MagMa#8 by Irene de Bel

pag.12

pag.17

Wafelplafond doet geroezemoes Prefab: het snelst gebouwde in de RAI verstommen studentencomplex ooit Magazine over materiaalgebruik

Super skyline Winnend pakhuis Jobsveem: penthouses met gigantische schuifdeuren Nationale renovatieprijs 2009 pag.14

#8 28 mei 2009 magma-online.nl

I=: B6@>C< D; I=: B6@>C< D; I=: B6@>C< D; HI6I>DC HI6I>DC H I6I > D C 6BHI:G96B 6BHI:G96B 6BHI:G96B 7>?AB:G 6G:C6 7>?AB:G 6G:C6 7>?AB:G 6G:C6 inhoud

I=: B6@>C< D; HI6I>DC 6BHI:G96B 7>?AB:G 6G:C6

magma #8

28 mei 2009

#8 - 28 mei 2009

magma-online.nl

Tips en persberichten voor de redactie kunt u mailen naar magma@sdu.nl

Uitgever

Marcel Roozeboom Hoofdredacteur Irene de Bel

Medewerkers

Ronald van Bochove, Johan van der Graaf, Maartje Henket, Pieter Jansen, Rola Johannes, Elske Koopman, Armand Landman, Peter de Lange, Michiel Maas, Mensje Melchior (eindredactie), Rien

4 6 11 12 14 17 18 20 21 22

in beeld

Sumika paviljoen

productnieuws

Energiebesparende zoutbolletjes de bouwdoop Wafelplafond nationale renovatieprijs Pakhuis Jobsveem 5 vragen over... Prefab studentenwoonunits bouwkosten Ziekenhuizen en bedrijven in beeld Golvend betonnen dak bouwbesluit Doorvalbeveiliging bij een raam de vinding van...

prijsvragen

van Overveld, Jean Quist, Ed de Rechteren van Hemert, Ad Tissink, Elke Vijn, Tieneke Wilms Fotografie Iwan Baan, Toma Tudor, Josine Voogt, Ries van Wendel de Joode ontwerp Lava grafisch ontwerpers, Amsterdam (Jeroen Disch en Man Kit Lam) Abonnementen

T H E M A K I N G O F S TAT I O N A M S T E R D A M B I J L M E R A R E N A

Een gebouw dat is bewerkt met Thermusol zoutbolletjes verbruikt 4 tot 7 % minder energie. De bolletjes houden enorm veel warmte vast en geven het ook weer sneller af.

MagMa wordt verspreid onder een selectie van abonnees van toonaangevende Sdu bouwtitels, waaronder Cobouw, de Architect, NBD Magazine en

E ETT NH EPH RMAACKE HI NT G I G OBM KA D AT FO SE TAT I OK NDAEMITSON TTESRTA D G ANMD KBOI O JMLIMNEGF R A R ES NA T A T I O N

Vastgoedmarkt. Een nieuw abonnement afsluiten,

A M S T E R D A kan op magma-online.nl en is gratis voor abonnees 22 M

B I J L M E R

van de genoemde titels.

VAE NE ND E I PT RUAN NCI HE TK IEGP ABWOAER RKD DW I N DNC ST TAT INODNIK D O E N TO E E R T. E A AT EI NTGOH S TA T O G MCI NUGM B E K

D AT

M EVA T NNA EDDI TEN RULNAI EN KDD LNSNTA LGI GSEI TE EI K TDE O NE L OA UR R F O T OD ’S V ES -A E WINA T REDN GWEI U I NN TAT O SNK CEUNM FEU A NLTLE W ECROT.

D E

Advertenties

T O T S TA N D K O M I N G

Meer informatie over advertentiemogelijkheden en tarieven vindt u op bereikdebouw.nl.

Wtel 070 I– 378 N Nj.keyzer@sdu.nl I N G 03 27, e-mail Ook kunt u contact opnemen met Jennefer Keyzer:

S TAT I O N

Oplage: 15.000

E EM NE TM UN SETD-E HRAV VDOSO- E RE NA RED CNHGIEE TLESCTA T ELNI G ,L I N TGA E UN RD SE N E NS A LA LN ER . F O T OE 1877-0711 M E T L AENN R E EEKNSIN TE FU -NC EOMLE O U SRN ’ S N ISSN G E L S T A L I G E11 E E ENE M U SN T - H AV M E V OU O R AS R C HT I T EC TH EN, A I N GV E N I EE U R S EV N AO A N N EO M E RR S.

Sdu Uitgevers

A R 2500 C H I T E C T E N , EA Den Haag Postbus 20025

D O C U

T E K S T E N

I N G E N I E U R

In samenwerking met:

The making of Station Amsterdam Bijlmer Arena Hard cover, 24 cm x 24 cm, 144 pagina’s, ISBN 9789012129305, prijs € 49,-*

The making of Station Amsterdam Bijlmer Arena Lezers van NBD betalen slechts € 44,10*

THE MAKING OF STATION AMSTERDAM BIJLMER ARENA Lezers van NBD betalen slechts € 44,10* Bestel uw exemplaarHard via www.sdu.nl/stationB bel pagina’s, met Sdu Klantenservice, (070) 378 cover, 24 cm x 24 cm,of144 ISBN 9789012129305, prijs98€ 80 49,-* *exclusief btw, verzend- en administratiekosten

In het nieuwe gebouw van de RAI zit een wafelplafond van onzichtbare V-koven. De schuine randen en geperforeerde platen verstrooien het geluid en beperken zo het geroeze- pag cm, 144 moes.

The making of S Hard cover, 24 cm x 24

Bestel uw exemplaar via www.sdu.nl/stationB of bel met Bestel Sdu Klantenservice, uw (070) 378 exemplaar 98 80 via www.sdu.nl/stationB of bel

I=: B6@>C< D; I=: B6@>C< D; I=: B6@>C< D; HI6I>DC HI6I>DC H I6I > D C 6BHI:G96B 6BHI:G96B 6BHI:G96B 7>?AB:G 6G:C6 7>?AB:G 6G:C6 7>?AB:G 6G:C6 inhoud

I=: B6@>C< D; HI6I>DC 6BHI:G96B 7>?AB:G 6G:C6

magma #8

28 mei 2009

#8 - 28 mei 2009

magma-online.nl

Tips en persberichten voor de redactie kunt u mailen naar magma@sdu.nl

Uitgever

Marcel Roozeboom Hoofdredacteur Irene de Bel

Medewerkers

Ronald van Bochove, Johan van der Graaf, Maartje Henket, Pieter Jansen, Rola Johannes, Elske Koopman, Armand Landman, Peter de Lange, Michiel Maas, Mensje Melchior (eindredactie), Rien

4 6 11 12 14 17 18 20 21 22

in beeld

Sumika paviljoen

productnieuws

prijsvragen

T H E M A K I N G O F S TAT I O N A M S T E R D A M B I J L M E R A R E N A

Een gebouw dat is bewerkt met Thermusol zoutbolletjes verbruikt 4 tot 7 % minder energie. De bolletjes houden enorm veel warmte vast en geven het ook weer sneller af.

MagMa wordt verspreid onder een selectie van abonnees van toonaangevende Sdu bouwtitels, waaronder Cobouw, de Architect, NBD Magazine en

E ETT NH EPH RMAACKE HI NT G I G OBM KA D AT FO SE TAT I OK NDAEMITSON TTESRTA D G ANMD KBOI O JMLIMNEGF R A R ES NA T A T I O N

Vastgoedmarkt. Een nieuw abonnement afsluiten,

A M S T E R D A kan op magma-online.nl en is gratis voor abonnees 22 M

B I J L M E R

van de genoemde titels.

VAE NE ND E I PT RUAN NCI HE TK IEGP ABWOAER RKD DW I N DNC ST TAT INODNIK D O E N TO E E R T. E A AT EI NTGOH S TA T O G MCI NUGM B E K

D AT

M EVA T NNA EDDI TEN RULNAI EN KDD LNSNTA LGI GSEI TE EI K TDE O NE L OA UR R F O T OD ’S V ES -A E WINA T REDN GWEI U I NN TAT O SNK CEUNM FEU A NLTLE W ECROT.

D E

Advertenties

T O T S TA N D K O M I N G

Meer informatie over advertentiemogelijkheden en tarieven vindt u op bereikdebouw.nl.

Wtel 070 I– 378 N Nj.keyzer@sdu.nl I N G 03 27, e-mail Ook kunt u contact opnemen met Jennefer Keyzer:

S TAT I O N

Oplage: 15.000

Sdu Uitgevers

A R 2500 C H I T E C T E N , EA Den Haag Postbus 20025

D O C U

T E K S T E N

I N G E N I E U R

In samenwerking met:

The making of Station Amsterdam Bijlmer Arena Hard cover, 24 cm x 24 cm, 144 pagina’s, ISBN 9789012129305, prijs € 49,-*

The making of Station Amsterdam Bijlmer Arena Lezers van NBD betalen slechts € 44,10*

In het nieuwe gebouw van de RAI zit een wafelplafond van onzichtbare V-koven. De schuine randen en geperforeerde platen verstrooien het geluid en beperken zo het geroeze- pag cm, 144 moes.

The making of S Hard cover, 24 cm x 24

Bestel uw exemplaar via www.sdu.nl/stationB of bel met Bestel Sdu Klantenservice, uw (070) 378 exemplaar 98 80 via www.sdu.nl/stationB of bel

Beeld: IWAN BAAN

oomtakken waren voor architect Toyo Ito de belangrijkste inspiratiebron voor het ontwerp van zijn Sumika paviljoen. Het paviljoen, in het Japanse Utsunomiya City, is helemaal uitgevoerd in hout, de gevel is tevens de constructie. Tokyo Gas, het grootste gasbedrijf van Japan, heeft vier Japanse architecten gevraagd de 'huizen van de toekomst' te ontwerpen. Toyo Ito, Sou Fujimoto, Terunobu Fujimori en Taira Nishizawa werken allemaal mee aan het project. Het idee achter Sumika is meer primitieve woningen te bouwen, die in contact staan met de natuur. Het centrale paviljoen, ontworpen door Toyo Ito, is een gemeenschappelijke ruimte voor de bewoners van de omliggende huizen. Zij kunnen er samenkomen en elkaar leren kennen.

#8 - 28 mei 2009

Organisch huis van de toekomst

Beeld: IWAN BAAN

#8 - 28 mei 2009

Organisch huis van de toekomst

productnieuws

laatmateriaal met de natuurlijke, warme uitstraling van hout, en de onverwoestbare eigenschappen van steen. Dat is volgens Rockpanel de kracht van het product Rockpanel Woods. Het hoofdbestanddeel van de platen is basalt, een natuurlijke, minerale grondstof. Met het basalt wordt volgens de leverancier zuinig omgesprongen: voor meer dan 400 m2 plaatmateriaal is maar 1 m3 basalt nodig. Het basalt wordt via een innovatieve productiemethode verwerkt tot een materiaal, even duurzaam

als steen en even makkelijk te bewerken als hout. Rockpanel Woods is 100 % weer-, temperatuur- en uv-bestendig en is niet onderhevig aan rot. In tegenstelling tot hout is het materiaal bovendien van nature brandveilig. De panelen zijn brandbestendig en er is geen risico op vallende brandende delen. Rockpanel Woods is nu uitgebreid met negen nieuwe designs met eiken- en ebbenhouten structuren. Meer info: www.nbd-online.nl zoekcode: 6354-67

ottle Alley Glass ontwerpt en maakt producten van gebruikt glas. De fabrikant verbrijzelt het glas en versmelt het behulp van warmte tot 'nieuw' glas. Het glas kan op verschillende manieren worden afgewerkt. Dat maakt het geschikt voor tegels, werkbladen en armaturen, maar ook als gevelbekleding of een scheidingswand.

#8 - 28 mei 2009

elopA, gespecialiseerd in producten voor de inrichting van openbare ruimtes, produceert ter gelegenheid van zijn vijftigjarig bestaan een echte Rietveldbank. Architect Gerrit Rietveld ontwierp de buitenbank in 1959. De bank, een van de weinige buitenmeubelen van de hand van Rietveld, is echter nooit in productie genomen. VelopA ontdekte het ontwerp bij een zoektocht in Rietvelds archieven in het Nederlands Architectuur Instituut (NAI) in Rotterdam. Daarbij werden ze geholpen door Rietveld by Rietveld, het bedrijf van twee nazaten van de wereldberoemde architect, die het erfgoed van hun (over) grootvader weer toegankelijk willen maken. 'Tussen kladjes en schetsen op oude giro-enveloppen vonden we deze buitenbank. Hij bleek in 1959 te zijn gemaakt ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Calvéfabriek in Delft, hetzelfde jaar waarin ons bedrijf werd opgericht', vertelt productmanager van VelopA Niek de Leeuw.

Nu, vijftig jaar later, introduceert VelopA de bijzondere buitenbank op de Nederlandse markt. De bank is opgebouwd uit elementaire delen met een gepolijst RVS-frame en een hardhouten zitgedeelte. De bank is uitgevoerd in een-, twee- en een driemeterversies en bestaat ook in een model met blokvormige armleuningen. Het eerste exemplaar heeft het feestvierende bedrijf aangeboden aan de directie van de Calvéfabriek. Meer info: www.nbd-online.nl zoekcode: 1414

Deze Rietveld werd nooit in productie genomen. VelopA en de erven Rietveld zorgen ervoor dat we nu buiten toch op een echte Rietveld kunnen zitten.

amburg is een plafond van geweven metaal dat naar beneden kan zakken voor onderhoud. De radius van het onderliggende systeem kan vrij worden gekozen. Het plafond van het Duitse Durlum heeft een geluiddempende werking, een grote stabiliteit en een lange levensduur.

eer stabiliteit, nog meer stevigheid en overspanningen die tot nu toe ondenkbaar waren. Dat wordt volgens leverancier Rodeca de realiteit met de nieuwe PC 2550-10 plaat. Dat de plaat bovendien over een isolatiewaarde (U-waarde) beschikt van 0.83 W/ m2K, is mooi meegenomen. Ook op brandveiligheid scoort het product goed, met een brandklasse B-s1 volgens EN 13501. Een geïntegreerd kliksysteem zorgt ervoor dat de nieuwe Rodeca lichtbouwelementen snel en eenvoudig kunnen worden gemonteerd. Om diezelfde redenen ontwikkelde Rodeca ook een aangepast gamma raam- en vensterbankprofielen. Meer info: www.nbdonline.nl zoekcode: leverancier 6262

en nieuwe variant van zijn micromembraan is de Miofol 170 AG van Meuwissen. De fabrikant gebruikt daarvoor een nieuwe perforatiewals die folie tot 3,10 meter breed dampopen kan maken. Deze grotere breedte maakt het product efficiënter in het gebruik omdat de maat overeenkomt met die van de gangbare elementen. Passtroken en overlappen zijn dan niet meer nodig. Miofol 170 AG is een gewapende ldpe-folie met aan één zijde een gecoate aluminium laag. De folie reflecteert warmtestraling en verbetert zo in de berekening van de producent de warmteweerstand

van de constructie met zo'n 15 %. Het materiaal wordt toegepast als waterkerende, dampopen laag aan de koude zijde van de binnenconstructie van gevelelementen met de aluminium zijde naar een al dan niet geventileerde luchtspouw. Door de coating kan de folie ook in gemetselde gevels worden verwerkt.

productnieuws

#8 - 28 mei 2009

Deze Rietveld werd nooit in productie genomen. VelopA en de erven Rietveld zorgen ervoor dat we nu buiten toch op een echte Rietveld kunnen zitten.

productnieuws

et plaatmateriaal van Moso is opgebouwd uit drie lagen bamboe, waarbij de middelste laag dwars geperst is. De buitenste lagen (4 mm dik) hebben een bijzondere structuur die Density wordt genoemd. De strips zijn onder extreem hoge druk samengeperst waardoor de structuur van het materiaal verandert. Het resultaat: een zeer hard plaatmateriaal.

oor een transparante en flexibele afscheiding van ruimtes als loggia’s, kantoren en zalen heeft Metaglas volglazen vouwwanden toegevoegd aan het Total Glas-programma. Zoals alle producten uit deze serie zijn de vouwwanden slank gedetailleerd, zonder verticale profielen. De bovenrail zorgt voor een soepele geleiding en kan in alle soorten plafonds worden ingebouwd. De vouwwanden zijn er in verschillende uitvoeringen, waarbij de panelen in diverse standen geparkeerd kunnen worden.

étisse van het Franse bedrijf Le Relais is een nieuw isolatiemateriaal dat voor 85 % bestaat uit gerecycleerde kledingstukken (70 %

combinaties van belijning.

eïnspireerd op het succes van zijn geglazuurde dakpannen brengt Wienerberger onder de merknaam Terca een serie geglazuurde bakstenen op de markt. De fabrikant levert ze in verschillende formaten in de kleuren blauw, groen, rood, geel, zwart en ivoorwit. Voor projecten maakt Wienerberger de Terca in vrijwel alle kleuren en in uiteenlopende formaten. Op bestelling brengt de fabrikant de glazuurlaag ook aan op speciale vormstenen en handvorm bakstenen. Meer info: www.nbd-online.nl zoekcode: 1332-58

katoen, 15 % wol en acryl). De vezels uit de kledingstukken zijn aangevuld met 15 % nieuwe polyestervezels en worden verwerkt tot platen en rollen. Binnenkort verwerkt het bedrijf het materiaal ook tot vlokken om in spouwen te blazen. De isolatiewaarden zijn vergelijkbaar met die van steen- en glaswol. Het product kan na gebruik worden gerecycleerd, werkt vochtregulerend en verbetert de akoestiek.

is voor het maken van de onderconstructie. De profielen van geëxtrudeerd aluminium zijn leverbaar in verschillende breedtematen en in drie varianten: XWave, een gegolfd profiel, XWing met een lichte welving en XLine, het vlakke profiel. De profielen zijn horizontaal, vertikaal en diagonaal te monteren. Door combinaties van belijning toe te passen, ontstaat een speels gevelvlak.

Strak en toch speels, door De panelen haken in een systeemgebonden onderconstructie.

#8 - 28 mei 2009

Pan en XClick van Robertson vormen een nieuw gevelsysteem met onzichtbare bevestiging zodat een strakke, vlakke gevel ontstaat. De XPan wordt met clips op een universele onderconstructie bevestigd, de XClick-panelen haken in een systeemgebonden onderconstructie. Dankzij de grote overspanning van de profielen is een snelle montage mogelijk omdat er minder tijd nodig

et het bouwsysteem Maskerade wil Architect Maarten van den Breggen aansluiten op de vraag naar meer ruimte, flexibiliteit en energiebesparing. En dat alles voor een lage kostprijs. Maskerade wordt met uitzondering van de gevels en de binnenafwerking industrieel gefabriceerd. Assemblage van de onderdelen gebeurt op de bouwplaats. Afhankelijk van de W-installatie bedraagt de EPC waarde van een Maskeradewoning 0,6 of lager. Voor het systeem wordt duurzaam geproduceerd naaldhout gebruikt.

e gipsvezelplaat Fermacell Vapor van Xella Droogbouw Systemen B.V heeft op de achterzijde een dampremmende folie. Dankzij deze folie is er geen aanvullende dampremmende folielaag in de buitenwandconstructie nodig. De Vapor zorgt voor een kortere verwerkingstijd en voorkomt mogelijke onjuiste verwerking van losse folie. De gipsvezelplaat is geschikt voor binnenbekleding van houtskeletbouw en maakt alle soorten buitenwandconstructies realiseerbaar. De plaat is ook prima te gebruiken in vochtige ruimtes.

productnieuws

étisse van het Franse bedrijf Le Relais is een nieuw isolatiemateriaal dat voor 85 % bestaat uit gerecycleerde kledingstukken (70 %

combinaties van belijning.

Strak en toch speels, door De panelen haken in een systeemgebonden onderconstructie.

#8 - 28 mei 2009

productnieuws

de vinding van...

Houten kozijnen zijn onverminderd populair, maar woningcorporaties en vastgoedbeheerders zijn gebaat bij duurzame en onderhoudsvriendelijke producten. Zo redeneerde SW bv, specialist in vastgoedonderhoud. Het bedrijf ontwikkelde daarom samen met Limburg Kozijnen het Ecozijn, een houten kozijn, dat tot in detail is uitgewerkt tot een industrieel concept. Door in de ruwbouwfase gebruik te maken van een stelkozijn met een tijdelijke harde transparante beplating, is het gebouw snel winden waterdicht en kan eerder met de afbouw worden gestart.

Het Ecozijn wordt geleverd volgens het nog niet officieel erkende Concept IV. SW gaat met de opdrachtgever een prestatiecontract aan voor planmatig onderhoud. 'Daarmee is hij verzekerd van een verlengde garantie', aldus Jan Lieftink van SW. Want het Ecozijn, dat in de fabriek, onder goed geconditioneerde omstandigheden wordt vervaardigd en in de eindfase van de bouw afgelakt en beglaasd wordt gemonteerd, heeft pas na acht tot tien jaar een schilderbeurt nodig. Meer info: www.nbd-online.nl zoekcode: 9513-77

(advertentie)

en gebouw dat is bewerkt met Thermusol verbruikt 4 tot 7 % minder energie. De zoutbolletjes houden meer warmte vast en geven die ook weer sneller af dan andere Phase Change Materials (PCM's), blijkt uit onze tests. Andere PCM’s zijn brandgevaarlijker, omdat ze meestal worden gemaakt op basis van paraffine. Eigenlijk waren we bezig met het ontwikkelen van zouthydraten voor medische toepassingen als thermupaks, die worden verwarmd en gebruikt om patiënten warm te houden. Het probleem was dat het zout boven een bepaalde temperatuur vloeibaar werd. We onderzochten hoe we de warmte konden behouden en tegelijkertijd het

materiaal steviger konden houden. Door het te mengen met polymeren en vervolgens in te kapselen met kunststof, worden de kristallen in warme toestand niet vloeibaar, maar rubberachtig. We merkten dat we iets in handen hadden toen andere producenten van PCM's ineens interesse toonden. Toen zijn we gaan kijken naar toepassingen in de bouw. Ons product maakt gebruik van de faseovergang van vast naar vloeibaar en omgekeerd om warmte geprogrammeerd op te slaan. Boven de 22 graden smelt het zout en wordt de warmte opgeslagen. Koelt de omgeving af, dan wordt het zout weer kristalvormig en staat het zijn warmte af aan de omgeving. In een

'De zoutbolletjes houden enorm veel warmte vast'

Thermusol kan gecombineerd worden met verschillende producten. Het poeder kan worden toegevoegd aan een gipsmengsel om platen dezelfde isolerende eigenschappen te geven, of worden verwerkt in non-woven producten. Capzo verwacht veel van de toepassing in zonneboilers, bijvoorbeeld voor het warm houden van water. Daarvoor moet warmte snel worden afgegeven en dat kan Thermusol beter dan zijn concurrenten, meent de producent.

gebouw kan het op warme dagen koelen en die warmte in de nacht, als het is afgekoeld, weer loslaten. Vooral in gebouwen zonder airconditioning is het een oplossing. In scholen bijvoorbeeld, waar het in computerlokalen flink heet kan worden. Het moet wel worden gebruikt in combinatie met een goede klimaatbeheersing. Een potdicht geïsoleerd gebouw heeft er weinig aan, want als de temperatuur niet onder die twintig graden komt, wordt de warmte niet afgestaan. De bolletjes van ongeveer een tiende mm zien eruit als poeder. Ze kunnen een enorme hoeveelheid warmte opnemen. We kunnen het op verschillende manieren toepassen. Verwerkt in gipsplaten, of als non-woven product aangebracht boven een systeemplafond. We zijn zelfs bezig om het product te gebruiken in boilers en zonnepanelen. Het product is nu grotendeels uitontwikkeld. We hebben het uitgebreid getest en kort geleden hebben we een opdracht gekregen om een gebouw met ons product te bewerken. Toch ligt het voor de hand dat het patent op den duur onder licentie wordt verkocht aan een bedrijf dat het op grote schaal op de markt kan brengen. Wij zijn slechts een bedrijfje van vier man. Bovendien zijn wij echte wetenschappers; we gaan liever weer verder met nieuwe onderzoeken.'

Prince Cladding Energieweg 48 2382NL Zoeterwoude Tel.0715899223 fax.0715895703

Bent u nieuwsgierig welke fabriek dit is, kijk dan eens op onze site www.princecladding.nl Prince Cladding is een handels naam van Prince Cladding Benelux B.V. kvk 2733631 65796_Prince.indd 1

Herman Reezigt 25-2-2009 13:21:31

#8 - 28 mei 2009

Het begon met een onderzoek naar een product om patiënten warm te houden, maar de bewerkte zoutbolletjes werden uiteindelijk een nieuw product voor de koeling van gebouwen. Directeur Herman Reezigt van Capzo International over zijn nieuwe product, Thermusol. Tekst: Michiel Maas Beeld: toma tudor

et de massieve houtplaten van Holz 100 kunnen gebouwen tot tien verdiepingen hoog worden gemaakt, zonder toevoeging van andere constructieve elementen. Bouwpuur, een nieuwe Nederlandse onderneming die cradle-to-cradleproducten levert, brengt het Oostenrijkse systeem op de Nederlandse markt. Holz 100 is een bouwsysteem met kruislings gemonteerde massieve houtplaten. De kern bestaat uit een rij balken, waartegen aan beide zijden met deuvels houten planken worden bevestigd met een wisselende looprichting. De delen bevatten geen lijm.

Zoutbolletjes

productnieuws

de vinding van...

(advertentie)

'De zoutbolletjes houden enorm veel warmte vast'

Prince Cladding Energieweg 48 2382NL Zoeterwoude Tel.0715899223 fax.0715895703

Bent u nieuwsgierig welke fabriek dit is, kijk dan eens op onze site www.princecladding.nl Prince Cladding is een handels naam van Prince Cladding Benelux B.V. kvk 2733631 65796_Prince.indd 1

Herman Reezigt 25-2-2009 13:21:31

#8 - 28 mei 2009

Zoutbolletjes

De Bouwdoop

Elicium

veld - architect Benthem Crouwel

V-Koof

Ideale akoestiek met onzichtbare V-koven

Wafelplafond Een geluidsabsorberend wafelplafond geeft het nieuwe gebouw van de RAI de ideale akoestiek. Het wafelplafond van het Elicium is opgebouwd uit onzichtbaar bevestigde V-koven. Tekst: Elske Koopman Beeld: Verwol Projectafbouw

Het Elicium verbindt de gebouwen van congrescentrum de RAI

et Elicium verbindt de al bestaande gebouwen van het congrescentrum de RAI. Het wafelvormig plafond moet het vervelende lawaai tijdens bijeenkomsten en beursen in de hal verminderen. Daarvoor is de V-koof aangebracht in vierkante vakken. De V- koof is opgebouwd uit metalen geperforeerde panelen die aan de bovenkant vastzitten aan de cannelure dakconstructie en onderin aan een houten en metalen achterconstructie. De constructie is beplaat met uitneembare geperforeer-

de cassettes met een akoestisch vlies. Tussen de carrĂŠs is ca. 1.100 m2 Ecophon Focus E 1200Ă&#x2014;1200 doorzak plafond gemonteerd, waardoor samen met de geperforeerde panelen de akoestiek in het Elicium van een hoogstaand niveau is.

V-tjes Het idee voor het product komt volgens architect Heymen Westerveld van Benthem Crouwel architecten voort uit de vorm van de constructie. 'Het was een grote overspanning met een V-vormige constructie, waarin de installaties moesten komen.' Hij maakte een ontwerp met de v-tjes die samen vierkanten vormden, als een soort wafel. 'Door deze vorm merk je ook goed hoe groot de ruimte is. Bij een vlak plafond zie je dat niet.' De schuine randen helpen ook voor een betere akoestiek. Samen met de geperforeerde platen ver-

strooit het plafond het geluid, zodat het geroezemoes bij beurzen wordt beperkt. 'En op de vloer ligt tapijt om dat effect te versterken', vertelt de architect. De ruimte is opdeelbaar voor als er meerdere activiteiten zijn. De flexibele wanden hangen onderaan de vierkanten, zodat ook bij de opdeling de structuur van het plafond zichtbaar blijft. 'De grote wafel wordt opgedeeld in kleinere wafels', schetst Westerveld. De architect wilde eerst grotere V-koven plaatsen, waar je nog doorheen kon lopen. Dat idee sneuvelde. Martin Eman zat namens de VBK Groep uit Hoorn in het bouwteam. 'Het was niet uitvoerbaar, de constructie zou te zwaar worden. Wij kijken naar uitvoerbaarheid, prijs-

Producent/ontwikkelaar Verwol Projectafbouw en Integra Bijzonderheden Wafelplafond bestaande uit V-koven, gemaakt van geperforeerd metaal met een akoestisch vlies. Panelen zijn via haaksysteem onzichtbaar bevestigd aan de V-constructie. Platen van 1,50 bij 2 meter zijn bewerkt met poedercoating, afneembaar, stootvast en geluidsabsorberend. Kleuren Alle kleuren mogelijk met poederlak Afmeting geperforeerde platen 150 bij 100 centimeter

en de architect zijn de aanpassingen doorgevoerd. 'De voordelen van de V-koof: het product is licht en afgestemd op het dak.'

Matrijs De V-koof is onderin afgewerkt met 850 strekkende meter speciale handgemaakte aluminium profielen waarvoor een unieke extrusie

De grote wafel kan worden opgedeeld in kleinere wafeltjes kwaliteitverhouding en duurzaamheid, want de RAI moet er nog jaren van profiteren. We hebben toen ingebracht dat het anders moest en monsters gemaakt van een kleinere V-constructie met lichtere materialen', zegt Eman. Samen met Verwol

matrijs is ontworpen. 'De profielen zijn 30 cm hoog en dat is een van de grootste profielen die we kennen. Vandaar dat we een nieuwe matrijs moesten ontwerpen. Het profiel bepaalt het aanzicht en vormt een blinde strook aan de onderkant

van de V-koof. Het loopt in verstek volledig door, voor de esthetische afwerking', zegt Kees Koppes, Sales Manager van Verwol Projectafbouw. De ontwikkeling van de V-koof kostte volgens Koppes ongeveer twee jaar. Het verzoek kwam van de architect Heymen Westerveld van Benthem Crouwel en is ontwikkeld met alle partners, dus de VBK Groep, Integra en Verwol. 'De geperforeerde metalen platen zitten onzichtbaar met een haaksysteem aan de constructie vast. De constructie wordt vanaf de steiger op ongeveer acht meter hoogte aan het plafond gemaakt en daar worden de platen ingehaakt, zodat de bevestiging onzichtbaar is. De platen zijn stootbestendig, omdat ze uitneembaar moeten zijn. Erachter zitten werkelijk alle installaties verborgen', zegt Koppes. De aluminium profielen en de poedercoating maken de koven af.

#8 - 28 mei 2009

Project Het Elicium op het terrein van de RAI Amsterdam Martin Eman Locatie Europaplein, Amsterdam VBK Groep Start bouw augustus 2008 Oplevering september 2009 Toegepast product V-koof Leverancier Verwol Projectafbouw Kees Koppes en Integra Sales Manager Lengte 850 meter Verwol Beplating ca. 1.415 m2 uitneembare geperforeerde cassettes Opdrachtgever RAI Amsterdam Architect Benthem Crouwel architecten, Heymen Westerveld Hoofdaannemer VBK Groep, Hoorn Heymen Wester-

De Bouwdoop

Elicium

veld - architect Benthem Crouwel

V-Koof

Ideale akoestiek met onzichtbare V-koven

Het Elicium verbindt de gebouwen van congrescentrum de RAI

en de architect zijn de aanpassingen doorgevoerd. 'De voordelen van de V-koof: het product is licht en afgestemd op het dak.'

Matrijs De V-koof is onderin afgewerkt met 850 strekkende meter speciale handgemaakte aluminium profielen waarvoor een unieke extrusie

#8 - 28 mei 2009

Nationale renovatieprijs

15 De schuifwand bestaat uit vier elementen, heeft en kapjes en het schuivend element ligt buiten de gevel.

et havenpakhuis Jobsveem uit 1912 werd in 2007 tot wooncomplex gerenoveerd en kreeg in een jaar tijd al een paar belangrijke prijzen voor inventieve ingrepen. De drie glazen atria voor de lichtinval in de appartementen kregen de meeste aandacht. En 13 mei sleepte het gebouw ook nog eens de Nationale Renovatieprijs in de wacht. Maar een van de meest bijzondere innovaties blijft onttrokken aan de ogen van het grote publiek. Vanaf de straat is niet te zien dat de tien penthouses op het 25 meter hoge dak enorme glazen schuifdeuren hebben met een constructie die nog nooit elders werd toegepast. De penthouses en hun speciale deuren naar het dakterras worden nadrukkelijk geroemd in het juryrapport. Met hun stalen gevels en strakke stalen daken verwijzen ze naar de vroegere loodsen op de Lloydpier, waar goederen uit alle windstreken werden opgeslagen. Zonder de circa 4 meter brede en 2,5 meter hoge stalen schuifdeuren met hun grote glazen oppervlak zou het uitzicht op dit voormalige haventerrein veel minder spectaculair zijn. Het raamwerk voor de schuifwanden werd ontwikkeld door Reynaers Aluminium en Oskomera Geveltechniek, die ook het overige staal voor ramen en deuren in het Jobsveem leverden. De schuifwanden op het dak stelden de ontwerpers voor de grootste uitdaging, zegt Hans van der Looij, sales manager

Jobsveem

Superuitzicht met gigantische schuifdeuren Je zal er maar wonen, in een van de tien penthouses op het 25 meter hoge dak van het voormalige havenpakhuis Jobsveem in Rotterdam. De appartementen in het prijswinnende gebouw hebben enorme glazen schuifdeuren met een unieke constructie. Tekst: Peter de Lange, Cobouw Beeld: BAM woningbouw Volker Bouwmaatschappij / ries van wendel de joode

Jobsveem voor de renovatie (links), en nadat het pakhuis onder handen is genomen (midden en rechts).

#8 - 28 mei 2009

geen ribbels, rubbertjes

Nationale renovatieprijs

15 De schuifwand bestaat uit vier elementen, heeft en kapjes en het schuivend element ligt buiten de gevel.

Jobsveem

Jobsveem voor de renovatie (links), en nadat het pakhuis onder handen is genomen (midden en rechts).

#8 - 28 mei 2009

geen ribbels, rubbertjes

Nationale renovatieprijs

5 vragen over…

Permanent bouwen met Vleugelprofielen

Hans van der Looij van Reynaers is trots op het strakke eindresultaat.

Winnaars Nationale Renovatieprijs

Op de Nationale Renovatiedag zijn de winnaars bekendgemaakt van de Nationale Renovatie Prijs 2009. De winnaar in de categorie Woningbouw is het project Jobsveem in Rotterdam. De jury vindt de transformatie van een pakhuis naar wonen en werken een grote aanwinst. In de categorie Utiliteitsbouw is de winnaar het gebouw Las Palmas in Rotterdam. Het gebouw is oorspronkelijk ontworpen door Van den Broek en Bakema. De jury prijst zowel het verduurzamen van de schokbetonnen gevel als het renderen van het nieuwe restaurant. Op de Nationale Renovatiedag werden ook de Innovatieprijs en de Duurzaamheidsprijs uitgereikt. De Innovatieprijs is toegekend aan het project De Dichterlijke Vrijheid in Rotterdam. Door collectief particulier opdrachtgeverschap is een woonbuurt aanzienlijk opgewaardeerd. De Duurzaamheidsprijs ging naar een project aan de Prinses Beatrixlaan in Voorburg. Een gebouw met 119 galerijwoningen is kwalitatief hoogwaardig gerenoveerd en omgebouwd voor de huisvesting van ouderen. De Nationale Renovatie Prijs en de andere prijzen zijn een initiatief van Trespa.

Bewoners moeten aardig wat kracht gebruiken, maar kunnen wel ongestoord van hun mooie uitzicht genieten.

Na langdurig rekenen en experimenteren besloten de ontwerpers van Reynaers dat vleugelprofielen uit de CP155, waarop een extra kamer werd gezet, het meest geschikt waren voor het zware werk in het Jobsveem. Deze oplossing werd in het eigen bedrijf uitvoerig getest, waarbij tevens scherp werd gelet op de waterdichtheid. Want in het Rotterdamse havengebied kunnen extreme weersomstandigheden voorkomen, zegt Van der Looij. 'Behalve met veel water, heb je hier te maken met windklasse één.' Hij is heel trots op het eindresultaat, dat allesbehalve oogt als een kunstmatige oplossing van een ingewikkeld probleem. Integendeel: het systeem van mat zwart gespoten staal ziet er heel gewoon uit, alsof het al vele jaren wordt toegepast. Hetzelfde geldt voor de 20 cm uit de gevel stekende rails waarover de schuifwand soepeltjes glijdt en waarvan de onderzijde dienst doet als natuurlijke drempel tussen woonkamer en dakterras.

Naadloos bij Reynaers. De specialisten van het Helmondse bedrijf konden niet volstaan met gewone profielen voor schuifwanden. Want wat de architect (Mei Architecten en Wessel de Jonge) voor ogen stond, waren glazen puien met schuivende elementen van tussen de 2 en 4 meter lengte en een gewicht van maar liefst 300 tot 500 kilo. Van der Looij:

Opmerkelijk is dat de glazen wand en de stalen buitenmuur waarlangs de pui in zijn volle lengte glijdt, naadloos in elkaar overgaan. Het strakke aanzien wordt nog verder verhoogd door het ontbreken van het gebruikelijke verticale profiel dat je aan het uiteinde van de schuifwand verwacht. Zo wordt het uitzicht als de deur is gesloten van

De glazen wand en stalen buitenmuur gaan naadloos in elkaar over binnenuit niet bedorven door een hinderlijke strip metaal die het beeld in tweeën deelt. Raymond Colling, bewoner van een van de penthouses, is bijzonder blij met de prestatie van Reynaers en Oskomera. De schuifwand heeft eigenlijk maar één nadeel, zegt hij: 'Het gewicht. Er is wel wat kracht nodig om 'm open en dicht te schuiven. Maar de inspanning loont de moeite. Ik kan ongestoord van het panorama genieten.'

architecten

prefab woonunits In Delft is begin april het snelst gebouwde studentencomplex ooit geopend. Er zat nog geen jaar tussen de eerste schets en de oplevering. Vijf vragen aan projectarchitect Paul Ketelaars over deze nieuwe manier van bouwen. Tekst: pieter jansen Beeld: Mecanoo architecten

Hoe werkt 't? 'We hebben een betonnen middenelement gemaakt met de lift en trappen eromheen. Daar aan vast zit een staalconstructie. In de fabriek gemaakte woonunits van 28 m2 zijn daar als lucifersdoosjes ingeschoven. De opdrachtgever wilde niet dat het gebouw de uitstraling zou krijgen van een tijdelijk gebouw. Dankzij de mooie traditionele gevel zie je helemaal niet dat het gebouw is opgebouwd uit prefab units.'

Waarom op deze manier bouwen? 'Er moest op korte

termijn woonruimte beschikbaar zijn voor buitenlandse studenten van de TU Delft. Studentenhuisvestingorganisatie DUWO had al een locatie en wilde daar snel een gebouw. Het is verder ook een ideaal systeem voor bouwplaatsen met weinig ruimte. Om de kwaliteit van de units hoef je het niet te laten – die moeten voldoen aan normale eisen voor geluid en veiligheid, en gaan een leven lang mee.'

Hoe is het ontwikkeld?

'Normaal gesproken begin je 'Dat vind je niet in een standaard schuifdeursysteem. Daar heb je zwaardere profielen en zwaardere wielstelsels voor nodig.' Bovendien wilde de architect geen vierslag, maar een schuifsysteem dat uit slechts twee elementen bestond. Met als aanvullende eis dat het schuivend element buiten de gevel zou liggen en niet binnen. Van der Looij: 'Daarbij moest het geheel strak en vlak ogen, zonder ribbels, rubbertjes en kapjes in het gezicht.'

mecanoo

met een uitgewerkt idee en komt de bouwer later bij het project kijken. Nu begonnen we met de bouwer. We zijn in de fabriek geweest en hebben gezien hoe ze de units maken. Vervolgens zijn we met die units als uitgangspunt gaan ontwerpen. De eenheden waren de LEGOblokjes waar we het mee moesten doen. Om nog meer tijd te winnen is de bestekfase overgeslagen. We konden van het definitieve ontwerp direct verder met de bouwtekeningen.'

Hoe ging het bouwen in zijn werk? 'Het zijn drie woontorentjes van verschillende hoogtes. Terwijl men in de fabriek begon met de fabricage van de units, kon er op de bouwplaats al geheid worden. Toen de betonbouw in toren één klaar was, gingen de betonbouwers naar toren twee en konden de staalbouwers beginnen aan toren één. We konden dus parallel bouwen. Dagelijks konden we vijf units plaatsen. Eigenlijk was het vervoer van al die units nog de meest beperkende factor.'

Hoe zit het met de gevel?

'Om de torentjes heen zijn aan drie zijden gevels opgetrokken van baksteen, die met baarden zijn gelegd. De specie steekt uit de muur en geeft op ieder moment van de dag een andere schaduw op de muur. De vierde gevel is gemaakt van eigen ontworpen composietmateriaal. De groene kleur verbindt het gebouw met het groen erachter en bevat een buizenframe. Daar kunnen klimplanten in groeien, zodat de seizoenen zichtbaar worden. De ramen zijn ook prefab, maar speels op de gevel geplaatst, waardoor je een heel eigen effect krijgt. De gemetselde gevels geven een prachtige uitstraling, maar het is wel een traditionele bouwmethode: het optrekken van de gevels duurde langer dan het bouwen en plaatsen van de units die het gebouw vormen.'

#8 - 28 mei 2009

paul ketelaars -

Paul Ketelaars (1977) studeerde in 2001 met een eervolle vermelding af als architect aan de TU Delft. Sinds 2002 werkt hij bij Mecanoo architecten in Delft. Hij heeft veel ervaring opgedaan bij verschillende woningbouwprojecten en hotels. Sinds 2007 maakt hij deel uit van het ontwerpteam van Mecanoo. Vanuit heel Nederland hebben woningcoöperaties al interesse getoond voor de Delftse studentenwoningen.

Nationale renovatieprijs

5 vragen over…

Permanent bouwen met Vleugelprofielen

Hans van der Looij van Reynaers is trots op het strakke eindresultaat.

Winnaars Nationale Renovatieprijs

Bewoners moeten aardig wat kracht gebruiken, maar kunnen wel ongestoord van hun mooie uitzicht genieten.

architecten

Waarom op deze manier bouwen? 'Er moest op korte

Hoe is het ontwikkeld?

mecanoo

Hoe zit het met de gevel?

#8 - 28 mei 2009

paul ketelaars -

bouwkosten

Het minimale afwerkingniveau voldoet net aan de minimale eisen en voorschriften. Het ontwerp is traditioneel zonder franje, er is overal op bespaard. De gekozen materialen zijn van een minimale kwaliteit en er zijn geen luxe- of designmaterialen gebruikt. De isolatiewaarde van de gebouwen is Rc= 2,50 m2 K/W. Maximale afwerking Het maximale afwerkingniveau voldoet ruimschoots aan de eisen en voorschriften. Het ontwerp is vaak niet traditioneel en er is nergens op bespaard. De gekozen materialen zijn van hoge kwaliteit en hebben minmaal onderhoud nodig. In de berekeningen is uitgegaan van luxe- of designmaterialen. De isolatiewaarde van de gebouwen is Rc= 3,5 m2 K/W. De elementenclusters De indeling is gemaakt aan de hand van tabel 1 van de elementenmethode 2005. Vaste voorzieningen Vaste keukenvoorzieningen (73), vaste sanitaire voorzieningen (74) en vaste onderhoudsvoorzieningen (75). Installaties Elektrotechnisch Centrale elektrotechnische voorzieningen (61), krachtstroom (62), verlichting (63), communicatie (64), beveiliging (65), transport (66) en gebouwbeheervoorzieningen (67). Minimale afwerking

Even snel de bouwkosten uitrekenen, zonder tekeningen of bestek. Aan de hand van een eenvoudige, betrouwbare berekening kunt u in een paar minuten de haalbaarheid van een plan toetsen. Ed de Rechteren van Hemert, bouwmanager en kostendeskundige bij Multi Consultants, geeft maandelijks actuele richtprijzen. Dit keer: ziekenhuizen en bedrijfsgebouwen. Tekst: ed de rechteren van hemert, bouwmanager en kostendeskundige bij Multi Consultants

Bedrijfsgebouw tot 7,5 meter € 531 tot € 955 per m2 € 71 tot € 127 per m3

voorzieningen zijn opgenomen behalve de technische ziekenhuisapparatuur. De technische installaties bestaan uit verlichting, mechanische ventilatie en verwarming. Liften en trappenhuizen zijn eveneens opgenomen in de kosten. De buitenwanden zijn geïsoleerd met veel raamopeningen. Het dak is volledig geïsoleerd en voorzien van enkele lichtkoepels. Ook is uitgegaan van een representatieve entree met automatische deuren. De bouwkosten worden per m2 bruto vloeroppervlak en per m3 bruto inhoud gegeven met minimale en maximale afwerking. De samenstelling is volgens de nieuwste inzichten op het gebied van budgetbepaling en is afgestemd op de herziene Elementenmethode 2005. In de gegeven bouwkosten zijn alle normale directe en indirecte kosten opgenomen. De directe kosten zijn de materialen, arbeidskosten, onderaannemers, materieel. De indirecte kosten zijn algemene kosten, verzekeringen en de winst en risico. Niet zijn opgenomen; ontwerpen advieskosten, overdrachtskosten, leges, gemeentelijke lasten, nutsvoorzieningen, begeleiding vanuit de opdrachtgever, grondkosten en de BTW.

Ziekenhuis

€ 1634 tot € 3011 per m2 € 495 tot € 912 per m3

Afwerkingen € 217 tot € 323 per m2 € 66 tot € 98 per m3

Vaste voorzieningen € 8 tot € 11 per m2 € 1 tot € 1,50 per m3

Vaste voorzieningen € 45 tot € 96 per m2 € 14 tot € 29 per m3

Afbouw € 179 tot € 263 per m2 € 54 tot € 80 per m3

Installaties elektrotechnische € 77 tot € 122 per m2 € 10 tot € 16 per m3

Installaties elektrotechnische € 247 tot € 467 per m2 € 75 tot € 142 per m3

Ruwbouw € 547 tot € 941 per m2 € 166 tot € 285 per m3

Installaties werktuigbouwkundig € 94 tot € 163 per m2 € 13 tot € 22 per m3

Installaties werktuigbouwkundig € 350 tot € 713 per m2 € 106 tot € 216 per m3

Fundering € 49 tot € 208 per m2 € 15 tot € 63 per m3

Afwerkingen € 70 tot € 98 per m2 € 9 tot € 13 per m3 Afbouw € 73 tot € 120 per m2 € 10 tot € 16 per m3 Ruwbouw € 109 tot € 209 per m2 € 15 tot € 28 per m3 Fundering € 100 tot € 232 per m2 € 13 tot € 31 per m3

Installaties Werktuigbouwkundig

Warmteopwekking (51), afvoeren (52), water (53), gassen (54), koudeopwekking en distributie (55), warmtedistributie (56), luchtbehandeling (57) en regeling klimaat en sanitair (58). afwerkingen Buitenwandafwerkingen (41), binnenwandafwerkingen (42), vloerafwerkingen (43), trap- en hellingafwerkingen (44), plafondafwerkingen (45) en dakafwerkingen (47). Afbouw Buitenwandopeningen (31), binnenwandopeningen (32),vloeropeningen (33), dak- openingen (37). Ruwbouw Buitenwanden (21), binnenwanden (22), vloeren (23), trappen en hellingen (24), daken (27) en de hoofddraagconstructie (28). Funderingen Bodemvoorziening (11), vloeren op grondslag (13), funderingsconstructie (16) en paalfunderingen (17).

#8 - 28 mei 2009

Kostenraming ziekenhuizen en bedrijven

n deze aflevering vindt u alle benodigde kostengegevens van bedrijfsgebouwen en ziekenhuizen. Bij het bepalen van de richtprijzen is uitgegaan van bedrijfsgebouwen met een inpandig kantoor van maximaal 10 % van het oppervlak. Het heeft een staalskelet draagconstructie met een geïsoleerde doosconstructie als buitenwand. Het dak is volledig geïsoleerd en voorzien van enkele lichtkoepels. De gebouwen zijn voorzien van overheaddeuren t.b.v. producten en toegangsdeuren voor personeel. De technische installatie bestaat uit verlichting, mechanische ventilatie en verwarming. Het kantoorgedeelte is een goed geïsoleerd gedeelte tegen lawaai vanuit het productiegedeelte. Voor de ziekenhuizen is uitgegaan van de nieuwste voorschriften en eisen van ziekenhuisbouw. Alle

bouwkosten

Bedrijfsgebouw tot 7,5 meter € 531 tot € 955 per m2 € 71 tot € 127 per m3

Ziekenhuis

€ 1634 tot € 3011 per m2 € 495 tot € 912 per m3

Afwerkingen € 217 tot € 323 per m2 € 66 tot € 98 per m3

Vaste voorzieningen € 8 tot € 11 per m2 € 1 tot € 1,50 per m3

Vaste voorzieningen € 45 tot € 96 per m2 € 14 tot € 29 per m3

Afbouw € 179 tot € 263 per m2 € 54 tot € 80 per m3

Installaties elektrotechnische € 77 tot € 122 per m2 € 10 tot € 16 per m3

Installaties elektrotechnische € 247 tot € 467 per m2 € 75 tot € 142 per m3

Ruwbouw € 547 tot € 941 per m2 € 166 tot € 285 per m3

Installaties werktuigbouwkundig € 94 tot € 163 per m2 € 13 tot € 22 per m3

Installaties werktuigbouwkundig € 350 tot € 713 per m2 € 106 tot € 216 per m3

Fundering € 49 tot € 208 per m2 € 15 tot € 63 per m3

Installaties Werktuigbouwkundig

#8 - 28 mei 2009

Kostenraming ziekenhuizen en bedrijven

in beeld

bouwbesluit

#8 - 28 mei 2009

Adviseur dr. ir. Rien van Overveld, van Van Overveld Bouwbesluit Advies, geeft antwoord op al uw bouwbesluitvragen. Tekst, beeld: Rien van Overveld, met medewerking van Johan van der Graaf

Sterkte bevestiging doorvalbeveiliging

Hoe sterk moet de doorvalbeveiliging bij een raam zijn?

op het dak komt een mos-sedum vegetatiesysteem.

Golvend groene Hidden Delight Blok K van het Amsterdamse FunenPark heeft een opvallende vorm. Het golvende betonnen dak is traditioneel uitgetimmerd en in verschillende delen gestort. Tekst: Rola Johannes, Cobouw Beeld: Josine Voogt

de oplevering van het woonblok is in november 2009.

et Funen Blok K met zijn speelse dak is het laatste van de in totaal zestien woongebouwen in het middengebied van het Funen-Park. Deze zogeheten 'Hidden Delights' op het voormalig industrieterrein in de Oostelijke binnenstad van Amsterdam zijn door verschillende architecten vormgegeven. Blok K is een ontwerp van NL Architects. Onder het opvallende dak bevinden zich tien grondgebonden woningen, variërend van twee tot vier bouwlagen. Het heeft een dragende constructie van kalk-

zandsteen met breedplaatvloeren als verdiepingsvloer. Het betonnen dak is 25 cm hoog. 'Het circa 30 bij 30 meter grote dak is in meerdere richtingen gebogen. De helling op het steilste punt is ruim 40 graden', licht werkvoorbereider Bas Paehlig van Heijmans Bouw Almere toe. Het dak werd in zes etappes (overlappend) gestort. Paehling: 'We hebben in samenwerking met Mebin voor het dak een speciaal beton samengesteld waaraan een hulpstof (tixotroop) is toegevoegd om uitzakken van beton te voorkomen.' Het dak is traditioneel uitgetimmerd. Per woningbeuk is een ondersteuningsplan voor het dak gemaakt waarna de bekistingsplaten zijn aangebracht. 'We hebben lang nagedacht in welk systeem we het zouden uitvoeren. Uiteindelijk bleek het traditionele uitkisten de meest efficiënte en economische oplossing.' Op de dakconstructie, berekend door het bureau Berkhout Tros, komt een mos-sedum vegetatiesysteem. De oplevering van het woonblok dat in opdracht van Heijmans Vastgoed wordt gerealiseerd, staat voor november gepland. Het zijn zo'n 550 woningen. Het stedenbouwkundig plan is van De Architekten Cie.

Situatie

• Naar binnendraaiend raam in een gevel van een woonfunctie (t.p.v. een vloer die hoger ligt dan 1 m boven het maaiveld). • Doorvalbeveiliging bevestigd op raamkozijn. Vraag

Mag een raamkozijn in een gevel als een bouwconstructie worden aangemerkt en mag bij een woonfunctie op zo’n kozijn, ondanks de kans op houtrot gedurende de referentieperiode, een doorvalbeveiliging worden bevestigd, als deze op het moment van aanbrengen de vereiste sterkte heeft? antwoord

Ja. Een raamkozijn in een gevel is per definitie een bouwconstructie omdat de windbelasting die op het raam in rekening moet worden gebracht, via het kozijn afgedragen wordt aan de bouwconstructie waarop het kozijn is gemonteerd. Ook de op de daarop bevestigde doorvalbeveiliging in rekening te brengen belasting moet via het kozijn worden afgedragen.

De bij nieuwbouw aan te houden referentieperiode van vijftig jaar is bepalend voor de waarde van een aantal factoren. Deze factoren spelen een rol bij het vaststellen van: de rekenwaarden van de belastingen op de doorvalbeveiliging; en de uiterste grenstoestanden van de doorvalbeveiliging (inclusief de bevestiging). Het gedurende de referentieperiode niet overschrijden van de sterkte betekent dat de kans dat de doorvalbeveiliging gedurende de referentieperiode bezwijkt aanvaardbaar klein is. Dit betekent niet dat de bij nieuwbouw vereiste sterkte gedurende de referentieperiode aanwezig moet zijn. Na realisatie op nieuwbouwniveau is de doorvalbeveiliging een bestaande bouwconstructie met een referentieperiode van 15 jaar voor het bepalen van de rekenwaarde van de belasting en 1 jaar voor het bepalen van de sterkte. Dit betekent dat met een lagere belasting en een grotere sterkte mag worden gerekend dan bij nieuwbouw. Bovendien hoeft bij bestaande bouw geen stootbelasting in rekening te worden gebracht. Het is dan ook denkbaar dat zelfs bij gedeeltelijke houtrot ter plaatse van de bevestiging de doorvalbeveiliging nog voldoet aan de sterkte-eisen voor een bestaande bouwconstructie.

voorschriften Artikelen 2.2 en 2.6 Bouwbesluit 2003 bouwconstructie artikel 1.1, lid 1 Bouwbesluit 2003. Onderdeel van een bouwwerk dat bestemd is om belasting te dragen. referentieperiode 3.49 van NEN 6702. Tijdsbestek waarin een bouwconstructie of een deel daarvan aan de gestelde eisen moet voldoen met een vastgestelde betrouwbaarheid (kans dat gedurende de referentieperiode bezwijken plaatsvindt). belasting 8.2.6 van NEN 6702 (+ artikel 4.23 Regeling Bouw- besluit 2003). Belasting op doorvalbeveiliging: stootbelasting (bij nieuwbouw); een lijnlast, q; een puntlast, F. Bij bestaande bouw zijn de rekenwaarden van q en F 77% van die bij nieuwbouw. sterkte Formele term (artikel 2.2, lid 1 Bouwbesluit 2003): ‘uiterste grenstoestand’. Voor een bestaande houtconstructie geldt (volgens 7.8.2 van NEN 6760 + artikel 4.29, onder e, Regeling Bouwbesluit 2003) dat voor de berekening van de sterkte van hout (dus ook van de bevestiging) alleen de niet-aangetaste doorsneden mogen worden aangehouden. De modificatiefactor m.b.t. de sterkte (kmod) is bij een referentieperiode van 1 jaar, 1½ keer zo hoog als bij een retentieperiode van 50 jaar. Dus voor een bestaand niet-aangetast deel van een houtconstructie mag een 1½ keer hogere sterkte worden gerekend dan bij nieuwbouw.

Ook een vraag over het Bouwbesluit? Kijk op: www.bouwregelsindepraktijk.nl

in beeld

bouwbesluit

#8 - 28 mei 2009

Adviseur dr. ir. Rien van Overveld, van Van Overveld Bouwbesluit Advies, geeft antwoord op al uw bouwbesluitvragen. Tekst, beeld: Rien van Overveld, met medewerking van Johan van der Graaf

Sterkte bevestiging doorvalbeveiliging

Hoe sterk moet de doorvalbeveiliging bij een raam zijn?

op het dak komt een mos-sedum vegetatiesysteem.

de oplevering van het woonblok is in november 2009.

Situatie

• Naar binnendraaiend raam in een gevel van een woonfunctie (t.p.v. een vloer die hoger ligt dan 1 m boven het maaiveld). • Doorvalbeveiliging bevestigd op raamkozijn. Vraag

Ook een vraag over het Bouwbesluit? Kijk op: www.bouwregelsindepraktijk.nl

gewoNNEN PRIJZEN

Architectenbureau Cepezed is overtuigend winnaar geworden van de architectenselectie voor het ontwerpen van het nieuwe Westlandse gemeentehuis in Naaldwijk. Op het zwaarwegende onderdeel architectuur kreeg dit bureau van de Westlandse burgers en van de beoordelingscommissie de hoogste waardering. Het gebouw sluit met de ronde lage vormen aan op de schaal van het historische centrum van Naaldwijk. De gevels binnen en buiten bestaan grotendeels uit glas; iedereen kan zien wat er in het gebouw gebeurt. Aan alle zijden van het gebouw is er openbaar groen en water.

flexibel paviljoen dat is opgebouwd uit houten frames met daar tussen doorzichtige PVC-folie, die kunnen worden uitgeschoven. Wanneer alle panelen ingeschoven zijn, is het paviljoen gesloten en worden de kunstwerken beschermd. Wordt de constructie uit elkaar getrokken dan ontstaat er een ruimte waarin presentaties, filmvoorstellingen of vernissages kunnen plaatsvinden. De ingang wordt gemarkeerd door een deel van de vloer dat niet overdekt is. sponge.nl

Opvallend onopvallend

Forensisch Psychia trisch Centrum de Oostvaarderskliniek Flexibel in Almere van Martien kunstpaviljoen Jansen (Studio M10, Eindhoven) is uitgeroepen tot BNA Gebouw van het Jaar 2009. De jury onder leiding van Jo Coenen noemde het 'een revolutionair en adembenemend sacraal ontwerp van hoge kwaliteit'. Door toepassingen van Voor het ontwerp bijzondere combinaties van een tijdelijk kunstvan glasconstructies paviljoen heeft Sponge, Architects een eervolle en traliewerken heeft het gebouw een minder vermelding ontvangen gesloten uiterlijk dan van Art Alliance Austin gewoonlijk bij een TBS (Texas, USA). Sponge kliniek. deed met tweehonderd De Oostvaardersklianderen mee aan de niek is in juni vorig jaar prijsvraag Tempoin gebruik genomen. Het rary Outdoor Gallery Space, voor een tijdelijke gebouw bevindt zich aan de rand van een nieuwarchitectuurinstallatie. bouwwijk en is opvallend Sponge kwam met onopvallend. een ontwerp voor een

Energieneutraal bedrijventerrein DHV en samenwerkende BAM bedrijven zijn de winnaars van de prijsvraag 'Energieneutraal bedrijventerrein' van de gemeente Tilburg en provincie NoordBrabant. DHV won de ideeënwedstrijd en ontvangt € 25.000. BAM won de realisatiewedstrijd en mag het winnende systeem uitvoeren op het bedrijventerrein Vossenberg West II te Tilburg. DHV koos voor een biogasinstallatie met een warmtekrachtkoppelingssysteem en flexibele zonnecellen. Hiermee realiseert het bedrijf een energieneutraliteit van ongeveer 80 %. De jury prees de flexibiliteit en het feit dat het overgebleven gas wordt opgewerkt naar aardgaskwaliteit. Het concept van BAM realiseert 75,5 % energieneutraliteit in de bedrijfspanden. Het normale energiegebruik wordt teruggebracht door gebruik te maken van atria, Sheddaken, warmte-koude opslag in de bodem en betonkernactivering.

Het is de twintigste keer dat de NRW Jaarprijs is uitgereikt. De prijs ging naar de ontwikkelaars ING Real Estate, Multi Vastgoed, BAM Vastgoed. Als architect bij de Spuimarkt is het Duitse Bolles + Wilson betrokken. De Spuimarkt is een onderdeel van het Spuikwartier en bevat behalve een mix van grote winkels en kleinere speciaalzaken, horecagelegenheden, een multiplex, een casino en een fitnesscentrum. 'Als één van de eerste geslaagde combinaties van retail en leisure in ons land, is de Spuimarkt een multifunctionele ontwikkeling van internationale allure. In dit programmatische walhalla is de consument koning en kan hij winkelen en boodschappen doen, sporten en vertieren, ontspannen en genieten. De Spui markt heeft het allemaal', staat in het juryrapport.

Cradle to Cradle binnenklimaat

Spuimarkt is walhalla

De Nederlandse Raad van Winkelcentra (NRW) heeft de Haagse Spui markt uitgeroepen tot beste winkelcentrum van Nederland.

De Rockwool Award, voor oplossingen voor akoestisch en thermisch comfort en binnenklimaat, gaat naar William McDonough. Zijn ideeën over stedenbouwkundig ontwerp, energie-efficiënte gebouwen en industriële processen vielen in de smaak bij de jury. Hij is vooral bekend van het Cradle to Cradle-concept, de oneindige kringloop.

Jurylid Curt Liliegreen: 'Met Cradle to Cradle heeft McDonough een nieuwe zienswijze gecreëerd. Hij benadert industriële processen vanuit een totaal andere zienswijze en vanuit een andere context. McDonough heeft een vernieuwende filosofie en probeert op theoretische wijze nieuwe, duurzame productie te creëren vanaf de basis.'

Chinees zakencentrum

Mecanoo architecten heeft de door ontwikkelaar Vanke uitgeschreven competitie gewonnen voor het nieuwe zakencentrum van Longgang in Shenzhen. Aan de competitie namen vier bureaus deel. Het masterplan omvat 8000 woningen, 400.000 m2 commerciële functies met ondermeer een megawinkelcentrum van 100.000 m2, een markthal, een scholencluster van 16.000 m2, meerdere hotels en kantoren. Shenzhen is een van de snelst groeiende steden van China. Samen met Hongkong transformeert dit gebied langzaam maar zeker in een wereldmetropool dat qua economie en aantal inwoners tot de top-5 van de wereld gaat behoren.

Bezoekerscentrum Oostvaardersplassen

Staatsbosbeheer schrijft een prijsvraag uit om tot een innovatief ontwerp te komen voor een nieuw bezoekerscentrum bij de Oostvaardersplassen, het Natuuractiviteitencentrum Oostvaardersland. De prijsvraag is bedoeld voor een team van architecten en landschapsarchitecten in samenwerking met ontwerpers en beeldend kunstenaars. Het doel is vijf teams te selecteren voor het ontwerp van een nieuw bezoekerscentrum. De selectie gebeurt in de vorm van een openbare ideeënprijsvraag, gevolgd door een meervoudige opdracht. Sluiting: 17 juli

Discovery ’09 Conferentie in Toronto. De organisatoren zijn op zoek naar nieuwe methoden om de bestaande gebouwen van een betere gebouwschil te voorzien. Geveloplossingen die voldoen aan vijf criteria: slim, reproduceerbaar, esthetisch verantwoord, kostenefficiënt en energie-efficiënt. De beste ideeën trekken in een reizende tentoonstelling langs grote wereldsteden. Via internet zijn de prestaties van de top vijf gebouwen uit de competitie in de komende twee jaar te volgen. De jury vergelijkt ze met de prestaties in de oude gebouwschil. De award wordt daarom pas in 2014 toegekend. Sluiting: 1 september

Afsluitdijk voor duurzaamheid

ontwerpprijsvraag

Zerofootprint, een Canadese organisatie die materiaal levert om energieverbruik van gebouwen te monitoren, lanceert de Zerofootprint Re-Skinning competitie op de

Sustainability Centre Foundation, ideeën aan te kunnen dragen voor een te realiseren Wereld Duurzaamheid Centrum op de afsluitdijk. De competitie staat open voor architecten, landschapsarchitecten en Stedenbouwkundigen. Sluiting: 22 juni Worldsustainabilitycenter.org

Duurzame bouwproducten

zerofootprint.net/ reskinning

staatsbosbeheer.nl/

CO2 vriendelijke nieuwe jas

Op de Dag van de Aarde, 22 april, is de openbare ideeënprijsvraag ‘World Sustainability Centre Afsluitdijk‘ gelanceerd. In de lente van 2010 praat de regering over de toekomst van de afsluitdijk. Met deze prijsvraag hoopt de organisator, de

Voor de derde keer kunt u deelnemen aan de Lifecycle Building Challenge (LBC3)competitie voor duurzame bouwproducten. Projecten en ideeën die het gebruik van nieuwe grondstoffen reduceren en CO2 uitstoot verminderen, maken kans te winnen. Architecten, ontwerpers en studenten mogen hun werk aanleveren. Professionals mogen gebouwd en ongebouwd werk aanleveren, studenten alleen ongebouwd werk. De categorieën beslaan energie efficiency en herbruikbare energie, CO2 management, waterbeheer en kwaliteit, materiaal optimalisatie,

bescherming van de gezondheid van mens en milieu. Sluiting: 30 augustus lifecyclebuilding.org

LEAF awards De inschrijvingen voor de internationale LEAF awards zijn geopend. Personen of organisaties die een buitengewone bijdrage hebben geleverde aan de architectuurwereld, worden opgeroepen zich aan te melden voor de prestigieuze prijs. Dit jaar is een nieuwe categorie toegevoegd voor de ontwikkeling van stedelijk gebied, The Master Planning and Landscaping Award. Ook maakt de jury dit keer onderscheid tussen gebouwen die al gebouwd zijn en die nog in de ontwerpfase verkeren. De uitreiking is in Berlijn, op 4 september. Sluiting: 26 juni Leaf-forum.com

Ingenieur van het jaar De inschrijving voor de verkiezing van de Ingenieur van het Jaar 2009 is deze maand van start gegaan. De prijs van KIVI NIRIA is voor de ingenieur die zich onderscheid door persoonlijkheid, ondernemerschap en innoverend vermogen.

De uitslag van de verkiezing wordt in november bekend gemaakt. Sluiting: 30 juni 2009 Ingenieurvanhetjaar.nl

Strijd met de zee

De Bay Conservation and Development Commission (BCDC) schrijft een ontwerpwedstrijd uit voor ideeën in reactie op de stijgende waterspiegel in de wereld. The Rising Tides competition zoekt oplossingen voor de San Francisco Baai en omgeving. Oplossingen voor de bescherming van haver en goed tegen het stijgende water kan worden gezocht in kleine tot rigoureuze, imaginaire, speculatieve of pragmatische oplossingen. Alle voorstellen moeten echter wel een milieuvriendelijke, simpele en betekenisvolle bijdrage leveren. De eerste prijs is 10.000 dollar. Overige prijswinnaars verdelen 15.000 dollar. Sluiting: 29 juni risingtidescompetition.com/risingtides

De volgende MagMa verschijnt op 25 juni met daarin onder meer: • Reportage vanuit de Accoya-fabriek • Kostenindicaties voor funderingen Zorg dat u hem niet mist. Bekijk de mogelijkheden voor een (gratis) abonnement op magma-online.nl.

#8 - 28 mei 2009

Cepezed wint Naaldwijk

TE WINNEN PRIJZEN

gewoNNEN PRIJZEN

Opvallend onopvallend

Cradle to Cradle binnenklimaat

Spuimarkt is walhalla

De Nederlandse Raad van Winkelcentra (NRW) heeft de Haagse Spui markt uitgeroepen tot beste winkelcentrum van Nederland.

Chinees zakencentrum

Bezoekerscentrum Oostvaardersplassen

Afsluitdijk voor duurzaamheid

ontwerpprijsvraag

Zerofootprint, een Canadese organisatie die materiaal levert om energieverbruik van gebouwen te monitoren, lanceert de Zerofootprint Re-Skinning competitie op de

Duurzame bouwproducten

zerofootprint.net/ reskinning

staatsbosbeheer.nl/

CO2 vriendelijke nieuwe jas

bescherming van de gezondheid van mens en milieu. Sluiting: 30 augustus lifecyclebuilding.org

De uitslag van de verkiezing wordt in november bekend gemaakt. Sluiting: 30 juni 2009 Ingenieurvanhetjaar.nl

Strijd met de zee

#8 - 28 mei 2009

Cepezed wint Naaldwijk

TE WINNEN PRIJZEN

De Dak Vlak methode maakt het mogelijk om ook bij ingewikkelde dakvormen de hoogst mogelijke bouwsnelheid en kwaliteit tegen de laagste kosten te bereiken. Op basis van de bouwtekeningen wordt een legplan opgesteld waarna alle dakelementen exact op maat worden geproduceerd en afgeleverd. De elementen inclusief eventuele afschuiningen, sparingen en overstekken hoeven nu alleen nog te worden gemonteerd op de bouwplaats. Maar Opstalan biedt meer dan maatwerk dak-elementen die aan de hoogste eisen voldoen. Zij biedt expertise. Zij zorgt, op afstand, altijd voor een manmeer-situatie, door mee te denken in de constructie, isolatie, brandwerendheid of bijvoorbeeld logistiek.

Opstalan BV Beneluxstraat 1 5060 AA Oisterwijk T +31 (0)13 523 13 13 F

+31(0)13 528 39 39

E info@opstalan.nl I

www.opstalan.nl

DANKZIJ OPSTALAN HEEFT U ALTIJD EEN MAN-MEER-SITUATIE ALLE ELEMENTEN VOOR EEN BETERE BOUW