voor wie zingen wil

Haar

zij onze lof en dank

Maria van Magdala, een inspirerende maar voor velen onbekende vrouw. Zij stond dicht bij Jezus en wellicht laat zij een ander gezicht zien van het christendom. Een christendom dat meer inclusief is, waarin vrouwen en mannen met elkaar optrekken in gelijkwaardigheid. Met de aandacht voor Maria van Magdala in dit nummer van Vieren dringt zich de vraag op: hoe ‘mannelijk’ zijn de liturgische gezangen die wij zingen? tekst Martin Hoondert

Tijdens de conferentie van de Internationale Arbeitsgemeinschaft für Hymnologie van 2015 stelde de Engelse hymnologe June Boyce-Tillman de vraag: ‘Have women a voice in hymnody?’, vertaald: hebben vrouwen een stem in de liturgische muziek? In een gloedvol betoog liet zij zien hoe ‘mannelijke theologie’ ook het zingen beheerst. Eerlijk gezegd krijg ik bij dit soort uitspraken enigszins de kriebels, want hierdoor worden mannen en vrouwen ingedeeld in hokjes met vaste eigenschappen. Bijvoorbeeld: mannen zijn rationeel, vrouwen emotioneel; vrouwen denken inclusief, mannen exclusief, enz. Tegelijkertijd besef ik dat onze liturgische gezangen inderdaad overwegend ‘mannelijk’ zijn: God is altijd een Hij, die met krachtige arm strijd voert.

Een andere taal Dat het anders kan, liet June Boyce-Tillman in haar lezing zien en horen. Ook in Nederland kennen we een

inmiddels lange traditie van vrouwen die teksten en muziek schrijven voor de liturgie. In bundels als Eva’s lied en de projecten van het Amsterdamse Nieuw Liedfonds klinkt een andere taal, met een andere beeldtaal. Een mooi voorbeeld is het lied Gij ongehoord. De tekst is geschreven door Anne Hilhorst-Joosten en Chris Fictoor, de laatste schreef ook de muziek. De tekst zou een mooie rode draad door de veertigdagentijd kunnen zijn, een openingslied dat wekelijks terugkeert. Het lied is te vinden in de bundel Zangen van zoeken en zien (nr. 128). Ik citeer twee fragmenten om de beeldtaal te laten ‘proeven’:

Gij ongehoord gesloten deur, en open poort, donker, stralend licht, troostend, wijkend vergezicht.

Niet gezien, aanwezig, Gij, Bron, oorsprong, weten voorbij. In tranen vermoed, in vreugde uitgesproken, herkend in het boord, gebroken.

In dezelfde bundel, onder nummer 708, vinden we een lied voor Witte Donderdag, een tekst van Marijke de Bruijne op muziek van Anneke van der Heide. De inclusiviteit in de beeldtaal is hier heel expliciet: God (die immers altijd de ongeziene is) is zowel ‘Hem’ als ‘Haar’:

De Eeuwige, Alomtegenwoordige, Ongeziene, Dichtbije, Hem zij onze lof en dank. De Eeuwige, Alomtegenwoordige, Ongeziene, Dichtbije, Haar zij onze lof en dank.

Keer je om Een mooi motet voor de veertigdagentijd vinden we in de Muziekbijlage bij het Gregoriusblad, maart 2018. Het is een motet naar psalm 34 voor vierstemmig koor van de hand van de Nijmeegse componiste en dirigente Hanneke van der Grinten. Het is een zeer fraai, intiem werk dat wil aanzetten tot omkeer en eindigt met de oproep: ‘Zoek de vrede’.

Maria van Magdala Maria van Magdala speelt onder meer een rol bij het Paasmysterie: zij staat aan het lege graf en herkent de Opgestane. In mijn computer heb ik een lied bij dit verhaal uit Johannes 20. Eerlijk gezegd weet ik niet wie deze tekst heeft geschreven (ik vermoed de Bredase priester, tekstdichter en componist Pol Dogge). Tot slot van deze rubriek citeer ik twee coupletten uit dit lied.

Een vrouw staat voor het lege graf van Jezus, die zijn leven gaf; de steen des doods is er van af. ‘Wie zoekt gij’, vraagt een engel haar. ‘Ik zoek mijn Heer, Hij ligt niet daar. Waar is Hij heen? Ach, zeg mij waar.’

‘Ik zal je voorgaan’, zegt Hij dan, ‘en brengen in het nieuwe land, dat Ik ontvang uit Vaders hand. Vertel mijn broeders dat Ik leef door Hem die eeuwig adem geeft aan wat zijn hand geschapen heeft.’

• Nieuw Liedfonds: nieuwliedfonds.nl • Oecumenische liedbundel Zangen van zoeken en zien: projectoecumenischeliedbundel.nl

Martin Hoondert is universitair hoofddocent ‘Muziek, Religie en Ritueel’ aan de Universiteit van Tilburg. Daarnaast is hij redacteur van het Gregoriusblad – Tijdschrift voor Liturgische Muziek. De muziekrubriek in het Werkschrift Liturgie wordt deze jaargang verzorgd door de redactie van het Gregoriusblad.