Naar een toekomstvisie voor het VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken Duurzaamheid: mogelijke kansen en ambities
Inleiding In het kader van het VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken wordt eind september- begin oktober een meerdaagse werkconferentie gehouden (“Charrette”) waarin de opgaven voor het gebied Erasmus MC-Hoboken worden uitgewerkt tot een samenhangende gebiedsvisie met een bijbehorend uitvoeringsprogramma. Ter voorbereiding hierop is op initiatief van GGD Rotterdam-Rijmond en DCMR Milieudienst Rijnmond op 8 september jl. een duurzaamheidworkshop gehouden. Het doel hiervan was om een serie (mogelijke) ambities en kansen aan te dragen in relatie tot het onderwerp duurzaamheid.. Van deze duurzaamheidworkshop is een verslag gemaakt. Het voorliggend document moet worden beschouwd als een nadere uitwerking (aanvulling) hiervan door GGD en DCMR. Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling draagt bij aan een succesvolle samenleving waarin optimaal met alle middelen en wensen wordt omgegaan. Die ontwikkeling start bij eerste begin, en loopt de levensduur van het project door.
‘Healing Environment’ In 2002/2003 is voor het ErasmusMC de ambitie ‘Healing Environment’ opgesteld. Over de betekenis hiervan is toen het volgende geschreven. Bij de beschouwing van 'gezondheid en gebouwde omgeving' en de Nederlandse en Engelse termen die in het werkveld gebezigd worden, kan vastgesteld worden dat de woorden 'healing' en 'environment' - elk niét met een eenduidige betekenis - voldoende bruikbaar zijn om een brede, degelijke definitie te introduceren. Onderstaande definitie is van toepassing voor het ontwerp, de realisatie en het beheer binnen alle sectoren van de bouw. "Er is sprake van een Healing Environment als: • de kwaliteit van de fysieke omgeving rechtstreeks verbetering van de feitelijke en ervaren gezondheid tot gevolg heeft; • de fysieke omgeving goede voorwaarden schept voor gebruikers om hun gezondheidssituatie te verbeteren; • aspecten in de fysieke omgeving zeker geen bedreiging of beperking van gezondheid vormen. Bovendien geldt voor de genoemde prestaties dat zij: • ten goede komen aan een overgroot deel van de gebruikers; • uitsteken boven het (voortschrijdend) wettelijk niveau of 'de standaard', waarbij er meerdere ambitieniveaus denkbaar zijn." In de context van het visietraject voor het VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken, is de term ‘healing environment’ is in de afgelopen maanden opnieuw frequent gevallen. Tijdens de bovengenoemde duurzaamheidworkshop op 8 september is aan de deelnemers gevraagd wat zij associëren bij deze term. Dit waren enkele van de omschrijvingen: - helend, medisch en geestelijk - groei, geestelijk en lichamelijk - groene daken, rustgevende riviertjes - op je gemak voelen, veilig voelen - rust, prettige woonomgeving - recreatie en reproductie - plek om te herstellen, tot rust te komen - mens staat centraal
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 1 van 7
- rijkheid aan beleving, geestelijke verrijking - invloed op eigen omgeving - thuis voelen - groen, terugtrekken uit de stad - lekker voelen - omgeving die het beste voor mensen is - puurheid - eigen keuzes maken
Thema’s De kansen op gebied van people, planet en profit zijn in in de workshop thematisch aan bod gekomen. De thema’s worden hieronder besproken.
Thema Gezondheid en Welzijn Gezondheid wordt beïnvloed door vele factoren. Ruimtelijke ordening kan deze factoren beïnvloeden. Zo kan een fietspad aanzetten tot bewegen, draagt schone lucht bij aan schone longen en zorgt aanwezigheid van groen voor reductie van stress. Daarnaast bepaalt o.a. verlichting of je je veilig voelt en voel je je prettiger als het gebied en de routes er door heen overzichtelijk zijn. Ook de functies binnen de gebouwen zijn van belang. Zijn er zorgvoorzieningen? Is er werkgelegenheid? Hieronder volgt een lijst van aspecten die bijdragen aan de gezondheid. De ruimtelijke indeling van een gebied vormt de fysieke voorwaarde voor deze aspecten. De lijst is niet uitputtend en geeft geen volgorde van belangrijkheid aan. • • • • • • • • • • • • •
Schone lucht Werkgelegenheid Ruimte voor bewegen Ontmoetingsplaatsen Gelegenheid voor opleiding en ontwikkeling Buitenspeelruimte Beperkte geluidbelasting/ voldoende stilte Veiligheid en toegankelijkheid Aanwezigheid van groen & water, zowel als uitzicht als om in te recreëren Frisse lucht, gezonde materialen en beperkte geluidbelasting in gebouwen Aanwezigheid van zorg (gezondheidscentrum) Kinderopvang in de buurt Nabijheid van een Centrum voor Jeugd en Gezin
Thema Veiligheid Het thema veiligheid is opgepakt in de vorm van sociale veiligheid voor bewoners en gebruikers van het gebied. Door meer levendigheid te creëren in het gebied wordt sociale veiligheid versterkt. Dit kan door: • • • • • • • •
Meer woonbestemming langs de Zuidkant, Nabij de Euromast woonbestemming en mogelijkheden voor kunst en cultuuruitingen bestemmen. kortom meer programma Verbinding maken naar Loydkwartier; denk aan snelle brug(gen) over het water voor het langzaam verkeer Uitbreiding bereikbaarheid door aanlegplaats watertaxi met daarbij kioskachtige horeca langs de kade Parkheuvel straalt naar het overig deel van de belvedere uit 'dit deel van Het Park is niet voor het gewone volk'. Dit doorbreken door meer programma of doorgangsroute. Belvedere transparanter. Diversiteit van voorzieningen kunst en cultuur, maar ook zwemvijver in Het Park of in Museumpark. Bekijk de parken ook door de ogen van kinderen als gebruikers. Voldoende openbare toiletten en zijn ze schoon, heel, veilig? (over verlichting nu niet gesproken, wel relevant)
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 2 van 7
Charette: - Aangeven waar woningbouw of andere voorzieningen nu en in toekomst gepland worden - Noemen dat verlichtingsplan moet worden opgesteld en nagaan wat al onderzocht is voor verlichting in het gebied - Bespreken /peilen van sociale cohesie en bereidheid van buurtpreventie en verantwoordelijkheden van scholen en buurt o.a. Hoge school en GEB driehoek
Thema Water en Groen Groen en water bepalen in sterke mate de omgevingskwaliteit. De (toekomstige) centrale ligging van Het Park maakt dat het zijn functie als stille oase, als recreatief park of als groene verbinding waar kan maken. Het zoeken is om groen/blauw verbindingen te maken tussen zuidelijke en noordelijke deel van plangebied om parken te ontsluiten en te verbinden. • • •
• • • • • • • •
Er kan een aantrekkelijke fietsroute komen van uitgang Maastunnel, door Park over/onder de Westzeedijk, tussen Erasmus MC en Natuurhistorisch Museum door, door museumpark, naar Westersingel. Dit maakt wonen op de zuidoever (Charlois nabij Maastunnel) ook aantrekkelijker. Het privépark achter Emmaplein wordt mogelijk ontsloten voor publiek. In planvorming meenemen hoe verbindingen kunnen ontstaan, welke functie hiermee versterkt wordt en of extra parkeergelegenheid nodig is, bijv. ondergronds. Een groene verbinding realiseren tussen Park en Erasmus MC terrein door aanleg van dakpark (zie voorbeeld Vierhavenstrip). Dit kan vereenvoudigd door een extra laag op de laagbouw Erasmus MC langs de Westzeedijk. Voorwaarden hiervoor is dat kansen en mogelijkheden met waterschap besproken worden i.v.m. functie van Westzeedijk als waterschapskering. Waar mogelijk groene daken realiseren. Waterstromen en -functies zichtbaarder maken. De verbinding tussen Park en gebouwen kan versterkt worden door toepassen van groene gevels. Naast groene daken ook groene gevels In parken zorgen voor ‘plukgroen’, ‘speelgroen’, bloemen het hele jaar door, water waar je met je handen en voeten in mag. In parken giftige planten en pollenproducerende bomen vermijden Bij fonteinen zorgen voor een legionella-beheersplan In oppervlakte water zorgen voor stroming om muggengroei, algengroei (stank) en botulisme tegen te gaan. Groen toevoegen in bestaande woonwijken Voldoen aan Normering Buitenspeelruimte
• • • Het plangebied ligt zowel binnendijks als buitendijks. De Westzeedijk fungeert als waterkering, wat betekent dat er door het Hoogheemraadschap de nodige voorschriften aan verbonden zijn. Gezien de aanwezigheid van de Maeslandtkering, geeft het Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard aan, dat een toekomstige verhoging van de Westzeedijk waarschijnlijk niet/minder relevant zal zijn. Gezien de specifieke ligging van de Westzeedijk (met een redelijk omvangrijk buitendijks bebouwd gebied) sluit het Schap eveneens niet uit, dat de Westzeedijk op termijn kan worden bebouwd/beplant. Dit zou nader moeten worden verkend tussen het Hoogheemraadschap en dS+V. Inspelen op klimaatadaptatie o door kansen voor buitendijks bouwen / bouwen op water te benutten, o door te inventariseren waar mogelijkheden liggen om de opslag van oppervlakte te vergroten. Zeer goed voorstelbaar is, dat een eventuele verdere uitbreiding van Erasmus MC (tranche II), wordt gecombineerd met het realiseren van extra oppervlaktewater en/of ondergrondse waterberging. o maximaal inzetten op groendaken in het gebied . • Een verbetering van de waterkwaliteit in het gebied is te bereiken door bestaande en nieuwe watersystemen te verbinden, waardoor meer doorstroming mogelijk is. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vijver van het NAi, de watergangen in het Museumpark en de vijver in het Park Westzeedijk (‘Bananenpark’). Voor specifiek Het Park aan de Maas zou een grote impuls aan de waterkwaliteit kunnen worden gegeven door het realiseren van natuurvriendelijke oevers en/of aanverwante oplossingen. Dit staat echter (mogelijk) op gespannen voet met het “Zochers-karakter” (harde beschoeiingen) van het park.
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 3 van 7
• • • • • • •
In samenspraak met waterschap de betekenis en daaruit voortvloeiende verplichtingen, cq mogelijkheden in beeld brengen van de waterkering Westzeedijk, nu en op termijn. De nieuwbouw in de GEB driehoek valt in binnendijksgebied. Hierdoor is wenselijk dat regenwater wordt afgekoppeld. Aansluiten op onderzoek over betekenis waterkeringen in het programma Ruimte voor Klimaat. Reserveren van ruimte voor extra waterbergingsmogelijkheden en mogelijkheden om waterkwaliteit te verbeteren in afstemming met project Binnenstadplan Rotterdam. Kijken of op water bouwen in GEB driehoek wenselijk is, of kade daar extra benut kan worden.
Charette: - Opstellen van integraal beeld van Het Park: ook gebruikerskant (veilig voelen, schoon, voorzieningen in buitenruimte (toilet, fietsstalling, verlichting, skatebaan, vlinderroute, zwembad) diversiteit van gebruik, toegankelijkheid rolstoelen) - Ruimte in ruimen om met bewoners en andere letterlijk te kijken naar doorgangswegen, maar ook waarom zij Park niet gebruiken bv vragenlijstje bij ingang bij Charette. Wij denken dat verbindingen levendigheid brengt, maar misschien kiezen mensen liever een andere groene weg. Kortom: wat is identiteit die bewoners aan Parken(willen) geven?
Thema Verbindingen en Mobiliteit Bereikbaarheid hangt samen met mogelijkheden om van de ene plaats naar andere plaats te gaan binnen een aanvaardbaar tijdsbestek. Om de bereikbaarheid te bevorderen is genoemd: • Extra laag op Drooglever Fortuijnplein bevordert de doorstroming. Bovenste laag is voor bestemming 'Land van Hoboken', andere lagen voor resp 'bestemming stad' en 'doorgaand'. • Dl Fortuinplein betrekken in het tunneltracé. Hierdoor ontstaat extra ruimte voor medisch gerelateerde bedrijven, woningen of zorghotel ( meervoudig ruimtegebruik). • Verbinding maken tussen Erasmus MC en Coolhaven door de ondertunneling van 'sGravendijkwal naar het zuiden door te trekken. Het geïsoleerde stuk Coolhaven wordt bij de stad getrokken. Dit levert veel ruimte en mogelijkheden op. • Brede en ‘groene’ brug over Westzeedijk bouwen ter hoogte van Natuurhistorisch Museum. • Fietsroute aanleggen door en langs het Park aan de Maas richting stad. Dit is de snelle en aantrekkelijke verbinding vanuit de Maastunnel. Ook vanuit Loydkwartier, als daarvandaan een fietsbrug wordt gelegd. • Skateroute aanleggen voor jongeren, vanuit het centrum (en skatepark op Westblaak) • Langzaam verkeer verbindingen versterken, zowel als verbinding naar voorzieningen als recreatieve route • Samenhangende en eenduidige bewegwijzering in het hele gebied • Westzeedijk: Verbinding maken door hier overheen te bouwen, een brug of een gebouw. Dit moet frivool zijn, maar tegelijkertijd veilig en toegankelijk voor fietsers en invaliden.
Charette: - Aangeven welke onderdelen verder uitgewerkt worden om de bereikbaarheid te verbeteren/vergroten, in samenwerking verkeersplan Binnenstad. - Tijd in ruimen om letterlijk bereikbaarheid in te tekenen en ook prioriteren van belangrijkheid (bv liever een watertaxi dan een LV fietsroute.
Thema Lucht •
•
DCMR: als wordt aangenomen dat de thans genomen/voorgenomen maatregelen/beleid ook daadwerkelijk worden gerealiseerd én het verwachte effect hebben, dan voldoet de luchtkwaliteit in het gebied in 2015 aan de luchtkwaliteitsnormen. De gebiedsvisie kan echter een ambitie formuleren waarbij zij kansen om luchtkwaliteit te verbeteren aangrijpt. Aangrijpingspunten verbeteren luchtkwaliteit: o Inzetten van shuttledienst naar en van Erasmus MC van P&R o Modal shift bewerkstelligen door vervoer over water te realiseren (zorg voor goede halteplaatsen aan de Nieuwe Maas). o Het stellen van voorwaarden/eisen aan bedrijven ten aanzien van verkeersmanagement Deze maatregelen verminderen eveneens de geluidsoverlast
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 4 van 7
• • • •
• •
Bij GEB driehoek rekening houden met luchtverontreiniging uit eventuele tunnelmonden. Maatregelen uit RAP/RAL of NSL overnemen, voor zover locatiespecifiek (is verplicht) - Veel (bijna alles) hangt af van hoe de verkeerssituatie wordt. Duidelijkheid hierover is cruciaal. Indien overkapping: rekening houden met luchtkwaliteit tunnelmonden. - Het stellen van voorwaarden/eisen aan bedrijven ten aanzien van verkeersmanagement. Voor GEB driehoek en voor nieuwe ontwikkelingen op Erasmus MC kunnen daar bij gronduitgifte afspraken worden gemaakt. Dit betekent dat op voorhand aangegeven wordt hoeveel parkeerplaatsen het bedrijf krijgt, dat bedrijf aangeeft hoe zij beleid van woon-werkverkeer regelt (bv door beperkt aantal parkeerplaatsen voor personeel, alleen reiskostenvergoeding via openbaar vervoer en dat zij actief bereikbaarheid met OV (trein bus,tram,water, fiets) stimuleert). - Gevoelige bestemmingen -inclusief woningen- niet als eerstelijns bebouwing aan drukke stadswegen situeren - Ambitie hoger leggen dan norm voor luchtkwaliteit, dus verder gaan dan NSL maatregelen
Charette: - Welke maatregel is effectief voor ErasmusMC, voor GEB, voor Parkhaven? - Welke partijen zijn verantwoordelijk en werken dit verder uit? Inzetten van shuttledienst naar en van Erasmus MC van P&R Modal shift bewerkstelligen door vervoer over water te realiseren Het stellen van voorwaarden/eisen aan bedrijven ten aanzien van verkeersmanagement
Thema Geluid •
• •
• •
• •
Geluidsoverlast is een groot knelpunt met name in Rochussenstraat en langs ‘s-Gravendijkwal en, in mindere mate, de Westzeedijk. Ook in de toekomst zal dit naar verwachting een probleem blijven, gezien de belangrijke rol die deze wegen blijven spelen bij de aan/afvoer van verkeer door Rotterdam. Gemakkelijke oplossingen liggen niet in het verschiet. Geredeneerd vanuit geluid zouden oplossingen als overkappingen en overkluizingen zeer welkom zijn. Toepassing van (nog) stiller asfalt e.d. biedt naar verwachting weinig soelaas. Het uiterlijk van een straat draagt in sterke mate bij aan de beleving van geluid. Het omvormen van bijvoorbeeld de Westzeedijk tot een groene corridor zal tot een verhoogde acceptatie van geluid door omwonenden leiden. Het park aan de Maas ontleent zijn identiteit, naast zijn landschapsarchitectuur, ook door als rustplek, als “stilte-oase” in de stad te fungeren. Kansen om die identiteit als stilte-oase te vergroten liggen in maatregelen als: o Overkluizing Maastunneltraverse o Tunnelwanden van de Maastunnel bekleden (geluiddemping) o Fonteinen maken in Het Park (aangename achtergrondruis creëren) Bij GEBdriehoek rekening houden met geluid van de weg Geluidbelasting in woningen mag maximaal 35dB(A) bedragen, bij voorkeur mét gebruik van ventilatie. Hiertoe eerst bronmaatregelen toepassen (wegverkeer), daarna indien nodig overdrachtmaatregelen. Echter geen dichte gevels aan zuidzijde van woningen ivm daglichttoetreding. Slaapkamers en buitenruimte situeren aan rustige zijde van de woning. In samenwerking met project Binnenstadsplan 2008-2020 daar waar mogelijk fonteinen plaatsen in Het Park. Geluidarme installaties in woningen
Charette: Om de geluidsoverlast zoveel mogelijk te beperken zal bij het uitvoeringskader specifieke maatregelen opgenomen worden, zodat bij uitvoering van het plan deze integraal meegenomen worden.
Thema Afval Bij thema afval moet gedacht worden aan afvalstromen nu en in de toekomst die kunnen ontstaan bij aanleg van wegen en gebouwen, gebouwen zelf, afvalstromen van gebruikers (bedrijfs-, huishoudelijk en zwerfafval). • Opstellen van afvalpreventieplannen voor bedrijven, evenementen en bij nieuwbouw. • Onderzoeken of ondergronds transport van afval een optie is • Minimalisatie van afvalstromen en bewuste keuze van materialen.
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 5 van 7
• • • • • •
Bepalen ambities m.b.t. duurzaam bouwen, het toepassen van C2C, wel of geen green building code Afvalmanagement Erasmus MC Ten aanzien van zwerfvuil wordt aangesloten bij huidige beleid Rotterdam. Huishoudelijk afval: bronscheiding Aantonen door bouwers hoe met restmateriaal en afval wordt opgeslagen, afgevoerd en verwerkt. De hoeveelheid afgevoerd bouwmateriaal is niet hoger dan de hoeveelheid hergebruikt of gerecycled materiaal die voor het betreffende bouwwerk is gebruikt.
UITLEG Cradle to Cradle: Aanlegfase ambitie is om geen afval te produceren o.a. door te kijken naar grondbalans op locatie, naar materiaalgebruik en naar zorgvuldige planning om dit te realiseren. In inrichtingsfase komt dit tot uiting door te kiezen voor recyclebare materialen, door eisen te stellen aan materiaal grond-, weg en waterbouw en door organiseren van bronscheiding bij huishoudelijk afval. Door flexibele bouw toe te passen (levensbestendige woningbouw) o.a. in kantoorpanden voorkom je dat door verlies van functie een gebouw zelf ook zijn waarde verliest en slooprijp wordt.
Thema voorzieningen en sociale cohesie Gezien de tijdsduur van de workshop is dit thema niet uitputtend behandeld. Genoemd zijn woonvoorzieningen voor ouderen én voor jongeren (studentenhuisvesting, zoals medische studenten en co-assistenten), wellness-voorzieningen, zorghotel, hospice, flexibele kinderopvang. Ook nachtopvang voor daklozen of verslaafden zijn een optie mits gepaard gaand met vergrote veiligheid van het gebied. • Eventuele bebouwing op de Parkhavenstrook moet de kwaliteit van Het Park versterken. Het moet open zijn en geen barrière vormen, het water moet zichtbaar en bereikbaar blijven. Functies moeten gebundeld worden, met aparte plekken voor drukte en rust (ook de verlichting moet op deze wijze!). Charette - Bewoners en bezoekers vragen welke voorzieningen gewenst zijn, schaalgrootte en soort voorzieningen die bijdragen aan duurzame leefomgeving
Thema Energie en CO2 In het bouwbesluit Rotterdam is opgenomen dat er gebruik gemaakt moet worden van restwarmte. Dit geeft het gebied de kans om te schakelen naar duurzame warmtevoorziening in gebouwen. De voordelen van stadsverwarming zijn veiligheid, doordat er geen gasgestookte ketels meer nodig zijn, en een verbetering van de luchtkwaliteit. • Naast restwarmte moeten ook andere initiatieven, zoals passiefhuizen, een kans krijgen. • De Parkhavenstrook lijkt geschikt voor opwekking van windenergie. • Voor nieuwe gebouwen gelden hoge eisen m.b.t. zuinigheid (EPC nader vast te stellen) • Water kan ingezet worden voor koeling in openbare ruimte of gebouwen en als warmte/koude opslag gebruikt worden bij kantoren. Dit kan gelden voor toekomstige nieuwbouw aan de Coolhaven/Erasmus MC, maar zeker ook in de Parkhavenstrook. • Inzichtelijk maken van energiegebruik van bestaande gebouwen. • Inzetten op LED-verlichting. • Nieuwe gebouwen CO2 neutraal? Energieneutraal? • Inzet zonnecellen?
Thema Verblijfskwaliteit buiten en binnen • •
Algemeen: De omgeving moet goed zijn, dan pas volgt bouwtechniek. Van belang zijn: de weg vinden, openheid, routes, toegankelijkheid. Kwaliteit van het binnenmilieu draagt bij aan gezondheid van bewoners. In de bestaande woningen ten noorden van de Rochussenstraat is in veel woningen renovatie nodig (er is ook veel
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 6 van 7
• • • • • • • •
sociale problematiek ondanks de statige aanblik). Vraag is of dit de verantwoordelijkheid is van overheid of dat marktwerking zijn werk doet. Daarnaast is de vraag hoe je met particulier huizenbezit omgaat. Overheidsambitie zou moeten zijn: een goede plek voor iedereen. Bij renovatie van woningen moet er aandacht zijn voor isolatie en ventilatie. Indien je aan drukke straat woningen realiseert en hiertoe aan de wegkant isolatie toepast, dan dient de andere kant van de woning open (licht, mooi, stil en met frisse lucht) te zijn, anders werkt is de woonkwaliteit onvoldoende. Buitendijks hebben drijvende woningen de voorkeur, om vocht in woningen te voorkomen. GEBdriehoek: Uitzicht op haven benutten, kade aantrekkelijker maken Bouwen volgens bepaald duurzaam en gezond keurmerk Bouwen boven de waterspiegel Voor ventilatie hogere eisen stellen dan bouwbesluit Vanuit elke woning uitzicht op groen Plan voor renovatie bestaande woningen
Charette: - Bepalen aan werk keurmerk je gebouwen/woningen wilt laten voldoen
Thema Materialen •
•
• • • •
Eventuele bebouwing langs Het Park bestaat bij voorkeur uit natuurlijke materialen. Groene gevels vormen de verbinding tussen park en gebouwen. Duurzaam bouwen optimaliseren: welk gebied past het het beste, wat betekent de inhoud van Green Building Code een contract wat stad Rotterdam ondertekent heeft met projectontwikkelaars. Gaan we opnemen dat ontwerpers restmateriaal moeten gebruiken uit andere gebouwen enz? Doel mening peilen en helder krijgen wat moet, wat kan, wat willen we. Milieu-index van bestaande gebouwen in gebied inzichtelijk maken. Inzetten op de hoogste standaarden (BREEAM, LEED, Greencalc etc.) voor nieuwe gebouwen. Gebouwen worden flexibel en multifunctioneel ontworpen.
Charette: Opnemen in hoeverre hier ambitie in uitvoeringskader neergezet wordt in samenhang met afvalstromen Uitleg: Toolkit duurzaam bouwen geeft ambities over materiaalgebruik: M1 gebruik van FSC hout kozijnen, 2, 3 M M (meest duurzaam in milieugebruik, FSC hout, compact en licht bouwen bv max 40 % steen) Voor aanbesteding grond weg en waterbouw is een heel pakket o.a. hoeveel betongranualaat in wegdek zit enz.)
GGD Rotterdam-Rijnmond DCMR Milieudienst Rijnmond 19 september 2008
Duurzame ontwikkeling VIP-gebied Erasmus MC-Hoboken: mogelijke kansen en ambities Pagina 7 van 7