SUÐURLANDSBRAUT-VESTURGATA apríl 2013
Skýrsla þessi er hluti af stærra verkefni um vistvænt skipulag.
Titill
Betri borgarbragur
Undirtitill
Suðurlandsbraut - Vesturgata
Útgáfuár
2013
Höfundur
Björn Marteinsson (ritstj), Helgi B. Thóroddsen,
Anna Sóley Þorsteinsdóttir og Helga Bragadóttir
Tungumál Íslenska Lykilorð
Skipulag, göturými, borgarþróun, byggðarmynstur, sjálfbærni
Keywords
urban planning, street space, urban development, urban patterns, sustainability
ISBN
978-9935-463-10-4
Ljósmyndir
Betri borgarbragur, Ljósmyndasafn Reykjavíkur og Google Earth
Teikningar
Betri borgarbragur
Forsíða
Betri borgarbragur
Útgefandi
Betri borgarbragur
Heimilt er að gera útdrátt sé heimildar getið: Helgi B. Thóroddsen, Anna Sóley Þorsteinsdóttir og Helga Bragadóttir (2013). Suðurlandsbraut – Vesturgata, Reykjavík: Betri borgarbragur, Kanon arkitektar
EFNISYFIRLIT ÚTDRÁTTUR 4 SUMMARY 5 INNGANGUR 7 ÞRÓUN OG SAGA SKIPULAGSÁÆTLANIR OG AÐALSKIPULAG
8 22
ÞÉTTLEIKI 26 STARFSEMI/ LANDNOTKUN
32
GÖTURÝMI 40 SAMANBURÐUR GÖTURÝMA
60
BÍLAUMFERÐ 66 UMFERÐ GANGANDI OG HJÓLANDI
72
TIL UMHUGSUNAR
74
TIL UMHUGSUNAR
76
HEIMILDIR 80
ÚTDRÁTTUR SUÐURLANDSBRAUT – VESTURGATA
Suðurlandsbraut–Laugavegur–Bankastræti–Austurstræti– Aðalstræti-Vesturgata. Leiðin liggur austur-vestur eins og Miklabraut og er um 6 km löng. Upphaf leiðarinnar er við mislæg gatnamót Miklubrautar og Sæbrautar sem gatan tengist ekki lengur. Leiðin liggur síðan til vesturs í gegnum borgina endilanga og endar út við sjó við Ánanaust. Fyrra viðfangsefni Betri borgarbrags, Miklabraut-Hringbraut, er ein helsta umferðaræð borgarinnar en SuðurlandsbrautVesturgata er fjölþættari leið. Hún er forveri Miklubrautar sem aðal umferðar- og aðkomuleið Reykjavíkur. Leiðin Suðurlandsbraut-Vesturgata er söguleg ferð í gegnum margbreytilegt umhverfi borgarinnar með mismunandi starfsemi og byggðarmynstri. Efnistök eru með svipuðu sniði og í Miklubrautarskýrslunni, en vegna mismunandi eðli leiðanna er einstaka þáttum sleppt og aðrir nýir koma í staðinn. Vinnuhópurinn Betri borgarbragur hefur leitast við að skoða leiðina frá ýmsum sjónarhornum. Saga götunnar, þróun hennar og hlutverk. Upplýsingarnar eru settar fram á auðskiljanlegan hátt með teikningum, myndum og texta. Þetta er einnig gert til að fá góða yfirsýn yfir viðfangsefnið, það sem betur má fara og að auðveldara verði að skoða framtíðarmöguleika við leiðina. 4
SUMMARY SUÐURLANDSBRAUT – VESTURGATA
This 6 km axis, which lies from east to the west through the city of Reykjavik, consists of these roads: Suðurlandsbraut–Laugavegur–Bankastræti–Austurstræti– Aðalstræti-Vesturgata. It starts by a two level interchanges where Miklabraut and Sæbraut meet but Suðurlandsbraut was disconnected from this intersection many years ago. Betri borgarbragur has also done a similar research project for Miklabraut - Hringbraut, which is one of the heaviest traffic roads in the city. The roads we are analyzing in this project have different characteristics, purpose and appearance. This axis ties together the oldest part of Reykjavík to newer neighbourhoods. The working methods applied are similar to the Miklabraut Hringbraut report, but because of the different nature of the subject, some aspects of the research are different. The aim of this project is to analyze these roads, which make the way through the city from the eastern part through the downtown area and to the sea, from many different perspectives. At the same time look at the history of these roads, their purpose and future possibilities.
5
Betri borgarbragur- rannsóknarverkefni
Menn hafa byggt sér skýli í einhverri mynd í einhverja tugi árþúsunda, og á norðlægum
Að verkefninu hefur, auk verkefnisstjórnar, komið fjöldi aðila og skulu þeir helstu nafngreindir:
slóðum hefur húsaskjól verið ein af grunnþörfum manna. Allan þennan tíma hafa
−
Anna Sóley Þorsteinsdóttir, arkitekt, Kanon arkitektar
byggingarmenn þurft að finna lausn á því hvernig heppilegast og hagkvæmast væri að ná
−
Bjarni Reynarsson, land- og skipulagsfræðingur , Landráð
góðum árangri með þeim efnum sem buðust hverju sinni. Með vaxandi þéttbýlismyndun
−
Brynhildur Davíðsdóttir dósent HÍ í Umhverfis- og auðlindafræðum, umsjónarmaður framhaldsnáms
hefur flækjustig aukist og nú þarf ekki einungis að hugsa fyrir húsaskjóli einu saman heldur hefur nábýli og feykihröð þörf fyrir aukin samskipti og flutninga sett nýjar kröfur á hið byggða
−
Gunnar Örn Sigurðsson, arkitekt, ASK arkitektar
umhverfi. Kröfur til umhverfisins hafa stöðugt aukist og nú er í vaxandi mæli gerð krafa um að
−
Helga Bragadóttir, arkitekt, Kanon arkitektar
stefnt skuli í átt að sjálfbærari þróun í byggingariðnaði sem öðrum starfssviðum í þjóðfélaginu.
−
Helgi Þór Ingason, Háskólanum í Reykjavík
Verðmæti sem liggja í hinu byggða umhverfi eru feykimikil, byggt er til langs tíma og því
−
Ólafur Tr. Mathíesen, arkitekt, Gláma-Kím arkitektar
nauðsynlegt að fjárfestingin nýtist ókomnum kynslóðum með lágmarksálagi á umhverfi.
−
Ragnhildur Kristjánsdóttir, arkitekt, Teiknistofan Tröð
−
Sigurður Jóhannesson, hagfræðingur, Hagfræðistofnun
Vorið 2009 tóku fulltrúar sjö aðila höndum saman um að skilgreina rannsóknarverkefni
−
Sverrir Ásgeirsson, Hús og skipulag
sem fjalla skyldi um hið byggða umhverfi, með áherslu á hvernig gera mætti þéttbýli
−
Þórður Steingrímsson, arkitekt, Kanon arkitektar
umhverfisvænna og sjálfbærara heldur en verið hefur. Þar sem verkefnasviðið er mjög
−
Þorsteinn Helgason, arkitekt, ASK arkitektar
umfangsmikið og snertir mjög ólík starfssvið og hagsmuni þá var ákveðið að verkefnisstjórn
−
Þorsteinn Hermannsson, verkfræðingur, Mannvit
skyldi vera skipuð einum aðila frá hverjum þátttakanda, en með öflugu tenglaneti yrðu aðrir
−
Vilborg Guðjónsdóttir, arkitekt ASK, arkitektar
áhugaaðilar tengdir verkefninu. Verkefnið hlaut þriggja ára Öndvegisstyrk Tækniþróunarsjóðs Rannís árin 2009-2012 og árið 2010 styrk frá Rannsóknasjóði Vegagerðarinnar.
Í verkefninu var talað við fjölda aðila; hönnuði, stjórnmálamenn, embættismenn hjá ríki og
Verkefnisstjórn skipuðu eftirtaldir aðilar;
sveitarfélögum auk háskólafólks, sem ekki verða nafngreindir fjöldans vegna.
−
Björn Marteinsson, arkitekt og verkfræðingur, Nýsköpunarmiðstöð Íslands og dósent
Verkefnisstjórn kann þátttakendum í verkefninu og viðmælendum bestu þakkir fyrir þeirra
við Háskóla Íslands-Umhverfis- og byggingarverkfræðideild, verkefnisstjóri
liðsinni, og rannsóknasjóðunum báðum fyrir fjármögnunina- án ykkar þátttöku hefði
−
Hans-Olav Andersen, arkitekt, Teiknistofan Tröð
þessi úttekt ekki orðið að veruleika. Verkefnið hefur verið kynnt fjölda aðila á fundum og
−
Harpa Stefánsdóttir, arkitekt, Akitektúra
ráðstefnum, og einnig skrifaður fjöldi erinda sem birst hafa innanlands og erlendis.
−
Hildigunnur Haraldsdóttir, arkitekt, Hús og skipulag
Árangur verkefnisins er birtur í yfirlitsskýrslunni „Betri borgarbragur“ og að auki í mörgum
−
Helgi B. Thóroddsen, arkitekt, Kanon arkitektar
skýrslum um ólíka málaflokka sem snerta verkefnissviðið.
−
Páll Gunnlaugsson, arkitekt, ASK arkitektar
−
Sigbjörn Kjartansson, arkitekt, Gláma-Kím arkitektar
INNGANGUR Í mars 2011 kom út á vegum Betri borgarbrags skýrsla um MiklubrautHringbraut sem lýsti götunni frá ýmsum sjónarhornum. Nú er röðin komin að annarri meginleið um borgina, Suðurlandsbraut–Laugavegur– Bankastræti–Austurstræti–Aðalstræti-Vesturgata. Þessi leið liggur austurvestur eins og Miklabraut og er um 6 km löng. Upphaf leiðarinnar er við mislæg gatnamót Miklubrautar og Sæbrautar sem gatan tengist ekki lengur. Fyrsti hluti leiðarinnar er aðkoma að barnaheimilinu Steinahlíð. Leiðin liggur síðan í gegnum borgina endilanga og endar út við sjó við Ánanaust. Fyrra viðfangsefni Betri borgarbrags, Miklabraut-Hringbraut, er helsta umferðaræð borgarinnar en Suðurlandsbraut-Vesturgata er fjölþættari leið. Hún er forveri Miklubrautar sem aðal umferðar- og aðkomuleið Reykjavíkur úr austurátt. Suðurlandsbraut-Vesturgata er söguleg ferð í gegnum borgina, margbreytilegt umhverfi með mismunandi starfsemi og eðli. Efnistök eru með svipuðu sniði og í Miklubrautarskýrslunni, en vegna mismunandi eðli leiðanna er einstaka þáttum sleppt og aðrir nýir koma í staðinn.
Reykjavík 1904 Lækjargata, Lækjartorg og Austurstræti
Vinnuhópurinn Betri borgarbragur hefur leitast við að skoða leiðina frá ýmsum sjónarhornum. Saga götunnar, þróun hennar og hlutverk. Markmiðið er að greina, sýna og setja upplýsingarnar fram á auðskiljanlegan hátt. Þetta er einnig gert til að fá góða yfirsýn yfir það sem betur má fara og að með þessari samantekt verði auðveldara að skoða framtíðarmöguleika við götuna. 7
ÞRÓUN OG SAGA Árið 1703 voru lögbýlin sem leiðin lá um: Bústaðir, Kleppur, Laugarnes, Rauðará, Arnarhóll, Reykjavík og Hlíðarhús. Leiðin lá um göturnar í Kvosinni, Aðalstræti og Austurstræti, elsta byggðarkjarna Reykjavíkur. Kvosin varð strax í upphafi þéttbýlisins sjálfsagður miðpunktur alls mannlífs. Lega Vesturgötu til vesturs og Laugavegar til austurs tengist gömlum leiðum til og frá bænum. Vesturgata tengdi byggðarkjarna Reykjavíkur vesturhluta Seltjarnarness og Laugavegurinn var leiðin austur úr bænum. Nafnið Laugavegur er dregið af þvottalaugunum í Laugardal. Þangað fóru konur bæjarins til þvotta. Í fyrstu þurfti að ganga vegleysu með þvottinn á bakinu. Það var því mikil samgöngubót þegar Laugavegurinn var gerður vagnfær árið 1889. Í fyrstu einskorðaðist verslun og þjónusta mest við Kvosina en með stækkun bæjarins teygðist á þessari starfsemi eftir Laugavegi til austurs og Vesturgötu til vesturs. Tilkoma Reykjavíkurhafnar 1917 varð til að styrkja enn frekar Kvosina í sessi sem þungamiðju atvinnulífs í Reykjavík. Nær alla 20. öldina var mikil fólksfjölgun í Reykjavík og húsnæðisskortur var viðvarandi vandamál. Þéttbýlið var mikið og iðandi mannlíf í
Uppdráttur af Reykjavík 1876 sem Benedikt Gröndal málaði. 12 árum síðar, árið 1889, bjuggu í Reykjavík 3.751 íbúi.
8
miðbænum. Um miðja öldina bjuggu nær allir bæjarbúar í göngufæri við Kvosina og höfnina.
Kort til hægri frá árinu 1947
9
Suðurlandsbraut 1960-1961 Í forgrunni eru kartöflugarðar við Hátún
10
Laugavegur 1910 austan við Hlemm
Í kjölfar seinni heimstyrjaldar urðu til skil í byggðinni. Með hugmyndafræði módernismans, tækniframförum og bættum lífskjörum minnkaði áhugi á miðborginni og klassísku borgarumhverfi. Ekki var lengur byggt í anda eldri byggðar með vel afmörkuðum bæjarrýmum. Einkabíllinn var kominn til sögunnar og úthverfin tóku völdin með mun uppleystri byggð en fyrir var. Viðfangsefni skipulagsyfirvalda breyttust úr formun bæjarrýma í að finna lausnir fyrir nýjan tíma. Aðalatriðin voru svæðaskipting og umferðarmál. Borginni var skipt upp í mismunandi landnotkunarsvæði. Svæðin voru aðgreind í m.a. : íbúðarsvæði, opinberar stofnanir og iðnaðar- og vörugeymslusvæði. Nýr miðbær var einnig fyrirhugaður við Kringluna. Vaxandi bílaumferð í borginni varð til þess að gatnagerð, bílastæði og umferðaröryggi varð stærsta úrlausnarefnið ásamt því að reisa nýjar íbúðir. Við leiðina má sjá þessi skil í byggðinni við Höfðatún, við ofanverðan Laugaveg. Byggðin austan við skilin afmarkar ekki göturýmið á sama hátt og fyrir vestan. Húsin austan við eru einnig laustengdari götunni og hafa jafnvel aðalaðkomu annarsstaðar frá en greiða aðkomu fyrir bíla.
Austurstræti 1900-1909
11
Á áratugunum eftir seinni heimstyrjöldina stækkaði borgin mjög hratt og ný úthverfi byggðust. En nú á síðustu áratugum hefur áhuginn á miðborginni og þéttri borgarbyggð aukist. Þótt að úthverfin hafi sína kosti með friðsæld og góðu aðgengi að náttúrusvæðum eru ókostirnir líka margir, langur ferðatími til og frá vinnu/skóla, sums staðar er langt í alla þjónustu og skortur á mannlífi. Þétt borgarbyggð býður upp á styttri ferðatíma, öflugri þjónustu og fjölbreyttara mannlíf.
Snorrabraut og Hverfisgata 1916-1925 járnbrautalest á leiðinni með farm niður að sjó
12
Ljósmynd til hægri: loftmynd 1928
13
Örfirisey
Laugarnes
Vesturbær
Grandar
Lækir Miðbær
Melar
Sundahöfn
Laugarás Tún Austurbær
Teigar
Hlemmur
Laugardalur
Hagar Háskóli
Norðurmýri Holt Sund Klambratún
Háaleiti
Heimar
Hlíðar
Skerjafjörður
Vogar Skeifan NÝTINGARHLUTFALL REITA 0,00 - 0,10
Öskjuhlíð
Kringla Merkur
0,10 - 0,25 0,25 - 0,50 0,50 - 1,00 Gerði
1,00 - 1,50
ÞÉTTLEIKI 14
1,50 Fossvogur
2011
1986
1960
1920
1902
1876
1836
aldur byggðar
Örfirisey 1986 2011
1947
1960
Laugarnes 1960
1876 2011 1902 Vesturbær
Grandar
Miðbær 1836
1920
Lækir
1960
1876 Melar Austurbær
Tún 1920
Teigar
Hlemmur
1947 Laugardalur
Hagar 1960
Sundahöfn
Laugarás
1902
1947
Háskóli
Norðurmýri 1947
Holt 1960
1947
2011
1947
Sund 1947
Klambratún
1986
Háaleiti Hlíðar
Heimar
1960
1986
1960
1960 Skerjafjörður
Vogar 1947
Skeifan
1947 Öskjuhlíð
Kringla Merkur 1990
2011
Gerði
ÞRÓUN BYGGÐAR FRÁ 1836-2011
1960 1947
merking svæða vísar í kort og loftmyndir sem eru merkt eftir ártölum Fossvogur
15
Reykjavík 1875 horft niður Bankastræti og Austurstræti
16
Með auknum áhuga á þéttri borgarbyggð hefur umræða um húsvernd aukist. Verndunarmál miðborgarinnar er viðkvæmur málaflokkur og á honum ólíkar skoðanir og gildismat. Það sem er ónýtt drasl fyrir einum eru gersemar fyrir öðrum. Ljóst er að sagan eða minni Borgarinnar skiptir miklu máli fyrir upplifunina á umhverfinu. Söguleg tenging gefur umhverfinu dýpt. En það er ekki sjálfgefið að allt gamalt eigi að halda sér. Gömul mannvirki og umhverfi eru ekki öll jafn merkileg. Taka þarf tillit til fleiri þátta en varðveislusjónarmiða í borgarumhverfinu. Húsverndun er aðeins einn af mörgum liðum í heildarmyndinni. Verndun getur t.d. stangast á við hugmyndir sem auka og bæta mannlífið. Í miðborginni, sögulegri miðju Reykjavíkur er mikið af eldri mannvirkjum. Þar eru líka mörg illa nýtt svæði sem særa fegurðarskynið og hægt væri að bæta með hugmyndaauðgi, nýjum mannvirkjum og gróðri. Það verður því að gæta að því að hindra ekki sjálfsagða uppbyggingu með ofverndun. Til umhugsunar: Hvernig væri að styrkja betur göngu- og hjólaleið úr vesturátt frá Laugaveginum að Þvottalaugunum. Eiga hugmyndir, formfræði og handverk samtímans ekkert erindi við miðborgina. Þurfa öll mannvirki að líta út fyrir að þau séu gömul til að það sé almenn sátt um þau?
17
1940
38.308
677
FLUGVÖLLUR 1940
1950
55.980
3.357
1970 1980 1990
72.407 81.693 83.766
7.085
KLASSÍSKT BÆJARRÝMI HOPAR ÚR SKIPULAGI
MANNFJÖLDI 17.494
EYÐNIG HEILSUSPILLANDI HÚSNÆÐIS ÞJÓÐARSÁTTARSAMNINGAR 1964-1974 NÝR MIÐBÆR GRÆN SVÆÐI
32.692 HUNDAHALD LEYFT 1984
97.569
BÍLAR UMFERÐAR HNÚTAR
2000 KREPPA 2008-
2010
111.345
85.581
ENDURVAKNING MIÐBORGAR KRÖFUR UM MISLÆG GATNAMÓT ÍBÚALÝÐRÆÐI
118.427
HITAVEITA 1930
96.107
SJÁLFBÆRNI
LÝÐHEILSA
ÞÉTTING BYGGÐAR
Einar Sveinsson
Gunnar H. Ólafsson Peter Bredsdorff og félagar Aðalsteinn Righter Hilmar Ólafsson Guðrún Jónsdóttir
KVOSIN
BYGGINGARNEFND REYKJAVÍKUR 1839-1921 UNDIR BÆJARSTJÓRN
Þorvaldur S. Þorvalddson
Helga Bragadóttir Salvör Jónsdóttir Birgir Sigurðsson Ólöf Örvarssdóttir
BYGGÐ INNAN HRINGBRAUTAR
STRÆTISVAGNAR REYKJAVÍKUR 1931
HEILDARSKIPULAG 1928
AUSTURBÆR
NORÐURMÝRI MELAR
LAUGARNESHVERFI VOGARNIR SMÁÍBÚÐAHVERFI
AÐALSKIPULAG 1962-1983
ÁRBÆR FOSSVOGUR BREIÐHOLT KRINGLAN
100.000
418
SKIPULAGSNEFND RÍKISINS 1921-1938
28.052
HLÍÐARTÚN / VESTURGATA
ÞINGHOLT
SAMVINNUNEFND RÍKIS OG BORGAR
RAFMAGNSVEITA 1921
80.000
REYKJAVÍKURHÖFN 1917
1930
1960 KREPPA SÍLDAR HRUN 1972
100
UPPBYGGINGARSVÆÐI
LAUGAVEGUR
STÓR BRUNI Í KVOSINNI 1915 TIMBURHÚS BÖNNUÐ Í KJÖLFARIÐ
60.000
17.450
HEILDAR SKIPULAGSUPPDRÆTTIR
LÆKURINN LAGÐUR Í BUNUSTOKK 1911
U M F E R Ð A R M Á L
1920
BRUNAMÁL
SKORTUR Á LÓÐUM
11.449
VATNSVEITA 1909 GASSTÖÐ 1910
HOLRÆSI OG GANGSTÉTTAR
1910
HEILBRIGÐISMÁL
MALBIKUN GATNA
SEINNI HEIMSTYRJÖLD 1939-1945 HERSETA 1940-2006
6.321
40.000
KREPPA 1929-1939
1900
OPIN HOLRÆSI 1897
H Ú S N Æ Ð I S E K L A
GÖTULÝSING 1876
20.000
FYRRI HEIMSTYRJÖLD 19014-1918
BYGGINGARNEFND TEKUR TIL STARFA 1839
LÖGGÆSLA HAFNARLEYSI
LAUSAMENNSAKA LEYFÐ 1894 TOGARAÚTGERÐ 1905 KREPPA 1907
890
STAÐA SKIPULAGSMÁLA SKIPULAGSSTJÓRAR
SKIPULAG UNDIR BORGARVERKFRÆÐINGI
1839
10.000
YTRI AÐSTÆÐUR
BÍLAR
HELSTU VIÐFANGSEFNI VÖRÐUR
UNDIR BORGARSTJÓRN
ÁRTAL
MANNFJÖLDI
AÐALSKIPULAG 1984-2004 AÐALSKIPULAG 1996-2016 AÐALSKIPULAG 2001-2024
SELÁS
GRAFARVOGUR
GRAFARHOLT
UPPBYGGING BORGARTÚNS
NORÐLINGAHOLT ÚLFARSÁRDALUR
2011
1986
1960
1947
1920
1902
1876
1836
aldur byggðar 1986 2011
1960
Örfirisey
1876 1902
2011
Bráðræðisholt Vesturbær
Grandar 1986
1902
1902
Miðbær 1836 1902 1876 Melar
1947
1902 Austurbær
1920 Hlemmur
1902
Hagar
Tún
1920 1902 1960 Háskóli
ÞRÓUN BYGGÐAR FRÁ 1836-2011
Norðurmýri
1947
merking svæða vísar í kort og loftmyndir sem eru merkt eftir ártölum
1960
1947
19 Holt
Laugardalshöllin
Nóatún
Ánanaust a Vesturgat
ut
ra
r
ðu
Su
Laugavegur
Lögreglustöðin Arnarhóll
b ds lan
Steinahlíð
Elliðavogur
Hverfisgata
træti Bankastræti
Austurs
1965
Laugardalshöllin
Kringlumýrarbrautin ný
Nóatún
Ánanaust a Vesturgat
træti Bankastræti
Austurs
ut
ra
Glæsibær
r
u uð
Steinahlíð
Laugavegur
Lögreglustöðin
a Vesturgat
breytingar á götum
b ds lan
ut
ra
Laugardalshöllin
1984
götur farnar
Glæsibær
Suðurlandsbrautin orðin aftengd
r
u uð
S
Steinahlíð
Elliðavogur
Hverfisgata
træti Bankastræti
Austurs
breytingar á götum
ÞRÓUN OG BREYTINGAR Á GÖTUM, innrammaðir hlutar sýna breytingar 20
Elliðavogur
Laugavegur
Nóatún
Ánanaust
nýtt umferðarmannvirki
Hverfisgata
Engjateigur nýr
Arnarhóll
Skeiðarvogur nýr
S
Laugavegur
Lögreglustöðin Arnarhóll
b ds lan
2011
Áður fyrr var Suðurlandsbrautin ein meginleiðin inn í bæinn. Seinna tók Miklabrautin við því hlutverki og gerir enn. Árið 1997 var Suðurlandsbrautin aftengd Vesturlandsvegi við Elliðaárvog. Austasti hluti Suðurlandsbrautar, svæðið frá Steinahlíð til Skeiðarvogar, ber þess enn merki að hafa áður verið umhverfi þungrar umferðargötu.
Loftmynd frá 1946, ljósm. Sigurhans E. Vignir
Suðurlandsbraut við Gnoðarvog, 1958 - 1960, ljósm. Pétur Thomsen.
21
SKIPULAGSÁÆTLANIR OG AÐALSKIPULAG Óvenju snemma er tekið á skipulagsmálum í Reykjavík miðað við fámennið á fyrrihluta 19.aldar. Byggingarnefnd Reykjavíkur var formlega stofnuð 29. maí 1839. Fyrstu skipulagsákvarðanir bæjarins komu fljótlega í kjölfarið og þær voru að leyfa ekki byggingar á Austurvelli og Lækjartorgi. Árið 1866 voru lagðar áætlanir um byggð í landi Hlíðarhúsa sem bærinn hafði þá nýlega fengið umráð yfir. Það er svæðið sem Vesturgata liggur um. Ætla má að hér sé um að ræða fyrsta eiginlega skipulagssvæði Reykjavíkur. Á fundi byggingarnefndar Reykjavíkur 21. júní 1866 er bókað:
Vesturgata 1890
22
“Var fyrst tekið fyrir eftir þar til gefnu tilefni að skoða Hlíðarhúsalóðina og
skiptst í stærri heildir sem útilokist frá eldshættu annarsstaðar frá, en í þessu efni ætlar
útvísa þar stæði fyrir gótur. Nefndin ákvað, að Hlíðarhúsavegurinn (innsk. núverandi
nefndin sér ekki að taka neina beinlínis ákvörðun nú sem stendur, nje heldur um breidd
Vesturgata) ætti að lengjast vestur eftir í beinni línu svo langt, sem Hlíðarhúsalóðin
sjálfra gatnanna”......
nær(Innsk. að Framnesvegi), nú fyrst um sinn, að stefna vegarins verði hagkvæmust frá Hlíðarhúsum og á milli húss P. Gíslasonar í Ánanaustum og Jakobs Steingrímssonar.
........”Nefndin álítur, að eftirfylgjandi reglur eigi að gilda um byggingar meðfram
Álit þetta styður nefndin einkum við það tvennt, að með þessari stefnu virðist fáanlegt
Hlírjarhúsaveginum:
hæfilegt byggingarpláss fyrir neðan veginn, þegar við þarf, án þess að of mikið sje
1. Á eystri parti vegarins má ei byggja nema timburhús og skal byrja byggingarnar sem
tekið af túninu, og að með þessari stefnu verði hægara að lengja veginn á þann hátt, er
austast og halda áfram vestur eftir.
æskilegur má virðast, svo að hann nái út að Eiðsgranda”..........
2. Á vestri parti vegarins má byggja bæði moldarhús og timburhús eftir því sem byggjandinn sjálfur óskar, og byrja byggingar sem vestast og halda áfram austur eftir.
.........”Hvað þvergötur áhrærir á lóðinni álítur byggingarnefndin, að þá sé í alla staði
3. Engum verða útvísaðar meira en 30ál.(innsk. 30x0,628m = 18,84m) út til vegsins,
hentast, að þær sjeu strax markaðar niður og fastsettar, svo að byggt verði eftir vissu
nema hann með sérlegum ástæðum sanni, að hann þurfi meira lóðar út til vegsins.”
áformi, því að það geti sparast fyrir bæjarsjóðinn kostnaður, sem leiðir af því, að ekki er byggt eftir vissu plani. En byggingarnefndin lætur þess þó getið, að enginn þörf sé
(Byggingarnefnd Reykjavíkur 100 ára, Georg Ólafsson, Lesbók Morgunblaðsins
til nú strax að leggja þessar þvergötur, þó þær sjeu afmarkaðar, heldur ætti það að bíða
28.júlí 1940)
þangað til lóðin er nægileg byggð. Nefndin ályktar tvær þvergötur muni geta nægt frá Hlíðarhúsveginum niður að sjó(innsk. Ægisgata og Brekkustígur), hin austari meðfram Hlíðarhúsabænum vestanvert niður að sjó, og hin ytri fyrir vestan vestasta hjallinn i Mýrarholti. Þessar þvergötur þurfa að vera nokkuð breiðar, svo að byggingarstæðin geti
23
Samkvæmt gildandi aðalskipulagi (2001-2024) liggur leiðin Vesturgata-
Til umhugsunar:
Suðurlandsbraut um mismunandi landnotkun. Vesturgata er íbúðasvæði, Kvosin og neðri hluti Laugavegs með Hlemmi er miðborgarsvæði og austur
Megin forsendan til að efla miðbæinn hefur verið talin fjölgun bílastæða.
úr er blanda miðsvæðis, stofnana, íbúða og opins svæðis.
Er þessu kannski öfugt farið? Til að skapa eftirsóknarverðara umhverfi í miðbænum þarf frekar að draga úr bílaumferð, fækka bílastæðum í miðbænum á
Allt frá árinu 1997 hafa Miðborgarsamtökin og Reykjavíkurborg unnið
völdum stöðum og fegra umhverfið?
að þróunaráætlun og uppbyggingaráætlun fyrir miðborg Reykjavíkur til að taka á ýmsum vandamálum miðborgarinnar. Helstu úrlausnarefni
Vantar fleiri torg og garða í tengslum við leiðina?
þróunaráætlunar miðborgarinnar hafa verið: Að stöðva fækkun verslana á svæðinu, óheft fjölgun veitingahúsa í stað
Hvernig á að vinna að endurbótum göturýmis?
verslana, ónógt framboð af heppilegu verslunarrými, ónógt framboð af heppilegu skrifstofurými, skortur á fjárfestingum, skortur á skýrri framtíðarsýn, skortur á bílastæðum, of lítil uppbygging íbúðarhúsnæðis og aukin samkeppni frá öðrum miðsvæðum.
24
Hversu þétt á að byggja við götuna og hvað eiga húsin að vera há?
hafnarsvæði Ánanaust
Fríkirkjuvegur Hlemmtorg
Hátún Snorrabraut Engjateigur
Aðalskipulag Reykjavíkur 2001-2024
Háaleiti
Laugardalur
Kringlumýrarbraut
Hafnarsvæði Athafnasvæði Íbúðarsvæði Miðborg
Heimar
Miðsvæði Skeifan
Þjónustustofnanir Opin svæði til sérstakra nota
Grensásvegur Vogar Merkur
Blönduð landnotkun, þjónustustofnanir/ opin svæði til sérstakra nota
LANDNOTKUN, VESTURGATA, AUSTURSTRÆTI, BANKASTRÆTI, LAUGAVEGUR, SUÐURLANDSBRAUT
Skeiðarvogur Reykjanesbraut
Elliðaárdalur 25
ÞÉTTLEIKI Leiðin Suðurlandsbraut-Vesturgata liggur um mismunandi þéttleika og
Byggð á Laugavegi við Skúlagarð er allþétt á reykvískan mælkvarða.
byggðarmynstur. Hér á eftir eru sýndir níu reitir sem sýna mismunandi
Byggðin einkennist af sambyggðum steinsteyptum byggingum sem mynda
byggðarmynstur á leiðinni.
húsagarða ásamt einstaka stökum byggingum. Einingarnar eru flestar litlar og mynda skýr göturými.
Byggð við Vesturgötu er allþétt á reykvískan mælikvarða. Byggðin
Byggð á Laugavegi við Hátún er þétt á reykvískan mælkvarða. Byggðin
einkennist af stökum smáum einingum, aðallega timburhúsum á litlum
einkennist af margbreytilegum stakstæðum steinsteyptum byggingum.
lóðum. Göturýmið er skýrt, þó að nokkuð langt sé á milli húsa. Þau standa
Einingarnar eru af mismunandi stærð. Göturýmið er uppleyst.
flest við götulínu. Þar sem húsin standa inn á lóð afmarka lóðarveggir
Byggð við Suðurlandsbraut við Laugardal er þétt á reykvískan
göturýmið.
mælkvarða. Byggðin einkennist af stórum stökum einingum. Aðeins
Byggð í Kvosinni er þéttasta byggð Reykjavíkur, hún einkennist aðallega
er byggð sunnanmegin götu. Ekki er um að ræða afmarkað göturými.
af sambyggðum steyptum byggingum, borgarhúsum 3-5 hæða. Einingarnar
Húsalína sunnanmegin myndar eina heild þótt byggingarnar séu stakar.
eru flestar stórar á litlum lóðum. Nokkuð er um húsagarða með litlum
Byggð við Suðurlandsbraut við Heima og Skeifu er þétt á reykvískan
ljósgörðum. Göturýmið er skýrt, húsin standa við götulínu. Ingólfstorg er
mælikvarða. Byggðin einkennist af mjög stórum stökum einingum,
stórt bæjarrými sem leiðin liggur um.
mismunandi að hæð. Ekki er um að ræða afmarkað göturými. Ekki er um
Byggð á Laugavegi við Klapparstíg er einnig hluti af þéttustu byggð
eiginlega húsalínu að ræða.
Reykjavíkur, hún einkennist af sambyggðum byggingum, steyptum
Byggð við Suðurlandsbraut við Voga og Merkur er frekar gisin.
borgarhúsum í bland við einstaka timburhús. Einingarnar eru misstórar.
Vogamegin eru litlar einingar. En hinumegin við götuna við Mörkina eru
Göturýmið er skýrt og húsin standa nokkurnvegin í sömu línu.
stærri einingar Göturýmið er sundurlaust.
Byggð á Laugavegi við Snorrabraut er allþétt á reykvískan mælkvarða. Byggðin einkennist af sambyggðum steinsteyptum byggingum sem mynda húsagarða. Einingarnar eru flestar litlar og mynda skýr göturými.
26
27
Dæmi um mismunandi byggðarmynstur á 9 svæðum á ásnum gegnum Suðurlandsbraut, Laugaveg og Vesturgötu
Vesturgata
Miðbær,Kvosin
Stýrimannastígur
BYGGÐARMYNSTUR Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata
Laugavegur
Laugavegur
Laugavegur
Laugavegur
Suðurlandsbraut
Suðurlandsbraut
Suðurlandsbraut
Klapparstígur
Snorrabraut
Skúlagarður
Hátún
Laugardalur
Heimar Skeifan
Vogar Merkur
Vesturgata
1. Vesturgata, Stýrimannastígur
Miðbær, Kvosin
Laugavegur, Klapparstígur
2. Miðbær, Kvosin
3. Laugavegur, Klapparstígur
Um miðja 19. öld fór byggð að teygja sig Vesturgata frá miðbænum til Suðurlandsbraut, Laugavegur,
Á korti af Reykjavík frá Laugavegur, árinu 1715 sést Víkurbærinn sem stóð Suðurlandsbraut, Vesturgata
Upphaf verslunargötunnar Laugavegar er Vesturgata að árið 1855 samþykkti Suðurlandsbraut, Laugavegur,
vesturs meðfram Vesturgötu. Gatan byggðist fólki úr öllum Ístéttum. þéttum bæ fólk að1900 faraeru gangandi, á hjóli eðaum með Um kýs aldamótin íbúar Reykjavíkur 6000. almenningssamgöngum freka að nota einkabíl. Þéttari bæir Þá er á svæðinu tiltölulega þétt er byggð þar sem heimili, atvinna þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem og samgöngur saman og byggðsémeð þýðir sparnað ífléttast orku- og efnisnotkun réttmargbreytilegum að staðið með húsgerðum og litlum ráðandi. Á Þéttur svæðinu er byggingaaðferðir og grunneiningum fyrirkomulagi lagnakerfa. bær getur örvað félagsog menningarstarfssemi og við gerir hann fjölbreytt byggð timburhúsa allt frá 19. öld í bland reisuleg efnahagslega sterkari. hús og fyrstu húsin klædd bárujárni, steinhús. “Mansardþak” að ógleymdum reisulegum “skipstjóravillum” í “schweitzerstíl” setja svið á umhverfið. Byggðarmynstrið þróaðist á grunni heildarskipulags Guðjúns Samúelssonar frá árinu 1927 og hafa nýjar byggingar verið felldar inn í það fram á þennan dag.
við sunnanvert Aðalstræti. Þar reisti Skúli fógeti verksmiðjuhús ÍInnréttinganna þéttum bæ kýs fólk að fara á hjóli Fógetahúsið, eða með á sjötta tug 18.gangandi, aldar og stendur almenningssamgöngum freka er þar að nota Þéttari íbæir Aðalstræti 10, elst húsa í borginni enn. einkabíl. Upphaf byggðar þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem Reykjavík er í Grjótaþorpi og með Innréttingunum jókst verslun þýðir sparnað í orku- og efnisnotkun sé rétt að staðið með og útgerð og lóðum úthlutað úr landi hjáleigunnar byggingaaðferðir ogvar fyrirkomulagi lagnakerfa. ÞétturGrjóta. bær getur örvað ásamt félags-tilhogginni og menningarstarfssemi og gerir hann Dómkirkjan byggingu Alþingishússins setti efnahagslega sterkari. sterkan svip á bæjarmyndina við Austurvöll á seinni hluta 19. aldar. Þetta umhverfi var styrkt í heildarskipulaginu frá 1927, en ásamt deiliskipulagi Kvosarinnar frá 1985, hefur verið byggt samkvæmt því allar götur síðan. Eftir stórbrunann árið 1915 tók steinsteypan við af timbri sem helsta byggingarefnið. Bæjarrými mótuð af gömlum og nýjum misstórum byggingum og hið hefðbundna gatnakerfi einkenna miðbæinn, þar sem gangandi og akandi er gert jafn hátt undir höfði.
BYGGÐARMYNSTUR
Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata
bæjarstjórn að leggja götuna frá bæjarkjarnanum í Kvosinni
Íinn þéttum bæ kýs að fara gangandi, á hjóli eða í Laugardal aðfólk Þvottalaugunum. Byggð teygði sigmeð inn eftir almenningssamgöngum freka er nota einkabíl. Þéttari Laugavegi og þar reistu einkum húsaðíslenskir kaupmenn. Uppbæir úr þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem 1920 þegar Skólavörðuholtið norðanvert fór að byggjast upp eru þýðir sparnað í orku- og efnisnotkun sé rétt að staðið með íbúar í Reykjavík um í upphafi voru hús við Laugaveg byggingaaðferðir og 17.500. fyrirkomulagi lagnakerfa. Þéttur bær getur og gerir hann lítil umörvað sig ogfélagslágreistog ogmenningarstarfssemi gjarnan bakhús. Í heildarskipulaginu efnahagslega sterkari. frá 1927 sem aldrei náði fram að ganga í heild sinni var gert ráð fyrir 3ja hæða randbyggð við Laugaveginn. Fyrir vikið standa steinsteypuhús með gluggalausum brunagöflum inn á milli eldri timburhúsa. Uppbygging verslunarkjarna, einkum Kringlunnar og þörfin fyrir breytt verslunarrými á ólíkum tímum hefur haft mikil áhrif á Laugaveginn. Vegna þessa er götumyndin óvenju fjölbreytt þar sem lesa má hluta byggingarsögu Reykjavíkur með húsum frá flestum byggingarskeiðum. 29
Laugavegur, Snorrabraut
Laugavegur, Skúlagarður
Laugavegur, Hátún
4. Laugavegur, Snorrabraut
5. Laugavegur, Skúlagarður
6. Laugavegur, Hátún
Árið 1942 var Hringbrautinni breytt neðanVesturgata Landspítalalóðarinnar Suðurlandsbraut, Laugavegur,
Þarna eru ákveðin skil við Laugaveginn ogVesturgata Höfðatún. Suðurlandsbraut, Laugavegur,
og norðurhluti Hringbrautar fékk nafnið Snorrabraut. Mun þá Íbyrjunin þéttum ábæ kýs fólk fyrst að fara hjóli eða með Miklubraut hafagangandi, verið sett áopinberlega á blað og almenningssamgöngum freka er að nota einkabíl. bæir þá þegar álitið að þörf væri annarrar aðalbrautar út úrÞéttari bænum þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem en Suðurlandsbrautar. Tiltölulega heilsteypt randbyggð grunni þýðir sparnað í orku- og efnisnotkun sé rétt að staðiðað með samkvæmt heildarskipulaginu frá 1927 með vel afmörkuðum byggingaaðferðir og fyrirkomulagi lagnakerfa. Þéttur bær getur örvað einkennir félags- ogsvæðið menningarstarfssemi og gerir hann bakgörðum og afmarkar göturými.
Skúlagarðurinn, bæjarland og vin í miðborginni með leikvelli og Ídvalarsvæðum, þéttum bæ kýserfólk að fara gangandi, á hjóli með umlukinn randbyggð sem reisteða var á árunum almenningssamgöngum freka er að nota einkabíl. Þéttari bæir 1940 – 1945. Götu – og bæjarrýmið er í anda heildarskipulagsins þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem frá 1927, við jaðar miðbæjarins, en opnast til austurs að annars þýðir sparnað í orkuog efnisnotkun sé rétt að staðið með konar skipulagi, þarogsem byggð verður gisnari og Þéttur göturýmið byggingaaðferðir fyrirkomulagi lagnakerfa. bærfjarar getur örvað félagsog menningarstarfssemi og stórt gerirhlutverk hann í út. Umferðaræðin, aðkoma bíla og bílastæði leika efnahagslega sterkari. götunni.
Skipulag fyrir iðnaðarhverfi austast við Laugaveg er upphaflega Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata frá árinu 1942. Á þeim uppdrætti, sem er elsti uppdráttur að Í þéttum bæ kýs fólk að fara gangandi, hjóli eða með nýskipulagi atvinnuhverfis í Reykjavík, eruáskiptin frá Laugavegi almenningssamgöngum freka er að nota einkabíl. Þéttari bæir yfir í Suðurlandsbraut við Höfðatún, en færðust síðar austur þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem að gatnamótum Kringlumýrarbraut. Atvinnusvæðið sunnan þýðir sparnað í við orkuog efnisnotkun sé rétt að staðið með Laugavegar hefur verið í byggingu allt frá árinu 1950, fram til byggingaaðferðir og fyrirkomulagi lagnakerfa. Þéttur bær getur örvað ogbreyst menningarstarfssemi og ígerir hann og dagsins í dagfélagsog hefur úr athafnasvæði yfir miðbæjarefnahagslega íbúðasvæði s.l. sterkari. áratug. Í suðri er randbyggð, fjær götu en áður og norðan götunnar eru byggingar stakstæðar og göturýmið verður enn opnara til austurs þar sem helgunarsvæði gatna við Kringlumýrarbraut var áhrifavaldur í skipulagi.
efnahagslega sterkari.
BYGGÐARMYNSTUR Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata 30
Suðurlandsbraut, Laugardalur
Suðurlandsbraut, Heimar, Skeifan
Suðurlandsbraut, Vogar, Merkur
7. Suðurlandsbraut, Laugardalur
8. Suðurlandsbraut, Heimar - Skeifan
9. Suðurlandsbraut, Vogar - Mörk (Merkur)
Suðurlandsbrautin var aðalaðkoman til höfuðstaðarins fram á Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata sjötta tug síðustu aldar. Samkvæmt heildarskipulagi frá árinu Í þéttum kýsmilli fólkSuðurlandsbrautar að fara gangandi,og á hjóli eða með 1957 fyrir bæ hverfin Bústaðavegar, almenningssamgöngum freka er að nota einkabíl. Þéttari austan fyrirhugaðrar Kringlumýrarbrautar að Grensásvegi, varbæir þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem Suðurlandsbrautin sunnan Laugardals akstursbraut, þar sem þýðir sparnað í orkuog efnisnotkun sé rétt að staðið með greið aðkoma einkabílsins var ríkjandi, með bílastæðum byggingaaðferðir og fyrirkomulagi lagnakerfa. Þéttur við bærinnri geturogörvað menningarstarfssemi og gerir hann götu háumfélagshúsum og með atvinnufyrirtækjum. Byggingarnar efnahagslega sterkari. mynda vegg í suðri við hið víðfeðma rými útivistarsvæðisins í Laugardal, en syðst í dalnum, norðan Suðurlandsbrautar gerir skipulag ráð fyrir frekari uppbyggingu.
Í Suðurlandsbraut, skipulagi Heimahverfis áLaugavegur, sjötta tug síðustuVesturgata aldar er farið inn á nýjar brautir í skipulagi og húsagerð. Úthverfi byggð eftir seinna Í þéttum bæm.a. kýsáfólk að fara gangandi, á hjóli með stríð byggðu hugmyndum um aðskilnað eftireða starfsemi almenningssamgöngum freka er að nota einkabíl. Þéttari og flokkuðu gatnakerfi. Svæðaskiptingin og dreifðari byggð áttibæir þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem að hindra árekstra á milliog mikilvægra þátta borgarskipulagi og þýðir sparnað í orkuefnisnotkun séí rétt að staðið með tryggja loft, dagsljósog ogfyrirkomulagi nálægð við græn svæði. Háhýsi, – 12 byggingaaðferðir lagnakerfa. Þéttur 8bær geturvoru örvað félagsgerir hann hæða nýmæli ogog svomenningarstarfssemi kölluð svalagangshús.og Verslunarog efnahagslega sterkari. þjónustumiðstöðin í Glæsibæ var meðal fyrstu þeirrar gerðar með yfirbyggðu sameiginlegt rými. Þjónustu- og verslunarhverfið Skeifan byggðist á sjöunda áratuginum og var fyrst hugsað fyrir iðnaðarlóðir (Iðngarðar). Útirými Skeifunnar hefur einkennandi yfirbragð bílaumhverfis. Beggja vegna Suðurlandsbrautar standa byggingar þvert á hana, annars vegar að norðan þar sem sólarljós ræður staðsetningu íbúðablokka og að sunnanverðu þar sem aðkoma og bílastæði við atvinnuhúsnæði er ráðandi.
Þrátt fyrir að Suðurlandsbrautin hafi verið felld niður sem Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata aðalaðkomuleið úr austri í Aðalskipulagi Reykjavíkur 1962 – 1983 Í þéttum bæfærst kýs fólk að fara gangandi, á hjóli eða með og tengibraut á Skeiðarvog, er enn við götuna (vannýtt) almenningssamgöngum freka er að nota einkabíl. Þéttari helgunarsvæði við byggðina syðst í Vogunum. Á níunda áratugbæir þýða minni hjúpfleti húsa í hlutfalli af rúmmáli þeirra. Sem síðustu aldar voru unnarog tillögur að íbúðabyggð á því svæði sem þýðir sparnað í orkuefnisnotkun sé rétt að staðið með fallið var frá. Uppbygging hefur verið ílagnakerfa. Mörkinni alltÞéttur frá árinu 1985 byggingaaðferðir og fyrirkomulagi bær getur örvað félagsogumhverfið menningarstarfssemi og gerir hann og er enn í dag. Mótast töluvert af umferðaræðum efnahagslega sterkari. og mislægum aksturs- og göngutenginum í suðvestri, en Suðurlandsbrautin fær næstum yfirbragð húsagötu þar sem hún endar í botnlanga í austri á móts við Sæbraut. Breitt göturýmið einkennist af heildstæðum fjögurra hæða vegg stakra búðarhúsa í norðri við Gnoðarvog, að fjölbreyttari og gisnari byggð í Mörkinni.
BYGGÐARMYNSTUR Suðurlandsbraut, Laugavegur, Vesturgata
31
STARFSEMI/ LANDNOTKUN Starfsemi og notkun húsnæðis við leiðina Suðurlandsbraut-Vesturgötu
Frá Höfðatúni til vesturs tekur við miðborg Reykjavíkur sem er sambland
hefur verið fjölbreytt frá upphafi. Íbúðarhúsnæði, verslun og þjónusta
verslunar, þjónustu og íbúða. Miðborgin var lengi vel helsta verslunar-
hafa lengi einkennt leiðina. Vesturgata tengdist upphaflega sjósókn og
og þjónustusvæði borgarinnar. Þar var mikil fjölbreytni starfsemi,
hafnarstarfsemi. Austur hluti leiðarinnar frá Laugavegi og áfram austur
sérvöruverslanir, verkstæði og viðgerðaþjónusta. Í miðbænum voru
þróaðist úr íbúahverfi í verslunar- og þjónustustarfsemi á jarðhæðum.
einnig mörg kvikmyndahús. Allir aldurshópar áttu erindi í miðbæinn.
Landbúnaður var stundaður lengi við austur og vesturhluta leiðarinnar. Í
Við breytingar í verslun, útþenslu borgarinnar, fjölgun íbúða og
Laugardal var lengst stundaður búskapur. Síðasti bóndinn, Stefnir Ólafsson,
samkeppni verslanamiðstöðva breyttist þetta. Sú fjölbreytni sem áður
Reykjaborg við Múlaveg, brá búi á 9. áratug síðustu aldar.
einkenndi miðbæinn er farin. Margar sérvöruverslanir eru horfnar og kvikmyndahúsunum hefur fækkað í eitt. Miðbærinn höfðar ekki lengur til
Ef farið er eftir leiðinni í dag úr austri þá er sunnanmegin atvinnusvæði
allra aldurshópa. Helsta starfsemin og vaxtasprotinn er verslun og þjónusta
með verslunar- og þjónustustarfsemi á jarðhæðum sem nær frá
við ferðamenn.
hjúkrunarheimilinu Mörkinni að mestu óslitið að Höfðatúni. Starfsemi Skeifunnar hefur ekki aðkomu frá Suðurlandsbraut. Svæðin norðan megin götunnar einkennist í fyrstu af íbúðum og grænum svæðum. Lítill verslunarkjarni er við Skeiðarvog og stór verslunarkjarni við Glæsibæ. Laugardalur norðanverður er að mestu opið óbyggt svæði og í vesturhluta hans eru íþróttamannvirki og þjónusta sem þeim tilheyrir. Aðkoma að þeim er ekki frá Suðurlandsbraut. Frá Reykjavegi að Kringlumýrarbraut er atvinnusvæði sem tilheyrir Engjateigi með verslunarog þjónustustarfsemi á jarðhæðum. Frá Kringlumýrarbraut að Höfðatúni norðan megin er sambland verslunar og þjónustu við íbúðarhúsnæði.
32
haf nar
svæ
Ánanaust
Ve
stu
ði
rga
ta
G
ró
fin
Au
stu
Kvo
sin
Arn
rstr
arh
æti
Ba n
kas
óll
træ
ti
Lö
gre
La
ug
Fríkirkjuvegur
av
eg
ur
glu
stö
ðin
Hlemmtorg
Nó
atú
n Há
tún
Sóleyjargata Snorrabraut
La
ug
Engjateigur
Laugardalshöll
av
eg
ur
Suðurlandsbraut
Laugardalur
Háaleiti
Kringlumýrarbraut
Glæsibær
Heimar
Grensásvegur
Skeifan
íbúðir
Vogar
þjónusta og verslun
Steinahlíð Merkur
blönduð notkun
Skeiðarvogur
ÍBÚÐIR, ÞJÓNUSTA OG VERSLUN
Reykjanesbraut
Elliðaárdalur 33
VERSLUNARGLUGGINN
Hvað einkennir Laugaveginn og Bankastræti? Við fyrstu sýn er það ekki margt. Húsin eru mismunandi að allri gerð, stærð og aldri. Fyrirkomulag gatna og gangstétta er líka margbreytilegt enda gatan endurgerð í mörgum áföngum á mismunandi tímum. Samnefnarinn er verslunargluggarnir sem mynda eina samfellu frá Hlemmi niður á Lækjatorg. Gluggarnir og fjölbreytni þeirra gerir ferð um götuna að áhugaverðu ævintýri. Verslunargluggar hvers húss sýnir vegfarandanum þær vörur sem eru í boði og hverju hann megi eiga von á þegar inn er komið.
Hluti af Laugavegi 6, rifið 2008. (Ljósmyndasafn Reykjavíkur)
Fjöldi húsa við Laugaveginn hafa varðveislugildi. Ástand margra þeirra er þannig að endurbyggingar er þörf. Sjálfsagt þykir að endurgera húsin í upprunalegri mynd sinni. Flest voru þetta íbúðarhús óhentug til verslunarreksturs. Í tímans rás hefur þeim verið breytt og aðlöguð að verslunarstarfsemi með verslunargluggum. Upprunaleg mynd hússins hæfir því götunni ílla. Þegar húsum er breytt við Laugaveginn þarf að
34
huga að því að samnefnari götunar og einkenni hans, verslunarglugginn,
plastfilma hefur verið sett yfir gluggana þannig að hvorki sést út
hverfi ekki úr götunni.
eða inn. Nýir verslunarhættir eru sjálfsagt skýringin. Til að standast
samkeppni við stórmarkaði hafa eldri verslanir tekið upp verslunarhætti
Í íbúahverfum eldri hluta Reykjavíkur voru margar verslanir
staðsettar inni í hverfunum, oft á gatnamótum. Verslanirnar skáru sig
þeirra, reynt að líkjast þeim í einu og öllu. Í stórmörkuðum eru yfirleitt
úr annarri byggð með stórum verslunargluggum. Nú er ekki lengur
ekki verslunargluggar. Staðsetning þeirra og umhverfi með stórum
rekstrargrundvöllur fyrir öllum þessum verslunum. Húsnæðinu hefur því
bílastæðabreiðum krefst ekki tengsla innra og ytra umhverfis. Öðru
í mörgum tilfellum verið breytt og aðlagað að öðrum notum. Nýir minni
máli gegnir um kaupmanninn á horninu, aðstæðurnar kalla á tengsl ytra
gluggar hafa verið settir í stað þeirra sem fyrir voru. Þessar breytingar
og innra umhverfis með stórum verslunargluggum. Sérstaða þessara
eru yfirleitt til lýta fyrir húsin og gerir umhverfið einsleitara. Skipulags- og
verslana yrði meiri ef gluggarnir yrðu færðir í fyrra horf. Umhverfi
byggingaryfirvöld ættu að vera varfærnari í að leyfa þannig breytingar.
götunnar yrði líflegra og skemmtilegra sem hefur örugglega hefur jákvæð
Því að yfirleitt með útsjónarsemi er hægt að nýta fyrri gluggasetningu
áhrif á viðskiptin.
fyrir nýja starfsemi. Óhefðbundnar lausnir auka á fjölbreytileikan og geta jafnvel orðið betri en hefðbundnar. Í þeim verslunum sem eftir standa í eldri íbúðarhverfum Reykjavíkur er það orðin viðtekin venja að blinda verslunargluggana. Spjöld eða
35
Ánanaust
6 4
1
5 2
7
3 5 8 10
14 9
1 Ingólfstorg
12 11
2 Fógetagarðurinn 3 Austurvöllur
Laugardalur
13 Snorrabraut
4 Lækjartorg 5 Arnarhóll og garðar ofan Lækjargötu 6 Austurbakki, torgið við Hörpuna 7 Hljómalindarreitur
Kringlumýrarbraut
8 Bríetartorg 9 Baldurstorg 10 Óðinstorg 11 Káratorg
Grensásvegur
Sæbraut
12 torg við Hallgrímskirkju 13 Hlemmtorg
Steinahlíð
14 Skúlagarður útivistarsvæði og græn svæði Skeiðarvogur
TORG, GARÐAR OG ÚTIVISTARSVÆÐI 36
Elliðaárdalur
Ing贸lfstorg
37
AFBROT
Til að gott mannlíf þrífist í borgum og þéttbýli er öryggi borgaranna grundvallaratriði. Við upphaf þéttbýlis í Reykjavík var löggæsla fyrsta þjónustan sem var veitt borgurunum. Bæjarfógeti var strax skipaður í Reykjavík árið 1803 og hafði hann tvo lögregluþjóna sér til aðstoðar. Götulýsing, vatnsveita og annað kom ekki fyrr en löngu síðar. Jafnvel þótt að að löggæslu sé vel sinnt í Reykjavík eru alltaf einhver afbrot framin. Hverfi borgarinnar og einstök svæði verða mismikið fyrir barðinu á afbrotum. Skemmtistaðir og aðrir staðir sem tengjast næturlífi hafa mikil áhrif. Hér á hinni síðunni er samantekt á helstu afbrotum við Suðurlandsbraut-Vesturgata og skipting þeirra eftir götunni.
38
Vesturgata
Vesturgata
1%
14% 1 2
20% Laugavegur N
VE
ST
UR GA
66% 22 89 3 155
0%
vesturg bankastr/kvosin sudurlandsbr laugav
Laugavegur
BA KV NKA OS ST IN RÆ TI/
2
Bankastræti/ 3 Kvosin
59%
4 Suðurlandsbraut
0 36 0 16
Suðurlandsbraut
1%
líkamsárás
Vesturgata
Vesturgata
LAU
8%
GAV
EGU
0%
Laugavegur
31%
1
R
SU ÐU
19 27 0 91
3 4
A RL
vesturg bankastr/kvosin laugav sudurlandsbr
1 2
2 Bankastræti/ Kvosin
33%
58%
Laugavegur
3
Bankastræti/ Kvosin 4
vesturg bankastr/kvosin sudurlandsbr laugav
þjófnaður/ nytjastuldur
TA
1
39%
Suðurlandsbraut
1%
0 13 1 9
Suðurlandsbraut
3
0%
69%
vesturg bankastr/kvosin sudurlandsbr laugav
4 Bankastræti/ Kvosin
ND
líkamsárás, meirihá.ar
U RA SB
eignaspjöll
T Vesturgata
Vesturgata
0%
14% 1 2
20% Laugavegur
66%
0%
Bankastræti/ 3 Kvosin
Laugavegur
1
39%
2 57%
4
3 Bankastræti/ Kvosin 4
Suðurlandsbraut
4% Suðurlandsbraut
þjófnaður/ nytjastuldur
SAMANBURÐUR AFBROTA Samanburður afbrota milli svæða á tímabilinu 1.01.2009 - 31.10.2011
líkamsárás, stórfelld
Heimild: Upplýsinga og áætlanadeild, Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu.
GÖTURÝMI
Bankastræti
40
Z Y X
V U T
S
R
Q P O N M L K
J
I H G
F E
D
C
SNIÐPÍLUR Í GEGNUM ÁSINN: VESTURGATA, AUSTURSTRÆTI, BANKASTRÆTI, LAUGAVEGUR, SUÐURLANDSBRAUT
B A 41
sneiðing
A
Sneiðing A
1
Miklabraut
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Suðurlandsbraut 7 173
143 315
sneiðing
Sneiðing B
B
Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Suðurlandsbraut Suðurlandsbraut
Gnoðarvogur
7 38
58 96
sneiðing
Sneiðing C
C
Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Suðurlandsbraut Suðurlandsbraut 19 25
66 91
C 42
B
A
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hér er lítið sem styður götuna. Húsin við Gnoðavog standa fjarri götunni. Á milli húsanna og götunnar er tilviljanakennt gróðurbelti með göngustíg. Norðanmegin götunnar er hjúkrunarheimilið Mörkin. Bílastæði ná upp að götunni. Gangstétt vantar við götuna. Til umhugsunar: •
Ef halda á í gróðursvæðið milli húsa og götu má finna
því skýrara hlutverk. •
Skýrleika vantar í gönguleiðir og gangstéttir í
kringum hjúkrunarheimilið Mörkina. Úrbóta er þörf vegna eðlis starfseminnar.
43
sneiðing
D
Sneiðing D
1
Suðurlandsbraut Suðurlandsbraut
Glæsibær
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Gnoðarvogur
22 64
25 89
sneiðing
Sneiðing E
E
Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Suðurlandsbraut Suðurlandsbraut
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Holtavegur
19 35
106 140
sneiðing
F
Sneiðing F Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Laugardalshöll
Suðurlandsbraut Suðurlandsbraut 19 33
137 170
F
E D
44
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Blokkir við Gnoðavog standa fjarri götunni. Gróðursvæði er á milli götunnar og húsanna. Það er nýtt fyrir bensínstöð við gatnamót við Álfheima. Við Skeifuna standa húsin einnig fjarri götunni. Húsin báðum megin götunnar standa á ská gagnvart götunni og snúa vel við sólaráttum. Til umhugsunar: •
Mætti þétta byggðina við götuna?
•
Húsakostur og skipulag Skeifunar hentar illa þeirri
þjónustustarfsemi sem þar er. Væri hægt að endurnýja húsakostinn og byggja hagkvæm hús sem skapa fallegra umhverfi? Mætti hugsa sér íbúðabyggð á efri hæðum?
Laugardalur liggur upp að Suðurlandsbraut. Ekki er um eiginlega gangstétt að ræða norðan við götuna. Göngu- og hjólastígur liggur töluvert frá götunni og trjábelti á milli. Að sunnanverðu standa húsin töluvert frá götunni með bílastæðabreiðu á milli. Hægt er að ganga meðfram húsunum en leiðin er klippt í sundur af innkeyrslum og bílastæðum. Til umhugsunar: •
Mætti þétta byggðina við götuna?
45
sneiðing
Sneiðing G
G
1
Nordica
sneiðing
H
Suðurlandsbraut
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
20
44
74
Sneiðing H Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
119
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hátún
16
31
35 Sneiðing I
66
I
Brautarholt
Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Laugavegur
28
Nóatún
18 30 58
46
10
Engjateigur
Laugavegur
sneiðing
5
I
H
G
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hátún
Norðan götu standa húsin langt frá Suðurlandsbraut. Þau standa við aðra götu, Engjateig. Stór óbyggð svæði eru á milli byggðarinnar og götunnar. Göngu- og hjólaleiðin leiðin liggur meðfram götunni. Að sunnanverðu standa húsin töluvert frá götunni með bílastæðabreiðu á milli. Ekki er um eiginlega gangstétt að ræða sunnan við götuna, a.m.k. á köflum. Hægt er að ganga meðfram húsunum en leiðin er klippt í sundur af innkeyrslum og bílastæðum. Til umhugsunar: •
Mætti þétta byggðina við götuna?
47
sneiðing
J
Sneiðing J
1
Brautarholt
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hátún
Laugavegur 16
27
34 61
sneiðing
K
Stakkholt
Sneiðing K Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Skúlagata
Laugavegur 8 10
7 17
sneiðing
L
Sneiðing L Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Skúlagarður
Laugavegur 13 66
LK
48
J
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Norðan götu standa húsin mislangt frá Laugaveginum. Þau standa við Hátún. Nokkuð er um auð svæði eru á milli byggðarinnar og götunnar. Göngu- og hjólaleiðin liggur meðfram götunni. Að sunnanverðu standa húsin töluvert frá götunni með bílastæðum á milli. Gangstétt er sunnan við götuna. Til umhugsunar: •
Mætti þétta byggðina við götuna?
Vestan við Höfðatún tekur við hefðbundin borgarbyggð með húsum sitthvorum megin við götuna og með gangstétt til beggja handa. Borgarrýmið er skýrt afmarkað þótt húsagerðirnar séu ólíkar.
49
sneiðing
M
Sneiðing M
1
Laugavegur
Hlemmur
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hverfisgata
9 7
10 17
sneiðing
N
Sneiðing N Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Grettisgata
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hverfisgata
Laugavegur 6 7 7 14
sneiðing
O
Sneiðing O Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Grettisgata
Laugavegur 3 4
O NM 50
13 17
Kjörgarður
Hverfisgata
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Verslunargluggarnir mynda eina samfellu frá Hlemmi niður Laugaveg og vestur á Vesturgötu. Gluggarnir og fjölbreytni þeirra gerir ferð um götuna að áhugaverða. Í verslunargluggunum er vegfarendum sýndar þær vörur sem eru í boði og þeir sjá hverju þeir megi eiga von á þegar inn er komið. Fjöldi húsa við Laugaveginn hafa varðveislugildi. Ástand margra þeirra er þannig að endurbyggingar er þörf. Mörg voru upphaflega íbúðarhús og óhentug til verslunarreksturs. Í tímans rás hefur þeim verið breytt og aðlöguð að verslunarstarfsemi með stórum verslunargluggum. Sjálfsagt hefur þótt að endurgera húsin í upprunalegri mynd sinni. Nokkur nýleg dæmi eru um þannig endurgerðir, þær hæfa verslunargötunni illa. Gatan, götugólf Laugavegar hefur verið endurnýjað í nokkrum áföngum á löngu tímabili. Við endurgerð götunnar hafa akreinar verið þrengdar og gangandi vegfarendum gefið stærra svæði og plantað trjám. Þetta hefur bætt götuna verulega. Áfangarnir eru þó ólíkir hver öðrum í útfærslum og efnisvali. Í framtíðinni ber að huga að götunni sem heild að götugólfið allt fái meiri heildarsvip. Til umhugsunar: Af hverju hræðumst við samtíma byggingarlist í miðbænum? Vantar fleiri nothæf torg við Laugaveginn?
51
sneiðing
P
Sneiðing P
1
Grettisgata
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hverfisgata
Laugavegur 5 5
7 13
sneiðing
Q
Sneiðing Q Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Hverfisgata
Laugavegur
Arnarhóll
6 6
8 14
sneiðing
Sneiðing R
R
Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Austurstræti
Lækjartorg
4 8
50 58
RQ
52
P
Tryggvagata
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Laugavegur
“Árið 1855 samþykkti bæjarstjórn að leggja Laugaveg frá bæjarkjarnanum í Kvosinni inn í Laugardal að Þvottalaugunum sem gatan dregur af nafn sitt. Brátt fór byggð að teygja sig inn eftir Laugavegi. Það voru einkum íslenskir kaupmenn sem þar reistu hús sín, en flestar verslunarlóðir í miðbænum voru í eigu útlendinga. Við þann kafla Laugavegar sem leiðin liggur um má finna sýnishorn af verslunarhúsum í stílgerðum ólíkra tímabila.”
Heimild: Byggingarlist í Reykjavík, AÍ, Árbæjarsafn, Borgarskipulag Reykjavíkur, Guðmundur Gunnarsson, Helga Bragadóttir, Nikulás Úlfar Másson, K. Torben Rasmussen, 1996.
53
sneiðing
S
Sneiðing S
1
Kirkjustræti
Austurvöllur
Vallarstræti
Austurstræti
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Tryggvagata
Hafnarstræti
6 6
8 14
sneiðing
T
Sneiðing T Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Kirkjustræti
Vallarstræti
Ingólfstorg
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
T
Hafnarstræti
5
3
4
6 55 76
sneiðing
U
Sneiðing U Knr.05 2+2 19 91 72 50 2,16 47 34.832
Fischersund
Vesturgata 7 6
5 11
UT S
54
Tryggvagata
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Geirsgata
Allt frá sumrinu 1973 hafa verið gerðar tilraunir með Austurstræti sem göngugötu. Þegar þessar tilraunir hófust var Kvosin enn aðal miðpunktur mannlífs í Reykjavík. Verslunar- og þjónustustarfsemi var bæði vestur eftir Vesturgötu og austur eftir Laugaveginum. Þróunin varð að verslunar- og þjónustustarfsemi flutti af svæðinu. Mikil fækkun á atvinnuhúsnæði var vestan megin Kvosarinnar sem leiddi til þess að Austurstæti var ekki lengur miðpunktur sem allir áttu leið um. Með vaxandi ferðaþjónustu og tengslum við Reykjavíkurhöfn hefur verslun og þjónusta vaxið að nýju vestanmegin Kvosarinnar og Kvosin orðið að nýju eðlilegur miðpunktur mannlífs.
55
sneiðing
V
Sneiðing V
1
Ránargata
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Geirsgata
Vesturgata 7 6
5 11
sneiðing
X
Sneiðing X Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Ránargata
Vesturgata 7 6
6 12
X V
56
Nýlendugata
Mýrargata
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
57
sneiðing
Y
Sneiðing Y
1
Ránargata
Vesturgata
Nýlendugata
5
10
20m
Veg.knr.05 1+1 7 315 308 30 2,16 47 34.832
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Mýrargata
7 12
6 19
sneiðing
Z
Sneiðing Z Knr.05 1+1 7 96 89 30 2,16 47 34.832
Vesturgata 7 7 23
ZY
58
6
Ánanaust
Nesbraut (49) Akreinar Breidd götu í m Götukassi í m Mismunur á breidd umf.götu og götukassa Hámarkshraði Slysatíðni 2008 á vegkaþa Fjöldi slysa 2008 á vegkaþa ÁDU 2008 á vegkaþa
Mýrargata
Vesturgata
“Um miðja síðustu öld fór byggð í Reykjavík að teygja sig út frá miðbænum til vesturs meðfram Vesturgötu. Gatan byggðist fólki úr öllum stéttum en sjómenn (tómthúsmenn) og iðnaðarmenn voru fjölmennastir. Timburhúsin við Vesturgötu bera vott um ýmsar breytingar í smíði timburhúsa á fyrri hluta 19. aldar. Farið var að gera hærri sökkla undir húsin og skapaðist þar með rými fyrir kjallara. Til að þakhæðir nýttust betur til íveru voru hliðarveggir milli efra gólfs og þaks hækkaðir (portbyggð hús) og kvistir settir á húsin. Í sumum tilvikum var halli þaksins minnkaður og risið gert að heilli hæð. Svonefnd brotaþök (mansard) urðu algeng á minni timburhúsum eftir 1880. Upp úr 1870 hófst innflutningur bárujárns frá Englandi og var það í fyrsta sinn notað á reykvískt húsþak árið 1874 (Vesturgata 7).”
Heimild: Byggingarlist í Reykjavík, AÍ, Árbæjarsafn, Borgarskipulag Reykjavíkur, Guðmundur Gunnarsson, Helga Bragadóttir, Nikulás Úlfar Másson, K. Torben Rasmussen, 1996.
59
SAMANBURÐUR GÖTURÝMA Bæjarrými er óbyggða rýmið utandyra sem er á milli húsa og annara mannvirkja í borgum og bæjum. Þetta er það umhverfi og umgjörð sem við flest lifum og hrærumst í daglega. Göturými er bæjarrými sem er afmarkað af húsum sitthvorum megin götu, nær frá húsvegg yfir forgarða, gangstéttir og götu að húsvegg. Göturými Suðurlandsbrautar-Vesturgötu er mjög margbreytilegt, allt frá því að vera uppleyst og sundurlaust við Suðurlandsbraut í það að vera skýrt og afmarkað á Laugavegi, í Kvosinni og á Vesturgötu. Hér eru sýnd nokkur dæmi frá nokkrum borgum til samanburðar við sneiðingu P á Laugaveginum, Champs Èlysèes í París, Frakklandi, Avenue Molière í Brussel, Belgíu, Nordre gate í Þrándheimi, Noregi og Voskresenskaya ulitsa í Arkhangelsk, Rússlandi.
60
Reykjavík, breiddargráða: 64º 08′ N Íbúafjöldi : 119.108
París, breiddargráða: 48º 51′ N Íbúafjöldi : 10.413.386 (2009)
Um 80.000 bílar á sólarhring
Champs Èlysèes, París, Frakklandi verslunargata
Laugavegur 5 5
7
21
28
21
13
sneiðing
P
70
SNEIÐING, samanburður Reykjavík - París 61
Brussel, breiddargráða: 50º 34′ N Íbúafjöldi : 1.119.088 (2011)
Avenue Molière, Brussel, Belgíu íbúðagata 5
2
4.5
7
4.5
30
SNEIÐING 62
Brussel
2
5
Þrándheimur, breiddargráða: 63º 25′ N Íbúafjöldi : 179.123 (2012)
Nordre gate, Þrándheimur, Noregi Verslunargata, göngugata 20 20
Þrándheimur
Arkhangelsk, breiddargráða: 64º 34′ N Íbúafjöldi : 348.783 (2012)
Reykjavík, breiddargráða: 64º 08′ N Íbúafjöldi : 119.108
Voskresenskaya ulitsa, Arkhangelsk, Rússlandi Verslunar- og íbúðagata
Laugavegur 5 5
7 13
sneiðing
P
5
6
7
2
7
33
3.5 3.5
5
7
4
83
SNEIÐING, samanburður Reykjavík - Arkhangelsk 63
Mesta breidd göturýmis 315 m 50m
Sneiðing A
Rauðagerði
Sneiðing A
Sneiðing B Sneiðing B
Rauðagerði
Miklabraut
Suðurlandsbraut
Miklabraut
Suðurlandsbraut
Sneiðing C
Sneiðing D
Gnoðarvogur
Suðurlandsbraut
Sneiðing C
Sneiðing D
Steinahlíð
Grensásvegur
Gnoðarvogur
Suðurlandsbraut
Glæsibær
Gnoðarvogur
Ljósheimar
TBR
Sneiðing E Sneiðing E
Ármúli
Suðurlandsbraut
Holtavegur
Engjavegur Laugardalur
Sneiðing F Sneiðing F
Ármúli
Laugardalshöll
Suðurlandsbraut
Engjavegur
Sneiðing G Nordica
Sneiðing G
Suðurlandsbraut
Engjateigur
Sneiðing H Sneiðing H
Skipholt
Hátún
Laugavegur
Sneiðing I Sneiðing I
Skipholt
Brautarholt
Laugavegur
Hátún
Nóatún
Sneiðing J Sneiðing J
Brautarholt
Laugavegur
Hátún
Sneiðing K Sneiðing K
Brautarholt
Stakkholt
Laugavegur
Skúlagata
Sneiðing L Sneiðing L
SNEIÐINGAR GEGNUM ÁSINN
Stórholt
Laugavegur
17 m Minnsta breidd göturýmis
Skúlagarður 5 10
20m 50m Rauðagerði
Mesta breidd göturýmis 75 m
Sneiðing M Laugavegur Hlemmur
Grettisgata
Sneiðing N
Grettisgata
Sneiðing N
Hverfisgata
Laugavegur
Hverfisgata
Sneiðing O Grettisgata
Hverfisgata
Laugavegur Kjörgarður
Sneiðing P Grettisgata
Sneiðing P
Laugavegur
Hverfisgata
Sneiðing Q Amtmannsstígur
Sneiðing Q
Sneiðing R
Austurstræti Lækjartorg
Tryggvagata
Austurvöllur Vallarstræti Austurstræti
Hafnarstræti
Sneiðing R
Sneiðing S
Kirkjustræti
Sneiðing T Sneiðing T
Hverfisgata
Laugavegur
Kirkjustræti
Vallarstræti Ingólfstorg
Arnarhóll
Geirsgata
Tryggvagata
Geirsgata
Tryggvagata
Hafnarstræti
Geirsgata
Sneiðing U Fischersund
Sneiðing U
Vesturgata Tryggvagata
Geirsgata
Sneiðing V Sneiðing V
Geirsgata
Ránargata
Vesturgata
Ránargata
Vesturgata
Ránargata
Vesturgata
Nýlendugata
Vesturgata
Ánanaust
Sneiðing X Sneiðing X
Nýlendugata Mýrargata
Sneiðing Y Sneiðing Y
Sneiðing Z Sneiðing Z
11 m Minnsta breidd göturýmis
Mýrargata
Mýrargata
5 10
20m 50m
65 Rauðagerði
BÍLAUMFERÐ Umferðarmagn/umferðarhraði Markmið aðalskipulags (2001-2024) í samgöngumálum er: Að byggja upp öruggt og skilvirkt gatnakerfi. Draga úr neikvæðum áhrifum bílaumferðar á umhverfið. Auka skilvirkni vöruflutninga. Og að lokum efla vistvænar samgöngur. Samkvæmt flokkun Vegagerðarinnar eru vegir flokkaðir í stofnvegi, tengivegi, safnvegi og landsvegi. Innan borgarmarkanna gildir að flokkun vega er á öðrum forsendum en samkvæmt vegalögum, s.s. umferðarmagni, fjölda akreina, hönnunarhraða ofl. Leiðin Suðurlandsbraut-Vesturgata er skilgreind sem tengivegur frá Skeiðarvogi að Höfðatúni.
Bílaumferð á Lækjartorgi 1944
66
Ve Ánanaust
stu
rga
ta
Au
stu
Arn arh óll æti
rstr
Ba n
kas
træ
ti
Lö
gre
La
ug
Fríkirkjuvegur
av
glu
eg
stö
ðin
ur
Nó Hle
atú
mm tor
n
g
Snorrabraut
Hrin
La
Engjateigur
ug
av
Laugardalshöll
eg
ur
Laugardalur
Suðurlandsbraut
gbr
1 akrein
aut Kringlumýrarbraut
Glæsibær
2 akreinar 3 akreinar 4 akreinar 5 akreinar
Mik
lab
rau
t
Grensásvegur
6 akreinar 7 akreinar
Steinahlíð
8 akreinar Skeiðarvogur
FJÖLDI AKREINA
Reykjanesbraut
Elliðavogur
67
Ve
Ánanaust
stu
rga
ta
Au
stu
Arn arh óll æti
rstr
4
Ba n
kas
træ
ti
1 Lö
1
La
ug
gre
Fríkirkjuvegur
av
eg
ur
glu
stö
ðin
2
Hle
mm tor
2
Nó
atú
n
g
Snorrabraut
Hrin
La
ug
av
3
eg
ur
Engjateigur
Laugardalshöll
5
Laugardalur
Suðurlandsbraut
gbr
aut Kringlumýrarbraut
Glæsibær
umferðaróhöpp með slysum á fólki árið 2008 30 km hámarkshraði
Mik
lab
rau
t
Grensásvegur
1
50 km hámarkshraði 60 km hámarkshraði
Steinahlíð
80 km hámarkshraði Skeiðarvogur
AKSTURSHRAÐI 68
Reykjanesbraut
Elliðavogur
Til umhugsunar: Mætti lækka hámarkshraðann? Ber gatan ennþá þess merki að hafa áður verið aðal aðkomuleið borgarinnar?
69
Fólksbílaeign miðað við íbúafjölda eftir póstnúmerum í Reykjavík 2011 Tölur frá Umferðarstofu og Hagstofunni.
107
112
104
105 101 103
113
108 110
109
111
bílar á hverja 1.000 manns 700
640 536 449
552 475
547
585
560
581
570
600 500
444
400 300 200 100
101
103
70 póstnr. í Reykjavík
104
105
107
108
109
110
111
112
113
0
Fólksbílaeign er meiri eftir því sem hún er fjær miðbænum. Undantekningin er póstnúmer 103.
50 Ánanaust
0
Ve
stu
rga
2.0 00
ta
Au
Bræðraborgarstígur
stu
1.2
Arn arh óll æti
rstr
00
3.0 0
Ba n
0
kas
træ
ti
Ka
4.0
00
gre
La
ug
Fríkirkjuvegur
trín
Lö av
eg
ur
glu
4.6
00 Hle
Skólavörðustígur
stö
ðin
4.700 mm tor
g
Snorrabraut
art
ún
(H
öfð
atú
Nó
n)
10. 700
atú
Reykjavegur
n
17
.40
La
0
ug
av
Engjateigur
20.100
eg
ur
Laugardalshöll
Suðurlandsbraut
23 .60
Laugardalur
0
0 - 2.500 Hrin
gbr
aut
Vegmúli Kringlumýrarbraut
00
5.000 - 7.500
.3 22
2.500 - 5.000
Glæsibær
7.500 - 10.000
19
10.000 - 12.500
.00
15.000 - 17.500 17.500 - 20.000
0
12.500 - 15.000 Mik
lab
rau
t
Grensásvegur
2. 10 0
20.000 - 22.500
Steinahlíð
22.500 - 25.000 Skeiðarvogur
ÁRDAGSUMFERÐ
Heimild: Reykjavíkurborg, Umhverfis- og skipulagssvið tölur frá 2001 - 2012
Reykjanesbraut
Elliðavogur
71
UMFERÐ GANGANDI OG HJÓLANDI Suðurlandsbraut-Vesturgata er sjálfsögð göngu- og hjólaleið í gegnum borgina. Göngu og hjólaleiðin er nokkuð samfelld en nokkrir hnökrar eru á leiðinni. Norðan megin er samfelld leið eftir leiðinni endilangri. En sunnan megin er leiðin slitróttari. Meðfram hjúkrunarheimilinu Mörk vantar stíg. Frá Grensásvegi að Hallarmúla vantar samhangandi stíg sunnan megin Suðurlandsbrautar. Meðfram fjölförnum gönguleiðum eru bekkir nauðsynlegir fyrir aldraða og þá sem eru þollitlir, þeir þurfa að geta hvílt sig með reglulegu millibili. Bekkirnir eru einnig nauðsynlegir þeim sem vilja setjast niður og njóta umhverfisins. Austurhluti Suðurlandsbrautar að Reykjavegi er vel settur með bekki norðan megin. Á milli þeirra eru að jafnaði um 250m, þó vantar bekk við Glæsibæ. Bekki vantar frá Reykjavegi að Hlemmi um 1,5km. Næsti bekkur frá Hlemmi er á milli Barónsstígs og Vitastígs um 350m leið. Þaðan að Grófinni eru margir bekkir og fjarlægðin á milli þeirra er mest um 150m. Frá Grófinni að síðasta bekk leiðarinnar við Brekkustíg er um 500m. Enginn bekkur er staðsettur sunnan megin leiðarinnar.
72
vegfarendur og fólk á hjólum í vanda
S Ánanaust
S
S S S S S
S S
Sóleyjargata
Laugardalur
S S
Snorrabraut
Kringlumýrarbraut
S
bekkir
S
biðstöð strætisvagna
S Grensásvegur
Sæbraut
hjólabraut S
gangstétt
Steinahlíð
göngu- og hjólastígur ófullkomin gönguleið meðfram verslun og þjónustu Skeiðarvogur
UMFERÐ GANGANDI OG HJÓLANDI
73 Elliðaárdalur
SKEIFAN Hverfishlutinn Skeifan í samanburði við Kvosina
75
TIL UMHUGSUNAR
Akandi umferð í forgangi við Suðurlandsbrautina.
Er þetta svæði einungis fyrir bíla? Hvar er gróðurinn?
Gangstéttin endar skyndilega þar sem biðstöðin er.
76
Húsin norðan megin við Suðurlandsbraut eru dreifð og langt frá götunni.
Hjólabraut á stuttum kafla á Laugaveginum.
Eru þessar breytingar til batnaðar?
Er Lækjartorg og umhverfi þess í núverandi mynd það umhverfi sem við viljum hafa til frambúðar?
Vannýtt þjónusturými við götuhliðar á besta stað í miðbænum.
77
ÓBYGGÐ OG VANNÝTT SVÆÐI: 365.000m² (36,5ha) HELGUNARSVÆÐI OG ÓBYGGÐ SVÆÐI VIÐ EÐA NÁLÆGT GÖTU
MALBIK: 180.000m² (18ha) GÖTUR, GATNAMÓT OG BÍLASTÆÐI VIÐ GÖTU
Ónýtt og vannýtt svæði ásamt malbiki í samanburði við Kvosina.
Ánanaust
Sóleyjargata Laugardalur Snorrabraut
Kringlumýrarbraut
Grensásvegur
Sæbraut
Steinahlíð
svæði meðfram götunni með möguleika til uppbyggingar Skeiðarvogur
VANNÝTT SVÆÐI
79 Elliðaárdalur
HEIMILDIR Byggingarnefnd Reykjavíkur 100 ára, Georg Ólafsson, Lesbók Morgunblaðsins 28.júlí 1940 Byggingarlist í Reykjavík, AÍ, Árbæjarsafn, Borgarskipulag Reykjavíkur, Guðmundur Gunnarsson, Helga Bragadóttir, Nikulás Úlfar Másson, K. Torben Rasmussen, 1996. Hagstofa Íslands, hagstofan.is Umferðarstofa, umferdarstofa.is Borgarvefsjá, borgarvefsja.is