ERZURUM’DA KAYBOLAN TARİHİ YAPILAR Muzaffer Taşyürek
1871 Salnamesinde Erzurum’un merkez ve köylerinin erkek nüfusu 30 306. Merkez sancak’ın erkek nüfusu ise 86.036. Bunların içersinde gayr-i müslimlerde var. 1893 te merkez sancaktaki sayı 277.056 1900 Erzurum Vilayet Salnamesinde Erzurum merkez sancak’ta yaşayan kadınerkek sayısı 256.564 Ve Birinci Dünya Savaşı, meşhur Sarıkamış faciasından sonra bu sayı 10 binlere düşüyor. İttihat ve Terakki hükümetlerinin Osmanlıyı adeta tasfiye eden savaş politikaları sonucunda Şark fatihi olma sevdasıyla Erzurum’a gelen Enver paşa arkasında ağır bir dram bırakarak Erzurum’dan ayrıldıktan iki sene sonra Erzurum, tarihinin en acı olaylarına şahit olur. Şehir adeta bir enkaz yığınına döner. Kazım Karabekir, Deli Halid (Paşa), Dadaş Rüşdi(Paşa) Erzurum’u Ermeni ve Ruslardan geri aldıklarında tarihi en büyük katliamlarından biriyle karşılaşırlar.
1