Sztuka romańska i Bogurodzica
Sztuka romańska (styl romański, romanizm) – styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI – XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (XI – XII wiek). Wkrótce zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód. Pierwsza wielka formacja stylowa dojrzałego średniowiecza, ogarniająca całą podporządkowaną rzymskiemu Kościołowi Europę, sięgająca też na Bliski Wschód (wyprawy krzyżowe).
Architektura Cechy budowli w stylu romańskim: -prostota, -racjonalne rozplanowanie, -zaokrąglone (rotundy), -obronna grubość murów (z kamieni o kwadratowym ciosie) -małe otwory okienne (świątynie w funkcji warowni, -bogate zdobnictwo kolumn oraz portali (bram wejściowych).
-budowanie świątyń na planie krzyża łacińskiego - nawa główna dłuższa, boczne - krótsze (tzw. transept),
Zabytki architektury romańskiej: •kolegiata w Kruszwicy, •kolegiata w Tumie pod Łęczycą (XII w.), •kościół Św. Trójcy w Strzelnie (XII w.), •opactwa w Sulejowie i Wąchocku, •katedra w Pizie (XI w.), •kościoły w Issoire, Eunate, Saint Martin de Londres, Saint-Sulpice, •bazylika w Vezelay.
Malarstwo i rzeźba Cechy rzeźby: -anonimowość artystów, -brak dbałości o wierne oddanie prawdziwego wyglądu człowieka; ukazywano go odzianego w długie szaty, bez cech charakterystycznych w rysach twarzy; gestem czy wyrazem twarzy nie zdradzającego żadnych uczuć, -nienaturalne układy postaci, dostosowane do ilości miejsca na rzeźbę; bywają wygięte lub wyprostowane, nieprzywiązywanie wagi do prawidłowości anatomicznych, -przedstawianie postaci Chrystusa zawsze w sposób surowy, sztywny, nieporuszony.
Cechy rzeźby romańskiej
-przewaga płaskorzeźb (reliefów), niewielka ilość rzeźb wolno stojących, -bliskie związki rzeźby z architekturą, -wykonanie rzeźb w kamieniu, rzadziej w drewnie, -upodobanie rzeźbiarzy do scen ilustrujących Pismo Święte, -stosowanie motywów roślinnych i zwierzęcych, -zdobienie portali (obramowania drzwi wejściowych), kapiteli kolumn i ich trzonów, tympanonów pod łukami półkolistymi, umieszczanie rzeźb w niszach i zagłębieniach muru, -stosowanie prawa ram - figurki bohaterów komponowano, tak aby mieściły się one w kwadracie,
Cechy malarstwa romańskiego -malowanie obrazów na wewnętrznych ścianach kościołów - fresków, mozaik (szczególnie we Włoszech widoczne są wpływy malarstwa mozaikowego z Bizancjum), -duża popularność malarstwa miniaturowego - ręcznie pisane i ilustrowane księgi, plakietki, puzderka, -stosowanie roztopionego wosku do malowania na deskach, -określony sposób malowania: obrysowywanie postaci, dopiero później ich kolorowanie, najczęściej na złotym i srebrnym tle, -charakterystyczny wygląd postaci (głowy przechylone o surowym wyrazie twarzy, palce rąk wykrzywione, nogi rozstawione - to znamiona ruchu), -właściwe dla tamtych czasów stroje: suknie, płaszcze, krótkie tuniki, dla świętych - długie szaty, -duże zainteresowanie witrażownictwem, -skoncentrowanie się na tematyce biblijnej, -malowanie elementów roślinnych.
Bogurodzica i sztuki plastyczne
Typ Theotokos Typ Maryi Przewodniczki Hodegetria
Typ deesis
Bogurodzica to literacka realizacja ikonograficznego motywu deesis, wywodzącego się prawdopodobnie z Bizancjum i popularnego w ikonograficznej sztuce romańskiej. Według niego w centrum uwagi majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) zwrócony twarzą do odbiorców (najczęściej z gestem błogosławieństwa) występuje w asyście Matki Boskiej (Bogurodzicy – znajdującej się po jego prawej – ważniejszej - stronie) i Jana Chrzciciela (krzciciela – z lewej strony Jezusa). Oboje ukazani z profilu zwracają się twarzą do Chrystusa, który wyraźnie nad nimi góruje. Ich postawy: pochylona głowa, ręce złożone do modlitwy, często klęczące wskazują na to, że jako pośrednicy wypraszają u Boga łaski dla ludzi.