Polskość europejskość literatury naszego średniowiecza w świetle utworu Wincentego z Kielczy Gaude, Mater Polonia
PODSTAWOWE CECHY KULTURY WIEKÓW ŚREDNICH
chrześcijańska filozofia św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu
średniowieczny system edukacji i szkolnictwa kultura książki rękopiśmiennej
scholastyka
dwujęzyczność literatury
uniwersalizm
Specyfika XIII stulecia dla kultury Polski •od XIII w. gwałtowny wzrost liczby tekstów zredagowanych w polszczyźnie, co znajduje potwierdzenie w ustawach synodalnych, pozwalających na wprowadzenie języka polskiego do kościelnej liturgii. •Postanowienia soboru laterańskiego z 1215 r. -podstawą reformatorskiego programu Kościoła w całej Europie. •Początek działalności zakonów dominikanów oraz franciszkanów (tzw. zakonów żebraczych) w Polsce, •dynamiczny rozwój sieci szkół (parafialnych i katedralnych), •powstanie pierwszych polskich prywatnych księgozbiorów (np. biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, którego kapelanem był Wincenty z Kielczy). •Liczebny wzrost elit związany z zagranicznymi wyjazdami edukacyjnymi, których celem były francuskie i włoskie uniwersytety. Pierwsze europejskie sukcesy Polaków (np. Witelo, Franko z Polski, Mikołaj z Polski) piszących po łacinie •pierwsze budowle gotyckie (np. kościoły dominikańskie w Krakowie i Sandomierzu) •wzrost świadomości narodowej Polaków (kult polskich świętych (np. św. Stanisława, św. Kingi, św. Jadwigi)
Praca z tekstem wstępnym: przeczytaj, sporządź notatkę.
Wincenty z Kielczy
Przeczytaj „Hymn do świętego Stanisława” . Uzasadnij, że utwór ten ma charakter hymniczny. Wskaż elementy kompozycyjne, uwzględniając informacje o hymnie ambrozjańskim.
„Kompozycja [...] pieśni jest prosta i przejrzysta. Po inwokacji [...] następuje opis zasług biskupa za życia, a następnie jego cudownego oddziaływania pośmiertnego. Twórca wzywa Kraków, miasto szczycące się przechowywaniem szczątków świętego, do radości i wdzięczności wobec Boga, by wreszcie zamknąć pieśń doksologią, czyli pochwałą Trójcy Świętej”. T. Michałowska, Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 220.
„Hagiograficzna” część hymnu. Na podstawie informacji zawartych w utworze zrekonstruuj biografię świętego męczennika. Pamiętaj, że postać w utworze została poddana procesowi idealizacji (sakralizacji).
„Teologiczny” wymiar hymnu; „Wertykalny” sposób myślenia ludzi średniowiecza
europejski wymiar utworu Język
• Utwór został napisany po łacinie, która była językiem elity intelektualnej średniowiecza i stanowiła wspólny język wykształconych Europejczyków • Łaciński kształt językowy utworu pośrednio świadczy o edukacyjnym awansie polskiej elity intelektualnej w XIII stuleciu • Utwory literackie zredagowane w tym języku stanowią zasadniczy trzon polskiego piśmiennictwa wieków średnich
polski wymiar utworu Autor
• Autorem utworu jest Polak żyjący w XIII-wiecznej Polsce, związany z polską hierarchią kościelną • Jego twórczość literacka świadczy o jego wszechstronnym wykształceniu (np. sprawnie posługuje się łaciną, komponuje utwory muzyczne) • Do XII w. autorami tekstów powstałych na terenie Polski byli najczęściej obcokrajowcy, w XIII w. sytuacja się zmieniła, co było związane z procesem polonizacji Kościoła
Forma literacka
• Utwór jest przykładem średniowiecznego hymnu (typowego gatunku poezji liturgicznej XIII w.), forma literacka utworu bezpośrednio łączy go ze stylami i konwencjami łacińskiej literatury Zachodu • Biografia świętego została przedstawiona za pomocą typowego dla średniowiecznego piśmiennictwa schematu (vita, passio, miracula)
Bohater
• Bohaterem utworu jest polski biskup (Polak), wywyższony przez Boga, uznany za świętego (1253 r.) • Kanonizacja Stanisława prawdopodobnie wpłynęła na powstanie utworu
Średniowieczne idee
• W utwór wpisane zostały typowe dla europejskiego średniowiecza idee (np. teocentryzm, gradualizm)
Tematyka i funkcje utworu
• Utwór jest oryginalny, powstał na
terenie Polski „na zamówienie” hierarchii kościelnej • Stanowi element całego programu literackiego, stworzonego w związku z procesem kanonizacji • Tematyka utworu bezpośrednio została powiązana z dążeniami politycznymi regionu (np. kult świętego stanowił niezbędny element podwyższenia prestiżu dzielnicy senioralnej – Krakowa – oraz jego zjednoczeniowych działań)
Takie odczytanie utworu jednoznacznie ujawnia, że Polska przyjęła łaciński model kultury literackiej średniowiecznej Europy. „(…)do legendy św. Stanisława Wincenty z Kielczy dopisał nową kartę, odbijającą problemy i aspiracje współczesnych mu czasów. Przyczynił się do utrwalenia [...] wizji biskupa-męczennika, którego zgon, a potem pośmiertny tryumf w cudowny sposób splotły się z losami narodu i państwa polskiego, stając się symbolami upadku oraz odrodzenia.”
https://www.youtube.com/watch?v=1h0cb9zSpa8
Praca domowa:
Przeczytaj tekst str.276, i wykonaj ćwiczenia 1-5 ze str. 277