lâu.

(1) Ống truyền thanh: là công cụ người Mông dùng để truyền thanh, nó được cấu tạo bởi hai ống mai hoặc ống vầu cắt ngắn khoảng 20cm đường kính khoảng 10cm. Một đầu để hở một đầu được bịt bằng bóng bò có một sợi chỉ lanh dài nối hai ống với nhau và có tác dụng truyền âm.

Dân ca có tên (Txuj muaj npe) tại vùng Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai là một trong những thể loại dân ca được truyền miệng, kể về câu chuyện của những chàng trai cô gái thuở xưa có tên họ rõ ràng. Nghệ nhân Lý A Là tại huyện Si Ma Cai chia sẻ: “Txuj muaj npe không có nhiều, chỉ có khoảng ba đến bốn bài, thể loại này rất dài có khoảng mười hai cặp câu.” Nghệ nhân Giàng Seo Gà cũng chia sẻ: “Txuj muaj npe cũng dùng để hát đối đáp được, Txuj muaj npe tả hoàn cảnh giữa cô gái này và chàng trai kia yêu nhau rồi không đến được với nhau hoặc kể về chàng trai đi làm thuê làm mướn dành tiền về lấy cô gái nhưng khi về cô gái đã lấy chàng trai khác. Thể loại này cũng là hát đối đáp giao duyên nhưng là tên của hai nhân vật, tả về cuộc đời của nhân vật và ngôn từ, câu chuyện của hai nhân vật đó nói ra chứ không phải là người hát nói.” Như bài hát dân ca có tên dưới đây kể về câu chuyện của chàng “Nraug Theej Xeeb” và nàng “Nyaaj Txaj Mim” yêu thương nhau, giãi bày tâm sự với nhau bằng những lời hẹn thề.

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Caag tub Nraug Theej Xeeb yav nrug kuv Yaj Txag Mim lug xyub coj lug xyub tsis dhuav es kuv leej nam leej txiv muab kuv qua plhawv moog luag laaj tsawb le nav moog tej zog li suav na.

Nraug Theej Xeeb ơi anh cùng em Nyaaj Txaj Mim dãy bày tâm sự mãi không biết chán. Nhưng bố mẹ lại gả em cho người bên làng người Hán.

Caag kuv muam Nyaj Txaj Mim ib yav nrug koj tej tub nraug Theej Xeeb ko yav xyub coj lug xyub tsis txaus. Es kuv leej nam leej txiv muab kuv qua plhawv rau hluas laaj tsawb ib tsaav moog tej laag li nraus es.

Sao em cô gái Nyaaj Txag Mim cùng anh chàng trai Nraug theej Xeeb trò chuyện rồi chuyện thêm không biết đủ. Nhưng bố mẹ lại gả em cho làng tận xa.

[...]

[...] Trích bài dân ca: Nkauj muaj npe Nghệ nhân: Giàng Thị Hồ, huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai Dịch lời: Giàng Thị Dính

Hay tại huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, cũng có những bài hát dân ca được truyền miệng từ đời này sang đời khác. Khi các nghệ nhân hát lại những bài dân ca này, họ thường giới thiệu rõ ràng, bài này được ai dạy và dạy từ khi nào, giống như một đoạn dân ca dưới đây:

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Ua caag xyoo nuav ni phooj ywg hmoob, ua caag kev plom tes yog kev puag cuab, ua kev pleeg yog kev puag yis

Này bạn bè Mông ơi! Lăng nhăng là đường rạn nứt tình vợ chồng, lăng nhăng là đường dẫn đến cắt đứt hạnh phúc gia đình

Ca kev nkauj tes wb ces ca ua yeeb ncuab, kev nraug ib ces ua chaw chim Koj rov moog ntshwj maj rov ncis tshuab, koj moog plis tub plis ki lis koj lub teem cuab

Tình cảm thôi thì ta để làm kỷ niệm Tình cảm thôi thì ta để làm hồi ức Bạn quay lại xe lanh, cuốn lanh về xây lại gia đình

Ca kev ploj tes yog kev puas cuab, Kev pleeg tuaj tes yog kev puas yis Ca kev nkauj tes ces ua yeeb ncuab, kev nraug ib tses ua ntshawm ncim

Lăng nhăng là đường cắt đứt tình vợ chồng Lăng nhăng là đường rạn nứt hạnh phúc gia đình Tình cảm thì hãy để làm kỷ niệm Tình cảm thì hãy để làm hồi ức

[...]

Trích bài dân ca : Lug txaj txhob ua hluas/ Dân ca không ngoại tình Nghệ nhân: Hạng Chà Mó, huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên Dịch lời: Giàng A Bê

Đây là bài dân ca nghệ nhân Hạng Chà Mó, 72 tuổi tại huyện Tủa Chùa tỉnh Điện Biên được cụ Sùng A Chớ cùng thế hệ với ông của nghệ nhân dạy lại, nghệ nhân Hạng Chà Mó chia sẻ: “Cụ Sùng A Chớ giỏi dân ca lắm, bác đi cùng cụ, và cụ dạy cho bác bài dân ca này có nội dung rằng: Có vợ con rồi không được có thêm người tình, và có chồng con rồi thì phải chung thủy với chồng con…”

Nghệ nhân: HẠNG CHÀ MÓ (huyện Tủa Chùa, Điện Biên)

MỞ ĐẦU DÂN CA Cũng như tên gọi của nó, mỗi vùng, mỗi nhánh Mông lại có cách mở đầu các bài dân ca với âm hưởng, giọng điệu hát khác nhau. Người Mông Sư/Si tại huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái mở đầu dân ca với câu “Ua ca ntuj taag ncua...” cũng trên một địa bàn tỉnh nhưng người Mông tại Mù Cang Chải Yên Bái có cách mở đầu bài dân ca khác với vùng Trấn Yên “Yub nam ntuj …. taag ncua nis peb tsoom npoj” hoặc Ua cav...ntu tab no ni…” Người Mông Lềnh tại huyện Si Ma Cai tỉnh Lào Cai mở đầu bài dân ca với câu hát “ Ua cas ua yovvv muaj...” hoặc “Tab no ntuj” còn người Mông tại Sapa “Yuuu... Najjj” hoặc “Tav noj ntu...tag ncuaj nes peb hmoob” Người Mông tại huyện Tủa Chùa tỉnh Điện Biên mở đầu bài dân ca với câu hát “Caag lawm ntuj...taab ne phooj ywg na” hoặc “Cia...Uuuu es ntu... yog ib tsoom npoj luag o om” Người Mông trắng tại huyện Đồng Văn tỉnh Hà Giang: Con gái hát: “Ơ... Yam...Mi hluas tub om” hoặc “Yam...Mi hluas tub om” Con trai hát: “Yam... Mi ntxhais nkauj hmoob” Người Mông trắng tại huyện Thuận Châu Sơn La cũng có cách mở đầu khác với những vùng khác “Xyooj no…..na”

Quét mã QR để lắng nghe các cách mở đầu trong dân ca. (*)

Để lý giải về sự khác nhau giữa các câu mở đầu mỗi làn điệu dân ca nghệ nhân Cứ Chừ Tú, 65 tuổi, ở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên chia sẻ về sự tích: “Ngày xưa các cụ ở đất người Hán, có một chàng trai người Mông rất giỏi, đi lấy con gái của vua Hán. Nhà vua Hán bảo với con cháu rằng, con rể rất giỏi nếu không giết con rể đi thì sau khi ta chết con rể sẽ lên làm vua, thế nên phải đầu độc con rể, rồi vua Hán chuẩn bị thuốc để đầu độc con rể. Người con rể biết được và bảo “ Ông ngoại sẽ đầu độc ta, có một ngày ta sẽ chết” rồi nói với vợ con rằng “Nếu ta chết thì các con dựng ta trên bàn rồi đưa lọ mực và cây viết mực để ở trên tay ta cầm, đến khi nào các con nghe thấy bên ngoại khóc than ông ngoại thì các con mới được khóc than ta, còn nếu chưa nghe tin ông ngoại mất thì các con đừng có khóc than ta.” Đến một ngày người con rể chết, các cậu con trai mới dựng người cha ở trên bàn, vua Hán cử người đến xem con rể đã chết hay chưa đến 3 ngày, ngày nào cũng thấy con rể chăm chú viết, những người làm mới về bảo lại với vua “ Thưa đức vua, đức vua bảo đầu độc con rể chết nhưng chúng tôi đi lúc nào cũng thấy con rể ngài ngồi viết chữ rất vững chắc như cũ, mấy ngày nay đi ngày nào cũng như thế” rồi đức vua mới bảo “ Ô, như thế là thuốc của ta không tốt rồi, đem thuốc ra đây ta thử xem sao”, đem thuốc ra cho đức vua thử và đức vua cũng chết. Đức vua chết, con cái người hầu khóc than, những người Mông mới đến khóc than chàng trai tài giỏi của người Mông là “ Tag nrho tsua tus nuav lawm lo am” (nghĩa là đến người này là hết rồi) thì người Mông Lềnh, Mông si mới có câu mở đầu trong điệu hát dân ca “ Ntuj taag ncua om” nghĩa là, người tài giỏi, chàng trai tài giỏi của người Mông chết rồi, hết luôn người tài giỏi rồi.

Nghệ nhân: CỨ CHỪ TÚ (Điện Biên Đông ĐIện Biên)

Lời than này ở trên đất của người Hán, Mông Lềnh, Mông Si, Mông đen, thì mới hát Ntuj taag rồi tất cả mọi người chạy từ Tuam Tshoj đến Sov Tshoj, đến mảnh đất mới. Người Mông đen về trước, về thấy đất rộng đất đẹp thì người Mông đen mới hát “YUUU….Ommm.” Mông Lềnh đến Mù Cang Chải (Xov Moos) về đến nơi thì chỉ còn người phụ nữ và không còn người chồng, người đàn ông thì cũng chỉ còn một mình và không còn vợ, thì cô gái mới hát “Ntu taag leej taab e”, nghĩa là chỉ có một mình không có cặp có đôi, thì mới gọi là leej taab…không có đôi có cặp, có anh em bố mẹ. Còn chàng trai thì mới nói với cô gái “Ntuj taag ni nkauj see am”, Nkauj see không phải nkauj xeej là cô gái già trên 20 tuổi rồi, nhưng không có chồng thì chàng trai mới hát là nkauj see, nghĩa là nkauj seem (cô gái ế), không còn ai rồi, còn mỗi cô thôi, Mông Trắng là người Mông đến ở vùng Looj Heej, Saj yoog (xã Xa Dung huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên), đến Muas Phaj (xã Mường Phăng huyện Điện Biên), về phía Moog Theeb (tỉnh Điện Biên), hát dân ca thì hát là “Tav nov na ntu no tub nraug nus…sua om” là họ về từ Trung Quốc về, thấy chàng trai đẹp giống hệt như chàng Nu ở bên Trung Quốc, Thì mới bảo là Tub nraug Nuj Sua, đẹp giống như Suav Yam Nu. Như những chàng trai người hán đẹp mọi người đều thích.”

Cách lý giải trên là một trong những cách lý giải về sự khác nhau giữa các điệu hát dân ca và câu mở đầu của các làn điệu dân ca. Mặc dù câu mở đầu và giọng điệu, âm hưởng bài hát khác nhau, nhưng những nội dung hàm chứa trong các bài dân ca, cách ví von, nghệ thuật ẩn dụ…là gần giống như nhau. Một người có thể hát theo nhiều cách mở đầu bài dân ca khác nhau, có nhiều nghệ nhân biết và nắm hết được các cách mở đầu một làn điệu dân ca của tất cả các nhánh Mông và các vùng người Mông. Biết càng nhiều điệu hát và cách mở đầu các bài hát thì càng hát giao duyên đối đáp được với nhiều nhóm Mông, nhiều vùng và càng có nhiều bạn bè.

Trong chuỗi hành trình chúng tôi đã cố gắng tìm hiểu, lý giải vì sao câu mở đầu trong các làn điệu dân ca của người Mông lại thường bắt đầu bằng từ “Ntuj taag ncua” và chúng tôi nhận được nhiều quan điểm đến từ nhiều nghệ nhân: Theo bác Giàng Seo Gà chia sẻ rằng: “Taav nuav ntuj taag ncua nghĩa là giờ này trời mới thương mình, còn thương mình. Còn câu mở đầu ở Sa Pa bắt đầu bằng từ Yub nam có nghĩa là tiếng gọi mẹ.”

Nghệ nhân: GIÀNG SEO GÀ (SaPa - Lào Cai)

Bác Thào Cáng Súa tại huyện Mù Cang Chải, Yên Bái chia sẻ: “Bác có thể hát đối đáp với tất cả các nhóm người Mông và người Mông ở tất cả các vùng.” Người hát có thể sử dụng bất kỳ cách mở đầu nào, không nhất thiết là người Mông ở vùng này thì phải mở đầu bài hát dân ca giống y như vùng này. Anh Hạng A Súa ở Tủa Chùa, Điện Biên cho rằng những chủ đề mà người Mông cất giọng hát thường nói về nỗi buồn lòng trong cuộc sống, vì người Mông muốn có cuộc sống tốt đẹp, nhưng có những thứ làm cuộc sống không như ý muốn. Người Mông tin vào nhiều thứ và điều mà làm người Mông sợ nhất là trời, nếu có những nỗi buồn thì nói với trời, có niềm vui cũng nói với trời, nên mở đầu câu hát sẽ gọi trời đầu tiên “Ntuj taag ncua”. Còn các cụ ngày xưa nói rằng, ngày xưa người Mông bị người Hán đánh đuổi, đi đến đâu cũng đều không có lối thoát, chỗ để sinh sống định cư, nên người Mông mới cất giọng gọi trời (ntuj taag ncua), bây giờ người Mông mới lấy tiếng gọi đó để làm lời mở đầu cho các bài hát.

Những điệu hát dân gian luôn hàm chứa những nội dung ý nghĩa, thông điệp về cuộc sống của người Mông qua các góc nhìn với nhiều chủ đề khác nhau: Dân ca tình yêu (Kwv txhiaj nkauj nraug), Dân ca làm dâu (Kwv txhiaj ua nyab), Dân ca mồ côi (Kwv txhiaj ua ntsuag), chủ đề răn dạy con cháu (Kwv txhiaj qhuab qhia), Chủ đề di cư (Kwv txhiaj tsiv teb raws chaw), Dân ca đi học (Kwv txhiaj mus kawm ntawv)... Dân ca đi lính (Kwv txhiaj mus ua ros), và với bối cảnh hiện tại có thêm nhiều chủ đề về nông thôn mới, kế hoạch hóa gia đình...Mỗi một chủ đề lại hàm chứa những ý nghĩa, thông điệp mà người hát muốn truyền tải và gửi gắm đến người nghe.

CÁC CHỦ ĐỀ TRONG KWV TXHIAJ NKAUJ NRAUG/PLEEG DÂN CA (CHỦ ĐỀ DÂN CA TÌNH YÊU)

là chủ đề phổ biến và có nhiều làn điệu dân ca hơn cả. Chủ đề này là cầu nối kết duyên giữa những chàng trai, cô gái với nhau thường được những chàng trai cô gái hát để tìm hiểu, bày tỏ tình cảm với nhau. Bên cạnh đó chủ đề này cũng được những người lớn hát hướng dẫn, dạy các chàng trai cô gái mới lớn cách hát, cách dùng từ và cách ví von. Nghệ nhân Vàng Thị Dí ở huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái chia sẻ: “Ngày xưa thời bác còn trẻ mọi người hát dân ca rất nhiệt huyết và đam mê, các chàng trai thổi khèn, thổi sáo, chơi đàn nhị, những cô gái thổi lá, hát dân ca cùng nhau trên đồi (1), ánh trăng sáng rọi và mọi người hát dân ca đến khuya. Những đêm đi chơi như vậy sẽ hát dân ca về tình yêu, hát về những chàng trai với cô gái yêu nhau không đến được với nhau.” Với chủ đề dân ca tình yêu những nội dung chứa trong đó cũng rất phong vú và đa dạng với những điệu hát về các cung bậc cảm xúc khác nhau trong tình yêu, có những bài hát về lời ngỏ tình lúc mới tìm hiểu nhau, hay những bài hát với nội dung gửi gắm thương nhớ đến nửa còn lại, hay những lời hứa hẹn hai người về chung một nhà và cùng xây một tổ ấm. Hoặc hai người yêu thương nhau nhưng không đến được với nhau, cũng có những bài hát trách duyên phận không tới, trách bố mẹ không đồng ý. Hay vẫn trong chủ đề tình cảm đôi lứa có những bài hát nội dung về tiễn người thương đi học, cô gái tiễn chàng trai đi lính. Nghệ nhân Thào Thị Máy tại huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang chia sẻ: “Thời của bác khi còn trẻ, nếu mình đi chơi tết và gặp một chàng trai, sau đó hai người thích nhau thì sẽ cùng nhau hát dân ca, nếu cô gái thua thì phải về lấy chàng trai. Chàng trai hát thua thì không sao, dưới xóm của bác cũng có vài người đi hát dân ca thua nên sẽ lấy chàng trai đó luôn.”

(1) Đồi để hát dân ca: Thường sẽ là một quả đồi, hoặc nhiều đồi ghép lại có độ bằng phẳng nhất định để vui chơi, khi chiều tà những đứa trẻ sẽ tụ tập ở đây để chơi đánh quay, hoặc các trò chơi dân gian của người Mông, khi đêm xuống nơi đây là nơi tụ tập vui chơi, hát những làn điệu dân ca, chơi sáo, chơi đàn nhị của các chàng trai cô gái lớn tuổi hơn.

Gọi là dân ca tình yêu (Kwv txhiaj nkauj nraug) không có nghĩa tất cả những nội dung chứa trong làn điệu này đều nói về tình yêu. Nội dung chủ đạo hướng về chàng trai và cô gái, với xuyên suốt bài dân ca là những tâm sự về những thăng trầm trong cuộc sống, chia sẻ niềm vui nỗi buồn, những sự ví von mượn cảnh tả tình của những chàng trai, cô gái. Với những câu hát bình dị về cuộc sống xung quanh nhưng lại hàm chứa những tâm tư tình cảm. Dưới đây là một đoạn dân ca về tiếng lòng của những chàng trai và cô gái với nhau.

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Xyoo no na cas ntuj teb os luag leej tub om...

Hỡi ơi chàng trai ơi…

Cas nim yog niam no niam cua tuaj es yog lawm niam dab tsi cua es niam yog tag muaj lis lawm tuaj me kaw cua es plawm ib cim plooj xyoob los nplooj ntoo no nim zeeg tshuj tshawv lawm tuaj ua khawv khuav os.

Cơn gió từ đâu tới cớ sao lại thổi vụt bay cả một mùa lá cây lá cối thì thầm rơi.

Cas nim yog ntuj niam lam txawj qaws lam yog ntuj txiv lis txawj qee ces niam muab nrog ntxhiav yis muam nkauj ntxhais no qawm qee zoj zig nrog ntxuam yis txiv nraug nus li ntawm koj ua ib cuab mog…

Giá mà ông trời có mắt để em được nên duyên kết phận thành đôi với anh..

[...]

[...] Trích bài dân ca: Tiếng lòng với nhau Nghệ nhân hát: Sùng Thị Say, Mông Trắng Nơi thu: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Dịch lời: Giàng Thị Cúng

Kwv txhiaj nkauj nraug thường được hát khi đêm xuống những chàng trai cô gái hẹn hò, vui chơi với nhau trên đồi, hay những đêm có đám cưới (2), khi đã thực hiện các nghi lễ và ăn cỗ xong các chàng trai cô gái sẽ ngồi với nhau và bắt đầu hát dân ca đối đáp với nhau hay khi đi chơi lễ hội, tết, các chàng trai cô gái vừa ném bao vừa hát dân ca với nhau. Nghệ nhân Ly Thị Dính ở xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, Hà Giang chia sẻ: “Ngày xưa, người Mông ở vùng này, sau mùa vụ thu hoạch ngô từ nương về nhà, sẽ tiến hành bóc phần vỏ ngô cho trâu còn hạt ngô thì sẽ đem bảo quản. Đêm nay bóc vỏ ngô của nhà này, đêm mai sẽ bóc vỏ ngô của nhà kia. Chủ nhà sẽ đi nhờ, gọi anh em, hàng xóm đến bóc ngô cùng với gia đình mình, mỗi nhà tập chung từ 40 đến 50 người, mọi người đến cùng bóc vỏ ngô vui vẻ và hát dân ca cho nhau nghe. Những chàng trai cô gái cũng đến cùng bóc ngô với nhau, họ sẽ tìm hiểu nhau rủ nhau hát dân ca, hát đến đêm muộn khi đã bóc vỏ ngô xong mới trở về nhà. Lúc mới hát cảm xúc, càng hát lại càng hay, hát càng giỏi thì người này thích người kia rồi sẽ hát về việc hai người đến với nhau lấy nhau về làm vợ làm chồng. Khi hát dân ca, nếu cô gái hát thua chàng trai thì sẽ về lấy chàng trai. Còn nếu chàng trai hát thua cô gái thì không lấy được cô gái nữa.”

Chủ đề dân ca tình yêu được những chàng trai cô gái ở tuổi mới lớn, những người chưa có vợ có chồng sử dụng và hát nhiều. Người Mông sẽ ít hát hoặc không còn hát về chủ đề này sau khi đã lấy vợ hoặc lấy chồng vì sợ người bạn đời của mình ghen. Nghệ nhân Giàng Thị Hồ tại huyện Si Ma Cai, Lào Cai chia sẻ: “Sau khi lấy chồng cô không còn hát dân ca nhiều nữa, vì sợ chồng ghen, con cái cười mình.” Cô Hồ cũng chia sẻ thêm: “Bây giờ người già không hát dân ca rồi, già không muốn hát thì không hát nữa, già rồi hát dân ca chồng không thích chồng mắng.” Nghệ nhân Sùng Thị Say tại xã Pá Lông huyện Thuận Châu tỉnh Sơn La cũng chia sẻ: “Từ lúc lấy chồng là cô không hát dân ca nữa, chồng cô không cho hát, ở vùng này thì chồng không muốn mình hát thì sẽ không hát. Như làng này không ai hát dân ca, mình một mình hát cũng thấy xấu hổ nữa.” (2) Đám cưới của người Mông ngày xưa thường được tổ chức từ 2 đến 3 ngày, ban ngày làm lễ ăn cỗ, đêm xuống các chàng trai cô gái sẽ ngồi lại với nhau và hát giao duyên cho nhau nghe.

KWV TXHIAJ UA NYAB (DÂN CA LÀM DÂU)

Với cuộc sống làm nông người Mông phải làm lụm nhiều việc, ban ngày lên nương lên rẫy, đi lấy rau lợn, lấy cỏ cho trâu bò...tối về chăm lợn, gà, vịt, giã gạo nấu cơm… Với một cô gái mới về làm dâu nhà người còn lạ nước lạ cái không thể tránh khỏi những bỡ ngỡ, khó khăn, sự cô đơn vất vả, không thể chia sẻ với ai họ sẽ cất lên những tiếng hát than thân về cuộc sống làm dâu khi đi nương một mình, khi về nhà ngoại, hay cất tiếng hát chia sẻ cho những cô gái trẻ chuẩn bị đi làm dâu.

Kwv txhiaj ua nyab là những điệu hát được cất lên để thể hiện tiếng lòng, sự chia sẻ những khó khăn, nỗi buồn của những cô gái khi đi làm dâu nhà người. Những làn điệu này còn được các bác, các dì, các mẹ hát để chia sẻ với con cái mình về cuộc sống từng trải qua khi sang nhà chồng, răn dạy và dặn dò con cái mình những điều nên và không nên làm khi đi làm dâu.

Nghệ nhân Hạng Súa Vàng tại huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên chia sẻ về cuộc sống vất vả ngày xưa: “Thời của bác ngày xưa có đông con đông cháu, nhà có ba nàng dâu thì một nàng dâu nấu cơm hai nàng dâu còn lại đi giã gạo, các ông chồng thì đi xay ngô bằng cối xay. Nhà đông người nên dã một buổi tối chỉ đủ cho bữa tối thôi, sáng hôm sau ba giờ sáng lại dậy về giã gạo tiếp để nấu bữa sáng và bữa trưa. Gia đình nuôi lợn gà nhiều nữa, có thêm bốn đến năm con ngựa nhốt trong chuồng, và có khoảng sáu đến bảy con trâu

con bò nữa. Trâu thì bàn ngày thả đi ăn cỏ rồi, còn ngựa thì phải đi lấy cỏ về cho ngựa ăn ban ngày, tối cũng phải thêm hai quẩy tấu (kawm) cỏ nữa, nên không được sung sướng tí nào đâu.” Chủ đề làm dâu thường được những người phụ nữ hát nhiều hơn so với nam giới, với cuộc sống bộn bề công việc, lại thêm danh phận làm dâu tại nhà người, một nơi hoàn toàn xa lạ nên cuộc sống của người làm dâu không hề dễ dàng. Những người cô, người mẹ thường dặn lòng trước cho con gái về cuộc sống sắp trải qua. Nghệ nhân Giàng Seo Gà tại huyện Sapa, Lào cai chia sẻ: Tiếng hát làm dâu không cần người khác đối đáp lại mà người hát sẽ tự hát . Như ngày xưa là những cô gái còn rất trẻ mà bị kéo đi làm vợ ấy, bố mẹ đằng kia thì cứ kéo, còn bố mẹ đằng này thì đau lòng, cô gái buồn lòng, khổ thân thì cứ cất giọng hát về cuộc đời khổ của mình. Nó na ná giống than thân. Ví dụ như đoạn trích dưới đây:

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Ua caag Ntxawm Ntsig Paaj Taag tuab ua lawm zaub tuaj lug tsw tau sav. Es ntshe tub nraug nplaaj kaab leej nam leej txiv cheb zog tsooj pav mog.

Ôi sao nàng Paaj Taag nấu đồ còn chưa đủ chín mà mẹ chàng Nplaj Kaab đã sắp bàn ăn ra ngồi kín.

Es miv Ntxawm Ntsig Paaj Taag tsua yuav ua sab lawm luj tuab qua laag . Es yuav tas ntshe yuav lug tsi tau taag nyeg puj hab nyeg yawm nuav lawm ib leeg zoo nyaab.

Nên nàng út Paaj Taag thầm tủi trong lòng, mới nhận ra rằng không dễ để đạt được kỳ vọng của bố mẹ chồng về một nàng dâu ngoan.

[...]

[...] Trích bài dân ca: Tiếng hát làm dâu trẻ Nghệ nhân: Hạng Súa Vàng, Tủa Chùa, Điện Biên DỊch lời: Mùa Thị Mua

KWV TXHIAJ UA NTSUAG (DÂN CA MỒ CÔI)

Là chủ đề lấy đi nhiều nước mắt của người nghe bởi những tâm sự về nỗi cô đơn của những người mồ côi. Chủ đề này không được người Mông hát nhiều, chỉ những người rơi vào hoàn cảnh mồ côi xa anh em họ hàng, không cha, không mẹ mới cất lên được những điệu hát về chủ đề này để giải tỏa nỗi lòng. Nghệ nhân Vương Văn Cầu tại huyện Đồng Văn tỉnh Hà Giang chia sẻ “Dân ca mồ côi chỉ nên hát khi không còn cha mẹ, nếu vẫn còn cha mẹ mình hát như thế thì cha mẹ mình không được vui lòng...” Kwv txhiaj ua ntsuag (dân ca mồ côi) và Kwv txhiaj txiv teb raws chaw (dân ca di cư) gần giống nhau về tính chất, bởi lẽ cả hai chủ đề đều thể hiện nỗi lòng cô đơn, thiếu thốn tình cảm giữa con người với nhau, và những nỗi khổ khi không có anh chị em, bạn bè. Người Mông rất chú trọng đến hoàn cảnh hát dân ca của những bài về chủ đề này, thường sẽ không bao giờ hát chủ đề về mồ côi trong những lễ hội, lễ tết và đặc biệt làm đám cưới. Những tiếng ca mồ côi, than thân về cuộc sống thường xuất hiện trong những bữa cơm thân mật giữa bạn bè, anh em phương xa gặp nhau hay tự hát để giãi bày lòng người khi đi lao động một mình hoặc hát cho các con nghe về cuộc đời của bố mẹ. Nghệ nhân Giàng Seo Gà chia sẻ: “Nkauj ua ntsuag có thể đối đáp hoặc hát một mình cũng được.”

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Ua caag ntshai kuv leej kwv leej tij taag leej neeg leej tsaa tsiv teb raws chaw tuaj lug taag nrho yuav moog tau zoo kwv nqig zoo lawm tij tag coob xws li npoj qab, ua caag tseg kuv nyob tsi muaj kwv nrug tsi muaj tij, noj pluag tsuag tsi txug txij twg noj pluag qaab tsi muaj leej twg nrug kuv koom sab es.

Ôi sao anh em họ hàng nội ngoại tôi di cư hết đi sẽ thành con đàn cháu đống mới đông đủ như gà đàn. Ôi sao để tôi ở lại một mình không có anh cũng chẳng có em nên ăn bữa đói thì chẳng tới đâu mà ăn bữa no thì không ai cùng tôi đạo đàm nè bạn bè Mông ơi.

Ua caag kuv leej kwv leej tij leej nam leej tsaa tsiv teb raws chaw tuaj lug taag nrho, moog tau zoo kwv nqig zoo lawm tij tag coob xws li npoj txhuv es, tseg kuv ib leeg nyob taag tsaab teb nua, noj pluag tsuag tsw txug lawm txij twg noj taag pluag qaab tsi muaj kwv muaj tij es tsi muaj leeg twg nrug kuv nyob koom lub nig ib tsoom phooj ywg hmoob.

Ôi sao anh em bố mẹ tôi đều di cư hết đi dựng được con đàn cháu đống, đủ đầy như kho thóc. Ôi sao để lại tôi một mình bên này, ăn bữa đói không tới nỗi mà bữa no thì không anh cũng chẳng em nên không ai ngồi cùng tôi một góc nè bạn bè Mông ơi.

Trích bài dân ca: Tsiv teb raws chaw/Tiếng hát di cư Nghệ nhân: Hạng Giống Chang, Tủa Chùa, Điện Biên Dịch lời: Mùa Thị Mua

KWV TXHIAJ QHUAB QHIA (DÂN CA RĂN DẠY CON CHÁU) VÀ

KWV TXHIAJ UA NOJ UA HAUS (DÂN CA LÀM ĂN KINH TẾ)

Những điệu hát trong hai chủ đề này thường răn dạy con cháu làm ăn, dặn dò con cái khi đi học xa, hoặc dặn dò trước những bước ngoặc lớn trong cuộc đời của con cháu... Chủ đề này chủ yếu được người lớn tuổi hát nhiều, và thường được hát ở trong một đám cưới hay trên bàn rượu trước khi tiễn con cháu đi học, đi làm dâu. Hoặc được hát tại các lễ hội, ngày tết cho mọi người cùng nghe và học hỏi. Những bài dân ca trong hai chủ đề này là một trong những hình thức quan trọng trong việc giáo dục, răn dạy con cái đối nhân xử thế, tu chí làm ăn...của người Mông, bên cạnh đó việc giáo dục con cái còn qua hình thức kể chuyện cổ tích. Nếu thuở nhỏ trẻ em người Mông được giáo dục qua những câu chuyện cổ tích bên bếp lửa, thì khi lớn lên, con cái đi học xa, hay chuẩn bị bước vào những bước ngoặt lớn của cuộc đời thì chúng sẽ được bố mẹ, các cụ giáo dục, răn dạy, dặn dò bằng những bài dân ca. Như bài dân ca “Chọn chồng” của nghệ nhân Cứ Thị Mảy đến từ huyện Thuận Châu tỉnh Sơn La với những câu dặn dò, răn dạy con cháu tìm một nửa của cuộc đời mình.

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Cas ntuj nim me txhais nkauj xwb om, cas koj ua nkauj li yeev nyob koj leej niam leej txiv es lub tog vaj mog. Koj yuav ua nkauj li yeev nyob es xaiv leej tub leej roog ces yuav xaiv kom tau tus siab kaj mog..om

Này hỡi cô gái trăng tròn. Con là cô con gái dịu hiền ở trong vòng tay cha mẹ. Con là cô gái đôi mươi, nên nếu chọn đôi chọn cặp thì hãy chọn chàng trai có trái tim rộng lượng con nhé.

Cas koj yuav ua nkauj li yeev nyob koj leej niam leej txiv los lub tog tsev… koj mus es koj xaiv koj leej tub leej roog ces koj ua siab niam loj siab ntev xaiv es thiaj li xaiv tau los tus siab ntev os mog.

Con là cô gái trăng tròn ở trong tổ ấm của cha mẹ. Nếu rời khỏi tổ ấm chọn đôi chọn cặp thì hãy giữ tâm lòng kiên nhẫn thì mới chọn được chàng trai có tấm lòng kiên nhẫn nhé con gái.

[...]

[...] Trích bài dân ca: Chọn Chồng Nghệ nhân: Cứ Thị Máy, huyện Tủa Chùa tỉnh Điện Biên Dịch lời: Giàng Thị Cúng

Ngoài ra, với sự phát triển của xã hội, những bài hát với chủ đề mới và phù hợp với bối cảnh cũng được các nghệ nhân truyền tải thông điệp khéo léo qua những làn điệu dân ca. Như bài dân ca “Sinh đẻ vừa đủ” của nghệ nhân Giàng Chờ Dia tại xã Pá Lông, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La. Những lời răn dạy con cháu, những kinh nghiệm, thông điệp của những người đi trước được truyền tải vô cùng khéo léo và tinh tế trong các bài hát dân ca của người Mông.

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Cas ntshe ib tsoom npoj hluas li lawm nej ces tseem ua neej nyob txog tog lawm tuaj sawv txog nta, cas ntsia lub ntuj nyob tsis txawj hlav ntsia lub teb nyob tsis txawj loj es ntshe nej yuav tau tig liag xib qag leeg los mloog tag Dang Chinh Phu lo lus coj mog om..Tsis txhob mus yug tub coob ntxhais ntau es mus ua li txaus hnav mus khwv li txaus noj mog

Hỡi những người bạn trẻ ơi, các bạn mới sống được đôi mươi, đi được lưng chừng đời, sẽ nhìn thấy bầu trời này không dài ra, đất đai này cũng không lớn thêm. Vậy nên hãy quay đầu lắng nghe theo Đảng Chính phủ dẫn đường chỉ lối …Không nên mà sinh đông trai nhiều gái thì mới kiếm đủ ăn lo đủ mặc nhé.

Cas ntshe nej ntsia lub ntuj tsis txawj loj lub teb tsis txawj hlav es ntshe tsis txhob mus yug tub coob ntxhais ntau li lawv tej hmoob laus li nram tej es mus ua li txaus noj os mus khwv lawm tuaj li txaus hnav mog om

Rồi các bạn sẽ thấy bầu trời này không rộng ra, đất đai này không dài ra vậy nên đừng đi mà sinh đông trai lắm gái như các cụ ngày xưa, để có làm mới đủ ăn, kiếm mới có đủ mặc nhé… Trích bài dân ca: Sinh đẻ vừa đủ Nghệ nhân: Giàng Chờ Dia, xã Pá Lông huyện Thuận Châu tỉnh Sơn La Dịch lời: Ly A Chính

ĐẶC ĐIỂM DÂN CA Những làn điệu dân ca của người Mông luôn hàm chứa những điều hay nhất, tốt đẹp nhất mà con người muốn gửi gắm, có thể coi nó như một tác phẩm tuyệt diệu để lay động được lòng người. Những làn điệu của dân ca luôn có kết cấu và bố cục rất logic, với các cặp câu, cách điệp vần, cách ví von mượn cảnh tả tình… cụ thể hơn với những đặc điểm sau: Các bài hát của người Mông chia ra làm nhiều đoạn, mỗi đoạn chia làm hai vế, mỗi vế được chia thành hai câu đối xứng, điệp vần nhau. Người Mông không quy định số lượng từ trong mỗi câu hát mà tùy theo ý của người hát, cũng như sự tự do linh hoạt về ngôn từ của người hát. Các bài hát của người Mông, trong một cặp câu vế đối luôn có một câu sử dụng hình ảnh vật, để câu tiếp theo nói, diễn tả về tình cảm, ý của con người.

Ví dụ như cặp câu: Kuv nrug mej thaam tsi muaj tsawg zaaj, (Chưa tỏ lòng được mấy đoạn ) Los lub qaab ntuj los yuav ua nphaw dlaaj, (Mà cuối trời để đổi màu vàng) Hos thaam tsi muaj tsawg suab, (Nói chưa mấy câu) Los lub qaab ntuj lug yuav ua nphaw ntsuab (Mà cuối trời đã đổi màu nâu) (Trích bài dân ca: Tiếng hát bạn đến chơi nhà Nghệ nhân: Hờ Thị Cúng Dịch lời: Mùa Thị Mua)

Ở đây người hát đã mượn hình ảnh bầu trời ua nphaw dlaaj và nphaw ntsuab cảnh chiều tà, hoàng hôn chuẩn bị xuống bầu trời có màu vàng, nâu để diễn tả, bày tỏ nói về sự trôi nhanh của thời gian khi chưa nói được bao nhiêu câu, bao nhiêu lời suab, zaaj. Cảnh tượng ở câu Kuv nrug mej thaam tsi muaj tsawg zaaj ý nói về cuộc trò chuyện chưa nói được bao nhiêu câu thì hoàng hôn đã xuống, bầu trời có màu vàng lub qaab ntuj los yuav ua nphaw dlaaj. Tương tự với 2 câu tiếp Hos thaam tsi muaj tsawg suab nói chưa được bao lời thì lub qaab ntuj lug yuav ua nphaw ntsuab bầu trời chuyển sang màu nâu tối. Cảnh tượng của 2 câu này đều cùng chung một ý là nói về sự trôi mau của thời gian khiến người hát cảm thấy luyến tiếc bao điều chưa kịp nói, chưa nói hết. Dân ca điệp vần ở các từ diễn tả ý, hành động, màu sắc hay sự vật; ví như hai cặp câu trên từ zaaj (đoạn, câu hát, bài hát) thì câu tiếp là dlaaj (màu vàng). Câu tiếp suab (lời, câu nói) câu đối tiếp là từ ntsuab (màu

nâu/xanh). Trong lúc hát người hát có thể tự do ngắt nghỉ, dừng và có nhiều lúc có thể không dừng, ngắt nghỉ đúng với câu điệp vần nhưng người nghe sẽ hiểu được sự logic và hợp lý khi nghe các từ điệp vần, sự liên quan trong các câu hát. Hay trong một ví dụ khác: Ua cas xyoo no om, vim cas luag leej tub, (Hỡi sao năm nay, hỡi sao chàng trai ơi) Vim cas paj dib yuav tawg lawm paj dib yuav luag luj luag lawm los rau saum zeb om, (Hỡi bông hoa dưa đua nhau nở nụ cười tươi tắn trên lưng chừng vách đá. ) Vim cas luag leej tub muaj siab no lawm tuj tiag es txhob xyeej tag niam leej ntxhais nyob ntuj sib txeeg lawm txoj nyuag kev deb om, (Hỡi chàng trai ơi chàng có lòng thì đừng chê em nơi bầu trời héo úa với cung đường xa xôi…hỡi) Vim cas paj dib yuav tawg lawm paj dib luag luj luag lawm tuaj rau saum cav om, (Hỡi sao bông hoa dưa còn đua nhau khoe sắc lượn mình trên lưng cây già) Vim cas hmoob luag leej tub muaj siab no lawm tuj tiag txhob xyeej taw hmoob niam leej ntxhais nyob tag ntuj sib ntxeeg qhias lawm txoj nyuag kev dav om. (Mà chàng trai ơi nếu chàng có lòng xin đừng la cà chê em dẫu ở phương xa vất vả) (Trích bài dân ca: Tiếng hát ngỏ tình Nghệ nhân: Mua Thị Dế Dịch lời: Ly A Chính)

Hai cặp vế đối trên điều mượn hình ảnh bông hoa dưa nở trên đá, cây để nói về lời nhắn gửi của cô gái đến chàng trai, nếu có lòng thật đừng lo ngại khoảng cách về địa lí, cung đường; ta thấy hình ảnh của đá - zeb với với xa - deb, hình ảnh cây - cav (ở đây ý chỉ những cây mà đã đổ nằm trên mặt đất, đồi nương) tương ứng với hình ảnh đường dài/rộng - dav (ý chỉ khoảng cách đường dài rộng); số lượng từ trong câu nhiều hơn trong ví dụ trước nhưng điệp vần và mượn hình ảnh sự vật để nói lên tình cảm con người vẫn logic. Chúng tôi cũng nhận thấy rằng trong dân ca Mông nhắc tới tên của những nhân vật trong văn hóa của người Mông. Như Yaj Txag Min, Nraug Theej Xeeb, Ntsawm Txig Paaj Taag, Tub Nraug Nplaj Kaab,.. tên của những nhân vật này thường xuất hiện trong các bài hát dài, nội dung nói về tình cảm giữa hai người này. Ví như trong bài hát có tên ở Si Ma Cai có một đoạn nói về chuyện bố mẹ đặt tên cho cô gái và chàng trai.

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Taav naav es ntuj taag ncua naa suav taab.. Caav kuv leej nam leej txiv yug kuv nag nqeg 3 taag kis coj lug tsis tshwm sim es kuv leej txiv lag yav tsi pum leeg qaab lag muab kuv tij luj leeg npe nav muab kuv ti hu miv muam Yaaj Txag Mim es.

Hỡi anh ơi..... Bố mẹ em sinh ra em được 3 ngày, bố em cũng chưa biết phải đặt tên em thế nào nên đặt cho em cái tên là “Nyaaj Txag Mim”

Koj leej txiv yav yug naj 3 taag kis coj lug tsis tshwm seeb,koj leej txiv yuav tsis pum lub qaab li nav muaj koj luj leeg npe tij yav muab koj luj leeg npe rov tis tuaj zuj zoghu miv tub Nraug Theej Xeeb.

Bố mẹ anh sinh ra anh được 3 ngày, bố anh cũng chưa biết phải đặt tên anh thế nào nên đặt tên anh là “Nraug Theej Xeeb”

[...]

[...] Trích bài dân ca: Bài hát có tên Nghệ nhân: Giàng Thị Hồ, Si Ma Cai, Lào Cai Dịch lời: Giàng Thị Dính

Hoặc trong đoạn hát sau nói về cuộc sống làm dâu của nàng Paaj Taag, Trích một đoạn chàng Nplaj Kaab hát hát về nàng Paaj Taag khi về làm dâu bố mẹ mình sau:

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Ua caag xyoo nuav es ntxawm ntsig paaj taag tsua yuav lug tau nkaug miv tub nraug nplaaj kaab ces ntshe ntxawm ntsig paaj taag tsua yuav ua mov lawm tuaj tsi tau npau es ntshe miv tub ntsaug nplaj kaab leej txiv tsua yuav swb zog tsooj rau mog.

Ôi sao năm nay e nàng Paaj Taag lấy được chàng Nplaaj Kaab e sao nàng Paaj Taag nấu cơm còn chưa sôi thì sao bố mẹ chàng Nplaaj Kaab đã vội vàng bầy bàn ăn ra ngồi na.

Ua caag ntxawm ntsig paaj taag twb ua lawm zaub tuaj lug tsi tau sav es ntshe tub nraug nplaaj kaab leej nam leej txiv cheb zog tsooj pav mog. Es miv ntxawm ntsig paaj taag tsua yuav ua sab lawm luj tuab qua laag es yuav tas ntshe yuav lug tsi tau taag nyeg puj hab nyeg yawm nuav lawm ib leeg zoo nyaab [...]

Ôi sao nàng Paaj Taag nấu đồ còn chưa đủ chín tới thì bố mẹ chàng Nplaaj Kaab đã bầy bàn ăn ra ngồi đợi na. Nên nàng Paaj Taag mới nhận ra rằng không dễ để đạt được kỳ vọng của bố mẹ chồng về một nàng dâu ngoan [...]

Trích bài dân ca: Tiếng hát làm dâu trẻ Nghệ nhân: Hạng Súa Vàng, Tủa Chùa, Điện Biên Dịch lời: Mùa Thị Mua

Chúng tôi đã nỗ lực để hiểu thêm về tên của các nhân vật đó từ các nghệ nhân hát dân ca mà chúng tôi gặp, nhưng thật tiếc họ cũng không có nhiều thông tin về các tên đó. Những bài hát này chủ yếu là họ được dạy lại, hoặc nhớ được khi nghe những người lớn tuổi hát nhiều lần; họ học được, nhớ được như thế nào thì giờ đây hát lại như thế; bản thân họ cũng không biết thông tin gì về những nhân vật đó. Trong dân ca Mông có nhiều cách để gọi tên cô gái, hoặc chàng trai. Với mỗi nhóm Mông địa phương lại có những cách gọi khác nhau. Chàng trai thường được gọi là nraug nuj sua, luag leej tub, miv tub,.. Ví dụ như: ở Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La khi cô gái hát sẽ là: “Xyoo no nab os tub “nraug nuj sua” om / Hỡi năm nay, chàng trai phương xa ơi (trích: Tiếng hát không lấy được nhau, Mua Thị Di, Thuận Châu, Sơn La; Giàng Thi Cúng dịch). Cô gái gọi chàng trai là “Nraug nuj sua”. Thì trong câu hát này Ua cas xyoo no om, vim cas “luag leej tub”/ Hỡi sao năm nay, hỡi sao chàng trai ơi! (trích: Tiếng hát ngỏ tình, Mùa Thị Dế, Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La; Ly A Chính dịch), vẫn là dân ca Mông ở Sơn La nhưng lại gọi chàng trai là “luag leej tub”. Hay câu dân ca sau ở huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai “ua cav “miv tub” luj sis tsi tuaj las ib ob leej kev nkauj nraug teg muaj hos is/ Chàng rằng không tới nhưng tình đôi ta có” (trích: Tiếng hát tình yêu, Hạng Thị Dợ, Sa Pa, Lào Cai; Giàng A Bê dịch), cô gái gọi chàng trai là “Miv tub”, ở Si Ma Cai, Lào Cai gọi chàng trai theo một tên khác “Nuj suab taab” Cô gái thường được gọi là muam nkauj see, leej ntxhais, nkauj xwb…Như ở Sa Pa, Lào Cai hát: Ua ca “muam nkauj see” xaa miv tub txug tom nroob lis nqeeb es/Hỡi ơi! Đành lòng ta tiễn chàng đến đồi gianh xanh ngát (trích: Tiếng hát tình yêu, Hạng Thị Dợ, Sa Pả, Sa Pa, Lào Cai; Giàng A Bê dịch) dù ở vị thế hát cho chàng trai, cô gái cũng gọi mình là “muam nkauj see” như khi chàng trai hát cho cô gái như câu của nghệ nhân Lý A Là ở Si Ma Cai: Taav....nav ...eb....Caag yuav muaj tug xws koj ntxhais “nkauj see”/Hỡi ơi cô gái...cớ sao lại có một người như em vậy cô gái ơi (trích: Dân ca đi học, Lý A Là, Sín Chéng, Si Ma Cai, Lào Cai; Giàng Thị Dính dịch). Trong câu hát này cô gái lại tự gọi mình là “muam nkauj ntxhais” : es yog tas ntxhiav yis “muam nkauj ntxhais” tej plam tag tej sib lis plhuav ces kuv tsis tso lawm koj cia/ nếu một ngày em phải đánh đổi tất cả thì em chẳng bỏ quên anh (trích: Tiếng lòng với nhau, Sùng Thị Say, Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La; Giàng Thị Cúng dịch). Ở Đồng Văn cô gái tự gọi mình là “nkauj swb” như câu hát: […] cias dag ntxhua “nkauj xwb” os tsis txhob mus dag ntxhua nkauj nyab nyob ziag me luag tub os/ …Nếu là chàng trai đừng buông lời gian dối cô gái đôi mươi đi làm dâu [...] (Tiếng hát ngỏ lòng, Ly Thị Dính, Lúng Cũ, Đồng Văn, Hà Giang; Giàng Thị Minh dịch) Phổ biến trong các câu dân ca của người Mông là cụm từ Nam maab, miv suav hay puj maab yawm suav trong một số bài hát của người Mông, các vùng địa phương chúng tôi đến đều thấy cụm từ này xuất hiện.

Ntuj tes ncua miv tub lawm koj hos xyoo nuav tsw vim tsaav lawm naj tus tsw vim yog “nam maab miv suav” yuav raug lub yus es koj sawv taw lawm tsuj tseeg ib yuav nrug lawm “nam maab miv suav” moog tsuj nros nci peeb es li tses nrooj teb li no tsua kuv muam nkauj see nam tua tus nyob im/ Hỡi chàng ơi năm nay không tại điều gì, Chỉ vì đất nước cần đến sức chàng chàng lặng chân bước đi chiến đấu để mình ta cô đơn chốn nơi này hỡi! (trích: Tiếng hát người yêu đi lính, Hạng Thị Dợ, Sa Pả, Sa Pa, Lào Cai; Giàng A Bê dịch). Bối cảnh của bài hát là sự bày tỏ tiếng lòng của cô gái cho chàng trai khi chuẩn bị ra chiến trường; cụm từ “nam maab miv suav” trong trường hợp này được hiểu như là đất nước triệu tập, gọi chàng trai đi chiến đấu; những người triệu tập không phải là người Mông, những người đồng đội không phải là người Mông và cũng hiểu rằng ý của bài hát là đi chiến đấu cho một đất nước không phải là của người Mông mà là đất nước người Mông đang sinh sống. Tương tự với ý hiểu trên với bài hát chàng trai hát tới cô gái đi học: Ua caag yuav muaj tus xws koj ntxhais nkauj see ko yuav hlob tawm rooj ntu plaws koj yuav dha plhawv moog “nam maab miv suav” lub qab tsev xyuj xeeb na mog ntxhais nkauj see na om/ Cớ sao lại có người may mắn như em vậy cô gái...em lớn lên em được tung tăng đến với mái trường...hỡi em… (trích: Dân ca đi học, Lý A Là, Sín Chéng, Si Ma Cai, Lào Cai; Giàng Thị Dính dịch) Ở đây ý chỉ của cụm từ “nam maab miv suav” cũng có thể hiểu là hàm ý chỉ những ngôi trường là của tộc người khác, cô gái là một cô gái Mông đến học tại ngôi trường đó. Cụm “nam maab miv suav hay puj maab yawm suav” (hai cụm từ này mang nghĩa như nhau) cũng có thể được hiểu là đích thị chỉ người Hán theo như cách gọi của người Mông; bên cạnh đó cũng có thể hiểu là những tộc người không phải là người Mông như câu nói “mus nram mab suav” nghĩa là xuống phố, xuống/đi đến một cộng đồng khác. Dân ca Mông rất tự do về nhịp độ, tốc độ, tone giọng khi hát, cùng một bài hát, một điệu hát, kiểu hát giống nhau nhưng không cứ phải hát giống nhau; người hát có thể tùy hứng dừng, ngắt nghỉ, lựa chọn tone giọng, tốc độ hát… phù hợp với bản thân hoặc chất giọng. Nghệ nhân Sùng Thị Say tại xã Pá Lông huyện Thuận Châu, Sơn La chia sẻ: Dân ca học được rồi thì nó ở trong lòng mình mãi, không như một vết bẩn mình rửa thì có thể trôi đi. Mình học được thì mình nhớ, chỉ là cuộc sống có nhiều thăng trầm, nhiều nỗi buồn, và nhiều nỗi lo toan nên không nhớ hết các bài dân ca, cặp này nối với cặp kia, chứ còn câu từ thì vẫn nhớ rõ.

Ý NGHĨA CỦA DÂN CA Những ngôn từ hay nhất, ý nghĩa nhất của người Mông đều được thể hiện và bộc lộ trong các làn điệu hát dân ca, thông qua những điệu hát con người ta cảm thấy thấu hiểu nhau, gần gũi nhau hơn và quý mến nhau hơn. Khi hỏi các nghệ nhân về ý nghĩa của dân ca trong đời sống của người Mông, các nghệ nhân đều chia sẻ dân ca có tính vui vui, như là cầu nối hoặc một trò chơi gắn kết con người lại với nhau. Nghệ nhân Giàng Chờ Dia tại huyện Thuận Châu, Sơn La chia sẻ: “Trong tình yêu những điệu hát dân ca có ý nghĩa và quan trọng, mình hát hay thì các cô gái thích mình, các cô gái hát hay mình cũng thích lại họ. Có những cô gái lưng hơi gù mình thấy không được đẹp lắm, nhưng khi cô gái ấy hát dân ca hay thì mình có cảm tình, khi đó mình thấy việc lưng hơi gù cũng có cái đẹp riêng của nó. Dân ca cũng rất có ý nghĩa trong đời sống làm ăn: Như một bài dân ca nhắn nhủ mọi người đi trồng cây gây rừng. Nếu mình chỉ bảo bác đi trồng một cái cây ở chỗ này nha, có những người họ thích trồng thì họ sẽ trồng, có những người họ không thích trồng thì họ cũng không trồng. Nhưng nếu mình hát một bài dân ca về việc trồng cây gây rừng có rất nhiều ích lợi, họ nghe xong về nghĩ lại việc trồng cây sẽ rất tốt thì họ sẽ tự giác đi trồng.” Ngày xưa, cách đây khoảng 20 năm, những làn điệu dân ca là cầu nối kết duyên giữa những chàng trai và cô gái. Nhiều cặp đôi quen nhau lấy nhau từ những làn điệu dân ca, người này hát hợp ý và đi vào lòng người kia, hai bên nảy nở tình cảm và sau một tối hát dân ca giao duyên với nhau chàng trai và cô gái về chung một nhà. Tại Đồng Văn, Hà Giang khi hát giao duyên với nhau, cô gái hát thua chàng trai thì phải về lấy chàng trai, con chàng trai hát thua cô gái thì không sao, bởi vậy những chàng trai muốn cưới được vợ phải chăm chỉ học hát dân ca và phải hát dân ca giỏi hơn người con gái mình muốn cưới về làm vợ. Bên cạnh việc kết duyên cho những chàng trai cô gái, những làn điệu dân ca cũng góp phần giải quyết những mâu thuẫn trong cộng đồng, hoặc mâu thuẫn giữa người này với người kia. Nghệ nhân Giàng Chờ Dia chia sẻ: Có người nào đó giận mình, khi mình gặp mình sẽ không nói chuyện thẳng là xin lỗi họ, nếu làm vậy họ sẽ tức mình hơn. Nhưng uống với họ chén rượu hát một bài dân ca nói lên nỗi lòng của mình với người đó, người đó nghe được và sẽ suy nghĩ rồi dần dần không còn giận mình nữa. Dân ca ngày xưa như một món ăn tinh thần của người Mông được nhiều thế hệ sử dụng, từ những người trẻ mười ba đến mười bốn tuổi hát giao duyên tìm kiếm bạn đời, đến những cô gái chàng trai cất lên tiếng hát hẹn hò, và những điệu hát than thân về cuộc sống làm dâu của những cô

gái, đến các cụ hát răn dạy con cháu. Ngày nay với sự phát triển của xã hội các loại hình văn hóa giải trí cũng phát triển theo, vẫn là lời hát, lời ca của người Mông nhưng theo hơi hướng mới hơn và có kèm theo các bản nhạc, bên cạnh đó với sự phát triển của công nghệ như điện thoại di động, tivi… làm cho món ăn tinh thần của người Mông cũng thay đổi theo và người Mông đã ít dần sử dụng những làn điệu dân ca truyền thống nữa. Qua chuỗi hành trình âm nhạc này chúng tôi thấy rằng dân ca đã từng phổ biến trong đời sống của người Mông trước. Bởi họ hát để kết nối, hát để thổ lộ tình cảm, hát để lấy vợ, lấy chồng, hát để răn dạy con cái; hát để nhắn nhủ, khuyên bảo con người với rất nhiều chủ đề, nội dung khác nhau xoay quanh cuộc sống của con người. Như anh Hạng A Súa nói “Có rất nhiều thứ để nói về văn hóa Mông, để người Mông biết mình là người Mông thì dân ca là một trong số những thứ đó”. Thông qua các điệu hát con người có thể nói lên những ý, bao điều mà lời thường không nói được; dân ca như là phương thức để truyền tải những thông điệp đó vậy. Chúng tôi nhận thấy tầm quan trọng của dân ca trong đời sống tinh thần của người Mông, và với trách nhiệm của những người trẻ chúng tôi mong muốn dân ca tiếp tục được giữ gìn, phát huy và thực hành nhiều hơn nữa để những thế hệ tiếp nối chúng tôi tiếp tục được biết đến, được lắng nghe và được thực hành những điệu hát dân ca của người Mông từ bao đời nay.

Nghệ nhân: MUA THỊ MỶ (Thuận Châu - Sơn La)

PHẦN 2

TUYỂN TẬP DÂN CA MÔNG

Nghệ nhân: VÀNG THỊ DÍ (Trấn Yên - Yên Bái)

Trong phần này chúng tôi ưu tiên chọn mỗi vùng một vài bài với nhiều chủ đề thể hiện trong tuyển tập này để bạn đọc hình dung được rõ hơn cách hát và điệu hát của nhiều nhóm Mông khác nhau, cụ thể:

- Chủ đề tình yêu đôi lứa - Chủ đề làm dâu - Chủ đề đi học - Chủ đề răn dạy con cháu - Chủ đề than thân - Chủ đề tự do

Trong quá trình thực hiện chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình”, chúng tôi đã đi đến các tỉnh: Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Điện Biên, Sơn La và thu thập được hơn 100 bài hát dân ca từ các vùng với nhiều nhóm Mông nhiều điệu hát và nhiều cách mở đầu khác nhau trong mỗi bài dân ca.

YÊN BÁI LÀO CAI HÀ GIANG ĐIỆN BIÊN SƠN LA 38

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG MÃ QR Với dân ca Mông nếu bạn đọc chỉ nhìn vào nội dung chữ thì khó có thể hình dung được hết cách hát, điệu hát, âm hưởng của các bài dân ca. Bởi vậy, chúng tôi đã mã hóa các bài dân ca này thành mã QR để bạn đọc có thể dễ dàng lắng nghe được những điệu hát dân ca từ các nghệ nhân. Bạn đọc có thể quét mã QR trực tiếp trong cuốn sách bằng cách: (1) Sử dụng phần quét mã QR trong ứng dụng Zalo để quét mã QR; (2) Nếu bạn đọc sử dụng điện thoại hệ điều hành Android bạn có thể tải phần mềm Barcode Scanner để quét mã; (3) Nếu bạn sử dụng Iphone có thể tải ứng dụng RedLaser for iOS để quét mã. Điểm chung khi sử dụng các phần mềm này, các bạn cần phải sử dụng camera của điện thoại để scan các QR qua các bức ảnh QR code chúng tôi thể hiện trong các bài bài dân ca. Sau đó phần mềm sẽ dịch ngược từ ảnh ra nội dung và dẫn link tới video có chứa bài hát dân ca trên kênh Youtube “Action for Hmong Development” của chúng tôi.

1 CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU LỨA ĐÔI

Nghệ nhân: LY THỊ DÍNH (Đồng Văn - Hà Giang)

LEEJ TUB LI TAU MOOG KAWM TXUJ

(VÌ ANH SẼ LÀ CHỖ DỰA CHO GIA ĐÌNH)

Tus hu: Ntxawm Haam, Hmoob leeg Chaw sau: Suab Puam - Log Kab Sau & txhais: Muaj Muas

LUS HMOOB

Nghệ nhân hát: Hạng Thị Dở, Mông lềnh Nơi thu: huyện Sapa - Lào Cai Viết lời & dịch: Mùa Mua

LỜI VIỆT

Ua cav ntuj teg ncua miv tub im, koj nim coj nyhog koj leej nam leej txiv lub miv thib tooj ntaug taag lub thib thuv im, koj miv tub sawv taw lawm tsuj tseeg i yuav moog kawm txuj taag kawm ci ces koj sau sab zuj zog rov moog kawm ti kum im. Koj nim coj nyhog koj leej nam leej txiv lub miv thib lawm tooj ntaug taag lub thib laag im, koj sawv tsuj tseeg moog kawm txuj taag kawm ci koj sau sab ntsuj ntso rov moog kawm ti caag mog ntuj teg ncua miv tub im.

Ối rằng hết muôn phương trời chàng trai ơi. Ôi sao chàng là mang được chiếc vọng đồng, vọng bạc của bố mẹ để đi học trí rồi rèn tài nên chàng mang trọn trái tim cùng chân bước đi i. Chàng mang được hết cái tâm lẫn cái hồn của bố mẹ để đi học trí rồi rèn tài nên chàng đi học tới nơi cho tới chốn nào chàng trai trẻ muôn phương ơi.

Luag tej laug nam tshaaj caav tuas qaum ntuj taag pua txag xyoob es ntaj teb li nua yuav pua txag ntseej, ho koj sawv lawm tsuj tseeg moog kawm txuj taag kawm ci txhua ncua ces koj rov qaab lawm zoj lug txug tsev es koj nyob los muaj los muaj koob hos sawv los muaj meej mog ntuj taag ncua miv tub im.

Người xưa truyền muôn đời rằng bầu trời phải sáng quanh năm trời để trái đất này mới sinh được tồn, ôi chàng chân bước đi để học thành trí rồi rèn thành tài để sau này chàng đứng cũng có danh, ngồi cũng có tiếng nè muôn phương bạn trẻ ơi.

Caag koj leej nam leej txiv muaj taag tug lauv qaib lawm cuj ntaug taag lauv qaib nquab yaa lawm pluj plhawg tsi tau kev tsaws mog ntuj teg ncua miv tub im. Tsawg zuj zog tuaj taag tej teb li qog caav es nyob koj sawv tsuj tseeg nrug nam maab kws mi suav moog kawm txuj taag kawm ci ces koj yuav tseg kuv muam nkauj see nam tuab tug nuav nyob txuj nam kev daav mog miv tub im.

Ôi sao người mẹ, người bố của chàng có được con gà trống choai cùng con gà trống thiến bay phấp phới không nơi đậu chân nè muôn phương bạn trẻ ơi. Rồi nó đậu ngay chỗ thanh gỗ nằm ngửa ngang, ôi sao chàng đứng ngang hàng cùng người mán rồi ngoại nhân cùng đi học trí rèn tài nên chàng sẽ để lại tôi phận nữ nhi này ở lại đơn côi cùng con đường trống vắng rộng thênh thang nè chàng trai trẻ ơi.

Caag koj leej nam leej txiv muaj tug lauv qaib lawm cuj ntaug taag lauv qaib nquab im, yaa lawm pluj plhawg tsi tau taag nam lub chaw tsaw im, tsawg zuj zog taag rov tej teb li qhov zeb im, koj sawv taw tsuj tseeg moog kawm txuj taag kawm ci koj yuav tseg kuv muam nkauj see nam tuab tug nyob lawm txuj nam kev deb mog miv tub lawm koj ho im.

Ôi sao người mẹ, người bố của chàng có được con gà trống choai cùng con gà trống thiến bay phấp phới không nơi đậu chân nè muôn phương bạn trẻ ơi. Rồi nó đậu ngay chỗ tảng đá đặc, ôi sao chàng đứng ngang hàng cùng người mán rồi ngoại nhân cùng đi học trí rèn tài nên chàng sẽ để lại tôi phận nữ nhi này ở lại đơn côi cùng con đường trống vắng dài dằng dặc nè chàng trai trẻ ơi.

LUG TXAJ UA ROG (TIẾNG HÁT ĐI LÍNH)

Tus hu: Txab Hawj, Hmoob Swb Chaw sau: Hồng Ca, Trấn Yên, Yên Bái Sau & txhais: Npe Yaj

LUS HMOOB

Nghệ nhân: Hờ Thị Cha, Mông Si Nơi thu: Xã Hồng Ca, Trấn Yên, Yên Bái Lời-dịch: Giàng A Bê

LỜI VIỆT

Ntuj taag ncua tej hluas hmoob ib ntaus kev pleeg nkauj nraug zoo luaj nua es koj tsw tau kuv, kuv tsw tau koj es ntuj taag ncua tej hmoob,

Hỡi chàng trai ơi! tình đôi ta đẹp biết mấy mà ta không lấy được chàng, chàng không được ta

xyoo nuav muab tsab lus noj taag es kuv yog ib leej ntxhais es cas kuv khawg nkaus kuv leej nam leej txiv nraab qub hlau tim phluav toog moog laaj teb os hmoob,

Ăn tết xong ta là một người con gái và tay cầm cán cuốc của bố mẹ lặng lẽ đi rẫy

ntuj taag ncua nis tej hluas hmoob, koj yog ib leej tub es koj moog kawm txuj qhes kawm ci, koj tsw muaj sab los tseg, koj muaj sab los koj moog koj khawg nkaus puj maab yawm suav nraab yaj phom es khuab nkaus koj tej moog quas npaab nes teej hmoob, cas koj moog ntaus lub teb chaws nim taj tus qos yeeg,

Hỡi chàng ơi! Chàng là một người con trai chàng đi học đi hành chàng không có lòng thì thôi, có thì chàng lấy cây súng đeo trên vai Chàng đi chiến đấu cho đất nước yên bình

yuav rov qaab qos yoj lus es li lus yuav taag muam ntxhais nkauj see nuav ua koj leej nam leej txiv ib leej nyab os teej hluas hmoob, ntuj taag ncua nes teej hluas hmoob, cas kuv yog ib leej ntxhais es cas kuv muab tsab noj taag nrho kuv khawg nkaus kuv leej nam leej txiv nuav nraab qub hlau tim phluav toog moog ua teb tus teb qos nplej hos

Quay về mới đưa ta về làm dâu bố mẹ chàng, chàng ơi! Này hỡi chàng ơi! Ta là một người con gái đón xuân xong ta tay nắm cán cuốc của bố mẹ lặng lẽ đi làm nương hỡi chàng!

koj yog ib leej tub es koj muab tsab lus noj taag nrho koj yuav khawg nkaus puj maab yawm suav raab yaj phom khuab nkaus koj tej moog qhuas kev nis txiv leej tub, koj tsw muaj sab los tses koj muaj sab tes koj moog es koj moog ntaus lub teb chaws nim taj tus qos yeeg yuav rov qaa qos zoj rov lus li lus yuav taag kuv muam nkauj see nuav ua koj leej nam leej txwv nua ib leej sev nis tej hmoob

Chàng là một người con trai chàng ăn tết xong chàng đeo súng trên từng nẻo đường đi, Chàng không có lòng thì đành, có lòng thì chàng đi đánh cho đất nước bình yên, Trở lại chàng lấy ta về làm vợ chàng, chàng ơi!

Ntuj taag ncua tej hluas hmoob na koj yos ib leej tub es koj noj nyog puj maab yawm suav nam

Này hỡi chàng! Chàng là một người con trai chàng phải ăn cơm bằng bát của đất nước

moog lub ntim lab koj i yuav khawg nkaus puj maab yawm suav nraab yaj phom ib yuav nrog ncig puj maab yawm suav lub lawm nrooj kab nua nis tej Hmoob.

chàng phải cầm cây súng đi qua bao phố chợ hỡi chàng ơi!

Ntuj taag ncua nis tej Hmoob koj yog ib leej tub es koj moog koj khawg nkaus puj maab yawm suav nraab yaaj phom es ib yuav khuab nkaus koj tej moog qos kev es ntuj taag ncua txwv leej tub koj moog tsuj puj maab yawm suav teb tes ntuj taag ntshai ntxhais nkauj see nuav yuav sawv kev lawm txuj txeeg moog ua lawm hmoob puj txas koj ib leeg sev nis tej hmoob.

Này hỡi chàng ơi! Chàng là một người con trai chàng sẽ tay cầm cây súng đeo lên vai chàng hành quân Khi chàng đi đến những đồi nương của người ta thì cô gái như ta đã là vợ của người khác rồi chàng ơi!

Ntuj taag ncua nis tej hmoob koj moog es koj moog nrug tej puj maab yawm suav nyob es koj khawg nkaus puj maab yawm suav nrab yaj phom khuab nkaus koj tej moog quas npaab es ntshai nxthais nkauj see nua yuav sawv tej tsuj tseeg moog ua hmoob puj txas nyab nua nis tej hmoob;

Hỡi chàng ơi! Chàng đi thì chàng ở cùng đồng đội, chàng mang cây súng trên tay, ta ở ta đã đi làm dâu nhà người rồi hỡi chàng!

ntuj taag ncua nis tej hluas Hmoob ntshai ntxhais nkauj see nuav yuav nrug hmoob puj txas moog tsus puj maab yawm suav tus ntsws lawm laj yaab es luas leej tub muaj sab moog hos ntshai muam nkauj see sab khua dhluj dhas rov qaab nis tej hmoob

Hỡi này chàng ơi! Ta cùng người ta đến bờ ruộng rộng, con trai người ta muốn đi còn lòng ta ngậm ngùi không muốn bước tiếp chàng hỡi!

Ntuj taag ncua tej hmoob ntshai muam nkauj see nuav yuav nrug hmoob puj txas moog tsus puj maab yawm suav tus ntsws laj ntev es hmoob puj txas leej tub muaj sab moog hos ntxhais muam nkauj see nuav sab khua dhlum dhlas xaav rov lus txev nua nis tej hmoob

Hỡi chàng ơi! Ta cùng người ta đến ruộng đồng dài, con trai người ta muốn đi còn lòng ta quặng đau muốn quay lại chàng hỡi!

Ntuj taag ncua nis tej hmoob ca kuv nrus hmoob puj txas leej tub ko moog tsug tim tom qeeb tes yuav pum taag nam dhlaab qos tsw yuav pum taag puj sua nuav tus miv lauv qa tim cooj kais nua es yuav tsawj hlub es tsw txawj qua es yuav qhua taag nam moog 3 suab nis tej hmoob

Hỡi chàng ơi! Sao ta đi cùng người ta đến mảnh đồi cỏ gianh kia không thấy gì thấy chú gà trống hoa biết lớn mà không biết gáy, gáy liền 3 tiếng

cas ntxhais nkauj see tawm rooj plaws tsug tim yaas qos kev los tej hmoob puj txas lo yuav tas ntuj taag xyoo nuav kuv tau taag lawm nam leej nyab rov moog tsaav ncuab mos tej hmoob

Ta mới bước chân theo người đến nửa đường mẹ người ta đã vui thốt rằng năm nay họ có con dâu để vun đắp nhà người chàng hỡi!

Ntuj taag ncua tej hmoob caag lus moog tsug puj maab yawm suav tej tsuj moog qos kaab tsw pum taag dhlaab tsw yuav pum taag puj maab yawm suav tus miv laug qab lim cooj kais yuav qhua taag nam moog 3 lus es ntuj taag tej hmoob puj txas koj yuav tas ntuj taag xyoo nuav peb tau lawm taag nam ib leej nyaab nrog moog tsaam ntus mos tej hmoob

Hỡi chàng ơi! Sao ta đi cùng người ta đến đoạn đường vắng kia không thấy gì chỉ thấy chú gà trống hoa biết lớn mà không biết gáy, gáy liền 3 lần Mẹ người ta đã vui thốt rằng năm nay có được cô dâu về vun vén nhà họ chàng hỡi!

Ntuj taag ncua mos tej hmoob cas ntxhais nkauj see nuav yuav moog es nkauj see yuav khawg nkaus hmoob puj txas koj ib tej paaj qoob koj lus sau xav xav dhlaaj qos zag coj lus puv txev los hmoob puj txas koj yuav tas ntuj taag xyoo nuav peb tau nam ib leej nyab sab lus tsw ntev nis tej hmoob

Hỡi chàng ơi! Ta về với người, lạm lụng thu một mùa lúa vàng trĩu về đầy nhà mà mẹ người ta còn than vãn rằng họ có một cô con dâu không tính nhẫn nại chàng hỡi!

Ntuj taag ncua nis tej hmoob ua caag ntxhais nkauj see nuav yuav nrug hmoob puj txas tej tub moog es ntuj taag ncua nis tej hmoob ntxhais nkauj see nuav yuav khawg nkaus nraa nas qub hlau tim pluj toog nrug hmoob leej tub moog laj taag ib cim paaj qoob es yuav sau lus xav xav dhlaaj qos lis nroob los hmoob puj txas koj yuav tas peb tau ib leeg nyab sab tsw zoo nis tej hmoob

Hỡi chàng ơi! Ta về với người ta, tay liền cán cuốc cùng người ta làm lụng thu về những đồi nương chín vàng mà mẹ chồng trách rằng năm nay họ có cô con dâu không tốt chàng hỡi!

Ntuj taag ncua nis tej hmoob cas ntxhais nkauj see nuav yuav moog es nkauj see nrug hmoob puj txas leej tub moog es moog tsus tej lis nraab xyoo es nkauj see tsw xeem tsw lwj yeem xeev yeem lwj sab es ntxhais nkauj see lub ncauj tsw has los lub sab xeev yuj yees tas laaj taag lub ncauj los lub sab tes ntshai yuav lauj tes las lub ntsws lawm ntsuab ab nua nis tej hmoob

Hỡi chàng ơi! Ta về với người ta những nửa năm không than thì không phiền lòng, còn than càng u sầu nỗi lòng chàng, Miệng không nói mà mệt nhoài từ câu nói đến tấm lòng, đành chăng với lấy ngọn lá đáng chàng ơi!

Cas ntxhais nkauj see nuav yuav nrug hmoob puj txas tej tub moog es nkauj see nua tsw xeev tswj lwj plawv yeej xeev lwj plawv yuav saav taag plooj sab plooj ntsws taag ntshai yuav lawm tes las lub ntsws ntshuaj dlaw nis tej hmoob

Ta về cùng với người, không than không thấy nhói tim, càng than càng thấy u uất nỗi sầu con tim nên hay đành lòng với lấy ngọn lá độc chàng ơi!

NKAUJ MUS UA ROG (TIẾNG HÁT NGƯỜI YÊU ĐI LÍNH)

Tus hu: Ntxawm Haam, Hmoob Leeg Chaw sau : Sa Pa, Lào Cai Tus sau: Npe Yaj

Nghệ nhân: Hạng Thị Dợ, Mông trắng Nơi thu: Xã Sa Pả, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai Lời - dịch: Giàng A Bê

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Yub…i…cim ntuj tes ncua miv tub im, ntuj tes ncua miv tub mos

Ơi hỡi chàng ơi!

Ua cav xyoo nuav yog tsaav lawm nas tus tsaav tsw im nas nam zeb yuav ntaug taag miv lawm tsaaj tsuas Ua cav xyoo nuav nam tsaaj zeb yuav sawv ntaus taag miv lawm tsaaj tsuas tswj ntus yeeg twb yuav pob mos

Năm nay là năm gì sao mảnh đá lại va vào tảng đá lớn

Ntuj tes ncua miv tub lawm koj hos xyoo nuav tsw vim tsaav lawm naj tus tsw vim yog nam maab miv suav yuav raug lub yus es koj sawv taw lawm tsuj tseeg ib yuav nrug lawm nam maab miv suav moog tsuj nros nci peeb es li tses nrooj teb li no tsua kuv muam nkauj see nam tua tus nyob im

Hỡi chàng ơi năm nay không tại điều gì

Ua cav xyoo nuav yog tsaav lawm nas tus tsaav tsw im nas nam zeb yuav ntaug taag miv lawm tsaaj tsuas yoj yeeg sws yuav lus mos Xyoo nuav yog tsaav lawm naj tus tsw es nam maab miv suav yuav raus koj lub yus es koj sawv taw lawm tsuj tseeg ib yuav nrus nam maab miv suav moog tsuj nros nci peeb es koj tses nrooj teb lis no tsua kuv muam nkauj see nam tuab tus zuv mos im

Hỡi ơi! Năm nay là năm gì mà mảnh đá lăn đập núi đá sắp sập

Ntuj tes ncua miv tub im Ua cav miv es tub yuav tuas ntuj tes muam nkauj see es cas toj sab tsawm yuj yeeg tom suab es

Hỡi chàng ơi! Chàng rằng: “nàng ơi vùng cao có núi xanh bạt ngàn, vùng thấp có dải dòng sông xanh ngát.

Năm nay mảnh đá đập vào tảng đá sắp nứt vỡ hỡi chàng!

Chỉ vì đất nước cần đến sức chàng chàng lặng chân bước đi chiến đấu để mình ta cô đơn chốn nơi này hỡi!

Năm nay vì gì mà đất nước cần đến sức chàng, chàng lặng bước theo đi chiến đấu để ta một mình nơi đây một mình hỡi ơi.

chaw qes tsawm yuj yeeg tus miv dej tsuab kws ntshai sawv ntaas nam tuab sws yum hos muam nkauj see hos mo nuav ntuj tsawg es kuv nrus koj muam nkauj see chaav nkauj nraug zoo taag lawm ntus no

Đêm nay ta cùng nàng tâm sự biết bao điều tươi đẹp

Kuas nyob kis lawm cim ntus saab es nam maab miv suav ces ib lawm ob tus is kev nkauj nraug ces yuav puav taag nrauj sua ces taag nrauj suab tus miv ntsuas nyuj mos muam nkauj see hos

Ngày mai khi trời hửng sáng thì tình ta sẽ như chú trâu non của chàng Sua này hỡi

Ua cav toj saa tsawm yuj yeeg tom suab es chaw qes tsawm yuj yeeg tus miv dej ntsuab kws yuav sawv ntaas nam tuab sws yis im mo nuav ob leeg tsaav kev lawm nkauj nraug zoo taag luaj ntus nua kuas nyob lawm kis kaaj ntus es ntshai nam maab miv suav ces ib lawm ob tus kev pleeg lawm nkauj nraug ib yuav pus taag nam maab miv suav tes taag nam maab miv suav tus miv ntsuas neeg mos muam nkauj see

Chàng rằng: “Hỡi nàng ơi! vùng cao có núi xanh bạt ngàn, vùng thấp có dải dòng sông xanh mát Đêm nay ta cùng nàng tâm sự biết bao lời hay ý đẹp Ngày mai khi trời hửng sáng thì tình ta sẽ như chú ngựa non hỡi nàng!

Ntshe miv muam nkauj see tas ntuj tes nca miv tub im cas laj haav ntaug yuj yos xaa taa im cas suav yaum yuj ntaus xaa tawv mos Ntuj taag ncua miv tub nyob kis kaaj ntus koj sawv taw lawm tsuj tseeg nrus nam maab miv suav moog tsuj nros tes koj paab tau nam maab miv suav sawv mos miv tub im

Nàng rằng: “ Hỡi chàng ơi! laj haav ntaug yuj yos xaa taa im cas suav yaum yuj ntaus xaa tawv mos

Cas laj haav ntaus lim taag xaa taa cag suav yaum zum ntaus xaa ntsab mos nyob kis kaaj ntus koj sawv taw tsuj tseeg nrus nam maab miv suav moog tsuj nros tes koj paab tau las nam maab miv suav sawv lus puv kab mos miv tub im

Nàng rằng: “Laj haav ntaus lim taag xaa taa cag suav yaum zum ntaus xaa ntsab mos Sáng mai chàng bước chân ra chiến trường góp phần chiến thắng để chợ đông vui hỡi chàng!

Mai chàng cất bước đi chiến đấu sẽ góp phần chiến thắng

Ua cav koj sawv tsuj tseeg nrus nam maab miv suav moog tsuj nros es koj miv tub tes laum las khaus lis nkaus nam maab miv suav daim cij lab hos koj lauj tes yuav khaus nkaus lawm yuj yos nam maab miv suav nraab nam phom kws yuav kwv cis yeev sawv tuam ntsoj ntsis qaab ka im

Chàng ơi! Chàng bước ra chiến trường tay chàng cầm tấm lá cờ đỏ Tay chàng cầm súng khoác trên vai tuần qua cuối chợ hỡi chàng!

Koj lauj tes khaus li nkaus nam maab miv suav daim cij dlaaj hos koj miv tub lauj tes ib yuav khaus lawm yuj yos nam maab miv suav nraa nam phom ib yuav kwv ncis yeev suav tuam ntshoj cis qaab nraag hos miv tub im

Chàng cầm trên tay tấm lá cờ vàng, Tay chàng cầm súng khoác trên vai tuần qua nơi chốn lớn hỡi chàng!

Cas miv tub tas ntuj yuas muam nkauj see mos ua caag ua, leej nam leej txwv muaj taag tus lauv qaib xaum quaj kws qua nam 3 lis suab phuaj tis tub sws thawv es nyob kis lawm kaaj ntus es kuv sawv taw lawm tsuj tsee nrus nam maab miv suav moog tsuj nros

Chàng rằng: “Bố mẹ ta có chú gà trống hoa bắt đầu gáy, gáy liền 3 tiếng vỗ theo đôi cánh, sớm mai ta sẽ chân bước ra chiến trường

es ntshai kaaj ntus nrov tsw tau pum kev es kuv yuav sawv tsuj tseeg nrug nam maab las miv suav ntaus nruag luaj puab suv sub moog nam tuab sws ntsawv mos miv muam nkauj see im

Sáng sớm khi trời chưa hửng sáng ta sẽ cất bước theo người ta đánh trống vang lên từng khúc hỡi nàng!

Cas kuv leej nam leej txwv muaj tus lauv qaib cuj kais qua nam 3 lis suab im puaj tes tub sws thov nyob kis lawm kaaj ntus es kuv miv tub sawv taw tsuj tseeg nrus nam maab miv suav moog tsuj nros es

Bố mẹ ta có chú gà trống hoa bắt đầu gáy, gáy liền 3 tiếng vỗ theo đôi cánh, sớm mai ta sẽ chân bước ra chiến trường

ces yuav kaaj ntus tsw tau pum kev es ntshe kuv miv tub yuav sawv taw law tsuj tseeg ib nrov nrus nam maab miv suav ntaus nruag luaj puab suv sub moog nam tuab sws ncov mos miv muam nkauj see im

Sớm mai khi trời còn chưa sáng ta sẽ cùng người ta ra chiến trường đánh trống thôi thúc lên từng hồi

Cas koj tsi paub koj nyob es kuv miv tub sawv taw lawm tsuj tseeg i nrus nam maab miv suav moog tsuj nros tes nraab teb nruam nrooj ntus ko nim xav cej taag tsi xav ntshuv hos miv muam nkauj see kuv lub ncauj tuag nrus nam maab miv suav moog tsuj nros los kuv ua lub neej nrab sab guj qhej qhais nam maab miv suav tej nas hauv muv mos miv muam nkauj see im

Nàng không biết ta cất bước theo người ta ra chiến trường còn lại nơi chốn này bao suy nghĩ không hết hỡi nàng!

Cas koj nyob kuv mib tub sawv tsuj tseeg nrus nam maab miv suav moog tsuj nros los nraab teb nruam nrooj ntus ko nis xav cej los tsw xav tag im kuv lub ncauj tag nrus nam maab miv suav moog tsuj nros los kuv ua lub neej nrab sab lawm guj gais nam maab miv suav tej hauv nras mos miv muam nkauj see

Nàng ở ta cất bước theo họ ra chiến nhưng còn nơi chốn này ta còn bao suy nghĩ không thấu hỡi nàng!

Miệng rằng theo bước họ ra chiến trường nhưng tâm ta cũng lo sợ trước rào mũi tên nàng ơi!

Miệng ta rằng theo họ ra chiến trường nhưng lòng ta lo sợ trước dàn lưỡi dao kia Nàng ơi!!”

KWV TXHIAJ TSI SIB TAU (TIẾNG HÁT KHÔNG LẤY ĐƯỢC NHAU)

Tus hu: Yiv Muas, Hmoob Dawb Chaw sau: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Sau & txhais: Ceeb Lis

LUS HMOOB

Người hát: Mua Thị Dí, Mông Trắng Nơi thu: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Lời-dịch: Ly A Chính

LỜI VIỆT

Xyoob no nab os tub nraug nuj sua om, Cas dej tsis ntxooj nyob tsis ntsawv os kev plees nkauj nraug tsis hais nyob tsis lwj plawv os om.

Hỡi năm nay , chàng trai phương xa ơi Nước xiết thì dòng nước không thay đổi Đôi đường tình yêu không nói thì sẽ không nhói...

Dej yeem ntxooj nyob yeem ntsawv om, cas peb kev plees nkauj nraug yeem hais nyob yeem lwj plawv om

Đôi đường tình yêu càng nói sẽ càng nhói lòng.

luag tub kev plees nkauj nraug zoo ua luaj no es dej tsis ntxooj nyob tsis ntshiab os, kev plees nkauj nraug tsis hais nyob tsis lawj siab om Dej yeem ntxooj nyob yeem ntshiab kev plees nkauj nraug yeem hais nyob yeem lwj siab os na om.

Chàng trai ơi đôi ta đẹp thế này,mà nước không sạch sẽ không trong, đôi đường tình yêu không nói sẽ không đau lòng . Nước càng sạch sẽ càng trong, đôi tình yêu càng nói sẽ càng nhói lòng…ơi à..

Cas wb daj deev tsis tau es wb mam li mus nug tag ntxwg siv nyug ntxwg, siv nyug yuav tiag wb tseg tag ntxwg siv nyug lub rooj vag tuaj tsis nco hla om, cas wb tseg tag wb daim ntawv nim tab cuab teev yig los tsis nco qa om,

Sao tình ta có duyên không phận, hay đôi mình đi thưa hỏi Diêm Vương, Diêm vương thì thầm rằng đôi ta bỏ quên cả cánh cổng hóa kiếp chưa bước,mà sao đôi ta để lại mảnh giấy duyên phận thành 1 nhà chưa mang..oh

Cas wb daj deev tsis tau es wb mam li tuav tes ruj rawv mus nug dab siv nyug ntxwg yuav tiag wb tseg tag ntxwg siv nyug lub rooj vag los tsis nco

Sao tình ta kiếp duyên không thành, hay đôi mình siết chặt tay nhau đi thưa hỏi Diêm Vương, Diêm Vương liền kể rằng sao đôi mình bỏ cả cánh cổng

duav os . Yuav tseg tag ntxwg siv nyug daim ntawv tab cuab teev yig los tsis nco yuav os na.

hóa kiếp của Diêm Vương chưa qua, Để rồi quên lấy cả giấy duyên phận Diêm Vương trao…

Cas yuav xaus laj xeeb li liag los lub ntsib ntshaub os om

Chắc sẽ để lời kết từ ngọn cây ntshaub

Cas ntxwg siv nyug yuav tiag fab lwm nyeem neb cim kev plees nkauj nraug los tsis tau tes neb mam li mus nyeem hloov dua ntaub os

Mà Diêm Vương liền bảo rằng,để kiếp sau đôi tình ta có duyên phận được bên nhau thì hãy nhớ đi đổi lại mảnh tình duyên.

Xaus laj xeeb li liag los lub ntsis awv os, cas ntxwg siv nyug yuav tiag neb daj deev tsis tau es fab lwm nyeem es neb mam li mus nyeem hloov dua ntawv na om

Cuối cùng để lời kết bằng ngọn Awv ..om. Theo Diêm Vương rành rạch rằng đôi ta không được lấy nhau, thì kiếp sau đôi mình nhớ đổi lại giấy thành hôn.

KOJ NCO KUV UA CAS NCO? (ANH NHỚ EM RA SAO?)

Tus hu: Mai Yaj Chaw sau: Si Ma Cai, Lao Cai Sau - txhais: Yeeb Yaj

LUS HMOOB

Trình bày: Giàng Thị Mai Nơi thu: Si Ma Cai, Lào Cai Lời - dịch: Giàng Thị Dính

LỜI VIỆT

Taav ...nav..es...em… Caag tej naj cuam txhau xuv cuam txhau zuj zog lawm txuj qaab lig hlua xuv nkoov,

Hỡi anh.... Tus Cuam quay chỉ, quay từng sợi chỉ chầm chậm cuốn vào nhau cho bền,

Es koj tab ko sawv nrug kuv hag zoo lawm luaj ntug li naav es koj moog es koj ncu kuv ua caag ncu naab em, caag kuv ncu lawm koj taab ko ces yav puav taag tej nkauj hnub neev tag lawm tim nraug li hli tej lub sab sawv khua dhuj dhua rov puas tim npoo zoov muag nuj sua taab naab em.

Chuyện tình đôi ta đã hứa hẹn bao điều, anh về anh có nhớ em ra sao, còn em nhớ anh hơn cả nàng mặt trời nhớ chàng mặt trăng, lòng thương nhớ anh về phía rừng xa xăm

Taav ..nav...e ..em, Caag tej naj cuam txhau xuv cuam txhau zuj zog lawm txuj qaab lig hlua xuv nruj tag naab, Es koj tab ko sawv nrug kuv hag zoo lawm luaj ntug li naav es koj moog es kuv nyob, koj ncu kuv ua caag ncu naab em, caag kuv ncu lawm koj taab ko ces yav puav taag tej nkauj hnub neev tag lawm tim nraug li hli tej lub sab naa yav sawv khua dhuj dhua rov puas tim npoo li ntuj muag nuj sua taab naab em.

Hỡi anh ơi... Tus Cuam quay chỉ, chỉ từng sợi, chỉ chầm chậm quấn vào nhau cho chặt .

Taav ...nav...es , Caag tej miv nkauj kaab na yav tooj nyag sab es xuv nyog duab, Koj taab ko sawv nrug kuv hag zoo lawm luaj ntug li naav es koj moog lawm koj ncu kuv ua caag ncu, kuv ncu lawm koj tag tseg kuv sawv ua zaaj coj lug rov ua caag tshua nig nuj sua taab es. Caag tej miv nkauj kaab na yav tooj nyog sab xuv nyog cheem naab, Koj moog lawm koj ncu kuv ua caag ncu, kuv nyob

Hỡi chàng... Sao những nàng nhện đan nên lưới tạo nên hình nên bóng, Chuyện tình ta sâu đậm thắm thiết thế này, anh về anh nhớ em ra sao, còn em nhớ anh với nỗi nhớ một mình ngóng trông.

Chuyện tình đôi ta đã hứa hẹn bao điều, anh về anh có nhớ em thế nào, còn em nhớ anh hơn cả nàng mặt trời nhớ chàng mặt trăng, lòng thương nhớ anh về phía chân trời bao la,

Những nàng nhện đan nên lưới thành từng tầng từng lớp, Anh về anh nhớ em ra sao, còn em ở lại nhớ anh,

kuv ncu lawm koj tag tseg kuv sawv ua zaaj coj lug rov ua caag nyeem naab muag nuj sua taab es.

em trông ngóng đứng một mình ngẫm từng nhớ thương...

Taav ...nav...es..em, Caag sawv tsis chim lawm nam dab ntxoog tsuv sab lag nrauj tseg ev, sawv chim taag nam daab ntxoog tsuv sab lag nam daab ntxoog tsuv yav sawv lug ntxuaj taag peb vaab ntsab sawv swm zog tuaj taag sau tej ntsis lig nroj tag nab, Es koj moog lawm kuv nyob es koj lug yav noog kuv lub moo li ntsoov es kuv tsi pluj ceeb lug rov tsis tuag los nrauj tseg es kuv pluj ceeb lag rov tuag taag nrhawv es kuv li nce ncua ntxwj xwb nyoog log peb thi kev ruj lag zeb rov ua yaig coj lug ua yug yuav rov tos lawm koj tag nab muag nooj suab taab em.

Hỡi chàng ơi… Hổ không buồn thì không sao, buồn lòng Hổ thì Hổ hấp hối như người sàn hết ba mẹt thóc, nỗi buồn như chạm đến từng ngọn cây,

Taav ...naav...es..em, Caag sawv tsis chim lawm nam dab ntxoog tsuv sab lag nrauj tseg ev, yav chim taag nam daab ntxoog tsuv sab av nam daab ntxoog tsuv yav sawv lug ntxuaj taag peb vaab ntsab sawv swm zog tej ntsis lig suv Es koj moog kuv nyob es kuv lug yav noog koj lub moo li ntsoov es koj tsij pluj ceeb lug rov tsis tuag los nrauj tseg ev koj pluj ceeb lag rov tuag taag nrhawv es koj li nci ncua ntxwm xwb nyoog log 3 ki kev ruj lag zeb rov ua yaig coj lug ua yug yuav tos lawm kuv tag naab muag nooj suab taab em.

Hỡi chàng.... Hổ không buồn thì không sao, buồn lòng Hổ thì Hổ hấp hối như người sàn hết ba mẹt thóc, nỗi buồn như chạm đến từng ngọn cỏ,

Anh đi em ở lại thì anh nhớ hỏi han em, em sẽ bình an vô sự nhưng nếu em không còn trên cõi đời này thì em sẽ lên gặp Diêm Vương đứng ở ba thành đá đợi anh.

Anh đi ta ở lại thì em sẽ hỏi han về anh, mong anh luôn sẽ bình an vô sự nhưng nếu anh không còn trên cõi đời này thì anh hãy lên gặp Diêm Vương đứng ở ba thành đá đợi em nhé người.

KWV TXHIAJ SIB HLUB TSIS SIB TAU (TIẾNG HÁT KHÔNG ĐẾN ĐƯỢC VỚI NHAU)

Tus hu: Nstawm Lis, Hmoob dawb Chaw sau: Sà Phìn, Đồng Văn, Hà Giang Sau & txhais: Minh Yaj

LUS HMOOB

Nghệ nhân hát: Ly Thị Chở, Mông Trắng Nơi thu: Sà Phìn, Đồng Văn, Hà Giang Lời-dịch: Giàng Thị Minh

LỜI VIỆT

Wb nim mi luag tub om…

Hỡi chàng trai ơi!

Ua cas kuv niam kuv txiv yug kuv tsis txum caij cias om, tug niag nkawm meej koob me meej zeej yuav kwv lub me kaus dub kaus vuam tuaj nrug nroog taij os mi luag tub u...uv...nis. Yam...ua cas kuv niam kuv txiv yug kuv tuaj tsis txum puas, ua cas nkawm meej koob me meej zeej yuav kwv tau lub niag kaus dub kaus vuam tuaj nrug mi nroog muab os luag tub.

Phải chăng, cha mẹ sinh em ra không hợp thời. Để rồi người làm mai làm mối mang chiếc ô màu đen đến xin hỏi mối hỡi chàng ơi. Phải chăng cha mẹ sinh em ra không hợp thế. Để rồi người làm mai làm mối mang chiếc ô màu đen đến xin hỏi cưới chàng hỡi.

Ua cas leej pog thiab leej yawm nyim tuav raws tus niam poj qaib mos cia om. Ntshai yuav tos plaub txuj tuaj, plaub mus sib lig. Ntshai yuav teem me ntxhais nkauj hmoob lub caij ntuj dawg nyoog sib tuaj mus mi xiab yis om . Yam am...a, leej pog thiab leej yawm ces tua nthwv tus niam poj qaib mos …cia om. Ntshai yuav tos plaub txuv tuaj, plaub mus sib luag. Ntshai yuav teem me ntxhais muam nkauj hmoob lub caij nyoog mus rau cuaj hli tuaj moog mi xiab cuaj om.

Sao ông với bà đã vội cầm sẵn trên tay con gà mái tơ để thịt làm lý hỡi ơi, phải chăng là để xem ngày tốt và tháng đẹp. Rồi sẽ hẹn cô gái vào thời điểm tháng chín vào ngày mùng tám chăng.

Yam mi luag tub om, wb nyiam tham zaj txoj me kev seev tuaj txoj me tab niv as zaj sub kev seev tuaj…tsis tau txhua. Nias txiv lau qaib txawm siv cuab me suab qua, yam ntshai yuav qua zoj peb

Này chàng hỡi, chúng mình tâm sự những nỗi buồn của cuộc đời đến giờ mà vẫn chưa thể nào đủ hỡi chàng. Chú gà trống đã vội cất cao giọng gáy rồi hỡi ơi, chú sẽ gáy 30 lần lên và thêm 30 lần

Hỡi ơi, Ông với bà đã vội cầm sẵn con gà mái tơ, phải chăng là để xem ngày lành và tháng tốt. Rồi sẽ hẹn cô gái vào thời điểm mùng chín của tháng chín hỡi ơi.

caug zaj seev yees tuaj li peb me caug suab om. Ua cas tus nias kaj ntuj rov rais kaj me qaum ntuj rov me txais ntsuab os me luag tub ov nig.

nữa để đủ. Lẽ vì sao mà phía cuối chân trời ấy đã vội chuyển sáng và bầu trời đã vội xanh.

Yam me luag tub as wb nyim tham txog txuj me kev seev tuaj…txog me tab nev os. Nyim kaj saub kev seev meej tsi tau txaug om. Tus niag txiv lauv qaib txawm sivcuab me suabqua cas yuav qua tsej zim tuaj peb caug zaj hos seev yeeg tuaj peb me caug suab om. Yam...ua ntshai tug niag qab ntuj rov rais lawm kaj hos qaum ntuj rov me rais ntsuab os me luag tub.

Ơi hỡi chàng ơi, chúng mình tâm sự về những nỗi lo của cuộc đời đến giờ vẫn chưa thể nào hết được hỡi chàng. Chú gà trống đã vội cất cao giọng gáy rồi hỡi chàng ơi, chú sẽ cất giọng gáy 30 lần lên và lại gáy 30 lần nữa để xong. Lẽ vì sao phía cuối chân trời ánh bình minh đã vối lên và bầu trời cao đã vội chuyển xanh hỡi chàng ơi.

Yam me luag tub om, yam cas yuav txog tus me nus tij yov khawj nkaus muam tej zij ceg nus lus kwv tuaj kaus me tej rub om. Ntshai yuav rub zoj zim nkauj hmoob mus txog tom tag ces nkauj hmoob tub ciaj ua nyias me kua muag yuav tawm ntxaum ntawm nig tsho paj os me luag tub om.

Hỡi chàng ơi, Sao người em trai lại nắm tay người chị kéo và người anh trai lại cầm tay em gái lôi đi. Phải chăng sẽ kéo cô gái ra gần cửa chính, rồi nước mắt cô gái sẽ tuôn rơi ướt thấm cổ tay áo hỡi chàng.

Yam tus me nus tij yuav nkaum teg zim cia nom kwv tuaj kaus me teg rub. Ntshai yuav rub zoj zim tuaj txog tom tsuas om.Yam ntshai me muam nkauj hmoob yuav txiaj ub kua muag yuav ntxaum zuj zawv tej teg me tshuab npuag.

Sao người em trai lại nắm tay người chị và người anh trai lại nắm tay người em gái lôi đi. Phải chăng sẽ kéo người em đến tận cửa khiến nước mắt cô gái lăn dài trên má ướt thấm cánh áo hỡi chàng.

Yam ntshai me nkauj hmoob yuav nce ntoj ntaij taim tuaj nrooj me fuaj cawv, ntshai yuav los txhiv tes naj txais tau nkawm meej koob me meej zeej

Có lẽ cô gái ấy sẽ cố gắng thoát khỏi vòng tay, nhưng lại vô tình cầm được lễ vật của người làm mai làm mối. Cô gái ấy sẽ dẫy dụa để thoát khỏi

daim nqaij qaib om. Yam ntshai me nkauj hmoob yuav ntauj taws yeev rov tawm tuaj rau me phuaj ncua os. ntshai yuav dos txhij peej naj txais tau nkawm meej koob me meej zeej daim nqaij npua os luag tub om.

vòng tay, nhưng vô tình đón được miếng thịt lợn làm lễ của người mai và người mối.

Yam me ntxhais nkauj hmoob tos taug yeej tuaj rov me txog tsev om. nyim muab nkaus luag tug niag twj tais tuaj ib yias ntxuav om. Yam me luag tub yuav ncis tau tus nias qab vaj tuaj qaum me tsev thuv nkauj hmoob om. Yam me luag tub nyim txais muam nkauj hmoob thiaj khaưs luag tus me twj tais tuaj ib yias raus om. Yam cas me luag tub yuav ncis tau tus niag qab vaj tuaj qaum me tsev taug om me luag tub aws es.

Người con gái đợi được người thương đến nhà, rồi sẽ lấy luôn bát đĩa về rửa. Chàng trai ấy sẽ đi từ đằng trước đến đằng sau nhà để mong chờ cô gái. Chàng trai sẽ đón bát đĩa từ tay cô gái và dọn sạch sẽ. Chàng sẽ đi xung quanh nhà từ đằng trước nhà đến đằng sau nhà chàng hỡi.

Yam me ntxhais nkauj hmoob tiag rub zoj lub nrooj rov tom tag cia..., yam me ntxhais nkauj hmoob me luag tub tias uas me ntxhais nkauj hmoob luag muab ntshw maj cia om.Yam me ntxhais nkauj hmoob thiaj rub zoj lub nrooj rov tom txuas om. Yam me luag tub tiag uas me nkauj hmoob luag mus lawm ntswj tuaj om.

Cô gái kéo nhanh cái bàn sang đến giữa cửa chính… Chàng trai mới cùng cô gái cất cuộn dây lanh. Rồi người con gái kéo ngay chiếc ghế đến cửa nhà. Chàng trai ngỏ lời cùng cô gái đi.

Yam tus niag txiv tub nej nroog thiaj tiag om. Leej neg yog leej twg om. Yam me ntxhais nkauj hmoob thiaj rub zoj lub nrooj rov tom ub. Yam, ntxhais nkauj hmoob thiaj tias leej no yog kuv leej me nus hlub. Yam me ntxhais nkauj hmoob thiaj rub zoj lub nrooj rov tom taug om, me ntxhais nkauj hmoob thiaj tiag leej no yog kuv leej me nus

Người bố (bên đến hỏi vợ) hỏi rằng chàng trai này là ai. Người con gái mới kéo cái ghế sáng bên cạnh rồi đáp, người này là anh trai của cô gái. Người con gái mới kéo luôn cái ghế ra đằng sau, rồi đáp người này là người em trai út của cô gái. Rồi người bố (bên đến hỏi vợ) nói rằng: Những anh trai lớn của cô gái ta biết đủ, những người em trai ta cũng

ntxawg. Yam tug niag txiv tub nej nroog thiaj tiag om. Koj tug me nus tij, kuv paub txhij cia leej me nus kwv tuaj kuv twb paub txhua om. Leej neg moj nyiam yog lawm leej yas kev kev tuaj leej yas ncua om.

đều biết hết. Người này là người ngoài, người xa lạ.

Yam ua cas me luag tub nyim pw mes nqeg tau xeev, luag kwv luag tij yuav muaj me luag tub khi yim cuaj ntxeev os nkauj hmoob om. Yam me luag tub nyim cuaj zaj tswv yim ntaus mus tsis muaj ciaj, kaum zaj tswv yim tuaj tau tsis tau.

Sao chàng trai ngủ mà chưa tỉnh, những người anh người em nhà họ sẽ trói chàng trai 8 đến 9 vòng đấy hỡi cô gái. Rồi chàng trai phải suy nghĩ 9 lần vẫn chưa tìm ra lối, 10 lần suy nghĩ vẫn chưa xong.

Me luag tub thiaj mus hu tus me txiv xeev tuaj rov me hais heev om. Txiv txwm thiaj rov mus hais ntxws cia om. Ntshai yuav hais ntxuaj ntxog mus rov tom tag cia, yam me luag tub thiaj dim plhuaj rov qab mus tws luaj maj os me nkauj hmoob ob nias.

Chàng trai mới đi gọi người trưởng làng đến thì mới có thể nói thắng được. Gọi bác trưởng họ đến thì mới nói qua được. Nên chẳng phải nói đầy đủ mọi thứ. Rồi chàng trai mới thoát khỏi những sợi dây lanh hỡi cô gái.

Yam me luag tub om, yam tus niag txiv txwm thiaj rov mus hais ntxwm cia txiv xeev tuaj rov mus hais heev om. Yuav nyim hais ntxuaj ntxog tuaj rov tom txuas, yam me luag tub thiaj dim plhuav txoj qab me twhlua.

Ơi hỡi, chàng ơi, Người trưởng họ mới nói rằng, để đi gọi người trưởng làng đến thì mới có thể nói thắng được. Phải nói đầy đủ mọi thứ đến tận cửa, thì chàng trai mới có thể thoát khỏi sợi dây trói buộc.

Yam me ntxhais nkauj hmoob thiaj dag niam dag txiv tias mus dej zaub npuag, ntshai yuav xa me luag tub mus dhau cuaj yim tuaj yuav mus ntxee tsua om. Me nkauj hmoob thiaj dag niam dag txiv tiag yuav mus dej zauj noj tseg om, ntshai yuav xa me nraug hmoob mus dhau 9-8 tuaj ntxee toj cia ua luag tub ov nis.

Rồi cô gái mới nói dối bố nói dối mẹ rằng sẽ đi hái rau lợn, phải chăng sẽ đưa chàng trai đi qua suối qua đèo đến vách đá sâu. Người con gái dối mẹ dối cha rằng phải đi hái rau về ăn, phải chăng sẽ đưa chàng trai đi 9 đèo 8 núi hỡi ơi.

TXUJ MUAJ NPE (DÂN CA THEO TÊN)

Tus hu: Huj Yaj, Hmoob Leej Nyob: Si Ma Cai Tu sau: Yeeb Yaj

LUS HMOOB

Trình bày: Giàng Thị Hồ Nơi thu: Huyện Si Ma Cai, Lào Cai Lời - dịch: Giàng Thị Dính

LỜI VIỆT

Taav nav es ntuj taag ncua na suav taab.. Caav kuv leej nam leej txiv yug kuv nag nqeg peb taag kis coj lug tsis tshwm sim es kuv leej txiv lag yav tsi pum leeg qaab lag muab kuv tig luj leeg npe nav muab kuv ti hu miv muam Nyaaj Txag Mim es.

Hỡi anh ơi..... Cha mẹ em sinh ra em tròn ba ngày cha mẹ chẳng biết phải đặt tên em thế nào nên đặt cho em cái tên là “Nyaaj Txag Mim”.

Koj leej txiv yav yug naj peb taag kis coj lug tsis tshwm seeb,koj leej txiv yuav tsis pum lub qaab li nav muaj koj luj leeg npe tig yav muab koj luj leeg npe rov tis tuaj zuj zog hu miv tub Nraug Theej Xeeb.

Cha mẹ anh sinh ra anh được ba ngày, cha mẹ anh cũng chưa biết phải đặt tên anh thế nào nên đặt tên anh là “Nraug Theej Xeeb”.

Caag tub Nraug Theej Xeeb yav nrug kuv Nyaaj Txag Mim lug xyub coj lug xyub tsis dhuav es kuv leej nam leej txiv muab kuv qua plhawv moog luag laaj tsawb le nav moog tej zog li suav na. Caag kuv muam Nyaj Txaj Mim ib yav nrug koj tej tub nraug Theej Xeeb ko yav xyub coj lug xyub tsis txaus. Es kuv leej nam leej txiv muab kuv qua plhawv rau hluas laaj tsawb ib tsaav moog tej laag li nraus es.

Nraug Theej Xeeb ơi anh cùng em Nyaaj Txaj Mim dãy bày tâm sự mãi không biết chán. Nhưng bố mẹ lại em gả em cho người bên làng người Hán. Sao em cô gái Nyaaj Txag Mim cùng anh chàng trai Nraug theej Xeeb trò chuyện rồi chuyện thêm không biết đủ. Nhưng bố mẹ em lại gả em cho làng tận xa…

Taav...naav...es Ua caav tub Nraug Theej Xeeb ib yav tos faaj xaa los yav tu lub sab xees xaav qaug lub zug es xaam xaa lag yav tsis muaj taag 3 feem thab xees xaav tsis muaj tag 3 feem nrug em.

Hỡi người ơi.. Sao chàng Nraug Theej Xeeb đợi em đến đau lòng đến gục ngã

Taav ..naav es Ua caag tub Nraug Theej Xeeb ib yav tuaj txug li ncua, tub Nraug ib tej muam Nyaj Txaj Mim yav de kaab paaj yeeb lug tw tub Nraug Theej Xeeb li xob, yav nqug rooj tog zog pub tej tub Nraug Theej Xeeb nyob am.

Hỡi chàng... Chàng Nraug Theej Xeeb đến nhà em, em Nyaaj Txag Mim mời chàng một bi thuốc lá, rồi em kéo ghế cho chàng Nraug Theej Xeeb ngồi

Ua caag tej muam Nyaj Txag Mim yav de nrhawv tej kaab paaj sua lag yeeb pub nooj tab haus e, yav nqug lub rooj lub tog zog tư nooj taab zaum Es leej nam ib yav tag ntuj tes ncua leej nam qag yeev yog leej nam dua kev, Es kuv tub meej lag yav sev nyog de kaab paaj sua yeeb lug cev nig.

Em Nyaaj Txag Mim lấy điếu thuốc cho xơi rồi em kéo ghế cho chàng ngồi

Ua caag leej nam ka yav yog leej nam dua kaab,Es kuv tub meej lag yav sev nyog de kaab paaj suab yeeb lug txaab am.

Mẹ mới nói rằng người này chỉ là người qua chơi, sao các con nỡ mời điếu thuốc xơi....

Ua caag kuv ntxhais nkauj see ni tag ntuj teg ncua mog, caag leej lig li naav yog kuv leej nooog lig hlub es kuv le de kaab paaj sua yeeb lug pub, Leej lig naa yog kuv leej lig nraab es kuv ni sev nyog de kaab paaj yeeb lug tsaab am.

Nên em mới trả lời mẹ rằng, chàng như là anh trai cả của con nên con mời chàng điếu thuốc xơi… Chàng như là anh hai nên con đưa chàng điếu thuốc nhai...

Ua caag ntxhais nkauj see yav tag ntuj teg ncua nig kuv nuj nig taab, koj i yav saib luag lub ntsej doog muag nkawv es koj nim pem lag rov tuaj nruab lig plawv naab,

Hỡi chàng ơi, sao anh nhìn người với ánh mắt lạnh lùng mà anh nỡ dối lòng Sao anh nhìn người với ánh mắt vô cảm mà anh nỡ vô tâm..

Luag ua tej nstej dub muag nooj ncab koj nim pem luag rov tuaj nruab lig sab es. Ua caag ca muam Nyaj Txag Mim yav hag tau tub Nraug Theej Xeeb tag koj rov qaab zoj moog es caag koj xyua zog tsu xib tuaj txuas tsu ntoo es kuv txuv lawm tom roob koj txuv peg tuaj tag Es wb ob tug kab tau tuaj lug rov sib ntsib coj tau cuag nig tub Nraug Theej Xeeb om.

Sao em cô gái Nyaaj Txag Mim mới nói với chàng Nraug Theej Xeeb rằng chàng về, chàng hãy lên đỉnh đồi, để em ra lưng đồi, Để xem mình có được gặp nhau không hỡi chàng Nraug Theej Xeeb ơi..

Ua caag tej muam Nyaj Txag Mim ni hag tub Nraug Theej Xeeb ko tag koj i rov qaab zoj moog e koj xyua zog tsu ntoo coj lub txua tsu xib, es kuv txuv tom roob koj txuv peg tuaj tag es wb ob tug lug kaab tau tuaj nyog sib ntsib nig tub Nraug Theej Xeeb om.

Em cô gái Nyaj Txag Mim mới nói với anh Nraug Theej Xeeb rằng nếu anh về anh lên lưng đồi em lên đỉnh đồi……. Để xem anh và em có được gặp nhau không hỡi anh Nraug Theej Xeeb….

Taav ..naav… es Ua caag tej tub Nraug Theej Xeeb ib yav hag muam Nyaj Txag Mim tag ntuj teg ncua ni muam Nyaj Txag Mim naab, kuv nqug lub ruj sua rov qaab zoj moog e kuv khwv lawm kuv leej nam leej txiv cim tej qoob lug puv thaab,

Hỡi... chàng….. Anh chàng Nraug Theej Xeeb mới nói với cô gái Nyaj Txag Mim rằng anh quay bước ra về anh làm giúp bố mẹ xong một mùa vụ thu về đầy kho….

Es kuv tsi tau koj muam Nyaj Txag Mim tsaig kuv tseg ncua kuv ntaaj neeg naab lug tsis muaj sab yuav nyaab nig muam Nyaj Txag Mim naab em.

Đến khi anh trở lại mà không được cưới em cô gái Nyaj Txag Mim thì có lẽ cả đời anh kết hôn anh cũng không có tâm trạng mà lo….

Nên mẹ mới nói với em rằng là người qua đường, sao các con sẵn lòng mời điếu thuốc

Taav ...Naav ….. Ua caag muam Nyaj Txag Mim ntshai tub Nraug Theej Xeeb tag kuv nqug lub ruj sua rov qaab zoj moog e kuv khwv lawm kuv leej nam leej txiv cim tej qoob lug puv tsev Es kuv tsi tau koj muam Nyaj Txag Mim tsaig kuv tseg ncua kuv ntaaj neeg naab lug tsis muaj sab i yuav sev e.

Hỡi …..người ơi….. Chàng Nraug Theej Xeeb mới nói với cô gái Nyaj Txag Mim rằng anh quay bước ra về anh làm giúp bố mẹ xong một mùa vụ thu về đầy nhà

Taav ...naav ..e Ua caag muam Nyaj Txag Mim li tag ntug teg ncua nig tub Nraug Theej Xeeb koj rov qaab zoj moog e koj xyua zog nyooj quab rov tis lawm nyooj pwg es, xyua zog lawm nyooj hlua tis lawm nyooj ntswg es, koj laij nyooj lag koj leej nam leej txiv cim poj teb i lug ntxeev thoob es, Koj leej nam leej txiv nig tshoj tag lub qub paaj teeb i lug pem ku tsaav ko ib leeg tseeb zoo nyaab lag haj tsam sawv lug yuam kag dua kuv Nyaj Txag Mim zoo nig tub Nraug Theej Xeeb am.

Hỡi chàng ơi… Em cô gái Nyaj Txag Mim mới nói với anh Nraug Theej Xeeb rằng, anh quay bước ra về anh hãy lấy quab nyoog để trên vai trâu, lấy dây buộc vào mũi trâu, anh cày hết của bố mẹ anh 1 mùa nương,

Taav ...naav es Ua caag koj nqug lub ruj sua rov qaab zoj moog e koj lug tsis tau lawm kuv es kuv tsi tau lawm koj tag lag nrauj tseg es koj rov zoj moog e koj xyau zog lawm nyooj hlua sawv tis lawm nyooj ntswg es xyua zog nyooj quab sawv tis lawm nyooj pwg e laij nyooj lag koj leej nam leej txiv cim poj teb lug ntxeev hob, Caag koj leej nam leej txiv nim tshoj tag lub qub paaj teeb i lug pem ku tsaav ko ib leeg tseeb zoo nyaab lag haj tsam sawv lug yuam kag dua kuv kob nig tub Nraug Theej Xeeb om.

Hỡi Chàng…. khi anh quay bước ra về, lỡ anh không cưới được em, em không cưới được anh thì đừng buồn, anh hãy lấy nyooj quab đặt trên vai trâu, lấy dây buộc vào mũi trâu, anh cày hết của bố mẹ anh một mùa vụ,

Taav.. naav…. es Ua caag tub Nraug Theej Xeeb li rov qaab zoj moog es tub Nraug Theej Xeeb i yav tseg ncua leej nam leej txiv naav mov dej txag zoj sawv tsis noj tag es, Tseg ncua leej txiv tug txiv pwj nyoog lag sawv tsis txoj tag naab, Tub Nraug Theej Xeeb ni nqug lub ruj sua rov qaab zoj moog es tub Nraug Theej Xeeb i yav tseg ncua leej nam leej txiv naav mov dej txag zoj tsis haug Es tshe yav tseg ncua leej txiv tug txiv pwj nyoog lug tsis taug nig.

Chàng ơi…! Chàng trai Nraug Theej Xeeb quay bước ra về, chàng Nraug Theej Xeeb bỏ cả bữa cơm nguội không ăn, bỏ luôn cả việc cày theo trâu trong năm,

Taav..naav… Ua caag tub Nraug Theej Xeeb i moog leej nam li tag ntuj teg ncua kuv naav mov dej txag zoj kuv tub yav noj tag es kuv tub tug txiv pwj nyoog lag kuv tub yav txoj tag naab, ,kuv naav mov dej txag lag kuv tub yav haug es kuv tub tug txiv pwj nyoog lag kuv tub yav taug neg.

Hỡi chàng.. Chàng Trai Nraug Theej Xeeb nghe mẹ khuyên, cơm nguội con cũng phải ăn rồi con cũng phải theo trâu cày nhé con.

Đến khi anh trở lại mà không được cưới em cô gái Nyaj Txag Mim thì có lẽ cả đời anh cũng không có tâm trạng cưới ai.

Bố mẹ anh bảo với anh rằng bên kia có bông hoa đẹp xứng làm dâu, đẹp hơn nhiều so với em cô gái Nyaj Txag Mim này anh ơi.

Bố mẹ anh bảo anh rằng bông hoa bên kia là bông hoa đẹp xứng làm dâu tốt nhà anh hơn nhiều so với em cô gái Nyaj Txag Mim này anh ạ.

Chàng Trai Tub Nraug Theej Xeeb quay bước ra về, chàng bỏ luôn bữa cơm nguội không xơi, Rồi chàng cũng bỏ luôn việc theo trâu cày chàng ơi…

2 CHỦ ĐỀ LÀM DÂU

Nghệ nhân: SÙNG THỊ NU (Mù Cang Chải - Yên Bái)

LUG TXAJ UA NYAAB (TIẾNG HÁT LÀM DÂU TRẺ)

Tus hu: Suav Vaaj Haam Hmoob: Tuam Cuaj Sau & txhais: Muaj Muas

LUS HMOOB

Nghệ nhân hát: Hạng Súa Vàng Mông: Tủa Chùa, Điện Biên Viết lời & dịch: Mùa Mua

LỜI VIỆT

Caag ntuj taag ncua nig miv Ntxawm Ntsig paaj taag hab miv tub Nraug Nplaj Kaab mog. Ua caag Ntxawm Ntsig koj twb hlub tuaj tsi tau tav lawm puj es ntshe miv tub ntsaug nplaj kaab tsua yuav tuaj ntsug Ntxawm Ntsig Paaj Taag has zog tsuj nam miv kev tsaus lawm ntuj.

Ôi sao muôn phương trời nàng út Paaj Taag và chàng trai trẻ Nplaj Kaab ơi. Ôi sao nàng Paaj Taag lớn còn chưa thành thiếu nữ, mà sao chàng trai trẻ Nplaj Kaab đã đến chuyện trò tâm sự cùng đến lúc trời tối sầm.

Es ntshe miv Ntxawm Ntsig Paaj Taag es hlub tuaj tsi tau tav ci es miv tub ntsaug Nplaj Kaab tsua yuav tuaj ntsug tsau Ntxawm Ntsig Paaj Taag koj as nuav has zog tsuj nag kev qag hli mog.

Ôi sao nàng út Paaj Taag lớn còn chưa đủ lớn, mà sao chàng trai trẻ Nplaj Kaab đã đến chuyện trò tâm sự cùng tới lúc trăng lên khuất rồi.

Ua caag es Ntxawm Ntsig Paaj Taag hab miv tub ntsaug nplaj kaab meb ua nkauj tas tsov ua ntsaug ntsauj tsi kuag swb es ntsug tsi taug. Es ntshe miv tub ntsaug nplaj kaab nuav yuav nqug zog lub tsooj tshoob ntsug tsooj kug nuav taav zog Ntxawm Ntsig Paaj Taag tej nyuag hauv kaab.

Ôi sao gái út Paaj Taag và chàng trai trẻ Nplaj Kaab cùng thành đôi rồi thành cặp không thể chia lìa. Nên chàng Nplaj Kaab mới quyết dùng lễ cưới rồi lễ hỏi để rẽ ngang một đường mới của nàng Paaj Taag.

Es ntshe yuav moog thov taag kev zej ib tug zoo txwj es kev zog ib tug zoo laug tuaj tog tau miv tub nraug paaj taag moog ua taag miv tub ntsaug Nplaj Kaab nam ib leeg zoo nyaab mog.

Nên sẽ đi mời từ họ hàng một người đứng ra đại diện rồi đi mời từ lối xóm một người ra đứng đầu để đi đón nàng Paaj Taag về làm chàng Nplaj Kaab một nàng dâu hiếu na.

Ua caag ntshe miv tub ntsaug nplaaj kaab tsua yuav vuag zog lub tsooj tshoob moog tas tsooj kug nuav vuas zog Ntxawm Ntsig Paaj Taag koj as tes hauv kev.

Ối sao chàng Nplaj Kaab đã vội vàng dùng lễ cưới rồi lễ hỏi để kết thúc một tuổi xuân của nàng Paaj Taag từ đây.

Es ntshe miv tub ntsaug nplaaj kaab tsua yuav moog hu taag kev zej taag ib tug zoo txwj es kev zog ib tug zoo laug tuaj ntsug miv tub ntsaug nplaaj kaab has tau ntxawm ntsig paaj taag nuav moog ua taag miv tub nraug nplaaj kaab nam ib leeg zoo sev mog.

Nên sẽ đi mời từ họ hàng một người đứng ra đại diện rồi đi mời từ lối xóm một người ra đứng đầu để đi đón nàng Paaj Taag về làm chàng Nplaj Kaab một người vợ ngoan na.

Ua caag xyoo nuav es miv ntxawm ntsig paaj taag tsua yuav lug tau nkaug miv tub ntsaug Nplaaj Kaab ces ntshe ntxawm ntsig paaj taag tsua yuav ua mov lawm tuaj tsi tau npau, es ntshe miv tub ntsaug Pplaj Kaab leej txiv tsua yuav swb zog tsooj rau mog.

Ôi sao năm nay e, nàng Paaj Taag lấy được chàng Nplaj Kaab e sao nàng Paaj Taag nấu cơm còn chưa sôi, mà bố mẹ chàng Nplaj Kaab đã vội vàng sắp bàn ăn ra ngồi .

Ua caag Ntxawm Ntsig Paaj Taag tuab ua lawm zaub tuaj lug tsw tau sav. Es ntshe tub nraug nplaaj kaab leej nam leej txiv cheb zog tsooj pav mog.

Ôi sao nàng Paaj Taag nấu đồ còn chưa đủ chín mà mẹ chàng Nplaj Kaab đã sắp bàn ăn ra ngồi kín.

Es miv Ntxawm Ntsig Paaj Taag tsua yuav ua sab lawm luj tuab qua laag Es yuav tas ntshe yuav lug tsi tau taag nyeg puj hab nyeg yawm nuav lawm ib leeg zoo nyaab.

Nên nàng út Paaj Taag thầm tủi trong lòng, mới nhận ra rằng không dễ để đạt được kỳ vọng của bố mẹ chồng về một nàng dâu ngoan.

Ua caag es yuav nrauj twb quas ntsuav txug tej yaag kaab es caag tsi hnov nag tsaav naj dlaab quas tsi quaj es ntshe hnov taag miv noog kaub kim yaaj es ntshe yuav pum tuab quaj nqeeg lub miv ntsig ntoo tsawb nab.

Ôi sao trên đường anh bước về không có tiếng chim muông hót, tiếng thú rừng kêu mà chỉ nghe đâu đó tiếng chim kaub kim yaaj kêu trên cây chuối đằng xa kia thôi na.

Ua caag es miv ntxawm ntsig paaj taag lub ncauj tas tsi has los kua muag yuav ntxaum ntxuj ntxag tej nqawg awv mog.

Ôi sao mà nàng Paaj Taag miệng thì không nói nhưng sao nước mắt cứ giàn giụa rơi ôi.

Ua caag es miv Ntxawm Ntsig Paaj Taag tsua yuav ntsauj tuab quas ntsuag nrug tej nig yaag kev tsi hnov tsaav naj dab qua tsi quaj es ntshe yuav hnov

Ôi sao nàng Paaj Taag chân rảo bước đi nhanh trên những đoạn đường vắng, không nghe cả tiếng chim muông hót mà chỉ nghe đâu đó tiếng

taag nkawm miv noog kaub kim yaaj es quaj tuab quas nqeeg lub miv ntsig ntoo nyob es.

chim kaub kim yaaj hót tiếng líu lo trên ngọn cây cao kia thôi.

Ntxawm Ntsig Paaj Taag lub ncauj tas tsi has lub sab yuav txaj ntsig kua muag nua yuav ntxaum tuab qua ntxog tej nqaws tsho mog. Ua caag es tub ntsaug Nplaj Kaab tsua yuav tas ntuj nig ntxawm ntsig paaj taag mog, ua caag nam naag lug naag tsuag awv es awv xaub taag tej aav ntwg tsi rov.

Sao nàng Paaj Taag miệng không nói ra nhưng nước mắt cứ lăn dài thấm cả vạt áo ôi.

Es ua caag kuv leej nam leej txiv has dlaab quas tsi tsi hum koj es ua caag koj twb tsi hais rau kuv hnov nig Ntxawm Ntsig Paaj Taag mog. Ua caag nam naag lug naag tsoo aav es aav qawj rov lug tsi xaub.

Hỡi nàng, bố mẹ anh nói gì không vừa lòng nàng, sao nàng chẳng thổ lộ cho ta vậy nàng Paaj Taag ơi. Ôi sao nước mưa rơi, mưa đập đất mà đất chẳng hao mòn.

Ua caag es kuv leej nam leej txiv ua le caag tsi hum koj es ua caag koj tub tsi has tsua kuv paub miv ntxawm ntsig paaj taag. Ua caag ntxawm ntsig paaj taag tsua yuav tas ntuj nis tub ntsaug Nplaj Kaab mog.

Ôi sao bố mẹ anh làm gì không bằng lòng mà em cũng chẳng cho tỏ lòng với anh nè nàng Paaj Taag ơi. Ôi sao đời nàng Paaj Taag nói với chàng Nplaj Kaab ơi.

Caag xyoo nuav es kuv tau nkaus koj, es ua caag kuv ua mov lawm tuaj tub tsi tau npau es ua caag koj leej nam leej txiv tsua yuav cheb zog tsooj es tsov lug tsau mog.

Từ năm nay khi ta về làm dâu nhà chàng, em nấu cơm cơm còn chưa sôi mà bố mẹ anh đã vội vàng kéo ghế ra bàn cùng ngồi.

Ua caag xyoo nuav tau nkaug koj es ntshe kuv ua zaub lawm tuaj tub tsi tau sav es ua caag koj leej nam leej txiv yuav tshev zog tsooj i coj lug pav ntshe yuav chim laj xeeb ua luaj nua nig miv tub ntsaug nplaaj kaab mog.

Năm này dù có được bên anh nhưng em nấu rau còn chưa chín mà sao bố mẹ anh đã vội vàng bày bàn kéo ghế ngồi nhìn, em buồn tủi trong lòng biết nhường nào hỡi chàng Nplaj Kaab ơi.

Ôi sao chàng Nplaj Kaab lấy về một nàng Paaj Taag rồi, mà sao nước mưa rơi nước mưa thấm vội trong lòng đất chẳng thể quay lại.

Ua caag tub ntsaug nplaaj kaab tsua yuav luj tau tuaj es nthuav xaav tau es ntshe me tub ntsaug nplaj kaab tsua yuav tas ntuj nig Ntxawm Ntsig Paaj Taag mog.

Ôi sao anh Nplaj Kaab đây cũng đã đủ lớn, cũng mở lòng ra ngẫm suy, nên chàng Plaj Kaab mới nói với nàng út Paaj Taag rằng.

Ua caag koj tau nkaus kuv es ntshe kuv leej nam leej txiv tseg sab tsi taj es sab lug tsi ntev nuav ces ntshe koj ua lawm tuaj tub tsi tau sav ntshe kuv leej nam leej txiv tub cheb zog tsooj es coj lug pav.

Ôi hỡi nàng lấy phải anh, bố mẹ anh tấm lòng không đủ rộng, dạ không đủ trong nên nàng nấu cơm còn chưa chín mà bố mẹ anh đã kéo ghế bầy bàn về ngồi nhìn.

Ntshe koj ua zaub tuaj tsi tau npau los kuv leej nam leej txiv tsua yuav cheb zog tsooj lug tsau. Los ca koj ua sab quas naj ua sab quas ntev es ca txij kag nuav tsov tom qaab ces ntshe koj xyum kab tsov xyum tsheej es koj kab nqes tsov xyum zoo es ca txais nkaus tej zuag. Es yuav cim zog naj cuab es cuab li ncig tej tuab quas yeev lug caaj lug ceg ntshe kuv leej nam leej txiv le yuav tas koj yog taag kuv leej nam leej txiv ib leeg nyaab lawm tuaj nquag tsaab ntug mog.

Nàng nấu rau còn chưa sôi mà bố mẹ anh đã kéo bàn mang ghế về cùng ngồi. Nhưng nàng ơi, hãy mở rộng tấm lòng, giữ dạ mình trong để từ nay về sau nàng rèn rồi sẽ tốt hơn, nàng học rồi sẽ thông thạo, em làm cái tốt, tốt không tan. Rồi bố mẹ sẽ thấy rằng em đây mới là của họ một người dâu chăm chỉ na.

Ua caag koj xyum kab taag rov xyum tsheej es koj kab rov nqeg xyum zoo es txij zag nuav tsov tom qaab ces koj txais nkaug tej vuag.

Nàng hay học thạo rồi rèn thông rồi làm tốt đến rồi lại làm đẹp để từ đây trở về sau này nàng sẽ đón nhận điều tốt đẹp.

Es ntshe yuav rig zog ntus tuaj tas tsov moog nce cuav tseg ntshe kuv leej nam txiv li yuav tas koj yog kuv leej nam leej txiv ib leeg nyaab lawm tuaj moog tsaab cuab nua nig Ntxawm Ntsig Paaj Taag mog.

Rồi nàng địu về và leo lên chiếc bừa, bừa tới chốn rồi bố mẹ anh mát lòng rằng nàng là họ một nàng dâu tài ba đó nàng Paaj Taag ơi.

LUS TXAJ MOOG UA NYAAB (PHẬN LÀM DÂU)

Tus hu: Tsu Lauj Chaw sau: Xov Moos Sau & txhais: Muaj Muas

LUS HMOOB

Nghệ nhân: Lầu Thị Chủ Nơi thu: Huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái Viết lời & dịch: Mùa Mua

LỜI VIỆT

Yuv uv uv... ub os ntuj taag ncua nig peb tsoom npoj hluag es cov miv nyuag tub am. Ua caag es nkauj see nov es nyws leej nam txawj yug los leej txiv tsi txawj txawb es yuav muab miv ntxhais lawm nkauj see nuav txawb zog tuaj taag lub qaab cais, Es ntxhais nkauj see nuav nyim yog ib lawm leej ntxhais mog.

Ôi hỡi muôn bạn trẻ ơi, hỡi chàng trai hỡi.

Ua cav leej es nam txawj yug leej txiv tsi txawj qhuab. Es ntshe yuav muab ntxhais nkauj see nuav qhuab zoj moog ua hmoob txwj lawm vaaj laus es ib lawm leeg nyaab rov moog kev cuab nig tsoom npoj hluag ev, cov miv tub hmoob es.

Ôi sao người mẹ biết sinh mà người cha lại chẳng biết dạy. Nên chỉ dạy phận nữ nhi này đi làm dâu nơi nhà người an phận nè muôn bạn trẻ, hỡi chàng trai ơi.

Ntuj taag ncua lawm tej hmoob mog, cas es ntxhais lawm nkauj see nuav es tsi txawj ntaus, ntaus lawm zuj zog tau lub ntaub soo. Es leej nam yuav muab qua zog tuaj taag saum lub rooj tshoob os. Ntxhais nkauj see npuaj teg tau yuav ntaug lub ntaub txaus. Es leej nam yuav hu kev zej nqis kev zog tuaj kaw nkaus rau saum lub rooj kos mog.

Ôi bạn bè Mông muôn phương hỡi, ôi sao phận nữ nhi này chẳng biết dệt nên chỉ dệt dần dà không nên tấm vải rực rỡ. Để rồi người mẹ mới đặt ngay nó lên chiếc bàn cưới. Phận nữ nhi này tay đan mãi để chiếc áo sắp đủ đầy. Để người mẹ mời họ hàng rồi lối xóm đến kín cả dãy tiệc này.

Ua cav es yuav uav uav... muab qua zoj rua hmoob txwj lawm vaaj laug ab tub es ntshe yuav moog txug es, moog txug nraag dej los ntshe yuav luv nthwv tug lawm cwj nqeg quav suv, ntsuag seb yog lawm dej tub los yog pas lub, ntshe yuav moog saib yog puj tsag es caiv es los yog yawm tsag ntxub om.

Ôi sao nỡ lại gả ngay (phận nữ nhi này) cho con trai nhà người nè. Chắc đi đến con suối lớn dưới chân đồi, (thì phận nữ nhi này) sẽ bẻ ngay nửa đoạn thân ngải để đo xem là nước xiết hay hồ chết để rồi (đi làm dâu) xem là mẹ chồng trách hay bố chồng ghét na.

Yuv uv uv...ub ntuj taag ncua nig tsoom npoj hmooob, ua caag muam nkauj see nuav moog txug nraam dej es dej tub tes ua tub. Es ntshe ntx-

Ôi bao phận người Mông hỡi, sao phận nữ nhi này đến suối thì suối sâu vừa sâu, suối lại vừa xiết. Nên phận nữ nhi này đã bẻ ngay nửa đoạn thân non

Ôi sao mà phận nữ nhi này có người mẹ biết sinh mà người cha lại chăm chẳng tới nên mới đặt ngay phận nữ nhi này bên cửa sổ. Để rồi tôi đây lại là một phận gái na.

hais nkauj see nuav yuav luv nthwv tug lawm cwj ntoo nqeg quav suv ntsuag seb yog dej tub los yog paam ntav..av..av moog seb yog puj ntxub los yawm tsag txav cav mog.

cùng đoạn thân ngải để thử xem là nước xiết hồ có nông không, để rồi xem phận dâu này sẽ là mẹ chồng ghét hay bố chồng chán na.

Ua cav ntug taag tej hmoob, ua cav yuav tawg lawm paaj los ua qaiv ntxaiv es txi txiv lug ua qaiv ntxais nab, om. Ua cav es ntxhais nkauj xwb nuav moog txug ntshe yuav tau tug puj lawm taug xaiv es tug yawm tsiv tsaim nab.

Ôi sao hết phương trời bạn bè Mông hỡi, ôi sao hoa lại nở thành giàn thành dãy để rồi kết trái là thành phần sau này na. Ôi chắc phận dâu này sẽ gặp người mẹ chồng mồm loa mép dải còn bố chồng lải nhải tối ngày na.

Ua cav es ntxhais lawm nkauj see moog nyob lawm tuaj tsi tau dua sab pw lawm tuaj tsi tau dua plawv los ntshe yuav tau tug hmoob lawm puj tsag es tsag lawm luj lag es yuav tawg lawm paaj lug ua qaiv ntxais, txi txiv ua qaiv ntxaiv mog. Ntshai yuav tau tug lawm puj los av tsiv tsaim yuav tau tug yawm rov taug xaiv nig lawm tej hmoob.

Ôi sao phận dâu này mới ở còn chưa ấm lòng còn nằm chưa ấm dạ kia mà sao đã được ngay người mẹ chồng mà mồm mép như loa như cả dãy hoa mùa nở thành giàn. Sợ là sẽ được ngay người mẹ chồng lải nhải, còn bố chồng lại quay ra thành mồm loa mép dải na bạn bè Mông ơi.

Ua cav ntxhais lawm nkauj xwb es ntshe yuav khaws nkaus vaab lawm lug ntxuaj xua ... lug pub zog hmoob cej puj tsag av npua los ntshe ev yuav puv hmoob tsag hmoob puj tsag lawm nkuaj, los ntshe ev hmoob cem puj tsag yuav tas ntxhais nkauj see ev tej teg twb tsi ruaj es li moog ua hmoob puj tsag i teev lawm nyaj txag quag lag i rov lug ua puas tsuaj mog.

Ôi chắc phận nữ nhi này, cầm chắc chiếc mẹt để sàn trấu cho lợn của mẹ chồng ăn mà qua miệng mẹ chồng thì là tay nàng vịn không vững để làm phí làm phung biết bao là của nhà na.

Ntuj taag ncua nig lawm tej hmoob, ua cav… cim ntxhais lawm nkauj see nuav moog txug es ntshe yuav khaws nkaug vaab lug ntxuaj ntsab es ntshe yuav khaws nkaug vab lug ntxuaj xua, uas.. Pub zog hmoob puj tsag qaib lug pub hmoob puj tsag cooj as ntshai hmoob lawm puj tsag es yuav tuas lawm leej nyaab nuav es teg tsi ruaj es yuav muab peb teev nyaj txag nuav lug ua puag tsuaj.

Hỡi bạn bè Mông muôn phương ơi, chắc phận nữ nhi này vừa đặt chân tới nhà chồng đã phải cầm ngay cái mẹt để sàn gạo rồi cầm ngay nia để thổi trấu nha. Nuôi gà đầy nhà kia mà qua lại lời mẹ chồng thì là phận dâu này không vững vàng nên phí của cải rồi tiền tài nhà người rồi.

Es ntshai qaib lug puv cooj los tsi yog ntxhais nkauj hmoob es txhais teg ntxooj mog. Ntshe ntxhais lawm nkauj see i yuav txhawj quag zoj es nplooj ntswg es sab txhawj quag zeeg es ntshe yuav khaws nkaus lub lawm voj hmab es ntshe yuav nrawm nroog ntawm tug ceg ntoo ncaaj as om.

Ôi sao mà gà có đầy chuồng mà phận nữ nhi này sẽ chẳng có công na. Nên nữ nhi phận này chắc sẽ lắng lo tận đáy lòng, đau buồn đến nhường nào rồi sẽ vội vàng bám ngay nửa đoạn dây rừng bám trụ vào thân cây để cuộc đời này kết thúc từ đây na.

Ua cav av av, ntshe wb txuj ci teg ntshe yuav seev qua yeeg tas ntshe yuav nrug lawm vuj hmaab rov moog sib puag pw wv nab, ntshe nplooj sab es seev quag yeeg tag ntshe yuav khaws nkaug lub lawm voj hlua nrov nroog ntawm tug ceg ntoo tev ntho.

Ôi, chắc khả năng tự thân của tôi chắc bầu bạn với cây để sống cuộc đời này, chắc con tim này xao xuyến rồi lại tự thầm rằng nên đổi phận thân dây thanh thân gỗ na.

Ntshe yuav nrug tau yim hmoob yaj ncuab u i, ntshe yuav moog nrug lub lawm voj hlua nrov nroog ntawm tug ceg ntoo ntev. Es ntshe ntxhais nkauj see leej tub leej roog tuaj txug es ntshe yuav tas koj lug tsi yuav tes ca kuv muab koj tso moog pluam plhuav es, xav quas zoj los sab tsi lawm kaaj es xav zeeg los nplooj sab i ntshe yuav tsi ntseeg mog.

Đã lỡ cùng dòng họ Giàng lập trụ thành gia đình, cuộc đời này như khúc gỗ đứng im. Rồi chồng bước đến bên cạnh và nói rằng nếu không còn sống được với nhau nữa thì hãy chia đôi đường. Nghĩ bao nhiêu mà lòng chẳng nhẹ nhàng ôi, nghĩ đi nghĩ lại mà lòng rối như tơ vò hỡi.

Ntshe ntxhais lawm nkauj see ev, ntshe yuav xaav quas zeeg es xaav quas lawm zoj es li rov lug txug puj hmoob lawm puj tsag es lub lawm vaaj los ntshe yuav ntau xov tooj hu luj lawg es leej nus hlub li i muab neeg eeb saam neeg qaum es neeg xauv saam neeg ncauj es li caij neeg quas ntwg es rov tuaj txug hmoob puj tsag tej tog vaaj es ntshe hmoob puj tsag leej tub i yuav tas ntuj nig leej tab, ua caag es koj yuav nrug koj leej nus hlub lug rov qaab.

Nên phận nữ nhi này mới nghĩ đi nghĩ lại tới về đến nhà người mẹ chồng, chỉ mong sẽ gọi điện thoại cho người anh trai hỡi, để rồi (người anh) đặt yên lên lưng ngựa, đặt cương lên đầu ngựa rồi cưỡi ngựa phi như phong tới tận nhà chồng đón (phận nữ nhi này) quay trở lại (về hộ về làng) na.

Ua cav... ntxhais lawm nkauj see wv yuav tas tav no ces ntshe kuv leej tub leej roog es, ua lawm zaaj twg los koj nam tsi yuav es ua lawm tsaav twg los koj nam twb tsi ntseeg tseg ca kuv nrug kuv leej nus es wb thim quas zoj es rov quas zeeg mog.

Ôi hỡi phận nữ nhi này, rằng chồng và các con ta ơi, làm cách nào đi nữa thì người mẹ chồng cũng không nhận, nói như nào đi nữa thì người mẹ cũng chẳng tin nên tôi mới cùng người anh trai quay trở lại nhà ngoại để chúng ta bắt đầu lại nha.

Ntshe, ntxhais lawm nkauj see es li nrug lawm leej nus es rov qaab es, li nrug leej neeg leej nus es rov moog mog, ntshe rov quas zoj lug txug lawm tej yaag kaab los ntshe hmoob lawm puj tsag es yuav ua tug lawm ncej xaiv plaub ntug es yuav ntxhuv txoog es rov tom qaab.

Ôi chắc phận nữ nhi này sẽ cùng anh trai quay trở về nhà ngoại, chắc quay trở lại mới một đoạn đường chưa dài thì người mẹ chồng đã gây hấn, làm mọi chuyện rối mù na.

Ua cav av av as... ntxhais lawm nkauj see lug txug lawm tej tog li kev los ntshe hmoob lawm ncej xai plaub ntug es ntxhuv qua txoog lug tuaj es thiav ncauj kab los ntshe yuav thaiv lawm ncauj kev.

Ôi hỡi, phận nữ nhi này đi đến những nửa đoạn đường mà chắc những chuyện mâu thuẫn sẽ nhảy ra chắn đường về nè.

3 CHỦ ĐỀ ĐI HỌC

XAA PHOOJ YWG MOOG KAWM NTAWV (TIỄN BẠN ĐI HỌC)

Tus hu: Hnub Hawj Hmoob leeg - Xov Moos Tus sau & txhais : Muaj Muas

LUS HMOOB

Nghệ nhân: Hờ Thị Cúng, Mông Lềnh Nơi thu: Mù Cang Chải, Yên Bái Viết lời & dịch: Mùa Mua

LỜI VIỆT

Caag taav nuav uav... es, ntuj taag ncua yuas phooj ywg es caag peb roob teb tuam rooj ntug nua rais loj rais lees es mej tuaj txug raab teb tuam rooj ntug nua yuav khua sab luj laag yoog li mev noog qij noog qwg nuav tsi noj ntsab i mog phooj ywg es.

Ôi hỡi bạn bè muôn phương ơi, sao mảnh đất và bầu trời nơi ta ở này … nên bạn đến nơi mảnh đất cùng phương trời này sẽ nôn nao cả lòng như chim … kia quên cả ăn gạo nè bạn bè ơi.

Koj tseg koj yog ib leej tub es muab nplej sau taag ntshe yuav npaaj hlo sab moog kawm ntawv es yuav tsi xaav nrug leej nam leej txiv nuav noj tsab yuam phooj ywg. Es koj moog kawm txuj los nshe yuav tau txuj hos kawm ci yuav tau ci nig phooj ywg es.

Bạn là một phận nam nhi nên sau mùa thu lúa thì sẽ sẵn lòng đi học chữ nên sẽ không mong cùng người bố, cùng người mẹ ăn tết này bạn tôi ơi. Bạn đi học văn thì chắc sẽ như ý còn học võ thì chắc sẽ thành tài mà bạn tôi ơi.

Koj leej nam leej txiv yuav has nam maab qas suav nuav tas koj moog kawm txuj kawm ci puj maab yawm suav yuav ntxooj nyog txuj hmaab moog caab plhog mog phooj ywg hmoob.

Bố mẹ bạn sẽ bảo với ngoại nhân rằng bạn đã đi học văn rồi học võ, nữ nhân người mán cùng nam nhân người hán sẽ nể (sự vững vàng) như sợi dây tằm hỡi bạn bè Mông ơi.

Koj moog kawm txuj kawm ci nam maab qas suav yuav tu teb luj lag tsua kuv phooj ywg nig ua mog phooj ywg nab.

Bạn đi học văn rồi học võ sẽ làm bạn mán cùng hán nhân chia đất, chia đá nè bạn tôi, hỡi bạn ơi.

Koj moog kawm txuj kawm ci koj leej nam leej txiv yuav nrug nam maab qas suav nuav koom taag txuj hmaab moog caab qab mog phooj ywg.

Bạn đi học văn rồi học võ nên chắc người bố cùng người mẹ bạn sẽ chung mâm cùng người Mán hay Hán nhân như những nồi tằm cùng nhả sợi này bạn bè ơi.

Es kuv cim phooj ywg mej mood kawm txuj kawm ci xeev qas zoj ces num tswv fuab tais yuav tu teb luj lag tsua koj saib mog phooj ywg es, om.

Bạn đi học thành tài rồi sẽ được hoàng đế ban đất ban đai nè bạn bè hỡi.

TXUJ KAWM NTAWV (DÂN CA ĐI HỌC)

Tus hu: Laj Lis Nyob: Si Ma Cai Tu sau: Yeeb Yaj

Trình bày: Lý A Là Nơi thu: Huyện Si Ma Cai, Lào Cai Lời - dịch: Giàng Thị Dính

LUS HMOOB

LỜI VIỆT

Ua caag uas yuav muaj ntu yees lub xyoo naav ab...a...om.. Taav....naav ...eb....

Hỡi ơi cô gái…

Caag yuav muaj tug xws koj ntxhais nkauj see ko leej nam i yuav nyob txawj yug es koj leej txiv yuav nyob txawj yaws yuav muab koj ntxhais nkauj see ko tej cev ntaj los cev ntsug yaws poob ntuj tseeg yeeg tej qab tsev nqeeb.

Sao lại có một người như em vậy cô gái ơi...mẹ em biết sinh, bố em giỏi nuôi nấng em may mắn được cha mẹ sinh ra và lớn lên dưới mái nhà gianh..

Ua Caav yuav muaj tus xws koj ntxhais nkauj see ko yuav hlob tawm rooj ntu plaws koj yuav dha plhawv moog nam maab miv suav lub qab tsev xyuj xeeb na mog ntxhais nkauj see na om

Sao lại có người may mắn như em vậy cô gái...em lớn lên em được tung tăng đến với mái trường... hỡi em...

Ua caav yuav muaj tug xws koj ntxhais nkauj see ko leej nam i yuav nyob txawj yug es koj leej txiv yuav nyob txawj yaws es yuav muaj koj ntxhais nkauj see ko tej cev ntaj los cev ntsug yaws poob ntuj tseeg yeeg tej nag qab tsev txhaj tag es

Sao lại có người may mắn như em vậy cô gái ơi… Mẹ em biết sinh, bố em giỏi nuôi nấng. Em may mắn được cha mẹ sinh ra và lớn lên dưới mái nhà đất..

Yuav muaj tug xws koj ntxhais nkauj see ko yuav hlob tawm rooj ntu plaws koj yuav dha plhawv moog nam maab miv suav tej qab tsev xyuj thaj tag mog ntxhais nkauj see nab.

Hỡi ơi! có người may mắn như em cô gái ơi...khi em lớn lên em được tung tăng đến với trường lớp hỡi em..

Ua ..caav ..yuav muaj tug lag xwb kuv nuj tab naav es, kuv leej nam i yuav nyob txawj yug los kuv leej txiv tsis txawj yaws es yuav yaws tsis tau kuv nuj tab naav tej cev yoj xws cev yees yuav tsis poob tej nag qab tsev nqeeb.

Hỡi ơi! Còn người như anh kém may mắn…Mẹ anh không biết sinh, bố anh không giỏi chăm lo...anh không được cha mẹ sinh dưới mái nhà gianh...

Ua caav yuav muaj tus xws kuv nuj tab no kuv hlob tawm rooj ntu plaws, cas kuv i yuav dha tsis nyog moog nam maab miv suav tej qab tsev xyuj xeeb na mog nkauj see na om

Người kém may mắn như anh đây...anh lớn lên anh chẳng được tung tăng đến với mái trường xanh em ơi..

Ua caav yuav muaj tug xws kuv nuj tab nav es kuv leej nam i yuav nyob txawj yuj los kuv leej txiv yuav nyob tsis txawj yaws es yuav yaws tsis tau kuv cev yoj los cev yees poob ntuj tseeg yees moo tej qab taw txhaj tag es

Hỡi ơi! Người kém may mắn như anh đây...Mẹ anh không biết sinh, bố anh không giỏi chăm lo anh không được cha mẹ sinh ra dưới mái nhà đất...

Yuav muaj tus xws kuv nuj tab no kuv hlob tawm rooj ntu plaws, cas kuv i yuav dha tsis nyog moog nam maab miv suav tej nag qab tsev xyuj thaj tagmog nkauj see na om.

Người kém may mắn như anh.. anh lớn lên anh không thể sánh bước đến trường lớp cô gái ạ...

Ua cas yuav muaj tus xws koj ntxhais nkauj see ko yuav dha plhawv mus nam maa miv suav tej qaab tsev xyuj lig xeeb, koj yim kawm coj moog yim kob, cas noj lug yuav tsis yuav koj nam ib tuab tug txhawj tag hnaav tsis yuav koj nam ib tuab tug txhob mog nkauj see nab.

Hỡi ơi! Có người tuyệt vời như em vậy cô gái ơi... em tung bay trên khắp mọi nẻo đường để học hành, em càng học kiến thức em càng sâu, ăn em không cần phải lo, mặc không phải sầu cô gái ạ...

Cas yuav muaj tus xws koj ntxhais nkauj see ko yuav dha plhawv mus nam maab miv suav tej qaab tsev xyuj thaj tag naab. Koj yim kawm coj moog yim li txawj tag es, noj lug tsis yuav koj ntxhob, hnav tsis yuav koj txhawj tag mog ntxhais nkauj see nab om.

Có người tuyệt vời như em vậy cô gái hỡi...em tung bay trên con mọi nẻo đường để học làm người, em càng học em càng giỏi, ăn em không cần phải tính, chuyện mặc em không sợ thiếu cô gái ạ...

Ua cas yuav muaj tus xws nuj tab naav kuv hlob tawm ntuj kuv dha plhawv mus nam maab miv suav tej qaab tsev xyuj xeeb, kuv yim kawm coj moog yim tsis kob. Ua caag noj lug yuav yuav kuv nam ib tuab tug txhawj tag hnaav yuav kuv nam tuab tug txhob muag ntxhais nkauj see nab om.

Tại sao lại có người kém may như anh đây em ơi, nếu anh tung bay trên mọi nẻo đường để học hành, anh càng học kiến thức càng không sâu, đến cả chuyện ăn rồi chuyện mặc vẫn để mẹ phải một mình lo âu hỡi em ơi...

Ua caag muaj nug xws kuv nuj taab nav kuv dha plhawv moog tau nam maab miv suav tej qaab tsev xyuj li thaaj naaab. Kuv yim kawm coj moog yim tsis txawj taag es noj lug yuav yuav kuv nam ib tuab tug txhob hnav yuav yuav kuv nam tuab tub tug txhawj tag muag ntxhais nkauj see naab om.

Tại sao lại có người kém may như anh đây em ơi... nếu anh tung bay trên mọi nẻo đường để học làm người, anh càng học kiến thức càng vững, nhưng chuyện ăn vẫn chỉ mình mẹ tính, chuyện mặc chỉ mình mẹ cho hỡi em ơi...

Ua caag yuav muaj tug xws koj ntxhais nkauj see ko, ua caag koj yim kawm coj lug yim txawj tag koj yuav muab lub qaab ntawv lug coj lug kuam ua xa faab, qaum ntawv kuam ua qaab qwj, koj yuav hlob tawm rooj ntug plaws, ua caav koj yuav muaj tau koj leej nam moog leej txiv tej ntsws laj lag ntsws tej tag ib teg tswj tag ne.

Sao lại có người may mắn như em, em càng học càng biết, em viết nên những dòng chữ như những đường may, những nét chữ như hoa văn.. Em lớn lên, ruộng nương em đã có bố mẹ làm...

Ua caag yuav muaj tug xws koj nthais nkauj see ko, koj yim kawm coj moog koj yim kawm kob, koj yuav muab qaab ntawv lug kuam ua qaab qwj tag nqaum ntawv coj lug kuam ua xaa faab.

Sao lại có người may mắn như em, em càng học càng biết, em viết nên những nét chữ như hoa văn, dòng chữ như những đường may...

Koj yuav muab koj leej nam moog leej txiv ko tej ntsws laj nqeg ntsws teb rov ua nam ib teg tab muag ntxhais nkauj see naab.

Em lớn lên, ruộng nương em đã có bố mẹ cấy.. hỡi em

Muaj tug lag xws kuv nuj tab naav kuv rog moog yim kawm coj moog yim tsis txawj tag kuv yuav muab qaab ntawv lug kuam tsis tau ua qaab qwj tag qaum ntawv coj lug ua tsis tau xaa faab. Caag kuv rov coj lug txug tsev kuv yuav muab tsis tau kuv leej nam leej txiv tej ntsws laj nqeg tej ntsws teb ua nam ib teg tab naa muag nkauj see naab.

Sao lại có người kém may như anh, anh càng học anh càng không biết, không thể viết, anh không thể viết nên những, dòng chữ như những đường may, những nét chữ như hoa văn. Anh quay về, ruộng nương anh không có bố mẹ làm... cô gái ạ

Muaj tus xws lis kuv nuj taab naav es, kuv yim kawm coj lug yim tsis txawj tag kuv yuav muab qaab ntawv lug kuam coj lug ua tsis nyog xaa faab, qaum ntawm coj lug kuam tsis tau ua qaab qwj tag es kuv yuav nquj luj ruj sua rov lug txuj tsev kuv muab tsis tau kuv leej nam moog leej txiv tej ntswg laj nqeg ntsws teb naav ua tsis tau nam tag ib teg luj tswm tag ne.

Sao lại có người kém may mắn như anh, anh càng học càng không biết, anh không thể viết nên những nét chữ như hoa văn, dòng chữ như những đường may.. Anh quay về, ruộng nương anh không có bố mẹ cấy ... cô gái ạ...

4 CHỦ ĐỀ RĂN DẠY CON CHÁU

Nghệ nhân: LY THỊ CHỞ (Đồng Văn - Hà Giang)

NKAUJ MOOG UA NOJ (MÙA VỤ MỚI)

Tus hu: Seo Gas Yaj, Hmoob Leeg Chaw sau: Sa Pa, Lào Cai Sau - txhais: Ceeb Lis

LUS HMOOB

Nghệ nhân: Giàng Seo Gà, Mông Lềnh Nơi thu: Huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai Lời-dịch: Ly A Chính

LỜI VIỆT

Yuab nam e am Yuab caag ntuj tsaug tag ncua nrhab ntuj tshab (tshiab) rov tuaj qaag zab na...e am xav kom tau noj qeeg tau hnav los yuav tsim nyob coj moog tsis sawv na e am…

Hỡi người ơi, Mùa đông trôi qua mùa xuân nằm phơi mình trên làn nắng ấm. Ta ao ước có đủ cơm no áo mặc thì không phải là ta cứ an thân ở phận

Yuab caag ntuj tsaug tag ncua nrho ntuj tshab (tshiab) rov tuaj qaag zob e am, xav kom tau noj qeeg tau hnav los yuav tsis nyob coj moog tsis su(so) hlo e am

Mùa đông trôi qua mùa xuân lại về đầy nắng miên man, Ta ao ước có đủ cơm no áo ấm thì không phải là cứ lười biếng mà không tìm kiếm hỡi người.

Peb yuav li tau teej qoob teej loo hlav mos nyus es rov mus nto ntu e am, peb yuav ua sim neej moog nyob zoo tshav ntuj lug e am Peb yuav li tau teej qoob teej loo hlav mos nyuj nyug tuaj rov mus nto ntsis e am, peb yuav ua sim neej moog nyob zoo tshav ntuj nrig e am

Ta nên bắt tay vào cấy cày để có mùa lúa đua nhau từng cành tươi tốt đến lúc úa vàng thì ta sẽ được hưởng cuộc sống ấm no Ta nên bắt tay trồng trọt hoa màu mơn mởn đú nụ xanh, để ta có được cuộc sống yên bình hạnh phúc.

Peb yuav sau tau teej qoob teej loo rov los mus seem txhom no e am, peb leeg hlub leeg nyob li muaj sab su sab sov tuaj zug tswg sawv mug li noj na e am

Ta sẽ có được một mùa bội thu tích lũy hỡi người, ta hãy sống yêu đời thương nhau ấm lòng để có mừng cùng ăn hỡi người

peb yuav sau tau teej qoob teej loo rov los mus seem tseeb na e am, peb leeg hlub leeg nyob li tuaj sab sub sab sov tuaj xyus rig sawv mus li hnav na e am

Ta hãy sống một cuộc sống yên ấm an lòng hỡi người ơi, ta sẽ có được một mùa bội thu để dành

LUS TXAJ TXHOB UA HLUAS (KHÔNG NGOẠI TÌNH)

Tus hu: Mov Tshaj Haam, Hmoob Leeg Chaw sau: Mường Đun, Tủa Chùa, Điện Biên Sau & txhais: Npe Yaaj

LUS HMOOB

Người hát: Hạng Chà Mó, Mông Lềnh Nơi thu: Mường Đun, Tủa Chùa, Điện Biên Lời - dịch: Giàng A Bê

LỜI VIỆT

Ua caag xyoo nuav ni phooj ywg hmoob, ua caag kev plom tes yog kev puag cuab, ua kev pleeg yog kev puag yis

Này bạn bè Mông ơi! lăng nhăng là đường rạn nứt tình vợ chồng lăng nhăng là đường dẫn đến cắt đứt hạnh phúc gia đình

Ca kev nkauj tes wb ces ca ua yeeb ncuab, kev nraug ib ces ua chaw chim Koj rov moog ntshwj maj rov ncis tshuab, koj moog plis tub plis ki lis koj lub teem cuab

Tình cảm thôi thì ta để làm kỷ niệm Tình cảm thôi thì ta để làm hồi ức Bạn quay lại xe lanh, cuốn lanh về xây lại gia đình

Ca kev ploj tes yog kev puas cuab, Kev pleeg tuaj tes yog kev puas yis Ca kev nkauj tes ces ua yeeb ncuab, kev nraug ib tses ua ntshawm ncim

Koj nrov moog npaam qoob ntswb zoov rov nci cis Koj moog nplis tub nplis ki lis koj lub teem yis mus

Bạn quay về làm lại nương xanh như rừng núi Bạn trở lại yêu thương, đùm lại gia đình

Ua caag npaaj teeb cis ntawm nroj Es koj tub koj nroog tsw zoo los koj ua sab moog lis noj hos

Hỡi ơi! Đèn sáng vì có dầu mỡ Nhà bạn dù không tốt thì bạn về dẫn lối làm ăn

Npaaj teeb cis ntawm hluav es koj tub koj nroog tsw zoo los koj ua sab quas nam es nrov moog yuav

Hỡi ơi! Ngọn đèn cháy bởi có bất nhà bạn dù không tốt nhưng dặn lòng quay lại gắn bó

Koj moog lis koj lub luag qoob kuas nto lug, Koj leej tub leej nroog sab li lus

Bạn đi làm để đồi nương tươi tốt Trái tim nhà bạn mới trở về

Koj moog lis koj lub luas qoob luas loo kuag nto lawm luas es koj leej puas leej yaag sab nyob li nruaj mos phooj ywg Hmoob

Bạn đi chăm lại đồi nương xanh tốt Trái tim nhà bạn mới yên bình bên cạnh Bạn nhé!

KWV TXHIAJ XYA TUB NYUAG TSAWG (TIẾNG HÁT SINH ĐẺ VỪA ĐỦ)

Tu hus: Txawj Yias Yaj, Hmoob Dawb Chaw sau nyob: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Sau & Txhais: Ceeb Lis

LUS HMOOB

Người hát: Giàng Chờ Dia, Mông Trắng Nơi thu: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Lời - dịch: Ly A Chính

LỜI VIỆT

Xyoo no ntuj yuag ib tsoom npoj hluas e om..

Hỡi năm nay à hỡi những bạn trẻ ơi…

Cas lawv tej hmoob laus puag nram ntej ces ntshe zoov fab ces ntshe lawv muaj luaj mog, ua neej txoog ces muaj tag 9 leej tub hos 8 leej ntxhais ces li muaj kwv muaj tij es ntshe muaj plaub muaj ntug los luag li tsis kav los qhib tej npuag mog.

Vì thời các cụ ngày xưa thì rừng rậm rạp họ có thể sống một kiếp có tới 9 con trai 8 con gái thì họ có đông đủ anh em, hễ có mâu thuẫn trong làng cũng không có ai dám mà phũ phàng.

Ua neej txoog ces muaj 9 leej tub 8 leej ntxhais tes lawv tej laus nplooj siab li nrog luag nyob lawm ruaj nab om.

Sống cuộc sống vợ chồng phải có 9 con trai 8 con gái thì họ mới yên lòng sống bền vững

Cas lawv tej laus puag nram ntej ces zoov fab los lawv kuj muaj ntov os, Ua neej txoog ces muaj tau 9 leej tub 8 leej ntxhais es li muaj kwv muaj tij thiab muaj vis kuj muaj ncaus es ntshe muaj plaub muaj ntug luag li tsis kav los qhib tej npuag no

Hỡi các cụ ngày xưa khi rừng rậm rạp họ có thể khai thác, Đôi vợ chồng sống phải có 9 con trai 8 con gái thì mới có anh,có chị, có em,.Nên đến lúc có chuyện có biến thì cũng không có ai dám mà vu oan.

Cas ua neej txoog es muaj tau 9 leej tub 8 leej ntxhais ces lawv tej laus nplooj siab li nyob lawm ruaj mog om, Cas ntshe ib tsoom npoj hluas li lawm nej ces tseem ua neej nyob txog tog lawm tuaj sawv txog nta

Sao đôi vợ chồng sinh được 9 trai 8 gái thì mới vui lòng mà sống yên.

Cas ntshe nej ntsia lub ntuj no ces lawm tuaj nyob tsis txawj loj mog, nej ntsia lub teb ces yeem nyob tsis txawj hlav om, cas yuav tau tig tiag sib qag

Thì hãy nhìn bầu trời này sẽ không lớn hơn, đất đai này cũng không rộng thêm, vậy nên hãy biết nhìn, lắng nghe theo xu hướng mà Đảng Chính phủ ban

Hỡi những người bạn trẻ ơi,các bạn mới sống được đôi mươi,đi được lưng chừng đời,

zees los mloog Dang chinh phu lo lus kav na om..

hành.

Cas ntshe ib tsoom npoj hluas li lawm nej ces tseem ua neej nyob txog tog lawm tuaj sawv txog nta, cas ntsia lub ntuj nyob tsis txawj hlav ntsia lub teb nyob tsis txawj loj es ntshe nej yuav tau tig liag xib qag leeg los mloog tag Dang Chinh Phu lo lus coj mog om.. Tsis txhob mus yug tub coob ntxhais ntau es mus ua li txaus hnav mus khwv li txaus noj mog

Hỡi những người bạn trẻ ơi,các bạn mới sống được đôi mươi,đi được lưng chừng đời, sẽ nhìn thấy bầu trời này không dài ra, đất đai này cũng không lớn thêm. Vậy nên hãy quay đầu lắng nghe theo Đảng Chính phủ dẫn đường chỉ lối …oh.

Rồi các bạn sẽ thấy bầu trời này không rộng ra, đất đai này không dài ra vậy nên đừng đi mà sinh đông trai lắm gái như các cụ ngày xưa, để có làm mới đủ ăn, kiếm mới có đủ mặc nhé…

Ntuj yuag ib tsoom npoj hluas e om.. Cas ntshe nej mus ntsia lub ntuj los yog lub qub nej ntsia lub teb lawm tuaj yog lub i Txhob mus yug tub coob ntxhais ntau li lawv tej hmoob laus puag thaum i..os..tsam tsis muaj tej nyiaj txiag rov los hlub ces zoo li tej tub tej ntxhais nyob tsis muaj xis om

Hỡi ơi những người bạn trẻ ơi Các bạn nhìn thấy bầu trời mãi chỉ là một, nhìn thấy đất đai này cũng chỉ là vậy mà thôi Không nên sinh con lắm cái như các cụ thuở xưa… kẻo lại không có tiền có bạc mà nuôi, thì các con cháu sẽ sống khổ cực.

Cas ntsia lub ntuj los yog lub i os mus ntsia lub teb no lawm tuaj yog lub qub..ntshe nej txhob mus yug tub coob ntxhais ntau li lawv tej hmoob laus lawm tuaj puag thaum ub,.os...tsam tsis muaj tej lawm nyiaj txiag rov los hlub na om..

Hãy nhìn thấu bầu trời này chỉ như y và nhìn xem đất đai này cũng chỉ như cũ. Nên không nên mà đi sinh con lắm cái như các cụ thuở xưa .. vì sợ sẽ không có bạc có tiền mà thương mà lo

Cas ntshe ib tsoom npoj hluas e ua neej nyob tseem hluas li lawm nej ces ntshe nej nco ntsoov Dang chinh phu lo lus los qhuab qhia pej xeem mog,.. nej txhob yug tub coob ntxhais ntau ces nej li tau mus txais tag Dang chinh Phu daim ntawv los cuab kiag nej lub koob lawm meej nab

Hỡi ơi những người bạn trẻ ơi, cuộc sống của các bạn hãy còn trẻ, hãy nhớ lời dạy của Đảng Chính Phủ chỉ đường soi lối cho người dân, Không sinh đông trai lắm gái, thì mọi người mới nhận được Đảng chính phủ chứng nhận khen tựa cái công danh…

Nej nco ntsim ntsoov Dang chinh phu lo lus qhuab qhia pej xeem hmoob os,

Hãy nhớ kỹ lời chỉ dẫn lối của Đảng Chính phủ cho người dân nhé

Nej mus ua neej txoog txhob yug tub coob ntxhais ntau es nej li tau los txais kiag Dang Chinh phu daim ntawv los cuab lawm nej koob os mog om

Mọi người sống đôi vợ chồng đừng nên sinh đông trai lắm gái, rồi sẽ nhận được giấy khen cuả Đảng Chính phủ về công danh oh…

Không nên mà sinh đông trai nhiều gái thừa thì mới kiếm đủ ăn lo đủ mặc nhé.

5 CHỦ ĐỀ THAN THÂN

Nghệ nhân: GIÀNG CHỜ DIA (Thuận Châu - Sơn La)

TSI MUAJ TXIJ NKAWM (CUỘC SỐNG THIẾU CHỒNG)

Tus hu: Maiv Yaj, Hmoob Leeg Chaw sau: Sa Pa, Lào Cai Sau & Txhais: Muaj Muas

LUS HMOOB

Nghệ nhân hát: Giàng Thị Máy, Mông Lềnh Nơi thu: huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai Lời - dịch: Mùa Thị Mua

LỜI VIỆT

Yub...es ntuj teg ncua os, caag luag muaj txij muaj nkawm luag noj nqaij ua xuam khob hos haus cawv tuaj ua xuam lug. Cas muaj tug xws kuv nav es tsi muaj tub rov tsi muaj roog es muaj caij khwv muaj caij su.

Hỡi trời cao ôi, sao người ta có chồng để che chở ăn uống không sợ thiếu, sao có người như tôi đây không có chồng che chở chỉ có ngày đi làm không có ngày được nghỉ ngơi.

Luag muaj tub muaj roog es luag noj nqaij ua xuam lug hos haus cawv ua xuam khob hos luag muaj caij khwv los muaj caij nyob om.Muaj tug xws kuv nav tsi muaj tub tsi muaj roog noj tsi nyog nqaij lug ua xuam lug haus tsi nyog cawv coj lug ua xuam khob, muaj caij khwb tsi muaj caij nyob om.

Người ta có chồng con đỡ đần ăn uống không lo nhiều, có ngày làm cũng được ngày rảnh rỗi à, người như tôi đây không chồng không con cái không được ăn thừa thãi làm không được ngày rảnh tay à.

Caag nam kaab noj nplooj es nam kaab kaws nyuj nyaag lub lig dlaaj Hos muaj tug xws kuv nav tsi muaj tub roog es xws tug nyooj taag khwv tsi pluam laaj hos.

Con sâu được ăn lá thì phải ăn từ phần chiếc lá vàng non. Còn tôi đây không có chồng con đỡ đần nên như con trâu yếu không kiếm đủ ăn no à.

Nam kaab noj dog es nam kaab kaws nyuj nyaaj lub lig ntsuab, muaj tug xws kuv nav tsi muaj txij tsi muaj nkawm es nyom taag lawm peb voom tsi pluam quab neg hmoob om.

Con sâu ăn lá xanh trên cành thì phải ăn từ phần ngọn lá xanh. Còn người như tôi đây không có chồng giúp cày vài ba lượt chẳng được mấy hàng người ơi.

TXUJ KEV NTSUAG (TIẾNG HÁT MỒ CÔI)

Tus hu: Yiv Vaaj, Hmoob sib Chaw sau: Hồng Ca, Trấn Yên, Yên Bái Sau & Txhais: Muaj Muas

LUS HMOOB

Nghệ nhân: Vàng Thị Dí, Mông Si Nơi thu: Hồng Ca, Trấn Yên, Yên Bái Lời - dịch: Mùa Mua

LỜI VIỆT

Ua cav... ntuj taag ncua yuas kwv tij neej tsaa...am, ua caag txhua naj tas txhua xyoo es nam nkauj ntsuag hab tub ntsuag tes muaj nam muaj txwv, nam xyoo nrug li nuav tes zoo luag naj los yuav tsw tau nkauj ntsuag hab tub ntsuag ua leej nam leej txiv nam tes i yub lig tsw ntxwm laj lig es ntshe yub lig tsua yuav tuag taag lawm tsheej tsob hos xyoo nuav nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej txwv tuag taag nrho tes yuav sawv kev tig tsuj tseeg rov moog nrug leej kwv leej tij ua tub ntsoj los tub ntsuag nyob nua nig kwv tij phooj ywg wv nab am...

Hỡi anh chị em họ hàng đôi bên ơi, mới năm nào các cô gái và chàng trai vẫn còn cha mẹ, năm nay là một năm thuận không phải năm lành của cha mẹ. Các cô gái chàng trai gieo mạ muộn không kịp để cấy ruộng nên mạ đã chết từng bó, năm nay cha mẹ của các cô gái chàng trai qua đời chưa lâu các cô gái chàng trai phải trở thành những đứa con mồ côi sống với anh em họ hàng, hỡi những người anh em bạn bè ơi.

Ua caag naj xyoo nrug li nuav tes nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej txiv tes zoo luag xyoo los ntshai yuav tsw tau nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej nam leej txwv xyoo am, caag yub lig tsi ntxim laj lig es yub lig tsua yuav tuag taag tsheej txoog es ntshe naj xyoo nrug li nuav tes nkauj ntsuag hab tub ntsuag tsua sawv kev tsuj tseeg rov moog nrug leej kwv leej tij ua luag tub ntsuag hab nkauj ntsuag rov moog puab luag rooj nua nig kwv tij neej tsaa am.

Năm nay có là một năm lành cũng không phải là năm thuận của cha mẹ các chàng trai cô gái à, mạ muộn sẽ không kịp cấy lên ruộng mạ muộn chết từng cọng, cha mẹ của các chàng trai cô gái qua đời chưa mấy ngày các chàng trai cô gái phải trở thành những đứa con không nương tựa, hỡi họ hàng đôi bên.

Ua caag nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej txiv tuag taag nrho teg qab tuag es puj qab tub moog tsi tuaj tw am, ua caag leej nam leej txiv tuag taag nrho tes nkauj ntsuag hab tub ntsuag nyob moog tsi muaj txwv yuam kwv tij phooj ywg nab. Ua caag puj qab tuag taag es puj qab twb moog tsi tuaj tis hos xyoo nuav nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej txiv tuag taag ntshe yuav nyob moog tsi tsheej ib yig yuas kwv tij neej tsaa am.

Mẹ của các chàng trai cô gái vừa qua đời, đuôi gà mái cũng không còn lớn thêm, cha mẹ đi mãi rồi các chàng trai cô gái mồ côi sống không còn nên một đình ấm êm, hỡi bạn bè anh em ơi. Mẹ của các chàng trai cô gái vừa qua đời, cánh gà mái không còn mọc nổi nữa, cha mẹ đi mãi rồi mái nhà không còn ai sắm sửa, hỡi họ hàng đôi bên.

Ua caag ntshe leej nam leej txiv tuag taag tes ntshe leej kwv leej tij tsua yuav kwv li zoj tsua toj peg lub roob moog aav luaj lab es ca nkauj ntsuag hab tub ntsuag tsua yuav seev quas yeeg i moog tu taag quas nrho nkauj ntsuag hab tub ntsuag moog nam ib ntshua sab yuas kwv tij phooj ywg nab, caag leej kwv leej tij tsua yuav rooj ntxaa tig seev quas yeeg tsua puj maab yawm suav tej lawm ncauj kab hos caag leej tub leej roog nuav tes ntshe yuav tub li nrho tas ntshe yuav ua li hlo nam ib sab moog ua nkauj ntsuag hab tub ntsuag nua nig kwv tij phooj ywg nab.

Cha mẹ lìa cõi đời này ấy, anh em họ hàng đưa cha mẹ qua miền núi đất đỏ, các chàng trai cô gái mồ côi tan nát cõi lòng đó, hỡi những người anh em ơi. Ôi sao cả người anh người em đều xót xa xao xuyến thấm hết tấm lòng những đứa trẻ mồ côi, hỡi anh em bạn bè ơi. Ôi sao hết người anh sẽ lượt người em chắc mang nỗi buồn man mác đến chỗ ông bà người hán à. Ôi sao người con người cái thì chắc sẽ day dứt lòng chấp nhận phận mồ côi này hỡi anh em bạn bè ơi.

Caag nkauj ntsuag hab tub ntsuag tej leej nam leej txiv tsua yuav tuag taag nrho leej kwv leej tij tsua yuav muab coj moog tso li zoj tsua lub roob moog aav luaj dub nig, leej kwv leej tij nuav tas nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej txiv tuag taag ntshe tug txawj xaav ces li hlub hos tug tsi txawj xaav ces tsi hlub nig kwv tij phooj ywg nab.

Cha mẹ lìa cõi đời này ấy, anh em họ hàng đưa cha mẹ qua miền đất màu tối ấy, ôi chàng trai cô gái không còn cha gánh việc nặng mẹ tháo việc nhẹ nữa, không nơi dựa vào, người thấu sẽ thương người không hiểu sẽ mặc kệ đấy, hỡi những người anh em ơi.

Ua caag nkauj ntsuag hab tub ntsuag tes ntshe yuav seev quas yeeg tas leej kwv leej tij tsua yuav coj li zog moog naj peb hnub es ntshe yuav moog saib rooj ntxaa yuav tuaj khaub paug quas nyaag tes ntshe yuav tu quas nrho nkauj ntsuag hab tub ntsuag sab quas laag nig kwv tij neej tsaa am. Ua caag leej nam leej txiv tuag taag nrho es yuav tau leej kwv leej tij coj moog tau nag peb hnub es ntshe leej tub leej rooj tsua yuav moog tes rooj ntxaa i yuav ua taag nam coob miv noog lub chaw tsauj es ntshe yuav tu quas nrho nkauj ntsuag hab tub ntsuag i txuj kev ntauj yuas kwv tij neej tsaa am.

Hỡi giọt lệ chàng trai cô gái mồ côi sẽ không ngừng rơi đấy. Ôi sao chỉ những ba ngày mà nấm mồ cha mẹ đã mọc cỏ dại khiến lòng chàng trai cô gái mồ côi phải đành lòng tự thương lại phận mình này, ôi những người anh em.Ôi sao chỉ sau những ba ngày nấm mồ của cha của mẹ chỉ còn là một miếng đất hoang tàn cho chim chóc đậu, cô gái chàng trai mồ côi đành lòng không quay lại thăm nè hỡi họ hàng đôi bên ơi.

Ua caag xyoo nuav nkauj ntsuag hab tub ntsuag leej nam leej txiv tuag taag nrho ces yuav tseg puj qab nam npua yuav quaj ncig lub nam vaaj tas lub tsev tes ntshe nkauj ntsuag hab tub ntsuag yuav quaj taag lawm tej moog npoo lev hos leej nam leej txiv tuag taag tes yuav tseg i nam puj qab lug nam npua i yuav ncig qos kuag tej tog vaaj ces ntshe yuav tseg nkauj ntsuag hab tub ntsuag moog ncig qos kuag, ntshe yav quaj taag lawm taag tej tog txaaj nua yuas kwv tij phooj ywg wb nab.

Hỡi ôi, sao năm nay cha mẹ đi rồi để lại đàn gà đàn lợn không ai nuôi, đàn gà đàn lợn kêu quanh nhà và đàn con mồ côi với những giọt lệ lăn dài trên mặt chiếu, cha mẹ đi rồi đàn gà đàn lợn lượn lờ quanh những khu vườn để lại chàng trai cô gái dạo quanh những nơi cũ của cha mẹ và thầm khóc trên chiếc giường mình nằm đó hỡi những người anh em bạn bè ơi.

KWV TXHIAJ LAUG LAWM TIAG (TIẾNG LÒNG NGƯỜI CÓ TUỔI)

Tus hu: Tsuj Yig Vaj, Hmoob Dawb Chaw sau: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Sau & Txhais: Ceeb Lis

LUS HMOOB

Người hát: Và Chù Di, Mông Trắng Nơi thu: Pá Lông, Thuận Châu, Sơn La Lời-dịch: Ly A Chính

LỜI VIỆT

Xyoo no nab os yom ntuj mog kuv nyuag tej tub tej ntxhais es yog leej li tub laus lawm tiag es ntshe tawm rooj plaws nce nees tig ntuj ntwg lawm nyeem ntshai ntshai xob os yom

Hỡi năm nay những cậu con trai cô gái của tôi ơi, chàng trai năm ấy nay già thật rồi, nếu có đi ra ngoài cưỡi ngựa tung tăng thì sợ sợ tiếng sấm ngoài trời.

Leej li tub laus lawm tiag tawm rooj plaws ntxua ntxaus hais kwv txhiaj dag luag li nram ntej ub tseem ua nkauj ua nraug hluas ces ntshai teb ruj rwg tsam nom tswv plaub xaiv lawm ces mus ntuj hlau na om,

Chàng trai năm nay chắc già thật rồi, nếu có ra ngoài lông bông hát dân ca vui đùa như thuở còn cường tráng bởi rất e dè sợ gây bao phiền toái thì lại đi tù răn đe,..om

Yog leej li tub laus lawm tiag caij nees ntuj twg lawm nyeem ntshai ntshai cua os yom, leej tub cev ntaj ntsuj laus lawm tuj tiag tawm rooj plaws ntxom ntxog hais kwv txhiaj dag luag li nram ntej ub tseem ua nkauj ua nraug hluas ntshai ruj rwg tsam ua tsoom leej caw dub muag ma lawv tsoom npoj kwv hluas zoo om.

Hễ chàng trai già thật rồi, cưỡi ngựa rộn ràng cũng chỉ sợ gió bão, chàng trai với tấm thân hao mòn, hễ ra đường cất tiếng hát dân ca vui đùa như thuở còn trai tráng thì cũng sợ làm các ngài quan tái mặt với chính mình ..ơi những người bạn trẻ tốt … oh,.

Cas qaib cov ntxuaj qaib siv tsis ntxuaj ntxuaj tuaj lub lwg plooj es tej niag twb laus li no hais kwv txhiaj daj luag li nram ntej ub tseem ua nkauj ua nraug li yeev es nploos siab nplooj ntsws ya yus tig plum plaws cuam tsis peg tsawg tsoom tiag os nab..os yom..

Sao gà trống đập cánh gà thiến không đập cánh, đập rồi giọt sương đọng trên lá. Những chàng trai đã già mà cất tiếng vang dân ca vui đùa như thuở xưa còn mới lên trai thành gái mà khiến tâm hồn bay phấp phới biết bao nhiêu tầng đây…oh yoh…

Cas qaib cov ntxuaj qaib siv tsis ntxuaj ntxuaj tuaj lub lwg teev os yog leej tub cev ntaj ntsug laus lawm tiag tawm rooj plaws txuam txog hais kwv

Sao gà trống đập cánh gà thiến không vung cánh, vung rồi tựa giọt sương đọng, chàng trai tấm thân đã hao mòn khi ra ngoài đường cất tiếng hát dân

txhiaj dag luag li nram ntej ub tseem ua nkauj ua nraug hluas nplooj siab ntxuj ntxawg yuj tig pluj plawg tsev cuam tsis lawm los peg tsawg ntxeev na om..

ca chơi vơi như thuở còn trẻ tâm hồn mong manh bay lơ lửng biết bao nhiêu vòng na..om

Yog leej li tub laus lawm tiag chim siab nco lub neej hluas nram ntej ub nplooj siab yuj li plaws nrog suab lawm lus mus vab sua os

Vì chàng trai già thật rồi, buồn miên man nhớ lại cuộc sống ngày xưa còn nên thơ ,tâm hồn còn bay vu vơ cùng theo lời vang tiếng nói xuống thành thị

Yog sij neej no laus lawm tiag ntshe xav txog txoj kev hluas li nram ntej ub nplooj siab laj ntxuj ntxawg xav nrog tag puj mab yawm sua lawv nkaum los pom rooj phom hlau lawv yeem sib tua, yog chim siab luaj li laus tuj tiag xav txoj kev hluas li nram ntej ub chim siab nrog sib lawm lub qab vab loog ma om.

Vì kiếp này già thật rồi nếu nhớ lại cuộc sống hồn nhiên ngày xưa chỉ muốn cùng cầm lên cây súng đi chiến dịch Buồn thật sự, già dần rồi nghĩ lại thời còn trẻ lúc xưa buồn chỉ muốn theo họ đi bảo vệ biên giới… oh.

Cas chim plawv ua luaj nco lub neej hluas nram ntej ub nplooj siab laj ntxuj ntxawg xav nkaus hlo phom tooj phom hlau nrog ua tsov ua rog, ua lub neej laus ntuj puas tshuaj lawm los lub teb ntsoog nab om

Sao thật buồn như thế này,nhớ lại cuộc sống ngày xưa còn trẻ khí phách hiên ngang, cần lên vai súng đồng, rìu sắt cùng nhau chiến tranh lúc đất nước chưa yên bầu trời chưa bình…om..

Cas chim siab ua luaj li no nplooj xyoob sib lig nkhoob xaus xi daim nplooj xiav, chim siab luaj twg los tswm siab nruj nreeg muab lub lawm neej khaws tso cia os yom,

Trong lòng buồn biết bao nỗi sầu, sầu hết tựa chiếc lá tím,dẫu có buồn ra sao cũng hãy cố gắng sống bình tâm yên chí oh yoh..

nplooj xyoob sib lig nkhoob xaus xuj xi rau daim nplooj nplej cev ntaj ntsug laus lawm tiag chim siab luaj twg los lam kawg lub neej laus lawm los rov tso tseg nab …om

Lá tre quấn quýt từ biệt bằng chiếc lá lúa, tấm thân già dần rồi kéo theo nỗi buồn miên man, thôi hãy chấp nhận cuộc sống già héo úa này…om

6 CHỦ ĐỀ TỰ DO

SIB YUM KAWM LUG TXAJ (MỜI BẠN TRẺ HỌC DÂN CA)

Tus hu: Tsaab Haam, Hmoob Leeg Chaw sau: Tuam Cuaj Tu sau & txhais: Muaj Muas

LUS HMOOB

Trình bày: Hạng Giống Chang, Mông Lềnh Nơi thu: huyện Tủa Chùa, Điện Biên Viết lời & dịch: Mùa Mua

LỜI VIỆT

Caag lawm ntuj taag nig kwv luag hmoob ws... cas kuv tas ntsauj txug lawm txij nua lu lug txaj lu ntsig tsi has tuaj tag ntshe yuav ntsug zeb ntsug luaj dlog moog. Caag kuv has lu lug txaj lu lug ntsig tuaj tag ntshe yuav sab taag kev lawm zej, tas ntshe yuav sab taag kev zog nig phooj ywg hmoob. Caag kuv laus txug txij nua es tsi has tuaj tag lu lug txaj lug ntsig yuav ntsug zeb ntsug luaj faab es, has tuaj taag ntshe yuav sab taag kiv neej tas moog sab taag kiv tsaav nig phooj ywg hmoob.

Ôi muôn bạn trẻ người Mông hỡi, sao tôi nghĩ rằng những lời hay ý đẹp trong lời ca này nếu không cất ra tiếng thì sẽ lăn cùng đá cùng sỏi đi mất thôi. Sao tôi hát lời hay, ý đẹp thì ngại bà con lối xóm, họ hàng xung quanh nè bạn bè Mông. Ôi sao, tôi già từng tuổi này rồi, nếu tôi không hát nữa thì những lời ca này sẽ như hòn đá lẫn trong bãi cải hoang, chẳng ai biết về nó nữa, mà sao tôi hát lời hay ý đẹp thì sẽ ngượng bà con họ hàng nè bạn bè Mông.

Caag kuv laus txug txij nua es, tsi has tuaj tag lu lug txaj lug ntsig yuav ntsug zeb ntsug luaj dlog es kuv has tuaj taag yuav sab taag kev zej tas ntshe yuav sab taag kiv zog nig phooj ywg hmoob. Caag kuv laus txug txij nua tsi has lu lug txaj lus ntsig los ntshe yuav, tseg ntsug hauv peg sw hauv toj faab, ntshe kuv has tuaj tseg leej kwg txawj xaav tseg tsi has leej tsi txawj xaav ces yuav tas kuv laug txug txij nua tseem yuav haub luag puj ntxag luag nyaab nig phooj ywg hmoob, cas kuv laus txug txij nua tsi has tuaj lu lug txaj lu ntsig yuav tseg ntsug hauv lawm toj faab ntsug hauv peg sw, cas kuv has tuaj tseg leej txawj xaav ces tsi has ho leej tsi txawj

Ôi, sao tôi đã già chừng tuổi này những lời hay ý tốt nếu hát không hết ra thì sẽ bay cùng gió lăn cùng sỏi lăn xuống sườn đồi này. Sao tôi hát hết ý tốt, ý đẹp thì sẽ ngượng bà con lối xóm, họ hàng xung quanh lắm nè bạn bè Mông. Sao tôi hát không trọn ý thì sẽ như cánh đồng mọc đầy cỏ hoang không ai quan tâm, nếu tôi cất tiếng hát lên để rồi, kẻ biết nghĩ thì thôi, người nghĩ chẳng tới sẽ thấy tôi như một kẻ nực cười, tham vợ người, ngòm dâu họ nè bạn bè Mông. Sao tôi già từng tuổi này, nếu không không còn cất tiếng hát, thì những lời hay ý đẹp, sẽ như cánh động mọc đầy cỏ dại không ai chăm, nếu tôi cất tiếng hát lên kẻ

xaav ces yuav tas kuv laus txug txij nua es tseem yuav haub luag nyaab ntxag luag puj nig ib tsoom phooj ywg hmoob.

nghĩ thấu thì mặc, người không thấu sẽ thấy tôi là một kẻ ngẩn ngơ, tham dâu người, nhòm vợ họ này bạn bè Mông à.

Cas kuv tas kuv tsi has tuaj tag es ntshe laus txug txij nua nam yeeb ceeb civ tug dluab twb tig xub luj leeg ntuj txag teb tsaug tsaus tej tuab quas ncawv nab, caag qhib ncauj has lu lug txaj lug ntsig ntshe yuav xob taag kiv zej sab es ntshe tub yuav xob taag kiv zog plawv nig ib tsoom phooj ywg hmoob. Cas kuv tas laus txug txij nua tsi has tuaj tag nam yeeb ceeb civ tug dluab twb xub luj leeg ntuj txag teb tsaug tsaus tej quas ncab es has tuaj yuav xob taag kev zej plawv es yuav xob taag moog kev zog sab nig tsoom phooj ywg hmoob.

Ôi sao, tôi nghĩ rằng tôi thôi không hát nữa thì cái bóng trong lòng này sẽ xao xuyến đứng không yên na. Nên mở miệng hát thì sẽ lại sợ hàng xóm láng giềng ngại ngùng thay nè bạn bè Mông. Ôi sao, tôi nghĩ rằng tôi thôi không hò nữa mà sao lòng này nôn nao không nỡ, mờ lời thì lại sợ anh em họ hàng chê bay nè bạn bè Mông hỡi.

Cas kuv tas laus txug txij nua tsi has tuaj tag nam yeeb ceeb civ tug dluab tub tig xub luj leeg ntuj txag teb tsaus tug dlej ntsuab, cas kuv laaj ob nam coob mev qua ncuag quaj es muaj hnoob mej txawj has li moog txawj cuab suab nig ib tsoom phooj ywg hmoob.

Ôi sao, tôi nghĩ rằng không hát nữa mà cái bóng trong lòng này nôn nao đến tận dòng suối xanh biếc. Nên tôi mới mở mấy lời như tiếng mời gọi để có ngày bạn sẽ là người mở giọng hát tiếp nè bạn bè Mông.

ZOO SIAB NTSIB TUB -NTXHAIS HLUAS 1 (TIẾNG HÁT GẶP BẠN TRẺ 1)

Tus hu: Maiv Kwv, Hmoob Dawb Qhov chaw sau: Tuam Cuaj, Moog Theeb Tu sau: Koob Yaj

LUS HMOOB

Người hát: Cứ Thị Mảy, Mông trắng Địa điểm: Tủa Chùa, Điện Biên Lời - dịch: Giàng Thị Cúng

LỜI VIỆT

Cas nyim ntuj mog ib tsoom nim npoj hluag na. Cas es xyooj no es ntshe mi ntxhais nim nkauj see yuav hais qos zoj tes cas zoo nim niaj tseg zoo li xyoo es ib tsoom phooj ywg yuav nim ntauj taw sua qos yeev tuaj txug peb teb es, nce qos sua tuaj tug ntaiv nim tuaj 12 qib. es zoo li niaj tes zoo li xyoo es nej li tuaj es peb li sib ntsib os ib tsoom npoj hluag e.

Hỡi ơi những người bạn! Cô gái trăng tròn rằng vào năm tháng tốt đẹp bạn bè phương xa bước tung tăng leo trèo qua 12 bậc thang chạm chân đến đất nhà.Năm tốt tháng đẹp ngày vui hỡi chúng bạn ơi chúng ta lại gặp nhau

Ua cas e xyoo no es ntshe yuav tsis pum zoj tug dab tsi ntshe yuav pum zoj tes tug me nraj ncig laub li rawv nrheeb kab nim khuj qos khuam rau nyim lub zoov nim nuj txeeg 12 quas. Cas xyoo no tsis pum zoj tus dab tsi es ntshe yuav pum zoj peb ib tsoom phooj ywg ntauj taw sua qos yeev tuaj es peb li sib cuag no yuam ib tsoom phooj ywg ne e…os.

Hỡi năm nay không còn thấy hình bóng ai năm nào mà sẽ thấy con chim Công xòe đuôi bới sâu rành rành trong lòng rừng sâu trùng điệp. Hỡi năm nay không còn thấy hình bóng ai khác mà sẽ thấy đám bạn bước chân yểu điệu ập tới, vậy là ta gặp nhau hỡi những người bạn.

Cas me ntxhais nyim nkauj see yuav hais qos zoj tes nim tes ntauj taw sua qos yeev tuaj txug ces ua siab niaj tes siab qos ntev nyob es cia peb li ua rooj qaij los rooj cawv nchu qos log tuaj tes rau nruab vab es peb ib tsoom phooj ywg li nim noj qos liag lug puv plab os.

Hỡi cô gái tuổi đôi mươi, người cất tiếng chào hân hoan. Hỡi những người bạn hãy đừng vội vã cất bước, ở lại cùng nhâm nhi chén rượu với mâm cơm thịt đang lan tỏa hương vị giữa cái mẹt tre và ta có một bữa no say.

Cas xyooj no es ib tsoom phooj ywg nim ntauj taw sua qas yeev tuaj txog rab teb tuaj nim rooj ntug li no es nej tsis txhob maj es cia peb nyob es lub nkauj hnub mus dua toj es peb li npaj qos liag pluag zaub coj lug pluag mov nchu qos liag rau nruab lev es peb ib tsoom phooj ywg le tuav qos rawv qos ntim tes khob cawv es yuav haus nim tuaj tias rov poob cev mog ib tsoom phooj ywg e.

Hỡi năm nay chúng bạn hòa bước thênh thang tới đất nhà quê ta, xin hãy đừng vội vã, ta đợi hoàng hôn tan . Ta liền chuẩn bị bữa cơm ấm cúng kèm lá rau thơm bày lên tấm chiếu. Hỡi chúng bạn tay cầm cái thìa tay cầm đôi đũa và ta cùng nâng chén rượu uống cho mát lòng hỡi chúng bạn ơi.

Ua cas e xyoo no os…zoo nim niaj los zoo xyoo es tej tub nyim tej ntxhais nim ntauj taw sua qos yeev tuaj txog es ntshe yuav tsis nim muaj tus dab qos tsi es ntshe yuav ua hlo niag pluag zaub tuaj tes pluag qos mov qos niab es peb li noj tes rov lug zoo siab yuam ib tsoom npoj hluag ne…ev..om, ntshe xyoo no tej tub tej nyuag nim ntauj taw qos yeev tuaj txog es cia peb li ua pluag nim zaub nim tuaj pluag mov nhcu qos tsawv es peb li noj cev khob haus kev caw nis ib tsoom nim npom hluag e…om

Hỡi năm nay là một năm tốt đẹp, chúng bạn bước hiên ngang cập bến nơi nhà, ta chẳng có gì cũng chẳng cần chi. Ta làm bữa rau kèm với cơm tẻ tỏa khói chúng ta ăn vui vẻ hỡi chúng bạn ơi. Hỡi năm nay chúng bạn đến thăm ta liền chuẩn bị bữa cơm ly rượu tỏa hương đậm đà, tình cảm nồng nàn ta ăn ta uống say cùng hỡi chúng bạn ơi

ZOO SIAB NTSIB TUB -NTXHAIS HLUAS 2 (TIẾNG HÁT GẶP BẠN TRẺ 2)

Tus hu: Maiv Kwv, Hmoob Dawb Chaw sau: Tuam Cuaj, Moog Theeb Sau: Koob yaj; txhais: Ceeb lis

LUS HMOOB

Nghệ nhân: Cứ Thị Mảy, Mông Trắng Nơi thu: Huyện Tủa Chùa, Điện Biên Lời: Giàng Thị Cúng; Dịch: Ly A Chính

LỜI VIỆT

Cas...ub...am ntuj yuas ib tsoom npoj luag es... Cas es xyoo no es zoo niam lug zoo xyoo es peb mej ib tsoom npoj tub hluag txhais yuav nqeg qas nroog tuaj poob peb ntuj es lug rau peb teb am.

Ôi hỡi các trẻ ơi, năm nay là một năm tốt, năm lành nên các bạn bè trẻ chúng ta mới đông đủ khắp chốn trời.

Ntshe yuav tsis pum zoj tiag tus dab quas tsi am, ntshe yuav pum quas zoj tej niag ncab nplooj ncab quas ncaug yuav qaug ris si quas yeeg rau niam mab quas suav tug ncej ntxheb am,

Chắc là sẽ chẳng nhìn thấy gì ngoài ngoài toàn là sâu mọt trên cột nhà của ngoại nhân ne.

Ntshe li pum tau ib tsoom npoj tub hluas ntxhais yuav nqig quas nroog tuaj poob rau peb teb os ib tsoom npoj luag os.

Chắc sẽ chỉ thấy bạn bạn trẻ xuống đất (nước) ta này các bạn trẻ ơi.

Caag xyoo no tseg ntshe yuav tsis pum taag tsaav nam tug dlaab quas tsi am ntshe yuav pum tau rev nplooj ncab quas ncaug yuav rig zog si yeev tuaj puag tug ncej ntxhoo am. Caag ntshe xyoo nuav es li pum tau peb ib tsoom npoj tub hluag ntxhais li nqig quas nroos tuaj txug peb nroog os ib tsoom zeej hmoob am.

Sao năm nay thì chắc sẽ chẳng thấy được gì ngoài toàn cỏ khô, cành héo rung rinh như cái cột trọc e. Ôi sao năm nay mới thấy đủ một bạn bè trẻ mò đến làng tôi này hỡi bạn trẻ Mông ơi.

Caag miv ntxhais nkauj quas taab nim yuav hais seev tub yuj quas yeeg tas mej moog es txug ntua peb lub nam paaj tsab es mej yuav nqig quas nroog tuaj es peb li noj sib hlub haus sib cev coj lus zoo sab yuam ib tsoom npoj luag om. Caag mej moog es txug ncuag peb lub paaj tsab lug peb caug es mej rov qaab ntauj taw quas yeev tuaj txug es peb li noj sib hlub es yuav haus sib cev rau khob cawv, es peb li noj lug zoo sab haus lug zoo plawv no mog ib tsoom npoj tub hluag ntxhais aw am.

Ôi sao nữ nhi phận này mới trộm nghĩ rung rinh rằng bạn đi thì đi đến tận tết năm mới rồi về ta cùng ăn uống đong đầy tấm lòng này bạn trẻ ơi. Bạn đi thì đi đến ngày tết ba mươi của chúng ta rồi bạn quay bước để chúng ta cùng ăn uống san sẻ chung chén rượu để ta cùng ăn no bụng, uống ấm lòng na cả một bạn bè trẻ ơi.

PHẦN 3

MỘT SỐ BẢN NHẠC DÂN CA MÔNG

Nghệ nhân: VỪ THỊ CHÁ (Thuận Châu - Sơn La)

Cùng với xu hướng phát triển hiện nay, những người trẻ Mông ngày càng bị thu hút bởi các loại hình âm nhạc hiện đại và sự hứng thú, niềm cảm hứng với nghệ thuật truyền thống ngày càng giảm. Bởi vậy, chúng tôi có ý tưởng và thực hiện soạn nhạc phối khí cho vài điệu dân ca truyền thống nhằm khơi nguồn cảm hứng, sự sáng tạo đối với các chất liệu, nền âm nhạc truyền thống của người Mông đến giới trẻ.

100

KWV TXHIAJ NKAUJ NRAUG

(Tiếng hát ngỏ tình - Dân ca Mông Trắng Thuận Châu, Sơn La)

Tempo q = 105

& b 44 ‰ ≈ Rœ œ

Uab - ua

œ œ œ œ œ

vim

&b ˙

los

cas

rau

&b Ó

nyuag

leej

ntxhais

luag

tub

œ nyob

lawm

txhob xyeej

niam

luj

luas

lawm

vim

tuaj

26 . 5 4 œ œ œ œj œ œ

muaj siab

tag

ntuj

sib

leej 19

txeeg

ntxhais nyob

rau

lias

ntuj

saum

siab

cav

lawm

vim

3 4 œ

lawm

txeeg lawm

tiag txhob xyeej

tawg

œ œ œ

lawm

sib

dib - i yuav

luas

œ œ œ

muaj

lum

paj

œ œ œ

tub

luag

tub - u

œ œ

leej

4 Œ 4

no lawm tuj

œ œ œ

leej

dib - i

cas

4 4

cas luag

luag

Œ œ

43 œ œ œ œ

vim

cas

tag

œ œ œr ˙

paj

vim

kev - e deb 22

leej

tawg

no...

œ œ ˙

œ œj œ œ

hmoob hluas

œ zeb

5 4 œ

dib

saum

txoj

tiag

& b 46 ˙

œ œ œ

˙.

xyoo - oob

dib - i yuav

tuj

paj

Œ Œ rœ œ œ

cas 6

œ œ

Suab (Nhạc): Yaj Muas Xyooj (Sùng Bả Sai) Lus(Lời): Zeb Muas (Mùa Thị Dê) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

paj

cas

tag hmoob niam

txoj

nyuag

4 4

101

& b 44 œ œ œ

kev e dav

&b œ

& b 45

tes

vim

œ œ œr

&b œ

cas

&b Ó

txig

&b œ

vim

tos

cas

nroos rau

teem

caij

tshav

lawm

siab

5 & b 4 œ œr œ œ œ œ Œ œ 62

muaj 40

mus

muaj

kub 55

lawm 59

mus lawm

œ œ œ rœ œ

yuas

ntxhais no yuav tos hluas

tuj

tiag

liab

dag

œ œ œ œ œr œ 43 œ

j 5 œ 4

txhob

ntuas me

tsis

muaj

siab

tub

teem

niam kooj

tes

œ œ œ œ œ

dub - u

es 48

œ.

lawm tuj

luaj

leej

luaj 63

hluas

siab

42 œ

siab

txiv hluas leej tub tam

lawm

tsis

caij

tsis

txhob

rœ œ œ. œ œ œ œ œ œ œ œ

leej tub tam li

102

45 œ œ œr œ œ œ

Œ œ œ œ av

tub

ntuj

roob

tos

œ œ

rau

œ œ

mus

roob

dag hmoob li niam leej

nroos

tub

43 Ó œ

muaj

leej

leej ntxhais yuav

œ 54

hluas

leej

cas

œ œ œr œ œ li

hluas

vim

hmoo - oob niam

& b 44

peb - e yuav

œ œ œ

tiag

ntua

me - eb niam kooj txig tos tshav

&b œ

mus

lawm

vim

cas

& b 44 œ

tsev

& b 43

nrog

lig

yuav

lov

lawm

tuaj

cas

xyoo no

&b œ œ œ œ Œ

rov es

lawm

œ peb

...

tes

tsev

vam

lig

yuas

œ œ œ

hluas

lawm

tsev

vam

lig

. œ

œ œ

leej

tuaj

raug

tsev

lawm tuaj

∑

leej

œ œ œ œ

cua lawm tuaj

lawm

œ œ œ œ

daj deev hmoob niam

ntxov

tuaj

om vim cas

4 œ 4

cua

45 œ

hluas

œ u

42 œ

cas

thaum

tub

cua rov

vim

tiag

rau

r œ œœœ œ

tuj

& b 45 Œ ≈ œ œ œ œ œ . œ

cua

nyob tseem ruaj

leej

ntxhais

siab

leej

hluas

œ no

yuas

44 œ œ œ œ

muaj

. r œ œ

vam

tub

42 œ

ziab

niam

œ œ œ œ œ

tuaj

ntuj

yuav

œ 92

leej

œ œ

tub

ntxhais

u om

œ œ œ œ œ

vam 96

vau

lig nyob tseem ruaj

œ u

vim

103

&b œ

cas

muaj

& b 43 Œ

101

&b œ

105

chis

&b &b

deev

hmoob

117

leej

106

110

siab

leej

œ tub

ntxhais

103

lawm

œ u

43 œ

leej

107

lawm

115

om.

œ œ

44 œ

42 Œ

104

112

tiag

nyob

tes

thaum

hluas

cas

108

116

tuaj

vim

œ 44 œ œ œ œ J

œ.

ntxhais lawm tuaj

tuaj

tuj

118

lawm

leej

tub

111

104

100

deev hmoob niam

hluas

xaus

daj

yuas

muaj 114

tuaj

xeeb

niam

ces

yau

laj

tsuag

tiag

102

lawm

ntsis

thaum

œœœ œ œ

tuj

rau

lawm

109

113

siab

lub

& b 43 œ

yuav

œ lub

yuav

daj

nas

hluas

DỊCH NGHĨA Ly A Chính Hỡi sao năm nay, hỡi sao chàng trai ơi, hỡi bông hoa dưa đua nhau nở nụ cười tươi tắn trên lưng chừng vách đá. Hỡi chàng trai ơi chàng có lòng thì đừng chê em nơi bầu trời héo úa với cung đường xa xôi…hỡi. Hỡi sao bông hoa dưa còn đua nhau khoe sắc lượn mình trên lưng cây già. Mà chàng trai ơi nếu chàng có lòng xin đừng la cà chê em dẫu ở phương xa vất vả. Hỡi chàng trai ơi nếu có tha thiết ta hãy liền hẹn tựa như núi đất đen không thể mòn. Hỡi chàng trai nếu có thiết tha xin đừng dối lòng em đây đợi chàng như bầy châu chấu đợi bầu trời nắng, hỡi chàng trai ơi. Hỡi chàng ơi nếu có lòng vậy ta liền hẹn ước với rừng núi đất đỏ tựa lòng tha thiết. Nếu chàng có lòng xin đừng dối trá em đợi chàng tựa bầy châu chấu đợi phơi mình trước nắng da diết, hỡi chàng trai à. Sao em có thể yên lòng như ngôi nhà vẫn bình yên trước cơn gió, còn cơn gió đi qua mà lòng cảm thấy xốn xang như ngôi nhà sắp đổ. Hỡi chàng trai nếu có thật lòng hãy đến tán em thuở còn sớm chưa khổ, nhé chàng trai hỡi. Hỡi năm nay, sao cơn gió vi vu thoáng qua mà nhà không bận đu đưa, cơ gió đi qua mà ngôi nhà bình yên bỗng như nghiêng ngả. Hỡi chàng trai nếu có yêu em thì hãy tán khi em còn sống buông thả, nhé chàng trai hỡi…. Hỡi sao sẽ để tâm từ hẹn chào qua bao ngọn cỏ, hỡi chàng nếu có có yêu em xin đến tán em khi còn non trẻ.

105

106

KWV TXHIAJ TOS HNUB ROV SIB TAU

(Tiếng hát hẹn ngày bên nhau - Dân ca Mông Trắng Thuận Châu, Sơn La) Suab ( Nhạc ): Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai) Lus(Lời): Ntxhais Xyooj (Sùng Thị Say) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

Tempo q = 96

& 44 ‰ ≈ œr œ œj œ . Xyoo

u om os

cas

nim,

œ œ œ œ. œ niam

dab

j . œ œ œ œ tuaj

& œj œ

los

& œj œ

khawv

& &

cas

ntuj

yog

nplooj

ntoo

khuav

cua

j œ œ œ œ

kaw aws

no os nim 22

j j œ œ œ.

os cas

yog es

j j œ œ œ.

j œ œ œ œ œ œ. ntxawm no

txiv

qawm

cua - uas

li txawj qee

yog

ntuj

ces

œ œ œ œ

qee - as zom zim

tshuj

yog

j œ

niam a lawm

nplooj

as xyoob

lawm

j j œ œ œ.

a lawm

j œ œ œ œ œ

cim

j œ

o lawm

Œ ‰ ≈ r œ œ œ œ

tag a ib

tshaws

œ œ ˙ tuaj

Œ ‰

txawj

œœ œ qaws

œ. œ œ œ. œ œ œ j œ œ œ œ œ

nim 31

tuaj

muaj

œœ œ

œ j œ œ

œ œ

nim

tag

œ œ œ

nplawm

zeeg

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ. œ yog - o ntuj - us

es niam

cua

has tu - ub

œ œj œ œ œ œ . œj œ œ œ œ

niam

Ó j œ œ œ œ

leej

tsi

œ œ œ œ œœœ

luag

j œ œ œ œ œ œj œ . œ œ œ œ œ œ

mev

j j œ œ œ

‰

om nim

teb

lawm 29

nab

&œ œ &

œ œ œj œ œj œ . œj œ œ 3

≈ r Œ j œ œ œ œ œ. œ œ œ œ

muab tag

œ œ œ

ntxhiav

œ œ œ

nrog - o ntxuam yis - i txiv

yig

muam

nkauj

œ œ œ œ œ

nraug nus - us li - is ntawm -

107

œ ˙

koj

awm

j . œ œ œ œ œ œ

uas - ua

& œj œ œ œœ œ

niam

dab

tsi

& jœ . œ œ œ œ me

kaw

&Œ

no - os nim

&œ

li - is yog

j j œ œ œj œj œ œ es

nplawm

œ œ

zeeg - eem

tshuj

tag

œ œ œ

ntuj

niam

nim

muab

tag

& jœ œ qee

zuam

zig

œ œ œ. ib

yig

œ œ

nrog - o

ntxuam

j œ œ œ œ

ntxhiav

os.

Cas

txawj

qaws

œ œ

yog

ntuj 56

‰

muam nkauj 59

yis - i txiv

nraug

yuam ntxuam

nplooj

ntoos

œ œ œ œ œ

txiv - is

txawj

j œ œ œ œ œ 60

œ œ œ

li - as ntawm

œ œ œ œ.

yis - i

txiv

nim

œ œ œ

ntxawm no - os

nus

tuaj

os - om cas

los

108

los

lawm

Œ j œ œ œ

œœœ

khawv khi

yog

j œ œ œ œ œ œ. li

œ œ œ œ œ

œ œ œ

ntuj as teb

xyoob

œ œ œ

yig

œ œ œ

uas

lawm

cim nplooj

tuaj

qee

r r &œ œ . œ œ œ œ œœ œ œ œ œ œ

œ œ

cua - uas tuaj 40

œ œ œ œ œ

tshaws - aws lawm

niam

yog es tag - as muaj

œ œ œ

cas

om os

nim

j œ œ œ œ

mog

Œ j œœ œ œ œœœ

œ œ œ

nyob

cuab

cua

œ œ œ

j œ œ.

j œ

qawm

Œ Œ

koj

œ œ œ œ œ

nraug nus

cas

&Ó

œ. œ œ œ œ œ. œ

œ.

luj

&Œ

deev

j œ œj œ .

dam

zoo - oos

lias as lawm

muam 77

nkauj

ntxawm - aws

koj

tso - os lawm

&œ txiv

nraug - aug nus

&œ

qab

luj

liag

ntxawm no

koj

es 86

œ œ œ œ

œ œ œ

tes

œ œ. œ

nyob nis

lawm

plam 94

tag - as

om os

Cas

œ wb

daj

deev

koom

zoo

tag - as tej

sib

nruab tshob 91

om os

nog - om qas

œ œ œ

yog

tas

ntxhiav

yig

‰ Œ rœ j r œ œ œ œ œ œ œ œ. sib

yuas

yog

plhuav ces

kuv

‰ ≈ r œ

ntxuam yim 84

luaj

œ. œ œ

œ œ. œ ntxhiav

noj

yig

œ œ

muam

nog os -

nkauj

j œœ œ œ œ œ œ œ œ œ

as plhuav

cas

noj

œ œ œ

li - is

j œ œ œ œ œ œ œœœ oo

ntuj as teb

npaum

tej

œ œ œ œ œ œ

diav

œ œ œ œ œ œ.

hmoob

œ œ œ

œ œœ œ

tuaj 90

plam

cia 82

rab

œ œ œ œ œ œ œ

no - os tej

œ œ œ œ

tsis

‰ j j œ. œ œ koom

luaj 71

tuaj

œ.

npaum

j œ œ œ œ.

ces

kuv

tsis

Œ Œ ‰≈ r œ œ œ œ œ

cia - ias lawm

ntuj

teb

yuas ntxuam

œ œ yig

109

4 97

&œ txiv

101

nraug

nus

hmoob meej

niam

nom

121

yeev

los

œ wb

110

teem

meej

txog o

118

tuav

nab

tag

nraug

nus - us

œ œ. œ

ntxhiav

122

daj

yig

muam

cas

zoo - oos npaum

luaj

yuas ntxuam 127

110

tuj

nroos

yis - i txivib -

tsis

128

pom

rau

œ œ

ntuj

tes

teb

kwv

120

yuas

tes 124

kaus

œ ˙

œ œ œ œ.

œ œ œ œ

tiag

tsis

œ œ œ œ

œ œ œ

œ œ œ œ

siab

112

116

ntxawm aws

123

ntuj as teb

muaj

nkauj

‰ ≈ r œ œ

nyiag

caij

œ. œ œ

rooj

yog

œœ œœ œ œ œ

œ œ œ œ œ

deev - ees

nqes

teem 108

as ntawv

œ œ

115

rooj

111

119

126

mus

104

œ œ

lub

es - e wb

107

œ œ œ

luaj

œ œ œ

œ e

œ œ œ

yee es mus

txiv

caij

tsws - w lub

œ œ œ

‰ j œ œ

œ œ. œ œ œ œ

zoo oos npaum

œ œ œ

suav

œ œ œ œ œ. œ

&Œ

deev - ees

103

yuav

106

zaug aus kiag 125

daj

114

œ œ œ œ œ

yuj

fiav as yuj

sawv

ntxuam yig 117

los

œ œ œ

113

œ œ

109

cas

100

œ œ œ œ œ

102

105

ha qab

‰ ≈ r œ œ œ œ

pom

&œ

los

œ œ œ œ

nraug nus

œ œ œ

qab - a yuav

cas

teem

5 129

caij

œ. œ œ œ mog - o

133

meej 137

& &

œ œ œ œ œ qes

rooj

œ œ œ œ

Œ ‰≈ rœ œ œœ

142

as siab

muam 149

tag

nkauj

lu-ub nyuag

tuj

yuas ntxuam

146

lam

txiv

&œ œ œ œ

158

157

ntua cem txiaj zam

ntuj

teb

los

ntau

ntxeev

œ œ œ œ œ œ

nraug

nu - us

e - es yog 159

œ œ œ œ œ œ yeev mus

tos - o

meej

ncig

yig - a

yuj

144

kaus yuj yee - eev los

lias

muaj

ntxhiav yig

los

155

nraug

siab

148

mus

e - es yog

œ œ. œ

ntxhiav - iab

yig

œœ œœ œ œ

om os. 152

ntaus zoov

Cas

nim

zoo

œ œ œ œ

ntab

ntuj

teb

Œ ‰ ≈ r œ œ œ œ œ 156

tuj

tiag - ias 160

nus - us

tua - uav tag

zaum - aus kawg

151

suav - uab

œ œ œ œœ

œ œ. œ

œ œ ˙

los

a yeev

txiv

œ œ.

‰ ≈ rœ œ

œ œ œ

yuas ntxuam

nom

136

sawv

ua - uab

œ œ. œ

140

Œ ‰≈ r œ œ œ œ

xee - eeb 154

lis

nim

hmoob

rau

147

tej

150

yig - i

139

tiag - as tes e kw wv

œ œ

œ œ œ

œ. œ œ. œ œ œ œ œ œ œ œ œ

ntxawm - awm no

œ œ. œ

153

135

132

143

145

as nyiag

ntawv es

œ œ œ

li - as nroos

j œ œ

rooj

138

131

teem caij

œ.

mus

œ œ

tsws - w lub

muaj

134

œ. œ œ

txog - o lub 141

130

muam nkauj

ces

ntim

œ œ

ntxawm - aws no

has

œ œ œ

ua - uas lawm

111

‰ ≈ rœ œ

161

koj

162

has ib

zaug

165

ntoj 169

nraug 173

&œ yeev

177

&œ sev

181

& œ. xeeb

166

ntxee

lias

nu - us

mog

nyab

170

tos

muaj 174

œ œ œ œ

om os.

œ i

Cas

zoov

ntev

nim

os.

tuj

muam nkauj

œ tseeb

tiag

179

tsis

Cas

nim

ntuj

ntim

ntxawm - aws no

as tseeb a 182

yuav

172

yig

œ œ

ua - uas

xaus

ne - as txiv

176

œ œ

lawm koj

laj

∑

xeeb - ee

œ œ œ

txiaj

180

lam

cev

œ œ

nyuag

ntxuam

ntua

œ œ

‰ ≈ r œ œ œ œ

lub

yuas

168

teb

112

zoo - as

ces 175

yig

178

œ œœ œœ œ œ œ

171

ntxhia - iav

164

167

siab

œ œ

yog

tag

mog

ntau

œ œ œ. œ

mus

œ œ œ. œ

los

œ œ œ

163

œ. œ

zam

lig - i

œ œ

zaug

œ œ œ

tsis - is xaus

DỊCH NGHĨA: Giàng Thị Cúng Hỡi ơi chàng trai ơi…Cơn gió từ đâu tới cớ sao lại thổi vụt bay cả một mùa lá cây lá cối thì thầm rơi. Giá mà ông trời có mắt để em được nên duyên kết phận thành đôi với anh.. Cơn gió từ đâu tới cớ sao lại cuốn trôi cả một mùa lá xì xào rơi. Giá mà ông trời có mắt để em có cơ hội trở thành người một nhà với anh… Hỡi anh ơi cớ sao tình yêu của đôi ta đẹp như vậy... em với anh đã thương nhau đến chung thìa dùng chung đũa nếu một ngày em phải đánh đổi tất cả thì em chẳng bỏ quên anh...Hỡi anh ơi cớ sao tình yêu đôi ta đẹp đến thế...ta đã coi nhau như người trong gia đình nếu một ngày em phải buông tay thì em cũng chẳng để một mình anh lại. Ôi trao ơi, hỡi anh ơi, sao đôi tình ta đẹp đến thế , mà ta chẳng biết hẹn ngày ra sao. Hay ta liền hẹn thề bằng đám cỗ với những thiệp mời có dấu xã phường, lúc ấy hai ta sẽ cùng bước khe khẽ vào cửa thành hôn ơi hỡi chàng trai ơi.... Nếu anh có lòng yêu em thiết tha thì hãy cầm ô bước vội vàng nắm chặt tay em một lần thắm thiết nhé. Hỡi anh ơi cớ sao tình mình lại đẹp đến thế, mà ta chẳng biết hẹn ngày ra sao. Hay ta liền hẹn thề bằng những mâm cỗ rồi đăng giấy thành hôn anh ơi! Hỡi anh ơi nếu anh yêu em chân thật hãy cầm ô bước vội đến nắm tay em lần cuối hỡi chàng ơi, Cuộc đời tươi đẹp như ngọn núi ngút ngàn, nếu anh yêu em thật thì hãy chuẩn bị rồi đến đón em về làm cô dâu anh ơi....Cuộc đời tươi đẹp như ngọn núi bao la, nếu anh yêu em thật thì hãy chuẩn bị rồi đến đón em về làm vợ anh ơi....

113

114

LUS TXAJ TUB NYUAG MOOG KAWM TXUJ CI (Tiếng hát đi học - Dân ca Mông Sư Trấn Yên, Yên Bái)

Suab ( Nhạc) : Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai ) Lus ( Lời ) : Ziv Vaaj ( Vàng Thị Dí ) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

Polka Pop (Ebm) q = 70

bb b 2 1 Œ ‰ œ œ 2 œ œ œ œ œ œ . ®3 œ œ rœ & bb 4 œ Ua ob

ca - a - ab - ab aj - a

ob caag ntuj

Œ œ œ

j jœ b & b bbb œ œ œ ‰

ua cas xyoo nua

tes leej tub lee

es yuav moog

eej

œ œ œ œ

oj - o

nyuag ij

taag wb ncuab ua

maab ob

b & b bbb œ œ œ œ

yawm suav

b b b 26 œ œ b œ & b œ

j ‰ œ œj œ œ œ œ œ œ

b & b bbb

taag rov kawm ci

œ œ œ œ

txwv - wb yuav khaws nkaus raab qwb hlaus

œ œ œ œ

zaab no

nis

tej

j ‰ œj œ œ œ

tu-ub hab

bb œ &bbb œ œ œ œ Œ œ œ 36

es tej tub tej

nyuag i

yuav

maab

b & b bbb œ œ Œ tub leej

yawm sua ua 47

œ œ

nyuag tes

bb œ œ œ œ &bbb 51

peb yuav tseg peb

uav as

yuav tas

peb

œ œ

tag nas xyoo nuav 25

j œ œ œ ‰

leej naam leej

teb lug tshaav ntuj

xyoo nrug

œ œ œ œ

j œ ‰ Œ

œ œ œ

ntshe eb

nuav

puj

eb leej

œ #œ œ œ

tas rov kawm ci

kawm ntawv cuag

kub - ub puas ua

j‰ œ œ œ œ œ œ œ is

lug

moog kawm txuj

txwv

kab los ntuj

j ‰ 35 œ j œ œ œ œœœ

caas naj

leej nam leej

toog wb moog ua

luj moog lawm rooj

œ œ j‰ œ

œ œ œ œ

peb yuav tseg peb

moog kawm ntaub

œ œ œ œ

29 30 j ‰ œ œ œ œ œ œ œr œ œ œ œ œ

tej nyuag naj

los ntshe

œ œ œ œ

b b œ œj œ œ œ œ œ œ œ œ b & bb 41

tej plu - uj

nyuag ua tsuav seev qos yees

peb moog kawm txu - uj

œ œ œ

lub nroog

ntshai tej tub te - ej

ncuab yuav ua as

14 j ‰ œr œ œ œ œ œ œ œ

ncig taag pu - uj

œ œr œ œ œ

ib yuav moog kawm ntaub lug kawm ntawv

b œ jœ r j‰ œ œ œ œ œ œ œ & b bbb œ œ œ œ œ ≈ œ œ œ 16

taag qov

8 bb 6œ œ 7 œ9œ œ j b œ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ & bb œ 11

œ œ œ œ

yuav khaws nkaus raab qwb hlaus

los ntshe

‰‰

tej pluj

115

b œ œ œ & b bbb œ 56

toog wb moog ua

j œ ‰ Œ

noj

œ #œ œ œ

tag

b œ œ & b b b b œ œj ‰ œ œ . œ œ 61

tu - ub tej

b & b bbb œ

nyuag nab.

Cas

leej

li moog kawm tuav tau puj

taag - a

txhua tej - e ntshai

tej tub tej

maab ob

b b b 91 œ œ œ œ 92 j ‰ œKr œ œ b & b œ bb b 96 œ & bb

yuav

i kwv tij

neej

mus kawm ntaub

tsaab - a

lug

œ œŒ

œ œ œ

œ Œ

kawm ntawv kuag

œ œ œ

Ntshai yuav moog kawm

œ œœ œ œ

œ œ œ œ

moog lub chaw

cas ntshe

chaw mog hom. Cas

œ œ œ œ

tas - a ntshai yuav moog kawm tau puj

œ œ œ œ

as.

e ntshai yuav

œ œ œ œ

teb

œ œŒ

œ œ œ œ

tes

ntawv - awb

teb coj

œ œ œ œ

cas tej tub tej

74 œ œ Œ œ œ œ œ

œ œ Œ

yuam tej

es moog kawm kuag ruaj

œ‰Œ J o.

116

maab ob yawm suav lub

lub

nua

txwv tsua yuav taag

nyuag ua tsuas yuav

yawm suav - uab

kub

œ œ œ œ

83 j œ œ œ ‰ œ œ œ œ

bb b b 86 Œ # œ œ 87 œ œ œ œ & b

nis

tshaav ntuj

nyuag - uab yuav moog kawm ntaub lug kawm

bb b b 81 œ œ œ œr œ & b

œ œ œ œ

œ œ œ œ ci

78 bb b b 76 œ j ‰ 77 œ œ œ œ & b œ œ œ

tej tub tej

œ œ

los kawm

bb b 71 œ œ œ œ 72 œ œ œ & bb œ

lug tsuas

nam leej

œ œ

nyuag moog kawm txuj

lus

œ œ œ œ

yuav tso

tej

tub

œ œ œ œ li

lob

ua nua

j œ ‰ œ œ

tej

œ œ œ

Ntshai nam noog laj

nyuag i

100

Œ œœ tes i

b œ œ œ œ & b bbb 101

102

yuav ntaus tau noog

œ œ œ œ

107

es txuj

kev

uab as a

108

kws moog kawm

b b 111 œ œ b œ œ œ & bb

112

txuj kev

bb b b 121œ Œ & b œ tau puj

bb b b 126œ & b

122

127

bb b b 131œ œ œ œ & b

132

tsw ncu

kawm

bb b 141Œ & bb

li yog puj

114

maab ob yawm suav -

œ œ œ œ

xeeb nua nis

tes yuav ntaus noog luv yaa

lub

124

qaab moog tsev

puj

133

j œ ‰ Œ

115

tej

œ œ tub hab

œ œ

li plhuav moog txaws

125

laaj

œ œ œ

œ œ

œ œ œ œ qes

œ œ œ œ Œ

138

yuav

zoj

143

maab ob yawm suav o txuj

œ œ œ œ

te - es ntshe moog

tej tub tej

moog kawm txhuab - ua

nyuag ob

139

tub

140

am.

œ œ œ œ œ œ tej

nab - a - am moog

œ ‰‰ œ œ œ œ

144

lus ua

kev ntaub moog kev

œ 135œ œ œ œ œ

134

nuab mog - o

kawm ntawv

rov qab

110 œ œ j‰ œ œ œ œ œ

119 120 j‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

es liv paub tau

ntaub lus

nyuag - ua

109

128 129 130 œ œ jœ œ . œ j œ œ œ œ œ œ œ œ ‰œ œ œ

txhawj

142

œ œ Œ

œ œ œ œ

j œ œ œ ‰

b b b 136œj ‰ œ œ 137œ b & b

maab yawm suav lub qaab moog tsev nqeeb

lawm tshwj

laj

123

yawm suav

kawm ntaub kawm ntawv

ntawv li

118

cas ntshai nam noog

maab

113

rov moog

œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ

œ œ œ œ

kws txwv

105

ntaub kawm ntawv tes

bb b 116 œ œ œ œ 117 œ œ & bb œ œ tej nyuag nab, ua

œ œŒ

104

luv txaws li plhuav tuaj puj

b & b bbb œ œ ‰ ‰ œ œ œ œ 106

103

tej nyuag

145

œ li

tej tub tej

œ œ

tag peb lo

117

bb b 146œ Œ & bb œ taag puj

b & b bbb œ 151

moog

tej

147

œ œ

maab yawm suav

152

lub

nyuag

148

œ œ œ œ

teb chaw coj

nab

lug

118

149

œ œ

noj nua yuas 153

aj.

150

j œ œ œ ‰

tej

tuj - ub

Dịch nghĩa: Giàng A Bê Hỡi này các con ơi! Năm nay các con sẽ đi học, các con hỡi!Các con qua bao khu chợ rồi than lòng rằng “Hỡi ơi! năm nay chúng con đi học chúng con sẽ để bố mẹ tay nắm cán cuốc lạm lụng phơi nắng” Năm nay các con đi học, đi qua bao khu chợ các con sẽ thầm than rằng “Hỡi ơi! năm nay chúng ta đi học chúng ta để lại bố mẹ tay cầm cán cuốc làm lụng vất vả với nắng nóng” này hỡi các con. Ơi hỡi! Bố mẹ dặn các các con rằng: “Để các con đi học chắc, học giỏi sẽ học được cách làm một vị quan tốt” Để các con đi học thông suốt các con sẽ học được cách quản lý đất nước quay về mới làm được quan này bạn bè Mông hỡi Ơi hỡi! Sao chim ưng mổ con én, én bay đậu trên mái nhà lá gianh, đi học nắm được tri thức thì mới không khổ cực này các con hỡi. Ơi hỡi! Chim ưng mổ chim én bay đậu trên mái nhà lá cau, đi học để có trí, có tri thức thì mới không lo này các con ơi! Đi học thì các con đi học đầy đủ, học thông suốt khi quay về các con mới tự tin rằng các con có chỗ làm ăn này hỡi các con ơi!

119

KWV TXHIAJ MLOOG TUB NYUAG HAIS

(Lắng nghe con cháu - Dân ca Mông Trắng Thuận Châu, Sơn La)

#### 2 & 4 Œ

Suab ( Nhạc) : Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai) Lus(Lời): Txawj Yias Yaj ( Giàng Chợ Dìa) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

Tempo q = 84

#### #### #### ####

2 ‰ ≈ œr œ

œ œ. œ laus

txij

hniav

rooj

#### j & œ œ. &

#### ####

tshua - as

yuas

œ ib

Cas

lov

luag

lawm - awm 37

tsoom

≈

zus

yuav

‰

≈ œr œ 39

laus - au

tuaj

tshua - uas

j œ œ a

os.

tsis

j œ

thiab 30

mus -

tsis 35

œ œ œ œ œ œ

txog

œ.

npom

lawm 20

œ œ

œ œ œ œ

qaij

120

tsoom

yuav

tshwm

yog - o

npom

rooj

ntshe

œ œ œ

txawj

œ.

laus - es

zuj 19

neej

laus

lub - u

noj

ntho 23

œ.

zam - am

yuas - ua

œ œ

hnub

œ. œ œ

œ œ

ntuj

tav

j œ

rooj

œ œ œ

rau - aus

no - os

os.

‰ ≈ r œ

œ œ

œ œ œ

lawm - aw

tswm

œ œ

Xyoo - oob 7

Cas

ntuj

œ œ ob

Cas

œ teb

œ tav

2 41

#### #### #### #### #### #### #### ####

zam - as

neej

œ hnub

laus

lub - u

rooj

yuav

tsis

os.

Cas

txij

œ œ œ

niag

sib

Œ 73

rooj 59

cas

œ ntsee

cawv 64

rau - aus

œ œ. 74

npab - as

œ œ wb

mus

neej

laus - aus 75

tag

teej

œ œ

ntsws

yuav

tshwm

zam - am

œ œ 79

Œ œ

yog

lov

saw - awv 69

ntawm

œ œ.

tav - av

œ œ.

œ œ

txawj

no - os 78

yog

œ œ

hniav

œ œ

ntshe

∑

rooj

ntshe - es

tshwm

lawm

œ œ

has

tuaj

mus

tshua - as

lawm - awm

∑

tshua - uas

œ œ

tsis

txog - o

œ œ œ œ om

qaij - a 62

txij

lawm - awm

yuav

txog - o 48

zus

œ œ.

zuj

nthawv

lau - aus 47

œ œ.

œ.

tej

œ œ

tav - as

121

3 81

101

106

111

116

#### #### #### #### #### #### #### ####

teej

œ œ

num - us

Caj

hlaub

as 92

mus

ces

loj

tes

œ npab

os.

ntsws

103

caj

lawm 117

lawv

104

tej

109

100

teej

∑

hlua - uas

ces

sib

ntsuav

110

lawv

hluas - uas

yuav 115

tau - aus

caj

tuaj

num

lawm

œ. œ œ

œ œ.

119

105

ua - uab 118

œ œ.

lawm

teej 114

npom

os.

ua - as

tsoom - oos

122

yuav

ntoob

tuaj

œ œ œ œ

ntug - u

113

ib - i

j 108 œ œ œ œ

œ œ.

nus - um

ua - uas

œ œ œ œ œ œ

niag

Cas

tej

teej

npab

os.

‰ ≈ œr œ

ntshee

œ œ œ œ om

Cas

œ qa

œ œ

œ.

ntshuas

tag 93

tsho 112

tshum

teej

107

lawm

luag

œ œ œ œ œ om

ntshe

yuav

102

pu - uv

khuav

œ œ.

ua - uas

khuj

œ œ

yuav

œ œ

120

hlo

œ œ œ

hlaub

ntug

4 121

126

131

136

141

146

151

156

#### #### #### #### #### #### #### ####

122

ntos

lawm

mus

127

ua - uas

tsoom - oo

npom

plhuav

142

œ œ œ

pub

tej

œ œ

yus - u

œ œ.

nplhuav

noj

157

plaub

œ œ

xai - ais

ncej

∑

ntshe - e

148

œ œ œ œ

144

149

rau - aus

ua - uas

œ.

j œ

mog

hob

ncej

ntug

159

yuav

tau

rau - aus

œ œ œ 145

150

hluas

œ œ

lawm

ib - i

tau - aus

œ œ

hlua uas

œ œ

140

œ œ

Cas

yuav

tej

cas

œ œ

os.

tej

tau 154

œ 135

œ œ.

ntshua - uas

œ œ œ 139

npab - a

œ œ.

ntu - ug

158

130

loj

134

138

143

153

ces

nab

cas

hlua - uas 152

num

ris

œ œ

125

aus ris i

œ œ œ

xai - ais

129

tau

laus - aum

147

œ œ œ œ

plaub

124

tog - os

tsav

133

œ œ œ œ

qas - a

tuaj

128

œ œ

137

œ œ.

pu - uv

teej 132

lawm

tuaj

œ œ

123

155

lawm

coj

xav

Œ œ œ

aus

160

tso

tej

tso

œ œ

hluas - ua

123

5 161

166

171

176

181

186

191

196

#### #### #### #### #### #### #### ####

ntoo

162

ntshe

lawm

œ siab

œ hlub

lawm

167

tej

172

tsis

txhob - o

182

œ œ i

tshwv

187

tej 192

183

tej

lam

taus

œ œ œ as

xav

hluas

lawm

œ œ œ om

∑

os.

175

Cas

œ œ. nthe

179

180

tsam

185

194

noj

lam

ces 195

œ œ œ

∑

190

199

os.

nthe

suab

hluas

tsis 189

œ œ

tej

∑

184

tau

pub 198

tuaj

124

170

174

lawm

œ œ

tej

lam

193

tau

nkub - u

188

165

hluas

tsi - i

taus

yoo

nkig

œ œ

197

yus

164

as 169

lam 178

ua -

hluas - uas

tuaj

tias

uas

173

nrov

pub

tuaj

chis

168

œ œ œ

177

hlua

tsis

œ œ œ

txhob - o

thiaj

163

œ xav

tej

hluas

œ œ

Cas 200

lawm

tsis - i

tuaj

6 201

206

211

216

221

226

231

236

#### #### #### #### #### #### #### ####

œ œ.

202

nrov

nkig

nkuav

∑

207

203

tej

hluas

lawm

œ œ

laus

œ œ œ

227

as txij

œ muab

nplooj

œ yau

237

siab

tig

œ œ œ œ œ om

os.

228

Cas

tav

luj 238

taus 234

lees

œ œ.

tav - ab

nas

has

los

239

neej

oos

laus - aus

txog 230

œ œ. œ

tsoom

225

229

rov

zam

neej

has

œ œ

ntshe - es

œ œ œ

tsis

235

lawm

œ œ

laus

tej

yuav

los 220

tshwv

œ œ

215

210

xav

zam

œ œ

224

noj

233

œ.

tag

tshuav

Cas

ces

œ œ œ

219

tsis

223

no 232

214

chis

tsis

tsis - i

œ œ œ

œœœ

siab 209

œ œ

noj

tias

hluas - ua

205

tuaj 213

218

tuaj 222

lawm

tau

tej 208

ua - uas 217

tsam

hlua - uas 212

204

txog

tej

npom

œ œ

lawm

taus

ces

has

240

nyuam

œ œ œ

lawm as

txij

125

7 241

246

251

#### #### ####

œ no

j ‰ œ

nplooj siab

242

noj

tig

œ œ.

hluas

txhua 247

luj 252

lees

ntuj

yuas

txhua

œ œ.

rov

244

œ œ œ

tsis - is 248

243

253

œ ib

yuav

ces

249

j œ œ

tsoom

tau

250

254

œ.

npom

j œ œ

qab mus

126

œ œ.

245

muab - ua

lawm - aws

j œ

laus

255

nyuam

œ e

om.

DỊCH NGHĨA: Ly A Chính Hỡi ơi hội những người tuổi cao ơi! Sống bấy lâu nay cứ ngày qua ngày tóc cũng từng sợi trắng cũng như rụng vài chiếc răng. Chắc sẽ không còn nhiều lần hiện diện trong những ngày lễ. Hễ có thì sẽ hay không lường điểm dừng ... Hỡi ơi hội những người tuổi cao ơi! Sống đã mấy mươi tuổi, cũng già theo từng ngày răng rụng không thể liệu Sẽ ít hiển diện trong mâm cơm cũng như mâm rượu, hễ có thì sẽ day dưa không biết mà dậy oh na oh. Cũng đã sống lâu mấy mươi tuổi nay, bắp tay cũng chẳng còn, thì chắc sẽ chỉ làm việc lom khom mặt cũng cau có. Bắp chân cũng lõm xuống hao mòn, thì đi làm việc sẽ lộc cộc mặt đầy những nếp nhăn. Hỡi những bạn giới trẻ,cơ bắp cuồn cuộn phủ kín cổ tay áo, càng làm việc thì càng khỏe khoắn tựa bẻ được sắt. Hỡi bọn trẻ chúng nó cơ bắp cuồn cuộn đầy cả ống quần, làm việc thì hăng hái cũng không ngại ngần. Hỡi những người lớn tuổi ơi, Hãy để lại những nền truyền thống tục lệ cho bọn trẻ nắm giữ, khi con cháu làm ăn được sẽ còn nhớ đức cho ăn. Chắc sẽ để lại bao chuyện bộn bề cho bọn trẻ quản và giữ gìn. Bọn trẻ làm ăn được mới không để mình nhịn.Đừng làm bừa cũng đừng quát mắng vô cớ, bọn trẻ mới không để bụng mới không ghét, làm ăn được họ mới kính phép.Đừng tùy tiện la hét hừng hực, khéo bọn trẻ bồng bột rồi già họ không muốn nhận, mỗi khi bữa ăn họ không muốn để phần hỡi ơi những người lớn tuổi. Hỡi ơi sống già được mấy mươi tuổi nay còn ăn không còn làm, hãy ở phận quy tâm vô lo như thuở còn trẻ con. Hỡi ơi sống già được mấy mươi tuổi nay còn ăn đủ làm ít thì hãy quy tâm đừng khắt khe như thời hãy còn trẻ…hỡi ơi những người lớn tuổi ơi….

127

ZAJ NKAUJ KEV UA NKAUJ NRAUG

(Tiếng hát hẹn hò - Dân ca Mông Lềnh Sa Pa, Lào Cai)

b & b b 42

Tempo = 62

Suab (Nhạc): Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai ) Lus (Lời) : Ntxawm Haam ( Hạng Thị Dở ) Nrhiav sau ( Sưu tầm) : AHD

œ. œ œ ≈ œ œj. œ

1. Yuv...

vi - im

ntuj

teg ncuav nig

b &bb œ œ œ œ œ œ œ r œ œ œ 6

cav

miv

tub

lu - uj

sis

tsi - i

r œœœ œ œ

tuaj

nuj

ob leeg

Œ œr œ œ œ . œ œ ≈ œ œ 5

sua miv

œ œ œ œ

las

kev

nkauj nraug

b & b b œ œ œ œ œ œ j ≈ r œ œ œ œr œ œ œ œ. œ œ œ 11

Ntshe miv

bb b16

tu - ub us - u

cav

miv

kev tsaus ntuj

b & b b œ œr œ œ œ 26

sis hlloov ntsuj mog

bb 31 & b œ œ œ

um sawv taw lawm

bb 36 œ & b œ œ œ es

miv tub yuav

nuag i

tub sawv

œ œ œ œ

ntshe miv 28

teg ncua

j ≈ œ r œ . œ œ nuj

j ≈œ œ œ.

Ntuj

tseg miv

œ œ

miv tub

teg

œ œ

œœ œ r

œ 25

nrug em naam 29

i ntshe

œ œ ≈ œ œj.

œ œ œ

yuav tuaj txug lawm

j ≈ œ œ œ.

nuj nuag txuj

œ œ

daab es miv ntxoog sis hloov duab Copyright ® HS STUDIO & AHD

is. Ntuj

œ œ

muaj

hos is.

taub mog

nuas

yuav xuas

œ œ œ œ

daab

miv ntxoog

œ œ œ œ

tses ntshe miv 35

tub -

œ. œ œ

nag kev tsaus huab

œ œ.

œ œ œ œ

miv tub as tuaj 34

muaj

œ œ œœ ≈

ua - uab

j ≈ œr œ œ œ.

taw lawm nuj

tub yuav

38 j jœ ≈ œ œ . œr œ œ œ œ œ

nrug naam

kev nkauj nraug teg

œ œ œ œ

tub as tuaj

‰ r œj œ œ œ œ œ œ œ nag

sis tsi rhaub es ob leej

‰ œœ œ œ œ œ œ œ

lawm txuj

128

lum

is.

bb b21

tub

œ œ œ œr œ

teg ncuav miv

tub

bb 41 r ‰ r œ & b œ j œœ œ is

b &bb

ua cav

miv tub nyis xaa 47

nam leej

bb 51 j ‰ & b œ o

œ œ œ œ

j ≈ œ œœ œ œ œœ œ. 44

taw lawm nuj

nuas

txiv

œ œ

coj lug

tej

j‰ œ œ œ

noj

œ œr œ œ œ

tub yuav xaa taw

taag es

tog

lawm nuj

li ntsaa-aa es

bb 71 œ . & b œ

taig tsi

Ntshe miv

tais sau zug coj

vaaj tsev taug ncig

see

tub

nim

dais ntxuav is

see

tsi

tau

tseg

œ œ œ œ

j œ ‰ œ œ

mog.

muab muam nkauj 74

‰ r œj œ œ œ

ntshe

nam leej txiv

noj

es tshuav cim

j ‰ œr œ œ œ

leej

see

nam leej

‰ œ. ® œ œ œ œ œ. œ œ see

œ œ œj œ œ

miv

tag

muam nkauj

Ntshe miv

lee -

≈ œ œ œ œ œ œ œ œ

yuav muab pluag hmo

nyim muab pluag hmo

muam nkauj see - as leej

es ntshe miv

‰ œj œ œ œ . œ œ œ œ moog ua ib

œ œ œ œ

dua

muam nkauj see

œ œ œ œ

taig

j ‰ œ œ. œ œ

nkauj

yuav txug

muam nkauj

yuav tuaj txug

‰ œœ. r œ œ œ œ œ œ œ

cwj

œ œj œ œ œ

j‰ œ œ œ œ œ œ

b &bb œ œ œ œ

j ‰ œ œ

ntshai muam

tau qaa mog.

txiv cim qaab

tshuav cim

nog

67 bb b66 j ‰ & œ œ œ œ œ œj ‰

pwj

es ntshe miv

tej

tsev

‰ œj œ œr œ œ œ œ œ

b & b b j ‰ œ œj œ œ œ œ œ 61

tos li

≈ r œ œ œ œ. j ≈ œ œ œœ. œ œ œ œ œ œ.

eej

bb b56

tub yuav muab

tuas

muab cwj

œ œ œ

muam nkauj see

leej

129

b &bb

œ œ œ

nam leej

txiv ko

bb 86 & b œ œ li

œ. œ

œ œ

muab cim

tuab

tsis

b & b b œ œ œ. œ tub

b & b b œ œœ. œ &

bb b106

tub

œ œ

laaj

muam nkauj see

‰ œj œ œ

tes

lauj

las li

nkis

las

nkub is muam

nim

117

œ œ œ œ

nkauj see

104

108

œ œ ≈ œ œ

j‰ œ œ œ œ 114

nkaus ob

li raas dheev tawm

nkaug raab 109

raab

119

tim

naag

j ≈ œ.

nkauj

j œœ œ ‰ œ tes

œ œ œ

cuag tsis nyog es 105

tuab

npoo txaaj

100

tsis xaav

see

ntshe muam

nqug nqaaj nrig

see

qub

j ‰ œ œ

ncaag lawm plum

r œ œ œœ œ œ œœ œ œ 110

daab li npau suav mog is. Ntshe miv

œ qub

115

ncaag lawm

œ œ œ œ

tseg daab npoo ntub

130

nkauj

j‰ œ œ

118

teg tsaug is

nce pw

khaws lawm nkuj

khaws lawm

muam

94 j‰ œ œ œ œ œ œ œ

tau muam nkauj

113

miv

œ œ œ œ

es yuav raug miv muam nkauj see - ees tej

j‰ œ œ œ œ œ

116

ntshe

j ‰ œ nœ. œ œ

j ≈ œ œ. œ œ œ œ œ œ.

103

112

b & b b œ œ œj œ œ

j ≈œ œ œ œ.

107

tub tes laug

xav cuag tsis

102

zog ua naam

œ . œ œ œr œ œ œ œœ œ œ

‰ œ œ œj

œ œ

toog khob nkis nkuav

bb b111

œ œ œ.

vaaj tsev taug ncig txaus

taig sau

paub

101

ntshe miv

cwj

ntshe miv

is qaab

bb 91 & b œ œ. œ œ œ see

‰ œj œ œ œ œ œ œ

j ≈œ œ œ.

pluaj

120

toog khob

ntshe muam nkauj

4 122 b 121‰ j b & b œ œ œ œ œ.

see tuas li

127

leej txiv

œ œ

132

nam hnov

b &bb œ

teb tag

es nkauj see

141

œ.

tsi is?

bb b146

hmo

œ œj œ

txuas

leej

nam

Ntshe miv

œ œ œ œ

147

œ œ œ œ

j ≈ œ œr œ. œ

leej

b &bb œ œ 156

plaag moog saib

143

teb

157

nam

tag hmo

œ œ œr œ

hnub qub

148

kuv

139

muam nkauj see

135

teg ncua mog

œ œr œ

nam tuas ntuj

j ≈œ r œ. œ œ

leej

ntxhais em

j ≈ œ œ œ œ œ. 140

lub qhov rooj 144

txuas moog ua

tsaav

œ œ j‰ œ œ œ œ œ 145

teb taag hmo es

kuv sawv

œ œr œ . œ œ œ j ≈ œ œ œ œ œ œ. 150

nam hnub qub - us yuav zuag lus

154

sawv lawm 158

yuav tsaag

149

ntuj

tsees qheb

leej

œ œ

œ œ œ œ

œ œ œ œ œ

seb

153

yuav tuas

j ≈œ œ œ.

daaj

txuas

œ œ œ œ

ntuj

≈ œ œ.

qhov rooj

152

nam is

tsuj

muam nkauj see yuav

tsuj tseeg qheb lub

bb b151

138

j œ œ œ

‰

130

tag peb suab 134

j ≈ œ . œ œ œ.

125

zog ob muam nkauj see - ees leej

yuav quaj

≈ œ œ œr œ œ œ

œ œ œ œ œ j

zuj

129

133

koj sawv - awb lawm

142

j ≈ œ œ œj œ œ. œ

137

ntuj

128

b & b b j ≈ œ œ œ œ œ œ. œ œ. 136

124

qhib lawm - awm

ntseg mus

lub qhov rooj

bb 131 ≈ œ & b j œ œ. leej

123

sawv lawm ntsuj

bb 126 & b œ œ œ œ nam tas

j‰ œ œ œ

tsuj

‰ j œ œ œ

los

155

tseeg qheb lub

j ≈œ œ œ œ. œ œ œ 159

luj

los tsis

tsaag

es. Nkauj see

tsis zuag mog

œ œr

j ‰ œ

nag qhov rooj 160

‰ œj œ œ

daaj leej

nam

131

5 162

ob li kuas ntshe

bb 166 & b œ

miv muam nkauj see 167

taag ntshua ntuag ntshaab

bb b176

lawm zuj

j ≈œ œœ œ.

lauj

bb b181

las is - i

œœœ œ œ

186

tseg hnub qub

bb 191 œ & b œ œ œ kais

œ œ

yuav qua

tes laum las is

173

œ œ

ntseg em. 192

œ œ œ

≈œ œ

yuav nrug miv 188

Ua - uab cas

see yaas npaab es nkauj see yuav nrug miv 174

suab

j ≈œ œ œ œ œ œ.

cab nkauj see - ees

197

leej

179

tub

nam leej

œ œ. œ

œ. œ œ œ œ

nkauj see 180

tes lawm

œ œ

j ≈ œ œ œ œ œ œ. 185

tham lawm tuj

œ œ j ≈ œ œ œ œ œ. 189

nam leej txiv tus

194

pum kev lawm

198

j‰ œ œ œ

184

nkauj see leej

175

taag ntshua ntuag tshaab lawm zuj

œ œ œ œ

txiv tus lauv qaib

132

œ œ

≈

qub nraab es.

193 j ‰ rœ rœ œ œ œ œ œ œ œ

kaum ob

zog ntshua maj

œ œ œ œ œ œ œ œ œ. œ

zog ob ntshua maaj

see

œ œ

œ œ œj. ≈

170

183 j ‰ œr œ œ œ œ œ

muam nkauj

œ œ

nam ntuj ntseg hnub

œ œ

182

187

169

178

œ œ

165

yuav khaws lawm zuj

œ œ œ œ

yuav khaws lawm zuj

tuaj saum teg

b & b b ‰ œj œ œ

zog

bb b196

zog sau muam nkauj

taws ib yuav txug

177

œ œ œ œ

168

172

tub tham tuj

164

‰ j œ j ≈ œ œ œ œ œ.

b &bb œ œ j ≈ œ œ œ œ œ. 171

163

bb 161 & b œ œ œ œ

œ œr œ œ œ

zuj zus 199

nto qab

tawg ib

190

œ œ

txug ntuj

œ œ

lauv qaib lawm cwj 195

j ≈ œ œ. œ

ntug

ntsuab em.

≈œ œ œ œ œ ≈ œ œ œ

lawm cwj kais i

200

yuav qua kaum ob

bb 201 & b œ œ œ œ ntsug

202

yuav pum

≈œ

œ.

kev zuj

zus

207 bb 206 ≈ & b j œ œ œ œ ≈ œ œ. œ

ntuj

npe ntaub e

taag ob

b &bb œ œ œ œ 211

tsev

bb b216 r œ

mus

nua

cav

miv

tus

208

‰ œ œ œ

213

nam los

ntuj

huav nchov es

227

231

koj xaav

b &bb j ≈œ œ œ. 236

roob li

œ œ œ œ

yuav sawv

muam

see

cia

koj xaav yog

œ œ

233

koj

kuv ua

kuv

miv

tseg

ib sab

koj xav yog koj

sab moog

220

œ œ œj ≈ .

tsi yog ob

239

tub txug

230

234

nam

yuav paub es.

koj xaav

≈≈ j œ œ œœ œ œ œ œ

luag lom nraug

koj sawv mus

œ œ œ œ œ j ≈œ œ œ.

xaa

238

zeb

225

li ua nam

œ œ œ œ œ j ≈œ œ œ.

hauv

229

mus es

txiv los

224

≈œ œ œ

215

leej

j‰ œ œ œ œ j ‰ œ œ

214

kuv

j œ ‰ ‰ œJ

210

j ‰ œœ . œ œ œ œ œ œ

228

peb ntawv

219

nkauj

205

taag ncuav miv tub

œ j ≈œ œ œ ≈œ œ œ œ œ œ œ œ.

tsis yog kev lom

237

œ œ œj ≈ œ œ œ œ .

œ œ œ ≈ œ œœ œ œ

ua nam ib sab 232

ntug

209

223

kuv

b & b b œ œ œ œKr œ

yuav kaaj

218

teg

j ≈ œ œ œ œ œ. 204

see tuas ntuj

kev lawm nkauj nraug los nrauj

226

tom

tuas

b &bb œ œ œ œ

see mog

222

217

tub

œ œœ œ œ

œ œ

muam nkauj

kuv leej

œ œ œ œ Ua

bb b221

taag

212

203

œ rov

235

tej

teb li

≈

mog muam nkauj

œ œ œ œ œ

xaa

kuv

miv tub txug

œ œ œ œ≈ œ œ œ œ ≈

koj

240

nam

sab veb

em.

133

bb 241 œ & b œ

œ œ œ œœ œ 242

243

Ua cav muam nkauj see tuab li sawv lawm

bb 246 j ‰ r œ 247 & b œ œœ œ ws

bb 251 & b œ

ntshe miv

tsuj

œ œ œ œ œr œ œ 248

tub muaj sab mus

252

teg nua ua ntxoo - oog tig saib

253

tseeg xaa

œ œ œ œ œ œ œ œ œ

miv tub txug tom roob li zoov nce kw -

250 j œ œ ‰ œr œ œr œ œ œ œ œ œ

tsi - is muaj

j œ œ ‰ œr œ œ

mog.

245

249

es miv muam nkauj see

‰ j œ œ œ œ œ œ œ œ

ua ntaj

j ≈œ œ œ.

244

254

sab

œ œ

rov es muam nkauj see

œ œ œ j ≈ œ œ œ œ. œ

255

Ua cav muam nkauj see xaa miv

tub txug tom

257 258 259 260 bb 256 j & b œ œ œ œ œ œ ‰ œr œ œ œ œ j ≈ œ œr œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ . œ

roob li nqeeb es miv

bb b261

j‰ œ œ œ

teg sab

tub muaj

262

sab mus mua - uam nkauj see tsi

œ œ. œ

uauab ntxoov

œ œ. œ

tig - i

lug

263

j‰ œ œ œ

saib

134

muaj

sab rov

264

œ œ Œ

li tseeb tseeb ij.

es nkauj see ua ntaj 265

∑

DỊCH NGHĨA: Giàng A Bê Hỡi chàng ơi….! Chàng rằng không tới nhưng tình đôi ta có, Chàng nghĩ rằng không tới nhưng tình đôi ta còn hỡi chàng! Hỡi này chàng ơi! Chàng đến và bước đi trong màn đêm cùng Nam daab miv ntxoog (1) đua hồn hỡi chàng! Hỡi chàng! Chàng đến lần bước trong sương mờ đua bóng hỡi chàng! nrug nam daab miv ntxoog Hỡi chàng! Chàng bước chân vội vã đến nhà bố mẹ ta Ta đã cơm xong nhưng nhà chưa kịp dọn mâm Hỡi chàng! Chàng bước vội đến vách hiên nhà bố mẹ ta Ta đã ăn cơm xong nhưng chưa kịp dọn bát đũa Rồi chàng dạo vòng quanh nhà bố mẹ ta Ta mới dọn xong bát đũa đi rửa Chàng dạo quanh vòng nhà bố mẹ ta Ta mới dọn xong bát đũa đi ngâm hỡi chàng! Ta không biết và đi ngủ ngon giấc Chàng thầm nghĩ ta không muốn gặp chàng hỡi ơi! Chàng lấy ra chiếc đàn môi gảy tiếng da diết Tiếng đàn da diết đánh thức giấc mơ của em Chàng liền lấy chiếc đàn môi gảy tiếng dạt dào Lơ mơ ta mới tình khỏi giống mộng ngọt ngào hỡi chàng ơi! Ta mới lặng lẽ dậy mở cửa phụ kêu, chẳng may cánh cửa kêu 3 tiếng Mẹ nghe thấy mới rằng: “Con ơi! Nửa đêm con lặng lẽ mở cửa làm chi?” hỡi con! Ta mới dối mẹ rằng: “ Hỡi mẹ ơi! Nửa đêm con mở cửa xem ánh sao có sáng không? Nửa đêm con mở cửa xem ánh sao lung linh nhường nào” hỡi mẹ! Ta dối mẹ rồi tay nhẹ nhàng cầm cuộn lanh cuốn lên tay Để ta tâm sự cùng chàng đến khi trời sáng ánh sao ngả Ta nhẹ nhàng lấy cuộn lanh cuốn lên cánh tay Để ta tâm sự với anh đến trời sáng ánh sao mờ hỡi ơi! Hỡi ơi! Chú gà trống hoa của bố mẹ em gáy 12 tiếng Ánh sáng tờ mờ phía xa chân trời đến Hỡi ơi! Chú gà trống hoa của bố mẹ em gáy 12 lần Trời dần sáng đón bình minh tới dần Ta mới rằng “Chàng ơi hỡi chàng”

(1) Nam daab miv ntxoog: Một loài “ma” có hình giống con người nhưng có những năng lực siêu nhiên; sống chủ ở các khe suối, khe nước và rừng rậm rạp, hay xuất hiện vào buổi tối, đêm khuya.

Chàng xem về thì hãy về Mẹ ta sắp thức mà bố ta cũng chuẩn bị dậy chàng ơi! Chàng mới rằng: “ Hỡi ơi! Nàng rằng chúng ta không phải đôi tình thì thôi, Nếu phải nàng tiễn ta đến đồi nương xanh Ta đành lòng đi còn nàng mới quay lại hỡi nàng ơi! Nàng rằng chúng ta không phải đôi tình thì thôi, Nếu phải nàng tiễn ta đến đồi núi đèo đá kia Ta đành lòng đi em mới dặn lòng ngừng tiễn hỡi nàng” Hỡi ơi! Đành lòng em tiễn chàng đến đồi nấm Chàng giấu lòng đi về nhưng ta không nỡ lòng quay lại Ta quạnh lòng thẫn thờ nhìn chàng bước đi hỡi chàng! Hỡi ơi! Ta tiễn chàng đến đồi cỏ gianh xanh ngàn Chàng cố giấu lòng về còn ta không nỡ lòng quay bước, Quạnh lòng trông chàng thật kỹ Chàng ơi!

135

136

TXUJ NKAUJ NRAUG

(Dân ca tình yêu - Mông Lềnh Si Ma Cai, Lào Cai) Suab (Nhạc): Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai) Lus (Lời): Mais Yaj (Giàng Thị Mai) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

Ballad Mega House

b & b b b b 44 Ó

q =104

bbbb

b & b bbb œ

sawv

naav

teg

nplooj

hag

nraag

zoo

b & b bbb œ œ œ œ œ es

kuv

nim

bb &bbb œ œ œ œ œ tua

bb &bbb œ

yeeb saib

nig

b & b bbb Ó

nooj

œ suab

œ nqeeb

sawv

caag

œ œ œ

taag

teg

xws

e - eb kuv 19

œ œ œ .

naam

taab em.

yav

thuav

nqeeb

œ œ

e nov

es eb

sua

no - ob

yav

naav

tawg

tsis

tseeb

muaj

hnub us rov

Œ œœ œ œ

taab

ua - uab

koj

Œ œ œ œ œ œ œ

Taav

es - e teg nplooj

ko - oj

œ œ œ

taag

kob

Œ œ œ œ œ œ

yeev

tawg

miv

ywv

œ œ œ 28

Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ 30

lawm koj

maab los

yav

Œ œ œ œ

koj

œ œ œ œœ œ nyog

es eb

œ œ œ

tau

txag

j œ œ

zaaj

nchaam nyog

paaj

œ œ œ œ œ œ œ

ntug

œ œ. œ œ nœ œ.

œ œ œ œ

twg

œ œ

lawm luaj

ntim

œ œ œ œ ˙

nqeeb lug

lawm aws ntuj

Œ œ œ œ œ

œ œ œ

kuv

œ œ. œ

sawv nrug

tseeb

Taav

b œ nœ œ tsis

ntej

tus ntxhais suav

œ œ œ

caag

œ œ œ nqeeb

lug

teg

paj

xws

yuav

137

b Œ & b bbb œ œ œ œ

ntev

es eb koj

taab

b & b bbb œ œ œ œ œ

rov

bbbb

hag

zoo

Œ b œ œ œ lawm

ntuj

b & b bbb œ œ œ

nim

ntim

taag

lawm

œ œ œ

ko - ob sawv

nrug

ntuj

œ œ œ

zaaj

le - eb

bbbb

b & b bbb

nooj

b & b bbb

œ œ

qaij

Œ Œ

nchaam nyog

œ œ œ œ œ

sua - ua

taab

naab

maab lag

œ œ œ

qag

yees

tau

rov

tuaj

Taav

naav

nplooj 63

taag

œ œ es

tim

œ haav

em 60

lag

kuv

œ œ

tua - ua

ntxhais suav

nig

œ œ œ œ œ œ œ

ntoos

œ œ œ 64

ej - e

kob

œ œ œ œ œ

tus 56

sawv nraag

ntej

xyoob nplooj

138

no ob

œ œ œ œ œ

koj

rov

taab

miv - ib zwv

tej

œ œ œ Œ

lag

em.

yav tshuab

œ œ œ œ œ œ

naam

œ œ œ œ œ œ œ œ cua - uab

yeev sawv

koj

œ œ œ œ œ œ œ

hnub

Ó œ œ œ lawm

see

œ œ œ

es - em muaj

ntxhais nkauj

taag

kuv

taub - au nyog

txag

suab

tuaj

kab

nov

œ œ œ

e - eb kuv

bb b b œ œ œ œ 50 & b œ œ œ œ hluav saib

lawm

Œ œr œ œ œ

œ œ œ

Œ œ œ œ œ œ œ Œ œ œ

luaj

twg

koj

caag

tej

cua

œ œ œ

nas - a sawv

taab

rov

œ œ

ko - ob

3 66 bb b b œ & b œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ

sev

b & b bbb Œ

tau - aub nyog

mus

nrug - u

b & b b b b Œ œr œ œ œ œ.

bbbb

Œ œ œ œ taag

rov

b Œ & b bbb œ œ œ œ

see

txuj

b & b bbb œ œ œ œ œ lawm

b & b bbb œ œ œ œ œ txwv

qaab

mus naam

tej

cua

œ 94

rov

sawv

taag

naab

œ œ œ

sawm nyog

Œ œ œ œ. œ ib

cim

koj

moog

œ li

lug

noj

qaij

nooj

œ œ

tshuab - ua

Œ œ œ œ œ œ qag

hnaav moog

yees

œ œ œ

kuv

las - a

ntxhais nkauj 88

koj om

œ œ œ œ œ

de - e

Œ œ œ œ œ œ œ

nyog tsuj

cua - uab yav

aj - ab cas

lawm

sev

œ œ œ

taag

rov

œ œœœœ œ

kab

œ œ œ

taag

cim

tuaj

nas - a sawv

tseeg - i nrog

œ œ œ œ

toj

tsuj

tag

nplooj ntoos

œ œ ˙

hmoo

yuav sawv

kuv naam

es - eb koj

Œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ

tim 86

nab

Œ œ œ œ œ Œ œ

xyoob rov 82

see 71

Caag - ab

teg nplooj

tuaj

lis

œ œ œ œ œ œ

taab em.

b Œ & b bbb œ œ œ œ

kuv

tau

ntxhais nkauj

œ œ œ œ œ

sua

kuv

œ œ œ

tseg

lawm

œ œ œ œ œ taab

kob txeg kuv

œ œ œ Œ œ œ 92

koj - om

leej

taag

naag leej

œ naab

moog

nooj

139

b & b bbb Œ

101

bbbb

œ œ œœœ .

sua - uab taab em.

naa

sawv

102

rov

hag

b & b bbb œ œ œ œ œ œ œ sawv

nraag lawm

naab

œ œ œ œ œ

105

rov

œ œ œ

Taav

œ œ œ œ

tug

zoo

106

ntuj

103

ntug

Œ rœ œ œ œ twg

e em...

œ œ œ œ

lawm luaj 107

œ œ

100

caag

104

li - ib naav

110

nrog

koj

taab

b & b bbb Œ r œ œ œ œ œ

113

naag

kub

teev

b Œ & b bbb œ œ œ

117

tsws kuag

b & b bbb œ

121

yav

noj

114

118

122

lag

b & b bbb œ œ œ œ œ œ

ej es muaj

txuj

hmoo

lam

112

tug

kub

yav

126

teev

taag

suav

li - ib ntxeev

œ œ œ

123

hnaav es - eb koj

Œ œ œ œ œ

noog rov nrug

puam hooj

œ œ œ

e - eb kuv ntxhais

œ œ œ œ œ œ

ka - ab yuav 127

hnub

lawm kuv

116

kheev sawm nyog

tuav

Œ œ œ œ œ œ œ

taag

œ œ œ

lawm - aw tej

œ œ œ œ œ œ li

kaab

120

nkauj 124

e - eb sawv

Œ œr œ œ œ see

œ œ œ Œ ntxhais

no - ob

nkauj

œ see

j r œ 128 . ‰ œ œœœ œ œ œ . œ œ œ œj koj

nooj

140

115

œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ

qhib ncauj

œ œ Œ œ œ œ œ. œ œ œ œ

kuv

119

naag

125

na - av rov

kuv

rawv moog kaav

tej

108

111

Œ œ œ œ œ œ

b Œ œ œ œ œ œ œ œ Œ rœ œ œ œ & b bbb œ œ œ œ œ

109

œ œ œ

taab

koj

seev

kuv

nooj

5 129

133

bbbb bbbb

b b

Œ rœ œ œ

suab taab

tug

naa

hnub

rov

sawv

b & b bbb œ

141

kheev

149

œ œ œ

tej

146

œ tsis

koj

b & b bbb œ œ yav

noj

150

teev

154

lag

rawv

tej

luaj

twg

e - eb kuv

œ œ œ

e - eb wb

œ œ œ moog

kaab

151

naag

136

œ œ œ

li - ib naav

txuj

144

taag

kuv - ub teev

œ œ œ

yuav hnaav

sev

œ œ œ e

eb koj

tau

159

nyog

œ œ œ

œ œ œ œ œ œ

puam

le - eb tuav

hooj

152

qaij

taag 156

lawm koj

yuav

e - eb muaj

taag

Œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ kab

œ œ

148

155

naa

hmoo lam

tug

suav

œ œ œ œ

caag

140

œ œ œ

147

œ œ œ œ œ.

ej - e em

ntug

œ œ œ

143

naab

nœ œ

Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

see 158

139

Œ œ œ œ œ lawm

132

Œ œ œ

œ œ. lawm

ntuj

taab

œ œ œ

kuag

zoo

Œ œ œ œ

kuv ntxhais nkauj

157

lawm

142

hag

135

œ œ œ œ Œ

kub

‰ œœ ˙ Taab...

rov

nraag

naag

e - eb sawv

b & b bbb œ

138

sawm nyog lawm

b œ œ œ

153

sawv

Œ œ b œ œ lawm

bbbb

naab om.

‰ Œ Œ

Œ œ œ œ œ œ œ œ œ

b & b bbb Œ

bbbb

œ œ

131

134

137

145

130

lawm kuv

kab

œ œ œ œ

naab a

œ œ œ œ œ taab

160

lig

kob

œ œ œ

kuv

ntxhais nkauj

141

6 161

165

bbbb bbbb

b b

Œ œœœ œ œ œ œ œ œ œ 162

see

taij

nqis - i rov

qhib - i

ncauj

œ œ œ tag

naab

noog rov

166

moog

163

œ œœœ Œ

nrug

koj

nooj

œ œ

sua

164

167

œ œ œ œ œ

suab naab koj

j œ

taab

œ.

lug

em.

Nghệ nhân: GIÀNG THỊ MAI (Si Ma Cai - Lào Cai)

142

DỊCH NGHĨA: Giàng Thị Dính Người ơi....Sao hoa cỏ gianh trên núi nở sương mờ…Lá cỏ gianh trên núi xanh tốt xum xuê....Tình anh và em sâu đậm nhường nào.Nếu có một ngày em mới được về bên anh.Em sẽ diện bộ váy áo đẹp sánh bước cùng anh, nhẹ nhàng đến trước mặt anh. Để xem có ra dáng cô gái Hán xinh đẹp không hỡi người.. . Người ơi...Sao loài hoa cỏ gianh kia nở sương mù. Lá cỏ gianh lại um tùm dài ra …Tình anh và em thắm thiết thế này. Nếu một ngày tương lai không xa. chúng ta kết duyên nên phận. em sẽ diện bộ váy áo đẹp sánh bước cùng anh, nhẹ nhàng đến trước mặt anh. Để xem có ra dáng cô gái Thái không hỡi người. Này người ơi...Sao gió đến gió thổi đung đưa những chiếc lá tre, lá cây uốn lượn theo chiều gió về dưới chân núi. Nếu một ngày anh đưa em về chung nhà, anh có thể cùng em làm cả một mùa vụ, một mùa may mặc không anh? Sao gió đến gió thổi đung đưa những chiếc lá cây uốn lượn theo chiều gió về trên đồi. Nếu cô gái như em có thể kết duyên nên phận với chàng, em sẽ cùng anh hiếu thảo với bố mẹ anh, chăm chỉ cùng anh làm cả một mùa vụ người ơi... Này người ơi...Chuyện tình đôi ta tâm đầu ý hợp, nếu một ngày trong tương lai, duyên phận đôi ta về chung một nhà, Đôi ta sẽ nắm tay nhau tung tăng đến chợ dưới chiếc ô, không để chiếc ô đổ, Cô gái như em phải ăn và phải mặc, vậy anh có cần em phải mở lời hỏi rằng anh có để cho em phải lo không anh? Chúng ta hợp nhau từng câu ca, từng lời nói, Nếu một ngày em sánh duyên kết phận cùng anh, Đôi ta sẽ nắm tay nhau tung tăng đến chợ dưới chiếc ô, không để chiếc ô nghiêng Cô gái như em phải ăn và phải mặc, vậy anh có cần em phải mở lời hỏi rằng anh có để cho em phải than không anh?

143

KWV TXIAJ KEV HLUB

(Tiếng hát ngỏ lòng - Dân ca Mông Trắng Đồng Văn, Hà Giang)

b & b b b 48 3

bbbb

q = 107 r œ

œ.

Uab

Suab (Nhạc): Yaj Muas Xyooj (Sùng Bả Sai) Lus ( Lời ): Yeeb Lis (Lý Thị Dính) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

œ œ œ. œ Œ ‰ r j œ œ n œ œ œr œ œ œ . œ œ œ œœ J nœ œ œ œœ 2

luag

‰ ≈ œr n œ œ

˙ uaj

ntau

r b & b b b œ œj ‰ œ œ

ncuav

œ œ

tswb

hlau

niab

œ œ œ

e - em .

r b & b bb œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ

bbbb

˙ leej

b & b bb œ

ntxhua nkauj

œ œ

tub

‰ ≈œœ R

bb & b b ˙.

siab

xwb

nej tawm

œœ e

bbbb

txhob

mus dag ntxhua

œ œ r˙ œ

rov sis

a me nraug

tiag

œ J

Aub

œ œ. œ œ. zawv

œ œ œ

ntaus tswb hlau

œ.

yom

‰ ≈ rœ œ

lam

tuaj

œ œ. œ

yom

xwb

os me nraug

œ Œ nkauj

nœ

nyab

nyob yawg txiv

œ œ J

yees tuaj

œ.

o me tswb

œœ

tooj

r j ‰ œ œ œ œ. œ ˙. œ œ œ lawm

tsis

yeem

cia dag

niag kev

œ œ œ

me tswb hlau

œ œ bœ œ

œ œ œ.

œ œ œj Œ ≈ œ œ œ œ J J

xwb a

tua

œ nœ œ ˙

seev

144

œ œ. œ œ œ

œœœ u - uab

plawg ces

tub toom lig

hlau yuav nub

œ œ ˙

rooj

œ ˙

œ œ œ

œœœ

Œ 8

a tsis

‰ œ œ J

niag tswb

œ œ

yeev ces dag

nim yog o

e em - es

œ œ œ œ si

e em

tub

lwj

œ œ.

lig tuaj

tuaj

œ J

˙.

ntxhua nkauj

œ xwb

b & b bb œ

nœ œ

Œ œ œ. œ œ œ. œ œ œ œ Œ

e - em,

b & b bb œ

tsis

œ œ œ

plaws

ces seev yees

bbbb

œ œ.

œ œ œ

nkauj

xwb a thiaj

tau zoo zoo

lub

txhob mus dag ntxhua nkauj

b & b bb œ œ œ

œ.

niag kev khom

bbbb

œ. nraug

b & b bb

œ œ. œ lam

œ œ

lawm

txhim

nyab yog txiv

j œ œ

om.

tsis

‰ ≈ n œr ˙ zeej

yeem cia dag

œ œ. œ. yam

‰ ‰

nœ œ. em

œ J

tsis

j œ. œ œ. œ œ œ œ œœ

œœ

plaws

xwb

cia seev yees

œ œ œ œ. œ me

luag tub

≈ œ œ œ. œ œ.

ntxhua nkauj 32

œœ

œ œ. J

yim i

tub tawm rooj

Uab ..

rooj

yeev cia dag ntxhua

œ œ œ œ.

Œ œ.

œ. œ.

tawm

em-es

xwb a tsis

lawm leej

œ œ. œ

œ œ œ Œ ≈œœ œ œ œ

zeej 26

tub

œ œ. œ

laj

me nraug

e em

œ œ œ œ Œ ‰ ≈ œR œ œ J

xwb a

khom

œ œ œ œ œ œ. œ . œ

œ J

œ œ ˙ Jœ œ. œ

œ œ ˙

mi nraug tub

leej

˙.

yom os

b & b bb œ œ œ

niag kev

Uab

txoj

œ œ œ.

‰ œ œ J

œ œ œ œ œ œœœ œ

nyab nyob yog txiv

txhob mus dag ntxhuankauj

bbb œ œ . œ œ b &

tias

nœ œ.

om - os,

txoj

œ me

œ œ œ œ J

tau zoo zoo lub

œ Œ œ œ œ œ œ œ nœ œ. œ œ œ œ luag

tub a mi nkauj

xwb tsis yeem cia tsis txhob

145

bb b b œ œ œ . œ ‰ œ œ œ œ j ‰ 34 œ & œ œ. J œ

mus dag ntxhua nkauj

bbbb

nyab nyob yawg txiv leej

‰ ‰œ œ r

˙ khom

nœ œ. œ

laj

œ œ œ œ œ œ œ œ œ

tub tawm rooj

em -es.

œ. œ

bœ

Uab

plaws ces

seev yees txoj

œ œ

œ œ ˙

tsuj

qib liag tuaj

b œ œj œ œ œ œ Œ œ œ œ œ & b b b œ ‰ œJ œ œ œ œ.

quas nte ntoo

me nraug xwb a

tsis

40 bb b b œ . j œ œ j ‰ œ œ œ œ & œ œ œ œ œ. œ œ

mus dag ntxhuankauj 41

bbbb

nyab nyob ze mi luag

‰ œj œ œ œ

nqis nto moo

b & b bb œ œ œ ˙ .

œ œ.

Œ ‰‰

tub 42

e - es

qib liag tuaj

œ.

ua ntaiv nce

b & b b b œ . œ œ œ œ œ œ œJ œ . œ œ œ b & b bb œ œ œ

mus ua

tsav

xwb os tsis txhob mus

œ.

œœ

yim

œ œ ˙ neej nyob tuaj

œ œ œœ

xwb a tsis txhob

œ œ. œ œ

ua tsab

œ œ œ œ me hluag tub

œ J œ.

mi nraug

œ œœ

yeem leeg lua tuaj

œ. œ œ œ

e om a

txuj

œ œ œ ≈œœ œ œ xwb a tsis

yeev cia dag

j œ œ œ œr œœ œ œ Œ Œ ≈ œR œ œ. J nyab nyob ziag me luag

nœ œ œ. mus nto npe

146

plaws cias

œœ œ

e es

dag ntxhua nkauj

tawm rooj

œœ œ

ntxhua nkauj

Uab

Œ œ œ œ

œ œ œ œ

yeev cia dag ntxhua nkauj

niag kev

œ˙

o om.

∑

tub a yuav

DỊCH NGHĨA: Giàng Thị Minh

Ơi hỡi, Chàng ơi! Giống như chuông đồng chạm vào chuông sắt, chuông sắt sẽ kêu vang. Hỡi ơi, Chàng hỡi, Chàng đừng buông lời gian dối cô gái đôi mươi đi làm dâu, rồi khi Chàng bước ra thế giới ngoài kia thì cô gái ấy sẽ than thân về những nỗi buồn lòng. Giống như chuông đồng va chạm với chuông sắt, chuông sắt sẽ kêu những tiếng vang chàng hỡi. Chàng đừng buông lời dối gian cô gái đôi mươi đi làm dâu, rồi khi chàng bước ra thế giới ngoài kia thì cô gái ấy sẽ than thân về những thăng trầm của cuộc sống hỡi. Hỡi ơi, Chàng ơi. Nếu là chàng trai thì đừng buông lời dối gian với cô gái đôi mươi rằng sẽ có một cuộc sống ấm no, đừng buông lời dối gian cô gái đi làm dâu, rồi khi chàng bước ra thế giới ngoài thì cô gái ấy sẽ than thân về những bấp bênh của cuộc đời hỡi. Ơi hỡi, chàng ơi. Nếu là Chàng trai thì đừng buông lời gian dối với cô gái đôi mươi rằng sẽ có một cuộc sống đầy đủ, Chàng hỡi. Nếu là Chàng trai thì đừng buông lời dối gian cô gái đôi mươi đi làm dâu, rồi khi chàng bước ra thế giới ngoài kia thì cô gái ấy sẽ than thân về những thăng trầm của cuộc sống hỡi chàng. Ơi hỡi, Chàng ơi, nếu là chàng trai đừng buông lời gian dối cô gái đôi mươi đi làm dâu, rồi khi chàng bước ra thế giới ngoài kia thì cô gái ấy sẽ phải hỏi thăm tin tức từ khắp nơi. Hỡi ơi, Chàng hỡi, Nếu là chàng trai đừng buông lời dối gian cô gái đi làm dâu. Hãy đi xây dựng gia đình và sống có tiếng vang suốt cuộc đời chàng hỡi.

147

148

LUS TXAJ CHAW PHOOJ YWG TUAJ TSHAM

(Tiếng hát bạn đến chơi nhà - Dân ca Mông Lềnh Mù Cang Chải, Yên Bái)

& b 43 œ œ œj ˙

Ua ob cas

&b ˙

&b œ œ œ œ

zoo nyoog mog

&b œ œ œ

œ œ

cab mej

&b œ œ

œ œ Œ

Œ œ œ

œ œ

ua nphawv dlaaj nis

kuv

yuav dlaaj zoj

œ œ

yuav khaws nkaus

nuav yuav

peb tham 37

coj

kuv leej

tsi

lug

maaj 52

Œ œ œ

tsis

Œ œ œ œ

œ œœ

puab los leej

œ œ œ

œ œ œ œ

lug

zoo hnub es

txug

zaaj,

cab koj

œœ œ œ

phooj 33

muaj

œ œ

tsi muaj

Œ œ œ œ œ 27

ywg

nab aj. Ua

lub qaab ntuj

los

sab los tseg

khuab nkaus kuv

tej

muaj

œ œ œ œ œœ œ œ

zaag es yuav nrug

œ œ

nws yuav

Œ œ œ œ

œ œ

lug

œ œ Œ

peb tham

coj

Œ œ œœœ œ œ

tuaj

muaj tsawg

ywg nab. Ua

œ œœ œ

œ œ œ

œ œ ˙ œ

œ œ

Œ œ

ua nphaw ntsuab yuam puab 31

ntshua

œ œ œ œ œ œ œ œ. 6

tub eb lee - eej ntxhais ha - ab kuv

Ua cab mej

leej

puab phooj

&b œ Œ œ œ œ œ œ

œ œ

œ œ œ. ‰ œ œ

œ œ Œ œ

tag ces kuv

œ œ

&b œ œ œ œ œ œ œ

cas hnub

qaab ntuj yuav

txug

ywg nab.

los naam

tuaj

es,

œ œ œ

hmoob phooj

pes tsawg suab

ej - e ntu - uj taag ncua kuv

ywg hmoob e,

&b œ

œ œ œ

phooj

...

œ œ œ. œ œ œ œ œœ

Suab (Nhạc): Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai) Lus (Lời): Koob Hawj (Hờ Thị Cúng) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

Œ œ sab

œ œœœ

moog quav tes

mej nyob taag

nam

149

&b œ œ œ

lub hnub qub

nsteg nis kuv

œœœ

sab

œ œ œ

ces

Œ œ œ

phooj

ywg

khaws

&b œ œœ œ

npaab kuv dlaaj

nkaus

ntshua maaj

œ œ œ

#### # 5 & # 4

Œ œ œ

naam,

nim

seev

los ua

ntshua ntuag

los

tseg mej

œ œ œ œ

tuaj

puab los

œ œ œ

œ œ

nis phooj

nrug mej

muaj

tim

leej

Œ œ œ

phooj

#### # 5 . œ n j # 4 œ œ

ywg nab 85

ntuj taag ncuab kuv

œ œ œ œ

yuav yum

leej zaag es kuv nrug kuv

œ œœ œ œœ œ œ ej

khuab nkaus

Œ œœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

...

tsaav

sab

Ua ob cab

zaaj

los

Œ œœœœ œ œ œ 62

Œ œ œ ˙

87 #### # œ j œœœ ‰œœœ œ & # œ

mej tsi muaj

moog hnub qub ntaab

kuv

zog kuv leej

ywg is i nyob yuav taag moog

œ œ œ

œ œ œ œ œ j‰ œ œ œ œ œ œ œ

kuv yuav

moog kuv quav

nab. Ua cas

&b œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ

om...

Œ œ œ œœœ œ

phooj

ywg nab os

cas

j‰ œ œ œ œ œ œ œ œ 88

lug

nrug

kuv nyob los

mej

90 91 #### # j j ‰ ‰ & # œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ j‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

yuj

#### # & # œ œ œ

qaab

lug

yuav

yees taag mej muaj

œ œ

ntxob ntxob mej

taag

muaj puab los

j‰ œ œ œ œ œ œ sab es mej

tsi

150

muaj

muaj 94

zaag nyob taag

j‰ œ œ œ œ

sab nrug kuv

rov

tom

œ œ

nyob

nis

#### # & # œ

#### # & #

‰œ œœ œ œ œ Œ œ . œ œ 96

puab phooj

mej

ywg tas

puab tej tub tej

œ œ œ

100

œ œ

moog ces kuv

nrug

mej

j‰ œ œ œ œ thaam tsis

103 #### # œ & # j‰ œ œ œœ œ œ œ

#### # œ œ œ & # yuav

ua nphaw ntsuab

#### # ‰ œ œ œ & # œj œ œ ..

Ua ob cav

yuav chim tau tsuv sab

#### # & # œ œ œ

114

zaub es chim

#### # & # œ

117

nab

œ yuav

tsuv

112

tsi 115

yuav

œ œ œ œ

tsuv

los

lub qab

tsi noj

110

ntuj

113

ywg

naj ua cab

Œ œ œ œ œ œ

sab nyuj tsi

paub moog 119

es yuav chim

ywg hmoob om

j œ œ Jœ œJ . œ

œ œ œ œ œ œJ œ .

nqaij

lug

Œ œ œ œ œ œ

nyuj

116

ntuj

Œ œ œ œ œ

phooj

qaij tab yuav chim

tsis hais nej

qaab

phooj

taag ncuab kuv

œ œ œ œ œ Œ

j œ œ.

107

los leej ntxhais na

ntuj

kuv

los lub

Œ œ œ œ œ œ œ

tuag

118

tsawg suab

œ œ œ œ œ œ

noj

lub lam xeeb

chim tsuv sab

109

#### # œ œ œ œ & # œ œ œ œ

Œ œ œ œ œ œ

zaaj

œ œ œ œ œ œ

111

muaj tsawg

tub

œ œ

tham tsis muaj

yuav leej

108

101

has tsa - am

104

106

œ œ œ

kuv nrug mej

Cas

j j œ œ œ œ ‰ œ œ œ œ œœœ œ ‰œ

ua nphawvdlaaj hos

105

Œ œ œ. œ œ ‰ œj œ œ œ œ œ 98

ntxhais nab - a om...

102

lug yuav

œœ

kuv laaj

kuv

phooj

noj

‰ œj ywg

œ œ œ œ œ

xeeb yuav tuag los

151

#### # œ & # œ œ œ œœ œ

120

kuv

tsi hais mog

puab

121

phooj

#### # & # œ œ œ œ œ œ œ œ

123

es chim nyuj

#### # & # œ œ œ

126

koj

moog

sab

nyuj mus taag

œ œ œ

kuv

lub moo

j‰ œ œ œ ywg

124

œ œ

nab. Chim tsuv sab

œ œ œœœœ j‰ œ œ

tsuv moog ib

phaab toj

Œ œ œ œ œœ Œ œ œ œ

naam

œ œ

mog puab

125

ib phaab zoov

127

phooj

152

122

e - es

ywg

koj

œ œ

hmoob

œ œ œ

moog kuv nyob ces

128

˙.

em.

DỊCH NGHĨA: Mùa Thị Mua

Ôi hỡi, quý bạn bè từ muôn phương ơi. Ôi, sao hôm nay là một ngày lành tháng tốt ơi bạn bè tôi hỡi. Ôi sao nay bạn ghé qua, chúng ta chưa nói được mấy câu, mà đám mây kia đã trở nâu, hỡi bạn tôi ơi! Ôi sao nay bạn đến nhà, chúng ta trò chẳng được mấy chuyện mà màu trời đã trở vàng hòe, hỡi bạn tôi ơi. Ôi hỡi, bạn tôi ơi. Nếu bạn không thật lòng thì thôi, chứ nếu có thật dạ thì chờ tôi lấy cuộn lanh về cuốn lả trên bàn tay, chờ đến lúc cả nhà ngủ say để chuyện trò đến hết đêm dài, hỡi bạn a! Ôi hỡi bạn tôi ơi, chỉ sợ bạn không có lòng, chứ có dạ thì chờ tôi lấy cuộn lanh về cuốn ngay trên cẳng tay, chờ đến lúc cả nhà ngủ êm để chuyện trò đến khi khuya về, hỡi bạn tôi ơi. Ôi sao, quý bạn bè từ muôn phương ơi. Ôi sao làm cố gắng giữ bạn ở lại để ta cùng vui mà bạn lại nôn nao rằng bạn đã có con và có chồng ở nhà mong nên làm lòng bạn cồn cào nên bạn chẳng dám ở lâu nè bạn bè hỡi. Hãy để tôi giãy bày, chứ chưa tỏ lòng được mấy đoạn mà cuối trời để đổi màu vàng. Nói chưa mấy cây mà cuối trời đã đổi màu nâu nè hỡi bạn bè Mông ơi. Ôi hỡi bạn bè muôn phương của tôi ơi. Ôi sao buồn lòng con hổ, hổ không ăn nổi thịt, buồn lòng con trâu, con trâu bỏ cỏ còn buồn lòng tôi đến đứt ruột mà tôi giấu nghẹn không nên lời hỡi bạn bè tôi ơi. Ôi sao buồn lòng con hổ, hổ chẳng ăn thịt còn buồn lòng tôi đây mà tôi không nói ra hỡi bạn bè ơi. Buồn lòng con hổ, hổ đi rong ruổi hết đồi này sang núi nọ, buồn lòng con hổ, hổ lang thang hết cả cánh rừng già. Nên bạn đi để lại tôi thì nhớ ngóng tin ở nhà nhé bạn bè tôi ơi.

153

LUG TXAJ TSWV TEB RAWS CHAW

(Tiếng hát Di Cư - Dân ca Mông Lềnh Tủa Chùa, Điện Biên)

Tempo q = 86

b 2 &bb 4 œ

Caag lawm

ntuj

b &bb œ œ œ œ

lub ntuj yoj

& b

quag

bbb

nes

b &bb

yeeg

leej nam

b &bb œ œœ œ œ

tag

bbb

nrhaw

ywg

nœ

taag

œœ

tseg kuv nyob

hmoob...

tuaj

œ œ œ

yuav

tuaj

raws chaw

taag

xyoo

œœœ œ tug

œ nuav

lub ntuj yoj 35

œ œœ œ j

œ œ

leej

œ œ œ œ

teb

txooj

leej

œ œ œ

tag 53

nœ

kwv

yoj

leej

yuav nplawv niv 58

tuaj 52

œ œ

lub

kuv

œ. œ ® œ œ

nplam tsuj

caag kuv 45

œ œ

yuav

nuav

nuav es

nkuj

nab

nœ

œ œ œ

xyoo

nœ

ntxeev

, ,57 j œ œ œ œœ

Ua caag

154

,28

œ 39

teb

nkuj

lub teb yoj

œ œ

xyoo 11

tuab cuag

yuav

tswv

ntxeev es

lawm

œ œ

chaw

caag naas

tuab cuag

yuav

œ œ œ

leej txwv

tuab cuag

Ua caag

teb raws

œ œ

tuab cuag

œ œ œ

taag cuab

hmoob

œ œ œ

nœ

ywg

hmoob... 38

tag

tuaj

tij

nœ

tuaj 42 37

tsiv 28

ywg 31

tag

yeeg

quag

phooj

tuaj

œ œ œ œ

phooj

nig

tij

leej

taag

tuaj 19 19

kwv

yees

quag yeeg

Suab (Nhạc): Laim Xyooj (Sộng Bả Lại) Lus (Lời): Ntxoov Tsaab Haam (Hạng Giống Chang) Kho (Biên tập) : Yaj Muas Xyooj (Sùng Bả Sai) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD

xyoob

rov

phooj

txooj

b &bb

ntoo

b &bb œ

txi

cas

œ œ

pluag

& b

bbb bbb

bbb

b &bb

108

txooj

œœ j

b &bb œ

noj

œ œ œ œ tij

œ nœ

b &bb

ywg

txi

115

121

nœ

116

tsis muaj leej

hmoob...

œ œ œ

106

œ œ

111

twg sawv tseeg

œ œ

Ua cas

123

œ œ

œ 89

caag

tsuag

ces 118

nrug kuv

œœ j

ntshai

œ kuv

œ œ ua

nœ

noog

œœ j

ntoj nig 124

107

tsi

nqig

œ œ œjœ œ

raws 222

œ œ

tseg

nœ

muaj

ib tsoom phooj

œ œ œjœ

leej

twb

kwv

nrauj

œ œ

113

119

xyoob

tuaj

œ 101

œ œ

112

txooj

tas tsiv teb

muaj 142

nrug kuv

œ œ

kuv leej

mog

ces ntshe

miv 205

œ œ

nuav es

pluag 117

100

dlua

tsaa tswv teb

œ œ œ

tsaa

xaav

naag

xyoo

110

œ œ

, , ,99 j œ œ œ œœ

œ œ œ

ncuv 125

œ œ œ œ

nuav

ib leeg nyob

nam

105

œ œ

twg

xyoo

leej

122

nrho es muaj

œ œ

tseg kuv

muaj leej

neeg 109

Ua cas

104

, , ,87 j œ œ œ œœ

txiv 98

twb tsw

leej neeg leej

noog

œ œ œ

miv

nrho

leej

pluag qaab ces

120

œœ j

œ œ

chaw tuaj taag

114

œ œ

lawm

tij

tswb tsi

hmoob... 153

103

leej 215

nœ

leej

naag

kwv

tsuag

ntoo

ncu 102

œ œ

ywg

phooj

œ œ j

qaab pluag 85

nam

chaw rov taag 137

nœ

œ œ œ

œœ

tuaj raws

b &bb œ

kuv leej

œœœ

txiv es

œ. œ œ œ

kwv

125

leej 245

155

b &bb œ œ œ œ

126

tij

127

b &bb œ

œ œ

133

138

nœ

bbb

b &bb œ

pluag

b &bb

186

bbb

kwv

nig

169

tsuag

170

nrug tsi

181

muaj

tsoom

tij

165

txij

œ œ

tij

171

œ 177

twg 183

noj

œ œ œ œ

es tsi muaj leej twg

187

phooj

188

ywg

156

œ œ

178

172

184

teb

179

hmoob

173

189

npoj

œ œ

tsi muaj

185

j œ noj 348

qaab

nœ

333

nœ

koom lub

nrug kuv nyob

161

nua

pluag

tij es 326

167

œ œ œœ

œ œ œ

taag

œ œ

tsis

tsis muaj

coob xws

tsaab

œ taag nrho

npoj

leej

160

œ 155

kwv

œ œ œ

taag

nrug

noj pluag qab

166

149

143

kwv

nrho 253

137

œ œ œœ

tuaj lug

337

159

œ j

154

131

coob xws

œ œ œ

œ œ

muaj

142

twg

œ œ œ œ taag

tag

148

leeg nyob

182

Caag kuv leej

176

136

zoo lawm tij

kuv

tsw txug lawm

nœ

135

nyob tsis

153

130

tuaj lug

kuv

nœ

147

chaws

teb raws chaw

164

nqig

œ œ œ

158

141

sab...

tseg 175

nœ

tsis txug

152

kwv

txhuv es

b &bb œ œ œ

zoo lawm

tseg

tsav tsiv

163

tau zoo

174

180

129

teb raws

nqig

koom

leej neeg leej

146

kuv

œ œ

157

œ œ

œ œ ≈ œ œ

151

moog

kwv

noj pluag tsuag

leej twg nrug

162

zoo

134

ua caag

œ œœ

tab

140

tsiv

304

tij

muaj

b &bb œ

bbb

145

156

168

139

qab

144

150

128

yuav moog tau

b &bb

taag leej neeg leej tsaa

132

b &bb

DỊCH NGHĨA: Mùa Thị Mua

Ôi hỡi muôn phương bạn bè Mông ơi, ôi sao năm nay bầu trời khóc rầm như sắp đảo lộn e, quả đất cũng rầm rầm như sắp đổ gục e. Ôi sao anh chị em tôi di cư đi cứ như sắp trượt trụ nè bạn bè Mông ơi. Ôi sao năm nay e bầu trời rung chuyển cứ như sắp đổ gục e, quả đất cũng khóc râm rỉ như sắp đảo lộn e. Ôi sao anh chị em bố mẹ tôi di cư đi hết sạch để tôi ở lại đơn cô như sắp đổ nè bạn bè Mông ơi. Ôi sao năm nay e cây tre cây gỗ hoa sai trái trĩu e mẹ chuột con chim cũng quên không hải bẻ này. Ôi sao anh em họ hàng nội ngoại tôi di cư hết sạch trơn để tôi ở lại một mình nên dù bữa no hay bữa đói mà cũng chẳng ai cùng tôi chia sẻ nè bạn bè Mông ơi. Ôi sao năm nay e cây tre cây gỗ hoa sai trái trĩu e mẹ chuột con chim cũng quên chẳng ăn nè. Ôi sao anh em họ hàng nội ngoại tôi di cư hết sạch trơn để tôi ở lại một mình nên bữa đói thì không đến nỗi mà bữa no thì chẳng có ai cùng tôi làm nè bạn bè Mông ơi. Ôi sao anh em họ hàng nội ngoại tôi di cư hết đi sẽ thành con đàn cháu đống mới đông đủ như gà đàn. Ôi sao để tôi ở lại một mình không có anh cũng chẳng có em nên ăn bữa đói thì chẳng tới đâu mà ăn bữa no thì không ai cùng tôi đạo đàm nè bạn bè Mông ơi. Ôi sao anh em bố mẹ tôi đều di cư hết đi dựng được con đống cháu đàn đủ đầy như kho thóc ne. Ôi sao để lại tôi một mình bên này, ăn bữa đói không tới nỗi mà bữa no thì không anh cũng chẳng em nên không ai ngồi cùng tôi một góc nè bạn bè Mông ơi.

157

KWV TXHIAJ XAIV TXIJ XAIV NKAWM

(Tiếng hát chọn chồng - Dân ca Mông Trắng Tủa Chùa, Điện Biên)

Suab (Nhạc):Laim Xyooj (Sộng Bả Lại) Lus (Lời): Maiv Xeem Kwv (Cứ Thị Máy) Nrhiav sau (Sưu tầm): AHD Kho (Biên tập): Yaj Muas Xyooj ( Sùng Bả Sai)

# # #1# 3 & 4 œ œ œ œ

Tempo = 100

Cas ntuj

j œ

nas

∑

niam leej txiv

œœœ œ j œœ˙

j œ

mog...

## & ##

œ ˙

txiv los

####

lub tog 46

## & # # œ œj œ

tsev

siab niam

ob cas ntuj

j œ

cas me muam phauj laus yuav

ua nkauj

œ œ œ œ.

ntev

xaiv es

niam

j œ

xaiv kom tau

ua nkauj li

tus siab kam

œ œ œ œ œ

leej niam leej

œ œ œœ œœ œ œœ

koj leej tub

leej roog ces

Œ œj œ œ œ ˙ xaiv tau

thiaj li

ntxhais nkauj

tias ntuj nas

yeev

œ œœœ

koj yuav

yeev nyob koj

œœœ œœ œ œœ œ

hais li zos

nkauj li

œ œ œœ œ œœœ

xaiv

œ œ œ

œ œ œ œ

œœ œ œ œ

158

j œ

Œ œ œ œj œ œ œ œ œ.

œ œ œ œ

ntev mog 1.06

œ œœ

j œ

yuav

loj siab

e om koj mus es koj

œ œ œ

roog ces yuav

œ œ œ œ ˙.

œ œ

cas koj

es lub tog vam mog

leej tub leej

j œ œ œ œ œ œ œ œœ œ

œ œ œœ œ œœ œ œ

xaiv

œ œ œ œj œ

œ œ œj œ siab

om cas koj

œ œ œ œ

koj ua

j œ

yeev nyob es

## & ##

xwb

j œ œ œ œœ œ œ œ œ

nyob koj leej

####

œ œ œœ

miv ntxhais nkauj

## & ## œœ œ œœ

xwb

œœ

los

tus

∑

me ntxhais nkauj 123

. œj œ œ xwb w

& &

#### ####

####

j œ

œ œ œ œ œ

txoj

txoj kev mus

j œ

si iv txoj

####

qoob mog ov... 157

sib

j œ

am...

qeeg poob mog 212

& & &

#### ####

j œ œ œœ œ

œœœ

ua nim nkauj

œ œ œ

œ œœœœ œ ˙

ntshe yuav nrog

leej tub

U œ œ Œ .

nas miv ntxhais nkauj xwb 252

hnav tau

txoj

leej

j œ

œ œ œ

j œ

w.. Cas nin

niam leej

twg txoj kev

txiv

j œ

kev mus los

tij kws

œ œœ

rov ua

txiaj ntsig kua

œ œ œ

œœ œ œ

œœœœœ

leej niam leej

xwb w

txiv lub tsho

tsho

li nkaus ces

œ.

∑

wv... cas ntuj

j œ

nkauj li yeev

œ œ œ

œœ

j œœ œœœœ

laus tuaj tim

no ces ua

los lub

sib qeeg

œœœ œ

œ œ œ œj œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ

œ œœœœ œ œ

sib qeeg raw

j œ

ua si

mi ntxhais nkauj

yuav hnav

roog los

kev

œœ œ œ

yuav yog koj

j œ œ œ œ œ œ œ œ

œœ œ œ œ œ

leej

cas ntuj nas

nqaws... muaj ib hnub 231

txoj

œ œ œ œœ˙ œ

œ œ œ œ œj œ

j œ

œ œ œ

kua muag los

œ œœœ

œ œ

œœœ

.̇

li yeev nyob

U j œ

tsis yog

U œ ˙

j œ

ua nyab ces

j œ

ces tsis yog

œ œ œ œ

œœ œ œœ

txoj kev mus

œ œ œ

kev txiaj ntsig

œœœ

j œœ œ œ œ

rov mus plooj

####

j œ

yog txoj 139

œœ œ œ œœ

œ ˙

œ œ

j œ

luag nyab

kev mus ua luag nyab ces

muag los

ua nyab ces

œ œœ œ

#### U

kev mus

œ œ œ

œœ œ œœ œ .̇

œœœœœ

œ œ œ

j œ

plooj 305

œ œ œj œ

nyob ces yuav

œ tab

œ œ œ

os mog ov

159

####

œœ œ œ

muaj ib

& & & &

#### #### #### ####

####

hnub

ces yuav

nrog leej tub

j œ

œ œ œ

œœœ

œœ œ li

j œ

œ œj

####

j œœ œ œ

j œ

####

mog ob

siab niam los 417

œ œ

U ˙

œœœ

j œ

∑

œ.

œ œ œj œ œ œ

œœ œ j œ

ntev es

es koj leej

œ œ œ œ œj œ

muaj lub koob

j œ

cev

nta

yuav mus leg

meej os

niam leej txiv

ntxhais nkauj

œ œœ œ

om.

koj leej niam

œ œ œ

ua luag nyab ces 412

œ œ œ œ

œ œ œ œj œ

os mog

j œ

tuaj

yuav

œ œ œ

rov

œœœ Œ

tsa

œ œj

yuav nyob muaj meej

œ œœœ œ

j œ

œœ

j œ

luag dab

muaj lawm lub

xwb w

zej

œ œ œ œj œ

leej neeg leej

xwb

j œ

tsa luag li

j œ

es yuav tu

tsoom

œ œ œj

œœœ œœ

œœœ œ

œœœœœ

160

œœ œ

koob los

j œ

ni me ntxhais nkauj

kuv me ntxhais nkauj xwb

siab

yuav tsim muaj

œ œœ œ

qis pab

œ œœœ

nyab tag

sib

leej neej leej

j œ

ua luag

œœœœœ

œœ œœœ œœ

ntuj

œœœœ

rov quas txhua uav

∑

ntaj

j œ œ œ œ œœ œ œœœœ œ œ œ œ

kom tom tsheej

tuaj

œ œœœ j œ

roog los 322

j œ

œœœœœ

xwb cev

qhuas tias miv ntxhais nkauj xwb 340

ntshej muag

leej

luag qhua lawm

luag dab tuaj

œ.

Œ œ œj œ

œ œ œœ œ œ œ œ

œœ œœ œ

twg ces miv ntxhais nkauj

œ œ œ œj œ

nrho

leej txiv ua neej nyob ces

####

j œ

œ œœœ

om...

U Ó œ. ua

œ œ

j œ

luag qhua

œœ ∑

nyob

DỊCH NGHĨA: Giàng Thị Cúng

Này hỡi cô gái trăng tròn. Con là cô con gái dịu hiền ở trong vòng tay cha mẹ. Con là cô gái đôi mươi, nên nếu chọn đôi chọn cặp thì hãy chọn chàng trai có trái tim rộng lượng con nhé. Con lại là cô gái trăng tròn ở trong tổ ấm của cha mẹ. Nếu rời khỏi tổ ấm chọn đôi chọn cặp thì hãy giữ tâm lòng kiên nhẫn thì mới chọn được chàng trai có tấm lòng kiên nhẫn nhé con gái. Này cô gái trăng tròn hỡi, những người làm cha làm mẹ nói rằng, hỡi ơi cô gái. Con đường đi làm dâu, không phải là đường đi chơi, con đường đi làm dâu là con đường đầy nước mắt và trông gai. Con đường đi làm dâu nhà người không phải con đường đi nương rẫy. Con đường đi làm dâu, là con đường đầy trông gai nước mắt tuôn rơi con hỡi. Hơi cô gái ơi, là cô gái trăng tròn thì phải mặc chiếc áo của cha mẹ đi biệt xứ. Sẽ có những ngày khi về già thì con sẽ cùng đôi cùng cặp của mình chung đôi hỡi cô gái đôi mươi. Là cô gái trăng tròn thì phải mặc chiếc áo của người làm cha làm mẹ làm dâu hỡi con. Sẽ có ngày cô gái đôi mươi về làm dâu nhà người cả cuộc đời, sẽ cùng đôi cùng cặp chung tay Sẽ thờ và hiếu khách đầy đủ, nhiệt tình nhà người thì họ hàng đằng ngoại mới tự hào. Hỡi cô gái đôi mươi, những người làm cha làm mẹ sẽ ở không có danh chẳng thơm tiếng. Hỡi cô gái đôi mươi, đi làm dâu nhà người thì hãy giữ tấm lòng bao dung, cùng nhà người thì họ hàng nhà ngoại mới có danh có tiếng nhé con hỡi.

161

THAY LỜI KẾT Các làn điệu dân ca và các loại hình nhạc cụ Sáo, đàn môi, đàn nhị, thổi lá....là một phần quan trọng trong đời sống tinh thần của người Mông bao đời nay, là một trong những yếu tố cấu thành nên văn hóa âm nhạc của người Mông. Các điệu hát, nhạc cụ của người Mông được sử dụng với từng hoàn cảnh và mục đích khác nhau. Phổ biến hơn cả là các điệu hát về chủ đề tình cảm, tình yêu đôi lứa, than thân, làm dâu, mồ côi, răn dạy con cháu. Với một điệu hát được sử dụng riêng biệt trong từng hoàn cảnh, những bài “zaaj tshoob” duy chỉ sử dụng trong đám cưới; nhưng bài “qhuab ke, txiv xaiv” chỉ được sử dụng trong đám tang của người Mông. Với mỗi điệu dân ca lại có nhiều chủ đề, nội dung hát đề cập đến; có những bài hát được truyền dạy lại, nhưng cũng có những bài hát được con người tự sáng tác ra trong đời sống, bối cảnh sống bằng sự linh hoạt, khéo léo về ngôn từ của người Mông. Sự tự do và linh hoạt trong dân ca của người Mông được thể hiện ở cả vế đối các câu hát và những hình ảnh tượng trưng bổ sung cho ý của người hát hết sức logic. Nhạc cụ của người Mông cũng chủ yếu sử dụng trong mục đích kết nối, thổ lộ tình cảm là sáo, thổi lá, đàn môi, đàn nhị; còn khèn được sử dụng chủ yếu trong đám tang của người Mông, và vào những ngày hội của người Mông như tết năm mới, hoặc một số sự kiện vui hội khác; trống duy nhất được sử dụng trong đám tang của người Mông. Ở Hà Giang và một vài địa phương khác còn có kèn, đây cũng là một nhạc cụ sử dụng trong đám tang cùng với trống của người Mông. Những làn điệu hát dân gian của người Mông rất phong phú, khó có thể thể sưu tầm và thể hiện hết được trong một thời gian nhất định hay trong một cuốn sách, bởi nó được sáng tác dựa trên bối cảnh sống của con người. Trong cuốn sách này chúng tôi hiểu rằng mới chỉ sưu tầm được một phần nhỏ trong nền âm nhạc đồ sộ của người Mông. Còn rất nhiều làn điệu dân ca ở nhiều vùng, nhiều nhóm Mông chúng tôi vẫn chưa tiếp cận được và có cơ hội để để sưu tầm, lưu giữ. Với bối cảnh và sự phát triển của xã hội, những loại hình âm nhạc của người Mông ngày càng mai một dần và không được giới trẻ quan tâm đến. Chúng tôi kỳ vọng những đóng góp nho nhỏ của chúng tôi trong việc sưu tầm và giữ gìn dân ca sẽ góp phần lan tỏa niềm tự hào và yêu mến dân ca, các loại hình đến các bạn trẻ người Mông, từ đó chung tay giữ gìn và phát huy nền âm nhạc truyền thống của người Mông. Chúng tôi cũng kỳ vọng rằng các bài dân ca chúng tôi cố gắng sưu tầm trong chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình” sẽ hữu ích với những cá nhân, tổ chức yêu thích âm nhạc Mông, muốn tìm hiểu về dân ca Mông nói riêng và âm nhạc Mông nói chung, hình thành những ý tưởng, độc đáo, ý nghĩa để Dân ca và âm nhạc Mông ngày càng đến gần với cộng đồng và lan tỏa được đầy đủ các giá trị của âm nhạc trong xã hội đương đại và trong tương lai. Là một nhóm trẻ Mông khả năng cũng như kiến thức của chúng tôi còn có hạn việc thực hiện chuỗi hành trình “Âm nhạc của chúng mình” thực sự là cơ hội để chúng tôi trau dồi kiến thức, học hỏi và hiểu biết thêm về nền văn hóa của người Mông; chắc chắn còn nhiều thiếu sót về mọi mặt, rất mong nhận được những đóng góp, phản hồi góp ý từ quý bạn đọc để cuốn sách được hoàn thiện hơn. Mọi đóng góp ý kiến xin vui lòng gửi về email của nhóm Hành động vì sự phát triển của người Mông, email: actionforhmongdevelopment@gmail.com

162

MỤC LỤC Lời giới thiệu

Phần 1: Dân ca Mông

Âm nhạc của người Mông

Dân ca của người Mông

Mở đầu Dân ca

Các chủ đề trong Dân ca

Ý nghĩa của Dân ca

Phần 2: Tuyển tập Dân ca Mông

Chủ đề tình yêu lứa đôi

Chủ đề làm dâu

Chủ đề đi học

Chủ đề răn dạy con cháu

Chủ đề than thân

Chủ đề từ do

Phần 3: Một số bản nhạc dân ca Mông

Thay lời kết

163

“Cảm xúc đến từ những giai điệu,

Dân ca cho ta cảm nhận những tâm hồn. AHD

Tài liệu được hoàn thành với sự hỗ trợ của Quỹ FAMLAB (Phim, Nhạc và Lưu trữ) trong khuôn khổ Dự án Di sản Kết nối của Hội đồng Anh tại Việt Nam.